Digitale uitgave van:

oeken — of: die van Calvijn; dat schijnt Tilius niet volkomen duidelijk te zijn
geworden — vol leughenen sijn, so vol als een ey vol suyvels. Ic segge dat ghy
er aen liecht ende dat ghy so vol leugenen steeckt als de zee vol waters, 't welck
meer is dan een eij vol suyvels". Blijkbaar uit het veld geslagen wist de zo
aangesprokene toen niet anders te doen, dan zich in 's Prinsen gunst aan te
bevelen en de hoop uit te spreken, dat deze de hem gedane belofte voor de
verbetering van zijn woning toch niet terug zou nemen! Dit bezorgde hem
daarop weer een sarcastisch: „hetzelfde heeft Petrus ook aan Christus
gevraagd”. En alsof dit alles nog niet genoeg was : de volgende dag sprak Zijn
Hoogheid — in de loop van een conferentie over de vraag welk antwoord de
bisschop moest worden gegeven op een uitdaging tot een openlijk twistgesprek
— als zijn mening uit, dat men dit deze keer maar eens schriftelijk houden
moest. Zowel ter wille van de ongelukkige mensen, die in andere delen van de
Nederlanden het Pausdom nog altijd als het ware licht beschouwden, als met het
oog op hen, die „nobiscum censentes”, van dezelfde overtuiging als wij,
gedwongen werden tot disputeren met de vier pauselijke doctoren : water, vuur,
het zwaard en de galg!
Een andere brief, ditmaal van de Heidelbergse professor Ursinus en 26 Nov.
1572 geschreven, geeft nog een bewijs. Door te vertellen, dat de Prins in die tijd,
waarin juist zijn veldtocht van dat jaar op niets was uitgelopen en zijn zaak
verloren scheen, meermalen behoefte aan opbeuring gevoelde en daarom toen
... Dathenus verzocht had bij hem te komen 1).
1) „Verum est, Dathenum fuisse apud Auraicum. Petivit enim hoc Auraicus, cum non haberet
theologum aut concionatorem, forte qui ipsum etiam aliquando anxium erigeret...” H. Rott, Briefe
des . . Z. Ursinus, in Neue Heidelberger Jahrbucher Bnd XIV (1905) S. 85.
[173]
En dan is er nog de houding van Beza tegenover Oranje in de periode van na
1573! Aan het feit, dat deze opvolger van Calvijn in Maart 1576, bij de
verschijning van een nieuwe editie van de Tractatus Theologici van de Geneefse
hervormer, daarin een opdracht aan hem plaatste, hecht ik te dezen niet de
grootste waarde. Wel wordt de Prins daarin zeer geprezen : geen vorst heeft het
rijk van Christus zó ,uitgebreid, naar mijn herinnering, als gij het deedt 1)! Maar
zulke opdrachten werden immers dikwijls meer gericht tot hen, die men tot het
aan de dag leggen van geestesverwantschap wilde pogen te bewegen, dan tot
personen, omtrent wie te dezen aanzien al geen twijfel meer bestond. Iets
anders, uit een even latere tijd, heeft m. i. echter wel ter dege bewijskracht.
Hetgeen in 1579 door Beza over Oranje aan de landgraaf van Hessen werd
geschreven, toen deze zich te Genève over het optreden van de Vader des
Vaderlands in de bekende zaak-Dathenus beklaagd had. Want ziehier tot welke
uiting de leider der Zwitserse Reformatie toen kwam 2) : wat ik denk van het
herstel van het Pausdom te Gent en elders door de vorst, die het niet nodig is te
noemen? Mij
1) Corpus Reformatorum, J. Calvini Opera, Vol. V (Brunsv. 1866) Prolegomena p. XXII. Over
Marnix' traagheid bij het bedanken voor deze opdracht, zie Werken der Marnixvereeniging, S. III,
Dl V, bldz. 177.
2) H. Heppe, Epistolae quas Theodorus Beza ad Wilhelmum IV Hassiae Landgravium misit
(Marpurgi 1860) p. 22.
[174]