Crisis in het wielrennen.pdf
Crisis in het wielrennen.pdf
Crisis in het wielrennen.pdf
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
UNIVERSITEIT GENT<br />
FACULTEIT POLITIEKE EN SOCIALE WETENSCHAPPEN<br />
CRISIS IN HET WIELRENNEN?<br />
EEN ONDERZOEK NAAR HET IMAGO<br />
VAN DE WIELERSPORT<br />
Wetenschappelijke verhandel<strong>in</strong>g<br />
aantal woorden: 24.859<br />
HANS VAN DER BIEST<br />
MASTERPROEF COMMUNICATIEWETENSCHAPPEN<br />
afstudeerricht<strong>in</strong>g COMMUNICATIEMANAGEMENT<br />
PROMOTOR: PROF. DR. HANS VERSTRAETEN<br />
COMMISSARIS: LIC. TOM EVENS<br />
COMMISSARIS: DR. ANNELORE DEPREZ<br />
ACADEMIEJAAR 2008 - 2009
Inzagerecht <strong>in</strong> de Masterproef<br />
Ondergetekende, Hans Van der Biest<br />
geeft hierbij toelat<strong>in</strong>g / geen toelat<strong>in</strong>g aan derden, niet-behorend tot de<br />
examencommissie, om zijn/haar proefschrift <strong>in</strong> te zien.<br />
Datum en handteken<strong>in</strong>g:<br />
19/05/2009<br />
Deze toelat<strong>in</strong>g geeft aan derden tevens <strong>het</strong> recht om delen uit de<br />
scriptie/ masterproef te reproduceren of te citeren, uiteraard mits correcte<br />
bronvermeld<strong>in</strong>g.<br />
2
Abstract<br />
De wielersport en haar imago is een gevoelige comb<strong>in</strong>atie. Er zijn immers de vele dop<strong>in</strong>gschandalen<br />
waar niet naast kan worden gekeken. Ongeacht deze dop<strong>in</strong>gschandalen is de wielersport ontzettend<br />
populair <strong>in</strong> Vlaanderen. Verder <strong>in</strong>zicht <strong>in</strong> <strong>het</strong> beeld dat de mensen hebben van de wielersport dr<strong>in</strong>gt<br />
zich dan ook op. Door middel van 3 focusgroepen, renners, wielerliefhebbers en niet-wielerliefhebbers<br />
voerden wij een onderzoek naar <strong>het</strong> imago van de wielersport. Imago bleek onlosmakelijk gekoppeld<br />
aan dop<strong>in</strong>g. Er werd vastgesteld dat de visie op <strong>het</strong> gebruik van dop<strong>in</strong>g verschilt naargelang de<br />
populatie. De populaties die nauw verwant zijn met de wielersport zijn er van overtuigd dat er een<br />
nieuwe, zuiverdere generatie van wielrenners door <strong>het</strong> peloton fietst. In tegenstell<strong>in</strong>g tot de populatie<br />
die ver van de wielersport staat. Zij zijn er van overtuigd dat dop<strong>in</strong>g nog steeds <strong>in</strong> dezelfde mate<br />
aanwezig is <strong>in</strong> vergelijk<strong>in</strong>g met vroeger.<br />
De impact van dop<strong>in</strong>g heeft veel m<strong>in</strong>der dan vroeger een <strong>in</strong>vloed op <strong>het</strong> imago van de wielersport. De<br />
dop<strong>in</strong>gbestrijd<strong>in</strong>g wordt als geloofwaardig beschouwd. De nieuwe technieken die daartoe worden<br />
gehanteerd maken dat de wielersport begaan is met de dop<strong>in</strong>gproblematiek, wat door de diverse<br />
populaties positief onthaald wordt. Het imago van de wielersport is dan ook <strong>in</strong> stijgende lijn.<br />
3
Dankwoord<br />
De voorbije jaren hebben wij heel wat wedstrijden gereden. M<strong>in</strong>der lastige wedstrijden maar ook<br />
wedstrijden waar bloed, zweet en tranen aan te pas kwamen. Met deze Masterproef zijn wij <strong>in</strong> <strong>het</strong><br />
laatste jaar Communicatiewetenschappen toegekomen aan <strong>het</strong> proefstuk van deze rit: de Tour de<br />
France. Een ronde tot een goed e<strong>in</strong>de brengen kan je nooit alleen. Daarom willen wij volgende<br />
personen bedanken:<br />
- Prof. Dr. Hans Verstraeten voor <strong>het</strong> <strong>in</strong> goede banen leiden van deze Masterproef en<br />
Liselot Hudders voor haar deskundig advies.<br />
- Mijn vriend<strong>in</strong> Ellen die mij doorheen deze periode telkens weer wist te motiveren.<br />
- Mijn ouders, broer en zus voor de onvoorwaardelijke steun die zij hebben geboden.<br />
- Familie en vrienden voor de blijk van <strong>in</strong>teresse.<br />
- Pieter, Toon, Wim, Stijn, Koen, Koenraad, Jan, Wim, Pieter, Nele, Lien, T<strong>in</strong>e,<br />
Delph<strong>in</strong>e en Nick voor de medewerk<strong>in</strong>g aan <strong>het</strong> onderzoek.<br />
4
Inhoudstafel<br />
Abstract.................................................................................................................................................. 3<br />
Inhoudstafel ........................................................................................................................................... 5<br />
Inleid<strong>in</strong>g.................................................................................................................................................. 7<br />
Probleemstell<strong>in</strong>g .................................................................................................................................... 9<br />
DEEL 1: een literatuurstudie naar <strong>het</strong> begrip imago<br />
Hoofdstuk 1: Imago............................................................................................................................. 11<br />
1.1. Algemeen................................................................................................................................... 11<br />
1.2. Imagovorm<strong>in</strong>g .......................................................................................................................... 12<br />
1.2.1. Het menselijk geheugen.................................................................................................... 13<br />
1.2.2. Stereotyper<strong>in</strong>g................................................................................................................... 13<br />
1.2.3. Massamedia....................................................................................................................... 15<br />
Hoofdstuk 2: Bedrijfsimago ............................................................................................................... 17<br />
2.1. Algemeen................................................................................................................................... 17<br />
2.2. Bedrijfsimago en bedrijfsidentiteit......................................................................................... 18<br />
2.3. Bedrijfsimago en bedrijfsreputatie......................................................................................... 20<br />
Hoofdstuk 3: Merkimago.................................................................................................................... 22<br />
3.1. Algemeen................................................................................................................................... 22<br />
3.2. Merkimago en merkidentiteit ................................................................................................. 24<br />
Hoofdstuk 4: Merkimago en sportsponsor<strong>in</strong>g .................................................................................. 26<br />
4.1. Algemeen................................................................................................................................... 26<br />
4.2. Image transfer .......................................................................................................................... 28<br />
4.3. Imagoschade ............................................................................................................................. 28<br />
4.4. Belang van televisie .................................................................................................................. 30<br />
Hoofdstuk 5: Imago-onderzoek.......................................................................................................... 32<br />
5.1. Algemeen................................................................................................................................... 32<br />
5.2. Kwalitatief versus kwantitatief onderzoek ............................................................................ 32<br />
5.2.1. Kwalitatieve imago-onderzoeksmethoden...................................................................... 33<br />
5.2.2. Kwantitatieve imago-onderzoeksmethoden ................................................................... 34<br />
DEEL 2: een onderzoek naar <strong>het</strong> imago van de wielersport<br />
Hoofdstuk 6: Methodologie ................................................................................................................ 37<br />
6.1. Algemeen................................................................................................................................... 37<br />
6.2. De 4 stappen bij <strong>het</strong> werken met focusgroepen..................................................................... 38<br />
6.2.1. Plann<strong>in</strong>g............................................................................................................................. 38<br />
6.2.2. Recruter<strong>in</strong>g........................................................................................................................ 39<br />
6.2.3. Modereren ......................................................................................................................... 41<br />
6.2.4. Analyse............................................................................................................................... 44<br />
5
Hoofdstuk 7: De huidige wielersport ................................................................................................. 45<br />
7.1. Evolutie ..................................................................................................................................... 45<br />
7.2. Omvang..................................................................................................................................... 46<br />
7.3. Populariteit ............................................................................................................................... 47<br />
Hoofdstuk 8: Graadmeters van de wielersportpopulariteit ............................................................ 50<br />
8.1. De Vlaamse wielertoerist......................................................................................................... 50<br />
8.2. Kijkcijfers ................................................................................................................................. 51<br />
8.3. Media-aandacht........................................................................................................................ 53<br />
Hoofdstuk 9: Invloed op <strong>het</strong> wielersportimago................................................................................. 56<br />
9.1. Renners ..................................................................................................................................... 56<br />
9.1.1. Lance Armstrong.............................................................................................................. 56<br />
9.1.2. Tom Boonen ...................................................................................................................... 58<br />
9.1.3. Frank Vandenbroucke ..................................................................................................... 60<br />
9.2. Dop<strong>in</strong>g ....................................................................................................................................... 61<br />
9.3. De media ................................................................................................................................... 69<br />
Hoofdstuk 10: Verbeteren van <strong>het</strong> wielersportimago ...................................................................... 73<br />
10.1. Het biologische paspoort, de whereabouts en de dop<strong>in</strong>gbestrijd<strong>in</strong>g ................................. 73<br />
10.2. Het plan - Vandenhaute......................................................................................................... 75<br />
10.3. Het afschaffen van de oortjes................................................................................................ 76<br />
10.4. Een comb<strong>in</strong>atie veldrijden-mounta<strong>in</strong>biken ......................................................................... 77<br />
Besluit ................................................................................................................................................... 79<br />
Bibliografie........................................................................................................................................... 83<br />
Bijlagen................................................................................................................................................. 91<br />
6
Inleid<strong>in</strong>g<br />
5 april 2009, Grote markt Brugge, tienduizenden mensen proberen een glimp op te vangen van hun<br />
favoriete renner, die klaar is om de 93 ste editie van de Ronde van Vlaanderen aan te vangen. Jaar na<br />
jaar zie je steeds diezelfde massa die op deze dag vol enthousiasme <strong>het</strong> wielerpeloton komt<br />
aanmoedigen, ongeacht de weersomstandigheden. Langs de kant van <strong>het</strong> parcours staan nog eens<br />
honderdduizenden mensen. En wie dacht dat dit alleen <strong>het</strong> geval is voor Vlaanderens mooiste komt<br />
bedrogen uit. Elke wedstrijd <strong>in</strong> Vlaanderen met ook maar een beetje aanzien lokt telkens lad<strong>in</strong>gen<br />
toeschouwers. Het <strong>wielrennen</strong> is dan ook door en door Vlaams, zo hoor je iedere keer weer. De<br />
buitenlandse wielerwereld spreekt met ontzag - soms ook met onbegrip - over <strong>het</strong> enthousiasme dat<br />
koersen <strong>in</strong> Vlaanderen teweegbrengt. Of zoals Michel Wuyts <strong>het</strong> zegt: “Vlaanderen, dat is bier en<br />
koers”.<br />
De media spelen hier gretig op <strong>in</strong>. De media-aandacht voor <strong>wielrennen</strong> is immens. Een overw<strong>in</strong>n<strong>in</strong>g <strong>in</strong><br />
Gent-Wevelgem wordt voorgesteld als uitzonderlijk wereldnieuws. Dit is ook voor <strong>het</strong> veldrijden <strong>het</strong><br />
geval. Terwijl nergens buiten Vlaanderen en een kle<strong>in</strong> beetje Nederland ook maar iemand wakker ligt<br />
van deze sport is dit hier wel anders. De wielersport leeft <strong>in</strong> Vlaanderen, zoveel is zeker.<br />
Dat uit zich ook op zondagvoormiddag, wanneer weer eens zovele mensen <strong>in</strong> koerstenue zich<br />
ontspannen op hun koersfiets. Fietsen is en blijft immers dé sport van de gewone man. De sport<br />
waarmee iedereen kan tonen dat hij of zij een eenvoudige persoon is gebleven, hoezeer <strong>het</strong> hem of<br />
haar ook voor de w<strong>in</strong>d is gegaan. Denken we maar aan de vele politiekers die wekelijks hun koersfiets<br />
bovenhalen. “Die met <strong>het</strong> rijwiel beg<strong>in</strong>t, die blijft eraan plakken.” Stijn Streuvels wist <strong>het</strong> 100 jaar<br />
geleden al.<br />
Al deze mooie woorden zouden ons bijna doen vergeten dat er ook zoiets als dop<strong>in</strong>g bestaat. De<br />
wielerwereld heeft s<strong>in</strong>ds <strong>het</strong> e<strong>in</strong>de van de jaren 90 heel wat dop<strong>in</strong>gschandalen moeten verwerken.<br />
Denken we maar aan de Tour de France van 1998 toen Fest<strong>in</strong>a een bom legde onder deze mooie sport.<br />
Of de affaire-Fuentes van 2006 waar<strong>in</strong> heel wat grote wielernamen vernoemd werden. Om nog maar te<br />
zwijgen van de vele andere renners die de laatste jaren betrapt werden op <strong>het</strong> gebruik van dop<strong>in</strong>g. Er<br />
wordt dan ook vaak gezegd dat <strong>het</strong> <strong>wielrennen</strong> <strong>in</strong> crisis is en dat <strong>het</strong> imago van de wielersport op een<br />
laag pitje staat.<br />
Dat de wielersport veel belang hecht aan haar imago mag blijken nadat Tom Boonen na <strong>het</strong> klassieke<br />
voorseizoen opnieuw betrapt werd op <strong>het</strong> gebruik van cocaïne en hij bijgevolg niet mag starten <strong>in</strong> de<br />
komende Tour de France. Strikt genomen heeft Boonen niets verkeerd gedaan want <strong>het</strong> gebruik van<br />
een drug zoals cocaïne is niet strafbaar wanneer dit buiten competitie gebeurt. In pr<strong>in</strong>cipe zou Boonen<br />
7
dus gewoon aan de start moeten komen van de Tour. Ook de UCI erkent dit maar ontzegt Boonen<br />
startrecht omdat hij <strong>het</strong> imago van de wielersport schade heeft toegebracht.<br />
Nog een voorbeeld om aan te tonen dat imago momenteel een belangrijk en vooral zeer gevoelig<br />
onderwerp is, is volgende anekdote. Het Spaanse ProTour-team Fuji-Servetto mocht <strong>in</strong> 2009 niet<br />
starten <strong>in</strong> de Franse rittenkoers Parijs-Nice. De organisator achter Parijs-Nice, Amaury Sport<br />
Organisation (ASO), nodigde hen niet uit omdat dit team de opvolger is van <strong>het</strong> door dop<strong>in</strong>g fel<br />
geplaagde Saunier Duval. Van die ploeg testten onder andere Ricardo Ricco en Leonardo Piepoli vorig<br />
jaar positief <strong>in</strong> de Tour de France.<br />
In navolg<strong>in</strong>g van de besliss<strong>in</strong>g van <strong>het</strong> ASO, weigerde ook de organisator van Milaan-Sanremo en<br />
Tirreno-Adriatico (RCS Sport) <strong>het</strong> team. Fuji-Servetto liet <strong>het</strong> daar niet bij en stapte naar <strong>het</strong><br />
Internationaal Sporttribunaal (TAS). Het TAS besliste dat Fuji-Servetto niet mocht starten <strong>in</strong> Parijs-<br />
Nice maar wel <strong>in</strong> de Italiaanse wedstrijden. In zijn vonnis oordeelde <strong>het</strong> TAS dat de redenen die door<br />
beide organisatoren aangehaald werden verschillend waren. De weiger<strong>in</strong>g van ASO was gebaseerd op<br />
<strong>het</strong> feit dat een eventuele deelname van deze ploeg <strong>het</strong> imago van wedstrijden georganiseerd door de<br />
ASO zou kunnen aantasten. De argumenter<strong>in</strong>g van RCS Sport was gebaseerd op <strong>het</strong> feit dat een<br />
organisatie <strong>het</strong> recht heeft om de teams uit te nodigen die ze zelf wil. Op basis van imago werd Fuji-<br />
Servetto dus geweerd uit Parijs-Nice en mag deze ploeg ook niet starten <strong>in</strong> ondere andere de komende<br />
Tour de France.<br />
Zelf zijn wij een fervent wielertoerist en wielerliefhebber en <strong>het</strong> leek ons dan ook <strong>in</strong>teressant stil te<br />
staan bij <strong>het</strong> imago van de wielersport zoals dat vandaag de dag wordt ervaren <strong>in</strong> Vlaanderen. Niet<br />
alleen is <strong>het</strong> imago van de wielersport een gevoelig onderwerp; <strong>het</strong> is ook paradoxaal dat de<br />
wielersport een crisis doormaakt maar dat ze tegelijkertijd hier toch zo populair is. Met deze<br />
Masterproef willen we dan ook dieper <strong>in</strong>gaan op deze paradoxale vaststell<strong>in</strong>g en nagaan welk beeld<br />
de Vlam<strong>in</strong>g heeft over <strong>het</strong> <strong>wielrennen</strong>.<br />
Daartoe hebben wij deze Masterproef onderverdeeld <strong>in</strong> 2 delen:<br />
In <strong>het</strong> eerste deel gaan wij dieper <strong>in</strong> op <strong>het</strong> begrip imago aan de hand van een literatuurstudie.<br />
De verschillende hoofdstukken trachten dit begrip toe te lichten en te koppelen aan de<br />
wielersport.<br />
Het tweede deel poogt een beeld te sc<strong>het</strong>sen van <strong>het</strong> imago van de wielersport <strong>in</strong> Vlaanderen<br />
aan de hand van literatuur, eerder verricht onderzoek en eigen onderzoek.<br />
8
Probleemstell<strong>in</strong>g<br />
Enerzijds is de wielersport ontzettend populair, anderzijds doorworstelt ze een crisis ten gevolge van<br />
de talloze renners die betrapt worden op <strong>het</strong> gebruik van dop<strong>in</strong>g. De doelstell<strong>in</strong>g van deze Masterproef<br />
is een <strong>in</strong>zicht te verkrijgen over <strong>het</strong> beeld dat mensen hebben van de wielersport. We richten ons<br />
hierbij op <strong>het</strong> beeld dat bij de Vlam<strong>in</strong>g overheerst. We gaan na of we verschillende visies kunnen<br />
onderscheiden bij de Vlam<strong>in</strong>g over <strong>het</strong> imago van de wielersport. Wielrennen zelf is onze<br />
hoofdprioriteit. Veldrijden lichten we toe <strong>in</strong> de marge van deze Masterproef. Onze hoofdvraagstell<strong>in</strong>g<br />
luidt:<br />
- Welk imago heeft de wielersport bij de Vlam<strong>in</strong>g?<br />
Hiertoe gaan we na wat de Vlam<strong>in</strong>g denkt over de wielersport. Dit doen we aan de hand van specifieke<br />
vragen die een aanwijz<strong>in</strong>g kunnen zijn van <strong>het</strong> beeld dat heerst over de wielersport. Deze specifieke<br />
vragen handelen onder andere over de populariteit van <strong>het</strong> <strong>wielrennen</strong>, <strong>het</strong> aanbod aan <strong>wielrennen</strong> op<br />
tv, renners met <strong>in</strong>vloed op <strong>het</strong> imago, verander<strong>in</strong>gen die de wielersport <strong>in</strong> een ander daglicht kunnen<br />
plaatsen, enzovoort.<br />
Maar we focussen ons vooral op de <strong>in</strong>vloed die dop<strong>in</strong>g uitoefent op <strong>het</strong> imago. We onderzoeken <strong>in</strong><br />
welke mate dop<strong>in</strong>ggebruik een <strong>in</strong>vloed heeft op <strong>het</strong> beeld dat bestaat over de wielersport <strong>in</strong> hoofde van<br />
de Vlam<strong>in</strong>g. Dit doen we door te peilen naar bepaalde visies:<br />
- Visie t.o.v. <strong>het</strong> dop<strong>in</strong>ggebruik vroeger en nu.<br />
- Visie t.o.v. de manier waarop dop<strong>in</strong>g wordt bestreden.<br />
- Visie t.o.v. <strong>in</strong>vloed die dop<strong>in</strong>g uitoefent op <strong>het</strong> imago van de wielersport.<br />
Uit de resultaten die hieruit voortkomen, proberen we een conclusie te trekken die ons <strong>in</strong> staat moet<br />
stellen om een antwoord te bieden op de hoofdvraagstell<strong>in</strong>g. Voor elk topic gaan we na hoe populaties<br />
denken over deze stell<strong>in</strong>gen en maken we een onderl<strong>in</strong>ge vergelijk<strong>in</strong>g.<br />
9
DEEL 1:<br />
Een literatuurstudie naar <strong>het</strong> begrip<br />
imago<br />
10
Hoofdstuk 1: Imago<br />
Imago is een woord dat de laatste jaren veelvuldig wordt gebruikt. Imago heeft dan ook betrekk<strong>in</strong>g op<br />
heel veel objecten. Iedere persoon heeft een bepaald imago. Net zoals ook een land, een stad, een<br />
gemeente, een bedrijf, een product enzovoort over een imago beschikken.<br />
Wanneer we er de literatuur bijhalen dan zien we dat er vaak wordt gesproken over corporate image en<br />
brand image of bedrijfsimago en merkimago. In hoofdstuk 2 en 3 gaan we op beide begrippen dieper<br />
<strong>in</strong>. In hoofdstuk 1 gaan we eerst <strong>het</strong> begrip imago zelf van dichterbij bekijken.<br />
1.1. Algemeen<br />
In de literatuur is er geen algemeen geaccepteerde def<strong>in</strong>itie van imago terug te v<strong>in</strong>den. Verschillende<br />
auteurs leggen de nadruk op verschillende elementen. Het imago, zoals <strong>het</strong> <strong>in</strong> de literatuur wordt<br />
besproken, varieert van een algemene <strong>in</strong>druk tot een zeer gedetailleerde evaluatie van een product,<br />
merk, w<strong>in</strong>kel of organisatie (Pruyn, 1999, p. 151).<br />
Een belangrijke auteur die heel wat onderzoek verrichtte rond imago is Holzhauer (1999, p. 179). Hij<br />
def<strong>in</strong>ieert imago als volgt:<br />
“Een imago is een totaalbeeld bestaande uit een keten of netwerk van associaties, dat <strong>in</strong> de loop van<br />
de tijd ontstaat aan de hand van langzamerhand bij elkaar gesprokkelde prikkels.”<br />
Twee andere auteurs die belangrijk waren <strong>in</strong> de ontwikkel<strong>in</strong>g van <strong>het</strong> begrip imago zijn Kotler en<br />
Cutlip (geciteerd <strong>in</strong> R<strong>in</strong>dova, 1997, p. 188). Kotler en Cutlip geven respectievelijk volgende def<strong>in</strong>itie<br />
aan imago:<br />
“Image is the set of beliefs, ideas, and impressions that a person holds of an object.”<br />
“An image is a reproduction or an imitation of a person or a th<strong>in</strong>g.”<br />
Imago is een begrip dat steeds <strong>in</strong> waarde toenam doorheen de tijd. De Oostenrijkse psychoanalyst,<br />
Ernest Dichter, is <strong>in</strong> 1939 de eerste die <strong>het</strong> begrip imago lanceert <strong>in</strong> de reclame en market<strong>in</strong>g (Nijhof,<br />
1993, p. 13; Pruyn, 1999, p. 144; Vyncke, 2004, p. 1). Hij deed dit om aan te geven hoe <strong>het</strong> merkbeeld<br />
van <strong>het</strong> zeepmerk ‘Ivory’ verankerd was geraakt <strong>in</strong> <strong>het</strong> onderbewustzijn van de consument. Met Freud<br />
<strong>in</strong> <strong>het</strong> achterhoofd probeerde Dichter hiermee <strong>het</strong> imago-object te herleiden tot een aantal symbolische<br />
11
functies die via <strong>het</strong> onderbewustzijn <strong>het</strong> (koop)gedrag van consumenten kunnen beïnvloeden (Pruyn,<br />
1999, p.145).<br />
Na Dichter kwamen andere belangrijke auteurs aan bod zoals Newman, Bould<strong>in</strong>g en Mart<strong>in</strong>eau die<br />
allen belangrijk waren <strong>in</strong> de ontwikkel<strong>in</strong>g van <strong>het</strong> imagoconcept. Volgens Pruyn (1999, p.146) zijn de<br />
def<strong>in</strong>ities die deze auteurs verlenen aan <strong>het</strong> begrip imago, samen te vatten tot:<br />
“Het resultaat van alle z<strong>in</strong>tuiglijke waarnem<strong>in</strong>gen en gedachtenassociaties die een entiteit bij een<br />
<strong>in</strong>dividu oproept.”<br />
Imago is iets dat verschilt naargelang de publieksgroep. In de literatuur wordt dan ook vaak gesproken<br />
over deelimago’s. Wielrenners zullen normaal gezien een ander beeld hebben over hun sport dan<br />
bijvoorbeeld mensen die totaal geen <strong>in</strong>teresse tonen <strong>in</strong> de wielersport. Belangrijk voor een organisatie<br />
is <strong>het</strong> <strong>in</strong>terne imago: hoe denken de eigen medewerkers over de organisatie? Hierbij zijn zaken zoals<br />
de kwaliteit van de goederen of diensten, de arbeidsomstandigheden, de opleid<strong>in</strong>gskansen, de<br />
persoonlijke toekomst, de toekomst van <strong>het</strong> bedrijf enzovoort van belang. Wie <strong>het</strong> corporate image van<br />
een organisatie wil onderzoeken mag de eigen medewerkers absoluut niet vergeten. Tevreden<br />
medewerkers zijn namelijk de beste ambassadeurs van een organisatie aldus Nijhof (1993, p.28). In<br />
ons onderzoek naar <strong>het</strong> imago van de wielersport houden we hier dan ook reken<strong>in</strong>g mee en zullen<br />
wielrenners deel uitmaken van <strong>het</strong> onderzoek.<br />
Pruyn (1999, p. 145) wil dat we ons realiseren dat <strong>het</strong> bij imago handelt om subjectieve kennis. Dit<br />
betekent dat elk <strong>in</strong>dividu een beeld kan hebben gevormd van een object dat <strong>in</strong> pr<strong>in</strong>cipe sterk kan<br />
afwijken van <strong>het</strong> beeld dat andere personen hebben ten opzichte van <strong>het</strong>zelfde object.<br />
Verschillende personen kunnen dus een verschillend beeld hebben van iets of iemand. We kunnen<br />
deelimago’s ook onderverdelen naargelang <strong>het</strong> soort imago. Zo heb je <strong>het</strong> imago van een land, <strong>het</strong><br />
imago van een bedrijf en <strong>het</strong> imago van een merk. Volgens Holzhauer (1999, p. 193) is imago dan ook<br />
iets weten over een land, bedrijf of merk, of een comb<strong>in</strong>atie van die kennis. Een zuiver imago bestaat<br />
bijna niet. Wat veel voorkomt zijn gecomb<strong>in</strong>eerde imago’s. Dit zijn mentale optelsommen van<br />
deelimago’s.<br />
1.2. Imagovorm<strong>in</strong>g<br />
Imago’s zijn alomtegenwoordig maar hoe worden ze gevormd? Eerst en vooral worden imago’s<br />
opgebouwd <strong>in</strong> <strong>het</strong> menselijk geheugen van een persoon. Hierbij dienen we echter op te passen voor<br />
verteken<strong>in</strong>g. Bepaalde factoren beïnvloeden <strong>het</strong> imago dat wij hebben over iets of iemand.<br />
12
Stereotyper<strong>in</strong>g heeft zo een <strong>in</strong>vloed op <strong>het</strong> vormen van een imago maar ook <strong>in</strong>directe ervar<strong>in</strong>gen - en<br />
dan denken we vooral aan ervar<strong>in</strong>gen via de massamedia - hebben heel wat <strong>in</strong>vloed.<br />
1.2.1. Het menselijk geheugen<br />
We kunnen ons de vraag stellen welke associaties en welk imago bepaalde organisaties bij ons<br />
oproepen. En we kunnen ons dan meteen ook afvragen op welke manier die verbanden worden gelegd<br />
<strong>in</strong> ons geheugen. Volgens Vos (1992, pp. 27-31) heeft <strong>het</strong> menselijk geheugen, en meer bepaald de<br />
begrippen schemata en mentale verbeeld<strong>in</strong>g, veel te maken met imagovorm<strong>in</strong>g. Schemata zijn<br />
cognitieve structuren die een georganiseerde kennis over een begrip of stimulus representeren.<br />
Verbeeld<strong>in</strong>g gaat dan weer over <strong>in</strong>terne z<strong>in</strong>tuiglijke ervar<strong>in</strong>gen. Verbeeld<strong>in</strong>g kan opgeroepen worden<br />
door verschillende z<strong>in</strong>tuigen tegelijk (een bepaald imago kan bijvoorbeeld <strong>in</strong> verband gebracht worden<br />
met een bepaalde geur, smaak, tastz<strong>in</strong> en een bepaald beeld), maar verbeeld<strong>in</strong>g kan ook slechts één<br />
