Opm. Drents landschap 12 - Stichting Het Drentse Landschap

Kwartaalblad
12
dec. 1996
no. 12
Het Hijkerveld

2
Kwartaalblad van de
Stichting Het Drentse Landschap
3
4
11
15
19
22
24
26
31
Kom er even voor zitten...
— bestuursberichten
Het Hijkerveld
— terreinbeschrijving
Jaap Beuker
Harm Tjalling Waterbolk
— interview
Sytze Bottema
De Stroeten bij Zweeloo
— wandelroute
Bertus Boivin/Eric van der Bilt
De geschiedenis als drager van de toekomst
— beschouwingen
Tjalling Waterbolk
Vogels in je tuin
— jeugdrubriek
Geert de Vries
De Kerkuil
— flora en fauna
Bertil Zoer
Kortweg
— berichten
Agenda
Uitgave Stichting ‘Het Drentse Landschap’
Kloosterstraat 5 / 9401 KD Assen
Tel. (0592) 31 35 52 / Fax (0592) 31 80 89,
Bankrek. nr. 43.97.50.962 / Postbanknr. 19 45 729
Redactie E.W.G. van der Bilt, J.N.H. Elerie, B.R.W. Grevink,
J.D.D. Hofman, J.G. Schenkenberg van Mierop, R. H. van der Sleen
Vormgeving Albert Rademaker BNO, Annen
Pre-Press Von Hebel bv, Groningen
Lithografie Repro Groningen, Groningen
Druk en afwerking Boom Pers Drukkerijen BV, Meppel
Omslag Het Hijkerveld (Harry Cock)
De lithografie en het drukken van het omslag is mogelijk gemaakt
door Installatiebedrijf Dick Sjabbens te Dwingeloo
ISSN 1380-3263
Overname van artikelen met bronvermelding is toegestaan.
De inhoud van de bijdragen van gastschrijvers weerspiegelt niet noodzakelijk
de opvattingen van de Stichting ‘Het Drentse Landschap’.
Het Drentse Landschap is een uitgave van de Stichting ‘Het Drentse
Landschap’. Het geeft informatie over de terreinbezittingen en
activiteiten van de Stichting. Het blad verschijnt viermaal per jaar,
bij het wisselen der seizoenen en wordt gratis toegezonden aan de
Beschermers van het Landschap. Beschermer kan men worden door
bijgevoegde kaart in te vullen en te verzenden. Minimale bijdrage
ƒ 30,– per jaar.
Als u ‘Het Drentse Landschap’ extra wilt steunen dan kan dat op de
volgende wijze:
Lijfrente Dit betreft een vaste periodieke uitkering (minimaal 5 jaar)
en moet worden geregeld door een notaris.
Giften Voor minimaal 1% en maximaal 10% van uw onzuiver
inkomen zijn giften aftrekbaar voor de inkomstenbelasting.
Legaten of erfstellingen Tot een bedrag van ƒ. 15.647,– (1996) is
‘Het Drentse Landschap’ geen successierechten verschuldigd.
Daarboven geldt voor ‘Het Drentse Landschap’ een tarief van 11%.

Bestuursberichten
Kom er even voor zitten...
Afgelopen zomer heeft
Prof. Dr. H.Tj. Waterbolk zijn
funktie als lid van het Algemeen
en Dagelijks bestuur neergelegd.
Na 36 jaar lang, waarvan deels als
vice-voorzitter, in de Stichting
aandacht te hebben gevraagd
(en gekregen) voor de cultuurhistorische
waarden van het
Drentse landschap, leek het ons
op zijn plaats om dit aspect als
thema voor dit nummer te kiezen.
Naast een interview met
– uiteraard – de heer Waterbolk
een artikel over een nota die hij
bij zijn afscheid als bijdrage voor
de toekomstvisie van de Stichting
beschikbaar heeft gesteld.
Verder een artikel over sporen
van onze voorouders op het
Hijkerveld en een artikel over
de Kerkuil als bewoner van
historische monumenten.
Tevens treft u een wandelroute
aan rond ons reservaat Stroeten bij
Zweeloo door een cultuurhistorisch
imponerend landschap. Het is de
bedoeling voortaan in elk nummer
van ons kwartaalblad een wandelroute
te beschrijven.
Redactie
Het zal u niet ontgaan zijn dat de
minister van Landbouw, Natuurbeheer
en Visserij, onlangs heeft besloten tot
een vrij drastische beleidswijziging.
Een wijziging die het bestuur van de
stichting ‘Het Drentse Landschap’ met
grote zorg vervult. De minister wil de
rol van het particulier natuurbeheer
sterk vergroten ten koste van het
instrument verwerving. Op termijn
een bezuiniging van ruim ƒ 20 miljoen.
Hij handelt daarmee volledig in strijd
met eerder door hem gedane uitspraken.
In het rapport van zijn
ministerie uit 1994 “De toestand van
natuur 2” staat bijvoorbeeld: “Voor de
bescherming van natuurgebieden wordt
verwerving algemeen als de beste
natuurbeschermingsmaatregel gezien”.
Dit standpunt lijkt de minister nu
ineens verlaten te hebben.
In bijna heel Nederland holt de natuur
in kwaliteit achteruit. Alleen in de
gebieden waar ze professioneel beheerd
wordt, blijft haar waarde staande.
Duurzaam staande.
3
Boeren en andere particulieren, hoe
goed willend ook, kunnen wat betreft
de uitvoering van het Natuurbeleidsplan,
de verwezenlijking van de Ecologische
Hoofdstructuur nooit op tegen
professionele organisaties zoals Natuurmonumenten,
de Landschappen en
Staatsbosbeheer, die kunnen bogen op
vele tientallen jaren ervaring. Voor hen
is natuur en landschap de basis van hun
werk. Ze hebben geen enkel winstoogmerk.
Ze blijven hun idealen, ook
als het economisch gezien wat minder
gaat, altijd trouw.
Voor agrarisch en particulier natuurbeheer
gelden begrijpelijkerwijs,
andere normen. Als aanvulling en in
sommige gevallen, prima. Maar waar
het de grote lijnen betreft, een zorgwekkende
ontwikkeling.
Het bestuur van ‘Het Drentse Landschap’
zal er samen met andere natuurbeschermingsorganisaties
alles aan doen
om de minister op andere gedachten te
brengen.
Aleid Rensen
Voorzitter Stichting ‘Het Drentse
Landschap’

4 Het Hijkerveld
Het Hijkerveld is met een oppervlakte van bijna 600 ha het grootste terrein van onze
Stichting. Door zijn omvang en het gevarieerde karakter is het een uniek gebied voor
flora en fauna. De waarde ligt echter ook nog op een ander vlak. Cultuurhistorisch is
het Hijkerveld een van onze belangrijkste bezittingen. We vinden er o.a. grafheuvels
uit diverse perioden van de prehistorie, met wallen omgeven akkers uit de IJzertijd
en het tracé van een weg die mogelijk tot in de Nieuwe steentijd teruggaat.
Jagers en boeren op het Hijkerveld
Jaap Beuker*
Boven: Kaart van de prehistorische elementen op het Hijkerveld.Nog bestaande
grafheuvels zijn aangegeven met een dichte en verdwenen heuvels met een
open stip. Lijnen geven, voorzover herkenbaar op luchtfoto’s, de wallen van het
Celtic field aan. De laatste jaren zijn er luchtfoto’s gemaakt die aanvullende
gegevens opleverden. Deze zijn nog niet op deze kaart verwerkt. In het gerasterde
gebied ligt het nog bestaande Celtic field. (Tek. J. Bruggink, Drents Museum.)
Rechts: Inventaris van een mannengraf van de enkelgrafcultuur, opgegraven ten
zuiden van de Leemdijk.
Geheel rechts: Karresporen tussen de grafheuvels op het Landgoed Hooghalen
geven het tracé van een prehistorische weg aan.
Het Hijkerveld, voorzover in bezit van ‘Het Drentse Landschap’,
kan verdeeld worden in het Noord Hijkerzand, het
Noorderveld, het Landgoed Hooghalen en het Laaghalerveld.
Het relatief hoog gelegen gebied ligt op de waterscheiding
tussen de dalsystemen van de Drentse Aa en de
Beilerstroom en is tamelijk vlak afgezien van het Noord
Hijkerzand en omgeving. Daar vinden we een grillig reliëf
dat vooral in de 18e en 19e eeuw ontstaan is door zandverstuiving.
Kleine, min of meer ronde vennen liggen op verschillende
plaatsen in het terrein. In ieder geval een deel daarvan vindt
z’n grondslag in de laatste ijstijd.
Deftige heren op de hei
‘In overweging genomen zijnde, dat zich in de nabuurschap
van het Boerschap Hijken bevinden eene menigte van die
oude wallen, welke men gewoonlijk voor overblijfselen van
Romeinsche Legerplaatsen of voor omheiningen der woonplaatsen
van de vroegste Inwoonders van Drenthe houdt Is
goedgevonden de Heeren ontvanger Generaal Hofstede en
van der Feltz te committeren en te verzoeken, gelijk dezelven
daartoe bij deezen worden gecommitteerd en verzogt, ten
einde zich ter gelegener tijd, daarhenen te transporteren.....’
Dit besluit werd genomen in de vergadering van het
‘Genootschap ter beoefening en opheldering der Oudheden
en Geschiedenissen van Drenthe’ op vrijdag 6 oktober 1820.
Ongetwijfeld was de belangstelling voor Hijken uiteindelijk
het gevolg van een circulaire die twee jaar eerder door de
Gouverneur des Konings in Drenthe, P. Hofstede, aan de
gemeentebesturen werd gezonden. De Gouverneur, zelf lid
van het Genootschap, verzocht daarin verslag te doen van
foto’s: Harry Cock

