Leraar worden:'under construction'? - Open Universiteit Nederland

80
De uitgaven per leerling lopen achter bij die in Duitsland, Frankrijk, de Verenigde Staten en de
Scandinavische landen. Het hoger onderwijs heeft het meest geleden onder de bezuinigingen. Het
percentage hogeropgeleiden ligt in Nederland lager dan in de Verenigde Staten, het Verenigd
Koninkrijk en de Scandinavische landen. Een en ander dient bezien te worden vanuit de gegevens dat
het individueel en maatschappelijk rendement van onderwijs hoog is en dat onderwijs een belangrijke
bijdrage levert aan de verhoging van de economische groei (p. 65). De studie eindigt (p. 69) als
volgt:‘Een hoger opgeleide beroepsbevolking heeft een positieve invloed op de technologische ontwikkeling
en diffusie van nieuwe technologieën. Als we er van uit gaan dat het ‘’menselijk kapitaal’’
onze voornaamste concurrentiekracht is en de pijler van onze economie vormt, dan dienen we meer
en beter te investeren in onderwijs. Het individuele en maatschappelijke rendement van onderwijs is
hoog: Investeren is terugverdienen.’ In aansluiting op de geschetste human capital-benadering kan ik
stellen dat het zonder meer duidelijk is dat er in ons onderwijs veel meer geld gestoken zal moeten
worden.
Cijfers als de bovenstaande geven ook aanleiding tot artikelen in kranten, zoals NRC Handelsblad van
25 januari 2003. Onder de kop ‘Domheid wordt nieuwe ziekte van Nederland’ worden onder meer de
lage uitgaven voor onderwijs bekritiseerd (zie ook Eurydice, 2000; Organisation for Economic
Cooperation and Development, 2002b). Als reactie op dit artikel schreven de demissionaire minister
en staatssecretaris van Onderwijs, Cultuur en Wetenschappen in NRC Handelsblad van 11 februari
2003 een bijdrage die getiteld was ‘Laat bedrijfsleven onderwijs steunen’. Zij pleiten dus voor private
investeringen in onderwijs. Een dergelijke reactie gaat te weinig in op de gewenste verhoging van de
investering in onderwijs door de publieke sector (voor algemene aspecten zie Ministerie van
Onderwijs, Cultuur en Wetenschappen, 2000b).
57 Ik zie hier af van een systematische analyse van de oorzaken van het lerarentekort in Nederland. Het
is zeker zo dat verslechterde arbeidsvoorwaarden in de jaren tachtig van de vorige eeuw het beroep
onaantrekkelijker hebben gemaakt. Daar komen in een aantal gevallen nog aspecten bij zoals te weinig
computers, een achterstand in leermiddelen, achterstallig onderhoud en gebrekkige huisvesting.
Bovendien heeft het succesvolle arbeidsmarktbeleid van de twee paarse kabinetten ertoe geleid dat
de werkgelegenheid in andere sectoren enorm is toegenomen, wat dus ongewild de druk op de
onderwijsarbeidsmarkt vergroot heeft. Een min of meer cynische vaststelling is dat de huidige stagnatie
van de economische groei ertoe kan leiden dat de tekorten aan leerkrachten in de toekomst
sneller zullen afnemen dan momenteel voorspeld wordt. Met campagnes als ‘Je groeit in het onderwijs’
probeert de overheid het imago te verbeteren. Mogelijk zorgt dit ervoor dat de animo toeneemt.
Opvallend is dat de waardering voor de leraar al jaren hoog is. In 2002 bijvoorbeeld 86 procent in het
basisonderwijs en 87 procent in het voortgezet onderwijs (Wartenbergh-Gras et al., 2002), terwijl
steeds meer ondervraagden denken dat anderen een lagere waardering voor de leraar hebben. De
indruk ontstaat dat die ‘anderen’ vaak de leraren zelf zijn. Leraren spreken veelvuldig negatief over
hun beroep, maar merkwaardig genoeg denken leraren en ex-leraren positief over hun vak (De Jonge
& De Muijnck 2002), terwijl uit onderzoek dus blijkt dat de waardering al jaren hoog is. Iets soortgelijks
speelt in Vlaanderen. In de Gazet van Antwerpen van 1 november 2002 stond het artikel
‘Vlaamse leerkrachten erg gewaardeerd’. Deze bijdrage meldde dat de waardering hoog is, terwijl
leraren zelf vaak het omgekeerde zeggen. Als leraren zelf een positief beeld hebben van hun beroep,
dan verbetert het imago waarschijnlijk ook (voor een, ook in dit opzicht kritische schildering van het
Nederlandse onderwijsbeleid in de laatste drie decennia zie Traas, 2001; zie verder ook Oudejans &
Meesters, 1998, 1999; Sikkes, 2000, 2002; Van den Heuvel & Visser, 1998).
58 De totale omvang van de decentrale budgetten was in 2002 in het primair onderwijs 363,9 miljoen
euro, in het voortgezet onderwijs 334 miljoen euro, en in het beroepsonderwijs en de volwasseneneducatie
159,2 miljoen euro. De decentrale budgetten omvatten meestal schoolbudget (verreweg de
grootste post), schoolprofielbudget, arbeidsmarktknelpunten, nascholing en integraal personeelsbeleid.
De laatste drie zitten in het primair onderwijs al in het schoolbudget (Ministerie van Onderwijs,
Cultuur en Wetenschappen, 2002k, p. 20). Bij de verdeling van de budgetten zouden scholen die