z<strong>in</strong>tuiglijke dimensie omvatten (bijvoorbeeld alleen beelden). Vos gaat uitgebreid <strong>in</strong> op de werk<strong>in</strong>g<br />
van <strong>het</strong> geheugen maar dit lijkt ons <strong>in</strong> <strong>het</strong> kader van deze Masterproef niet opportuun. Samengevat<br />
kunnen we stellen dat mensen zaken <strong>in</strong> verband brengen met een organisatie door connecties <strong>in</strong> <strong>het</strong><br />
geheugen te leggen. Contact met een bepaalde organisatie of <strong>het</strong> lezen of horen van de naam van een<br />
organisatie activeert dan knooppunten <strong>in</strong> <strong>het</strong> geheugen.<br />
1.2.2. Stereotyper<strong>in</strong>g<br />
Laten we er de samengevatte def<strong>in</strong>itie van Pruyn die we <strong>in</strong> <strong>het</strong> beg<strong>in</strong> van dit hoofdstuk hebben<br />
aangehaald nog eens bijnemen. Deze def<strong>in</strong>itie zegt dat imago <strong>het</strong> resultaat is van alle z<strong>in</strong>tuiglijke<br />
waarnem<strong>in</strong>gen en gedachtenassociaties die een entiteit bij een <strong>in</strong>dividu oproept. In deze z<strong>in</strong> kan imago<br />
worden opgevat als <strong>het</strong> simpel voorstellen van de werkelijkheid met als doel een totaalbeeld te kunnen<br />
vormen van <strong>het</strong> object <strong>in</strong> kwestie. Deze uitleg is nauw verwant met <strong>het</strong> begrip stereotyper<strong>in</strong>g. Een<br />
stereotype is een verstard en gesimplificeerd beeld. Bij de beeldvorm<strong>in</strong>g over een organisatie kunnen<br />
stereotypen een rol spelen. De organisatie wordt dan niet beoordeeld op <strong>het</strong> werkelijke gedrag, maar er<br />
worden bijvoorbeeld kenmerken van de branche aan toegeschreven (Vos, 1992, p. 32). Verscheidene<br />
auteurs hebben dan ook gepoogd om imago te koppelen aan <strong>in</strong>zichten op <strong>het</strong> gebied van <strong>het</strong> ontstaan<br />
en de werk<strong>in</strong>g van stereotyper<strong>in</strong>g. Bij onderzoek naar stereotyper<strong>in</strong>g staat de vraag centraal welke<br />
processen van <strong>in</strong>ferentie (gevolgtrekk<strong>in</strong>g) aan de basis liggen van <strong>het</strong> stereotiepe beeld van een object.<br />
Stereotyper<strong>in</strong>g kunnen we onderverdelen <strong>in</strong> een <strong>in</strong>ductief en een deductief aspect (Pruyn, 1999, p.<br />
147).<br />
13
Toegepast op de wielersport en meer specifiek op een wielerploeg - <strong>in</strong> dit voorbeeld Quick.Step - zou<br />
dit er als volgt kunnen uitzien:<br />
Inductieve <strong>in</strong>ferentie<br />
Quick.Step<br />
wielrenner A is<br />
talentvol<br />
Deductieve <strong>in</strong>ferentie<br />
Quick.Step<br />
wielrenner E is<br />
talentvol, een<br />
veelw<strong>in</strong>naar en<br />
een harde werker<br />
Quick.Step<br />
wielrenner B is<br />
een veelw<strong>in</strong>naar<br />
Quick.Step<br />
wielrenner C is<br />
een nietsnut<br />
De wielerploeg Quick.Step beschikt over goede renners<br />
De wielerploeg Quick.Step beschikt over goede renners<br />
Quick.Step<br />
wielrenner F is<br />
talentvol, een<br />
veelw<strong>in</strong>naar en<br />
een harde werker<br />
Quick.Step<br />
wielrenner G is<br />
talentvol, een<br />
veelw<strong>in</strong>naar en<br />
een harde werker<br />
Figuur 1: <strong>in</strong>ductieve en deductieve <strong>in</strong>ferentie bij stereotyper<strong>in</strong>g (Pruyn, 1999, p. 147).<br />
Quick.Step<br />
wielrenner D is<br />
een harde werker<br />
Quick.Step<br />
wielrenner H is<br />
talentvol, een<br />
veelw<strong>in</strong>naar en<br />
een harde werker<br />
Het <strong>in</strong>dividu zal door regelmatige confrontatie met de renners van de wielerploeg Quick.Step<br />
(<strong>in</strong>ductieve <strong>in</strong>ferentie) zijn conclusies trekken. Met dit voorbeeld <strong>in</strong> gedachten zal een bepaald persoon<br />
de conclusie trekken dat de Quick.Step - renners talentvol zijn, veel wedstrijden w<strong>in</strong>nen en bovendien<br />
ook hard werken (deductieve <strong>in</strong>ferentie). Want wanneer men eenmaal een oordeel heeft geveld en <strong>het</strong><br />
imago gevormd is, dan leidt men uit deze generalisatie een oordeel af ten aanzien van nieuwe stimuli,<br />
<strong>in</strong> dit voorbeeld dus de andere renners van Quick.Step. Omdat 3 van de 4 Quick.Step - renners positief<br />
14
gewaardeerd worden, trekt <strong>het</strong> <strong>in</strong>dividu de conclusie dat de wielerploeg Quick.Step beschikt over<br />
goede renners (<strong>in</strong>ductieve <strong>in</strong>ferentie). Uit de <strong>in</strong>ferentie dat Quick.Step beschikt over goede renners<br />
leidt <strong>het</strong> <strong>in</strong>dividu dan vervolgens af dat ook de andere wielrenners van deze ploeg (E tot en met H)<br />
goede wielrenners zijn (deductieve <strong>in</strong>ferentie).<br />
Het verschil tussen <strong>in</strong>ductieve en deductieve <strong>in</strong>ferentie maakt duidelijk dat:<br />
a. imago op niet volledige <strong>in</strong>formatieverwerk<strong>in</strong>g gebaseerd is. Het <strong>in</strong>dividu moet niet alle<br />
renners van een wielerploeg kennen om een oordeel te kunnen vellen over die wielerploeg.<br />
b. bevooroordeeldheid ten opzichte van een object (deductieve <strong>in</strong>ferentie) volgt op<br />
<strong>in</strong>ductieve <strong>in</strong>ferentie.<br />
Wanneer er een duidelijk beeld is gevormd van een bepaald object, dan zal men niet makkelijk denken<br />
dat een lid behorend tot dat object daarvan kan afwijken. In <strong>het</strong> voorgaande voorbeeld zou <strong>het</strong><br />
bijvoorbeeld goed mogelijk kunnen zijn dat wielrenner F een m<strong>in</strong>der goede renner is. Maar <strong>in</strong>formatie<br />
zoals deze wordt nauwelijks opgenomen omdat <strong>het</strong> bestaande stereotype zich daartegen verzet.<br />
Wanneer we <strong>het</strong> stereotype willen beïnvloeden (bijvoorbeeld door middel van communicatie) kunnen<br />
we dus <strong>het</strong> beste werken <strong>in</strong> de fase van <strong>in</strong>ductieve <strong>in</strong>ferentie. We moeten ons er dan wel van bewust<br />
zijn op welke <strong>in</strong>ferenties <strong>het</strong> imago gebaseerd is (Pruyn, 1999, pp. 147-148).<br />
Dowl<strong>in</strong>g (1988, pp. 27-34) wijst <strong>in</strong> dit verband naar <strong>het</strong> halo-effect en naar simple <strong>in</strong>terference. Het<br />
halo-effect v<strong>in</strong>dt plaats wanneer iemand zich een totaalbeeld van de organisatie vormt door zijn<br />
<strong>in</strong>drukken van attributies die hij kent, te veralgemenen naar attributies waarvan deze persoon we<strong>in</strong>ig of<br />
niets weet. Simple <strong>in</strong>terference v<strong>in</strong>dt plaats als mensen denken dat bepaalde kenmerken van een<br />
organisatie samengaan, bijvoorbeeld: groot is machtig. Dit alles beïnvloedt de vorm<strong>in</strong>g van <strong>het</strong> imago.<br />
1.2.3. Massamedia<br />
Bij <strong>het</strong> vormen van een imago haalt Vos (1992, p.33) nog een belangrijke factor aan: de <strong>in</strong>directe<br />
ervar<strong>in</strong>gen. Bij imagovorm<strong>in</strong>g die tot stand komt door middel van <strong>in</strong>directe ervar<strong>in</strong>gen, moet reken<strong>in</strong>g<br />
gehouden worden met een dubbele verteken<strong>in</strong>g. Bij <strong>in</strong>directe ervar<strong>in</strong>gen gaat <strong>het</strong> om ervar<strong>in</strong>gen die<br />
een persoon opdoet, via communicatie met anderen. Dit kan communicatie zijn met andere mensen<br />
maar deze ervar<strong>in</strong>gen kunnen ook opgedaan worden via de massamedia. Omdat de massamedia een<br />
belangrijke rol spelen <strong>in</strong> de wielersport gaan we hier kort op <strong>in</strong>. De massamedia hebben <strong>in</strong>vloed op de<br />
<strong>in</strong>houd van de gesprekken tussen mensen. Individuen nemen via de media boodschappen <strong>in</strong> zich op en<br />
geven de <strong>in</strong>formatie samen met hun eigen evaluatie door aan andere <strong>in</strong>dividuen.<br />
15
Boorst<strong>in</strong> (geciteerd <strong>in</strong> Vos, 1992, p. 33) en Warner (geciteerd <strong>in</strong> Vos, 1992, p. 34) zijn zeer kritisch<br />
over de vervormde rol die de massamedia spelen bij imagovorm<strong>in</strong>g. De massamedia geven volgens<br />
hen een sterk vertekend beeld van de werkelijkheid en creëren als <strong>het</strong> ware gebeurtenissen.<br />
Massamedia dragen dus bij tot <strong>het</strong> opdoen van <strong>in</strong>directe ervar<strong>in</strong>gen die van <strong>in</strong>vloed zijn op de<br />
imagovorm<strong>in</strong>g bij mensen. De massamedia kunnen bewust <strong>in</strong>gezet worden om de imagovorm<strong>in</strong>g over<br />
een organisatie te bevorderen. Een onderdeel daarvan vormen de perscontacten waarmee een<br />
organisatie een juiste imagovorm<strong>in</strong>g kan nastreven (Vos, 1992, p. 34).<br />
16
Hoofdstuk 2: Bedrijfsimago<br />
Imago kan onderverdeeld worden <strong>in</strong> bedrijfsimago (corporate image) en merkimago (brand image). In<br />
dit hoofdstuk gaan we bedrijfsimago uitdiepen. In <strong>het</strong> kader van deze Masterproef kunnen we stellen<br />
dat <strong>het</strong> bedrijfsimago betrekk<strong>in</strong>g heeft op de wielersport <strong>in</strong> <strong>het</strong> algemeen. Merkimago, dat <strong>in</strong> hoofdstuk<br />
3 zal worden besproken, heeft dan weer betrekk<strong>in</strong>g op de wielerploegen.<br />
2.1. Algemeen<br />
Er zijn ontzettend veel def<strong>in</strong>ities met betrekk<strong>in</strong>g tot bedrijfsimago. Een specifieke def<strong>in</strong>itie die echter<br />
niet mag ontbreken en die veelvuldig opduikt <strong>in</strong> de corporate communication-literatuur is deze van<br />
Bevis (geciteerd <strong>in</strong> Pruyn, 1999, pp. 150-151):<br />
“Het <strong>in</strong>stitutionele imago is <strong>het</strong> netto resultaat van de <strong>in</strong>teractie van alle ervar<strong>in</strong>gen,<br />
veronderstell<strong>in</strong>gen, gevoelens, kennis en <strong>in</strong>drukken, die mensen hebben opgedaan over een<br />
organisatie.”<br />
Nog een andere def<strong>in</strong>itie die vaak terugkeert <strong>in</strong> de literatuur is de def<strong>in</strong>itie die Blauw (1994, p. 17)<br />
heeft voor bedrijfsimago:<br />
“Het resultaat van <strong>het</strong> totaal van alle <strong>in</strong>drukken, ervar<strong>in</strong>gen, kennis, verwacht<strong>in</strong>gen en gevoelens van<br />
mensen over een <strong>in</strong>dividu, merk, bedrijf, <strong>in</strong>stell<strong>in</strong>g, politieke partij enzovoort.”<br />
Volgens Holzhauer (1999, p. 195) dienen we onder bedrijfsimago <strong>het</strong> totaalbeeld die men heeft van<br />
een organisatie te verstaan.<br />
Het bedrijfsimago is soms de enige kennis die men heeft over <strong>het</strong> bedrijf. Dit is vaak <strong>het</strong> geval als <strong>het</strong><br />
bedrijf geen tastbare producten vervaardigt zoals bijvoorbeeld <strong>het</strong> geval is voor de banksector aldus<br />
Holzhauer. Ook <strong>in</strong> de wielersport zijn er heel wat mensen die een totaalbeeld over de sport zelf <strong>in</strong><br />
gedachten hebben maar over de wielerploegen (de merken) amper iets afweten.<br />
Naar de men<strong>in</strong>g van Vos (1992, pp. 21-26) is corporate image <strong>het</strong> beeld van de organisatie zoals dat<br />
bij de verschillende publieksgroepen bestaat. Zij onderscheidt 8 belangrijke elementen <strong>in</strong> comb<strong>in</strong>atie<br />
met corporate image. Het corporate image:<br />
a. is een belev<strong>in</strong>g die vorm krijgt <strong>in</strong> <strong>het</strong> hoofd van mensen.<br />
b. is persoonlijk.<br />
c. is tijdsgebonden.<br />
17
d. kan variëren van vaag tot helder en van beperkt tot uitvoerig.<br />
e. kan meer of m<strong>in</strong>der overeenkomen met de identiteit van de organisatie.<br />
f. is ontstaan uit (eigen of <strong>in</strong>directe) ervar<strong>in</strong>gen.<br />
g. omvat impressies en evaluaties met betrekk<strong>in</strong>g tot de organisatie.<br />
h. kan <strong>in</strong>vloed hebben op <strong>het</strong> gedrag.<br />
Een corporate image is opgebouwd uit 2 componenten: een kenniscomponent en een<br />
attitudecomponent. Korter gezegd: corporate image = naambekendheid + reputatie. Een organisatie<br />
heeft dus een sterk corporate image als zij een grote naambekendheid heeft en een uitstekende<br />
reputatie geniet (Nijhof, 1993, p. 26).<br />
2.2. Bedrijfsimago en bedrijfsidentiteit<br />
Imago en identiteit worden vaak door elkaar gebruikt. Deze begrippen hebben dan wel met elkaar te<br />
maken maar <strong>in</strong>houdelijk staan ze elk voor een andere betekenis. Als we <strong>het</strong> hebben over corporate<br />
image dan bedoelen we daarmee de wijze waarop de identiteit van de ondernem<strong>in</strong>g overkomt bij de<br />
doelgroepen waar we ons op richten. Het bedrijfsimago is dus <strong>het</strong> beeld zoals dat over de ondernem<strong>in</strong>g<br />
<strong>in</strong> werkelijkheid bestaat. Corporate identity of bedrijfsidentiteit is <strong>het</strong> beeld zoals een bedrijf wil dat<br />
<strong>het</strong> overkomt bij haar doelgroepen (Blauw, 1994, p. 30).<br />
Nijhof (1993, p. 34) zegt dat corporate identity <strong>het</strong> totaal is van visuele en niet-visuele middelen die<br />
een ondernem<strong>in</strong>g hanteert om zich te profileren naar alle relevante doelgroepen op basis van een<br />
corporate identity-plan.<br />
Het gedrag van een organisatie speelt een overheersende rol <strong>in</strong> de imagovorm<strong>in</strong>g. Als de<br />
bedrijfscultuur van een organisatie niet deugt, dan leidt dit tot negatieve imagovorm<strong>in</strong>g. Daarom is de<br />
identiteit en de cultuur van een organisatie van primordiaal belang (Groenendijk, Hazekamp &<br />
Mastenbroek, 1997, p. 49).<br />
Volgens Schoemaker & Vos (geciteerd <strong>in</strong> Vos, 1992, p. 16) is <strong>het</strong> zeer belangrijk dat er een grote<br />
overeenkomst is tussen corporate image en corporate identity. Dit zowel <strong>in</strong> <strong>het</strong> belang van de<br />
organisatie als <strong>in</strong> <strong>het</strong> belang van <strong>het</strong> publiek. Als <strong>het</strong> imago helder is en overeenkomt met de identiteit<br />
van de organisatie, dan weet <strong>het</strong> publiek beter waar de organisatie voor staat. In werkelijkheid echter<br />
stemmen corporate image en corporate identity doorgaans niet geheel overeen:<br />
18
Figuur 2: corporate image en corporate identity (Vos, 1992, p. 62).<br />
De Duitse auteurs Birkigt en Stadler hebben wetenschappelijk werk verricht naar imago en identiteit.<br />
Hun bev<strong>in</strong>d<strong>in</strong>gen worden wereldwijd gebruikt. Zij stellen dat de kern van de bedrijfsidentiteit de<br />
persoonlijkheid van de ondernem<strong>in</strong>g is. Onder persoonlijkheid moeten we zaken verstaan zoals <strong>het</strong><br />
aantal mensen dat er tewerkgesteld is, welke goederen of diensten er worden aangeboden enzovoort.<br />
Persoonlijkheid komt tot uit<strong>in</strong>g <strong>in</strong> <strong>het</strong> ondernem<strong>in</strong>gsgedrag. Het gaat hierbij om de wijze van<br />
klantenbenader<strong>in</strong>g, de kwaliteit van de producten en meer algemeen, de manier waarop de sociale<br />
verantwoordelijkheid wordt <strong>in</strong>gevuld.<br />
Naast <strong>het</strong> gedrag zijn er <strong>in</strong> de visie van Birkigt en Stadler nog 2 andere belangrijke elementen van <strong>het</strong><br />
bedrijfsimago die uit<strong>in</strong>g geven aan de persoonlijkheid van de ondernem<strong>in</strong>g: symbolen en<br />
communicatie. Bij symboliek gaat <strong>het</strong> om de wijze waarop een ondernem<strong>in</strong>g symbolen gebruikt om<br />
een bepaald beeld op te roepen bij de belangengroepen zoals de vormgev<strong>in</strong>g van verpakk<strong>in</strong>gen en<br />
merken, de huisstijl en <strong>het</strong> logo. Communicatie is dan weer een belangrijk <strong>in</strong>strument waarmee de<br />
ondernem<strong>in</strong>g haar doelgroepen kan bereiken. Blauw heeft <strong>het</strong> over corporate communication of<br />
bedrijfscommunicatie en bedoelt daarmee alle communicatie-uit<strong>in</strong>gen van de ondernem<strong>in</strong>g die<br />
bijdragen aan de beeldvorm<strong>in</strong>g daarvan.<br />
Het gedrag, de symboliek en de communicatie zijn dus elementen van <strong>het</strong> bedrijfsimago die vorm<br />
geven aan wat de organisatie wil zijn. Deze elementen zijn door de organisatie te beïnvloeden en<br />
dienen gebaseerd te zijn op de persoonlijkheid. Het bedrijfsimago is dan als <strong>het</strong> ware een projectie van<br />
de bedrijfsidentiteit. Onderstaande figuur van Birkigt en Stadler maakt dit duidelijk (Blauw, 1994, pp.<br />
31-33; Groenendijk, Hazekamp & Mastenbroek, 1997, pp. 50-51; Vos & Schoemaker, 1996, pp. 52-<br />
53):<br />
19
Figuur 3: relatie bedrijfsidentiteit en bedrijfsimago volgens Birkigt en Stadler (geciteerd <strong>in</strong> Blauw,<br />
1994, p. 33).<br />
De mate van identificatie komt tot uitdrukk<strong>in</strong>g <strong>in</strong> <strong>het</strong> imago van de ondernem<strong>in</strong>g. Een ondernem<strong>in</strong>g<br />
waarmee wij ons moeilijk kunnen identificeren, zal m<strong>in</strong>der gemakkelijk onze sympathie krijgen dan<br />
een ondernem<strong>in</strong>g waarmee wij ons nauw verwant voelen. Dat geldt ook voor merken van producten<br />
(Blauw, 1994, p. 33).<br />
Toegepast op de wielersport zouden we de termen gedrag, symboliek en communicatie als volgt<br />
kunnen verwoorden:<br />
Corporate<br />
Identity<br />
a. gedrag: de sterkte van de wielrenners, de wijze van koersen, de wijze waarop de<br />
dop<strong>in</strong>gproblematiek wordt aangepakt.<br />
b. symboliek: de kledij van de renners, <strong>het</strong> logo van de wielerploegen en de wieler<strong>in</strong>stanties.<br />
c. communicatie: <strong>in</strong>terviews van wielrenners en mensen nauw verwant met de wielersport.<br />
2.3. Bedrijfsimago en bedrijfsreputatie<br />
Corporate<br />
Image<br />
M<strong>in</strong>der belangrijk <strong>in</strong> comb<strong>in</strong>atie met imago maar vaak <strong>in</strong> één adem hiermee vernoemd is de term<br />
reputatie. Volgens Tench & Yeomans (2008, p. 214) wordt reputatie vastgesteld door alle beelden te<br />
verzamelen die helpen een men<strong>in</strong>g te vormen over een organisatie. Zij verduidelijken deze def<strong>in</strong>itie<br />
door een voorbeeld waarbij de relatie tussen imago en reputatie vergeleken wordt met fotografie. Het<br />
imago van de organisatie kun je vergelijken met een foto gemaakt door één persoon op een bepaald<br />
20
moment. De reputatie van de organisatie ontstaat wanneer die persoon <strong>in</strong> een album alle foto’s (of<br />
beelden) verzamelt die hij <strong>in</strong> de loop van de tijd van de organisatie heeft gemaakt, en zich een men<strong>in</strong>g<br />
vormt over de organisatie door de hele collectie foto’s te bekijken.<br />
Bedrijfsimago is voorbijgaand en tijdelijk. Bedrijfsreputatie daarentegen is stevig <strong>in</strong> de gedachten van<br />
<strong>het</strong> <strong>in</strong>dividu verankerd. De reputatie omvat geloofwaardigheid, betrouwbaarheid, eerlijkheid en<br />
verantwoordelijkheid (Fombrun, geciteerd <strong>in</strong> De Pelsmacker, Geuens & Van den Bergh, 2008, p. 16).<br />
Het imago en de reputatie van een bedrijf verschillen van persoon tot persoon. Beide zijn gebaseerd op<br />
perceptie, maar reputatie is <strong>in</strong> tegenstell<strong>in</strong>g tot imago gespreid over een langere periode (Fombrun,<br />
geciteerd <strong>in</strong> Mosmans, 1999, p.23). Een positieve reputatie kan dan ook maar tot stand komen<br />
wanneer <strong>het</strong> corporate image aansluit op de persoonlijke visie en waarden van een persoon<br />
(Ramanantsoa & Thierry-Basle, 1999, p. 57).<br />
21
Hoofdstuk 3: Merkimago<br />
In de literatuur wordt er vooral over bedrijfsimago gesproken maar we mogen <strong>het</strong> belang van<br />
merkimago zeker niet m<strong>in</strong>imaliseren. Merkimago en bedrijfsimago zijn nauw verwant met elkaar. Het<br />
imago van een merk kan heel wat <strong>in</strong>vloed hebben op <strong>het</strong> bedrijf.<br />
Munt<strong>in</strong>ga (2008, p. 4) koppelt <strong>het</strong> merkimago aan een sportteam. Volgens hem verb<strong>in</strong>dt <strong>het</strong> publiek<br />
specifieke associaties, imago’s, eigenschappen en persoonlijkheden aan een sportteam. Daarom kan<br />
een sportteam ook als een merk worden gezien, met een uniek merkimago en is imago-overdracht<br />
slechts een kwestie van <strong>het</strong> overbrengen van associaties van <strong>het</strong> ene merk naar <strong>het</strong> andere merk, aldus<br />
Munt<strong>in</strong>ga.<br />
3.1. Algemeen<br />
Een merk kan omschreven worden als een naam, term, teken, symbool of afbeeld<strong>in</strong>g of een comb<strong>in</strong>atie<br />
daarvan, met de betekenis van een signatuur. De bedoel<strong>in</strong>g van een merk is een product te benoemen,<br />
zodanig dat <strong>het</strong> zich van <strong>het</strong> concurrerende aanbod kan onderscheiden (Blauw, 1994, p. 138). Een veel<br />
gebruikte def<strong>in</strong>itie van merkimago is deze van Keller (1993, p. 3):<br />
“Het geheel van percepties over een merk, zoals weerspiegeld <strong>in</strong> de merkassociaties opgenomen <strong>in</strong> <strong>het</strong><br />
geheugen van de consument.”<br />
Volgens Blauw (1994, p. 145) is merkimago:<br />
“Het netto resultaat van alle ervar<strong>in</strong>gen, <strong>in</strong>drukken, kennis, verwacht<strong>in</strong>gen en gevoelens van mensen<br />
over een merk.”<br />
Wanneer we er de def<strong>in</strong>itie van corporate image bijhalen dan zien we dat beide def<strong>in</strong>ities grotendeels<br />
overeenkomen. Alleen gaat <strong>het</strong> bij corporate image over <strong>het</strong> bedrijf <strong>in</strong> al zijn faciliteiten en bij brand<br />
image over de merken van dat bedrijf.<br />
Franzen en Holzhauer (geciteerd <strong>in</strong> Blauw, 1994, p. 138) spreken liever over merkartikel <strong>in</strong> plaats van<br />
merk. Zij hanteren een eigen def<strong>in</strong>itie:<br />
“Een merkartikel is een gemerkt artikel met een zodanige grote, loyale afnemersgroep, dat dit artikel<br />
<strong>in</strong> pr<strong>in</strong>cipe voor langere tijd w<strong>in</strong>stgevend is. Dit wordt bereikt doordat <strong>het</strong> merkartikel zich op een of<br />
22
andere wijze onderscheidt van andere artikelen onder naam, symbool, tekens, kleur, vormgev<strong>in</strong>g of<br />
verpakk<strong>in</strong>g.”<br />
De verschillende wielerploegen representeren, zoals hierboven vermeld, de verschillende merken. De<br />
afnemersgroepen representeren dan de supporters van deze wielerploegen. Bijvoorbeeld de supporters<br />
van de wielerploeg Rabobank. In de letterlijke betekenis zouden de afnemers de klanten zijn van <strong>het</strong><br />
merk op zich, <strong>in</strong> dit voorbeeld dus de klanten van Rabobank.<br />
Het imago van een merk is voor elke consument verschillend. Elk <strong>in</strong>dividu heeft namelijk bij een merk<br />
andere associaties. Een merkimago komt bovendien niet alleen tot stand door eigen ervar<strong>in</strong>gen met <strong>het</strong><br />
merk. Ook de men<strong>in</strong>gen van familie en vrienden, sporters, televisiepersoonlijkheden en nieuwsmedia<br />
kunnen <strong>het</strong> tot stand komen van <strong>het</strong> merkimago beïnvloeden (Floor & Van Raaij, geciteerd <strong>in</strong><br />
Munt<strong>in</strong>ga, 2008, p. 20).<br />
Vaak bouwen we ons een beeld op van een bedrijf (een bedrijfsimago) aan de hand van <strong>het</strong> beeld dat<br />
we hebben van de producten van dat bedrijf (een merkimago) (Holzhauer, 1999, p. 179). Voor veel<br />
ondernem<strong>in</strong>gen geldt dat hun corporate image wordt bepaald door de reputatie van de merken die zij<br />
voeren (Blauw, 1994, p. 138).<br />
Een goed voorbeeld met betrekk<strong>in</strong>g tot de wielersport is de voormalige Fest<strong>in</strong>a-ploeg van de Franse<br />
topwielrenner Richard Virenque. Toen bleek dat <strong>in</strong> de Tour de France van 1998 verboden middelen<br />
waren gevonden bij deze ploeg, stond de wielerwereld op zijn kop. De Tour van 1998 is de<br />
geschiedenisboeken <strong>in</strong>gegaan als de Fest<strong>in</strong>a-Tour. Het <strong>wielrennen</strong> had op dat moment te kampen met<br />
misschien wel haar grootste crisis ooit. Fest<strong>in</strong>a heeft toen <strong>het</strong> imago van de wielersport naar een<br />
dieptepunt doen kelderen.<br />
Op een gegeven moment kan een merkimago zo krachtig zijn (ook <strong>in</strong> negatieve z<strong>in</strong>) dat <strong>het</strong> amper kan<br />
beïnvloed, gecorrigeerd of veranderd worden. Franzen (geciteerd <strong>in</strong> Blauw, 1994, p. 146) zegt<br />
daarover dat een merk voor de gebruikers een aantal gevoelens en associaties vertegenwoordigt en dat<br />
die gevoelens en associaties slechts met grote <strong>in</strong>spann<strong>in</strong>gen kunnen worden losgemaakt van <strong>het</strong> beeld<br />
dat de gebruikers <strong>in</strong> hun hoofd hebben.<br />
Wanneer we nu aan <strong>het</strong> merk Fest<strong>in</strong>a denken zal deze naam voor velen nog steeds geassocieerd<br />
worden met de Tour de France van 1998 en dop<strong>in</strong>g.<br />
23
3.2. Merkimago en merkidentiteit<br />
Net zoals we bij bedrijven over een bedrijfsimago en een bedrijfsidentiteit spreken, hebben we <strong>het</strong> bij<br />
merken over merkimago en merkidentiteit. Over merkidentiteit is <strong>in</strong> de literatuur echter veel m<strong>in</strong>der<br />
terug te v<strong>in</strong>den <strong>in</strong> vergelijk<strong>in</strong>g met bedrijfsidentiteit. In de praktijk is men zich immers eerder bewust<br />
van een bedrijfsidentiteit dan van een merkidentiteit. Identiteit met betrekk<strong>in</strong>g tot merken is relatief<br />
nieuw en we<strong>in</strong>ig onderzocht aldus Kapferer (2000, p. 91).<br />
De literatuur leert ons wel dat we merkimago doorgaans op zo goed als dezelfde manier kunnen<br />
omschrijven als bedrijfsimago, alleen toegepast op <strong>het</strong> merk en niet op <strong>het</strong> bedrijf. Ook voor identiteit<br />
geldt dit. Aacker en Joachimsthaler (2002, p. 43) omschrijven merkidentiteit als hoe <strong>het</strong> merk zelf wil<br />
dat <strong>het</strong> wordt geassocieerd, terwijl merkimago <strong>het</strong> huidige beeld van een merk is door de ogen van de<br />
consument. Of zoals Kapferer (2000, p. 94) <strong>het</strong> verwoordt: merkimago situeert zich aan de kant van de<br />
ontvanger en merkidentiteit aan de kant van de zender. Franzen en Van Den Berg (2002, p. 114)<br />
def<strong>in</strong>iëren merkidentiteit als volgt:<br />
“Merkidentiteit is <strong>het</strong> uniek samenstel van fysieke, sociale en psychische componenten van een merk,<br />
voor zover ze centraal, duurzaam en opmerkelijk zijn.”<br />
Ook Erikson (geciteerd <strong>in</strong> Franzen en Van Den Berg, 2002, p. 114) heeft <strong>het</strong> over fysieke, sociale en<br />
psychische componenten.<br />
a. De fysieke component wordt gevormd door de uiterlijke kenmerken van <strong>het</strong> merk zoals de<br />
naam, <strong>het</strong> logo, de kleuren en de verpakk<strong>in</strong>g. Ook de fysieke kenmerken van <strong>het</strong> product<br />
en de stijlkenmerken (soort reclameboodschappen, <strong>in</strong>richt<strong>in</strong>g van w<strong>in</strong>kel, …) kunnen we<br />
onder deze component <strong>in</strong>delen.<br />
b. De sociale component bestaat dan weer uit personen, kenmerkend voor <strong>het</strong> merk. We<br />
denken hierbij aan de oprichters, managers van de organisatie, medewerkers,<br />
woordvoerders maar ook de gebruikers.<br />
c. De psychische component betreft de merkpersoonlijkheid. Wanneer we <strong>het</strong> over<br />
merkpersoonlijkheid hebben associëren we menselijke eigenschappen met merken. Het<br />
gaat hier om <strong>het</strong> doel en de waarden waarvoor <strong>het</strong> merk garant staat.<br />
Voor de Belgische wielerploeg Silence-Lotto zou de fysieke component bestaan uit de naam en <strong>het</strong><br />
logo zelf, de rood/zwarte wielertruitjes waarmee ze doorheen <strong>het</strong> peloton fietsen enzovoort. De sociale<br />
component zou dan bestaan uit mensen zoals Marc Coucke (sterke man achter Silence-Lotto), Marc<br />
24
Sergeant (manager), Greg Van Avermaet, Philippe Gilbert, Jurgen Roelandts (renners), de supporters<br />
enzovoort.<br />
Wat de psychische component betreft, kunnen we termen zoals jonge ploeg en veel strijdlust aanhalen.<br />
25
Hoofdstuk 4: Merkimago en sportsponsor<strong>in</strong>g<br />
Eerder vermeldden we al kort dat bedrijfsimago kan vergeleken worden met de wielersport en<br />
merkimago met de wielerploegen. Munt<strong>in</strong>ga (2008, p. 4) haalde aan dat een sportteam als een merk<br />
kan gezien worden, met een uniek merkimago. Volgens Lagae (2006, p. 253) is sportsponsor<strong>in</strong>g de<br />
manier bij uitstek om <strong>het</strong> merkimago te verbeteren, te wijzigen of te onderhouden.<br />
Sportsponsor<strong>in</strong>g en dan vooral wielersponsor<strong>in</strong>g is ontzettend populair. Zeker <strong>in</strong> België waar <strong>het</strong><br />
<strong>wielrennen</strong> meer dan ooit leeft, ontzettend veel wielerwedstrijden worden uitgezonden op televisie en<br />
