Leraar worden:'under construction'? - Open Universiteit Nederland

op een andere school in Amsterdam werd aan dat hoofd een cadeau aangeboden, dat hij in zijn vrije
tijd kon gebruiken. Het gepensioneerde hoofd zeide mij:‘’Ik zal het maar in de kast zetten, want ik ga
op een andere school waarnemend hoofd spelen. Daar is al een half jaar lang een vacature, waarin
niet voorzien kon worden.’’ Dat is nu eerstdaags een jaar geleden, maar het waarnemend hoofd zit er
nog. Ik zou zo voort kunnen gaan.’ (Tweede Kamer der Staten Generaal, 46ste Vergadering - 15 februari
1955; Zitting 1954-1955, pagina 2368. Vaststelling hoofdstuk VI Onderwijs, Kunsten en Wetenschappen).
Schoolbesturen waren in die tijd ook al actief. Ze legden er in personeelsadvertenties sterk de nadruk
op dat er woonruimte beschikbaar was.
De voorstellen over de spoedopleidingen nam de Tweede Kamer overigens over.
55 Dat waren: aantrekkelijker maken van de opleiding door de nieuwe onderwijzersopleiding; het aanzien
van het ambt verhogen door de mogelijkheid te bieden tot het afleggen van universitaire examens;
bezoldiging verbeteren; verruiming van studietoelagen; bevorderen van een betere spreiding
van kweekscholen; voorlichting over het onderwijzersambt.
56 De Organisation for Economic Cooperation and Development (2002a) schetst een beeld van de
Nederlandse uitgaven voor onderwijs. Die zijn in de periode 1995-1999 weliswaar sterker gestegen
dan in de ons omringende landen, maar als percentage van het bruto binnenlands product daalden
de publieke onderwijsuitgaven in die periode van 5 naar 4,8 procent. Dat is lager dan het gemiddelde
in de Europese Unie (5,5 procent) en in de OESO-landen (5,2 procent).
De totale (publieke en private) onderwijsuitgaven aan Nederlandse instellingen bedroegen in 1999
4,7 procent van het bruto binnenlands product. In de Europese Unie was dat in hetzelfde jaar gemiddeld
5,5 procent en in de OESO 5,8 procent. Absoluut gezien komt het verschil tussen Nederlandse
onderwijsuitgaven en het OESO-gemiddelde in 1999 op zo’n vier miljard euro. Als percentage van het
bruto binnenlands product zijn de Nederlandse uitgaven aan onderwijs lager dan in alle ons omringende
landen. Daar variëren de uitgaven van 5,2 procent in het Verenigd Koninkrijk tot 6,7 procent in
Denemarken.
Het bruto jaarsalaris van een Nederlandse leraar is even hoog als in de ons omringende landen.
Nederlandse docenten geven echter veel uren les. Daardoor ligt in het primair en het lager secundair
onderwijs hun salaris, na vijftien arbeidsjaren, per lesuur onder het gemiddelde in de Europese Unie
en de OESO. Overigens ligt het salaris per lesuur in het hoger secundair onderwijs boven het gemiddelde
in de Europese Unie en de OESO.
Ik realiseer me dat internationale vergelijkingen niet eenvoudig zijn en dat een vergelijking op grond
van het bruto binnenlands product geen recht doet aan alle nuances. In algemene zin geeft een
dergelijke vergelijking uiteraard wel een indicatie. Het beeld dringt zich op dat Nederland zuinig is
met onderwijsuitgaven en voor een dubbeltje op de eerste rang wil zitten (Nyfer, 2001). Een en ander
neemt niet weg dat, zo wordt ook in deze studies gezegd, Nederlandse leerlingen in vergelijking met
andere Europese landen uitstekende vaardigheden hebben in wiskunde, natuurwetenschappen en
lezen (zie ook Wijnstra, 2001). Er is echter onlangs een studie verschenen (Groot & Maassen-van den
Brink, 2003) met kritische opmerkingen over de kwaliteit van het Nederlandse onderwijs. De genoemde
goede prestaties zijn mogelijk een gevolg van selectie: de besten behalen een bepaald niveau en
zij kunnen gemakkelijk concurreren met buitenlandse leerlingen. Een andere conclusie uit deze studie
is dat de uitgaven per student in het hoger beroepsonderwijs tussen 1980 en 2000 met 11,3 procent
gedaald zijn en in het wetenschappelijk onderwijs met 54 procent. De relatief lage investeringen
in onderwijs leiden tot een relatief laagopgeleide bevolking. In het basisonderwijs zijn het lerarentekort
en de toenemende opvoedingsondersteunende rol van leraren de belangrijkste knelpunten.
De uitgaven zijn lager dan in bijvoorbeeld de Verenigde Staten en de Scandinavische landen. In het
middelbaar onderwijs zijn personeelstekorten en de voortijdige schooluitval de grootste problemen.
Een in vergelijking met andere landen relatief groot deel van de potentiële beroepsbevolking heeft in
Nederland niet meer dan een lager secundaire opleiding gehad (basisonderwijs, lbo of mavo).
Leraar worden: ‘under construction’?
79