6 Het Hijkerveld
oudheden. De schulte van Beilen bezocht daarom op
15 december 1818 het terrein ten noordwesten van Hijken.
In zijn rapport maakt hij betrekkelijk gedetailleerd melding
van wallen die hij interpreteert als overblijfselen van legerplaatsen.
Verder beschrijft hij dat er wel 60 heuveltjes liggen
‘kennelijk niet veroorzaakt door zandverstuivingen’.
De belangstelling voor de wallen en heuvels bleef ook daarna.
In 1833 bezocht prof. C.J.C. Reuvens het terrein bij
Hijken en in zijn boek ‘Drentsche Oudheden’ (1848) geeft
L.J.F Janssen een beschrijving van de wallen en van zijn
onderzoek in enkele heuvels.
Heuvels van aarde en op papier
Sinds de vorige eeuw is er veel veranderd op het Hijkerveld.
Door ontginningen, met name tussen 1930 en 1969, zijn
veel prehistorische monumenten verdwenen. Gelukkig heeft
er vaak vooraf een systematisch onderzoek plaatsgevonden,
zodat veel van wat verdween in ieder geval nog op papier
vastgelegd is. Met name de bekende Groninger archeoloog
prof. dr. A.E. van Giffen heeft hierbij een grote rol gespeeld.
Binnen het niet ontgonnen natuurterrein zijn vandaag de
dag nog 21 grote grafheuvels over. Eén daarvan werd pas in
1995 op het Noorderveld ontdekt. Bezien we de verspreiding
van de verdwenen en nog bestaande heuvels, dan valt op dat
er een aantal groepen te onderscheiden is. Ten oosten van
het Noord Hijkerzand liggen nog twee heuvels die oorspronkelijk
deel uitmaakten van een groep van 18 stuks,
voornamelijk daterend uit de IJzertijd. Zuidelijk hiervan lag
een groep van minimaal 24 heuvels uit Brons- en IJzertijd.
Ze zijn alle ten prooi gevallen aan de ontginningen. In het
Noorderveld ligt een in 1952/53 onderzochte en daarna
gerestaureerde ijzertijd-heuvel met aansluitend een groep
van minstens 8 kleine heuvels en een langwerpig grafmonument.
Mogelijk dateren ze uit de overgang van de Late
Bronstijd naar de Vroege ijzertijd. Tot slot ligt op het
Landgoed Hooghalen een groep van 15 heuvels daterend uit
het Neolithicum en de Bronstijd en mogelijk de IJzertijd. In
1952/53 werden er 10 van opgegraven en na het onderzoek
gerestaureerd.
Heuvels die niet tot de groepen behoren, lagen en liggen ten
zuiden van de Leemdijk en ten oosten van het Landgoed
Hooghalen. Nog juist binnen de begrenzing van ons gebied
Grafheuvelopgraving op het Hijkerveld in 1930.
De heuvel is volgens de door prof. Van Giffen
ontwikkelde kwadranten-methode blootgelegd.
ligt op de markegrens Halen - Hijken een grafheuvel,
precies op de plek waar deze grens een knik vertoont.
Mogelijk is dit de zogeheten Villersberg die op 18 augustus
1681 wordt genoemd bij het vaststellen van de markegrens.
De met wallen omgeven akkers uit de IJzertijd (Celtic field)
strekken zich uit over het gebied ten zuiden van de schaapskooi
tot over de Leemdijk. Tot voor kort leken ze alleen op
luchtfoto’s nog herkenbaar te zijn, maar in 1991 werd
ontdekt dat ten noorden van de schaapskooi toch nog
wallen bewaard zijn gebleven.
Ook in het Laaghalerveld hebben heuvels en een Celtic field
gelegen maar deze laten we hier verder buiten beschouwing.
Jagers en verzamelaars
Aan de rand van een ven op het Hijkerveld zijn vuurstenen
werktuigen en afval gevonden die dateren uit het laatste deel
van de Oude steentijd. Ze zijn vermoedelijk tussen 11.600
en 10.700 v.Chr door ter plaatse bivakkerende jagers achtergelaten.
Meer aanwijzingen voor bewoning kennen we uit
de Midden steentijd (9500-4400 v.Chr.). De meeste vondsten
uit deze tijd zijn aan de rand van vennen gedaan. Dat is geen
toeval. Omdat men vooral door jacht, visvangst en het verzamelen
van voedsel in z’n levensonderhoud voorzag, waren
reliëfrijke en daardoor ecotopenrijke terreinen ideaal. Ook
de aanwezigheid van water was natuurlijk van belang.
Verschillende voorwerpen werden door oplettende wandelaars
opgeraapt op zandpaden in het gebied. Verder heeft de
bekende amateurarcheoloog Tjerk Vermaning op omliggende
akkers veel materiaal verzameld.
In de Midden steentijd werd het klimaat beter, de laatste ijstijd
was voorbij. De vegetatie ontwikkelde zich van een bos
met dennen en berken naar een gemengd bos met Es, Eik,
Linde, Iep, Hazelaar en Els. Dieren als Edelherten, Elanden,
Reeën, Everzwijnen, gevogelte en vis stonden op het menu.
Daarnaast werden eieren, bessen, noten e.d. verzameld.
We gaan er vanuit dat men in deze periode in koepelvormige
hutten woonde.
De eerste boeren
In de Nieuwe steentijd (4400 - 2100 v.Chr.) voorzag de
mens niet langer in z’n levensonderhoud door jagen en
verzamelen. Landbouw werd de belangrijkste bestaansbron.

foto: Vakgroep Archeologie RUG
Op steeds grotere schaal werd in het landschap ingegrepen.
Stukken bos werden gekapt en/of afgebrand zodat er
gewassen als naakte gerst en emmertarwe konden worden
verbouwd. Men hield vee zoals runderen, schapen, geiten en
varkens. Op de verlaten akkers kon het bos zich niet
herstellen en ontstonden op beperkte schaal heidevelden en
zelfs zandverstuivingen.
Door de nieuwe bestaanswijze werd alleen nog van woonplaats
veranderd wanneer de akkers in de buurt van de
nederzetting uitgeput waren. Men bouwde grotere en meer
duurzame behuizingen.
Er bestonden in deze tijd contacten over afstanden van
honderden kilometers en waarschijnlijk was er al een vrij
grootschalig wegenpatroon.
De eerste boeren op het Hijkerveld waren mensen van de
trechterbekercultuur (3400 - 2850 v.Chr.), beter bekend als
de hunebedbouwers. Hunebedden zijn bij Hijken niet
gevonden maar direct tegen de zuidwest-, noord- en oostkant
van ons natuurgebied zijn door amateurarcheologen wel
vuurstenen werktuigen en aardewerkscherven uit deze
periode opgeraapt. Ze wijzen op nederzettingen ter plekke.
Terreinbeschrijving
Uit onderzoek in Duitsland en Denemarken weten we dat
zo’n nederzetting bestond uit enkele tweeschepige woningen
waar maximaal enkele tientallen mensen woonden.
Rond 2850 v.Chr. was de periode van de hunebedden
definitief voorbij. Waren de hunebedden collectieve graven,
nu kwam de nadruk meer op het individu te liggen.
Tijdens de periode van de enkelgrafcultuur, vroeger standvoetbekercultuur
genoemd (2900 - 2400 v.Chr.), kwam in
Drenthe de ronde aarden heuvel of tumulus als grafmarkering
op. Daarnaast waren er ook graven zonder heuvel, zogeheten
vlakgraven, in gebruik. De doden werden in hurkhouding
bijgezet in rechthoekige, oost-west georiënteerde kuilen.
Grafgiften zijn bekers met een geprononceerd voetje (standvoetbekers),
doorboorde stenen hamerbijlen, bijlen, vuurstenen
klingen, slijpstenen en vuurstenen pijlpunten.
Van het Hijkerveld zijn zowel grafheuvels als vlakgraven van
de enkelgrafcultuur bekend.
Een voorbeeld van de eerste categorie is een heuvel die in
1952/53 werd opgegraven op het Landgoed Hooghalen. De
grafinventaris bestond uit een complete standvoetbeker en
de bodem van een tweede. Ten zuiden van de Leemdijk
7