wielerploegen niet uit de actualiteit weg te slaan zijn.<br />
De sponsor neemt een deel van <strong>het</strong> imago over van de gesponsorde (Lokerman, 2001, p. 50, Munt<strong>in</strong>ga,<br />
2008, p. 4). In dit hoofdstuk staan we dan ook even stil bij <strong>het</strong> fenomeen sportsponsor<strong>in</strong>g en de<br />
<strong>in</strong>vloed daarvan op <strong>het</strong> merkimago.<br />
4.1. Algemeen<br />
Lee, Sandler & Shani (geciteerd <strong>in</strong> Munt<strong>in</strong>ga, 2008, p. 3) def<strong>in</strong>iëren sponsor<strong>in</strong>g als volgt:<br />
“The provision of resources (e.g. money, people, equipment) by an organisation directly to an event,<br />
cause or activity <strong>in</strong> exchange for a direct association (l<strong>in</strong>k) to the event, cause or activity. The<br />
provid<strong>in</strong>g organisation can then engage <strong>in</strong> sponsorship-l<strong>in</strong>ked market<strong>in</strong>g to achieve either their<br />
corporate, market<strong>in</strong>g or media objectives.”<br />
Een andere, recente def<strong>in</strong>itie is deze van Colijn en Kok (2009, p. 4):<br />
“Sponsor<strong>in</strong>g is <strong>het</strong> beschikbaar stellen van goederen, diensten of middelen van een bepaalde waarde<br />
voor een sponsorobject, met als wederdienst dat de sponsor <strong>het</strong> sponsorobject contractueel voor<br />
m<strong>in</strong>imaal de beschikbare gestelde waarde voor associatieve, communicatieve en promotionele<br />
doele<strong>in</strong>den mag gebruiken.”<br />
Sponsor<strong>in</strong>g is een goed alternatief voor <strong>het</strong> opbouwen van bekendheid en imago (De Pelsmacker,<br />
Geuens & Van Den Bergh, 2008, p. 283). Het kan een bijdrage leveren aan volgende doelstell<strong>in</strong>gen<br />
(Lokerman, 2001, p. 54; Nijhof, 1993, p. 74):<br />
a. naambekendheid<br />
b. imago-ondersteun<strong>in</strong>g<br />
c. relatiemarket<strong>in</strong>g<br />
26
Meer dan de helft van alle sponsor<strong>in</strong>g gaat naar sport, zo blijkt uit onderzoek (Colijn & Kok, 2009, p.<br />
8; De Pelsmacker, Geuens & Van Den Bergh, 2008, p. 289). Cultuur- en kunstsponsor<strong>in</strong>g is de tweede<br />
meest gesponsorde sector maar volgt al op geruime afstand van sportsponsor<strong>in</strong>g. Sponsor<strong>in</strong>g - zowel<br />
sportsponsor<strong>in</strong>g als andere vormen van sponsor<strong>in</strong>g - wordt steeds populairder.<br />
Een merk dr<strong>in</strong>gt via sport op een vriendelijke manier b<strong>in</strong>nen <strong>in</strong> de leefwereld van de consument. De<br />
sportconsument ervaart reclameprikkels <strong>in</strong> een sportsponsor<strong>in</strong>gcontext als m<strong>in</strong>der overrompelend.<br />
Sport roept gevoelens op die zelfs de meest gehaaide marketeer niet met een commercial kan<br />
oproepen. Intense gevoelens als euforie, heroïek en drama komen spontaan op tijdens<br />
sportwedstrijden. Omwille van deze krachtige emoties associëren merken zich met sport (Lagae, 2003,<br />
p. 38).<br />
Uniek aan de wielersport is dat <strong>het</strong> budget van een team quasi volledig uit sponsor<strong>in</strong>gmiddelen bestaat<br />
(Lagae, 2006, p. 47).<br />
Bij sportsponsor<strong>in</strong>g zien we een enorme evolutie van <strong>het</strong> bedrag dat wordt gesponsord. Een onderzoek<br />
van Adfo Specialist Group (2001, geciteerd <strong>in</strong> Lagae, 2006, p. 48) beweert zelfs dat er <strong>in</strong> <strong>het</strong> beg<strong>in</strong> van<br />
de 21 ste eeuw een bijna verdriedubbel<strong>in</strong>g had plaatsgevonden ten opzichte van <strong>het</strong> beg<strong>in</strong> van de jaren<br />
90.<br />
Dat blijkt ook voor de wielersport te gelden. Beg<strong>in</strong> de jaren 90 werd <strong>het</strong> totaal van de budgetten van de<br />
10 beste wielerteams nog geraamd op ongeveer 40 miljoen euro. In <strong>het</strong> beg<strong>in</strong> van de 20 ste eeuw was dit<br />
al ongeveer 80 miljoen euro en <strong>in</strong> 2005 zelfs al meer dan 100 miljoen euro (Lagae, 2006, p. 47).<br />
Een heel belangrijke factor voor de toenemende sponsorbudgetten is ongetwijfeld <strong>het</strong> ontstaan van de<br />
UCI Pro Tour <strong>in</strong> 2005. In de Pro Tour hebben de beste ploegen immers de garantie van start te kunnen<br />
gaan <strong>in</strong> de meest prestigieuze wedstrijden. 20 ploegen kregen op basis van sportieve, f<strong>in</strong>anciële,<br />
ethische en juridische criteria een licentie, die hen verplicht om deel te nemen aan een reeks klassieke<br />
wedstrijden en belangrijke rittenwedstrijden. Sponsors genieten op die manier de zekerheid 4 jaar lang<br />
van maart tot oktober <strong>in</strong> beeld te komen. Daarmee werd een e<strong>in</strong>de gesteld aan de willekeur van de<br />
Tourorganisatoren <strong>in</strong> hun selectiepolitiek. Voor veel sponsors staat of valt <strong>het</strong> sponsorschap nu<br />
eenmaal met deelname aan <strong>het</strong> grootste wielerfeest ter wereld. Omgekeerd zijn de geldschieters achter<br />
wielerorganisaties <strong>in</strong> de Pro Tour zeker van een aantrekkelijk deelnemersveld en <strong>in</strong>ternationale<br />
mediadekk<strong>in</strong>g. Op die manier wil de UCI de sponsors met regionale commerciële doelstell<strong>in</strong>gen<br />
def<strong>in</strong>itief vervangen door kapitaalkrachtige mult<strong>in</strong>ationals (Lagae, 2006, p. 271).<br />
27
4.2. Image transfer<br />
Macdonald haalt <strong>in</strong> Munt<strong>in</strong>ga (2008, p.3) aan dat <strong>het</strong> verschil tussen reclame en sponsor<strong>in</strong>g <strong>in</strong> de<br />
complexiteit ligt van deze laatste. In tegenstell<strong>in</strong>g tot reclame werkt sponsor<strong>in</strong>g namelijk <strong>in</strong>direct. Bij<br />
sportsponsor<strong>in</strong>g worden <strong>het</strong> gesponsorde team en de sponsor gelijktijdig aan <strong>het</strong> publiek<br />
gepresenteerd. In pr<strong>in</strong>cipe communiceert de sponsor met <strong>het</strong> publiek door middel van de associaties<br />
met <strong>het</strong> sportteam.<br />
Munt<strong>in</strong>ga (2008, p. 4) en Tench & Yeomans (2008, p. 390) bevestigen dit. Zij zeggen dat <strong>het</strong> imago<br />
van de sponsor tot stand komt door associaties met bepaalde activiteiten en evenementen. Als <strong>het</strong><br />
publiek een evenement percipieert als spannend en prestigieus, dan bestaat de kans dat deze attributies<br />
niet alleen worden overgedragen op de boodschap van de sponsor, maar ook op de sponsor zelf. Dit<br />
wordt ook wel omschreven als image transfer. Voor Grohs, Wagner & Vsetecka en Smith, allen<br />
geciteerd <strong>in</strong> Munt<strong>in</strong>ga (2008, p. 18) is image transfer:<br />
“De overdracht van associaties toegeschreven aan de gesponsorde activiteit naar <strong>het</strong> sponsorende<br />
merk, ook bekend als brand image transfer.”<br />
Een sport als <strong>wielrennen</strong> wordt geassocieerd met doorzett<strong>in</strong>gsvermogen, teamgeest en gedrevenheid<br />
maar ook met onsportief gedrag als gevolg van de lange historie van dop<strong>in</strong>ggebruik (Meenaghan &<br />
Shipley, 1999, geciteerd <strong>in</strong> Munt<strong>in</strong>ga, 2008, p. 17).<br />
Om een imagotransfer te bekomen moet de doelgroep van <strong>in</strong>formatie worden voorzien enerzijds door<br />
sponsor<strong>in</strong>g en anderzijds door geïntegreerde communicatie (Lokerman, 2001, p.50). Als een<br />
merknaam via de sport vaak wordt gecommuniceerd, vergroot dit de naambekendheid. Een naam die<br />
vaak <strong>in</strong> <strong>het</strong> oog spr<strong>in</strong>gt, zorgt voor aandacht. De fans worden zich bewust van de merknaam.<br />
Merkkennis is moeilijker te verwezenlijken via vermeld<strong>in</strong>g van sponsornamen tijdens de sport maar<br />
merkkennis kan geactiveerd worden. De naam Quick.Step wordt via <strong>het</strong> <strong>wielrennen</strong> gecommuniceerd.<br />
Specifieke merk- en productkenmerken komen via andere communicatie-uit<strong>in</strong>gen naar voor. Tom<br />
Boonen is voor Quick.Step de ‘l<strong>in</strong>k<strong>in</strong>g p<strong>in</strong>’ (Colijn & Kok, 2009, p. 80).<br />
4.3. Imagoschade<br />
Regelmatig komt de wielerwereld negatief <strong>in</strong> <strong>het</strong> nieuws, vooral door renners die betrapt werden op<br />
dop<strong>in</strong>g. Ploegen zoals T-Mobile en Saunier Duval stopten de wielersponsor<strong>in</strong>g nadat bleek dat<br />
28
meerdere van hun renners dop<strong>in</strong>g namen. We kunnen ons dan ook de vraag stellen of een positieve<br />
plas een negatieve <strong>in</strong>vloed heeft op <strong>het</strong> merkimago.<br />
Mart<strong>in</strong>ez & P<strong>in</strong>a (geciteerd <strong>in</strong> Munt<strong>in</strong>ga, 2008, p. 4) stellen zich deze vraag ook. Volgens hen is <strong>het</strong><br />
imago van een merk geen statisch concept. Een merkimago is voortdurend aan verander<strong>in</strong>g onderhevig<br />
als gevolg van nieuwe ervar<strong>in</strong>gen die mensen hebben met een merk of de <strong>in</strong>formatie die zij van<br />
anderen en de media ontvangen. Deze ervar<strong>in</strong>gen zijn niet altijd positief. Positieve associaties kunnen<br />
worden overgebracht op een sponsor. Daarom is <strong>het</strong> niet ondenkbaar dat ook de associaties<br />
voortkomend uit negatieve <strong>in</strong>formatie over een sportteam worden overgebracht op de sponsor.<br />
Wanneer negatieve associaties <strong>het</strong> associatienetwerk van een merk b<strong>in</strong>nendr<strong>in</strong>gen, kunnen zich<br />
ongewenste effecten voordoen. Het aantasten van <strong>het</strong> merkimago is er hier mogelijk één van (De Raaf,<br />
geciteerd <strong>in</strong> Munt<strong>in</strong>ga, 2008, p. 4). Op dezelfde manier vonden Till en Shimp (geciteerd <strong>in</strong> Munt<strong>in</strong>ga,<br />
2008, p. 4) dat negatieve <strong>in</strong>formatie over een beroemdheid <strong>het</strong> aangeprezen merk kan beschadigen.<br />
Marc Coucke, oprichter van Omega Pharma en de sterke man achter de wielerformatie Silence-Lotto<br />
(Silence is een product van Omega Pharma tegen snurken) twijfelde over de toekomst van zijn team <strong>in</strong><br />
<strong>het</strong> wielerpeloton. Er zijn immers de dop<strong>in</strong>gverhalen, <strong>het</strong> beeld dat iedereen pakt. Coucke beraadde<br />
zich op economische studies en die toonden aan dat <strong>het</strong> imago van de sponsor naar beneden gaat<br />
wanneer <strong>het</strong> <strong>wielrennen</strong> negatief <strong>in</strong> <strong>het</strong> nieuws komt. Maar ondanks deze studies blijven de<br />
verkoopcijfers van Omega Pharma stijgen en dat is voor Coucke nog altijd <strong>het</strong> belangrijkste<br />
(www.nieuwsblad.be).<br />
Onderzoek van Munt<strong>in</strong>ga (2008, pp. 57-66) toont eveneens aan dat een <strong>in</strong>cident rond een sportteam<br />
<strong>het</strong> imago van de sponsor kan beschadigen. Het biedt bovendien <strong>in</strong>zicht <strong>in</strong> de manier waarop dit<br />
negatieve effect tot stand is gekomen:<br />
a. Mensen die <strong>het</strong> <strong>in</strong>cident rond een sportteam negatief evalueren, beoordelen <strong>het</strong> imago van<br />
dat sportteam (sportimago) lager.<br />
b. Fan zijn versterkt de negatieve impact van <strong>het</strong> <strong>in</strong>cident op <strong>het</strong> sportimago. Na een <strong>in</strong>cident<br />
rond een sportteam beoordelen fans <strong>het</strong> sportimago lager dan niet-fans.<br />
c. Mensen die <strong>het</strong> sportimago laag beoordelen, beoordelen ook <strong>het</strong> imago van de sponsor<br />
(merkimago) lager.<br />
d. Een goede fit tussen sportteam en sponsor maakt dat de negatieve impact van een laag<br />
sportimago wordt versterkt. Het merkimago wordt dan dus nog lager beoordeeld.<br />
e. Naarmate mensen een sponsor meer schuldig achten aan <strong>het</strong> <strong>in</strong>cident rond een sportteam,<br />
boordelen zij <strong>het</strong> merkimago lager.<br />
f. Hoewel merkbekendheid een positief effect op <strong>het</strong> merkimago heeft, functioneert <strong>het</strong> niet<br />
als schokdemper op de impact van de negatieve publiciteit.<br />
29
4.4. Belang van televisie<br />
Derèze (2000, p. 6) haalt aan dat televisiezenders heel wat over hebben om de rechtstreekse uitzend<strong>in</strong>g<br />
van populaire sportevenementen b<strong>in</strong>nen te halen. Hiervoor betalen ze een hoge prijs maar topsporters,<br />
clubs en federaties die regelmatig <strong>in</strong> de media aan bod komen, v<strong>in</strong>den daardoor meestal ook<br />
makkelijker sponsors. Dit is de kern van de triade ‘tv - sponsors - sport<strong>in</strong>stell<strong>in</strong>gen’. Een vicieuze<br />
cirkel die sporten uitsluit die niet <strong>in</strong> beeld worden gebracht. Maitrot (geciteerd <strong>in</strong>: Deréze, 2000, p. 6)<br />
formuleert dit als volgt:<br />
“Geen tv - geen sponsors, geen sponsors - geen geld, geen geld - geen kampioenen, geen kampioenen -<br />
geen tv.”<br />
Volgens Horne, Toml<strong>in</strong>son & Whannel (1999, p. 276) is <strong>het</strong> de televisie die dankzij <strong>het</strong> aantal<br />
kijkcijfers, de sport verkoopt aan de sponsor. Van Bottenburg & Schuyt (1996, p. 46) v<strong>in</strong>den ook dat<br />
<strong>het</strong> de enorme populariteit en de daarmee gepaarde hoge kijkcijfers zijn die sponsors aantrekken. Via<br />
reclame <strong>in</strong>vesteren bedrijven <strong>in</strong> sport en proberen ze hun marktpositie te verbeteren door hun product<br />
wereldwijd voor te stellen aan diverse doelgroepen.<br />
In 2005 werd door <strong>het</strong> sportmarktonderzoeksbureau Sports Market<strong>in</strong>g Surveys een onderzoek verricht<br />
naar de tv-exposure van wielercosponsor Lotto (toen cosponsor van Davitamon, nu cosponsor van<br />
Silence). Hieruit bleek dat <strong>in</strong> 2005 de complete merknaam van Lotto gedurende 5 uur en 14 m<strong>in</strong>uten te<br />
zien was op de Belgische tv-zenders tijdens wedstrijden van de Pro Tour. Op basis van de kijkcijfers<br />
en de kostprijs om 1.000 kijkers gedurende 30 seconden te bereiken, kwam <strong>het</strong> bureau uit op een<br />
commerciële tegenwaarde van 5,47 miljoen euro. Daarnaast werden ook nog eens 20 wedstrijden<br />
buiten de Pro Tour uitgezonden wat nog eens neerkwam op een commerciële waarde van 1,5 miljoen<br />
euro. Al dienen we hierbij wel te zeggen dat deze cijfers relatief zijn (Van Vaerenbergh, D., 2006, 16<br />
januari, p. 11).<br />
T.E.A.M, de Zwitserse market<strong>in</strong>gpartner van de UEFA Champions League, rekende uit dat wie<br />
jaarlijks 10 miljoen euro <strong>in</strong> <strong>het</strong> <strong>wielrennen</strong> <strong>in</strong>vesteert gemiddeld een return krijgt van 80 miljoen euro.<br />
Communicatiemanager van Quick.Step, Philiep Caryn, merkt terecht op dat de Tour de France,<br />
cumulatief gezien, door 3 miljard mensen wordt bekeken. Als je dit, door <strong>het</strong> jaarlijkse karakter, met 4<br />
vermenigvuldigt, dan kom je aan hogere kijkcijfers dan <strong>het</strong> WK voetbal of de Olympische Spelen<br />
(www.nieuwsblad.be). Ook Michel Wuyts haalt <strong>het</strong> potentieel voor wielersponsor<strong>in</strong>g aan. Voor hem is<br />
30
de wielersport een ideale en vooral goedkope market<strong>in</strong>gdrager. In vergelijk<strong>in</strong>g met voetbal, tennis of<br />
Formule 1 is wielersponsor<strong>in</strong>g belachelijk goedkoop aldus Wuyts (JDK, 2009, 27 februari, p. 28).<br />
Er wordt vaak gezegd dat naast <strong>het</strong> <strong>wielrennen</strong> vooral <strong>het</strong> veldrijden de sport bij uitstek is om te<br />
sponsoren. Steeds meer veldritten worden live op televisie uitgezonden, steeds meer kijkers volgen<br />
deze wedstrijden en steeds meer mensen schreeuwen ter plaatse zelf hun favoriet naar de overw<strong>in</strong>n<strong>in</strong>g.<br />
Dit heeft gevolgen op <strong>het</strong> vlak van sponsor<strong>in</strong>g. Het veldrijden is een populair item geworden voor<br />
bedrijven die hun imago willen bijstellen of voor bedrijven die naambekendheid willen verwerven.<br />
Ondermeer doordat zoveel wedstrijden op televisie worden uitgezonden zijn sponsors <strong>in</strong> <strong>het</strong> veldrijden<br />
absoluut zeker van hun return legt Tom Van Damme, directeur van de Belgische Wielerbond, uit.<br />
Sponsors weten maar al te goed hoe vaak en hoeveel seconden hun renners <strong>in</strong> beeld gaan komen.<br />
Bovendien weten ze dat elke veldrit m<strong>in</strong>stens 400.000 kijkers voor de buis houdt, wat voor bedrijven<br />
ontzettend <strong>in</strong>teressant is (Hardie, V., 2009, 17 en 18 januari, p. 35).<br />
De televisie is <strong>het</strong> belangrijkste medium voor wielersponsors maar ook <strong>het</strong> belang van de geschreven<br />
pers mag niet onderschat worden. De Nationale Loterij en Quick.Step voerden, onafhankelijk van<br />
elkaar, <strong>in</strong> 2005 zelf een onderzoek uit naar exposure <strong>in</strong> de Belgische pr<strong>in</strong>tmedia. Lotto telde <strong>in</strong> 2005<br />
ongeveer 4.800 artikels of foto’s met een verwijz<strong>in</strong>g naar Lotto. Die andere wielersponsor,<br />
Quick.Step, telde 8.099 artikels en ongeveer 15.000 foto’s <strong>in</strong> de geschreven pers. 2005 was wel <strong>het</strong><br />
superjaar van Tom Boonen (Massart, S. & Van Vaerenbergh, D., 2006, 9 januari, p. 11).<br />
31
Hoofdstuk 5: Imago-onderzoek<br />
Het toenemende belang van imago zorgt ervoor dat ook onderzoek naar imago vanzelfsprekend<br />
belangrijker wordt. Imago-onderzoek is populairder dan ooit. In dit hoofdstuk gaan we dieper <strong>in</strong> op<br />
kwalitatief en kwantitatief imago-onderzoek.<br />
5.1. Algemeen<br />
We kunnen ons de vraag stellen waarom we onderzoek doen naar imago? Imago-onderzoek is iets dat<br />
steeds meer en meer wordt toegepast door allerhande bedrijven en organisaties. Wanneer veel geld,<br />
tijd en energie wordt gestoken <strong>in</strong> <strong>het</strong> werken aan de beeldvorm<strong>in</strong>g van de ondernem<strong>in</strong>g, dan wil men<br />
na verloop van tijd immers graag weten of de <strong>in</strong>spann<strong>in</strong>gen z<strong>in</strong>vol zijn geweest. Onderzoek naar <strong>het</strong><br />
imago bij de doelgroepen kan bovendien belangrijke <strong>in</strong>formatie opleveren ten behoeve van <strong>het</strong> te<br />
voeren communicatiebeleid van de organisatie. Maar misschien is nagaan of <strong>het</strong> beeld zoals dat over<br />
de organisatie <strong>in</strong> de markt bestaat, overeenkomt met <strong>het</strong> door de organisatie gewenste beeld, wel de<br />
belangrijkste reden voor imago-onderzoek (Blauw, 1994, p. 174).<br />
Piët (2005, p. 304) omschrijft <strong>het</strong> waargenomen imago als hoe de markt de organisatie werkelijk ziet<br />
en <strong>het</strong> gewenste imago als hoe een organisatie graag door de markt gezien wil worden met<br />
toegevoegde waardebelev<strong>in</strong>g als resultaat.<br />
Blauw (1994, p. 178) zegt hierover nog dat <strong>het</strong> zelfbeeld <strong>het</strong> beeld is dat de ondernem<strong>in</strong>g denkt dat er<br />
<strong>in</strong> de markt over de ondernem<strong>in</strong>g bestaat. Maar die beeldvorm<strong>in</strong>g is gewoonlijk <strong>in</strong>tuïtief. Zelfkennis<br />
daarentegen is kennis omtrent de ondernem<strong>in</strong>g die voorkomt uit (imago-) onderzoek en dat is de enige<br />
kennis waarop een organisatie zich zou mogen baseren.<br />
5.2. Kwalitatief versus kwantitatief onderzoek<br />
Er ontstaat soms heel wat discussie rond de onderzoeksmethode die dient toegepast te worden. Of<br />
kwalitatief of kwantitatief onderzoek moet worden verricht is echter afhankelijk van <strong>het</strong><br />
onderzoeksprobleem. Kwalitatieve benader<strong>in</strong>gen worden vaak gebruikt om gebieden te verkennen<br />
waarvan nog geen kennis bestaat. De resultaten hiervan worden <strong>in</strong> woorden uitgedrukt. Kwantitatieve<br />
benader<strong>in</strong>gen worden gebruikt om vergelijkbare, generaliseerbare resultaten op te leveren, uitgedrukt<br />
32
<strong>in</strong> getallen. Grote onderzoeksbureaus kunnen vaak een comb<strong>in</strong>atie van beide gebruiken (Tench &<br />
Yeomans, 2008, p. 173).<br />
Kwalitatief onderzoek kenmerkt zich door de kle<strong>in</strong>schaligheid van de gebruikte steekproeven. Een<br />
kle<strong>in</strong> aantal respondenten die op een niet-toevallige manier zijn geselecteerd, worden ondervraagd (De<br />
Pelsmacker & Van Kenhove, 1994, p. 133).<br />
Bovendien is kwalitatief onderzoek open. Dit wil zeggen dat de respondenten een bedrijf of merk<br />
kunnen beoordelen <strong>in</strong> hun eigen bewoord<strong>in</strong>gen. Dit zorgt voor rijke en gedetailleerde <strong>in</strong>formatie die<br />
eventueel kan gebruikt worden voor verder kwantitatief onderzoek. Kwantitatief onderzoek verloopt<br />
dan weer gesloten. De respondenten worden hier gevraagd <strong>het</strong> bedrijf of merk te beoordelen volgens<br />
vooraf vastgelegde criteria (Van Riel, Stroeker & Maathuis, 1998, p. 313).<br />
Onderstaande tabel verduidelijkt de verschilpunten tussen kwalitatief en kwantitatief onderzoek:<br />
kwalitatief onderzoek kwantitatief onderzoek<br />
steekproefgrootte kle<strong>in</strong> groot<br />
dataverzamel<strong>in</strong>g ongestructureerd gestructureerd<br />
data-analyse niet-statisch/subjectief statistisch/objectief<br />
geschikt om<br />
<strong>in</strong>zicht te verschaffen <strong>in</strong><br />
achterliggende motieven<br />
de resultaten van de steekproef<br />
over de gehele populatie te<br />
generaliseren<br />
Tabel 1: verschil tussen kwalitatief en kwantitatief onderzoek (Baarda en de Goede, geciteerd <strong>in</strong> Colijn<br />
& Kok, 2009, p. 233).<br />
5.2.1. Kwalitatieve imago-onderzoeksmethoden<br />
De kwalitatieve onderzoeksmethoden om imago te meten kunnen we nog onderverdelen <strong>in</strong> directe<br />
methoden en <strong>in</strong>directe methoden. De directe, kwalitatieve methoden zijn:<br />
a. focusgroepen. Een focusgroep of een groeps<strong>in</strong>terview is een <strong>in</strong>tensief <strong>in</strong>terview, maar dan<br />
met 6 tot 10 respondenten die over en weer communiceren. Een moderator leidt en stuurt<br />
de respondenten (Tench & Yeomans, 2008, pp. 175-176).<br />
b. diepte-<strong>in</strong>terviews. Diepte-<strong>in</strong>terviews zijn een specifiek type persoonlijk <strong>in</strong>terview waarbij<br />
de ondervrager gebruik maakt van specifieke vragen om zo gedetailleerde <strong>in</strong>formatie te<br />
verkrijgen over een bepaald topic. De antwoorden worden niet gegeneraliseerd (Tench &<br />
Yeomans, 2008, p. 174).<br />
33
De <strong>in</strong>directe, kwalitatieve methoden bestaan uit projectieve technieken. Dit zijn ongestructureerde<br />
methoden waarbij respondenten worden aangespoord om hun onderliggende motivaties,<br />
overtuig<strong>in</strong>gen, attitudes en gevoelens te projecteren (Colijn & Kok, 2009, p. 234). Projectieve<br />
technieken worden toegepast om de onderliggende behoeften en motivaties naar de oppervlakte te<br />
brengen (De Pelsmacker & Van Kenhove, 1994, p. 145). De respondent wordt gevraagd een vraag te<br />
beantwoorden alsof hij voor iemand anders zou antwoorden. De respondent projecteert zijn echte<br />
antwoorden op die persoon (Tench & Yeomans, 2008, p. 180). De projectieve technieken kunnen op<br />
hun beurt dan weer onderverdeeld worden <strong>in</strong>:<br />
c. associatietechnieken. Bij een associatietechniek wordt de respondent geconfronteerd met<br />
een stimulus en wordt hij gevraagd naar <strong>het</strong> eerste dat hem te b<strong>in</strong>nen schiet. De<br />
achterliggende gedachte hierbij is dat de genoemde associaties de gevoelens van de<br />
respondent ten opzichte van <strong>het</strong> onderwerp representeren.<br />
d. constructietechnieken. Een constructietechniek is een projectieve techniek waarbij de<br />
respondent wordt gevraagd om een reactie <strong>in</strong> de vorm van een verhaal, dialoog of een<br />
beschrijv<strong>in</strong>g. Foto’s en cartoons worden hierbij vaak als stimulus gebruikt.<br />
e. completer<strong>in</strong>gstechnieken. Hierbij wordt de respondent gevraagd om <strong>in</strong>complete stimuli te<br />
competeren. Dit kan zowel een woord als een verhaal zijn (Colijn & Kok, 2009, p. 235).<br />
5.2.2. Kwantitatieve imago-onderzoeksmethoden<br />
Ook de kwantitatieve onderzoeksmethoden kunnen opgesplitst worden <strong>in</strong> directe en <strong>in</strong>directe<br />
methoden. Onder de directe, kwantitatieve methoden rekenen we:<br />
a. surveys. Bij <strong>het</strong> survey-onderzoek gaat <strong>het</strong> er om vast te stellen welke opvatt<strong>in</strong>gen over<br />
bepaalde onderwerpen <strong>het</strong> meest gangbaar zijn <strong>in</strong> een bepaalde populatie. Daarbij wordt<br />
niet de gehele bevolk<strong>in</strong>g ondervraagd, maar een relatief groot aantal op toevalsbasis<br />
gekozen respondenten die samen representatief zijn voor de populatie waar <strong>het</strong> om gaat.<br />
Via een vragenlijst wordt deze populatie op een aantal kenmerken onderzocht (Wester,<br />
Renckstorf & Scheepers, 2006, p. 43).<br />
b. <strong>in</strong>houdsanalyses. Een <strong>in</strong>houdsanalyse is een methode om de mediawerkelijkheid te<br />
analyseren. Het is de verbale en visuele output (<strong>in</strong>houd van kranten, tijdschriften, radio,<br />
televisie en <strong>in</strong>ternet) die kunnen leiden tot bepaalde conclusies. Inhoudsanalyses meten de<br />
uitkomsten niet rechtstreeks – bijvoorbeeld <strong>het</strong> imago van een organisatie <strong>in</strong> de gedachte<br />
van <strong>het</strong> publiek – en zou daarom slechts beschouwd kunnen worden als een <strong>in</strong>dicator van<br />
bepaalde effecten (Tench & Yeomans, 2008, p. 181).<br />
34
De <strong>in</strong>directe, kwantitatieve methoden bestaan uit:<br />
c. cont<strong>in</strong>uous rat<strong>in</strong>g scales. Hierbij moeten respondenten een merk beoordelen, door een<br />
positie aan te geven op een lijn die loopt tussen 2 extremen. Ze zijn m.a.w. niet gebonden<br />
aan posities die door de onderzoeker zijn bepaald.<br />
d. itemized rat<strong>in</strong>g scales. Dit betreft schalen bestaande uit verschillende categorieën, waarbij<br />
iedere categorie is voorzien van een korte beschrijv<strong>in</strong>g. De bekendste zijn de Likertschaal<br />
en de semantische differentiaal. Een Likertschaal bestaat uit 5 of 7 categorieën, variërend<br />
van ‘volledig mee oneens’ tot ‘volledig mee eens’. Respondenten moeten aangeven welke<br />
categorie van toepass<strong>in</strong>g is op een bepaalde stell<strong>in</strong>g. Bij de semantische differentiaal<br />
moeten respondenten op een zevenpuntenschaal aangeven hoe een merk scoort op<br />
attributen die elkaars tegenovergestelde zijn, ook wel een bipolaire schaal genoemd<br />
(Colijn & Kok, 2009, pp. 235-236).<br />
35
DEEL 2:<br />
een onderzoek naar <strong>het</strong> imago van de<br />
wielersport<br />
36
Hoofdstuk 6: Methodologie<br />
Eerder <strong>in</strong> deze Masterproef (cfr. Hoofdstuk 5) bespraken we al kort de verschillende methoden die we<br />
kunnen hanteren om een imago te meten. In dit hoofdstuk diepen we de methode uit die wij gebruiken,<br />
namelijk focusgroepen. We baseren ons hierbij hoofdzakelijk op een verhandel<strong>in</strong>g over focusgroepen<br />
van Tomas Coppens. Coppens baseerde zich dan weer op 2 belangrijke auteurs, Morgan en Krueger,<br />
die zich verdiepten <strong>in</strong> onderzoek naar focusgroepen.<br />
Deze handleid<strong>in</strong>g van Coppens was bovendien een heel handig hulpmiddel bij de praktische<br />
uitvoer<strong>in</strong>g van de focusgroepen. Zo worden heel wat bijkomende <strong>in</strong>formatie en tips (basispr<strong>in</strong>cipes,<br />
soorten vragen, volgorde van vragen, de taken van de moderator, enzovoort) verschaft. De bijkomende<br />
<strong>in</strong>formatie en tips worden <strong>in</strong> <strong>het</strong> kader van deze Masterproef niet opportuun geacht om te citeren, maar<br />
we hebben er wel handig gebruikt van gemaakt om de focusgroepsgesprekken zo professioneel<br />
mogelijk te laten verlopen.<br />
Naast ons eigen kwalitatief onderzoek maken we gebruik van een kwantitatieve studie afgenomen<br />
door <strong>het</strong> onderzoeksbureau Field Research <strong>in</strong> februari 2009. Field Research voerde immers net voor de<br />
start van <strong>het</strong> klassieke wielerseizoen een grootschalig onderzoek uit naar de populariteit van de<br />
wielersport. Dit deden ze d.m.v. een enquête die werd gepubliceerd <strong>in</strong> Het Laatste Nieuws (2009, 27<br />
februari, pp. 28-29). De enquête werd gehouden bij 1.000 Vlam<strong>in</strong>gen die te kennen gaven<br />
‘wielerliefhebber’ te zijn en bij 76 profrenners. In dit 2 e deel zal regelmatig verwezen worden naar de<br />
resultaten van de enquête en deze bev<strong>in</strong>d<strong>in</strong>gen zullen worden gekoppeld aan de resultaten van de<br />
focusgroepsgesprekken. Wij gebruiken deze enquête enkel als een <strong>in</strong>dicatie omdat voor een paar<br />
aspecten de <strong>in</strong>valshoek <strong>in</strong> vergelijk<strong>in</strong>g met de focusgroepen anders belicht wordt. Bovendien kunnen<br />
we ons de vraag stellen <strong>in</strong> hoeverre de 1.000 bevraagde Vlam<strong>in</strong>gen <strong>in</strong> werkelijkheid ‘wielerliefhebber’<br />
