Leraar worden:'under construction'? - Open Universiteit Nederland

werksituatie, onvoldoende relevante keuzemogelijkheden en onvoldoende gelegenheid
voor gezamenlijke probleemverkenning en probleemoplossing. Voor een aantal
belangrijke onderdelen van het leerpotentieel kan afstandsonderwijs een groter aanbod
creëren dan in de schoolsituatie voorhanden is. Hierbij denk ik aan de eerder
genoemde criteria. Meer concreet gaat het er dan om dat ict een middel kan zijn voor
zaken zoals vergroting van de variatie en representativiteit van taken voor het leraarsberoep
(de breedte), een adequaat niveau van functioneren dat geldt voor een aankomende
professional (complexiteitsniveau), de werksituatie laten aansluiten bij actuele
inzichten, methoden en ‘tools’ (actualiteitswaarde), verruiming van de interactie- en
overlegvormen (communicatie), vergroting van de kansen op leren door experimenteren
en reflecteren (leerklimaat), en vergroting van de mogelijkheden om deel te nemen
aan alle activiteiten die bij de functie horen (participatie).
Met ict en afstandsonderwijs kunnen we dus de klassieke tekorten van werkplekleren
voorkomen (Korthagen et al., 2002), en de traditioneel arbeidsorganisatorische structurering
van de werkplek aanvullen in de richting van een meer opleidingskundige structurering.
Daarbij zijn ict en afstandsonderwijs middelen waarmee we een flexibele,
beroepsgerichte didactiek113 kunnen ontwikkelen, die dicht bij de verschillende werkplekken
ligt. Ict en afstandsonderwijs vergemakkelijken in hoge mate het leren in professionele
leergemeenschappen, en verruimen zo de mogelijkheden om leraar te
worden met een geëigende ‘didactiek naar menselijke maat’ (Brus, 1967). Een en ander
laat overigens onverlet dat de werkplek zelf (de school), los van aanvullingen door ict,
ook aan minimale kwaliteitseisen voor opleidingsmogelijkheden moet voldoen. Het lijkt
me nodig hier een keurmerk voor te ontwikkelen.
Ict en afstandsonderwijs zijn ook ‘omgekeerd’ te gebruiken. Ervaringen die buiten de
school zijn opgedaan in andere leeractiviteiten, bijvoorbeeld in de vrije tijd, kunnen
ermee getransponeerd worden naar ervaringen die relevant zijn voor de school en voor
de student-leerkracht.
In het algemeen wil ik benadrukken dat ict en afstandsonderwijs meer vermogen dan
de tekorten van de werkplek compenseren of het leerpotentieel verhogen. Crucialer is
dat deze beide middelen de werkplek, ook buiten het onderwijs dus, kunnen maken tot
een plaats waar intentioneel wordt opgeleid, en niet alleen niet-intentioneel wordt
geleerd. 114
In potentie zijn ict en afstandsonderwijs middelen om ‘toevallige’ leerervaringen op
de werkplek te structureren in de richting van wat nodig is voor een opleiding tot een
beroep in het onderwijs. 115 Met andere woorden: reflectie kunnen we dan systematischer
aanpakken. Ict en afstandsonderwijs bieden verder ook de kans vraaggestuurd
te werken; om competentiegericht maatwerk (Wouda & Snoek, 2003) te
verzorgen voor scholen die steeds meer een educatieve ondernemer worden
(Onderwijsraad, 2001a, 2001b).
Leraar worden: ‘under construction’?
57