Grafvondst uit een
tumulus op het
Landgoed
Hooghalen,
daterend uit
ca. 1600 v.Chr en
bestaande uit een
bronzen naald,
een getordeerde
bronzen pin,
10 pijlpunten van
bronsblik,
2 gouden spiralen
en een vuurstenen
vuurslag.
(Tek. Vakgroep
Archeologie, RUG.)
8 Het Hijkerveld
werden in 1969/70 maar liefst zeven vlakgraven gevonden.
Uit één ervan kwam o.a. een prachtige stenen hamer
tevoorschijn. Het voorwerp is versierd met een pseudogietnaad
om de schijn van kostbaar metaal te wekken. Zo
gaf het de bezitter die rond 2900 v.Chr. moet zijn overleden,
meer aanzien.
Bij opgravingen in 1969 werden aan de oostrand van het
Noord Hijkerzand aardewerkscherven en vuursteen gevonden
die duiden op een nederzetting van de enkelgrafcultuur.
Ten tijde van de klokbekerperiode (2600 en 2100 v.Chr.)
bleven zowel heuvelgraven als vlakgraven in gebruik.
De aardewerken bekers die in de klokbekerperiode aan de
doden werden meegegeven, hebben de vorm van een
omgekeerde klok en zijn vaak rijkelijk versierd. Nog steeds
werden stenen hamerbijlen, vuurstenen bijlen, vuurstenen
klingen en pijlpunten meegegeven.
Van de klokbekercultuur zijn op het Hijkerveld verschillende
grafheuvels bekend. Een van de heuvels op het Landgoed
Hooghalen dateert bijvoorbeeld uit deze tijd. Hij werd
Rechts: Luchtfoto uit 1986 van een deel van het Celtic field van Hijken.
Geheel rechts: Op basis van een boerderijplattegrond uit het Celtic field bij
Hijken is in de buurt van Orvelte deze reconstructie gebouwd.
tussen 2150 - 1900 v.Chr. aangelegd. In september 1930
werd de grafheuvel op de markegrens opgegraven en daarna
gerestaureerd. De datering van deze heuvel ligt tussen ca.
2300 en 1950 v.Chr. Als grafgift was een prachtige stenen
hamer aan de overledene meegegeven. Ongeveer 400 m.
oostelijk ligt in een klein bosje nog een grafheuvel. Ook
deze werd in 1930 gedeeltelijk onderzocht en dateert uit de
klokbekerperiode.
Er zijn aanwijzingen dat grafheuvels langs wegen werden
aangelegd. Ze kunnen op deze wijze als territoriale bakens
gewerkt hebben. Op het Hijkerveld kunnen we langs de
hierboven beschreven grafheuvels en vlakgraven een lijn
trekken vanaf de Leemdijk eerst naar het noordoosten en
voorbij de schaapskooi naar het oosten in de richting van
Hooghalen. Deze lijn geeft het tracé aan van een weg die in
historische tijd tot het graven van de Beilervaart in 1792 nog
de verbinding vormde tussen Zuidwest- en Noord-Drenthe.
Binnen ons terrein zijn sporen van de weg op twee plaatsen
zichtbaar en wel in de zuidoosthoek van het Noord Hijkerzand
en tussen de grafheuvels op het Landgoed Hooghalen.
Schaalvergroting
De schaalvergroting van de latere agrarische nederzettingen
en akkercomplexen leidde ertoe dat de bewoning zich in de
Bronstijd (2100 - 750 v.Chr.) concentreerde op de hogere
gronden. Bos verdween meer en meer van het toneel en
heidevelden maakten nu een belangrijk deel uit van het
landschap.
De indeling van de boerderijen suggereert dat in de loop van
de Bronstijd vooral veeteelt werd bedreven. Bij een boerderij
stonden één of meerdere bijgebouwen.
De doden werden in het begin van de Bronstijd al of niet in
een grafheuvel bijgezet. In de Midden bronstijd werden de
overledenen veelal begraven in kisten van uitgeholde boomstammen.
Naast het hoofdgraf middenin de heuvel komen
we vaak nabijzettingen tegen. Omdat het hier om verwanten
zou kunnen gaan, worden deze heuvels wel familiegrafheuvels
genoemd. In de Late bronstijd kwam een geheel nieuwe
wijze van begraven in zwang. De dode werd gecremeerd en
de asresten werden meestal in een urn verzameld. Deze resten
werden daarna in een kuiltje bijgezet en overdekt met een
foto: Paul Paris.

laag heuveltje met een greppeltje er omheen. Een complex
van dergelijke graven wordt een urnenveld genoemd.
In de Bronstijd werden oudere grafheuvels soms ‘hergebruikt’.
In een dergelijk geval spreken we van een meer-periodenheuvel.
Verschillende heuvels in ons terrein behoren tot die
categorie.
Uit de Bronstijd kennen we van het Hijkerveld twee grafheuvelgroepen,
een nederzetting en akkerland. De heuvels
maken deel uit van de zuidelijke groep ten oosten van het
Noord Hijkerzand en van de groep op het Landgoed
Hooghalen. Sommige waren op akkerland aangelegd. Bij
opgravingen werden de krassen van de ‘ploeg’ zelfs nog
gevonden. De zuidelijke heuvels horen waarschijnlijk bij de
nederzetting die in 1969/70 en 1972/73 ten zuiden en
noorden van de Leemdijk werd opgegraven. De drieschepige
huizen varieerden hier in lengte van 17 tot 27 meter. De
breedte bedroeg 5 à 6 meter. In totaal werden er acht huizen
gevonden die niet alle tegelijkertijd zullen hebben bestaan.
Een bronstijdnederzetting bestond vermoedelijk uit niet
Terreinbeschrijving
meer dan één tot vier boerderijen met ongeveer 6 bewoners
per boerderij.
Het zou te ver voeren alle grafheuvels die op het Hijkerveld
zijn opgegraven, te behandelen. Eén van de tumuli op het
Landgoed Hooghalen verdient echter wel apart vermeld te
worden. In het uit ca. 1600 v.Chr. daterende hoofdgraf van
deze heuvel werden uitzonderlijke grafgiften gevonden. Het
gaat om een bronzen naald, een getordeerde bronzen pin, 10
pijlpunten van bronsblik, 2 gouden spiralen en een vuurstenen
vuurslag. De vondsten wijzen er op dat hier niet zomaar
iemand is begraven. Hij behoorde ongetwijfeld tot de meer
invloedrijken van zijn tijd.
Op verschillende plaatsen op het Hijkerveld zijn urnen uit
de Late bronstijd-Vroege ijzertijd opgedolven. In enkele
gevallen betreft het nabijzettingen in oudere grafheuvels. In
de collectie van het Drents Museum bevindt zich een aantal
potten waarvan weinig meer bekend is, dan dat ze in 1916
en 1917 uit grafheuveltjes bij Hijken zijn opgegraven en dat
er crematieresten bij werden gevonden. Ze kunnen uit de
noordelijke grafheuvelgroep ten oosten van het Noord
9
foto: Harry Cock.

10 Het Hijkerveld
Hijkerzand komen, maar ze kunnen ook opgegraven zijn uit
de kleine heuvels op het Noorderveld. Deze zijn namelijk
op de top ingegraven en vermoedelijk leeggeroofd. Het idee
dat we bij deze heuveltjes inderdaad te maken hebben met
een urnenveld, wordt versterkt door de aanwezigheid van
een langwerpig grafmonument; een vorm die in de midden
en late fase van de urnenveldentijd voorkomt.
Vliegen over vervlogen akkers
In de Vroege ijzertijd bleven de urnenvelden in gebruik.
Langzamerhand vond een ontwikkeling plaats naar een
andere grafvorm. De asresten van de overledene werden niet
langer in een urn verzameld. De resten van de brandstapel
werden nu overdekt met een van plaggen opgeworpen heuvel.
Deze heuvels, ook wel brandheuvels genoemd, liggen
vaak in grote groepen bij elkaar.
Tijdens de Late bronstijd, maar ook in de IJzertijd (750 v.Chr. -
begin van de jaartelling) ontstonden door de intensievere
landbouw zandverstuivingen. Akkerbouw en veeteelt
bedreef men in de IJzertijd op zogeheten Celtic fields of
raatakkercomplexen. De akkertjes met een afmeting van
ca. 40 x 40 m waren omgeven door een walletje en vormden
soms vele hectaren grote complexen. Na de oogst – er
werden produkten verbouwd als emmertarwe, gerst en gierst
– zal ‘begrazing’ van de veldjes hebben plaatsgevonden.
Voorts zullen uitgeputte akkers door braakligging, in
combinatie met begrazing, zijn bemest. Gebleken is dat in
de Midden ijzertijd op de Drentse zandgronden een nederzettingspatroon
ontstond, dat in beginsel met de historische
indeling in buurtschappen overeenkomt. Nederzettingen
verplaatsten zich alleen nog binnen begrensde territoriale
eenheden, de latere marken.
De huizen waren in deze periode, tot kort voor het begin
van de jaartelling, drieschepig. In beide lange zijden lag
tegenover elkaar een ingang. De lengte van de huizen
bedroeg 10-20 m en de breedte 5,5 m.
Met name door het onderzoek op het Hijkerveld aan het
eind van de jaren zestig en begin jaren zeventig is gebleken
dat de nederzettingen nauw verweven waren met het akkerland.
Ten noorden en zuiden van de Leemdijk werden in het
Celtic field sporen van bewoning uit de IJzertijd opgegraven.
In totaal werden er 15 huisplattegronden gevonden. Omdat
ze pasten binnen de percelering van het Celtic field, mogen
we aannemen dat de ‘akkertjes’ ook als erf dienden. Na afbraak
van het huis en de bijgebouwtjes kon zo’n erf, door
verrijking van de bodem ter plaatse, weer als akker worden
gebruikt.
Met name de bestudering van luchtfoto’s heeft ons een goed
idee gegeven van de oorspronkelijke omvang en richting
van het Celtic field bij Hijken.
Dat er niet alleen bij de Leemdijk maar ook op andere plaatsen
in het Celtic field bewoningssporen aangetroffen kunnen
worden, ligt voor de hand. De grafheuvels uit de zuidelijke
groep kunnen we in verband brengen met de opgegraven
nederzettingssporen. De heuvels uit de noordelijke groep,
het Noorderveld en het Landgoed Hooghalen, zouden bij
een bewoningsfase kunnen horen die meer in het noordelijk
deel van het Celtic field gesitueerd was. Daarbij hoort ook
het kleine deel dat niet alleen vanuit het vliegtuig maar ook
op de grond herkenbaar is ten noorden van de schaapskooi.
Het meet ca 150 bij 150 m en vertegenwoordigt dus een
fractie van de oorspronkelijke grootte; een bezit om zuinig
op te zijn.
Omstreeks het begin van de jaartelling werd het Hijkerveld
als woonplaats verlaten. Het kwam toen in gebruik als weidegrond
voor rundvee, geiten en schapen. Tot op de dag van
vandaag is daar eigenlijk weinig in veranderd. Met de huidige
begrazing door runderen en schapen wordt een eeuwenoude
traditie voortgezet. Wat gelukkig wel veranderde is onze
houding m.b.t. (pre)historische elementen in het landschap.
Het beheer in het Hijkerveld is er op gericht de zichtbare,
maar ook de niet zichtbare cultuurhistorische elementen
zoveel mogelijk te beschermen. Niet alleen het bewuster en
selectiever plaggen van de heide maar ook de plannen voor
restauratie en consolidatie van grafheuvels horen daarbij.
* J.R. Beuker is conservator bij het
Drents Museum en is lid van het Algemeen
Bestuur van ‘Het Drentse Landschap’.
foto: Harry Cock