zijn. De nadruk leggen wij dan ook op ons eigen onderzoek aan de hand van focusgroepen.<br />
6.1. Algemeen<br />
De term focusgroep verwijst naar een voor een onderzoek gecreëerde gesprekssituatie, waaraan<br />
meerdere personen deelnemen. Daar waar <strong>het</strong> survey gericht is op <strong>het</strong> achterhalen van de grootste<br />
gemene deler van opvatt<strong>in</strong>gen <strong>in</strong> een samenlev<strong>in</strong>g, is men bij focusgroeponderzoek gericht op <strong>het</strong><br />
achterhalen van wat er speelt bij specifieke groepen b<strong>in</strong>nen de samenlev<strong>in</strong>g of een andere<br />
gemeenschap als een organisatie of club (Wester, Renckstorf & Scheepers, 2006, p. 541).<br />
Meestal nemen 6 tot 8 respondenten deel aan een focusgroep. De moderator werkt met een vooraf<br />
opgestelde lijst met topics (Morgan, geciteerd <strong>in</strong> Coppens, 1998, p. 3).<br />
37
Onderzoek aan de hand van focusgroepen is kwalitatief. Morgan (geciteerd <strong>in</strong> Coppens, 1998, p. 3)<br />
ziet 3 sterke punten van focusgroepen:<br />
a. exploratie en ontdekk<strong>in</strong>g. Focusgroepen kunnen zeer nuttig zijn om een thema of<br />
bevolk<strong>in</strong>gsgroep te leren kennen. Focusgroepen zijn zelfs één van de we<strong>in</strong>ige methodes<br />
waarbij men veel kan leren, zonder dat men op voorhand weet welke vragen men wil<br />
stellen.<br />
b. context en diepte. Focusgroepen zijn bijzonder nuttig om de achtergrond te kennen achter<br />
ervar<strong>in</strong>gen of gedachten van <strong>het</strong> publiek. Vooral door de reacties op antwoorden, krijgt de<br />
onderzoeker een goed beeld van de men<strong>in</strong>gen van een focusgroep.<br />
c. <strong>in</strong>terpretatie. Focusgroepen geven doorgaans een goed idee van waarom de d<strong>in</strong>gen zijn<br />
zoals ze zijn.<br />
6.2. De 4 stappen bij <strong>het</strong> werken met focusgroepen<br />
Het uitvoeren van focusgroepen bestaat uit 4 stappen (Morgan, geciteerd <strong>in</strong> Coppens, 1998, p. 7):<br />
a. plann<strong>in</strong>g. In deze fase moet de doelstell<strong>in</strong>g van <strong>het</strong> project worden vastgelegd. Er moet<br />
eveneens bepaald worden welke middelen (tijd, geld, personeel, plaats,…) nodig zijn om<br />
deze doelstell<strong>in</strong>g te bereiken.<br />
b. recruter<strong>in</strong>g. De doelgroep moet goed afgebakend worden. Criteria waaraan de<br />
respondenten moeten voldoen dienen opgesteld te worden.<br />
c. modereren. De precieze taak van de moderator moet worden vastgelegd. Ook de<br />
vragenlijst en de registratiemethoden moeten bepaald worden.<br />
d. analyse. De verzamelde data moeten geordend worden en nadien worden verwerkt.<br />
6.2.1. Plann<strong>in</strong>g<br />
Er zijn heel wat factoren die de duur van <strong>het</strong> project kunnen beïnvloeden. Zo zijn duidelijke afspraken<br />
heel nuttig wil men tijd besparen. Het aantal personeelsleden ter beschikk<strong>in</strong>g kan ook heel wat tijd<br />
besparen. Andere factoren zoals ervar<strong>in</strong>g, een afgebakende doelgroep, meer dan 1 moderator en de<br />
methode van analyse zijn stuk voor stuk zaken die een <strong>in</strong>vloed hebben bij een onderzoek aan de hand<br />
van focusgroepen (Morgan, geciteerd <strong>in</strong> Coppens, 1998, p. 8).<br />
38
Cruciaal <strong>in</strong> <strong>het</strong> onderzoek is een goede doelstell<strong>in</strong>g. Voor focusgroepen is de doelstell<strong>in</strong>g onder meer<br />
bepalend voor de structuur van de gesprekken. Hoe meer er wordt vertrokken van concrete, vooraf<br />
opgestelde vragen, hoe meer gestructureerd <strong>het</strong> gesprek dient te verlopen. Dit heeft dan ook gevolgen<br />
voor de <strong>in</strong>houd van een focusgroep. In een gestructureerde groep wordt de <strong>in</strong>houd bepaald door de<br />
vragen die gesteld worden en heeft de moderator de groepsdynamiek grotendeels zelf <strong>in</strong> handen. Bij<br />
een m<strong>in</strong>der gestructureerde focusgroep wordt de <strong>in</strong>houd meer bepaald door de gegevens die de<br />
respondenten zelf aanbrengen en heeft de moderator veel m<strong>in</strong>der <strong>in</strong>vloed op de groepsdynamiek. In<br />
een meer gestructureerde groep kunnen dan ook veel vragen gesteld worden over goed afgebakende<br />
onderwerpen en moet de moderator vaak tussenkomen om de groep gefocust te houden op <strong>het</strong><br />
onderwerp, daar waar er <strong>in</strong> een ongestructureerde groep slechts een aantal, zeer algemene vragen<br />
worden gesteld en de respondenten meer vrijheid hebben om zelf onderwerpen ter discussie te brengen<br />
(Morgan, geciteerd <strong>in</strong> Coppens, 1998, p .8).<br />
Onze doelstell<strong>in</strong>g is om aan de hand van focusgroepen meer te weten te komen over <strong>het</strong> beeld dat de<br />
populatie heeft over <strong>het</strong> <strong>wielrennen</strong>. Ook willen we nagaan of er een onderscheid is tussen<br />
verschillende populaties.<br />
6.2.2. Recruter<strong>in</strong>g<br />
Een eerste vraag die we ons kunnen stellen bij focusgroepen is welke respondenten we gaan<br />
selecteren. Bij focusgroepen wordt, net zoals bij andere vormen van kwalitatief onderzoek, gebruik<br />
gemaakt van een purposive sample en niet van een random sample. Bij een purposive sample worden<br />
respondenten gekozen <strong>in</strong> functie van de doelstell<strong>in</strong>g, <strong>in</strong> tegenstell<strong>in</strong>g tot een random sample waar<br />
iedereen <strong>in</strong> pr<strong>in</strong>cipe kans maakt om deel uit te maken van <strong>het</strong> onderzoek. Bij <strong>het</strong> gebruik van random<br />
samples wil men dan ook de resultaten kunnen generaliseren. Bij focusgroepen kan dat nooit omdat<br />
men honderden tot duizenden respondenten nodig heeft om te kunnen generaliseren (Morgan,<br />
geciteerd <strong>in</strong> Coppens, 1998, p. 9).<br />
Een productieve focusgroep vraagt een goede groepsdynamiek en die wordt <strong>in</strong> eerste <strong>in</strong>stantie <strong>het</strong> best<br />
gecreëerd door de samenstell<strong>in</strong>g. De respondenten komen <strong>het</strong> best uit eenzelfde bevolk<strong>in</strong>gsgroep.<br />
Anders zou er tijd kunnen verloren gaan met <strong>het</strong> aan elkaar laten wennen van de deelnemers en zouden<br />
de deelnemers niet meteen voluit durven praten. Het is best om zo homogeen mogelijke groepen<br />
samen te stellen naar geslacht, etniciteit, leeftijd, woonplaats, opleid<strong>in</strong>gsniveau, beroep, <strong>in</strong>komen,<br />
enzovoort (Morgan, geciteerd <strong>in</strong> Coppens, 1998, p. 9).<br />
Het is niet alleen belangrijk te beslissen wie <strong>in</strong> de focusgroep mag zitten, maar ook hoeveel<br />
respondenten aan <strong>het</strong> gesprek zullen deelnemen. Een doorsnee focusgroep bevat 6 tot 10 deelnemers,<br />
39
maar m<strong>in</strong>der of meer kan ook. Een kle<strong>in</strong>e groep betekent dat de verschillende respondenten meer kwijt<br />
kunnen, maar tegelijk wordt de last op de respondenten ook groter om de conversatie gaande te<br />
houden. Wanneer elke respondent veel te vertellen heeft over <strong>het</strong> onderwerp is <strong>het</strong> dan ook beter om<br />
met kle<strong>in</strong>ere groepen te werken. Ook bij emotionele, controversiële of complexe topics gaat de<br />
voorkeur uit naar een kle<strong>in</strong>ere groep.<br />
Daarnaast moet de onderzoeker beslissen hoeveel focusgroepen hij uite<strong>in</strong>delijk zal gebruiken b<strong>in</strong>nen<br />
zijn onderzoek. 3 tot 5 focusgroepen volstaan doorgaans (Morgan, geciteerd <strong>in</strong> Coppens, 1998, p. 10).<br />
Onvermijdelijk is ook de vraag waar de focusgroep zal plaatsv<strong>in</strong>den. Volgens Morgan (geciteerd <strong>in</strong><br />
Coppens, 1998, p. 12) zijn er 3 mogelijkheden:<br />
a. vergaderzalen. Een vergaderzaal is een prima mogelijkheid voor <strong>het</strong> houden van een<br />
focusgroepsgesprek. We dienen wel op de sett<strong>in</strong>g te letten (moderator aan <strong>het</strong> hoofd van<br />
de tafel, geen smalle tafels, geen achtergrondlawaai, enzovoort).<br />
b. professionele ruimte. Dit is een vergaderruimte, speciaal ontworpen voor dergelijke<br />
focusgroepen, waarover sommige onderzoeksbureaus beschikken.<br />
c. bij mensen thuis. Het is zeker mogelijk om bij één van de respondenten of bij de<br />
moderator thuis de focusgroepsgesprekken te laten doorgaan.<br />
Voor ons onderzoek naar <strong>het</strong> imago van <strong>het</strong> <strong>wielrennen</strong> leek <strong>het</strong> ons <strong>het</strong> beste om voor 3 focusgroepen<br />
te opteren. Enerzijds 2 focusgroepen die dicht bij de wielersport staan, namelijk renners en<br />
wielerliefhebbers. Anderzijds een focusgroep die ver van de wielersport staat, namelijk niet-<br />
wielerliefhebbers.<br />
De 2 focusgroepen die dicht bij de wielersport staan, bestaan elk uit 4 respondenten. Omdat de<br />
respondenten verondersteld worden kennis te hebben over de wielersport, en <strong>in</strong> overleg met professor<br />
Hans Verstraeten, leek ons dit voldoende om een valabel focusgroepsgesprek te voeren. De praktijk<br />
bevestigde dit.<br />
Voor de niet-wielerliefhebbers bestond de focusgroep uit 6 respondenten omdat zij verondersteld<br />
worden m<strong>in</strong>der kennis te hebben over de wielersport. Ook dit bleek een heel goed aantal te zijn voor<br />
<strong>het</strong> voeren van een focusgroepsgesprek. De focusgroepen zijn homogeen opgesteld.<br />
Met geslacht en leeftijd werd geen reken<strong>in</strong>g gehouden omdat deze geen <strong>in</strong>vloed hebben op <strong>het</strong> imago<br />
van de wielersport.<br />
Focusgroep 1 ‘renners’ bestaat uit 4 respondenten die actief zijn <strong>in</strong> <strong>het</strong> wielerpeloton:<br />
- Toon, 21 jaar, belofte, onder andere w<strong>in</strong>st <strong>in</strong> <strong>het</strong> Vlaams Kampioenschap bij de<br />
Nieuwel<strong>in</strong>gen.<br />
- Stijn, 24 jaar, profrenner, w<strong>in</strong>st <strong>in</strong> een aantal kermiskoersen en heel wat ereplaatsen <strong>in</strong><br />
grotere wedstrijden onder andere 2 e plaats <strong>in</strong> de Omloop Het Volk bij de beloften.<br />
40
- Pieter, 25 jaar, elite zonder contract, verschillende overw<strong>in</strong>n<strong>in</strong>gen bij junioren en beloften.<br />
- Tim, 31 jaar, elite zonder contract, meerdere jaren prof geweest en 2 profoverw<strong>in</strong>n<strong>in</strong>gen<br />
behaald. Bij de jeugd zowat alles gewonnen.<br />
Het focusgroepsgesprek vond plaats op donderdag 30 april 2009, bij één van de respondenten thuis <strong>in</strong><br />
Kachtem (Izegem). Duur van <strong>het</strong> gesprek: 1u14m<strong>in</strong>.<br />
Focusgroep 2 ‘wielerliefhebbers’ bestaat uit 4 respondenten die <strong>het</strong> <strong>wielrennen</strong> op de voet volgen en<br />
allen bovendien fervent wielertoerist zijn.<br />
- Koen, 21 jaar, jaarlijks 2.500 km als wielertoerist.<br />
- Koenraad, 23 jaar, jaarlijks 3.500 km als wielertoerist.<br />
- Jan, 28 jaar, jaarlijks 7.000 km als wielertoerist.<br />
- Wim, 33 jaar, jaarlijks 9.000 km als wielertoerist.<br />
Het focusgroepsgesprek vond plaats op woensdag 29 april 2009, bij de moderator thuis <strong>in</strong> Borsbeke<br />
(Herzele). Duur van <strong>het</strong> gesprek: 1u10m<strong>in</strong>.<br />
Focusgroep 3 ‘niet-wielerliefhebbers’ bestaat uit 6 respondenten die geen <strong>in</strong>teresse tonen voor enige<br />
vorm van <strong>wielrennen</strong>.<br />
- Nele, 20 jaar<br />
- Lien, 20 jaar<br />
- T<strong>in</strong>e, 21 jaar<br />
- Delph<strong>in</strong>e, 22 jaar<br />
- Pieter, 22 jaar<br />
- Nick, 23 jaar<br />
Het focusgroepsgesprek vond plaats op zondag 26 april 2009 <strong>in</strong> een vergaderzaal <strong>in</strong> Gent. Duur van<br />
<strong>het</strong> gesprek: 1u31m<strong>in</strong>.<br />
6.2.3. Modereren<br />
De onderzoeker kan ervoor kiezen om te werken met lijsten van vaste vragen, waaraan de moderator<br />
zich dient te houden. Of hij kan ervoor kiezen om te werken met topiclijsten, waarbij een thema <strong>in</strong> de<br />
groep wordt gegooid zonder dat dit op een vooraf bepaalde manier moet gebeuren.<br />
Topiclijsten worden vaker gebruikt door professionele moderatoren, terwijl vragenlijsten beter<br />
geschikt zijn voor beg<strong>in</strong>nende moderatoren. Topiclijsten zijn weliswaar sneller te maken en lijken tot<br />
meer spontaniteit te leiden maar aan <strong>het</strong> werken met topiclijsten zijn ook nadelen verbonden. Wanneer<br />
immers niet met vaste vragenlijsten wordt gewerkt, ontstaat <strong>het</strong> gevaar dat <strong>het</strong>zelfde thema <strong>in</strong> de ene<br />
groep anders wordt aangesneden dan <strong>in</strong> de andere groep, met alle gevolgen van dien voor de<br />
41
antwoorden. Door te werken met vaste vragen waar de moderator niet mag van afwijken, kan dit<br />
vermeden worden. Vooral bij onervaren moderatoren wordt <strong>het</strong> dan ook ernstig afgeraden om met<br />
topiclijsten te werken (Kreuger, geciteerd <strong>in</strong> Coppens, 1998, p. 13).<br />
Veel factoren beïnvloeden <strong>het</strong> verloop van een focusgroepsgesprek, maar de belangrijkste factor is de<br />
onderzoeker zelf. Nochtans is <strong>het</strong> zeker geen must om met professionele moderatoren te werken. Een<br />
onervaren moderator die beter thuis is <strong>in</strong> de materie is doorgaans beter dan een ervaren moderator die<br />
geen voel<strong>in</strong>g heeft met <strong>het</strong> onderwerp van onderzoek (Morgan, geciteerd <strong>in</strong> Coppens, 1998, p. 5).<br />
Een focusgroepsgesprek hoeft niet noodzakelijk praten alleen te zijn. De respondent kan ook aangezet<br />
worden tot een bepaalde actie. Krueger (geciteerd <strong>in</strong> Coppens, 1998, pp. 14-15) zegt dat de moderator<br />
aan de respondenten kan vragen:<br />
a. een lijstje te maken rond een bepaald topic.<br />
b. een beoordel<strong>in</strong>g te geven aan een bepaald aspect volgens een vooropgesteld<br />
schaalsysteem.<br />
c. te kiezen uit een lijst alternatieven.<br />
d. categorieën te rangschikken.<br />
e. een z<strong>in</strong> te vervolledigen.<br />
f. een collage te maken.<br />
g. een teken<strong>in</strong>g te maken.<br />
h. analogieën te creëren.<br />
i. personificatie te gebruiken.<br />
j. een campagne te ontwerpen.<br />
k. een rollenspel te voeren.<br />
Bij <strong>het</strong> opstellen van een vragenlijst dienen we ook reken<strong>in</strong>g te houden met een aantal praktische<br />
zaken. De belangrijkste factor is tijd. Een focusgroep duurt doorgaans 60 tot 120 m<strong>in</strong>uten. Een<br />
focusgroepsgesprek mag hoe dan ook maximum 2 uur duren.<br />
Wanneer een vragenlijst is opgesteld, dient de moderator zich bij voorkeur aan deze vragenlijst te<br />
houden. De algemene regel is dat <strong>in</strong> verschillende groepen precies dezelfde vragen worden gesteld.<br />
Het kan wel nuttig zijn om van dezelfde vraag 2 versies te voorzien, waarbij <strong>het</strong> concept van de vraag<br />
<strong>het</strong>zelfde is, maar de woorden anders zijn (Krueger, geciteerd <strong>in</strong> Coppens, p. 16).<br />
Wij opteerden om te werken met een lijst van vaste vragen (cfr. Bijlagen). De vragen waren voor alle<br />
focusgroepen zo goed als identiek. Dit met de bedoel<strong>in</strong>g om de groepen zo goed mogelijk te kunnen<br />
vergelijken en mogelijke afwijkende visies met betrekk<strong>in</strong>g tot <strong>het</strong> imago van de wielersport te kunnen<br />
detecteren.<br />
42
In de focusgroepsgesprekken hebben wij ook gebruikt gemaakt van vrije associaties (puntje a). Vrije<br />
associaties worden als een kwalitatief <strong>in</strong>strument beschouwd omdat de respondenten niet geleid<br />
worden door bestaande categorieën voor hun antwoorden. De respondent moet bij een bepaald woord<br />
alles wat <strong>in</strong> zijn gedachten komt opnoemen of opschrijven (Tench & Yeomans, 2008, p. 180).<br />
In onze focusgroepen luidde die vraag: ‘Schrijf de eerste 5 woorden op die <strong>in</strong> je gedachten komen bij<br />
<strong>het</strong> woord <strong>wielrennen</strong>’.<br />
Wij hebben eveneens gebruik gemaakt van de semantische differentiaal (puntje b). De semantische<br />
differentiaal is immers één van de meetmethoden van imago-onderzoek, ondermeer Kotler maakte hier<br />
veelvuldig gebruik van. Het is een score betreffende <strong>het</strong> imago van de organisatie op de belangrijkste<br />
dimensies. Vervolgens wordt <strong>het</strong> gemiddelde resultaat berekend en weergegeven <strong>in</strong> een figuur (Vos &<br />
Schoemaker, 1996, p. 179).<br />
De semantisch differentiaal is één van de meest gebruikte <strong>in</strong>strumenten bij <strong>het</strong> meten van imago. Het<br />
bestaat uit paren tegengestelde uitspraken waardoor onder andere een organisatie geëvalueerd kan<br />
worden. Deze benader<strong>in</strong>g is ontleend aan de semiotiek. Deze tegenpolen kunnen of beschrijvend-<br />
direct (denotatief) of metaforisch-<strong>in</strong>direct (connotatief) zijn. Wanneer we bijvoorbeeld een wielerploeg<br />
evalueren, dan is een itempaar als ‘m<strong>in</strong>der getra<strong>in</strong>de atleten - getra<strong>in</strong>de atleten’ denotatief. Een<br />
itempaar zoals ‘koud - warm’ is dan eerder connotatief.<br />
Het voordeel van de semantische differentiaal is dat <strong>het</strong> een sterk gestandaardiseerd <strong>in</strong>strument is<br />
waarmee verschillende objecten gemakkelijk vergeleken kunnen worden. Een nadeel is dat <strong>het</strong><br />
onderwerpen kan bevatten die nogal irrelevant zijn voor de attitude van de respondent over een object<br />
(Tench & Yeomans, 2008, p. 179). De semantische differentiaal is kwantitief van aard maar dit levert<br />
geen probleem op wanneer we deze onderzoeksmethodes toepassen tijdens focusgroepsgesprekken.<br />
Uiteraard mogen we de resultaten niet generaliseren.<br />
43
Aan de focusgroepen werd gevraagd volgende semantische differentiaal <strong>in</strong> te vullen:<br />
- Beoordeel de wielersport aan de hand van onderstaande termen:<br />
Koud Warm<br />
M<strong>in</strong>der getra<strong>in</strong>de atleten Getra<strong>in</strong>de atleten<br />
6.2.4. Analyse<br />
Dop<strong>in</strong>ggebruik Dop<strong>in</strong>gvrij<br />
Saai Boeiend<br />
Negatief imago Positief imago<br />
Impopulair Populair<br />
Vervelend Amusant<br />
<strong>Crisis</strong> Bloei<br />
Figuur 4: semantische differentiaal toegepast <strong>in</strong> de focusgroepen.<br />
Het analyseren bij focusgroepen, maar ook bij andere onderzoeksmethodes, verloopt volgens een<br />
vooraf vastgestelde procedure die systematisch en consequent moet worden gevolgd. De sleutel van<br />
een analyse van een focusgroep is <strong>het</strong> ontdekken van standpunten en gedachten die verschillende<br />
malen naar voor komen bij verschillende deelnemers. Het zijn deze standpunten en gedachten die de<br />
kern uitmaken van <strong>het</strong> onderzoek (Krueger, geciteerd <strong>in</strong> Coppens, 1998, p. 23).<br />
Eerst en vooral dienen we ons de vraag te stellen waarop we ons zullen baseren. Krueger (geciteerd <strong>in</strong><br />
Coppens, 1998, p. 25) haalt 4 mogelijkheden aan: <strong>het</strong> geheugen, een samenvattend verslag,<br />
bandopnames en een volledig uitgeschreven verslag. Verschillende mogelijkheden kunnen ook door<br />
elkaar worden gebruikt. Daarnaast moeten we beslissen of we vraag per vraag of thema per thema<br />
zullen analyseren.<br />
De focusgroepsgesprekken werden op band opgenomen. Per thema werden diverse vragen gesteld. De<br />
antwoorden werden samengevat en per vraag/topic vergeleken.<br />
44
Hoofdstuk 7: De huidige wielersport<br />
In dit hoofdstuk bekijken we de wielersport <strong>in</strong> <strong>het</strong> algemeen. Via eerder gepubliceerd onderzoek en via<br />
ons eigen onderzoek aan de hand van focusgroepen proberen we een beeld te sc<strong>het</strong>sen van de<br />
algemene populariteit van <strong>het</strong> <strong>wielrennen</strong>.<br />
Wij focussen ons hoofdzakelijk op <strong>het</strong> <strong>wielrennen</strong> zelf maar ook veldrijden komt <strong>in</strong> de marge van deze<br />
Masterproef regelmatig terug. Ook willen wij <strong>in</strong> dit hoofdstuk de evolutie en de omvang van de<br />
wielersport aanhalen. In <strong>het</strong> kader van de Masterproef is <strong>het</strong> niet aan de orde om daar uitgebreid op <strong>in</strong><br />
te gaan. Daarom beperken wij ons tot een kort maar bondig verslag.<br />
7.1. Evolutie<br />
Voor <strong>het</strong> ontstaan van <strong>het</strong> <strong>wielrennen</strong> moet we terug naar de 19 e eeuw. Officieel werd op 31 mei 1868<br />
<strong>in</strong> <strong>het</strong> Park van Sa<strong>in</strong>t-Cloud <strong>in</strong> Parijs de eerste snelheidswedstrijd gereden voor vélocipèdes (de<br />
voorloper van de fiets). Een zekere Poloc<strong>in</strong>i was de w<strong>in</strong>naar van deze eerste snelheidswedstrijd. De<br />
eerste echte wielerwedstrijden werden oorspronkelijk door de geschreven pers georganiseerd (Maso,<br />
2003, p. 7).<br />
Tot diep <strong>in</strong> de jaren 70 beperkte <strong>het</strong> professionele <strong>wielrennen</strong> zich voornamelijk tot België, Frankrijk,<br />
Italië, Spanje en Nederland. Vooral kle<strong>in</strong>e en middelgrote Vlaamse ondernem<strong>in</strong>gen waren toen de<br />
oprichters van de belangrijkste teams. Geleidelijk aan veranderde dit en met de opricht<strong>in</strong>g van de Pro<br />
Tour <strong>in</strong> 2005 is <strong>het</strong> de bedoel<strong>in</strong>g om <strong>het</strong> <strong>wielrennen</strong> ook <strong>in</strong> landen als Ch<strong>in</strong>a en Rusland te lanceren<br />
(Lagae, 2006, pp. 265-274).<br />
Wanneer we de geschiedenis van <strong>het</strong> veldrijden nagaan dan zien we dat deze sport pas na WO II<br />
populair begon te worden om <strong>in</strong> de jaren 70 uit te groeien tot een goed beoefende discipl<strong>in</strong>e <strong>in</strong> België,<br />
Zwitserland, Italië en <strong>in</strong> m<strong>in</strong>dere mate <strong>in</strong> Nederland en Duitsland. Na de val van <strong>het</strong> communisme<br />
vervoegde Tsjechië zich bij <strong>het</strong> professioneel veldrijden. Vanaf dan zien we een verm<strong>in</strong>derde <strong>in</strong>teresse<br />
en is deze sport een zuivere Vlaamse aangelegenheid geworden met ‘wereldkampioenen van<br />
Vlaanderen’ aldus Dejonghe (2004, p. 58). Het veldrijden als onderdeel van de wielersport gaat terug<br />
naar zijn oorspronkelijke staat en evolueert naar een regionale sport. België (Vlaanderen) dom<strong>in</strong>eert de<br />
sport met uitzonder<strong>in</strong>g van een paar Nederlanders en een paar Tsjechen. Historische landen <strong>in</strong> <strong>het</strong><br />
veldrijden zoals Zwitserland en Italië hebben geen <strong>in</strong>teresse meer voor de sport.<br />
45
7.2. Omvang<br />
Een doelstell<strong>in</strong>g van de UCI (Union Cycliste Internationale) en <strong>het</strong> FICP (Fédération Internationale de<br />
Cyclisme Professionelle) was <strong>het</strong> wereldwijd bekendmaken van de wegwielersport. Een eerste stap<br />
daar<strong>in</strong> was <strong>het</strong> <strong>in</strong>voeren van de Wereldbekercompetitie <strong>in</strong> 1988. De wereldbekercompetitie is een<br />
regelmatigheidscriterium waar alle grote eendagswedstrijden zoals onder andere Milaan - Sanremo, de<br />
Ronde van Vlaanderen en Parijs - Roubaix <strong>in</strong> zijn verwerkt. De bedoel<strong>in</strong>g van deze wedstrijden was<br />
een ruimtelijke verspreid<strong>in</strong>g van de populariteit van de wielersport. Daarnaast <strong>in</strong>troduceerde de UCI<br />
een <strong>in</strong>dividuele, een ploegen- en een landenrangschikk<strong>in</strong>g.<br />
Het <strong>wielrennen</strong> kent 7 landen die we als wielerland kunnen beschouwen. Dit houdt <strong>in</strong> dat <strong>het</strong><br />
<strong>wielrennen</strong> er populair is en beoefend wordt door heel wat mensen van dat land. Er zijn 3<br />
topwielerlanden: België, Frankrijk en Italië. Daarnaast zijn er nog 4 landen die als een wielerland<br />
kunnen beschouwd worden: Spanje, Nederland, Duitsland en Zwitserland (Dejonghe, 2004, pp. 52-<br />
55).<br />
In 2005 voerde de UCI de Pro Tour <strong>in</strong>. De Pro Tour is een reeks van wielerwedstrijden waar enkel de<br />
sterkste wielerteams aan deelnemen. Een team behoort tot de Pro Tour wanneer <strong>het</strong> voldoet aan een<br />
kwaliteitsgarantie opgelegd door de UCI. Dit houdt onder andere sportieve, ethische en f<strong>in</strong>anciële<br />
aspecten <strong>in</strong>. In 2009 zijn er 18 zogenaamde Pro Tour teams erkend en zijn er 14 Pro Tour events. Pro<br />
Tour ploegen zijn verplicht om deel te nemen aan deze events (www.uciprotour.com).<br />
Eén van de doelstell<strong>in</strong>gen van deze Pro Tour is volgens de voorzitter van de UCI, He<strong>in</strong> Verbruggen,<br />
<strong>het</strong> ‘van de grond krijgen’ van de wielersport <strong>in</strong> andere cont<strong>in</strong>enten dan Europa. Het is de bedoel<strong>in</strong>g<br />
dat de Europese wielerploegen hierdoor deelnemen aan wielerwedstrijden buiten Europa (Dejonghe,<br />
2004, p.56).<br />
Rebeggiani en Tondani (2008, pp. 19-41) voerden recent een onderzoek uit naar <strong>het</strong> gedrag van Pro<br />
Tour wielerploegen. Zij concluderen dat de Pro Tour faalt wat betreft haar belangrijkste doelstell<strong>in</strong>g,<br />
namelijk professionele wielerteams aan de start krijgen van wielerwedstrijden over heel de wereld.<br />
Empirisch onderzoek maakte immers duidelijk dat de meeste wielerteams niet op <strong>het</strong> scherp van de<br />
snee strijden <strong>in</strong> een hoog percentage wedstrijden behorende tot de Pro Tour, maar dat ze deze<br />
wedstrijden enkel meerijden omdat ze daartoe verplicht zijn. Wielerteams strijden vooral <strong>in</strong><br />
wedstrijden <strong>in</strong> hun land van herkomst echt voor de overw<strong>in</strong>n<strong>in</strong>g.<br />
46
7.3. Populariteit<br />
Op de vraag welke de eerste 5 woorden zijn die <strong>in</strong> gedachten opkomen bij <strong>het</strong> woord <strong>wielrennen</strong>,<br />
worden bij de 3 focusgroepen woorden zoals de Ronde van Vlaanderen, de Tour de France, Tom<br />
Boonen en dop<strong>in</strong>g opgesomd. De renners leggen voor <strong>het</strong> overige meer de nadruk op woorden zoals<br />
afzien en tra<strong>in</strong><strong>in</strong>g. De wielerliefhebbers associëren <strong>wielrennen</strong> dan weer meer met woorden als<br />
volksfeest en plezier. De niet-wielerliefhebbers leggen meer de nadruk op materiële aspecten zoals<br />
fiets en zonnebril.<br />
De semantische differentiaal geeft ons een <strong>in</strong>dicatie over hoe de renners, de wielerliefhebbers en de<br />
niet-wielerliefhebbers uit de focusgroepen denken over <strong>het</strong> <strong>wielrennen</strong>. Na <strong>het</strong> vergelijken van de<br />
resultaten kunnen we stellen dat de men<strong>in</strong>gen gelijklopend zijn.<br />
groen = renners; blauw = wielerliefhebbers; rood = niet-wielerliefhebbers<br />
Figuur 5: resultaat semantische differentiaal toegepast <strong>in</strong> de focusgroepen.<br />
Op termen zoals koud - warm, saai - boeiend en vervelend - amusant geven de niet-wielerliefhebbers<br />
een beduidend negatievere score dan de renners en de wielerliefhebbers, wat vanzelfsprekend is. Bij<br />
de overige termen zien we dat de niet-wielerliefhebbers altijd de laagste score aanduiden, behalve voor<br />
<strong>het</strong> itempaar dop<strong>in</strong>ggebruik - dop<strong>in</strong>gvrij. De wielerliefhebbers zijn er <strong>in</strong> vergelijk<strong>in</strong>g met de niet-<br />
wielerliefhebbers en renners meer van overtuigd dat er dop<strong>in</strong>g wordt gebruikt b<strong>in</strong>nen de wielersport.<br />
Maar toch zien we steeds dezelfde tendens. De wielersport is eerder warm (behalve voor de niet-<br />
wielerliefhebbers) dan koud; wordt volledig <strong>in</strong> verband gebracht met getra<strong>in</strong>de atleten; is allesbehalve<br />
dop<strong>in</strong>gvrij; is boeiend; wordt net een iets meer negatief imago toegemeten dan een positief imago; is<br />
47
zeer populair; is amusant, en ondanks <strong>het</strong> dop<strong>in</strong>ggebruik en <strong>het</strong> eerder negatieve imago geven de<br />
verschillende focusgroepen aan dat de wielersport toch eerder opnieuw een periode van bloei kent dan<br />
een periode van crisis.<br />
Volgens Colijn en Kok (2009, p. 29) zijn de kernwaarden die bij een sport horen de verwoord<strong>in</strong>g van<br />
<strong>het</strong> imago van een sport. Een onderzoek waar waarden aan sporten zijn gekoppeld is <strong>het</strong> onderzoek<br />
van Sanoma Men’s Magaz<strong>in</strong>es, ‘Mannen en hun sport’ uit 2004. Het is een onderzoek waarbij de<br />
sportperceptie van de Nederlandse mannen werd gemeten. De kernwaarden werden uiteengezet op een<br />
kaart met als aswaarden exclusief/populair en spannend - ruig/soft – gangbaar.<br />
Uit <strong>het</strong> onderzoek bij de Nederlandse mannen blijkt dat de wielersport <strong>het</strong> midden houdt tussen<br />
spannend - ruig en gangbaar - soft. Op de verticale as wordt <strong>wielrennen</strong> eerder als een populaire sport<br />
aanzien dan als een exclusieve sport. Het staat <strong>in</strong> de nabije omgev<strong>in</strong>g van kernwaarden als dynamisch,<br />
sympathiek, tijdloos en voor iedereen.<br />
* avontuur<br />
* hip<br />
* vrijheid<br />
