Digitale uitgave van:

or reservedness could have discovered the inequality of his worth or estate from
that multitude”.
Intussen hebben wij bij dit alles nog maar alleen wijzigingen in het uitwendige
van 's Prinsen leven voor ons. Maar valt daarnaast nu ook nog niet een
verandering in geestelijk opzicht bij hem vast te stellen, zo groot als zij zich
maar denken laat? De verandering, waarbij hij godsdienstig van een gematigd
onverschillige tot een vroom Christen is geworden? Werkelijk, wie Oranje's
karakter onder woorden tracht te brengen raakt in een gevaarlijk vaarwater
verzeild en kan, als hij niet uiterst voorzichtig koers kiest, licht stranden.
Toch moet de poging gewaagd!
De trek, die ons, als wij dat doen, in hem het eerste opvalt, is m. i. wel, dat
Oranje geen man van krachtig initiatief is geweest. Hij had niets van die
vermetele durvers, als we ze wel in de geschiedenis vinden, wier hartstocht het
is de loop der gebeurtenissen te beheersen en er de weg voor te banen. Een
nauwgezet, haast angstvallig wikker en weger veeleer, wachtend op
[23]
„ce que le temps lui conseilleroit”. Ja zelfs een cunctator; niet alleen door zijn
tegenstanders ervan beschuldigd te veel „lento pede” te handelen 1), maar die
dat in zijn Apologie van 1581 ook zelf toegaf: „qui est ce” — schrijft hij daar
immers — „qui me pourroit accuser d'aultre faute sinon d'avoir trop temporisé
devant que prendre les armes”. Eén voorbeeld van deze geaardheid als
vertegenwoordiging van tal van andere! Tijdens de moeilijkheden te Gent tegen
het eind der jaren zeventig besluiten de mannen, die in die stad de leiding
hadden, zich meester te maken van de personen van Aerschot en de zijnen, m.
a. w. van 's Prinsen voornaamste tegenstanders in de Vlaamse Staten. Ze willen
dat echter niet doen zonder daarover ter hoogster plaatse advies te hebben
ingewonnen. Hoe het luidde? Als enig antwoord trekt de Prins zijn schouders op;
en als het dan toch zonder iets meer niet blijkt te kunnen aflopen, dan laat
tenslotte Zijne Excellentie hun door Marnix' bemiddeling dit weten : ze moeten
hun gang maar gaan, maar... „sonder meer met den Prince te spreken”.
Metterdaad dus, als ik zeide, een man zonder enige behoefte anderen in zijn
vaart mee te slepen!
Maar eveneens iemand, die niet gauw meegesleept wordt. Noch door zijn
omgeving, noch waarop ik hier nog meer nadruk leg — door de felheid van zijn
temperament. Een enkele maal trad Oranje heftig en hartstochtelijk op.
Bijvoorbeeld in Maart 1567, toen hij met het oog op de redding van Antwerpen
zich zózeer roerde, dat hij er hees van werd en zelfs flauw van viel, zodat hij met
wat azijn, die men hem in het
1) Tijdschrift voor Geschiedenis, Jrg. 46 (1831) bldz. 364.
[24]
gezicht sprenkelde, moest worden bijgebracht 1). Maar vooral in zijn conflict met
de Gentse democraten in 1578 en vervolgens. Dan schrijft hij aan de magistraat
„met corten maer heftigen woorden” ; dan heet Beutterich, de raadsman van
Johann Casimir, die met Hembyze en Dathenus onder één deken lag, zoals een
Engels zegsman het weergeeft „a villain and sclanderous varlet” ; dan gaat er
een brief naar die Dathenus, die niet mis is, hem van onwaardige achterklap
beschuldigt enz. Maar meestal trad hij kalm, beheerst en overredend op. In die