Sytze Bottema
Harm Tjalling Waterbolk
11
Ten geleide: de vragensteller
beschouwt zich als een leerling van
Harm Tjalling Waterbolk. Hij dankt zijn
wetenschappelijke scholing mede aan
Waterbolk’s interesse, kennis en
inzicht in het proces van wisselwerking
tussen de (pre)historische
mens en zijn omgeving.
Wat hem het meest opvalt in
Waterbolk is diens enorme waarnemingsvermogen
op allerlei fronten
van het buitengebeuren. Planten,
dieren, vogels, en vooral sporen.
Sporen in het landschap, in de bodem,
op de bodem, gewone verschijnselen
en ongewone verschijnselen. Daarnaast
de snelheid waarmee de waarnemingen
gedaan worden en successievelijk
geordend en verwerkt. Op
archeologisch gebied, of dat nu in
Nederland, de Joegoslavische Vojvodina
of de Syrische steppe was, leidden
Waterbolk’s snelle waarnemingen tot
vruchtbare discussies en doorslaggevende
conclusies. In hoeverre heeft
de Drentse natuur- en cultuurlandschapsbescherming
daarvan
geprofiteerd?
Over natuur en landschap kan men
lange discussie opbouwen. De interviewer
beperkt zich tot een klein
aantal vragen.

12 Interview
Gedachtenwisseling
Er zijn voor mij in de beleving van natuur en
landschap twee duidelijke perioden: de millennia
lange cultuurlijke en natuurlijke ontwikkeling,
ruwweg alles van voor 1940 en de fase daarna,
waarin grootschalig ter hand genomen
ontwikkelingen plaatsvinden. De jongste periode
wordt bovendien gekenmerkt door het feit dat wij
er – al of niet bewust – in leven.
Er zijn allerlei duidelijke en minder duidelijke
sporen achtergebleven afkomstig uit de eerste fase.
Je hebt het belang van dergelijke resten altijd
onderkend en je hebt er op aangedrongen om
sporen te beschermen, maar ook zichtbaar te
houden of te maken in het landschap. Is er een
tijd geweest waarin je je deze sporen bewust bent
geworden, waarin je geprint bent op deze sporen?
Maakte je daarbij een keus uit diverse sporen?
Voor mezelf heb ik lange tijd onderscheid
gemaakt tussen het prehistorische verleden
met zijn hunebedden, grafheuvels, Celtic
fields en nederzettingsterreinen, en het
historische verleden met zijn dorpen, essen,
heidevelden, zandverstuivingen, bossen,
groenlanden en maden, en de daarbij
behorende flora en fauna. Het ene verleden
was het werkterrein van mijn beroep, het
andere hield me bezig als lid van de Natuurbeschermingsraad,
van de Natuurwetenschappelijke
Commissie (NWC, red.) van
die Raad, en van het Bestuur van ‘Het
Drentse Landschap’. Het ene moest allereerst
onderzocht worden, bij het andere
stond het behoud voorop. Dat beide
verledens vloeiend in elkaar overgaan en
dat het historische landschap nog allerlei
structuurkenmerken met het voorafgaande
prehistorische landschap gemeen heeft, ben
ik pas in de jaren ’60 gaan zien. Een
eye-opener was de opgraving in Odoorn,
waar de omheiningen van de huisplaatsen
uit de vroege Middeleeuwen nog te
herkennen waren in de verkaveling van de
es die de plaats had ingenomen van het oude
dorp. Overeenkomstige waarnemingen
deden we later in Gasselte en Peeloo. In de
jaren ’80 komt dan het besef dat in het
historische cultuurlandschap beide interessegebieden
– onderzoek en behoud – samenvallen.
Grondige kennis van het ontstaan
van het historische cultuurlandschap zie ik
nu als een noodzakelijk uitgangspunt voor
de bescherming van zowel de natuur als het
landschap. De dubbele interesse in de
natuur en de geschiedenis die ik altijd heb
gehad, zal wel mee te danken zijn aan het
feit dat ik in mijn studentenjaren gelijktijdig
in NJN-verband de plantensociologie
bedreef en als assistent op het Instituut van
Van Giffen de pollenanalyse en de archeologie.
Dat ook het ouderlijke milieu een rol
heeft gespeeld zal ieder begrijpen die het
boek over Havelte leest, dat mijn vader in
1934 heeft geschreven. Het zal duidelijk
zijn dat ik geen periode kan aanwijzen,
waarin ik mij niet bewust ben geweest van
de aanwezigheid van in het landschap
herkenbare sporen uit het verleden.
Havelte was er vol mee!
In die vormende jaren werd ik geconfronteerd
met een natuuropvatting die veel te
weinig rekening hield met de invloed van
de mens in het verleden. De directeur
van het Biologisch Station in Wijster,
Dr. Beijerinck, dacht dat de heidevelden
met hun oerbank al in de ijstijd waren
ontstaan, en de bekende amateur-archeoloog
Voerman meende dat de diepe laagte
in het Holtingerzand, waarin hij zijn fraaie
paleolithische werktuigen vond, aan de
rendierjagers beschutting had geboden
tegen de winterstormen in de ijstijd. Dat de
oerbank over grafheuvels uit het Neolithicum
en zelfs over de Celtic fields uit de
IJzertijd heen liep, was een grote schok
voor Beijerinck. De diepe laagte van
Voerman blijkt een stuifkom te zijn, die
hoogstens enkele eeuwen oud is. Aan de
opkomst van de plantensociologie en de
pollenanalyse is het te danken, dat de
natuurbescherming is gaan beseffen dat
natuurterreinen niet aan zich zelf konden
worden overgelaten, maar actief beheerd
moeten worden. Voor mij was dat van het
begin af aan vanzelfsprekend. Ook in dat
opzicht kan ik niet spreken van een
bepaalde periode van bewustwording.
Binnen ‘Het Drentse Landschap’ kwam de
stelling naar voren, dat elke generatie het recht
heeft om iets bepaalds met haar omgeving te
doen. Dat recht zou dan onder meer het begrip
“Natuurontwikkeling” in-houden. Hoe sta jij
tegenover de bewuste grootschalige ontwikkelingen
en ingrepen ten bate van de “natuur” in
verhouding tot de -niet door ons gemaakte- landschappen,
die de afgelopen millennia ‘onbewust’
ontstonden?
Het als resultaat van een vijfduizendjarige
ontwikkeling ontstane landschap dat ons op
de oudste stafkaarten uit de vorige eeuw
tegemoet treedt en waarover we kunnen
lezen bij Harm Tiesing en anderen – en
waarvan resten een halve eeuw geleden
nog overal in Drenthe konden worden
waargenomen – is sinds de tweede helft
van de vorige eeuw grondig veranderd
door de ontginning van de heide tot bouwland,
groenland of bos. Toch veranderde
daarbij de hoofdstructuur van het landschap
niet; het ging vooral om een verandering
van functie binnen die structuur en zulke
veranderingen hebben altijd plaatsgevonden.