* cool * is van deze tijd<br />
* stoer *sexy<br />
* agressief * ord<strong>in</strong>air<br />
* onsportief<br />
* dynamisch<br />
* afstandelijk<br />
* saai<br />
* ordelijk<br />
Figuur 6: <strong>het</strong> imago van <strong>het</strong> <strong>wielrennen</strong> volgens een onderzoek van Sanoma Men’s Magaz<strong>in</strong>es,<br />
‘Mannen en hun sport’, 2004 (geciteerd <strong>in</strong> Colijn en Kok, 2009, pp. 30-31).<br />
* <strong>in</strong>tellectueel<br />
* sympathiek * voor watjes<br />
* uit<br />
* fair play<br />
* tijdloos * betrouwbaar<br />
* gezellig<br />
* voor iedereen<br />
48
Wanneer we naar de populariteit van <strong>het</strong> veldrijden kijken, dan kunnen we alleen maar vaststellen dat<br />
<strong>het</strong> goed zit. Laten we er bijvoorbeeld eens <strong>het</strong> WK veldrijden van 2009 bijnemen. Gemiddeld zagen<br />
1.283.571 mensen Niels Albert <strong>in</strong> <strong>het</strong> Nederlandse Hoogerheide dit jaar Wereldkampioen worden. En<br />
nog eens gemiddeld 871.356 mensen zagen Sven Nys dit jaar <strong>in</strong> Ruddervoorde als eerste over de meet<br />
rijden <strong>in</strong> <strong>het</strong> Belgisch Kampioenschap. Een record aantal kijkers voor een BK. Nooit eerder werden zo<br />
veel veldritten live uitgezonden op de Vlaamse televisie. Gemiddeld houdt elke veldrit meer dan een<br />
half miljoen kijkers voor de buis (cfr. Deel 2, Hoofdstuk 3). En nog eens duizenden mensen staan op<br />
datzelfde moment langs de kant van <strong>het</strong> parcours hun favoriet aan te moedigen. Veldrijden is<br />
momenteel misschien wel dé sport <strong>in</strong> Vlaanderen.<br />
Journaliste Valerie Hardie van Het Laatste Nieuws voerde een onderzoek uit naar de populariteit van<br />
<strong>het</strong> veldrijden <strong>in</strong> Vlaanderen. Door middel van <strong>in</strong>terviews met personen die nauw betrokken zijn bij<br />
<strong>het</strong> veldrijden kwam zij tot de conclusie dat <strong>het</strong> veldrijden <strong>in</strong> Vlaanderen zo populair is omwille van 5<br />
factoren (Hardie, 2009, 17 en 18 januari, p.35):<br />
1. De Belgen spelen de hoofdrol.<br />
“Als een Vlam<strong>in</strong>g naar de cross kijkt, weet hij dat de kans groot is dat een Belg zal w<strong>in</strong>nen.<br />
Dat geeft een plaatsvervangend overw<strong>in</strong>n<strong>in</strong>gsgevoel.” (Michel Wuyts)<br />
2. De omlopen zijn attractief.<br />
3. De media geven heel veel aandacht aan deze sport.<br />
4. Een volledige wedstrijd wordt afgewerkt <strong>in</strong> 1 uur tijd.<br />
“Je bent er op een uurtje vanaf, je hele namiddag is niet naar de vaantjes. Je zet de tv aan om<br />
3 uur, om 4 uur is <strong>het</strong> gedaan en kan je nog pannenkoeken gaan eten. Het is een ideale<br />
zondagsbested<strong>in</strong>g.” (Michel Wuyts)<br />
5. Het is de enige echte Vlaamse w<strong>in</strong>tersport.<br />
De renners geven als bijkomende reden <strong>het</strong> Belgische landschap omdat dit zich uitstekend leent voor<br />
een sport als veldrijden. De wielerliefhebbers verklaren de populariteit ook door <strong>het</strong> volkse aspect van<br />
<strong>het</strong> veldrijden en de telegenieke beelden die de televisie kan tonen. Bovendien heb je er als<br />
wielerliefhebber iets aan wanneer je naar een veldrit gaat. Je ziet de renners immers vaak passeren en<br />
er is doorgaans een geweldige sfeer.<br />
49
Hoofdstuk 8: Graadmeters van de wielersportpopulariteit<br />
Om na te gaan hoe <strong>het</strong> is gesteld met de wielersport <strong>in</strong> Vlaanderen richten we ons tot 3 aspecten die<br />
ons <strong>in</strong>ziens een beeld sc<strong>het</strong>sen over hoe de wielersport hier wordt ervaren. Deze 3 aspecten - de<br />
Vlaamse wielertoerist, kijkcijfers en media-aandacht - kunnen worden aanzien als een <strong>in</strong>dicator van de<br />
populariteit van de wielersport. Onrechtstreeks kunnen zij ook beschouwd worden als een graadmeter<br />
van <strong>het</strong> imago van de wielersport.<br />
8.1. De Vlaamse wielertoerist<br />
Een belangrijke aanwijz<strong>in</strong>g van de populariteit van een sport <strong>in</strong> een bepaald land is <strong>het</strong> aantal<br />
beoefenaars van die sport. Toen Just<strong>in</strong>e Hen<strong>in</strong> en Kim Clijsters de wereldtop <strong>in</strong> <strong>het</strong> tennis bereikten,<br />
verkochten sportw<strong>in</strong>kels meer tennisrackets en tennisballetjes dan ooit voordien. Het ledenaantal van<br />
de tennisclubs kende een piek. Laten we even kijken hoe <strong>het</strong> is gesteld met de Vlaamse wielertoerist.<br />
In 1996 telde de Vlaamse Wielrijdersbond (VWB) 2.894 leden. Jaarlijks verhoogde <strong>het</strong> aantal leden.<br />
In 2000 kende de Vlaamse Wielrijdersbond al een ledenbestand van 8.493 leden. In 2003 overschreed<br />
men zelfs de kaap van de 10.000 leden, namelijk 10.473 leden. Vergeleken met 1996 is dit een<br />
toename van maar liefst 7.579 leden (Publicatiefonds Vlaamse Tra<strong>in</strong>ersschool, 2006, p. 86).<br />
Het aantal wielertoeristen, aangesloten bij de Vlaamse Wielrijdersbond stijgt dus jaar na jaar. En<br />
voorlopig komt er geen e<strong>in</strong>de aan want <strong>het</strong> jaar 2008 zal als een recordjaar de geschiedenisboeken<br />
<strong>in</strong>gaan wat betreft <strong>het</strong> aantal aangesloten leden. Was <strong>het</strong> <strong>in</strong> 2007 al een topjaar met 28.485 leden, dan<br />
is <strong>het</strong> dat <strong>in</strong> 2008 nog veel meer met 40.951 leden. Een stijg<strong>in</strong>g van maar liefst 44%. In vergelijk<strong>in</strong>g<br />
met 1996 zijn er 38.057 nieuwe leden bijgekomen.<br />
Opmerkelijk is dat <strong>in</strong> 2008 de groei bijna volledig tijdens de laatste 4 maanden gerealiseerd werd. Van<br />
de bijna 12.500 nieuwe leden <strong>in</strong> 2008 sloten er zich ongeveer 10.000 aan s<strong>in</strong>ds september of met<br />
andere woorden s<strong>in</strong>ds <strong>het</strong> beg<strong>in</strong> van de economische crisis. Volgens Werner Van Ingelgem, de<br />
voorzitter van de Vlaamse Wielrijdersbond, is <strong>het</strong> verband ontegensprekelijk. De voornaamste reden<br />
waarom mensen op de fiets spr<strong>in</strong>gen en hun wielertruitje aantrekken, is dat ze zo hun zorgen kunnen<br />
vergeten. Een fietstocht <strong>in</strong> groep, waarbij <strong>het</strong> sportieve aan <strong>het</strong> sociale wordt gekoppeld, is de ideale<br />
remedie <strong>in</strong> slechte tijden aldus Van Ingelgem. Opmerkelijk is ook dat <strong>het</strong> wielertoerisme alsmaar<br />
vervrouwelijkt en verjongt. De gemiddelde leeftijd van de wielertoerist is nu 35 jaar bij de vrouwen en<br />
41 jaar bij de mannen, waardoor <strong>het</strong> beeld van de wielertoerist als man van middelbare leeftijd tot <strong>het</strong><br />
50
verleden behoort. De meeste nieuwe wielertoeristen zijn nog altijd mannen, maar 1 op 3 nieuwe leden<br />
zijn vrouwen (Rits, 2009, 16 januari, p. 6).<br />
Ook de jeugd loopt storm voor de wielersport. Vooral <strong>het</strong> veldrijden scoort goed bij jongeren tussen 8<br />
en 14 jaar. Bondscoach van de Belgische veldrijders, Rudy De Bie, organiseert voor elke<br />
Superprestigewedstrijd veldrit<strong>in</strong>itiaties en ziet een enorme belangstell<strong>in</strong>g voor deze <strong>in</strong>itiaties bij<br />
jongeren. Gemiddeld schrijven 120 tot 150 jongeren zich <strong>in</strong> voor zo’n <strong>in</strong>itiatie. Volgens Peter<br />
Verhoeven van Wielerbond Vlaanderen is er sprake van een echte ‘boom’ (M.G., 2009, 3 februari, p.<br />
22)<br />
8.2. Kijkcijfers<br />
Kijkcijfers zijn dan weer een andere manier om na te gaan hoe <strong>het</strong> gesteld is met de populariteit van<br />
een bepaalde sport. Wanneer we er voor Vlaanderen de kijkcijfers bijhalen dan zien we dat jaarlijks de<br />
2 meest bekeken wedstrijden de Ronde van Vlaanderen en Parijs - Roubaix zijn. Deze cijfers zijn<br />
doorheen de jaren m<strong>in</strong> of meer constant en lagere kijkcijfers dan normaal - zoals dit jaar voor de<br />
Ronde van Vlaanderen - zijn meer dan waarschijnlijk aan <strong>het</strong> goede weer te wijten omdat er dan meer<br />
mensen ter plaatse zelf gaan kijken.<br />
Ronde van Vlaanderen Parijs - Roubaix<br />
2009 849.400 1.017.500<br />
2008 1.090.900 977.600<br />
2007 860.600 807.700<br />
2006 1.017.900 1.057.400<br />
2005 759.300 988.300<br />
2004 984.800 929.900<br />
Tabel 2: kijkcijfers Ronde van Vlaanderen en Parijs - Roubaix (www.cim.be).<br />
Ook bij andere wedstrijden zoals de Omloop Het Nieuwsblad, de E3-prijs Vlaanderen of Luik-<br />
Bastenaken-Luik zien we een constant - weliswaar kle<strong>in</strong>er - aantal kijkers.<br />
Wanneer we dit vergelijken met andere sporten <strong>in</strong> België dan kent <strong>het</strong> <strong>wielrennen</strong> <strong>in</strong>zake kijkcijfers<br />
enkel concurrentie van <strong>het</strong> voetbal. De EK-f<strong>in</strong>ale Spanje - Duitsland <strong>in</strong> 2008 werd bijvoorbeeld door<br />
1.002.500 Vlam<strong>in</strong>gen bekeken. De - toen nog - belangrijke WK-kwalificatiematch België - Spanje <strong>in</strong><br />
51
datzelfde jaar was goed voor 987.600 kijklustigen. In dat opzicht kijken er ongeveer evenveel<br />
Vlam<strong>in</strong>gen naar de f<strong>in</strong>ale van <strong>het</strong> WK voetbal als naar een belangrijke wielerwedstrijd zoals de Ronde<br />
van Vlaanderen. Een samenvatt<strong>in</strong>g van de voetbalwedstrijden van de Belgische eerste klasse,<br />
wekelijks te zien <strong>in</strong> Studio 1 op de openbare omroep, moet <strong>het</strong> met heel wat m<strong>in</strong>der kijkers doen. Ook<br />
de Championsleague wedstrijden op de concurrerende zender 2Be moeten <strong>het</strong> met een pak m<strong>in</strong>der<br />
kijkers stellen. Deze wedstrijden kunnen we <strong>in</strong> de categorie van kle<strong>in</strong>ere wielerkoersen rangschikken<br />
wanneer we de kijkcijfers vergelijken.<br />
Wanneer we de kijkcijfers van <strong>het</strong> veldrijden onder de loep nemen dan zien we dat deze <strong>in</strong> stijgende<br />
lijn evolueren:<br />
Figuur 7: kijkcijfers veldrijden (Hardie, 2009, 17 en 18 januari, p.35).<br />
Daar waar er <strong>in</strong> 2000 nog 401.547 (niet 652.334 zoals <strong>in</strong> de figuur foutief is weergegeven) kijkers<br />
voor de buis zaten voor <strong>het</strong> BK veldrijden zijn er dat <strong>in</strong> 2009 al 871.356 of een stijg<strong>in</strong>g van 117%!<br />
Ook de kijkcijfers voor <strong>het</strong> WK veldrijden kenden een enorme stijg<strong>in</strong>g de voorbije jaren. Naar <strong>het</strong> WK<br />
veldrijden van 2009 <strong>in</strong> <strong>het</strong> Nederlandse Hoogerheide (niet <strong>in</strong> de figuur opgenomen) keken maar liefst<br />
1.283.571 mensen. In vergelijk<strong>in</strong>g met <strong>het</strong> jaar 2000 toen 652.334 kijkers Richard Groenendaal<br />
Wereldkampioen zagen worden, is dit een stijg<strong>in</strong>g van bijna 97%! De stijgende curve zet zich dus<br />
verder met <strong>het</strong> jaar 2009 als absolute hoogtepunt. Het WK veldrijden <strong>in</strong> 2009 voor juniores en beloften<br />
zorgde ook al voor respectievelijk 208.060 en 383.216 kijkers (www.cim.be).<br />
52
Ook <strong>het</strong> gemiddelde aantal kijkers voor een veldrit stijgt jaarlijks: van 314.766 kijkers <strong>in</strong> 2000 naar<br />
518.558 <strong>in</strong> 2008 of een stijg<strong>in</strong>g van 65%. De media besteedt ook steeds meer aandacht aan <strong>het</strong><br />
veldrijden. In 2000 kwamen 12 veldritten live op tv, nu zijn er dat 29.<br />
8.3. Media-aandacht<br />
Een 3 e aspect dat een aanwijz<strong>in</strong>g kan zijn van de populariteit en <strong>het</strong> imago van de wielersport is de<br />
media-aandacht die er aan besteed wordt. We zagen al dat de massamedia een grote <strong>in</strong>vloed kunnen<br />
hebben op <strong>het</strong> imago van een organisatie (cfr. Hoofdstuk 1) en dat voor een sponsor <strong>het</strong> medium<br />
televisie van primordiaal belang is voor <strong>het</strong> imago van zijn merk (cfr. Hoofdstuk 4).<br />
Wie zijn geld <strong>in</strong> de wielersport <strong>in</strong>vesteert mag hoe dan ook niet klagen. Het <strong>wielrennen</strong> wordt <strong>in</strong> de<br />
media uitgebreid besproken en zeker <strong>in</strong> de Vlaamse media. Populaire kranten rapporteren ettelijke<br />
pag<strong>in</strong>a’s over <strong>het</strong> <strong>wielrennen</strong>, geven aan <strong>het</strong> beg<strong>in</strong> van <strong>het</strong> seizoen een wielergids uit en organiseren<br />
zelfs wielerspelletjes. Het w<strong>in</strong>nen van de E3-prijs Vlaanderen wordt onthaald als wereldnieuws. En<br />
dan zwijgen we nog over wedstrijden als de Ronde van Vlaanderen en Parijs-Roubaix. Tom Boonen<br />
w<strong>in</strong>t Parijs-Roubaix en 2 dagen na afloop van de helleklassieker is Tom Boonen nog steeds een<br />
hoofdpunt <strong>in</strong> <strong>het</strong> journaal van de openbare omroep met de vermeld<strong>in</strong>g dat hij nageniet van zijn<br />
overw<strong>in</strong>n<strong>in</strong>g. Vlaanderen is stilaan wielergek aan <strong>het</strong> worden maar we kunnen ons daarbij afvragen<br />
welke rol de media en zeker de openbare omroep daar<strong>in</strong> spelen.<br />
Televisiezenders strijden om de uitzendrechten van sportevenementen. De openbare omroep bezit de<br />
rechten van alle wedstrijden op de weg. De reden hiervoor is simpel. In 2005 werd de Pro Tour <strong>in</strong> <strong>het</strong><br />
leven geroepen. VRT heeft deze rechten gekocht en kan dus alle wedstrijden van de Pro Tour<br />
waarvoor de kijkers <strong>in</strong>teresse hebben uitzenden. Daardoor is er de laatste jaren een enorme stijg<strong>in</strong>g<br />
van <strong>het</strong> wieleraanbod op televisie.<br />
Dat de openbare omroep dé Vlaamse wielerzender bij uitstek is, heeft ook te maken met <strong>het</strong><br />
voetbalcontract dat ze beg<strong>in</strong> de jaren ’90 verloor aan hun grootste concurrent, de commerciële zender<br />
VTM. Want <strong>het</strong> was als reactie op <strong>het</strong> verlies van dat contract dat ze zich zijn beg<strong>in</strong>nen profileren als<br />
wielerzender. Met <strong>het</strong> kopen van de rechten van de Pro Tour trekken ze die lijn nu door.<br />
“In een monopolistische drive besliste de leid<strong>in</strong>g van de sportredactie om zoveel mogelijk<br />
wielerrechten op te kopen, zodat <strong>het</strong> voetbalscenario zich niet zou herhalen voor <strong>het</strong> <strong>wielrennen</strong>.<br />
Vanuit bedrijfsstrategisch oogpunt was dat toen een knappe en alerte zet. Maar <strong>in</strong> <strong>het</strong> licht van de<br />
geschiedenis betekende <strong>het</strong> de aanzet tot een zware overaccentuer<strong>in</strong>g van <strong>het</strong> <strong>wielrennen</strong>. Een gezond<br />
53
enthousiasme voor een mooie en populaire sport is door die overexposure stilaan verworden tot een<br />
massaverdwaz<strong>in</strong>g.” (Van Doorslaer, 2007, 25 januari, p. 58).<br />
In <strong>het</strong> veldrijden is <strong>het</strong> enigsz<strong>in</strong>s anders. De VRT beschikt er over de uitzendrechten van de<br />
wereldbekerwedstrijden en de GVA-trofee, een regelmatigheidsklassement georganiseerd door de<br />
Gazet van Antwerpen. Maar de rechten van de superprestige zijn <strong>in</strong> handen van VT4. Zo is er<br />
tegenwoordig vaak én zaterdag én zondag veldrijden te zien op televisie. Van deze sport hoeven we<br />
dus ook al niets te missen.<br />
Volgens Peckelbeen (1999, p. 13) zijn er 3 belangrijke factoren die bepalen of een sport al dan niet aan<br />
bod komt op een televisiezender.<br />
a. kijkcijfers. Populaire sporten zullen sneller op televisie vertoond worden omdat zij veel<br />
kijkers zullen lokken. De kijkcijfers <strong>in</strong> Vlaanderen (cfr. supra) geven aan dat <strong>wielrennen</strong><br />
op televisie door heel wat mensen wordt bekeken.<br />
b. aanwezigheid van (Belgische) vedetten. België beschikt <strong>in</strong> <strong>het</strong> <strong>wielrennen</strong> s<strong>in</strong>ds<br />
mensenheugenis over renners die tot de wereldtop behoren (Maes, Merckx, De<br />
Vlaem<strong>in</strong>ck, Maertens, Museeuw, Boonen, …). Een nog duidelijker voorbeeld kunnen we<br />
stellen bij <strong>het</strong> veldrijden. De volledige wereldtop <strong>in</strong> deze sport is Belgisch gekleurd.<br />
c. mate waar<strong>in</strong> de sport telegeniek is. Wielrennen (en zeker veldrijden) wordt tegenwoordig<br />
mooi <strong>in</strong> beeld gebracht. Door camerabeelden van op de motor lijkt <strong>het</strong> alsof de kijker zelf<br />
meefietst en de camerabeelden uit de helikopter leveren prachtige taferelen op. Veel<br />
wielerliefhebbers genieten niet alleen van <strong>het</strong> wedstrijdverloop, ze krijgen vaak ook fraaie<br />
beelden te zien van de (berg)landschappen.<br />
De wielersport scoort 3 keer hoog op deze factoren. Of er te veel wielerwedstrijden op de Vlaamse<br />
televisie worden uitgezonden, moet iedereen voor zichzelf uitmaken. Feit is wel dat de Vlam<strong>in</strong>g niet<br />
genoeg krijgt van koers. Zelfs m<strong>in</strong>der bekende wedstrijden als de Ronde van Romandië lokken heel<br />
wat kijkers voor de buis (www.nieuwsblad.be). Dat blijkt ook uit de wielerenquête van <strong>het</strong><br />
onderzoeksbureau Field Research:<br />
54
Wat v<strong>in</strong>dt u van <strong>het</strong> aanbod aan <strong>wielrennen</strong> op tv?<br />
Renners Publiek<br />
Voldoende: 60,5% Voldoende: 82,1%<br />
Te veel: 6,6% Te veel: 0,8%<br />
Te we<strong>in</strong>ig: 32,9% Te we<strong>in</strong>ig: 16,2%<br />
Geen men<strong>in</strong>g: 0,0% Geen men<strong>in</strong>g: 0,9%<br />
Tabel 3: media-aandacht (onderzoeksrapport Field Research).<br />
Niemand krijgt genoeg van <strong>het</strong> <strong>wielrennen</strong> op tv, hoe groot <strong>het</strong> aanbod bij de VRT ook is. Wanneer we<br />
deze vraag stelden aan onze 3 focusgroepen dan kwamen we tot volgend besluit:<br />
de renners v<strong>in</strong>den <strong>het</strong> aantal wedstrijden dat de openbare omroep uitzendt, zeer goed. Voor hen kan er<br />
niet genoeg <strong>wielrennen</strong> op tv te zien zijn. Het niet uitzenden van een wedstrijd v<strong>in</strong>den alle<br />
respondenten heel erg jammer. En <strong>het</strong> feit dat er vele kle<strong>in</strong>ere wedstrijden ook live uitgezonden<br />
worden is voor kle<strong>in</strong>ere wielerploegen die daar aan mogen meedoen een ideale gelegenheid om<br />
publiciteit te vergaren. F<strong>in</strong>ancieel gaat <strong>het</strong> volgens de renners <strong>in</strong> de wielersport tegenwoordig wat<br />
m<strong>in</strong>der goed, dus de vele wedstrijden die worden uitgezonden komen de wielerploegen goed van pas.<br />
Ze zijn zelfs van men<strong>in</strong>g dat de grote jeugdwedstrijden zoals de Ronde van Vlaanderen voor junioren<br />
<strong>in</strong>teressant zouden zijn om uit te zenden.<br />
De wielerliefhebbers v<strong>in</strong>den zeker niet dat er een te veel aan <strong>wielrennen</strong> is op tv. Ook voor hen kunnen<br />
er niet genoeg wedstrijden worden uitgezonden. Wat de duur van de uitzend<strong>in</strong>gen betreft hoeven<br />
kle<strong>in</strong>ere, m<strong>in</strong>der bekende wedstrijden voor hen daarom niet te worden uitgezonden vanaf pakweg<br />
100km van de e<strong>in</strong>dstreep. Maar deze wedstrijden blijven hoe dan ook <strong>in</strong>teressant om naar te kijken.<br />
Grote wedstrijden zoals de Ronde van Vlaanderen en de ritten <strong>in</strong> de Ronde van Frankrijk mogen voor<br />
de wielerliefhebbers zelfs al van bij de start worden uitgezonden omdat je <strong>het</strong> eerste wedstrijduur<br />
doorgaans heel wat spektakel ziet door de vele renners die proberen te ontsnappen.<br />
De niet-wielerliefhebbers kunnen zich totaal niet v<strong>in</strong>den <strong>in</strong> <strong>het</strong> aanbod van <strong>wielrennen</strong> op televisie. Er<br />
worden veel te veel wedstrijden uitgezonden zeker <strong>in</strong> vergelijk<strong>in</strong>g met andere sporten. Echt storend<br />
v<strong>in</strong>den ze dit echter niet omdat de wedstrijden overdag plaatsv<strong>in</strong>den en er dan doorgaans toch niets<br />
anders op tv is.<br />
De media besteden volgens hen <strong>in</strong> de eerste plaats te veel aandacht aan <strong>het</strong> <strong>wielrennen</strong> zelf en<br />
daarnaast aan de wielerdop<strong>in</strong>gproblematiek en vooral aan Tom Boonen.<br />
“Sport <strong>in</strong>teresseert mij niet en ik kijk er dan ook niet naar maar toch weet ik alles over Tom Boonen.”<br />
55
Hoofdstuk 9: Invloed op <strong>het</strong> wielersportimago<br />
Imago wordt gevormd door directe ervar<strong>in</strong>gen - <strong>het</strong> menselijk geheugen en stereotyper<strong>in</strong>g - en<br />
<strong>in</strong>directe ervar<strong>in</strong>gen - onder andere de media - (cfr. Hoofdstuk 1). In dit hoofdstuk bekijken we wie of<br />
wat <strong>in</strong>direct een <strong>in</strong>vloed kan hebben op <strong>het</strong> imago van de wielersport. De hoofdrolspelers <strong>in</strong> deze sport<br />
zelf bepalen voor een groot deel <strong>het</strong> imago. Zeker renners als Lance Armstrong en Tom Boonen.<br />
Natuurlijk speelt ook dop<strong>in</strong>g een primordiale rol. Ook de media is als <strong>in</strong>termedium tussen de<br />
wielersport en <strong>het</strong> volk van belang bij <strong>het</strong> tot stand komen van <strong>het</strong> imago van de wielersport.<br />
9.1. Renners<br />
9.1.1. Lance Armstrong<br />
Als er 1 renner is die momenteel de wielerwereld <strong>in</strong> de ban houdt, dan is <strong>het</strong> wel Lance Armstrong. De<br />
man die Wereldkampioen werd op zijn 21 ste , de man bij wie <strong>in</strong> 1996 een hevige vorm van<br />
teelbalkanker werd vastgesteld, de man die teelbalkanker overwon, <strong>in</strong> 1998 zijn opwacht<strong>in</strong>g opnieuw<br />
maakte <strong>in</strong> <strong>het</strong> peloton en nadien nog 7 maal de Tour de France won. Deze man kondigde op 9<br />
september 2008 zijn comeback aan. Voorpag<strong>in</strong>anieuws overal ter wereld. Ziedaar waarom The Boss <strong>in</strong><br />
deze Masterproef absoluut niet mag ontbreken.<br />
K<strong>in</strong>g Lance had vroeger al een enorme <strong>in</strong>vloed op <strong>het</strong> imago van <strong>het</strong> <strong>wielrennen</strong>. Zo mogelijk is dat<br />
met zijn comeback nog meer <strong>het</strong> geval. Kranten rapporteerden <strong>in</strong> september pag<strong>in</strong>a’s groot over de<br />
comeback van LA. Eerst waren er de vage geruchten maar dat was voldoende voor sommige kranten<br />
om er hun voorpag<strong>in</strong>a mee te vullen. En na 9 september was <strong>het</strong> woord Armstrong nergens meer weg<br />
te slaan <strong>in</strong> de media. Kranten, magaz<strong>in</strong>es, <strong>in</strong>ternet, radio en televisie, Armstrong was terug en iedereen<br />
zou <strong>het</strong> weten!<br />
Armstrong maakt zijn comeback omdat hij aandacht wil vragen voor de kankerproblematiek (en om te<br />
bewijzen dat hij dop<strong>in</strong>gvrij rijdt). Van al <strong>het</strong> geld dat hij door zijn comeback verdient, ziet hij zelf geen<br />
cent. Alles gaat naar <strong>het</strong> door hem opgerichte Livestrong. Dat is een organisatie die zich specialiseert<br />
<strong>in</strong> onderzoek naar kanker.<br />
In januari 2009 was <strong>het</strong> dan zo ver. Armstrong was voor <strong>het</strong> eerst terug op de fiets te bewonderen <strong>in</strong><br />
een officiële wedstrijd. Plaats van <strong>het</strong> gebeuren: de Tour Down Under <strong>in</strong> Australië. 500.000 mensen<br />
woonden de comeback van Armstrong bij. Daarmee scoort de Tour Down Under bijna even goed als<br />
56
de Australian Open (600.000 bezoekers op 2 weken tijd) en heel wat beter dan de GP F1 van Australië<br />
(iets meer dan 250.000 bezoekers).<br />
Er is zelfs sprake van <strong>het</strong> zogenaamde ‘Lance Armstrong-effect’ (De Knop, 2009, 16 januari, p. 25).<br />
Armstrong zorgt er <strong>in</strong> zijn eentje voor dat de Tour Down Under 5 keer meer vrijwilligers <strong>in</strong>zet en <strong>het</strong><br />
dubbel aantal journalisten accrediteert <strong>in</strong> vergelijk<strong>in</strong>g met <strong>het</strong> jaar voordien. In 2008 werd de<br />
commerciële waarde van deze rittenkoers geschat op 21,3 miljoen euro en kon dit evenement rekenen<br />
op 84,5 uur <strong>in</strong>ternationale tv-exposure. Nu met de komst van Armstrong is dat maar liefst <strong>het</strong><br />
viervoudige en worden wereldwijd zo’n 150 miljoen huiskamers bereikt. Ook de evenementen die<br />
rond deze koers gehouden worden zien <strong>in</strong> vergelijk<strong>in</strong>g met 2008 hun deelnemersaantal meer dan<br />
verdubbelen. De Tour Down Under, waar <strong>het</strong> de voorbije jaren altijd zo rustig was, werd door de<br />
komst van The Boss overstelpt met journalisten van over heel de wereld. Renners en ploegleiders zijn<br />
<strong>het</strong> eens: Lance Armstrong zorgt voor een hype, maar wel één die de wielersport deugd doet. Renner<br />
van <strong>het</strong> Belgische Silence-Lotto, Mario Aerts, ziet <strong>in</strong> de comeback van Armstrong alleen maar<br />
voordelen:<br />
“Het is niet slecht dat <strong>in</strong> deze donkere tijden iemand met zo’n uitstral<strong>in</strong>g terugkeert. De media<br />
focussen op hem, maar bij uitbreid<strong>in</strong>g ook op de hele wielersport.”<br />
Publicitair is de terugkeer van Lance Armstrong absoluut een voltreffer. Het <strong>wielrennen</strong> komt meer <strong>in</strong><br />
de belangstell<strong>in</strong>g te staan en meer mensen dan ooit voorheen zakken af naar wedstrijden waar LA aan<br />
de start verschijnt, al was <strong>het</strong> maar om een glimp van hem op te vangen. Uit de enquête blijkt echter<br />
dat niet iedereen staat te wachten op een comeback van Armstrong. Ongetwijfeld zitten de <strong>in</strong>s<strong>in</strong>uaties<br />
van dop<strong>in</strong>ggebruik daar voor iets tussen.<br />
Is de terugkeer van Lance Armstrong een goede zaak voor <strong>het</strong> <strong>wielrennen</strong>?<br />
Renners Publiek<br />
Ja: 52,6% Ja: 38,9%<br />
Neen: 22,4% Neen: 59,6%<br />
Geen men<strong>in</strong>g: 25,0% Geen men<strong>in</strong>g: 1,5%<br />
Tabel 4: terugkeer Lance Armstrong (onderzoeksrapport Field Research).<br />
Renners v<strong>in</strong>den over <strong>het</strong> algemeen de comeback van Armstrong goed. Het Vlaamse publiek is niet zo<br />
zeker of dit wel een goede zaak is.<br />
57
De 3 focusgroepen zijn er van overtuigd dat de comeback van LA de wielersport alleen maar ten<br />
goede kan komen.<br />
Volgens de renners is <strong>het</strong> voor <strong>het</strong> <strong>wielrennen</strong> een goede zaak want <strong>het</strong> <strong>wielrennen</strong> had een wat<br />
negatief imago gekregen en de terugkeer van Armstrong zorgt voor een ‘boost’. Het is door renners als<br />
Armstrong dat mensen meer naar koers zullen kijken.<br />
Ook de wielerliefhebbers zijn <strong>het</strong> erover eens dat de terugkeer van Lance Armstrong goed is voor de<br />
wielersport. Enkel de reden van zijn comeback, namelijk Livestrong onder de aandacht brengen,<br />
trekken ze <strong>in</strong> twijfel.<br />
Armstrong geniet een enorme bekendheid en dus is <strong>het</strong> een goede zaak dat hij terugkeert <strong>in</strong> <strong>het</strong> peloton<br />
aldus de niet-wielerliefhebbers:<br />
“De comeback van Lance Armstrong is een goede zaak voor <strong>het</strong> <strong>wielrennen</strong> want Armstrong zorgt<br />
voor controverse en brengt op die manier de wielersport <strong>in</strong> de belangstell<strong>in</strong>g.”<br />
9.1.2. Tom Boonen<br />
Dat Tom Boonen een uithangbord is voor de (Belgische) wielersport is niet verwonderlijk. Deze knaap<br />
is momenteel de beste Belgische renner en één van de beste renners ter wereld. Boonen won onder<br />
andere 2 keer de Ronde van Vlaanderen, 3 keer Parijs-Roubaix en tal van andere klassieke wedstrijden<br />
wat hem de bijnaam Tornado Tom opleverde. In 2005 werd hij ook Wereldkampioen <strong>in</strong> Madrid en <strong>in</strong><br />
de Tour de France won hij de voorbije jaren ettelijke ritten en de groene trui. Bovendien ziet de renner<br />
van Quick.Step er goed uit en beschikt hij over flair wat hem alleen maar ten goede komt.<br />
Quick.Step communicatiemanager Philiep Caryn (geciteerd <strong>in</strong> Bogaert, 2006, p. 20) zegt dat Tom<br />
Boonen van ongekende waarde is voor Quick.Step, zowel sportief als extrasportief. Uit een<br />
marktonderzoek, uitgevoerd <strong>in</strong> 11 Europese landen, bleek dat Boonen de 2 e meest populaire renner is<br />
na Lance Armstrong. Dit uit zich ook <strong>in</strong> <strong>het</strong> aantal aanvragen voor <strong>in</strong>terviews. Zo werden maar liefst<br />
250 <strong>in</strong>terviews aangevraagd bij de start van de Tour de France <strong>in</strong> 2005. In de Vlaamse kranten waren<br />
van januari 2005 tot maart 2005 ongeveer 1.700 verhalen te lezen over Boonen. De populariteit van<br />
Tom Boonen is ook commerciële organisaties niet ontgaan. Heel wat van deze organisaties trokken<br />
aan zijn mouw. Boonen is momenteel <strong>het</strong> gezicht van onder andere <strong>het</strong> Franse kled<strong>in</strong>gmerk Le Coq<br />
Sportif.<br />
Maar ook Boonen is geen Heilig boontje. De renner werd bij een dop<strong>in</strong>gcontrole na <strong>het</strong> klassieke<br />
