drutensche waarden

Baksteenproductie
Naast het boerenbedrijf kwam ook de baksteenproductie,
zoals op veel plaatsen langs de rivieren, op gang. Na 1850
nam deze activiteit sterk toe. Boerderijen langs de Waal
groeiden in de 19e en 20e eeuw uit tot vier verschillende
steenfabrieken. In de omgeving werd klei gestoken van
weiden en akkers. De steenovens trokken legio arbeidskrachten
aan. Binnendijks verrezen ook pannenfabrieken.
In sociaal, maatschappelijk, ruimtelijk en bouwtechnisch
opzicht had de plaatselijke baksteen- en pannenindustrie
grote invloed op Druten en omgeving.
Ter hoogte van de huidige haven in Druten lagen rond
1830 kleinere eilanden en zandplaten in de Waal. Pas in
1870 werd een van deze zandplaten omgevormd tot een
haven en een aanlegplaats voor stoomboten. Het huidige
Rodruzaterrein werd in de oksel tussen Waalbandijk en
Zomerdijk opgehoogd.Ten oosten hiervan werd in deze
periode een scheepswerf opgericht. In de eerste helft van
de 19e eeuw verandert het gebied vooral door kleiwinning,
clustering van agrarische bedrijven en vergroting
van de steenfabrieken.Tussen 1950 en 1970 vonden de
grootste veranderingen plaats: vergroting van de haven
en scheepswerf bij Druten, aanleg van de Blauwe Brug bij
Ochten. De Kaliwaal werd ontgrond en de terreinen van
de steenfabrieken zijn verder uitgebreid. Halverwege de
jaren negentig heeft het gebied zijn huidige vorm gekregen.
Kleiwinning ten behoeve van dijkverbetering, de dijkverbetering
zelf en optimalisering van de ontsluiting van de
bedrijventerreinen in de uiterwaarden hebben geleidtot
nieuwe impulsen zoals de aanleg van de Plasdrasgebieden
en de aanleg van nieuwe nevengeulen.
landschappelijke en cultuurhistorische
elementen
In het gebied zijn de volgende landschappelijke en cultuurhistorische
elementen te onderscheiden:
Relicten van de rivierdynamiek
IIn de 20e eeuw verdween een groot deel van de sporen
van riviermorfologische activiteit uit de Drutensche Waarden.
Als gevolg van zand- en kleiwinning ontstonden in het
gebied kleiputten en later de Kaliwaal. Door de economische
ontwikkelingen zijn de bedrijventerreinen uitgebreid. In
het voorland van de Waaldijk bleven de rivierrelicten nog
het meest intact. Strangen, restgeulen, grienden vormen nog
littekens van grillige activiteit van de rivier in de 16e en 17e
eeuw. De uiterwaarden bestonden in die tijd uit een complex
van kreken en zandruggen, waarvan ook de strangen bij
Ochten-Eldik, aan de overkant van de rivier, deel uitmaakten.
Strangrelicten langs de Leeuwense dijk herinneren aan de
toenmalige kwetsbare ligging van die dijk ten opzichte van
de Waal.
Oudhoevig land
De dijk langs de Drutensche Waarden draagt tal van sporen
van geweld veroorzaakt door een opdringende rivier. Door
vorming van uiterwaarden kreeg de dijk een extra buffer
tegen de kracht van de rivier. Dat gebeurde in de 15e
eeuw met de Drutense dijk, in de 17e eeuw met de dijk
bij Puiflijk en Leeuwen. Na doorbraken werd de dijk meerdere
malen landinwaarts gelegd. Daarbij werden wielen en
cultuurland buitengedijkt. Dit buitengedijkte land, aangeduid
als oudhoevig land, bezit een hoge archeologische verwachting.
Hier kunnen resten van weggespoelde huizen worden
aangetroffen. Het is te vinden bij landinwaarts gelegde dijken,
ze worden ook wel inlagen genoemd. Deze inlagen met
oudhoevig land zijn aanwezig rondom Druten, Edenoord en
Beneden-Leeuwen.
Buitenwielen
Door dijkdoorbraken ontstonden diepe plassen, wielen,
langs de bandijk. Deels werden ze na de overstromingsramp
buitengedijkt. Er lijken meerdere wielen te hebben
bestaan in de Drutensche Waarden. Een gaaf exemplaar,
ontstaan in 1784, ligt nog tegenover Edenoord.
Winterdijk
De winterdijk vormt meestal een scherpe grens tussen
het binnendijkse en buitendijkse gebied. Soms is die grens
vager, met name ter hoogte van Edenoord. Door de aanwezigheid
van wielen vormt het binnen- en buitendijkse
landschap hier een samenhangend geheel.
Binnenwielen
Aan de landzijde van de dijk liggen meerdere doorbraakkolken.
Bij de wielen in Leeuwen, waaronder de
Doorbraak (1861) kon de dijk zonder markante kronkel
worden hersteld. Ronduit sierlijk is het beloop van de
dijk bij de Groote Waai in Druten. De Kolk en de Kom in
Druten lijken deel te hebben uitgemaakt van een wielencomplex;
de dijk is hier vermoedelijk dwars doorheen
gelegd. Doorgaans liggen wielen in zandige voormalige
rivierbeddingen zodat ze met hoge rivierstand blootstaan
aan kwel.
Kwelkommen
Kwel kan de dijkstabiliteit bedreigen. Omwille van de
dijkstabiliteit werden binnenwielen en kwelgevoelige
gronden omgeven met kweldammen. Kweldam en dijk
vormden samen een boezem waarbinnen het vanwege de
kwel gerezen kolkwater kon worden opgestuwd. Hierdoor
ontstond zoveel tegendruk dat de druk van het in de
dijkondergrond toevloeiende kwelwater werd opgeheven.
Vaak eeuwenoud, vormen kwelkommen landschappe-
Startnotitie MER Drutensche Waarden