Met de grote ruilverkavelingen begint
echter een volledige breuk met de historische
ontwikkeling – jouw tweede fase – de
grenzen tussen de essen, het veld en de
beekdalen vervagen, boerderijen verschijnen
in het buitengebied en zelfs de grenzen van
de oude dorpsgebieden, de marken, worden
niet gerespecteerd. De projecten van landschapsbouw
en natuurontwikkeling die
momenteel aan de orde zijn zie ik door
hun grootschaligheid eveneens als een
potentiële doorbreking van de historische
ontwikkeling. Onze Stichting mag daaraan
naar mijn mening alleen meewerken als de
historische structuur van het betreffende
gebied niet wordt aangetast. In ander
opzicht kan natuurontwikkeling een
controversiële zaak zijn, namelijk
wanneer daarbij nieuw reliëf geschapen
wordt. Natuurlijk zijn er in het verleden
om economische redenen hoogten
geëgaliseerd en beken genormaliseerd en
ligt het voor de hand om op bescheiden
schaal over te gaan tot de uitvoering van
correctie-ingrepen. Het op grote schaal
scheppen van nieuw reliëf of het uitgraven
van nieuwe meanders zie ik echter als het
vervalsen van het landschap zoals dat als
historisch document tot ons is gekomen.
Mijn standpunt is dat wij ter wille van de
blijvende duidelijkheid van onze plaats op
aarde in ruimte en tijd, dat wil zeggen van
onze identiteit, grote zorg moeten besteden
aan het behoud van ons erfgoed. Het
natuurhistorisch, het landschappelijk, het
archeologisch en het bouwkundig erfgoed
moeten we met gelijk respect behandelen,
en dat zowel op lokaal en regionaal, als op
nationaal niveau. Ik zie het als de taak van
onze Stichting om daaraan bij te dragen,
allereerst op het gebied van natuur en land-
schap, maar voor zover het in haar vermogen
ligt ook op de beide andere terreinen.
Gedwongen door de overheid heeft de particuliere
natuurbescherming er aan moeten wennen dat voor
het beheer van haar eigendommen gedetailleerde
plannen gemaakt moeten worden. Veel beheer
van sterk antropogene situaties vraagt om zo’n
plan. Bepaalde historische exploitatievormen die
de waarde van een eigendom mee kunnen uitmaken
zijn echter om allerlei redenen niet meer
uitvoerbaar. Daar zijn dan vervangende oplossingen
voor gekozen, bijvoorbeeld door terreinen
te laten begrazen door primitieve huisdierrassen.
Wat is jouw mening over de natuurwetenschappelijke
en cultuurlandschappelijke kant
van deze maatregel?
Het is duidelijk dat van handhaving of
herintroductie van historische beheers- en
exploitatievormen in de aangekochte
gebieden in vele gevallen geen sprake kan
zijn. Wel is het mogelijk om met moderne
middelen de oude werkwijzen zo dicht
mogelijk te benaderen, en dat niet alleen
terwille van het cultuurlandschap, maar
ook terwille van de flora en fauna, die
tijdens de 5000 jaar van menselijke activiteit
de natuur in dat landschap zijn gaan
vormen. Ik heb al eens gezegd dat een
dergelijk beheer onder meer gekenmerkt
moet zijn door differentiatie en zonering.
Begrazing door weinig zorg vragende grote
herbivoren kan op zich zelf een nuttig
alternatief zijn voor de vroegere beweiding,
maar het verenigen van percelen tot grote
begrazingseenheden betekent een aantasting
van de historische structuur, is strijdig met
het principe van differentiatie, en moet dus
worden afgewezen. Ik heb ook al eens
vaker gezegd dat ik zou willen dat er net
zoveel geld – en belangstelling – zou zijn
Interview
voor het ontwikkelen van moderne
alternatieven voor het beheer van oude
cultuurlandschappen, als er nu is voor het
bedenken en ontwerpen van natuurontwikkelingsprojecten
die met graagte
worden aangegrepen door dezelfde
cultuurmaatschappijen die vroeger de uitvoerders
waren van de ruilverkavelingen
en de beeknormalisaties.
Gezien de planologische ontwikkelingen in de
provincie Drenthe heeft men de door jou aangedragen
informatie matig benut. Sommigen
verwijten het de wetenschap dat zij het publiek
slecht van dienst was en is. Toch kom jij er in
verhouding met je collega’s nog heel goed af. Ik
herinner me je radiorubrieken destijds voor de
RONO, je hebt veel leesbaars geproduceerd, o.a.
het boek ter gelegenheid van het jubileum van
‘Het Drentse Landschap’ en je hebt je meer dan
waar gemaakt in de provinciale en nationale
natuurbescherming. Heb je het gevoel dat er door
de provinciale en nationale natuurbescherming
voldoende naar je geluisterd is? Hoe is dat bij de
Natuurbeschermingsraad en de NWC? Heb je
de indruk gehad iets fundamenteels bereikt te
hebben, of was de Natuurwetenschappelijke
Commissie een forum voor de leden?
Over de respons op mijn archeologische
werk mag ik niet klagen. Op het gebied
van de natuurbescherming in engere zin
heb ik weinig geschreven, en ik kan dan
ook niet verwachten dat er veel naar mij
geluisterd is. Over het effect van wat ik
mondeling in besturen of commissies naar
voren breng heb ik me nooit veel illusies
gemaakt. Ik heb overigens wel het gevoel
dat ik landelijk met enig succes aandacht
heb gevraagd voor het behoud van de
cultuurhistorische waarden in het landschap.
Dat is me althans verzekerd vanwege
13

14 Interview
het ministerie bij mijn afscheid als lid van
de Natuurbeschermingsraad in 1982. De
Kroon-lezing van 1984 wordt vaak
geciteerd. Sindsdien heb ik nog een tiental
andere publicaties aan dat onderwerp
gewijd. Overigens ben ik niet de enige die
bezorgd is voor het cultuurlandschap. Vele
historisch-geografen, verenigd in de
Beekman-Stichting, doen daarvoor
momenteel hun best. Helaas is de groeiende
belangstelling van de overheid voor het
cultuurlandschap in de afgelopen jaren
overspoeld door de overmatige aandacht
die de natuurontwikkeling heeft gekregen
als gevolg van de succesvolle gang van
zaken in de Oostvaardersplassen.
Van de Natuurwetenschappelijke Commissie
ben ik lid geweest van 1955 tot de opheffing
van de commissie in 1991. Het
resultaat van onze discussies en terreinbezoeken
zit verpakt in talloze rapporten
en brieven binnen het overheidsapparaat.
Naar buiten traden we alleen bij onze
bezoeken aan ruilverkavelingen in voorbereiding.
Die bezoeken werden enorm
gewaardeerd door hen die op provinciaal
niveau de belangen van natuur en landschap
moesten verdedigen. Tijdens de
discussies in de NWC over het toetsingskader
voor het beoordelen van ingrepen in
natuur en landschap kwamen twee
verschillende uitgangspunten naar voren,
het ecologische en het cultuurhistorische.
Mijn keuze was voor het laatste: ik zie door
mijn archeologische werk te zeer de
omvang en intensiteit van de menselijke
invloed gedurende 5000 jaar om me hier
nog een natuur voor te kunnen stellen die
daarvan onafhankelijk is. Voor anderen
gold echter als uitgangspunt het natuurlijke
ecosysteem, zoals zij zich dat meenden te
kunnen voorstellen. Het is deze antithese,
die zich momenteel overal in de praktijk van
het natuurbeschermingswerk manifesteert.
Welke cultuurlandschapsproducten van na de
tweede wereldoorlog zijn naar jouw mening het
beschermen waard?
Als een geslaagd cultuurlandschap beschouw
ik de Noordoostpolder, omdat daar bij alle
rationaliteit van het patroon van dorpen,
wegen en afwateringskanalen toch ook
regionale verschillen in exploitatievormen
zijn ontstaan die samenhangen met natuurlijke
verschillen in grondsoort – akkerbouw,
veeteelt, fruitteelt, bosbouw –, en omdat de
beplanting langs wegen en kanalen en op
erven een eigen karakter heeft en de
structuur van het landschap accentueert.
Het gebied heeft daardoor een duidelijke
identiteit.
Geslaagd zijn ook de grote complexen
staatsbossen die voor en na de oorlog zijn
aangelegd daar waar een aantal marken aan
elkaar grenzen. Gegeven het feit dat de
heidevelden hun tijd hebben gehad, zijn de
staatsbossen door hun overeenkomstige
grootschaligheid en nieuwe mogelijkheden
voor flora en fauna een zeer aanvaardbare
vervanger van de heide. Deze bossen
hebben bovendien een eigen karakter; ze
dragen bij tot de identiteit van Drenthe als
geheel.
Voor het overige kan ik wijzen op de in
sommige ruilverkavelingen aangelegde
beplantingszones die in de omgeving van
de oude dorpen en de beekdalen het landschap
een nieuwe vorm van beslotenheid
geven die positief afsteekt bij het structuurloze
kale ontginnningslandschap dat men
elders in Drenthe aantreft.
Nog een slotopmerking. Je hebt me tijdens
ons gesprek gewezen op een mogelijke
tegenstelling die er zou kunnen zijn tussen
mijn persoonlijke wetenschappelijke analyse
van het landschap en de herkenning daarin
van bepaalde structuren, en mijn opvatting
dat die structuren het toetsingskader
zouden moeten zijn voor het beoordelen
van de maatschappelijke wenselijkheid van
ingrepen in het landschap. Zou ik als
onderzoeker wel het recht hebben om
praktische toepassing te vragen van die
persoonlijke opvattingen? Dat zou ik zeker
niet hebben als het hier alleen ging om een
wetenschappelijk stokpaardje en om
structuren die niemand anders dan ikzelf
zou kunnen herkennen. Ik heb echter al
vele malen ervaren dat mijn kennis overdraagbaar
is en zie een groeiende interesse
in de beoefening van wat men de archeologie
van het cultuurlandschap kan noemen.
Ik durf dus voor mijn opvattingen te staan.
Maar ik ben het met je eens dat gestreefd
moet worden naar op zijn minst een zekere
mate van wetenschappelijke en maatschappelijke
consensus en ik heb daarom
dan ook verscheidene publicaties aan dit
onderwerp gewijd.

