Digitale uitgave van:

al zózeer keukenmeester was, dat de Prins zelfs „had neither wyne, bere nor
bred a long season”, eens zelfs zó erg geworden, dat Nicolaas de Hammes er het
leven bij inschoot en Oranje op een haar na het lot van de aanvoerder zijner
artillerie deelde — door zijn wapenrok en hemd ging hem de kogel! Ook al was
er dus die volkomen en volstrekt onverwachte apathie, waarmee de Brabantse
steden zijn geworstel om boven te blijven aanzagen, niet geweest: een
nederlaag was al onvermijdelijk geworden.
Hoe zij zich ontwikkeld heeft? Bij Daelhem leed het legertje van de graaf van
Hoogstraten schipbreuk. Bij Jemmingen liep het met de troepen van Lodewijk
van Nassau niet beter. De heer de Cocqueville wist in Artois ook al geen gunstig
resultaat te bereiken. En
[157]
wat het leger van de Prins zelf aangaat : ziehier de voornaamste gebeurtenissen
van een tocht, waarop zijn trotse armee, blijkens de opschriften en afbeeldingen
op haar vaandels „pro lege, rege et grege”, en als een pelikaan, die haar jongen
met haar eigen bloed voedt, te velde getrokken, tot een ordeloze bende
ontaardde. Een bende, waarvan zich haar commandant, uit bittere geldnood niet
alleen, maar evenzeer uit zucht naar lijfsbehoud, zo spoedig mogelijk ontdeed.
17 Augustus rukte het — zijn generalissimus in een wijd buffelsleren wambuis
en met een grote ruiterhoed op het hoofd; zijn mannen met een blauw
onderscheidingsteken aan hun hoofdbedekking, en als „cri de bataille”
beurtelings de uitroepen „Christus” en „Vivent les Gueux en dépit des Papistes”
1) — deels van bij het klooster Romersdorf in het bisdom Trier, deels van een
aanmonsteringsplaats „in der Engerischen Awen” 2), op. 6 Oktober is het over de
Maas getrokken 3). De 22e en 23e dier maand verenigde het zich met de uit
Picardië gekomen Hugenootse vendels van kapitein de Genlis. Van 3 tot 5
November heeft het vergeefs Luik trachten te veroveren. De 16e daaropvolgend
overschreed het de grens van Frankrijk. Drie redenen hebben tot het
1) Zie Bulletin de la Commission royale d'histoire de Belgique, T 100 (1936) p. 19.
2) Staatsarchiv Wiesbaden Abt. 170 Oran. Hausarchiv n° 11, Dokum. n° 113, cf n° 93.
Oorspronkelijk was „die Soister börde, nicht weit von Soist, zwischen Werle und der Lippe gelegen”
gekozen. Maar om gewichtige redenen, zoals het luidt, werd deze plek later door een andere
vervangen.
3) Zie de eenvoudige beschrijving van deze beroemde overtocht, door de Prins zelf gegeven, in P.
J. Blok, Correspondentie van en betreffende Lodewijk van Nassau (Utr. 1887) bldz. 173.
[158]
zetten van deze gewichtige stap samengewerkt. Vooreerst gaf het vermelde
uitblijven van hulp uit de Nederlanden er aanleiding toe. Dan de onmogelijkheid
om aan deze zijde der grenzen voldoende levensmiddelen voor de troepen op te
doen. Maar groter invloed dan deze beide factoren had toch nog het feit, dat de
Genlis' officieren in die richting dreven, teneinde hun onder de Coligny en Condé
strijdenden mede-Hugenoten hulp te verschaffen 1). Door de Franse regering, die
Philips II natuurlijk niet in de kaart wilde spelen, zo goed als niet
tegengehouden, bereikte men de 7e December Reims. Van daar uit streefde men
eerst naar aansluiting bij het leger van Frederik van de Palts, dat onder hertog
Wolfgang van Zweybrucken Frankrijk kort te voren ook was binnengetrokken;
vervolgens — toen dit streven niet tot een gunstig resultaat leidde — naar
terugkeer in Duitsland. Op 13 Jan. 1569 trokken de troepen daartoe over de