Digitale uitgave van:

[34]
ik in het begin van dit hoofdstuk schreef — niet. En hetzelfde geldt, mits goed
opgevat, eigenlijk ook met betrekking tot de periode van zijn leven, waarin hij te
Breda en te Brussel zijn opvoeding voltooid zag en aan de oorlog van Spanje
tegen Frankrijk deel nam. Het is waar: wij hebben uit die jaren de prent, die
Cornelis Anthonisz in 1545 van hem maakte, en waarop de twaalf-jarige als
ruiter staat afgebeeld! Maar van enige betekenis is deze in dit verband toch
nauwelijks, want trekken zijn daarop zo goed als niet te onderscheiden.
Niet in zulke ongunstige omstandigheden verkeren wij gelukkig echter ten
aanzien van het zo veel belangrijker ogenblik, waarop Oranje voor de
Nederlanden in het krijt begon te treden! Door middel van een goed geschilderd
kniestuk en met behulp van enige beschrijvingen van zijn voorkomen en
optreden zijn wij in staat hem ons op dat moment van zijn leven zelfs goed voor
te stellen.
Vooreerst door middel van dat portret. Ik meen de nu aan Willem Key dan
weer aan Antonio Moro toegeschreven beeltenis, die zich in het museum te
Kassel bevindt. Op grond van de feiten, dat dit stuk in 1559 gemaakt is en dat
het naar Hessen werd gezonden, valt te vermoeden, dat zijn vervaardiging in
verband heeft gestaan met 's Prinsen tweede huwelijk, dat met Anna van
Saksen. In 1559 toch zijn de onderhandelingen daarover van 's Prinsen zijde
begonnen; en landgraaf Philips van Hessen, de grootvader van de bruid, is het
geweest, die er van de zijde van haar familie wel de voornaamste rol in gespeeld
heeft. Dus laat het ons de afgebeelde zien op het ogenblik, dat hij het zenith van
zijn grand seigneurschap heeft bereikt; want door dat tweede huwelijk, dat hem
zo oneindig veel teleur-
[35]
stelling heeft bezorgd, hoopte hij de hoge positie, die hij in de Nederlanden had
verkregen, immers tot een geheel Europa omvattende reputatie op te voeren. En
ziehier wat het ons dan zien laat! Een rijzige figuur in een harnas gestoken.
Kortgeknipt golvend haar en als baard een dunne snor en sik. Een hoog
voorhoofd. Heldere, open ogen, waarin een nadenkende, haast starende blik. Vrij
ver vooruitstekende jukbeenderen. Een smalle neus en een kleine besliste mond.
Grote, magere handen. In zijn geheel genomen, bij vergelijking met andere
Duitse vorstenfiguren uit die tijd, een specimen van een fijn, meer nerveus dan
apoplexief type.
Leggen wij deze stukken van ± 1560 naast latere portretten, dan zien wij —
behalve dat de kleding gaandeweg eenvoudiger wordt tot zelfs aan het zeer
eenvoudige toe en dat het gezicht de sporen van zorg en vroegtijdige
veroudering begint te vertonen — hoe de Prins, de enkele onbegrijpelijk listige
portretten, die we ook van hem over hebben nu maar gelaten voor wat ze zijn,
op de duur een totaal gewijzigd voorkomen heeft gekregen door veranderingen
in zijn haar- en baardgroei. De sik wordt een volle, spits toeloopende kinbaard.
En het korte haar wordt eerst wat langer gedragen, om tenslotte... te verdwijnen
en door het bekende kalotje te worden vervangen. In 1577 was Oranje zelfs
geheel kaal geworden; wij horen het hemzelf, in zijn woordspel tegenover de
hertog van Aerschot te Geertruidenberg in dat jaar, ons meedelen: gij ziet dit
haarlooze hoofd; weet dat ik niet kaler van schedel dan Calvijns van hart ben:
calvus et Calvinista! Ook het litteken onder het rechteroor, waarvoor de