Een eindje om met Het Drentse Landschap
Bertus Boivin / Eric van der Bilt
Startpunt kerkje aan de Wheem in
Zweeloo
Lengte circa 5,5 km
Benodigde tijd ongeveer 2 uur
Begaanbaarheid uitstekend te belopen,
ook in natte jaargetijden
Honden toegestaan, mits aangelijnd
Parkeren parkeerplaatsen tegenover
de kerk (ook bij het
klinkerweggetje)
Openbaar o.a. VEONN-lijn
vervoer 27 vanaf NS-Station Emmen
(20 min.), uurdienst op
werkdagen (halte Zweeloo)
Wandelroute
De Stroeten bij Zweeloo
Wandelend rond de Stroeten bij Zweeloo maakt u
kennis met vrijwel alle facetten van het Drentse
esdorpenlandschap: de hoge essen, de bloemrijke
madelanden en het veld eromheen. In de Stroeten
kunt u goed zien hoeveel je met twintig jaar
consequent terreinbeheer kunt bereiken.
Verschraling van het land gaf de Stroeten hun
soortenrijke madelanden terug. De mooiste tijd
om deze wandeling te maken is dan ook het voorjaar
als de weiden in bloei staan. Maar ook ‘s winters,
als het gebied zich in zijn volle weidsheid
toont, zijn de Stroeten onvergetelijk en zijn ze een
eindje om met ‘Het Drentse Landschap’ méér dan
waard.
1

Stroeten
• De wandeling begint bij het kerkje van
Zweeloo.
Zweeloo heeft één van de oudste Drentse kerkjes; meer dan
700 jaar geleden gebouwd en zo authentiek dat de gaten
voor de bouwsteigers nog in de muren zitten. Heel bijzonder
is het torentje dat bedekt is met eikenhouten plankjes
(‘schaliën’); in die tijd voor een arme parochie een goedkoop
alternatief voor gebakken pannen. Vrijwel de hele
wandeling houdt u zicht op het prachtige kerkje.
• Volg de straat richting dorp.
Met name aan de rechterkant van de weg ziet u tussen de
bebouwing nog steeds de oude ‘huisweidjes’ die vrijwel
overal elders al lang zijn omgetoverd in bouwkavels. Heel
bijzonder is de 19de-eeuwse smederij waar blijkens een bord
aan de muur een ‘Rijksonderwijzer in Praktisch Hoefbeslag’
domicilie heeft gekozen.
• Steek de weg naar Benneveld over en sla bij
Restaurant Idylle linksaf het zandpad in.
Dit zandpad vormt de scheiding tussen de Zuidesch van
Zweeloo en de weidegrond in de Grootmaten langs de
Westerstroom. Links aan de kant van de es overheersen
grillige Eiken het laantje, rechts aan de ‘natte’ kant staan
voornamelijk Elzen. Brandnetels langs het pad illustreren de
overmaat aan stikstof van deze tijd. Een zandpad als dit is
honderden jaren oud. En laat het alsjeblieft ook nog honderden
jaren een zandpad blijven. Onderweg langs dit laantje is vrijwel
altijd het scherpe gekras van de Roeken te horen.
© Topografische Dienst Emmen
Een eindje om met Het Drentse Landschap
Start
• Aan het eind van het zandpad gaat u linksaf
in de richting van de straatweg naar
Benneveld.
(Hoewel... misschien is het aardig hier even rechtsaf naar het
bruggetje over de Westerstroom te lopen. Natuurlijk, sinds
zijn kanalisatie is de Westerstroom de Westerstroom niet
meer, desondanks echter heeft de kronkelende beekloop iets
van zijn authentieke karakter behouden.)

• Bij de weg naar Benneveld aangekomen
slaat u rechtsaf.
Ga aan de linkerkant van de weg lopen.
U loopt door de Stroeten. De weg naar Benneveld doorsnijdt
ze als het ware. Dit deel van het reservaat is het kortst in het
bezit van ‘Het Drentse Landschap’. Een paar jaar geleden
was het weiland links nog een aardappelveld. Het beheer is
er vooral op gericht de grond natter te maken en de bodem
te verschralen. Eigenlijk hoort de sloot middenin de stroet
er niet te liggen. Stroeten waren laaggelegen delen in het
veld waar het afstromende water zich verzamelde. U kunt zich
een stroet voorstellen als een natte spons waaruit aan de laagste
kant een stroompje tevoorschijn komt. Om in de Stroeten
het water langer vast te houden is een deel van de dwarsslootjes
inmiddels afgedamd. De veelvuldige aanwezigheid
van Brandnetels illustreert dat de bodem hier nog voedselrijk is.
Door het grasland consequent te laten begrazen en te maaien
verschraalt de bodem op den duur. In zo’n situatie zullen
orchideeën als de Brede orchis zich uitstekend thuis voelen.
Wandelroute
• Neem het eerste zandpad links dat precies
op de grens van de Stroeten en de
Bennevelder Esch loopt.
Vanaf het pad heeft u een schitterend uitzicht op de Stroeten
en ervaart u het bijzondere karakter van dit stukje Drenthe.
Mooi is hier het opmerkelijke hoogteverschil te zien tussen
de Stroeten en de hoge Zuidesch van Zweeloo aan de overkant
en die van Benneveld rechts van het pad. Hoe verder u
langs het pad komt, hoe langer de madelanden in het beheer
bij ‘Het Drentse Landschap’ zijn. U ziet dus de verschillende
stadia van verschraling. Brandnetels worden opgevolgd door
Pitrussen die op hun beurt een paar jaar later ook al weer
zijn verdwenen. Als u ter hoogte van het hakhoutbosje aan
de rechterkant van het pad bent, moet u zeker even bij het
hek de Stroeten in kijken. Hier ziet u hoe uiteindelijk de
hele stroet eruit zal zien: ‘wollige’, groene madelanden met
hier en daar wilgenstruiken en elzen.

18
• Na verloop van tijd buigt het pad naar
rechts, van de stroet vandaan.
Hier vormt het pad de grens van de Bennevelder Esch en
het Noorderveld dat pas in de 20ste eeuw werd ontgonnen.
Op het laatste stuk van het pad is aan de kant van de es goed
te zien hoe de moderne landbouw het landschap op zijn kop
kan zetten. Hier lag van oudsher een behoorlijke laagte in
de es waar vroeger eigenlijk niemand iets mee kon. Een
meters-diepe waterlossing zorgt ervoor dat hier nu ook
aardappels kunnen worden verbouwd. Dat zo’n ingreep in
de omgeving enorme verdroging tot gevolg heeft, laat zich
raden. Let u hier ook even op het dorp Benneveld in de
verte. Is het een wonder dat reizigers vroeger naar huis
schreven dat Drentse dorpen zich op afstand voordeden als
bosjes in het uitgestrekte veld...
• Aan het eind van het pad slaat u linksaf.
(Hoewel... als u zin heeft, kunt u hier natuurlijk ook even
rechtsaf naar Benneveld: zo’n prachtig klein esdorp waar de
tijd lijkt te hebben stil gestaan. Het grootste deel van het
dorp is aangewezen als beschermd dorpsgezicht.)
• Na ruim honderd meter in oostelijke richting
gaat u bij de kerstbomen linksaf de Turfweg
op.
De Turfweg kwam al op de 19de-eeuwse topografische
kaarten voor. Langs dit pad brachten de boeren van
Benneveld karrenvrachten turf uit de tientallen veentjes op
het Noorderveld naar hun dorp. Lopend over de Turfweg
zult u beslist de rechtlijnigheid van het heideontginningslandschap
ervaren. In de berm groeien planten als Boerenwormkruid,
Kamille en Gewoon duizendblad die typisch op
dit soort schrale zandgronden thuishoren. ‘Het Drentse Landschap’
hoopt het gebied tussen de Turfweg en de Stroeten
op den duur in eigendom te krijgen om weer iets van het
oude Noorderveld terug te kunnen krijgen. Op die manier
zou de functie van het veld als ‘inzijggebied’ van de Stroeten
enigszins kunnen worden hersteld.
Rechts van de Turfweg ziet u de hoge
torenspits van Sleen af en toe net boven
de bomen in het stroomdalletje van
het Drostendiep uitsteken.
• Ruim voor de verharde weg van Zweeloo naar
Noord-Sleen gaat u linksaf het zandpad op.
Let u hier eens op de sloot rechts van het pad. Over een
afstand van een paar honderd meter zult u de meters-diepe
sloot zien ‘opkomen’ tot een nietszeggend greppeltje. Ingrepen
als deze hebben na de oorlog op grote schaal in het
hele Drentse esdorpenlandschap plaatsgevonden. Ten koste
bijvoorbeeld van de Stroeten, want de sloot voert het water
juist bij de stroet vandaan! Zodra u links de Stroeten heeft,
moet u eigenlijk even blijven staan en om u heen kijken.
Hier is namelijk heel mooi te zien dat de essen en het veld
rond de stroet allemaal een flink stuk hoger liggen en dat al
het water dus vanzelf deze kant opkomt. Althans: tot de
20ste-eeuwse waterhuishoudingsdeskundigen iets anders
bedachten.
• Ga voorbij de stroet linksaf het pad op.
Het pad volgt de grens van de Zuidesch van Zweeloo en de
Stroeten. Aan de houten landhekken kunt u zien dat u weer
in het domein van ‘Het Drentse Landschap’ bent teruggekeerd.
In totaal bezit de stichting in de Stroeten op dit moment
zo’n vijftien hectare.
• Na een laatste blik op de Stroeten neemt u
het klinkerweggetje rechtsaf dat u met een
wijde boog terugbrengt naar het kerkje van
Zweeloo.
Wellicht is het goed om al wandelend over de es van
Zweeloo te bedenken dat de cultuurgronden waar u hier
loopt, echt eeuwen en eeuwen oud zijn. Al in de vroege
Middeleeuwen en ver daarvoor werd hier geboerd. Het graf
van de ‘Prinses van Zweeloo’, dat bij het dorp gevonden
werd, illustreert dat zulks niet zonder succes was. Cultuur en
natuur zijn in het Drentse landschap onlosmakelijk met
elkaar verbonden. Hier rond de Stroeten was dat duidelijk
te zien en bij een volgend ‘eindje om’ zullen we het
gegarandeerd weer tegenkomen.
© Stichting ‘Het Drentse Landschap’
Kloosterstraat 5 / 9401 KD Assen / Tel. (0592) 31 35 52