voorjaar van 2008 positief bevonden op cocaïne. Op 9 mei laatstleden werd de wielerwereld nogmaals<br />
met verstomm<strong>in</strong>g geslagen want Boonen bleek opnieuw positief getest te hebben op cocaïne bij een<br />
58
dop<strong>in</strong>gcontrole buiten competitie. Bovendien was <strong>het</strong> niet de 2 e maar de 3 e keer dat hij hierop positief<br />
testte, zo bleek even later.<br />
Boonen mag daardoor niet starten <strong>in</strong> de Tour de France. F<strong>in</strong>ancieel is de afwezigheid van Boonen een<br />
wereld van verschil voor Quick.Step. Zo brengt een overw<strong>in</strong>n<strong>in</strong>g <strong>in</strong> een vlakke rit 300.000 à 350.000<br />
euro op. En dat is nog buiten de groene trui gerekend, waar Boonen ook dit jaar weer op had <strong>in</strong>gezet.<br />
Tot voor zijn cocaïne-uitschuiver werd de marktwaarde van Boonen geschat op 1 miljoen euro. Dat<br />
wil zeggen dat een sponsor voor dat bedrag aan advertentieruimte zou moeten <strong>in</strong>vesteren om evenveel<br />
media-aandacht te krijgen. Nu Tom Boonen niet aan de start komt van de Tour betekent dat voor<br />
Quick.Step een verlies van 3 miljoen euro, aldus communicatiemanager Philiep Caryn (Mussche,<br />
2009, 11 mei, p. 6).<br />
De enquête en de focusgroepsgesprekken dateren van voor de 2e (3e) positieve test. Enigsz<strong>in</strong>s<br />
verrassend blijkt dat de eerste keer dat Boonen op cocaïne betrapt werd amper <strong>in</strong>vloed heeft gehad op<br />
wielerm<strong>in</strong>nend Vlaanderen. Het blijft echter de vraag of Vlaanderen de nieuwe misstap van Tom<br />
Boonen even makkelijk zal vergeven.<br />
Heeft <strong>het</strong> cocaïneverhaal van Tom Boonen uw idee over Tom Boonen veranderd?<br />
Renners Publiek<br />
Ja: 7,9% Ja: 2,9%<br />
Neen: 86,8% Neen: 96,4%<br />
Geen men<strong>in</strong>g: 5,3% Geen men<strong>in</strong>g: 0,7%<br />
Tabel 5: cocaïneverhaal Tom Boonen (onderzoeksrapport Field Research).<br />
De renners, wielerliefhebbers en niet-wielerliefhebbers bevestigen dit resultaat.<br />
De renners denken dat voor de gemiddelde mens <strong>het</strong> beeld wel zal veranderd zijn, maar dat mensen<br />
die betrokken zijn met die wielersport, zoals zijzelf, <strong>het</strong> verrast zijn en nog steeds <strong>het</strong>zelfde beeld van<br />
Tom Boonen hebben. Over de cocaïne zelf ontstond heel wat discussie. Volgens de ene renner breekt<br />
<strong>het</strong> je lichaam alleen maar af, volgens de andere is cocaïne dop<strong>in</strong>g. Één van de respondenten kent<br />
renners die cocaïne nemen wanneer ze gaan fietsen. Door die cocaïne bev<strong>in</strong>den ze zich <strong>in</strong> een<br />
zodanige roes dat ze naar eigen zeggen over een huis kunnen spr<strong>in</strong>gen. En dus kan cocaïne <strong>in</strong>vloed<br />
hebben op de prestaties en moet <strong>het</strong> als dop<strong>in</strong>g beschouwd worden.<br />
59
Tom Boonen is ook maar een mens en <strong>het</strong> gebruik van cocaïne staat voor de wielerliefhebbers los van<br />
<strong>het</strong> <strong>wielrennen</strong>. Hun visie over Boonen is niet veranderd maar Boonen heeft wel een voorbeeldfunctie<br />
en dus zou hij zich met zulke d<strong>in</strong>gen niet mogen <strong>in</strong>laten.<br />
De niet-wielerliefhebbers v<strong>in</strong>den dat er een onderscheid gemaakt moet worden tussen Tom Boonen, de<br />
wielrenner en Tom Boonen, de mens. Boonen als wielrenner is voor de niet-wielerliefhebbers nog<br />
altijd dezelfde, omdat hij tot op heden niet is betrapt en <strong>het</strong> gebruik van cocaïne los staat van dop<strong>in</strong>g.<br />
Door <strong>het</strong> cocaïneverhaal hebben de niet-wielerliefhebbers wel een andere visie over Boonen als mens.<br />
Dat Tom Boonen zijn fans aan de buis kluistert, blijkt uit onderstaande vraag:<br />
Kijkt u liever of meer naar de Tour de France als Tom Boonen meerijdt?<br />
Renners Publiek<br />
Ja: 40,8% Ja: 81,1%<br />
Neen: 40,8% Neen: 18,1%<br />
Geen men<strong>in</strong>g: 18,4% Geen men<strong>in</strong>g 0,8%<br />
Tabel 6: kijkgedrag Tour de France met of zonder Tom Boonen (onderzoeksrapport Field Research).<br />
Het publiek kijkt dus duidelijk liever of meer naar de Tour wanneer Boonen meerijdt.<br />
Deze vraag stelden we ook aan onze 3 focusgroepen en daaruit bleek dat <strong>het</strong> voor renners en<br />
wielerliefhebbers niet uitmaakt of Boonen meerijdt of niet: zij zullen met evenveel plezier en evenveel<br />
naar de Tour kijken.<br />
Bij de niet-wielerliefhebbers zijn de men<strong>in</strong>gen verdeeld. De meesten onder hen kijken niet of we<strong>in</strong>ig<br />
naar de Tour de France en dus maakt <strong>het</strong> voor hen sowieso al niet uit. 2 respondenten kijken wel af en<br />
toe naar de f<strong>in</strong>ale van een vlakke rit <strong>in</strong> de Tour de France en zeggen zonder Tom Boonen geen<br />
<strong>in</strong>teresse te hebben <strong>in</strong> de f<strong>in</strong>ale.<br />
9.1.3. Frank Vandenbroucke<br />
Van iets m<strong>in</strong>der groot belang voor <strong>het</strong> imago van de wielersport dan zijn collega’s Armstrong en<br />
Boonen is Frank Vandenbroucke. Maar hij is zeker <strong>het</strong> vermelden waard <strong>in</strong> deze Masterproef omdat<br />
hij constant <strong>in</strong> de media komt. Als er één renner is die de meest controversiële reacties opwekt, dan is<br />
hij <strong>het</strong> wel. Je bent voor of je bent tegen VDB; een tussenweg bestaat niet.<br />
60
Al van bij de jeugd droop de klasse er af en dit grote talent was tot 1999 dan ook één van de beste<br />
renners ter wereld, en <strong>in</strong> 1999 ongetwijfeld de beste klassieke renner ter wereld. Depressies, drugs,<br />
vermeend dop<strong>in</strong>ggebruik en familiale problemen zorgden ervoor dat VDB nooit meer op enig niveau<br />
koerste, <strong>het</strong> jaar 2004 - waar hij toch nog heel wat flitsen van zijn klasse liet zien - niet meegerekend.<br />
Desondanks stond VDB al die jaren <strong>in</strong> the picture, om extrasportieve redenen maar ook om sportieve<br />
redenen. Want waar Frank Vandenbroucke aan de start kwam, daar stonden de journalisten. VDB leeft<br />
bij de mensen. Op <strong>het</strong> forum van de bij wielertoeristen bekende en befaamde website<br />
www.wielertoerist.be beheerst VDB <strong>het</strong> populairste topic (populairder dan <strong>het</strong> topic over Tom<br />
Boonen). Uit de reacties blijkt natuurlijk dat niet iedereen voorstander is van <strong>het</strong> Godenk<strong>in</strong>d, wel<br />
<strong>in</strong>tegendeel. Maar dat hij niemand onbetuigd laat, dat staat vast.<br />
In 2009 was dit niet anders. VDB kondigde zijn zoveelste comeback aan en opnieuw sprongen de<br />
media daar gretig op <strong>in</strong>. Bijna dagelijks verschenen <strong>in</strong> de aanloop van <strong>het</strong> nieuwe wielerseizoen<br />
persberichten over Vandenbroucke, en dat voor iemand die al jaren geen wielertrofee meer <strong>in</strong> zijn kast<br />
mocht zetten. Voor sommigen is VDB nog altijd God, voor anderen maakt hij zijn sport ten schande<br />
en is hij een smet op <strong>het</strong> imago van <strong>het</strong> <strong>wielrennen</strong>.<br />
Dat VDB een gevoelig onderwerp is met betrekk<strong>in</strong>g tot <strong>het</strong> imago van de wielersport blijkt ook uit<br />
volgend voorbeeld. Van 19 tot 24 mei 2009 rijdt de C<strong>in</strong>elli-Down Underploeg waar VDB momenteel<br />
toe behoort een rittenwedstrijd <strong>in</strong> Ierland. Vandenbroucke mag niet starten van de organisatoren omdat<br />
“de Belg een gevaar is voor <strong>het</strong> imago van de koers”. De organisatie zou naar eigen zeggen een<br />
sponsor kunnen verliezen wanneer ze Vandenbroucke laten starten <strong>in</strong> hun wedstrijd<br />
(www.nieuwsblad.be).<br />
9.2. Dop<strong>in</strong>g<br />
Dop<strong>in</strong>g is er altijd al geweest. Het gebruik van niet-lichaamseigen stoffen om de prestaties te<br />
bevorderen is even oud als de sporten zelf (Dilger, Frick & Tolsdorf, 2007, p. 604). Zo haalt Maso<br />
(2003, p. 19) aan dat er <strong>in</strong> de negentiende eeuw tijdens de Engelse zesdaagsen al deelnemers waren die<br />
ruimschoots gebruik maakten van preparaten met cafeïne en andere opwekkende producten.<br />
Van dop<strong>in</strong>gregels was op <strong>het</strong> e<strong>in</strong>de van de 19e eeuw nog geen sprake, maar toch doken toen al de<br />
eerste geruchten over <strong>het</strong> gebruik van dop<strong>in</strong>g, en de eerste kritische stemmen van de publieke op<strong>in</strong>ie<br />
erover op (Dimeo, 2007, pp. 26-27).<br />
61
Verroken (geciteerd <strong>in</strong> Van Gestel, 2007, p. 187) haalt aan dat de ontwikkel<strong>in</strong>g van amfetam<strong>in</strong>en en<br />
soortgelijke middelen een piek bereikte ronde de Tweede Wereldoorlog. Deze middelen kwamen<br />
vooral voor <strong>in</strong> duursporten zoals <strong>het</strong> <strong>wielrennen</strong>. Zij beweert dat <strong>het</strong> gebruik van drugs <strong>in</strong> de sport<br />
tegen 1960 al ruim verspreid was.<br />
De laatste decennia is <strong>het</strong> gebruik van dop<strong>in</strong>g serieus gestegen. Deze stijg<strong>in</strong>g is volgens Verroken<br />
waarschijnlijk te verklaren door de technologische ontwikkel<strong>in</strong>gen (meer selectieve, meer potente en<br />
m<strong>in</strong>der giftige drugs).<br />
Ook Coakley en Hughes (geciteerd <strong>in</strong> Van Gestel, 2007, p. 188) hebben door middel van een studie<br />
kunnen aantonen dat <strong>het</strong> gebruik van dop<strong>in</strong>g toenam s<strong>in</strong>ds 1950. Zij beweren dat historisch bewijs<br />
suggereert dat de stijg<strong>in</strong>g van dop<strong>in</strong>ggebruik <strong>in</strong> de sport <strong>in</strong> de eerste plaats <strong>het</strong> resultaat is van de<br />
gestegen verkrijgbaarheid van dop<strong>in</strong>g en niet van veranderde waarden of van <strong>het</strong> karakter van de atleet<br />
of verander<strong>in</strong>gen op sportgebied.<br />
Van Gestel (2007, pp. 194-203) spreekt dit echter tegen. Volgens hem is <strong>het</strong> toenemende gebruik van<br />
dop<strong>in</strong>g <strong>in</strong> de sport <strong>het</strong> gevolg van de ontwikkel<strong>in</strong>g van sport en de ontwikkel<strong>in</strong>g van de geneeskunde.<br />
Wielrennen en dop<strong>in</strong>g zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden. Dat blijkt nogmaals wanneer we de<br />
aan de focusgroepen vragen welk imago <strong>het</strong> <strong>wielrennen</strong> momenteel heeft.<br />
Volgens de renners was <strong>het</strong> <strong>wielrennen</strong> <strong>in</strong> crisis na de Fest<strong>in</strong>a-Tour van 1998. Daarna heeft <strong>het</strong> imago<br />
zich zeer langzaam hersteld tot 2006. Toen was er de affaire-Fuentes, waardoor <strong>het</strong> imago opnieuw<br />
naar een dieptepunt gleed. Maar s<strong>in</strong>dsdien is <strong>het</strong> imago opnieuw heel wat verbeterd, aldus de renners.<br />
De wielerliefhebbers denken dat de gemiddelde mens een slecht beeld heeft over de wielersport<br />
omwille van de vele positieve dop<strong>in</strong>ggevallen die aan bod komen <strong>in</strong> de media.<br />
“Het is een beetje raar. Langs de ene kant denkt bijna iedereen dat de meeste wielrenners dop<strong>in</strong>g<br />
nemen, maar langs de andere kant is <strong>het</strong> <strong>wielrennen</strong> heel erg populair.”<br />
Zelf v<strong>in</strong>den ze dat <strong>het</strong> imago veel verbeterd is omdat er een hevige strijd wordt gevoerd tegen dop<strong>in</strong>g<br />
en op deze manier <strong>het</strong> peloton al heel wat dop<strong>in</strong>gzondaars m<strong>in</strong>der telt.<br />
“Wielrenners gebruiken m<strong>in</strong>der dop<strong>in</strong>g, maar er worden er meer betrapt omdat de controles zo veel<br />
beter zijn.”<br />
Ook de niet-wielerliefhebbers verb<strong>in</strong>den <strong>het</strong> imago van <strong>het</strong> <strong>wielrennen</strong> meteen met dop<strong>in</strong>g. Na een<br />
aantal positieve dop<strong>in</strong>gplasjes zouden ze <strong>het</strong> imago eerder negatief <strong>in</strong>schatten maar na een periode<br />
zonder dop<strong>in</strong>ggevallen geloven zij dat <strong>het</strong> <strong>wielrennen</strong> er op vooruitgaat. Langere periodes zonder<br />
62
positieve dop<strong>in</strong>ggevallen en de media die m<strong>in</strong>der uitgebreid de dop<strong>in</strong>gproblematiek aan bod laten<br />
komen, kunnen volgens hen <strong>het</strong> imago dan ook verbeteren. De niet-wielerliefhebbers denken dan wel<br />
dat de wielrenners nog evenveel dop<strong>in</strong>g nemen dan vroeger, toch hebben zij <strong>het</strong> gevoel dat <strong>het</strong> imago<br />
er op is vooruitgegaan en wel omwille van de manier waarop de UCI de dop<strong>in</strong>gstrijd aangaat.<br />
Wanneer we de resultaten van de enquête van <strong>het</strong> onderzoeksbureau Field Research bekijken dan zien<br />
we dat positieve dop<strong>in</strong>gplassen nog amper een verrass<strong>in</strong>g zijn:<br />
Hebben de recente dop<strong>in</strong>gschandalen uw idee over <strong>wielrennen</strong> veranderd?<br />
Renners Publiek<br />
Ja: 7,9% Ja: 6,4%<br />
Neen: 92,1% Neen: 91,3%<br />
Geen men<strong>in</strong>g: 0,0% Geen men<strong>in</strong>g: 2,3%<br />
Tabel 7: hebben de recente dop<strong>in</strong>gschandalen idee over <strong>wielrennen</strong> veranderd (onderzoeksrapport<br />
Field Research).<br />
Ook voor de renners <strong>in</strong> de focusgroep verandert er niets wanneer weer eens een renner positief blijkt te<br />
plassen. De laatste 10 jaar zijn er immers heel veel renners betrapt op <strong>het</strong> gebruik van dop<strong>in</strong>g. Dop<strong>in</strong>g<br />
is er altijd geweest en zal er altijd zijn. Volgens de renners hebben renners en ploegen die over een<br />
groot budget beschikken een stapje voor op de rest omdat zij onderzoek kunnen voeren naar<br />
preparaten die nog niet ontdekt zijn door de dop<strong>in</strong>gbestrijders. De renners zijn er ook van overtuigd<br />
dat je met dop<strong>in</strong>g geen koers kan w<strong>in</strong>nen. Sowieso moet <strong>het</strong> talent aanwezig zijn want van een ezel<br />
kan je immers geen koerspaard maken.<br />
“Armstrong heeft 2% meer klasse dan al de rest. Met iets extra erbij is hij 2,5% beter en rijdt hij<br />
iedereen uit <strong>het</strong> wiel”<br />
Voor de wielerliefhebbers is <strong>het</strong> allemaal veranderd s<strong>in</strong>ds de Fest<strong>in</strong>a Tour van 1998. Vanaf dan<br />
hebben zij <strong>het</strong> idee dat de grote meerderheid dop<strong>in</strong>g neemt en van recente dop<strong>in</strong>ggevallen kijken zij<br />
dan ook niet meer op. Volgens hen zijn we vroeger naïef geweest. De wielerliefhebbers en de niet-<br />
wielerliefhebbers l<strong>in</strong>ken een prestatie die <strong>het</strong> gemiddelde overschrijdt meteen aan dop<strong>in</strong>g.<br />
Het dop<strong>in</strong>gprobleem <strong>in</strong> <strong>het</strong> <strong>wielrennen</strong> krijgt te veel aandacht <strong>in</strong> de media, daar zijn renners en publiek<br />
<strong>het</strong> unaniem over eens:<br />
63
Besteden de media voldoende aandacht aan dop<strong>in</strong>g <strong>in</strong> <strong>het</strong> <strong>wielrennen</strong>?<br />
Renners Publiek<br />
Voldoende: 23,7% Voldoende: 26,9%<br />
Te veel: 76,3% Te veel: 69,3%<br />
Te we<strong>in</strong>ig: 0,0% Te we<strong>in</strong>ig: 2,4%<br />
Geen men<strong>in</strong>g: 0,0% Geen men<strong>in</strong>g: 1,4%<br />
Tabel 8: media-aandacht aan dop<strong>in</strong>g (onderzoeksrapport Field Research).<br />
De media besteden heel veel aandacht aan de dop<strong>in</strong>gproblematiek en zo denken ook de renners aan<br />
wie we dit vraagden erover. Maar zij v<strong>in</strong>den dit normaal omdat <strong>wielrennen</strong> hier zo ontzettend populair<br />
is en dop<strong>in</strong>g nu eenmaal verbonden is met de wielersport.<br />
Er wordt door de media te veel aandacht aan dop<strong>in</strong>g besteed, zo v<strong>in</strong>den ook de wielerliefhebbers.<br />
Wanneer je naar een wedstrijd kijkt wordt er soms een half uur over dop<strong>in</strong>g gepraat en dat v<strong>in</strong>den ze<br />
overdreven. Dat de Duitse televisie omwille van dop<strong>in</strong>g geen wielerwedstrijden meer live uitzendt,<br />
kunnen de wielerliefhebbers helemaal niet begrijpen.<br />
Volgens de niet-wielerliefhebbers spelen de media een rol <strong>in</strong> <strong>het</strong> imago van de wielersport omdat <strong>het</strong><br />
gebruik van dop<strong>in</strong>g <strong>in</strong> vergelijk<strong>in</strong>g met andere sporten uitgebreid wordt aangekaart <strong>in</strong> de media.<br />
Dop<strong>in</strong>g verdwijnt nooit uit <strong>het</strong> <strong>wielrennen</strong>. Zo veel is zeker als we er de resultaten van de enquête<br />
bijhalen:<br />
Denkt u dan dat dop<strong>in</strong>g ooit kan verdwijnen uit <strong>het</strong> <strong>wielrennen</strong>?<br />
Renners Publiek<br />
Ja: 14,5% Ja: 26,3%<br />
Neen: 76,3% Neen: 71,1%<br />
Geen men<strong>in</strong>g: 9,2% Geen men<strong>in</strong>g: 2,6%<br />
Tabel 9: kan dop<strong>in</strong>g verdwijnen uit <strong>het</strong> <strong>wielrennen</strong> (onderzoeksrapport Field Research).<br />
Ook de renners uit de focusgroepen zijn <strong>het</strong> er over eens: <strong>in</strong> een maatschappij zijn er altijd bedriegers,<br />
dus er zullen ook altijd wielrenners zijn die hun toevlucht nemen tot de verboden middelen.<br />
64
Zij zien wel een verschil <strong>in</strong> <strong>het</strong> soort dop<strong>in</strong>g. 2 respondenten hebben <strong>in</strong> <strong>het</strong> verleden gebruik gemaakt<br />
van producten die <strong>in</strong> feite niet zijn toegestaan maar die zij zelf niet als dop<strong>in</strong>g beschouwen. Zij v<strong>in</strong>den<br />
dan ook dat sommige zaken zoals <strong>het</strong> gebruiken van een baxter om te recupereren zouden moeten<br />
toegelaten worden. Zeker omdat de mensen verwachten dat renners <strong>in</strong> een rittenkoers er elke dag<br />
staan, steeds meer aanvallen doen én voor spektakel zorgen en dat kan je niet op boterhammen en<br />
water alleen.<br />
Volgens hen was de Tour van 2008 <strong>het</strong> bewijs dat <strong>het</strong> peloton zuiverder rijdt dan ooit omdat niemand<br />
echt zijn tegenstanders overklaste en niemand <strong>in</strong> een bergrit m<strong>in</strong>uten voorsprong kon nemen. Behalve<br />
dan Ricardo Ricco maar die is dan ook betrapt op <strong>het</strong> gebruik van CERA (merknaam: Mircera, de<br />
zogenaamde 3 e generatie EPO).<br />
De wielerliefhebbers zijn <strong>het</strong> er eveneens mee eens dat dop<strong>in</strong>g er altijd zal zijn. Maar ook zij v<strong>in</strong>den<br />
dat zaken die niet schadelijk zijn voor de gezondheid, zoals baxters om de recuperatie te bevorderen,<br />
zouden moeten toegelaten worden. Doordat baxters en dergelijke juist verboden zijn, worden<br />
wielrenners misschien wel aangezet om dop<strong>in</strong>g te nemen.<br />
Volgens de niet-wielerliefhebbers kan dop<strong>in</strong>g nooit uit <strong>het</strong> <strong>wielrennen</strong> verdwijnen en wel omdat de<br />
verwacht<strong>in</strong>gen van de mensen zo hoog liggen en wielrenners hieraan willen voldoen. Ook <strong>het</strong> feit dat<br />
je weet dat je sneller kan rijden met dop<strong>in</strong>g en zo je concurrenten achter je kan laten, werkt als een<br />
rode lap op een stier. Bovendien is <strong>het</strong> <strong>wielrennen</strong> één van de zwaarste sporten ter wereld, waardoor<br />
renners al eens sneller naar <strong>het</strong> verboden spul zullen pakken, aldus de niet-wielerliefhebbers.<br />
Toch blijkt uit de resultaten van de enquête dat de helft van de renners gelooft dat een grote ronde kan<br />
gewonnen worden zonder dop<strong>in</strong>g. Ook bij <strong>het</strong> publiek zijn de men<strong>in</strong>gen verdeeld al denkt de<br />
meerderheid dat een grote ronde w<strong>in</strong>nen zonder dop<strong>in</strong>g niet mogelijk is:<br />
Kan een renner een grote ronde w<strong>in</strong>nen zonder dop<strong>in</strong>g?<br />
Renners Publiek<br />
Ja: 50,0% Ja: 46,5%<br />
Neen: 31,6% Neen: 51,9%<br />
Geen men<strong>in</strong>g: 18,4% Geen men<strong>in</strong>g: 1,6%<br />
Tabel 10: kan een renner een grote ronde w<strong>in</strong>nen zonder dop<strong>in</strong>g (onderzoeksrapport Field Research).<br />
Tenzij iedereen zonder dop<strong>in</strong>g zou rijden, zijn de renners uit onze focusgroep er van overtuigd dat <strong>het</strong><br />
voor ronderenners moeilijk is om zonder extra middelen een grote ronde te w<strong>in</strong>nen. Een renner mag<br />
65
geen enkele slechte dag <strong>in</strong> een ronde hebben en om slechte dagen dan ook te voorkomen zal al gauw<br />
iets genomen worden dat verboden is. Heel wat renners beschikken trouwens over doktersbriefjes<br />
bijvoorbeeld voor astma terwijl ze helemaal geen astma hebben. Op die manier kunnen ze dan<br />
verboden middelen nemen zonder positief te worden bevonden. Maar langs de andere kant<br />
benadrukken de renners dat een ronde vooral wordt gewonnen door talent en tra<strong>in</strong><strong>in</strong>g.<br />
Bij de wielerliefhebbers zijn de men<strong>in</strong>gen verdeeld. Volgens 2 respondenten is <strong>het</strong> niet mogelijk om<br />
een grote ronde zonder dop<strong>in</strong>g te w<strong>in</strong>nen. Heel veel rondew<strong>in</strong>naars van de voorbije jaren zijn al<br />
betrapt op dop<strong>in</strong>g of worden verdacht van dop<strong>in</strong>ggebruik. De andere 2 respondenten denken dat <strong>het</strong><br />
wel kan omdat ronderenners jaarlijks doorgaans enkel de ronde als doel hebben en zich dus volledig<br />
kunnen toeleggen op deze koers.<br />
De niet-wielerliefhebbers zijn <strong>het</strong> er dan weer unaniem over eens: een grote ronde kan niet gewonnen<br />
worden zonder dop<strong>in</strong>g.<br />
Omdat dop<strong>in</strong>g zo vaak verbonden wordt met <strong>wielrennen</strong> is <strong>het</strong> belangrijk wat men vandaag de dag<br />
denkt over dop<strong>in</strong>g <strong>in</strong> <strong>het</strong> <strong>wielrennen</strong>. Er wordt vaak gezegd dat de nieuwe, jonge generatie zuiverder is<br />
maar daar is <strong>het</strong> publiek <strong>het</strong> niet mee eens. Renners daarentegen zien zelf wel een positieve spirit:<br />
Denkt u dat jonge renners m<strong>in</strong>der dop<strong>in</strong>g gebruiken dan oudere?<br />
Renners Publiek<br />
Ja: 44,7% Ja: 41,0%<br />
Neen: 36,8% Neen: 57,6%<br />
Geen men<strong>in</strong>g: 18,4% Geen men<strong>in</strong>g: 1,4%<br />
Tabel 11: nemen jonge renners m<strong>in</strong>der dop<strong>in</strong>g dan oudere (onderzoeksrapport Field Research).<br />
De renners uit de focusgroep willen voor niemand hun hand <strong>in</strong> <strong>het</strong> vuur steken want jonge renners<br />
zoals Ricardo Ricco en Iljo Keisse zijn nog niet zo lang geleden betrapt op dop<strong>in</strong>g. Maar volgens hen<br />
is er wel sprake van een nieuwe, zuiverdere generatie. Vroeger was er <strong>het</strong> EPO-tijdperk en heel wat<br />
renners van toen werden bijgevolg positief bevonden.<br />
Het <strong>wielrennen</strong> is nu volgens hen dan ook zuiverder dan ooit, daar zijn ze 100% zeker van. Als<br />
verklar<strong>in</strong>g hiervoor geven ze de toenemende middelen die de UCI <strong>in</strong>zet om de dop<strong>in</strong>gbestrijd<strong>in</strong>g aan te<br />
gaan: de whereabouts en <strong>het</strong> biologisch paspoort.<br />
66
“Ik ben er zeker van: <strong>het</strong> peloton is nog nooit zo clean geweest. Je kan <strong>het</strong> heel goed zien. Vroeger<br />
kregen renners die <strong>in</strong> <strong>het</strong> beg<strong>in</strong> van de wedstrijd ontsnapten soms tot 20 m<strong>in</strong>uten voorsprong. Nu<br />
krijgen renners al heel <strong>het</strong> voorjaar maximum 3 m<strong>in</strong>uten voorsprong zoals bijvoorbeeld <strong>in</strong> de Ronde<br />
van Vlaanderen. Waarom? Vroeger reden er ploegen <strong>in</strong> <strong>het</strong> peloton die ‘stijf’ stonden van de EPO, na<br />
een tijdje eventjes ‘de brommer’ opzetten en die grote voorsprong <strong>in</strong> een mum van tijd toereden. Nu is<br />
dat niet meer mogelijk en laten ze renners dan ook zo’n grote voorsprong niet meer nemen.”<br />
Ze zijn er wel van overtuigd dat er nog steeds veel dop<strong>in</strong>g <strong>in</strong> <strong>het</strong> peloton aanwezig is maar op op een<br />
ander niveau. Vroeger zetten renners als Bjarne Rijs hun gezondheid op <strong>het</strong> spel door <strong>het</strong> nemen van<br />
dop<strong>in</strong>g. Nu wordt er nog dop<strong>in</strong>g genomen, maar op kle<strong>in</strong>schaliger niveau omdat de dop<strong>in</strong>gcontroles <strong>in</strong><br />
vergelijk<strong>in</strong>g met een aantal jaren geleden toegenomen en verbeterd zijn, aldus de renners.<br />
“De cowboys zijn er uit.”<br />
Renners hebben schrik gekregen om betrapt te worden. Dat <strong>het</strong> vroeger anders was, weten ze zeker.<br />
“In de tijd van Panasonic was er een soigneur Ruud Bakker. 5 of 6 renners van Panasonic zijn <strong>in</strong> die<br />
tijd vader geworden van een tweel<strong>in</strong>g terwijl er <strong>in</strong> hun familie geen tweel<strong>in</strong>gen voorkwamen. Het deed<br />
de ronde dat de renners van die ploeg tot achter hun oren ‘geprepareerd’ werden met hormonen,<br />
testosteron en zulke d<strong>in</strong>gen.”<br />
De vraag waarom <strong>het</strong> peloton nog even snel of sneller rijdt dan vroeger verklaren ze door andere<br />
redenen dan dop<strong>in</strong>g: beter materiaal, betere wegen, betere voed<strong>in</strong>g en een betere positie op de fiets.<br />
Maar ze zijn er rotsvast van overtuigd dat er altijd dop<strong>in</strong>g <strong>in</strong> <strong>het</strong> peloton zal zijn.<br />
De wielerliefhebbers leggen dan weer de nadruk op <strong>het</strong> feit dat <strong>het</strong> nu moeilijker is om dop<strong>in</strong>g te<br />
nemen, daar waar <strong>het</strong> vroeger met medeweten van de ploeg misschien makkelijker was voor een<br />
renner om zich te doperen.<br />
Door de toegenomen en strengere dop<strong>in</strong>gregels hebben ze <strong>het</strong> gevoel dat er m<strong>in</strong>der dop<strong>in</strong>g circuleert<br />
b<strong>in</strong>nen <strong>het</strong> peloton. Volgens hen is de wielersport dan ook op de goede weg.<br />
Dop<strong>in</strong>g heeft voor een renner nu wel meer effect dan vroeger maar er wordt m<strong>in</strong>der dop<strong>in</strong>g genomen,<br />
aldus de wielerliefhebbers. Over mogelijk dop<strong>in</strong>ggebruik bij topwielrenners zijn de men<strong>in</strong>gen wel<br />
verdeeld. Volgens 2 respondenten kunnen topwielrenners zoals bijvoorbeeld Tom Boonen en Stijn<br />
Devolder absoluut niet <strong>het</strong> risico nemen om dop<strong>in</strong>g te gebruiken. Volgens de andere 2 respondenten<br />
kunnen topwielrenners niet anders dan dop<strong>in</strong>g nemen willen ze grote wedstrijden w<strong>in</strong>nen.<br />
67
5 van de 6 niet-wielerliefhebbers zijn er dan weer van overtuigd dat de jonge generatie zeker niet<br />
m<strong>in</strong>der dop<strong>in</strong>g neemt. 1 respondent heeft hierover geen men<strong>in</strong>g.<br />
“Ik denk dat <strong>het</strong> duidelijk is, dat er nog evenveel dop<strong>in</strong>g wordt gebruikt als vroeger. Als je de renners<br />
van nu vergelijkt met de renners van vroeger dan rijden die nog even snel.”<br />
Volgens de niet-wielerliefhebbers wordt de jonge generatie als <strong>het</strong> ware gebruikt om <strong>het</strong> imago van de<br />
wielersport positiever te maken:<br />
“Ik denk dat <strong>het</strong> spreken over een jonge generatie die m<strong>in</strong>der dop<strong>in</strong>g zou gebruiken enkel een pog<strong>in</strong>g<br />
is om <strong>het</strong> imago van <strong>het</strong> <strong>wielrennen</strong> op te poetsen.”<br />
Al denken ze wel dat <strong>het</strong> steeds moeilijker zal worden om dop<strong>in</strong>g te nemen omwille van de<br />
whereabouts en <strong>het</strong> biologisch paspoort.<br />
Over de geloofwaardigheid van de dop<strong>in</strong>gbestrijd<strong>in</strong>g zijn de men<strong>in</strong>gen dan weer verdeeld:<br />
Is de strijd tegen dop<strong>in</strong>g geloofwaardig?<br />
Renners Publiek<br />
Ja: 53,9% Ja: 38,6%<br />
Neen: 39,5% Neen: 57,9%<br />
Geen men<strong>in</strong>g: 6,6% Geen men<strong>in</strong>g: 3,5%<br />
Tabel 12: geloofwaardigheid dop<strong>in</strong>gstrijd (onderzoeksrapport Field Research).<br />
De respondenten van de focusgroep renners zijn zeker dat de strijd tegen dop<strong>in</strong>g geloofwaardig is.<br />
Vroeger waren de renners de controleurs te vroeg af en stonden de dop<strong>in</strong>gjagers 5 jaar achter op de<br />
wielrenners, nu nog een half jaar. Renners reden al <strong>in</strong> de jaren 90 met EPO <strong>in</strong> hun lichaam maar een<br />
echte waterdichte EPO-test is er pas <strong>in</strong> 2003 gekomen. Daar waar nu slechts een half jaar na de<br />
Olympische Spelen al blijkt dat een aantal atleten betrapt is op <strong>het</strong> gebruik van ‘nieuwe’ dop<strong>in</strong>g. De<br />
strijd is dus geloofwaardiger, zeker <strong>in</strong> vergelijk<strong>in</strong>g met hoe <strong>het</strong> er vroeger aan toe g<strong>in</strong>g. 2 respondenten<br />
hebben serieuze twijfels over de geloofwaardigheid van de dop<strong>in</strong>gbestrijd<strong>in</strong>g toen. Volgens verhalen<br />
