Digitale uitgave van:

Nederlandse geestverwant, toch aristocratischer en, met name bijvoorbeeld ten
opzichte van het toneel, niet zó strikt van levensstijl is geweest 1).
1) J. Wille, De Gereformeerden en het tooneel tot omstreeks 1620, in Christendom en Historie
(Kampen 1931) bldz. 117 vv.
[178]
Van principiële aard was het individuele van Oranje's standpunt in dit opzicht
dus waarlijk niet. Met een gevolg der omstandigheden alleen hebben wij erin te
maken. Maar met dat al gaat het, dunkt mij, op grond van deze persoonlijke
nuance, die hij temidden van zijn geestverwanten vertoonde, niet aan hem
zonder meer, zonder een beperkend „im Grossen und Ganzen”, een Calvinist te
noemen.
Doch genoeg over Oranje's verhouding tot het Calvinisme in de periode, waarin
deze haar definitief karakter had aangenomen. Ik dwaalde er heen weg van de
beschouwing der manier, waarop zijn aanvankelijke toenadering ertoe in het
begin der jaren zeventig ten goede kwam aan de versteviging zijner positie
tegenover Alva. Tot dit oorspronkelijk thema keer ik thans ten spoedigste terug,
door er nu op te gaan wijzen hoe de Calvinistische bevolkingsgroep er door die
toenadering kennelijk toe gebracht is de bezwaren, die zij in 1566 tegen de Prins
had en haar koele houding van 1568 geheel te vergeten, om zich voortaan met
hart en ziel te zijner beschikking te stellen.
Geen duidelijker bewijs is hiervan wel te geven dan door gewag te maken van
een reeks besluiten ener in Juli 1571 te Bedburg, in het Gulik-Kleefse, gehouden
synode. „Belangende de wederoprichtinghe der Nederlanden” kwam deze
overeen : 1. de gemeenten op te wekken om al wat Oranje bij zijn
oorlogsvoering van dienst kon zijn aan deze mee te delen; 2. te zorgen dat de
beloofde geldelijke steun ook werkelijk zou worden opgebracht; 3. terwille der
zwakke gewetens over het goed recht der „were ende waepens” een officiële
verklaring af te leggen; en eindelijk 4. een boekje te laten schrijven, teneinde de
geloofsgenoten in de Nederlanden
[179]
te vermanen, dat zij „haere verlossinge ende alle goede middelen ter herten
nemen ende slechts eenen goeden moet grijpen”, een goede moed dan om aan
de strijd voor de vrijheid deel te gaan nemen.
Hoewel deze gang van zaken de Prins veel voldoening moet hebben gegeven,
heeft hij klaarblijkelijk toch ook ingezien, dat hij met de hulp dezer Calvinisten
alleen Alva het hoofd nog niet zou kunnen bieden. Waren deze, bij vele van hun
landgenoten vergeleken, roerig en doortastend, zodat er wat met hen te
beginnen viel: numeriek vormden zij toch maar een klein gedeelte van de
bevolking. Wilde hij werkelijk iets bereiken, dan moest hij dus de overgrote
meerderheid, de zowat negentig procent daarvan, die de zijde der Hervorming
niet gekozen had, zorgen mee te krijgen. Welnu, daarvoor zien wij hem destijds
dan ook juist zijn uiterste best doen. Doordat hij hen, met aansporingen in de
trant van deze: „meynt ghij dat zij” — de tirannen Alva c.s. — „yemant van
ulieden souden sparen van wat religie hij waer” 1), zoveel mogelijk tot actie
prikkelt en hun tegelijk het beginnen van zulke actie zo veel hij maar kan
gemakkelijk maakt. Door, in de politieker zin van dat woord, tolerant te zijn —
Rooms Katholieken en Protestanten in staatkundig opzicht dezelfde rechten te