Leraar worden:'under construction'? - Open Universiteit Nederland

5 Professionele ontwikkeling
De school moet steeds meer gaan thuishoren in het rijtje van kennis- en expertorganisaties.
Model hiervoor zijn moderne ict-bedrijven waar werken leren inhoudt en
omgekeerd (Lash & Urry, 1994). Een relevant kenmerk van de nieuwe professionele
organisatie die scholen nastreven, is dat werken en leren deels samenvallen door de
voortdurende noodzaak van gezamenlijke reflectie en kennisontwikkeling. Kortom: een
lerende organisatie. Een onderdeel daarvan in de school is dan de opleiding tot leraar.
De leeromgeving voor aankomende en zittende leraren is dus onderdeel van een bredere,
virtuele kennis- en werkomgeving. Eerder wees ik in dit verband, met het oog op
terugdringing van het lerarentekort, op het belang dat ik hecht aan het verder tot ontwikkeling
brengen van een professionele cultuur in scholen bezien vanuit de aanbodkant,
de vraagkant, en vanuit het bewaken van de vereiste kwaliteit. Een belangrijk
middel daartoe is een verdere professionele ontwikkeling van zowel beginnende als
meer ervaren leraren (Leenheer et al., 2001). Ik ga daar nu op in, waarbij ik eerst iets zeg
over het leren van docenten. Vervolgens schets ik enkele aspecten van professionele
ontwikkeling en leergemeenschappen, en leren in leergemeenschappen (Scribner et al.,
1999).
5.1 Leren van docenten
In september vorig jaar verscheen een nummer van Pedagogische Studiën met als
thema ‘leren van docenten’ (Beijaard, 2002b). Omdat in dit themanummer een aantal
relevante ontwikkelingen van de laatste tien jaar bijeen zijn gebracht, sta ik er wat
langer bij stil.
Vandenberghe & Kelchtermans (2002, p. 348 e.v.) beschrijven onder meer een aantal
belangrijke opvattingen over leraren die leren professioneel te blijven. Samengevat
onderstrepen zij de noodzaak van functiedifferentiatie in het onderwijs. Hiermee
samenhangend werpen ze de vraag op naar de bevoegdheid van leraren, bijvoorbeeld
in het voortgezet onderwijs. Ik duidde daar al op toen ik het Voorstel van Wet op de
beroepen in het onderwijs (2001) noemde. Dat voorstel gaat ervan uit dat de huidige
bevoegdheidseisen voor leraren vervangen worden door bekwaamheidseisen. De
auteurs stellen in navolging van lngersoll (2002) dat de oplossing voor ‘underqualified
teachers’ niet alleen gezocht moet worden in het aantrekken van meer kandidaatleraren
of in een optimalisering van de lerarenopleiding, maar ook in de wijze waarop
het onderwijs in een school wordt georganiseerd en hoe de leraren daarbij worden
ingezet. 77 Zij benadrukken verder dat men voor een aantal actuele problemen niet
altijd en uitsluitend leraren en lerarenopleidingen verwijten moet maken. Iets dat de
laatste jaren volgens deze auteurs nogal het geval is geweest. Men behoort, zoals
Leraar worden: ‘under construction’?
35