waar zij weet van hebben, legden toen grote ploegen heel wat geld opzij voor <strong>het</strong> geval bepaalde<br />
dop<strong>in</strong>gcontroleurs bij hen langs komen.<br />
“Ik heb d<strong>in</strong>gen gezien waarvan ik dacht: als die of die renner morgen een dop<strong>in</strong>gcontrole ondergaat,<br />
dan hangt hij eraan. Maar die renners zijn nooit positief bevonden.”<br />
68
Er wordt vaak gezegd dat wielrenners veel te veel gecontroleerd worden maar de renners v<strong>in</strong>den dat je<br />
nooit genoeg gecontroleerd kan worden. Al wordt <strong>het</strong> <strong>wielrennen</strong> wel geviseerd. Ze zouden bij alle<br />
sporten evenveel controles moeten uitvoeren. De renners v<strong>in</strong>den ook dat er bij de jeugd meer<br />
dop<strong>in</strong>gcontroles zouden moeten zijn, zeker al bij de beloften. Eén van de respondenten is bij de jeugd<br />
Vlaams Kampioen geworden maar moest niet naar de dop<strong>in</strong>gcontrole en vond dat vreemd.<br />
De wielerliefhebbers v<strong>in</strong>den de strijd tegen dop<strong>in</strong>g geloofwaardig ondanks dat er nog steeds verdachte<br />
prestaties van wielrenners worden geleverd. Maar <strong>het</strong> feit dat er de laatste jaren heel wat wielrenners<br />
betrapt zijn op dop<strong>in</strong>g toont aan dat de strijd tegen dop<strong>in</strong>g werkt.<br />
In vergelijk<strong>in</strong>g met andere sporten worden wielrenners volgens hen ontzettend veel gecontroleerd<br />
maar dit v<strong>in</strong>den ze zeker niet slecht. Alleen <strong>het</strong> tijdstip van controle is soms wat ongelukkig zoals<br />
bijvoorbeeld Nick Nuyens die onlangs van restaurant werd gehaald om een dop<strong>in</strong>gcontrole te<br />
ondergaan.<br />
“Als de vele dop<strong>in</strong>gcontroles de prijs is die wielrenners moeten betalen om hun imago te verbeteren,<br />
dan moeten ze die controles maar ondergaan.”<br />
De vele controles, <strong>het</strong> biologisch paspoort en de whereabouts zijn voor de niet-wielerliefhebbers 2<br />
belangrijke redenen om aan te nemen dat de strijd tegen dop<strong>in</strong>g geloofwaardig is. Wielrenners kunnen<br />
voor hen bovendien nooit genoeg op dop<strong>in</strong>g gecontroleerd worden.<br />
9.3. De media<br />
België is s<strong>in</strong>ds jaar en dag een wielerland en heden kent deze sport een ongeziene populariteit.<br />
Wedstrijden als de Ronde van Vlaanderen en Luik-Bastenaken-Luik ontaarden <strong>in</strong> een nationaal<br />
volksfeest en iconen als Sven Nys en Tom Boonen maken deze sport alleen maar populairder.<br />
Belangrijke rol <strong>in</strong> dit gebeuren is weggelegd voor de media.<br />
De media kunnen een belangrijke <strong>in</strong>vloed hebben op <strong>het</strong> imago van een organisatie (cfr. Hoofdstuk 1).<br />
Dit is zeker bij de wielersport <strong>het</strong> geval omdat er <strong>in</strong> de media bijna dagelijks over <strong>wielrennen</strong><br />
gerapporteerd wordt. Televisie en radio brengen live verslag uit van wielerwedstrijden en verzorgen<br />
randprogramma’s rond deze wedstrijden. Kranten publiceren de dag nadien een uitgebreid verslag en<br />
reacties van de betrokken <strong>in</strong>stanties, en columnisten geven hun men<strong>in</strong>g over renners en wedstrijden.<br />
We gaan dan ook dieper <strong>in</strong> op de imago-<strong>in</strong>vloed waarover de media beschikken.<br />
69
Als we teruggaan <strong>in</strong> de tijd dan zien we dat op 31 oktober 1953 de eerste televisie-uitzend<strong>in</strong>g <strong>in</strong> België<br />
waar <strong>wielrennen</strong> aan bod kwam een feit was (Hemmerechts, 1997, p. 63). België h<strong>in</strong>kte op dit vlak<br />
echter iets achterop want al <strong>in</strong> 1952 nam de Franse televisie <strong>in</strong> de Ronde van Frankrijk, van op de<br />
motor, filmpjes op waar later op de avond een samenvatt<strong>in</strong>g van werd uitgezonden. In 1954 kwam <strong>in</strong><br />
België de aankomst van een tourrit voor <strong>het</strong> eerst rechtstreeks <strong>in</strong> beeld. Elk jaar evolueerden de<br />
uitzend<strong>in</strong>gen en uite<strong>in</strong>delijk werden zelfs de bergritten op een degelijke manier <strong>in</strong> beeld gebracht<br />
(Janssens, 1985, p. 205). De televisie evolueerde steeds meer zodat <strong>in</strong> 1962 al dagelijks rechtstreekse<br />
touruitzend<strong>in</strong>gen te volgen waren (Peckelbeen, 1999, p. 8). In 1963 brengt de VRT, niet alleen de<br />
f<strong>in</strong>ale, maar voor <strong>het</strong> eerst ook een gedeelte van de wedstrijd rechtstreeks <strong>in</strong> beeld. De Omloop Het<br />
Volk liep die eer te beurt op 2 maart 1963. In 1984 brengt men al live uitzend<strong>in</strong>gen op de buis via<br />
satelliet (Peckelbeen, 1999, p. 8).<br />
Een ander belangrijk medium is de radio. In 1930 werd <strong>in</strong> België <strong>het</strong> Nationaal Instituut voor Radio-<br />
omroep opgericht (NIR). Het NIR was bevoegd voor de verslaggev<strong>in</strong>g met <strong>in</strong>begrip van de sport<br />
(Hemmerechts, 1997, p. 21). In de Ronde van Frankrijk van 1932 reed voor <strong>het</strong> eerst een auto mee <strong>in</strong><br />
de karavaan die uitgerust was om radio-uitzend<strong>in</strong>gen de ether <strong>in</strong> te sturen (Peckelbeen, 1999, p. 6).<br />
Volgens Vanlombeek & Janssens (1996, p. 111) ontstond rechtstreekse wielerverslaggev<strong>in</strong>g op de<br />
radio na Wereldoorlog II. Al <strong>in</strong> de jaren 50 verzorgden journalisten op de radio rechtstreeks verslag<br />
vanuit de Ronde van Frankrijk.<br />
Naast de televisie en de radio is de geschreven pers een belangrijke verslaggever van <strong>het</strong> <strong>wielrennen</strong>.<br />
Het is zelfs de geschreven pers die eigenlijk <strong>het</strong> <strong>wielrennen</strong> heeft grootgemaakt. Al <strong>in</strong> 1869 werden <strong>in</strong><br />
Frankrijk dagbladen en tijdschriften opgericht die zich uitsluitend richtten op <strong>wielrennen</strong>. Deze<br />
dagbladen en tijdschriften kenden een enorm succes en al gauw organiseerde de geschreven pers zelf<br />
wedstrijden (Maso, 2003, pp. 7-39).<br />
Ook <strong>in</strong> België gebeurde dit. De Ronde van Vlaanderen heeft haar ontstaan te danken aan de<br />
schrijvende pers. Karel van Wijnendaele, een mislukte wielrenner maar een geslaagde journalist,<br />
richtte <strong>in</strong> 1912 Sportwereld op. Deze sportkrant organiseerde <strong>in</strong> 1913 voor <strong>het</strong> eerst de Ronde van<br />
Vlaanderen (Vanwalleghem, 1991, p. 15). Het Nieuwsblad is nu nog steeds betrokken <strong>in</strong> de<br />
organisatie van Vlaanderens mooiste.<br />
Andere belangrijke wedstrijden die ooit werden opgericht en georganiseerd door een krant en die nog<br />
steeds bestaan zijn onder andere Parijs-Roubaix (1896, Paris-Vélo), Parijs-Tours (1896, Paris-Vélo) en<br />
Parijs-Brussel (1893, La Bicyclette) (Maso, 2003, p.21).<br />
Het zijn vooral bovenstaande media die <strong>het</strong> beeld over <strong>het</strong> <strong>wielrennen</strong> bepalen. Zij zijn <strong>het</strong><br />
<strong>in</strong>termedium tussen de wielersport en de mensen. Zij beslissen hoe vaak ze rapporteren over deze sport<br />
70
en hebben dus heel wat <strong>in</strong>vloed. Kranten kunnen bovendien door hun artikels en columns <strong>het</strong> beeld<br />
over <strong>het</strong> <strong>wielrennen</strong> beïnvloeden. De radio doet net <strong>het</strong>zelfde maar dan op een auditieve manier. Maar<br />
<strong>het</strong> is vooral de televisie die belangrijk is voor <strong>het</strong> imago van deze sport. Zij zenden heel wat<br />
wedstrijden live uit. De Vlaamse televisie brengt rond grote wedstrijden bovendien programma’s<br />
waardoor <strong>het</strong> lijkt alsof <strong>wielrennen</strong> de belangrijkste zaak ter wereld is. Het journaal (van de openbare<br />
omroep) gaat daar gretig op <strong>in</strong> door ook ontzettend veel aandacht te schenken aan de wielersport. Een<br />
overw<strong>in</strong>n<strong>in</strong>g <strong>in</strong> een semi-klassieker wordt aangekondigd als wereldnieuws en een overw<strong>in</strong>n<strong>in</strong>g van<br />
een jonge - voor de meeste mensen totaal onbekende - Belg <strong>in</strong> de - voor de meeste mensen totaal<br />
onbekende - Ronde van Turkije laatstleden is een hoofdpunt <strong>in</strong> <strong>het</strong> journaal van de openbare omroep.<br />
We zagen al de enorme media-aandacht die aan de wielersport wordt besteed (cfr. Hoofdstuk 3) en <strong>het</strong><br />
belang van televisie voor de wielerploegen en wielersponsors (cfr. Hoofdstuk 4). Nu staan we ook<br />
even stil bij de <strong>in</strong>vloed die televisie kan hebben op een sport als <strong>wielrennen</strong>.<br />
De media - en dan vooral de televisie - hebben een sport soms <strong>in</strong> handen Het zijn zij die immers de<br />
sport <strong>in</strong> beeld brengen en zonder hen zou er van de sport nog we<strong>in</strong>ig overblijven. Het <strong>wielrennen</strong> heeft<br />
dan ook, onder druk van de media, al wat aanpass<strong>in</strong>gen doorgevoerd die een <strong>in</strong>vloed kunnen hebben<br />
op <strong>het</strong> imago.<br />
In een tijdperk waar<strong>in</strong> sport vaak afhankelijk is van de media ontstaat er bij sportorganisaties dan ook<br />
een dwang om hun sport boeiender te maken voor de televisiekijkers (Stokvis, 2003, p. 89). Dit heeft<br />
als gevolg dat, onder <strong>in</strong>vloed van de televisie, de (top)sport <strong>in</strong> de afgelopen jaren diverse<br />
verander<strong>in</strong>gen heeft ondergaan. Sport heeft zich m<strong>in</strong> of meer aangepast aan de wensen of zelfs eisen<br />
van de televisiemakers. We kunnen dit aanduiden met de term ‘telecratiser<strong>in</strong>g’ (Tamboer,<br />
Steenbergen, 2000, p. 93).<br />
In <strong>het</strong> <strong>wielrennen</strong> zijn <strong>in</strong> alle grote rondes tussenspurts <strong>in</strong>gelegd, wat moet leiden tot meer spann<strong>in</strong>g en<br />
spektakel. In de door Één uitgezonden Gazet van Antwerpen trofee, een apart klassement met aparte<br />
wedstrijden <strong>in</strong> <strong>het</strong> veldrijden, zijn er op <strong>het</strong> e<strong>in</strong>de van de 2 de ronde dan weer punten te verdienen voor<br />
dit klassement. Hierdoor krijg je al meteen van bij de start van de wedstrijd renners die voluit gaan om<br />
deze punten te nemen, wat de spektakelwaarde alleen maar ten goede komt. Aanpass<strong>in</strong>gen zorgen ook<br />
wel voor wrevel en zijn soms de aanleid<strong>in</strong>g tot spann<strong>in</strong>gen (Barnett, 1990, p. 121):<br />
“For while sports are developed and organised accord<strong>in</strong>g to their own <strong>in</strong>ternal set of rules, customs<br />
and traditions, television operates accord<strong>in</strong>g to a different set of pr<strong>in</strong>ciples.”<br />
71
Vele sporten passen hun reglement, kalender of uren aan. (Derèze, 2000, p. 6). Onder druk van de<br />
televisie werd <strong>in</strong> <strong>het</strong> tennis bijvoorbeeld de ‘tie break’ <strong>in</strong>gevoerd. Dit om marathonuitzend<strong>in</strong>gen te<br />
voorkomen (Tamboer, Steenbergen, 2000, p. 94).<br />
Zo kwamen ook de openbare omroep en de organisatoren van de Ronde van België tot een<br />
overeenkomst over <strong>het</strong> vervroegen van <strong>het</strong> aankomstuur van de ritten. De Ronde van België v<strong>in</strong>dt<br />
namelijk <strong>in</strong> dezelfde periode plaats als de Ronde van Italië (de Giro), meer bepaald e<strong>in</strong>d mei. De<br />
openbare omroep bezit de uitzendrechten van beide rittenkoersen. Door <strong>het</strong> vervroegen van de<br />
aankomst <strong>in</strong> de Ronde van België was <strong>het</strong> mogelijk om live én de Ronde van België uit te zenden én<br />
de f<strong>in</strong>ale van de Ronde van Italië uit te zenden.<br />
72
Hoofdstuk 10: Verbeteren van <strong>het</strong> wielersportimago<br />
Het grootste obstakel voor <strong>het</strong> <strong>wielrennen</strong> is ongetwijfeld dop<strong>in</strong>g. Wielrennen wordt vaak<br />
geassocieerd met dop<strong>in</strong>g. Het imago van deze sport is dan ook gekoppeld aan dop<strong>in</strong>g. Via een strenge<br />
dop<strong>in</strong>gaanpak wil de UCI deze associatie op zijn m<strong>in</strong>st verm<strong>in</strong>deren. Andere manieren die -<br />
onrechtstreeks dan - hun <strong>in</strong>vloed kunnen hebben op de populariteit en dus op <strong>het</strong> imago van de<br />
wielersport zijn manieren om de sport attractiever te maken. Het plan-Vandenhaute, <strong>het</strong> afschaffen van<br />
de wieleroortjes en een comb<strong>in</strong>atie veldrijden-mounta<strong>in</strong>biken willen daartoe bijdragen.<br />
10.1. Het biologische paspoort, de whereabouts en de dop<strong>in</strong>gbestrijd<strong>in</strong>g<br />
De wielersport heeft al heel wat dop<strong>in</strong>gschandalen moeten verwerken. De geloofwaardigheid is soms<br />
ver te zoeken maar er worden heel wat <strong>in</strong>spann<strong>in</strong>gen geleverd om <strong>het</strong> aangetaste imago terug op te<br />
bl<strong>in</strong>ken. Zo worden <strong>in</strong> <strong>het</strong> <strong>wielrennen</strong> meer dan <strong>in</strong> welke sport ook dop<strong>in</strong>gcontroles uitgevoerd. Het op<br />
1 januari 2008 <strong>in</strong>gevoerde biologische paspoort – ook wel bloedpaspoort genoemd – moet er voor<br />
zorgen dat de geloofwaardigheid van <strong>het</strong> <strong>wielrennen</strong> nog meer opgekrikt wordt. Een biologisch<br />
paspoort is een <strong>in</strong>dividueel, elektronisch profiel dat wordt bijgehouden over elke profwielrenner. De<br />
resultaten van alle dop<strong>in</strong>gtests die een renner heeft ondergaan gedurende een bepaalde periode worden<br />
hier<strong>in</strong> verzameld.<br />
Anne Gripper, anti-dop<strong>in</strong>gmanager van de UCI, verklaart dat <strong>het</strong> biologische paspoort een nieuwe<br />
aanpak is om dop<strong>in</strong>g uit <strong>het</strong> <strong>wielrennen</strong> te bannen. 5 verschillende parameters, waaronder hematocriet<br />
en hemoglob<strong>in</strong>e, kunnen bestudeerd worden dankzij dit paspoort. Het aantal controles, vooral buiten<br />
competitie zal verhoogd worden. Jaarlijks worden m<strong>in</strong>stens 10 bloedcontroles en 4 ur<strong>in</strong>econtroles per<br />
renner nagestreefd. Met dit paspoort is <strong>het</strong> de bedoel<strong>in</strong>g <strong>in</strong>dividuele limieten vast te stellen wat <strong>het</strong><br />
bijvoorbeeld mogelijk maakt om een renner startverbod op te leggen wanneer zijn hematocriet m<strong>in</strong>der<br />
dan 50% bedraagt (www.demorgen.be).<br />
Ondertussen is <strong>het</strong> biologisch paspoort al meer dan een jaar aanwezig <strong>in</strong> <strong>het</strong> <strong>wielrennen</strong>. De<br />
proefperiode is voorbij en stilaan zal <strong>het</strong> nut van dit paspoort blijken. Volgens UCI-voorzitter Pat<br />
McQuaid zal <strong>het</strong> niet lang meer duren alvorens de UCI overgaat tot de eerste sancties op basis van <strong>het</strong><br />
biologisch paspoort. Voor <strong>het</strong> eerst <strong>in</strong> de geschiedenis van de wielersport zal dop<strong>in</strong>g op een <strong>in</strong>directe<br />
manier worden bestraft. Niet dankzij positieve controles, maar op basis van abnormale bloedprofielen<br />
aldus McQuaid. Er zijn wel garanties. Zo moet een ongeregeldheid <strong>in</strong> <strong>het</strong> biologisch paspoort met<br />
zekerheid <strong>het</strong> gevolg zijn van dop<strong>in</strong>g en bijvoorbeeld niet van ziekte alvorens tot straffen wordt<br />
73
overgegaan. Sancties moeten ook juridisch onderbouwd kunnen worden. McQuaid is hoe dan ook<br />
laaiend enthousiast over deze nieuwe manier van dop<strong>in</strong>gbestrijd<strong>in</strong>g (J.D.K., 2009, 20 februari, p. 29):<br />
“Het biologisch paspoort is de toekomst van de dop<strong>in</strong>gbestrijd<strong>in</strong>g. Het zal <strong>het</strong> <strong>wielrennen</strong> toelaten zijn<br />
geloofwaardigheid terug te w<strong>in</strong>nen.”<br />
McQuaid ziet met de komst van <strong>het</strong> biologisch paspoort de toekomst positief tegemoet. Dat blijkt ook<br />
uit de website van de UCI (www.uci.ch):<br />
“We are clos<strong>in</strong>g the gap on cheaters. Those who dope will be caught.”<br />
Uit de website blijkt verder dat de UCI 8.404 dop<strong>in</strong>gcontroles heeft uitgevoerd <strong>in</strong> 2008 die werden<br />
gebruikt bij de samenstell<strong>in</strong>g van <strong>het</strong> biologisch paspoort van elke renner. Het betreft zowel<br />
bloedcontroles als ur<strong>in</strong>econtroles, <strong>in</strong> competitie en buiten competitie.<br />
In competitie Buiten competitie Totaal<br />
Bloed 492 4.997 5.489<br />
Ur<strong>in</strong>e 1.463 1.452 2.915<br />
Totaal 1.955 6.449 8.404<br />
Tabel 13: dop<strong>in</strong>gcontroles door de UCI <strong>in</strong> 2008 (www.uci.ch).<br />
Om <strong>het</strong> biologisch paspoort zo goed mogelijk te kunnen samenstellen voeren controleurs dus vaak<br />
controles buiten competitie uit. Om deze controles te kunnen uitvoeren werd <strong>het</strong> vaak gecontesteerde<br />
whereabouts-systeem <strong>in</strong> <strong>het</strong> leven geroepen. Dit systeem houdt <strong>in</strong> dat alle renners van Pro Tour<br />
ploegen, en van professionele cont<strong>in</strong>entale ploegen die een wildcard hebben verkregen, vooraf voor<br />
een bepaalde periode en op elk tijdstip van de dag moeten kunnen zeggen waar ze zich zullen<br />
bev<strong>in</strong>den. Op deze manier laten de whereabouts de UCI toe op elk moment en overal ter wereld<br />
renners te controleren. Wanneer renners liegen over hun whereabouts dan kan dit gelijk gesteld<br />
worden aan een positieve controle (www.uci.ch). Onder andere Rasmussen heeft op deze manier, als<br />
leider, de Tour de France van 2007 moeten verlaten toen uitkwam dat hij niet <strong>in</strong> Mexico maar wel <strong>in</strong><br />
Italië verbleef <strong>in</strong> de weken voor de Tour de France.<br />
Het <strong>in</strong>ternationale dop<strong>in</strong>gprogramma van de UCI wordt erkend als één van de meest uitvoerige en<br />
effectieve dop<strong>in</strong>gprogramma’s. Internationaal zit <strong>het</strong> dus wel goed met de dop<strong>in</strong>gstrijd <strong>in</strong> de<br />
wielersport en als we er de cijfers bijhalen voor Vlaanderen dan zien we dat <strong>in</strong> <strong>het</strong> jaar 2008 de<br />
74
Vlaamse Overheid 2.642 dop<strong>in</strong>gcontroles uitvoerde, zowel controles b<strong>in</strong>nen de wedstrijd als controles<br />
buiten de wedstrijd en dit <strong>in</strong> zowat alle sporten die je ook maar kan bedenken van ju-jitsu tot<br />
<strong>wielrennen</strong>. Net 800 controles van deze 2.642 controles werden uitgevoerd bij wielrenners. Dit is <strong>het</strong><br />
hoogste aantal van alle gecontroleerde sporten. We kunnen dus ook hier stellen dat de<br />
dop<strong>in</strong>gproblematiek wat betreft <strong>het</strong> <strong>wielrennen</strong> hard wordt aangepakt. Ter vergelijk<strong>in</strong>g: voetbal en<br />
atletiek komen op plaats 2 en 3 respectievelijk met 315 en 290 controles. In de wielersport werden dan<br />
ook <strong>het</strong> meeste aantal positieve plasjes afgelegd namelijk 50. Dit betekent dat ‘slechts’ 6,25 % van de<br />
gecontroleerde renners betrapt werd <strong>in</strong> 2008. Heel wat andere sporten zoals bodybuild<strong>in</strong>g, kickboksen,<br />
korfbal, paardrensport, ijshockey, powerlift<strong>in</strong>g enzovoort vertonen hogere percentages positieve<br />
gevallen dan de wielersport (www.dop<strong>in</strong>glijn.be).<br />
De renners, de wielerliefhebbers en de niet-wielerliefhebbers uit de focusgroepen zijn <strong>het</strong> unaniem<br />
eens: <strong>het</strong> biologisch paspoort en de whereabouts zijn zoals eerder ook vermeld een zegen voor de<br />
wielersport en kunnen <strong>het</strong> beschadigde imago van <strong>het</strong> <strong>wielrennen</strong> herstellen.<br />
10.2. Het plan - Vandenhaute<br />
Wouter Vandenhaute, de grote man achter productiehuis Woestijnvis heeft grootse plannen <strong>in</strong> de<br />
wielersport. Momenteel is hij al hoofdaandeelhouder van onder andere de Ronde van Vlaanderen maar<br />
daar wil hij <strong>het</strong> niet bij laten. Samen met ploegleiders Patrick Lefevre en Johan Bruyneel wil hij de<br />
wielersport moderniseren met als doel de jeugd opnieuw te boeien voor <strong>wielrennen</strong> op tv.<br />
Patrick Lefevre verduidelijkte onlangs deze plannen. Het komt er op neer dat wielerploegen en<br />
organisatoren een bedrag krijgen om samen een concept uit te werken, waar Vandenhaute met<br />
Woestijnvis een rol <strong>in</strong> wil spelen. Het is de bedoel<strong>in</strong>g om een soort supercompetitie op touw te zetten:<br />
de beste coureurs <strong>in</strong> de beste koersen. Zoals de Pro Tour, maar dan beter en met m<strong>in</strong>der koersen en<br />
m<strong>in</strong>der ploegen. Bovendien wil Vandenhaute dit op een <strong>in</strong>teressante manier <strong>in</strong> beeld brengen. Met<br />
nieuwe communicatietechnieken: camera's <strong>in</strong> de volgauto's, camera's op de fietsen, geen ritten van vier<br />
uur meer live op tv, maar een totaalprogramma over de hele dag. Het is eveneens de bedoel<strong>in</strong>g om de<br />
start mooi <strong>in</strong> beeld te brengen met <strong>in</strong>terviews van renners want vaak is <strong>het</strong> eerste wedstrijduur<br />
<strong>in</strong>teressanter dan de drie volgende aldus Lefevre (www.humo.be).<br />
We legden dit idee voor aan de focusgroepen. De renners denken <strong>in</strong> de eerste plaats aan zichzelf en<br />
zouden nooit met een camera op hun fiets willen rijden. Maar voor de mensen die op tv naar<br />
<strong>wielrennen</strong> kijken, denken ze dat dit heel <strong>in</strong>teressant kan zijn. Bovendien zou dit voor nog meer<br />
75
televisiekijkers kunnen zorgen. Ook voor sponsors zien ze mogelijkheden. Bovendien zijn de laatste<br />
tijd de cameramensen op de motor een paar keer <strong>in</strong> opspraak gebracht omdat ze <strong>in</strong> de weg zouden<br />
rijden van de renners. Door camera’s op de fietsen te plaatsen, zouden er misschien m<strong>in</strong>der motors met<br />
cameramensen rond de renners moeten rijden waardoor dit probleem ook opgelost is. Dat Patrick<br />
Lefevre één van de aanhangers is van dit concept verbaast de renners niet:<br />
“Natuurlijk wil Patrick Lefevre dit. B<strong>in</strong>nen een paar jaar stopt Quick.Step met wielersponsor<strong>in</strong>g.<br />
Lefevre is op zoek naar nieuwe sponsors en dit nieuwe format zou hem daarbij goed van pas komen.”<br />
Dit nieuwe format hoeft voor de wielerliefhebbers dan weer niet. De manier waarop <strong>wielrennen</strong> nu<br />
wordt uitgezonden v<strong>in</strong>den ze heel goed en <strong>het</strong> plan-Vandenhaute is misschien wel wat te commercieel.<br />
Ook de niet-wielerliefhebbers zijn hier niet voor te v<strong>in</strong>den. Zowel <strong>het</strong> nieuwe format als de nieuwe<br />
cameratechnieken stuiten op een duidelijke neen en ze zouden hierdoor zeker niet (meer) naar<br />
<strong>wielrennen</strong> kijken.<br />
10.3. Het afschaffen van de oortjes<br />
Een andere manier die de koers attractiever kan maken - en dus onrechtstreeks <strong>het</strong> imago beïnvloedt -<br />
zijn de - laatste tijd vaak <strong>in</strong> opspraak gekomen - oortjes. Renners dragen oortjes waardoor ze contact<br />
hebben met de ploegleider <strong>in</strong> de volgwagen. De Tour de France overweegt om de oortjes dit jaar niet<br />
meer toe te laten. De Tour wordt aangestookt door de Franse televisie, die zegt dat wedstrijden<br />
<strong>in</strong>teressanter worden als de macht van de ploegleiders <strong>in</strong> de auto's wordt beperkt. Voor ploegleider van<br />
Silence-Lotto, Herman Frison, dienen de oortjes niet afgeschaft te worden, want ze kunnen de renners<br />
immers behoeden voor naderend gevaar en ze kunnen de renners via de oortjes <strong>in</strong>formatie geven over<br />
<strong>het</strong> parcours. Maar ze kunnen vooral dienen om de renners tactisch bij te sturen. Quick.Step renner<br />
Stijn Devolder ziet <strong>het</strong> anders. Voor hem mogen ze gerust afgeschaft worden (www.sporza.be):<br />
" Van mij moeten ze niet per se weg, maar ik zou niet treuren als ze worden afgeschaft. Dan zou <strong>het</strong><br />
afgelopen zijn met die voorgeprogrammeerde koersen die je al te dikwijls ziet. Wielerliefhebbers<br />
zouden meer spektakel krijgen."<br />
Aan 76 renners <strong>in</strong> de enquête van <strong>het</strong> onderzoeksbureau Field Research werd deze vraag ook gesteld.<br />
Uit de resultaten blijkt dat zij liever hebben dat de oortjes blijven:<br />
76
Moeten de oortjes afgeschaft worden <strong>in</strong> <strong>het</strong> peloton?<br />
Renners<br />
Ja: 18,4%<br />
Neen: 67,1%<br />
Geen men<strong>in</strong>g: 14,5%<br />
Tabel 14: afschaffen oortjes (onderzoeksrapport Field Research).<br />
We vroegen de focusgroepen naar hun men<strong>in</strong>g. Ook de renners aan wie wij deze vraag voorlegden,<br />
zijn tegen <strong>het</strong> afschaffen van de oortjes. Als voornaamste reden geven ze de veiligheid op. De wagens<br />
van de sportdirecteurs zouden immers regelmatig naar voren moeten komen om hun renners<br />
<strong>in</strong>formatie mee te geven en van dr<strong>in</strong>ken en eten te voorzien of renners zouden zich moeten laten<br />
afzakken. Veel impact zou <strong>het</strong> afschaffen van de oortjes op <strong>het</strong> koersverloop niet hebben volgens hen.<br />
3 wielerliefhebbers v<strong>in</strong>den dat de oortjes <strong>het</strong> gevolg zijn van de technologische evolutie en dus mogen<br />
deze niet afgeschaft worden. Bovendien zijn de oortjes goed voor de veiligheid van de renners. 1<br />
respondent ziet de oortjes liever afgeschaft omdat dit volgens hem de spankracht ten goede zou<br />
komen.<br />
De men<strong>in</strong>gen zijn verdeeld bij de niet-wielerliefhebbers. Voor 4 respondenten mogen de oortjes gerust<br />
blijven. 2 respondenten v<strong>in</strong>den dan weer dat ze afgeschaft dienen te worden omdat dit de spann<strong>in</strong>g <strong>in</strong><br />
de wedstrijd ten goede zou komen.<br />
10.4. Een comb<strong>in</strong>atie veldrijden-mounta<strong>in</strong>biken<br />
Veldrijden is ontzettend populair <strong>in</strong> Vlaanderen maar buiten Vlaanderen is er amper <strong>in</strong>teresse voor<br />
deze sport. De veldritwereld zou <strong>het</strong> veldrijden graag opgenomen zien <strong>in</strong> <strong>het</strong> programma van de<br />
Olympische Spelen maar dit is vooralsnog niet aan de orde. Het veldrijden is niet <strong>in</strong>ternationaal<br />
genoeg en buiten Vlaanderen staat <strong>het</strong> imago van deze sport dan ook op een laag pitje. Er is echter een<br />
plan <strong>in</strong> omloop dat daar iets aan wil veranderen met als voornaamste doel <strong>in</strong>ternationale erkenn<strong>in</strong>g te<br />
verkrijgen. Het plan, dat echter nog <strong>in</strong> haar grondvesten zit, bestaat uit een comb<strong>in</strong>atie veldrijden-<br />
mouta<strong>in</strong>biken. Sven Nys, één van de bezielers van <strong>het</strong> plan, geef op zijn blog (www.svennys.be) meer<br />
uitleg:<br />
77
“Ik ben de eerste om toe te geven dat onze sport meer <strong>in</strong>ternationale uitstral<strong>in</strong>g nodig heeft. En hoe ik<br />
daar over denk, vertel ik u nu graag.<br />
Als we <strong>in</strong> de toekomst met <strong>het</strong> veldrijden verder willen groeien, moeten we samenwerken met <strong>het</strong><br />
mounta<strong>in</strong>biken. Zij hebben wat wij missen en omgekeerd. Zorg ervoor dat de wereldbeker MTB en de<br />
wereldbeker cross gecomb<strong>in</strong>eerd worden: 9 proeven MTB, 9 proeven cross, met aan <strong>het</strong> e<strong>in</strong>d een<br />
gezamenlijk klassement met prijzenpot…<br />
…Zo blijven de twee discipl<strong>in</strong>es apart bestaan met hun eigen kalender en WK. Zo kan <strong>het</strong><br />
mounta<strong>in</strong>bike profiteren van meer media-aandacht en hoger prijzengeld. Zo zal er meer <strong>in</strong>teresse zijn<br />
van mounta<strong>in</strong>bikers om te komen crossen, <strong>in</strong>ternationaal, en <strong>in</strong> beide discipl<strong>in</strong>es wordt <strong>het</strong> makkelijker<br />
om een betere startpositie te bekomen.”<br />
Met dit plan zou <strong>het</strong> mounta<strong>in</strong>biken meer media-aandacht krijgen en zou <strong>het</strong> <strong>wielrennen</strong> meer<br />
<strong>in</strong>ternationale uitstral<strong>in</strong>g krijgen. Het imago van beide sporten kan er alleen maar wel bij varen. Ook<br />
UCI-coörd<strong>in</strong>ator Peter Van den Abeele is een grote voorstander van deze hervorm<strong>in</strong>g en legde <strong>het</strong> plan<br />
al op tafel b<strong>in</strong>nen de UCI. Beide discipl<strong>in</strong>es kunnen elkaar een meerwaarde geven. Een werkgroep zal<br />
worden opgericht om te zien of <strong>het</strong> voorstel effectief haalbaar is en verdere besliss<strong>in</strong>gen zullen e<strong>in</strong>d<br />
2009 genomen worden (D.N.R., 2009, 17 februari, p. 21).<br />
De renners zien dit helemaal zitten. De wielerliefhebbers en de niet-wielerliefhebbers zijn dan weer<br />
niet te v<strong>in</strong>den voor dit idee.<br />
78
Besluit<br />