Tjalling Waterbolk
(bewerking Joan D.D.Hofman)
De geschiedenis als de
drager van de toekomst
Naar aanleiding van het beëindigen van zijn lidmaatschap
van het bestuur van ‘Het Drentse Landschap’ heeft het
dagelijks bestuur prof. Waterbolk verzocht om zijn visie
te geven over de manier waarop de Stichting in de
toekomst met cultuurhistorische waarden, waaronder
de archeologische, zou moeten omgaan. De nota die de
heer Waterbolk heeft geschreven, lijkt het bestuur ook
voor de begunstigers van de Stichting interessant. Het
verhaal is echter te lang om in zijn geheel in het kwartaalblad
te plaatsen. Daarom treft u hier een bewerking aan.
Zij die de oorspronkelijke nota willen lezen, krijgen die
op aanvraag toegezonden.
Redactie
De eenzame eikeboom bij de Popkenmaat en de Zuidlaarderlanden, markeert nog de plaats waar in
1775 de eerste grenssteen van de markegrens Schipborg/Zuidlaren werd gelegd. (foto: Harry Cock)
Beschouwingen
19
Wat is het probleem
Wie zijn wij, waarom moeten we er zijn, hoe breed is de taak
van ‘Het Drentse Landschap’, wat is kortom onze identiteit.
Dit zijn vragen die we ons als 60-jarige stichting in een zich
turbulent ontwikkelende samenleving regelmatig moeten
stellen om vanuit onze doelstellingen steeds een zinvolle taak
te kunnen blijven vervullen.
Zoals in een modern huis met moderne mensen oude spullen
heel goed kunnen passen, kunnen in het moderne, steeds
veranderende landschap oude patronen en elementen die inzicht
bieden in de geschiedenis, worden ingepast. Cultuurhistorische
waarden, die we niet alleen ontzien omdat ze
oud zijn en iets van het verleden laten zien, maar die ook in
het huidige landschap als een rijkdom worden ervaren.
De cultuurhistorische hoofdstructuur van Drenthe
De ondergrond van Drenthe bestaat uit een in de ijstijd
gevormd keileemplateau dat met dekzand is bedekt. Via
brede dalen watert het plateau af in drie hoofdrichtingen:
noord, zuidwest en zuidoost. Na de ijstijd zijn langs de rand,
maar ook plaatselijk in de dalen en op vlakke delen van het
plateau, dikke pakketten hoogveen ontstaan. In de vroege
Middeleeuwen lag het gebied als een grillig gevormde drielobbige
bult temidden van een uitgestrekt hoogveengebied
en was eigenlijk alleen via waterwegen toegankelijk.
In deze natuurlijke eenheid vinden we een grote verscheidenheid
aan cultuurlandschappen. Elk landschapstype wordt
gekenmerkt door een eigen ontstaansgeschiedenis, een eigen
structuur en een eigen invulling met menselijke activiteiten.
Met een eigen milieu voor de flora en fauna.
Het grootste deel van de hogere zandgronden wordt in-

20 Beschouwingen
genomen door het esdorpenlandschap, dat al in de Middeleeuwen
zijn huidige vorm heeft gekregen, maar rechtstreeks
teruggaat op veel oudere, doch meer door de natuur dan door
de mens gevormde landschappen. Langs de randen van het
plateau ontwikkelden zich op zandruggen streekdorpen met
een opstrekkende verkaveling. De systematische afgraving van
de hoogveengebieden vanaf de zestiende eeuw leidde tot het
ontstaan van veenkoloniale landschappen met een karakteristiek
patroon van bewoningslinten, kanalen en wijken.
Het primaire stramien wordt gevormd door een wijdmazig
net van ongeveer 100 dorpsgebieden dat al in prehistorische
tijd zijn grondslag vindt. Deze dorpsgebieden zijn dus ouder
dan de dorpen zelf. Je zou ze ‘oermarken’ kunnen noemen,
omdat de historische marken eruit zijn ontstaan. Die latere
marken kenden een zekere bestuurlijke zelfstandigheid. De
bewoners beslisten zelf over zaken van gemeenschappelijk
belang, zoals het gebruik en beheer van de gronden. Binnen
de huidige boermarken is de aanspraak op dit ‘recht’ nog
terug te vinden.
Boven het niveau van de marken stonden de dingspelen, die
met name een taak hadden op het gebied van de rechtspraak.
Oorspronkelijk zijn het er drie geweest. De grenzen kwamen
ongeveer overeen met de waterscheidingen tussen de drie
afwateringssystemen. Deze driedeling is vermoedelijk aanleiding
geweest voor de naam van de provincie.
Bij de kerkelijke indeling werden in de meeste gevallen een
aantal marken tot een kerspel verenigd. Binnen een kerspel
ontwikkelde vooral het kerkdorp zich met zijn vanuit de
wijde omgeving zichtbare toren. Hier kwamen de wegen
samen; hier werd markt gehouden.
De huidige gemeenten zijn in veel gevallen de directe opvolgers
van de kerspelen. Al zijn de grenzen van marken en
kerspelen altijd onderhevig geweest aan kleine veranderingen,
de hoofdstructuur wordt nog op tal van plaatsen in het landschap
gemarkeerd door een weg, een waterloop, een grenssteen
of -boom. Bij de gemeentelijke herindeling zullen tal
van dergelijke elementen hun betekenis als bestuurlijke
markering verliezen.
Een stapje verder terug in de tijd
Ook uit de tijd van vóór de Middeleeuwen worden we in
Drenthe geconfronteerd met menselijke activiteit, samen te
Deze boswal vormt het restant van de markegrens
tussen Annen en Zuidlaren.
vatten onder de naam ‘bodemarchief’. Sporen van
prehistorische nederzettingen worden vaak aangetroffen in
of bij bestaande dorpen, maar ook daarbuiten; bijvoorbeeld
op (voormalige) heidevelden of zelfs onder essen. De essen
zijn dan ook niet alleen om historische en landschappelijke
redenen van groot belang, doch ook als bodemarchief.
In archeologisch opzicht heeft Drenthe binnen Nederland
een eigen identiteit. Het meest opvallend zijn wel de hunebedden,
maar ook de Celtic fields illustreren die. Of burchtheuvels,
voorden (doorwaadbare plaatsen), veenbruggen en
knuppelpaden als elementen uit de prehistorische infrastructuur.
Het bodemarchief is een kostbaar bezit, dat nog
regelmatig grote verrassingen oplevert en ons inzicht in het
leven van onze voorouders en de ontwikkelingsgeschiedenis
van Drenthe verdiept.
Een en ander betekent onder meer dat voorzichtigheid
geboden is, wanneer men bij het terreinbeheer grondwerkzaamheden
wil verrichten.
De natuurlijke identiteit van Drenthe
Door menselijke activiteiten is geen stukje Drenthe
onberoerd gebleven. Pure natuur bestaat niet in onze
provincie. We hebben te maken met planten en dieren voor
wie de omstandigheden geschikt zijn om er te leven. Die
omstandigheden worden door tal van factoren bepaald, maar
de bodemgesteldheid en de waterhuishouding behoren wel
tot de basis-elementen. Daarin is in de loop der geschiedenis
evenwel het nodige gerommeld. En dat zal ook in de toekomst
wel doorgaan, al proberen we hier en daar de klok
een beetje terug te zetten.
In de oude cultuurlandschappen, waarin veranderingen zich
heel geleidelijk voltrokken, was een opbouw in de intensiteit
van het grondgebruik. Dichtbij de nederzettingen werden
de gronden intensiever gebruikt dan verderaf gelegen
gronden. In combinatie met verschillen in hoogteligging,
bodemsoort en waterhuishouding leidde dit tot een grote
variatie aan oecologische omstandigheden en dus tot grote
biologische verscheidenheid.
Kenmerkend voor Drenthe zijn dan ook plantensoorten die
van nature in heel andere landschapstypen voorkomen, maar
die ook binnen de specifiek Drentse omstandigheden een
plaats hebben gevonden. Van de oude cultuurlandschappen
foto: Harry Cock

