Digitale uitgave van:

hoe langer hoe meer op zichzelf kwam te staan in de oppositie tegen de Koning.
Met het Calvinisme samen gaan ten deze heeft hij — gelijk wij zagen — niet
gewild. En met de vrijheidspartij op te trekken werd steeds minder mogelijk.
Voor zover deze uit de adel bestond ging zij langzaam maar zeker, toen het er
om begon te spannen, naar het koninklijke kamp terug. En voor zover ze door de
stedelijke magistraten en bevolkingen gevormd werd durfde zij na de val van
Valenchijn geen kik meer geven. Onder zulke omstandigheden verzet te
beginnen zou werkelijk veel van een wanhoopsdaad gehad hebben.
Evenzeer zal 's Prinsen openlijk belijden van de Augsburgse Confessie in deze
van invloed zijn geweest. Van al de stromingen, waaruit de oppositie tegen de
Koning in deze tijd bestaan heeft — en dat waren er nogal enige — was er geen
enkele loyaler, meer afkerig van hardhandig optreden dan de Evangelische.
Eenstemmigheid in dit opzichte heerste ook zelfs in haar niet. Niet alle
confessionisten gingen zo ver als de groep-Ligarius, die reeds het vermelde
aanbod om de godsdienstvrijheid voor drie miljoen gulden te kopen revolutionair
vond. Maar ook degenen, die links van deze ultra's stonden en Flacius Illyricus
tot leider hadden, wilden van een gewelddadig verzet niets weten:
„Geschrieben...stehe : wenn dich die Obrigkeit der Religion halben in einer Stadt
verfolget, so fliehe in eine andere. Das aber stehe nicht in Gottes Wort: wenn
dich die Obrigkeit verfolget, so nimm du das Schwert und jage sie hinaus”.
In de eerste tijd na zijn verandering van eind 1566 zal deze opvatting dus ook
de Prins wel als de meest juiste zijn voorgekomen. Nog te meer omdat de
genoemde Illyricus en zijn medepredikanten in de Scheldestad daar
[134]
van wege de Protestantse Duitse vorsten heen waren gedirigeerd, zodat zijn
politiek ideaal hier zijn godsdienstige overtuiging nog in de hand heeft gewerkt.
Trouwens zien wij hem in deze tijd over die aanhangers der Augsburgse
Confessie ook kennelijk zijn schild opheffen. Volkomen naar waarheid hebben
deze in de dagen van de beeldenstorm de Calvinisten toegevoegd : „vous,
Calvinistes, vous auctorisés icy par force et violence, et nous y sommes avec le
consentiment du magistrat” 1).
De kroon moet bij het verlammen van Oranje's actie, waarvan ik hier de
oorzaken naga, het feit echter wel gespannen hebben, dat de Prins zich niet van
Egmont wist los te maken.
Om zijn tragisch einde op het schavot heeft de volksverbeelding de
overwinnaar van St. Quentin en Grevelingen zo goed als gecanoniseerd. Terecht?
Als Bakhuizen van den Brink als advocatus diaboli optreedt en een vlak
tegenovergestelde waardering verdedigt : „die „ellendige”, „noodlottige”,
„benepen”, „onuitstaanbare” Egmont", schudt Fruin zijn hoofd. Maar, naar het
mij voorkomt, eer omdat hij vindt dat in een historisch woordenboek geen krasse
termen mogen opgenomen worden, dan omdat hij het in het wezen der zaak met
de schrijver der Cartons en Studiën en Schetsen oneens zou zijn. En een van
dezen afwijkend oordeel te verdedigen lijkt mij hier toch ook werkelijk moeilijk.
Want
1) Bijdragen en Mededeelingen van het Historisch Genootschap, Dl I (1929) bldz. 242. Flacius
Illyricus zei ergens, dat er in Antwerpen twaalf ouderlingen waren „constituti a Senatu Civitatis,
Principe Arausiensi et a plebis parte, quae Augustanae confessioni adhaerebat”; zie Chr. Sepp,
Geschiedkundige Nasporingen, Dl III (1875) bldz. 109.