Digitale uitgave van:

verklaring af dat op dit ogenblik van een gemoedsverandering als later bij hem
voorviel nog geen sprake was. Maar wel moet te dezen de overweging invloed op
hem hebben geoefend, dat — stel hij kwam de landgraaf in diens wensen
tegemoet — dit zijn positie tegenover de Madrid-Brusselse regering onmogelijk
zou maken! Terwijl anderzijds minder dan een volkomen toegeven aan het hof te
Kassel voor in het geheel niet willen toegeven zou worden gehouden. Toch is het
hem tenslotte gelukt in deze en de Scylla en de Charybdis te ontkomen. En dat
op de volgende manier!
Terwijl hij tegenover Philips verklaarde dat de familieleden der bruid „remirent
le fout à ma volonté et discretion”, zodat er geen sprake van was, dat hij „nostre
vraie religion Catholique” zou behoeven los te laten — een uiting, waarmee hij,
als wij Granvelle mogen geloven, bedoelde dat zijn gezin, juist zoals het dat tot
nu toe gedaan had, zich Rooms Katholiek zou blijven gedragen — weigerde hij
aan Philips van Hessen en August van Saksen bij de officieel ondertekende
verklaring, die deze graag van hem hadden gekregen, de concrete beloften te
doen dat zijn jonge vrouw een Evangelische predikant in haar omgeving zou
mogen
* ) Thüring. Staatsarchiv Sondershausen, Willem van Oranje 8 Mei 1561 aan Gunther von
Schwarzburg.
[74]
hebben en dat zij desverlangd in haar kamer naar Evangelische ritus het Heilig
Avondmaal zou mogen vieren. Maar tegelijk trachtte hij hen toch niet slechts met
algemeen gehouden toezeggingen betreffende „freundtlicher Tractation in
Religionssachen”, maar ook met de mededeling tevreden te stellen, dat hij „in
seinem hertzen” naar de Augsburgse Confessie neigde en, al kon hij er nog niet
aan denken openlijk daar toe over te gaan, derhalve Anna toch gaarne vrij wilde
laten om te zeggen en te lezen wat haar goed dacht 1). Ja, teneinde de
teleurstelling, die hij de beide mannen, door zijn vermelde weigering om zijn
handtekening te plaatsen, moet hebben aangedaan, weer goed te maken, gaf hij
op zijn trouwdag bij notariële acte hun de verzekering, dat zij op de vervulling
der voorwaarden, waarvan hij de contractuele aanvaarding van de hand had
gewezen, op grond van zijn woord konden rekenen.
Men heeft Oranje, in verband met deze dingen, ervan beschuldigd een „zeer
dubbelzinnige rol” te hebben gespeeld**. En van recht door zee gaan kunnen wij
hier inderdaad ook met de beste wil van de wereld niet spreken. Zodat dit alles,
uit ethisch oogpunt gezien, dan ook alleen maar te laken is. Toch, over dit
optreden uitsluitend naar zedelijke norm de staf te breken was m. i. de Prins in
niet geringe mate onrecht doen. Evenzeer nodig is, dat wij een poging wagen om
dit twee-gezichten-tonen te begrijpen. Dienen wij een goed deel van wat ons in
dit verband onaangenaam treft, met Rachfahl, op
1) Vgl. J. W. Pont, Is Prins Willem ooit Luthersch geweest? in Verslag van het Provinciaal
Utrechtsch Genootschap van Kunsten en Wetenschappen, 1933.
** J. C. Breen, De geloofsovertuiging van Willem van Oranje (Amst. 1924) bldz. 35.
[75]
rekening van de door Philips geoefende „Gewissensdruck” te zetten? Zeker is er
wat voor deze opvatting te zeggen. Maar daarnaast mogen twee andere factoren,