Digitale uitgave van:

[46]
op te merken zonder meer in verband brengen met het doen van de zijde van de
Prins — van zijn levenskeus om zich aan de Nederlanden te wijden. Ofschoon de
constellatie, in verband met de getekende voorvallen, meermalen slecht genoeg
is geweest, zodat Granvelle de gespannen toestand van omstreeks 1566 eens
gekarakteriseerd heeft met te verklaren, dat het tijdperk der landvoogdij van de
hertog van Savoye wel terug scheen gekeerd, het nemen van een besluit om
tegen het régime van de Koning consequent de strijd aan te binden was toch nog
een ding op zich zelf. Om dat te zien ontstaan moeten wij onze blik veeleer op
het beroemde gesprek, dat Oranje in Juni 1559 met de Koning van Frankrijk in
het Bois de Vincennes bij Parijs gehouden heeft, richten.
Ziehier de plaats in 's Prinsen Apologie van 1581, waarin hij zelf over de loop
van dit gesprek verslag heeft gedaan: „Mais quand estant en France j'eu entendu
de la propre bouche du Roi Henri que le Duc d'Alve” — Oranje's medeafgevaardigde
naar het vorstelijk huwelijk, dat een dier dagen in de Franse
hoofdstad plaats vond — „traictoit des moiens pour exterminer touts les suspects
de la religion en France, en ce païs et par toute la Chrestienté, et que ledict Sr
Roi (qui pensoit, comme j'avoi esté l'un des commis pour le traicté de la paix” —
dat van de vrede van Cateau Cambrésis n.l. — „avoi eu communication de si
grandes affaires, que je fusse aussi de ceste partie) m'eust déclaré le fond du
conseil du Roi d'Espaigne et du Duc d'Alve: pour n'estre envers sa Majesté en
desestime, comme si on m'eust voulu cacher quelque chose, je respondi en sorte
que ledict Sr Roi ne perdit point ceste opinion, ce qui lui donna occasion de m'en
discourir asses suffisamment pour entendre le fond
[47]
du project des Inquisiteurs. Je confesse que je fu lors tellement esmeu de pitié et
compassion envers tant de gens de bien qui estoient vouez à l'occision, et
generalement envers tout ce païs auquel j'avoi tant d'obligation, et auquel on
vouloit introduire une inquisition pire et plus cruelle que celle d'Espaigne... voiant
dis-je ces choses, je confesse que des lors j'entrepri à bon escient d'aider à faire
chasser ceste vermine d'Espaignols hors de ce païs”.
Er is een tijd geweest, dat de betrouwbaarheid van dit verhaal sterk in twijfel
werd getrokken. Een mededeling, die zó laat na de gebeurtenissen, waarover zij
sprak, eerst voor de dag kwam, en die zó weinig door andere berichten gesteund
werd, als dat met deze het geval is, verdiende toch wel geen vertrouwen? Zelfs
een man als Bakhuizen van den Brink heeft haar een pooslang verloochend. Toch
een pooslang slechts. Later is hij te dezen weer op zijn schreden teruggekeerd.
Zoals de historische wetenschap in het algemeen het trouwens ook gedaan heeft.
Want op het ogenblik is er wel niemand meer die het betrokken relaas
ongeloofwaardig acht. En werkelijk bestond daar toch ook niet genoegzaam
grond toe. Het is immers volstrekt niet zoals voorheen werd aangenomen, dat
het geheel op zichzelf staat en nergens in de literatuur bevestiging vindt.
Integendeel? De goed Rooms Katholieke schrijver Pontus Payen heeft het ook
verteld; la Huguerye zinspeelt er in zijn Mémoires tenminste eveneens op; ja,
zelfs in Granvelle's brieven kunnen wij er de neerslag van vinden, omdat daarin
te lezen staat... nog meer dan dat het bedoelde gesprek heeft plaats gehad : dat
het in Juni 1562 tussen de kardinaal enerzijds en Oranje en Egmont aan de
andere kant een onder-