Digitale uitgave van:

3) A. Lacroix, Oeuvres de Ph. de Marnix. Correspondance et Mélanges (Brux. 1860) p. 228.
[176]
En ook nadat hij voor zijn eigen persoon over dit bezwaar heengestapt was en
lid ener Gereformeerde kerk was geworden, is hem dat instituut dier tucht
klaarblijkelijk altijd een doorn in het oog gebleven. Machtsusurpatie van de kerk
slechts heeft hij erin gezien. Wilde hij in 1575 niet voldoen aan de wens der
Staten van Holland om van meet af alle consistoriën en kerkelijke
regeervergaderingen te verbieden : met de mogelijkheid dat dit later nodig zou
worden, omdat de kerk het gezag van de magistraat aan zich trok en een nog
drukkender inquisitie in ging voeren dan de Spaanse was geweest, achtte hij het
destijds wel nodig rekening te houden 1). En niet anders nog in 1583. In de lente
van dat jaar vindt Taffin, op een goede dag dat hij hem een bezoek brengt, zijn
stemming tegenover de voorstanders van zulke tucht duidelijk zeer verbitterd.
Blijkbaar — luidt het in de brief, waaruit wij dit alles weten — blijkbaar hadden
lasteraars Zijn Excellentie in de war gebracht, want door een ernstig gesprek in
kwestie wist ik al spoedig te bereiken, dat diens bezwaren vervielen 2). Maar,
naar het mij voorkomt, wordt de zaak zo toch wel wat te gunstig voorgesteld.
Het is zeker waar, dat Oranje ten deze niet al te moeilijk te bepraten moet zijn
geweest. Want de finesses der kerkelijke strijdpunten uit die dagen zijn hem toch
eigenlijk ontgaan: een maand vóór dit gesprek plaats had, had hij deze zelfde
Taffin en de Villiers nog gevraagd waar het toch vandaan kwam, dat er onder de
predikanten zoveel verschil van mening en zoveel strijd heerste 3). Maar een
zekere dispositie,
1) Werken der Marnixvereeniging, S. III, Dl V, bldz. 156.
2) T. a. p., bldz. 210.
3) Werken der Marnixvereeniging, S. III, Dl V, bldz. 209.
[177]
die met de invloed van de door Taffin verdachte buitenstaanders heeft
meegewerkt, heeft toch stellig ook niet bij hem ontbroken. Zien wij hem in deze
zelfde tijd, in een geschil te Utrecht, de „onbesloten” gemeente van Duifhuis, die
zich juist daardoor kenmerkte dat in haar midden geen tucht werd geoefend, niet
telkens tegen de „besloten” consistoriale in bescherming nemen?
Als ik goed zie zal dit karakteristieke van Oranje's godsdienstig en kerkelijk
standpunt zijn ontstaan wel aan de samenwerking van vier oorzaken te danken
hebben gehad. Vooreerst zal zijn van alle radicalisme afkerige karakter hier wel
een rol hebben gespeeld. Dan zijn vorstelijke stand; daardoor zal hij het bewind
der kleine burgerij, die in de consistoriën hier te lande de toon aangaf, vaak als
een belemmering van iemands persoonlijke vrijheid hebben gevoeld. De
overweging dat het bestaan ener bevoorrechte kerk, wier lidmaatschap voor de
bekleding van een staatsambt, welk ook, vereist is, zodra hij voor het land
aanvaardde wat hij voor zijn persoon tenslotte wel aanvaard had — n.l. dat een
kerkelijk college het recht had iemand zijn lidmaatschap te ontnemen gevaar
ging opleveren voor de richtige vervulling van zijn staatsmanstaak, moet stellig
ook in rekening worden gebracht. En eindelijk sprak hier zijn verleden, dunkt
mij, mee. Het feit, dat de soort Calvinisme, die hem had weten te winnen, het
Hugenotisme was geweest; het Hugenotisme dat, bij alle overeenkomst met zijn