Digitale uitgave van:

[135]
wat blijkt gedurende het laatste vijftal levensjaren van deze man telkens weer de
enige kracht te zijn geweest, die zijn handelingen bestuurd heeft? Ijdelheid! De
zucht om een grote rol te spelen. En de daaruit voortvloeiende bereidheid om,
als, de omstandigheden veranderden, ook van houding te veranderen.
Wat is hij eerst in de oppositie tegen Philips driftig voorop gegaan! In 1564, na
Granvelle's vertrek, toen hij zijn vermetelheid zóver dreef, dat hij eens in
gezelschap het was „post pocula”, na een maaltijd — verklaren dorst : wij
hebben het niet tegen de kardinaal, maar tegen de Koning zelf, slecht regeerder
als die is! In 1565, toen hij, uit Spanje teruggekeerd, het wantrouwen dat zijn
standgenoten op dat ogenblik tegen hem koesterden, trachtte te stillen door de
ene felle uitdrukking te gebruiken na de andere! En zelfs nog in de eerste helft
van 1566, toen hij bij zekere besprekingen de landvoogdes eenvoudig
meedeelde, dat — werden de Staten-Generaal niet door haar bijeengeroepen —
zij, de Nederlandse edelen, daar wel voor zouden zorgen. Maar dan gooit hij
opeens het roer volledig om!
Zie hem bijvoorbeeld op de samenkomst te Dendermonde. Wees hij daar niet
elke gemeenschap met de plannen om verzet te gaan oefenen, die anderen er
ter sprake brachten, zonder aarzeling van de hand? In Januari 1567 wenste hij —
nog iets verder gaand op diezelfde lijn — Noircarmes geluk met zijn
wapensuccessen bij de onderdrukking der anti-Spaanse beweging rond
Valenchijn en Doornik. Ja, nog meer! Zelfs heeft hij dan de moed positief aan de
ondergang van de eerstgenoemde dezer beide steden mee te gaan werken. Hij,
Egmont, nam immers het initiatief tot haar beschieting met behulp van dat in
haast ontboden
[136]
artilleriemateriaal, dat eerst de lachlust der belegerden zozeer gaande maakte —
op lange pieken zetten zij brillen met glazen van wel een voet doorsnee op de
wallen, om het toch maar goed te kunnen zien! — maar dat hen tenslotte toch
klein kreeg.
Zeker zou het dus het beste geweest zijn wanneer Oranje de graaf maar hoe
eer hoe beter losgelaten had. Maar helaas, hij deed juist het tegenovergestelde :
hij klemde zich telkens opnieuw aan hem vast.
Onverklaarbaar zou ik dit niet durven noemen. Wel heeft Oranje de zwakheid
van deze bondgenoot helder doorzien. Maar er bestonden toentertijd juist
plannen betreffende een verbintenis der dochter uit zijn eerste huwelijk met een
van Egmonts zoons. En bovendien! graaf Lamoraal moge dan veel gebreken
hebben gehad. Er mogen ook tussen hem en Oranje voortdurend wrijvingen over
prestige-aangelegenheden bestaan hebben. En meer nog dan tussen de beide
mannen tussen hun vrouwen. Hier mogen deze botsingen langzamerhand zelfs
zo'n chronisch karakter hebben aangenomen, dat de betrokkenen — teneinde de
vraag wie voorop zou gaan te ontzeilen — zich ook door nauwe doorgangen
slechts gearmd en naast elkaar heenwrongen! Niettemin schijnt de overwinnaar
van St. Quentin en Grevelingen de Prins toch nogal zeer geïmponeerd te hebben.
Doch ook al is deze gang van zaken verklaarbaar te achten, ernstig te
bejammeren is hij stellig niet minder. Want zodoende zijn enige zeer kostbare
jaren voor onze vrijheidsstrijd verloren gegaan. Jaren, die tijdens Alva's
landvoogdij met schatten aan mensenlevens en volksgeluk bleken vergoed te
moeten worden.