Het imago van de wielersport is een gevoelig onderwerp. In deel 1 zagen we dat <strong>het</strong> moeilijk is om een<br />
algemene def<strong>in</strong>itie van imago te bepalen en dat imago verschilt van persoon tot persoon. Op een<br />
directe manier vormt <strong>het</strong> menselijk geheugen en stereotyper<strong>in</strong>g ons beeld dat we hebben over iets of<br />
iemand. Op een <strong>in</strong>directe manier kan dat bijvoorbeeld de massamedia zijn. Imago kan onderverdeeld<br />
worden <strong>in</strong> bedrijfsimago en merkimago. In deze Masterproef staat <strong>het</strong> bedrijfsimago voor <strong>het</strong><br />
<strong>wielrennen</strong> en <strong>het</strong> merkimago voor de wielerploegen. De literatuur bevestigde dat we wielerploegen<br />
als een merk mogen aanschouwen. Belangrijk is <strong>het</strong> onderscheid tussen imago en identiteit. Imago is<br />
<strong>het</strong> beeld over iets of iemand dat leeft <strong>in</strong> hoofde van de ontvanger. Identiteit is <strong>het</strong> beeld over iets of<br />
iemand zoals een bedrijf of merk wil dat <strong>het</strong> overkomt. In <strong>het</strong> kader van deze Masterproef kunnen we<br />
dus stellen dat dit <strong>het</strong> beeld is die de mensen hebben over de wielersport versus <strong>het</strong> beeld dat de<br />
wielersport beoogt over te brengen op de mensen. We zagen ook dat sponsor<strong>in</strong>g en zeker<br />
sportsponsor<strong>in</strong>g een goede manier is voor <strong>het</strong> opbouwen van een merkimago. Bedrijven die aan<br />
sportsponsor<strong>in</strong>g doen kunnen de associaties die een sport oproept overdragen op hun merk. Het belang<br />
van televisie mag daarbij niet onderschat worden. Populaire sporten zoals <strong>wielrennen</strong> en veldrijden<br />
zijn door de enorme media-aandacht en de wedstrijden die live op televisie worden uitgezonden een<br />
goudmijn voor sponsors. Wanneer we onderzoek naar imago willen verrichten hebben we de keuze uit<br />
kwalitatieve en kwantitatieve methoden. Focusgroepen zijn een uitstekende kwalitatieve manier voor<br />
<strong>het</strong> meten van <strong>het</strong> imago.<br />
In deel 2 g<strong>in</strong>gen we dieper <strong>in</strong> op <strong>het</strong> imago van de wielersport. Dit deden we aan de hand van 3<br />
focusgroepen: renners, wielerliefhebbers en niet-wielerliefhebbers. We maakten ook gebruik van<br />
kwantitatief onderzoek naar <strong>het</strong> imago van de wielersport. Regelmatig kwamen dezelfde vaststell<strong>in</strong>gen<br />
naar boven doch <strong>in</strong> ons besluit baseren wij ons hoofdzakelijk op ons eigen onderzoek omwille van de<br />
redenen aangehaald <strong>in</strong> hoofdstuk 6.<br />
Het <strong>wielrennen</strong> en <strong>het</strong> veldrijden worden aanzien als populaire sporten. Dat zien we ook door <strong>het</strong><br />
steeds stijgende aantal mensen die zich <strong>in</strong>schrijven bij een wielerclub. Ook <strong>het</strong> hoge aantal kijkcijfers<br />
waarop <strong>het</strong> <strong>wielrennen</strong> en zeker <strong>het</strong> veldrijden kan rekenen zijn een <strong>in</strong>dicatie van de<br />
wielersportpopulariteit en dus onrechtstreeks een <strong>in</strong>dicatie van <strong>het</strong> imago van <strong>het</strong> <strong>wielrennen</strong>. Dit geldt<br />
eveneens voor de immense media-aandacht die hieraan wordt besteed. Om de populariteit en <strong>het</strong><br />
imago te verbeteren wordt vooral <strong>het</strong> biologisch paspoort en de whereabouts op groot gejuich onthaald<br />
door de focusgroepen. Onrechtstreeks zouden ook <strong>het</strong> plan-Vandenhaute, <strong>het</strong> afschaffen van de oortjes<br />
en een comb<strong>in</strong>atie veldrijden-mounta<strong>in</strong>biken de wielersport misschien ten goede kunnen komen maar<br />
de men<strong>in</strong>gen hierover zijn verdeeld.<br />
79
3 factoren bepalen grotendeels <strong>het</strong> imago: renners, dop<strong>in</strong>g en de media. Renners als Armstrong en<br />
Boonen zijn een uithangbord voor de wielersport. Het zijn de vedetten die mee <strong>het</strong> imago van een<br />
sport bepalen. Er wordt dan ook verondersteld dat <strong>het</strong> cocaïneverhaal van Boonen imagoschade<br />
toebrengt aan de wielersport maar of dit werkelijk zo is, blijft maar de vraag. Uit ons onderzoek blijkt<br />
immers dat bijna niemand een andere visie heeft op Tom Boonen na zijn 1 e positieve cocaïnecontrole.<br />
Dat de media ook een <strong>in</strong>vloed hebben op <strong>het</strong> imago hoeft niet te verwonderen. Enerzijds bepalen zij<br />
mee <strong>het</strong> imago door zo veel aandacht te schenken aan de wielersport. Zij hebben daardoor als <strong>het</strong> ware<br />
macht gekregen wat de wielersport er soms toe aanzet verander<strong>in</strong>gen door te voeren <strong>in</strong> functie van de<br />
media en vooral <strong>in</strong> functie van de televisie. Anderzijds bepalen zij mee <strong>het</strong> imago door de manier van<br />
berichtgev<strong>in</strong>g. De uitgebreide manier waarop dop<strong>in</strong>g aan bod komt hoort daar ook bij. Renners,<br />
wielerliefhebbers en niet-wielerliefhebbers zijn <strong>het</strong> erover eens dat er te veel aandacht aan dop<strong>in</strong>g<br />
wordt besteed.<br />
Dop<strong>in</strong>g is van primordiaal belang voor <strong>het</strong> imago van de wielersport. Imago wordt voor iedereen<br />
meteen gekoppeld aan dop<strong>in</strong>g zo bleek uit ons onderzoek. Op de vraag welk imago <strong>het</strong> huidige<br />
<strong>wielrennen</strong> heeft wordt meteen verwezen naar dop<strong>in</strong>g maar tezelfdertijd ook naar <strong>het</strong> krachtig signaal<br />
dat de UCI uitzendt tegen dop<strong>in</strong>g door de vele controles en de nieuwe technieken die worden<br />
gehanteerd om dop<strong>in</strong>g op te sporen. De 3 focusgroepen zijn <strong>het</strong> er dan ook over eens: <strong>het</strong> imago van<br />
de wielersport is erop vooruit gegaan. Dat blijkt ook uit de semantische differentiaal waar <strong>het</strong> imago<br />
van de wielersport als noch positief, noch negatief kan beschouwd worden maar waarbij de<br />
respondenten uit de focusgroepen aangeven dat de wielersport niet <strong>in</strong> een crisis is, maar <strong>in</strong> volle bloei<br />
verkeert.<br />
De focusgroepsgesprekken maken duidelijk dat niemand nog van nieuwe dop<strong>in</strong>gschandalen opschrikt.<br />
Jaarlijks worden renners betrapt en iedereen heeft er dan ook weet van dat er dop<strong>in</strong>g circuleert <strong>in</strong> <strong>het</strong><br />
peloton. Ook hier willen we nog even aanhalen dat <strong>het</strong> 1 e cocaïneverhaal van Tom Boonen <strong>het</strong> idee<br />
over Boonen niet veranderde. Cocaïne mag dan wel niet als dop<strong>in</strong>g aanschouwd worden, <strong>het</strong> geeft<br />
opnieuw een <strong>in</strong>dicatie over de veranderde visie op de wielersport de voorbije jaren.<br />
Het is vooral belangrijk om weten welk beeld de Vlam<strong>in</strong>g vandaag de dag heeft over dop<strong>in</strong>g <strong>in</strong> <strong>het</strong><br />
peloton. Hier zien we een verschil <strong>in</strong> men<strong>in</strong>g. De renners uit onze focusgroep zijn er van overtuigd dat<br />
we kunnen spreken van een nieuwe, zuiverdere generatie. Er zullen altijd bedriegers zijn maar er<br />
heerst duidelijk een nieuwe spirit <strong>in</strong> <strong>het</strong> peloton. Zo denken ook de wielerliefhebbers er over. Er is een<br />
verander<strong>in</strong>g aan de gang <strong>in</strong> <strong>het</strong> peloton. Zij denken dat de nieuwe generatie veel m<strong>in</strong>der gedopeerd is<br />
dan de oude generatie. Extreem gedopeerde renners zoals vroeger vaak <strong>het</strong> geval was, beschouwen zij<br />
als onmogelijk. De nieuwe opspor<strong>in</strong>gsmethodes hebben daar zeker hun bijdrage toe.<br />
80
Voor de niet-wielerliefhebbers is er absoluut geen sprake van een zuiverdere generatie; er wordt nog<br />
steeds evenveel dop<strong>in</strong>g genomen. Renners, wielerliefhebbers en niet-wielerliefhebbers zijn <strong>het</strong> er wel<br />
over eens dat de strijd tegen dop<strong>in</strong>g geloofwaardig is. Dit verklaren ze vooral door de manier waarop<br />
dop<strong>in</strong>g wordt aangepakt.<br />
We kunnen dus concluderen dat er een duidelijk verschil <strong>in</strong> op<strong>in</strong>ie is over <strong>het</strong> gebruik van dop<strong>in</strong>g<br />
tussen de mensen die dicht bij de wielersport staan en zij die er ver af staan. Degenen die betrokken<br />
zijn bij <strong>het</strong> <strong>wielrennen</strong> zijn er zeker van dat <strong>het</strong> <strong>wielrennen</strong> zuiverder dan ooit is. De groep die ver van<br />
<strong>het</strong> <strong>wielrennen</strong> af staat is er rotsvast van overtuigd dat er nog evenveel dop<strong>in</strong>g wordt genomen. Maar<br />
dat neemt niet weg dat zij wel geloven <strong>in</strong> de nieuwe manier van dop<strong>in</strong>gbestrijd<strong>in</strong>g. Ondanks hun visie<br />
over dop<strong>in</strong>g is de manier waarop deze dop<strong>in</strong>g wordt bestreden voor de niet-wielerliefhebbers een<br />
reden om aan te nemen dat de wielersport er op vooruit gaat.<br />
Als hoofdvraagstell<strong>in</strong>g van deze Masterproef peilden wij naar <strong>het</strong> imago dat de wielersport heeft bij de<br />
Vlam<strong>in</strong>g. Op basis van al deze bev<strong>in</strong>den kunnen we hier als antwoord op formuleren dat iedereen<br />
ervan overtuigd is dat <strong>het</strong> imago van de wielersport <strong>in</strong> stijgende lijn is.<br />
De 1 e reden voor <strong>het</strong> stijgende imago ligt <strong>in</strong> <strong>het</strong> feit dat renners die vandaag de dag betrapt<br />
worden op dop<strong>in</strong>g amper een <strong>in</strong>vloed hebben op <strong>het</strong> imago van de wielersport. De Fest<strong>in</strong>a-<br />
Tour <strong>in</strong> 1998 was een totale verrass<strong>in</strong>g voor velen maar de recentere dop<strong>in</strong>gschandalen zijn<br />
dat nu veel m<strong>in</strong>der. Het imago van de wielersport is <strong>in</strong> stijgende lijn nadat <strong>het</strong> dieptepunt e<strong>in</strong>de<br />
jaren 90 werd bereikt. Nieuwe dop<strong>in</strong>gschandalen tasten dit imago amper aan. Wanneer renners<br />
nu positief testen heeft dit veel m<strong>in</strong>der <strong>in</strong>vloed en komt dit niet als een verrass<strong>in</strong>g over.<br />
We<strong>in</strong>igen die daar nog raar van opkijken en de impact van dop<strong>in</strong>g op <strong>het</strong> imago is daardoor nu<br />
dan ook heel wat m<strong>in</strong>der. Daar waar er vroeger enige naïviteit heerste is iedereen zich er nu<br />
van bewust dat dop<strong>in</strong>g er altijd al was en ook altijd aanwezig zal blijven <strong>in</strong> <strong>het</strong> peloton.<br />
De 2 e reden is de manier waarop de strijd tegen dop<strong>in</strong>g wordt aangegaan. In tegenstell<strong>in</strong>g tot<br />
vroeger heeft men veel meer vertrouwen <strong>in</strong> de dop<strong>in</strong>gcontroles en gelooft men dat <strong>het</strong> veel<br />
moeilijker is voor wielrenners om dop<strong>in</strong>g te nemen omdat de UCI de dop<strong>in</strong>gstrijd grondig<br />
aanpakt. Renners en wielerliefhebbers zijn er dan ook zeker van dat de wielersport zuiverder<br />
dan ooit is. Enkel de niet-wielerliefhebbers hebben een andere visie, maar de manier waarop<br />
de strijd tegen dop<strong>in</strong>g vandaag gevoerd wordt volstaat voor hen om aan te nemen dat er<br />
serieus werk wordt gemaakt van de valsspelers, wat <strong>in</strong> hun ogen <strong>het</strong> imago van de wielersport<br />
dan ook een stuk verbeterd heeft.<br />
81
Deze 2 redenen kwamen regelmatig terug <strong>in</strong> de 3 focusgroepsgesprekken. In comb<strong>in</strong>atie met de andere<br />
gegevens die wij verzamelden, zijn deze redenen ons <strong>in</strong>ziens 2 belangrijke motieven waarom <strong>het</strong><br />
imago van de wielersport zich <strong>in</strong> stijgende lijn bev<strong>in</strong>dt. Deze bev<strong>in</strong>d<strong>in</strong>gen zijn enkel een aanwijz<strong>in</strong>g<br />
over hoe de Vlam<strong>in</strong>g denkt over <strong>het</strong> imago van de wielersport. Om na te gaan of deze resultaten<br />
generaliseerbaar zijn, is verder kwantitatief onderzoek aangewezen.<br />
82
Bibliografie<br />
Boeken:<br />
Aacker, D. & Joachimsthaler, E. (2002). Brand Leadership. London: Simon & Schuster.<br />
Barnett, S. (1990). Games and sets. The chang<strong>in</strong>g face of sport on television. London: Britisch Film<br />
Institute.<br />
Blauw, E. (1994). Het Corporate Image. Over image en identiteit. Amsterdam: De Viergang.<br />
Colijn, J. & Kok, R. (2009). Sportsponsor<strong>in</strong>g. Amsterdam: Pearson Education Benelux.<br />
Dejonghe, T. (2004). Sport <strong>in</strong> de wereld. Ontstaan, evolutie en verspreid<strong>in</strong>g. Gent: Academia Press.<br />
De Pelsmacker, P., Geuens, M. & Van den Bergh, J. (2008). Market<strong>in</strong>gcommunicatie (3 de ed.).<br />
Amsterdam: Pearson Education Benelux.<br />
De Pelsmacker, P. & Van Kenhove, P. (1994). Marktonderzoek, methoden en toepass<strong>in</strong>gen. Leuven:<br />
Garant.<br />
Derèze, G. (2000). Samenlev<strong>in</strong>g & Sport. Brussel: Kon<strong>in</strong>g Boudewijnsticht<strong>in</strong>g.<br />
Dimeo, P. (2007). A history of drug use <strong>in</strong> sport, 1876-1976: beyond good and evil. Londen:<br />
Routledge.<br />
Franzen, G. & Van Den Berg, M. (2002). Strategisch management van merken. Antwerpen: Kluwer.<br />
Groenendijk, J.N.A., Hazekamp, G.A.T. & Mastenbroek J. (1997). Public Relations. Beleid,<br />
organisatie en uitvoer<strong>in</strong>g. Alphen aan den Rijn: Samson.<br />
Hemmerechts, K. (1997). De magie van radio en televisie. Gent: Ludion.<br />
83
Holzhauer, F.F.O. (1999). Corporate image en brand image. Wat merkartikelreclame doet voor <strong>het</strong><br />
corporate image. Geciteerd <strong>in</strong> C.B.M. Van Riel (Ed.), Corporate Communication. Geselecteerde<br />
artikelen voor <strong>het</strong> hoger onderwijs (pp. 177-220). Alphen aan den Rijn: Samson.<br />
Horne, J., Toml<strong>in</strong>son, A. & Whannel, G. (1999). Understand<strong>in</strong>g sport. London: Spon.<br />
Janssens, R. (1985). Vreugde en verdriet <strong>in</strong> de Tour. Antwerpen: Helios.<br />
Kapferer, J. (2000). Strategic Brand Management: creat<strong>in</strong>g and susta<strong>in</strong><strong>in</strong>g brand equity long term (2 nd<br />
ed.). London: Kogan Page.<br />
Lagae, W. (2003). Market<strong>in</strong>gcommunicatie <strong>in</strong> de sport. Amsterdam: Pearson Education Benelux.<br />
Lagae, W. (2006). Market<strong>in</strong>gcommunicatie <strong>in</strong> de sport (2 nd ed.). Amsterdam: Pearson Education<br />
Benelux.<br />
Lokerman, J.W. (2001). Sponsor<strong>in</strong>g. Theorie en praktijk. Alphen aan den Rijn: Adfo Specialist Group.<br />
Maso, B. (2003). Het zweet der goden. Legende van de wielersport. Amsterdam: Atlas.<br />
Mosmans, A.P. (1999). Corporate reputatie: een stand van zaken. In A.P. Mosmans (Ed.), Corporate<br />
reputation (pp. 11-33). Deventer: Kluwer.<br />
Munt<strong>in</strong>ga, D. (2008). Een scheve schaats. Over de keerzijde van sportsponsor<strong>in</strong>g. Amsterdam:<br />
SWOCC.<br />
Nijhof, W.H. (1993). Alles draait om <strong>het</strong> imago! Corporate Communication, een praktische <strong>in</strong>leid<strong>in</strong>g.<br />
Houten/Diegem: Bohn Stafleu Van Loghum.<br />
Piët, S. (2005). Het groot communicatiedenkboek. Amsterdam: Pearson Education Benelux.<br />
Pruyn, A.T.H. (1999). Imago: een analytische benader<strong>in</strong>g van <strong>het</strong> begrip en de implicaties daarvan<br />
voor onderzoek. Geciteerd <strong>in</strong> C.B.M. Van Riel (Ed.), Corporate Communication. Geselecteerde<br />
artikelen voor <strong>het</strong> hoger onderwijs (pp. 139-175). Alphen aan den Rijn: Samson.<br />
Publicatiefonds Vlaamse Tra<strong>in</strong>ersschool (2006). Sportbeleid <strong>in</strong> Vlaanderen. Volume 1. Trends, visies,<br />
cases en cijfers. Brussel: Publicatiefonds Vlaamse tra<strong>in</strong>ersschool.<br />
84
Ramanantsoa, B. & Thierry-Basle, C. (1999). Geschiedenis en bedrijfsidentiteit. In A.P. Mosmans<br />
(Ed.), Corporate reputation (pp. 42-64). Deventer: Kluwer.<br />
Stokvis, R. (2003). Sport, publiek en de media. Amsterdam: Aksant.<br />
Tamboer, J. & Steenbergen, J. (2000). Sportfilosofie. Leende: Damon.<br />
Tench, R., & Yeomans, L. (2008). Organisatiecommunicatie. Inleid<strong>in</strong>g <strong>in</strong> professioneel<br />
communicatiemanagement. Amsterdam: Pearson Education Benelux.<br />
Van Bottenburg, M. & Schuyt, C.J.M. (1996). De maatschappelijke betekenis van sport. Arnhem:<br />
NOC*NSF.<br />
Van Gestel, J. (2007). Figuraties <strong>in</strong> de sport. Gent: Academia Press.<br />
Vanlombeek, M. & Janssens, R. (1996). Flandriens over hun toeren. Antwerpen: Standaard<br />
Uitgeverij.<br />
Vanwalleghem, R. (1991). De Ronde van Vlaanderen. Balegem: P<strong>in</strong>gu<strong>in</strong> Productions.<br />
Vos, M.F. (1992). Het Corporate Image Concept. Utrecht: Lemma BV<br />
Vos, M.F. & Schoemaker, H. (1996). Geïntegreerde Communicatie. Concern-, <strong>in</strong>terne en<br />
market<strong>in</strong>gcommunicatie. Utrecht: Lemma BV<br />
Wester, F., Renckstorf, K. & Scheepers, P. (2006). Onderzoekstypen <strong>in</strong> de communicatiewetenschap.<br />
Alphen aan den Rijn: Kluwer.<br />
Wetenschappelijke artikels<br />
Dilger, A., Frick, B., Tolsdorf, F. (2007). Are athletes doped? Some theoretical arguments and<br />
empirical evidence. Contemporary Economic Policy, 25 (4), 604-615.<br />
85
Dowl<strong>in</strong>g, G.R. (1988). Measur<strong>in</strong>g corporate images; a review of alternative approaches. Journal of<br />
Bus<strong>in</strong>ess Research, 17 (1), 27-34.<br />
Keller, K.L. (1993). Conceptualiz<strong>in</strong>g, measur<strong>in</strong>g, and manag<strong>in</strong>g customer-based brand equity. Journal<br />
of Market<strong>in</strong>g, 57 (1), 1-22.<br />
Rebeggiani, L. & Tondani, D. (2008). Organizational forms <strong>in</strong> professional cycl<strong>in</strong>g: an exam<strong>in</strong>ation of<br />
the efficiency of the UCI Pro Tour. International Journal Of Sport F<strong>in</strong>ance, 3 (1), 19-41.<br />
R<strong>in</strong>dova, V.P. (1997). The image cascade and the formation of corporate reputations. Corporate<br />
Reputation Review, 1 (1&2), 188-194.<br />
Van Riel, C.B.M., Stroeker, N.E. & Maathuis, O.J.M. (1998). Measur<strong>in</strong>g Corporate Images.<br />
Corporate Reputation Review, 1 (4), 313.<br />
Ongepubliceerde bronnen:<br />
Bogaert, F. (2006). Het fenomeen wielersponsor<strong>in</strong>g: een vergelijkende studie van Quick.Step-<br />
Innergetic en Davitamon-Lotto. Niet-gepubliceerde scriptie, Arteveldehogeschool Gent, vakgroep<br />
Communicatiemanagement.<br />
Coppens, T. (1998). Focusgroepen. Een overzicht. Niet-gepubliceerd proefschrift, Gent, Vakgroep<br />
Communicatiewetenschappen.<br />
Peckelbeen, M. (1999). Evolutie van wielersportuitzend<strong>in</strong>gen op VRT-televisie. Niet-gepubliceerde<br />
scriptie, Gent, Vakgroep Communicatiewetenschappen.<br />
Vyncke, P. (2004). Aanvullende bedenk<strong>in</strong>gen bij Pruyn. Geciteerd <strong>in</strong> P. Vyncke,<br />
Communicatiemanagement. Niet-gepubliceerde cursus, Gent, Vakgroep Communicatie-<br />
wetenschappen.<br />
86
Kranten en tijdschriften<br />
De Knop, J. (2009, 16 januari). Hype is goed voor iedereen. Het ‘Lance Armstrong-effect’. Het Laatste<br />
Nieuws, 25.<br />
D.N.R. (2009, 17 februari). UCI bestudeert comb<strong>in</strong>atie veldrijden-mouta<strong>in</strong>biken. Het Laatste Nieuws,<br />
21.<br />
Hardie, V. (2009, 17 en 18 januari). Waarom cross hot is. Het Laatste Nieuws, 35.<br />
J.D.K. (2009, 20 februari). UCI gaat straffen op basis van bloedpaspoort. Het Laatste Nieuws, 29.<br />
J.D.K. (2009, 27 februari). Koers blijft goedkope market<strong>in</strong>g. Het Laatste Nieuws, 28.<br />
Massart, S. & Van Vaerenbergh, D. (2006, 9 januari). Tien jaar succesvol wielersponsor… en dan?.<br />
De Tijd, 11.<br />
M.G. (2009, 3 februari). Jeugd loopt storm voor veldrijden. Het Laatste Nieuws, 22.<br />
Mussche, E. (2009, 11 mei). Quick.Step verliest 3 miljoen euro met Tour zonder Boonen. Het<br />
Nieuwsblad, 6.<br />
Onderzoeksrapport Field Research (2009, 27 februari). De grote wielerenquête. Dop<strong>in</strong>g of niet,<br />
Vlaanderen blijft wielergek. Het Laatste Nieuws, 28-29.<br />
Rits, J. (2009, 16 januari). 12.500 meer wielertoeristen. Het Laatste Nieuws, 6.<br />
Van Doorslaer, L. (2007, 25 januari). De verantwoordelijkheid van de VRT. De Standaard, 58.<br />
Van Vaerenbergh, D. (2006, 16 januari). De superw<strong>in</strong>naar heet Lotto. De Tijd, 11.<br />
Websites<br />
Centrum voor Informatie over de Media. Cim Televisie - Top 20 NL. Geraadpleegd op 08/02/2009 op<br />
<strong>het</strong> World Wide Web: http://www.cim.be/tele/nl/d/dn.html<br />
87
Centrum voor Informatie over de Media. Cim Televisie - Top 100 NL. Geraadpleegd op 08/02/2009 op<br />
<strong>het</strong> World Wide Web: http://www.cim.be/tele/nl/d/db.html<br />
De Morgen (17/10/2007). Wielrenners krijgen biologisch paspoort <strong>in</strong> strijd tegen dop<strong>in</strong>g.<br />
Geraadpleegd op 18/03/2009 op <strong>het</strong> World Wide Web: http://www.demorgen.be/dm/nl/1001/<br />
Wielrennen/article/detail/46766/2007/10/17/Wielrenners-krijgen-biologisch-paspoort-<strong>in</strong>-strijd-tegen-<br />
dop<strong>in</strong>g.dhtml<br />
Dop<strong>in</strong>glijn Vlaamse Overheid. Cijfers & Statistieken: per jaar. Geraadpleegd op 07/04/2009 op <strong>het</strong><br />
World Wide Web: http://www.dop<strong>in</strong>glijn.be/.<br />
Het Nieuwsblad (15/04/2008). Boonen en Bett<strong>in</strong>i zijn onze gratis p<strong>in</strong>-ups. Geraadpleegd op<br />
06/04/2009 op <strong>het</strong> World Wide Web: http://www.nieuwsblad.be/sportwereld/Article/Detail.<br />
aspx?ArticleID=Q71QMNIB.<br />
Het Nieuwsblad (04/03/2008). Michel Wuyts stelt vast dat Vlam<strong>in</strong>g niet genoeg krijgt van koers op tv.<br />
Geraadpleegd op 29/04/2009 op <strong>het</strong> World Wide Web: http://www.nieuwsblad.be/sportwereld/Article<br />
/Detail.aspx?ArticleID=681ORIV9.<br />
Het Nieuwsblad (12/03/2008). Sponsors staan verbaasd over gebrek aan zakelijke <strong>in</strong>telligentie <strong>in</strong><br />
wielersport. Geraadpleegd op 17/04/2009 op <strong>het</strong> World Wide Web: http://www.nieuwsblad.be/<br />
Sportwereld/ Article/Detail.aspx?ArticleID=TL1P663E<br />
Het Nieuwsblad (15/05/2009). VDB mag niet koersen <strong>in</strong> Ierland. Geraadpleegd op 15/05/2009 op <strong>het</strong><br />
World Wide Web: http://www.nieuwsblad.be/Sportwereld/Article/Detail.aspx?ArticleID=DMF15<br />
052009_039<br />
Humo (23/09/2008). Humo sprak met Patrick Lefevre. Geraadpleegd op 15/04/2009 op <strong>het</strong> World<br />
Wide Web: http://www.humo.be/tws/deze-week/13328/humo-sprak-met-patrick-lefevere.html.<br />
Sporza (26/02/2009). Tour de France wil oortjes afschaffen. Geraadpleegd op 28/02/2009 op <strong>het</strong><br />
World Wide Web: http://www.sporza.be/cm/sporza.be/<strong>wielrennen</strong>/1.478329.<br />
Sven Nys (13/02/2009). Bra<strong>in</strong>storm. Geraadpleegd op 25/02/2009 op <strong>het</strong> World Wide Web:<br />
http://blog.sport.be/svenblogt/.<br />
88
UCI (n.d.). Information on the biological passport. Geraadpleegd op 19/02/2009 op <strong>het</strong> World Wide<br />
Web: http://www.uci.ch/Modules/ENews/ENewsDetails.asp?MenuId=MjI0NQ&id=NTQzOA&Lang<br />
Id=1.<br />
UCI (n.d.). Tests collected. Geraadpleegd op 25/03/2009 op <strong>het</strong> World Wide Web:<br />
http://www.uci.ch/Modules/BUILTIN/getObject.asp?MenuId=MjI0NQ&ObjTypeCode=FILE&type=<br />
FILE&id=NDE1MDE&LangId=1.<br />
UCI (n.d.). Whereabouts <strong>in</strong>formation. Geraadpleegd op 19/02/2009 op <strong>het</strong> World Wide Web:<br />
http://www.uci.ch/templates/UCI/UCI2/layout.asp?MenuId=MTI1Njk<br />
UCI ProTour (n.d.). UCI ProTour. Geraadpleegd op 17/03/2009 op <strong>het</strong> World Wide Web:<br />
http://www.uciprotour.com/templates/UCI/UCI1/layout.asp?MenuId=MTcxNw&LangId=1.<br />
Wielertoerist (n.d.). Profrenners en ploegen. Geraadpleegd op 24/04/2009 op <strong>het</strong> World Wide<br />
Web:http://www.wielertoerist.be/forum/viewforum.php?f=36&sid=7e70ba382e490e2fa69cbf37206c5<br />
661<br />
Figuren en tabellen<br />
Figuur 1: <strong>in</strong>ductieve en deductieve <strong>in</strong>ferentie bij stereotyper<strong>in</strong>g (Pruyn, 1999, p. 147).<br />
Figuur 2: corporate image en corporate identity (Vos, 1992, p. 62).<br />
Figuur 3: relatie bedrijfsidentiteit en bedrijfsimago volgens Birkigt en Stadler (geciteerd <strong>in</strong> Blauw,<br />
1994, p. 33).<br />
Figuur 4: semantische differentiaal toegepast <strong>in</strong> de focusgroepen.<br />
Figuur 5: resultaat semantische differentiaal toegepast <strong>in</strong> de focusgroepen.<br />
Figuur 6: <strong>het</strong> imago van <strong>het</strong> <strong>wielrennen</strong> volgens een onderzoek van Sanoma Men’s Magaz<strong>in</strong>es,<br />
‘Mannen en hun sport’, 2004 (geciteerd <strong>in</strong> Colijn en Kok, 2009, pp. 30-31).<br />
Figuur 7: kijkcijfers veldrijden (Hardie, 2009, 17 en 18 januari, p.35).<br />
89
Tabel 1: verschil tussen kwalitatief en kwantitatief onderzoek (Baarda en de Goede, geciteerd <strong>in</strong> Colijn<br />
& Kok, 2009, p. 233).<br />
Tabel 2: kijkcijfers Ronde van Vlaanderen en Parijs - Roubaix (www.cim.be).<br />
Tabel 3: media-aandacht (onderzoeksrapport Field Research).<br />
Tabel 4: terugkeer Lance Armstrong (onderzoeksrapport Field Research).<br />
Tabel 5: cocaïneverhaal Tom Boonen (onderzoeksrapport Field Research).<br />
Tabel 6: kijkgedrag Tour de France met of zonder Tom Boonen (onderzoeksrapport Field Research).<br />
Tabel 7: hebben de recente dop<strong>in</strong>gschandalen idee over <strong>wielrennen</strong> veranderd (onderzoeksrapport<br />
Field Research).<br />
Tabel 8: media-aandacht aan dop<strong>in</strong>g (onderzoeksrapport Field Research).<br />
Tabel 9: kan dop<strong>in</strong>g verdwijnen uit <strong>het</strong> <strong>wielrennen</strong> (onderzoeksrapport Field Research).<br />
Tabel 10: kan een renner een grote ronde w<strong>in</strong>nen zonder dop<strong>in</strong>g (onderzoeksrapport Field Research).<br />
Tabel 11: nemen jonge renners m<strong>in</strong>der dop<strong>in</strong>g dan oudere (onderzoeksrapport Field Research).<br />
Tabel 12: geloofwaardigheid dop<strong>in</strong>gstrijd (onderzoeksrapport Field Research).<br />
Tabel 13: dop<strong>in</strong>gcontroles door de UCI <strong>in</strong> 2008 (www.uci.ch).<br />
Tabel 14: afschaffen oortjes (onderzoeksrapport Field Research).<br />
90
Bijlagen<br />
GESTRUCTUREERDE VRAGENLIJST FOCUSGROEPEN<br />
1. Wat v<strong>in</strong>den jullie van <strong>het</strong> aanbod aan <strong>wielrennen</strong> op tv?<br />
2. Waarom is veldrijden zo populair volgens jullie?<br />
3. Hebben de recente dop<strong>in</strong>gschandalen jullie idee over <strong>wielrennen</strong> veranderd?<br />
4. Besteedt de media er voldoende aandacht aan?<br />
5. Moet er ook <strong>in</strong> andere sporten meer aandacht aan dop<strong>in</strong>g besteed worden?<br />
6. Wordt er nog evenveel dop<strong>in</strong>g gebruikt <strong>in</strong> <strong>het</strong> peloton als vroeger?<br />
7. Denken jullie dat dop<strong>in</strong>g ooit kan verdwijnen uit <strong>het</strong> <strong>wielrennen</strong>?<br />
8. Kijken jullie nog op dezelfde manier naar <strong>het</strong> <strong>wielrennen</strong> als je weet dat er dop<strong>in</strong>g circuleert b<strong>in</strong>nen<br />
deze sport?<br />
9. Kan een renner een grote ronde w<strong>in</strong>nen zonder dop<strong>in</strong>g?<br />
10. Denken jullie dat jonge renners m<strong>in</strong>der dop<strong>in</strong>g gebruiken dan oudere renners?<br />
11. Moet dop<strong>in</strong>g gewoon vrij worden toegelaten?<br />
12. Hebben renners die betrapt zijn op dop<strong>in</strong>g nog een plaats <strong>in</strong> <strong>het</strong> peloton?<br />
13. Is de strijd tegen dop<strong>in</strong>g geloofwaardig?<br />
14. Worden wielrenners genoeg/te we<strong>in</strong>ig/te veel gecontroleerd op dop<strong>in</strong>g?<br />
15. Geloven jullie dat <strong>het</strong> <strong>wielrennen</strong> nu zuiver/zuiverder is?<br />
16. Is de terugkeer van Lance Armstrong een goede zaak voor <strong>het</strong> <strong>wielrennen</strong>?<br />
91
17. Heeft <strong>het</strong> cocaïneverhaal van Tom Boonen jullie idee over Tom Boonen veranderd?<br />
18. Kijken jullie liever of meer naar de Tour de France als Tom Boonen meerijdt?<br />
19. Geloven jullie nog <strong>in</strong> een terugkeer van Frank Vandenbroucke?<br />
20. Wat v<strong>in</strong>den jullie van een comb<strong>in</strong>atie veldrijden/mounta<strong>in</strong>biken?<br />
21. Wat v<strong>in</strong>den jullie van <strong>het</strong> biologisch paspoort en de whereabouts als middel tegen<br />
dop<strong>in</strong>gbestrijd<strong>in</strong>g?<br />
22. Moeten oortjes worden afgeschaft <strong>in</strong> <strong>het</strong> peloton?<br />
23. Wat v<strong>in</strong>den jullie van <strong>het</strong> plan-Vandenhaute?<br />
24. Wat voor imago heeft <strong>het</strong> <strong>wielrennen</strong> volgens jullie momenteel?<br />
25. Wat kan <strong>het</strong> imago van <strong>het</strong> <strong>wielrennen</strong> volgens jullie verbeteren?<br />
26. Is <strong>het</strong> imago van de wielersport er de laatste jaren op vooruitgegaan?<br />
92