zijn dat dan bijvoorbeeld de heidevelden, beekdalgraslanden,
blauwgraslanden, roggeakkers en zandverstuivingen. Maar
ook sommige bostypen bevatten karakteristieke soorten, wat
kan samenhangen met extreme voedselarmoede of juist met
de rijkdom van de in Drenthe aan de oppervlakte aanwezige
potklei.
Juist in de laatste eeuw zijn bij pogingen van de mens om de
natuur naar zijn hand te zetten - vooral bij agrarische ruilverkavelingen
- grote oppervlakten halfnatuurlijke cultuurlandschappen
verdwenen. Daarmee verdween ook een groot
deel van de karakteristieke flora en fauna, of werd uiterst
zeldzaam.
Waarmee gaat ‘Het Drentse Landschap’ verder
Het ligt voor de hand dat onze Stichting alleen recht doet
aan haar naam, als ze doorgaat met het beschermen van de
archeologische, historische en natuurlijke waarden in het
landschap. Met name wanneer die voor Drenthe karakteristiek
zijn of juist in deze provincie goed bewaard zijn gebleven. De
aandacht zal allereerst uitgaan naar wat nog rest van de oudere
cultuurlandschappen, omdat die het meest karakteristiek en
waardevol en in biologisch opzicht het rijkst zijn. Doch ook
de jongere, veelal armere landschappen verdienen de aandacht.
Al was het maar om daar de biologische en landschappelijke
kwaliteit te verbeteren. Voor de eigen terreinen
zullen voortdurend keuzen moeten worden gemaakt. De
belangen van de flora lopen niet altijd parallel met die van
de fauna of de cultuurhistorie. Met duidelijke doelstellingen
en keuzen kan de Stichting haar identiteit en plaats in de
samenleving manifesteren.
Van belang is daarbij het typisch regionale als uitgangspunt
Beschouwingen
21
te kiezen om de funktie van de Stichting enigszins af te
bakenen ten opzichte van de landelijk opererende organisaties.
Samenwerking met anderen is op het vlak van natuurbescherming
goed geregeld. Wat de cultuurhistorische
aspecten betreft, is er echter in organisatorisch opzicht weinig
structuur te bespeuren. Hoewel ‘Het Drentse Landschap’
een open oog heeft voor cultuurhistorische waarden en er in
haar terreinen zorg voor draagt, zou zij meer in het algemeen
voor cultuurhistorische zaken een actievere rol kunnen
vervullen. Het landelijk gebied heeft meerdere funkties. Er
gebeurt van alles om allerlei funkties te realiseren. Maar al te
vaak is de vernieuwingsdrift zo groot dat men zich er
onvoldoende van bewust is, dat er patronen en elementen
zijn die het behouden waard zijn. En dat dit vaak met weinig
inspanning mogelijk is. Bij elke activiteit dient men zich
vooraf af te vragen, welke sporen uit het verleden getuigen
van de geschiedenis van het gebied. Zijn er bewoningssporen
uit de prehistorie, vertelt de nederzettingsstructuur of het
wegenpatroon iets over de historische ontwikkeling. Blijkt
de relatie tussen de natuurlijke omstandigheden en de eertijdse
mogelijkheden uit de verkaveling, zijn er historische
monumenten met herkenbare samenhang met de omgeving,
etc.
Er zijn inmiddels tal van voorbeelden van de modieuze opvatting
van een maakbare natuur; de zogenaamde natuurontwikkeling
die de gevolgen van de vernietiging moet
compenseren. In veel gevallen houdt men daarbij echter te
weinig rekening met gegevens uit het verleden. Nog afgezien
van de vraag of de beoogde natuur maakbaar is en zo
ja, of je dan nog van natuur mag spreken. Wat zich hier en
daar ook aandient, is het creëren van namaaknatuur of
pseudocultuur; imitaties die afbreuk kunnen doen aan de
authenticiteit van wat overgeleverd is. Herstel en restauratie
zijn uiteraard te rechtvaardigen. Nieuwe natuur is ook
prima, mits het niet ten koste gaat van historische waarden
en duidelijk is dat het nieuw is. ‘Het Drentse Landschap’ zal
zulke keuzen uiterst zorgvuldig moeten blijven maken.
Er mag geen twijfel over bestaan dat de Stichting ‘Het
Drentse Landschap’ een duidelijke taak heeft bij het in stand
houden van de eigen identiteit van Drenthe in natuur en
landschap.

22
Natuurlijk
* Geert de Vries
Vogels in je tuin
In de wintermaanden
kun je heel goed beginnen
met het leren herkennen van
de verschillende vogelsoorten.
Omdat veel bomen en struiken
nu kaal zijn, kun je de vogels
goed zien. Hoe meer soorten
voer je geeft, hoe meer soorten
vogels je in de tuin ziet.
Maak deze winter eens een
lijstje met alle vogelsoorten
die in jullie tuin gezien zijn.
* G. de Vries, consulent voor natuur- en milieueducatie
in het onderwijs, is lid van het Algemeen
Bestuur van ‘Het Drentse Landschap’.
Roodborstje (foto: Joop v.d. Merbel)
•
De top tien
Er is een top-tien lijst van vogels
die het vaakst ’s winters in
tuinen worden gezien. Spreeuw,
Huismus en Pimpelmees worden
het meest gezien. Direct gevolgd
door Merel, meeuw, Vink en
Roodborst. De Groenling, Koolmees
en kraai sluiten de rij.
Klopt deze top-tien met de
vogels die in jullie tuin het meest
worden gezien?
•
De Koolmees
Een bioloog wilde eens weten of
het waar was dat de Koolmees
’s winters in zijn tuin steeds
dezelfde was. Omdat hij een
speciale vergunning had, mocht
hij Koolmezen vangen. Hij ving
zijn Koolmees even en deed een
ringetje met een nummer om
een pootje. De volgende dag
ving hij zijn Koolmees weer. Tot
zijn verbazing was die niet
geringd. Hij bleef aan het ringen,
want zijn ene Koolmees bleek er
niet één te zijn, maar meer dan
dertig verschillende Koolmezen.
Met dit onderzoekje heeft hij
bewezen dat ook de Koolmees
die steeds op jouw voedertafel
komt, niet altijd dezelfde is, maar
één van de tientallen die
’s winters in jullie buurt rondzwerven.
Vaak hoor je mensen zeggen:
“dat Koolmeesje komt al meer
dan 15 jaar in onze tuin”.
Helaas, dat is niet waar. De
meeste zangvogels zoals mezen
en Roodborstjes worden slechts
twee tot drie jaar oud. Een
enkeling haalt de leeftijd van
tien jaar. Dat is te vergelijken
met mensen die 100 jaar oud
geworden zijn.

•
Het Roodborstje
De meeste Roodborstjes die je nu
ziet komen uit Scandinavië of
Rusland. Veel van onze Roodborstjes
zitten nu in Spanje.
Je zult ’s winters nooit twee
Roodborstjes gezellig bij elkaar
zien. De mannetjes en vrouwtjes
hebben ’s winters allemaal een
eigen plekje waar ze voedsel
zoeken. Roodborstjes zingen
zelfs ’s winters. Het liedje
betekent voor de andere Roodborstjes:
“Dit is mijn voedselgebiedje,
zoek jij maar iets
anders”. Elk Roodborstje
verdedigt zijn voedselgebied zo
fanatiek dat er ongeveer één op
de tien Roodborstjes met een
hersenschudding rondvliegt.
In tegenstelling tot de mezen zijn
de Roodborstjes dus wel steeds
dezelfde exemplaren die je
’s winters bij het voederhuisje
ziet.
Merel (Archief HDL)
Koolmees, getekend door
Ilse Wilkens uit Hoogeveen
•
De Spreeuw
Spreeuwen zie je altijd in groepen.
Ook slapen ze samen. Als een
Spreeuw op een dag weinig
voedsel heeft kunnen vinden,
dan gaat hij ’s nachts naast een
Spreeuw slapen die zijn buikje
wel lekker rond heeft gegeten.
De volgende ochtend volgt de
hongerige Spreeuw zijn buurman
om er achter te komen waar wel
wat te halen is.
•
De Merel
Aan het begin van deze eeuw
zag je bijna nooit een Merel in
de tuin. Het waren schuwe bosvogels.
Toen er in een paar
strenge winters vrijwel geen
voedsel in het bos te vinden was,
kwamen ze tot de ontdekking
dat er in tuinen nog wel wat te
halen was. Een enkel paartje
keerde niet
terug naar
het bos,
maar ging in de tuin broeden.
Steeds meer Merels dachten er
net zo over en nu is het één van
de meest algemene vogels in de
tuin.
Tips
Jeugdrubriek
23
• De voederplaats
Een paal met een plank is al voldoende.
Vogels willen graag een goed uitzicht
hebben op katten en andere vijanden.
Zet het voederhuisje niet te dicht bij
het raam. Zet het bij voorkeur in de
buurt van een heg of ander dicht
struikgewas. Bij gevaar willen ze
graag een verstop-plek hebben.
• Voedsel
Hoe meer soorten voedsel, hoe groter
kans is op verschillende soorten vogels.
Het voedsel mag niet zout zijn.
Merels eten graag oude appels.
Roodborsten zijn dol op bijvoorbeeld
havermout en meelwormen.
Mussen, Vinken en Groenlingen
verwen je met vogelzaad.
Mezen komen af op vetbollen
en pindasnoeren.
• Ontdekken
Kortom: probeer eens een lijstje te
maken van wie wat eet. Eet een
Merel ook brood? Kun je mussen
aan een pindasnoer zien hangen?
Je kunt een heleboel over de vogels
in jouw tuin ontdekken en daar
ongetwijfeld veel plezier
aan beleven.

24
Bertil Zoer*
De Kerkuil
Van oudsher is de Kerkuil als bondgenoot in de bestrijding van muizenplagen een graag geziene
gast op de Drentse boerderijen. Menig boerenhuis was dan ook voorzien van een ‘oelebred’,
waardoor de uil naar binnen kon. Tegenwoordig moet er met behulp van actieplannen en de
inzet van provinciaal georganiseerde kerkuilenwerkgroepen hard aan gewerkt worden om
de Kerkuil als broedvogel te behouden.
foto: Eddy Kuis
Geruisloze killer
Een Kerkuil is ‘ontworpen’ voor een
leven in de duisternis. Zijn ogen zijn
opvallend groot en enigszins buisvormig
van structuur om zelfs een
minieme hoeveelheid licht nog te kunnen
benutten. De bijzondere oogstructuur
heeft als nadeel dat de ogen onbeweeglijk
vastzitten in de kop. Hierdoor
moet de uil leren leven met een starre,
starende blik en het bijbehorende
imago van wijze vogel. Gelukkig
wordt het beperkte blikveld gecompenseerd
door een opmerkelijke
beweegbaarheid van de kop. Een
Kerkuil kan zijn kop maar liefst driekwart
rond draaien.
Naast een stel geavanceerde nachtkijkers,
beschikt de uil ook nog eens
over een uitstekend ontwikkeld
gehoor. Het zachtste muizenritseltje
wordt niet alleen opgemerkt, maar ook
nog eens met een griezelige precisie
gelokaliseerd. Het karakteristieke
uilenmasker vervult hierbij, als een
soort schotelantenne, een onmisbare
rol. De ooropeningen liggen direct
achter de rand van het hartvormige
masker. Opmerkelijk is dat de gehooropening
aan de linkerkant van de kop
ietsje hoger ligt dan aan de rechterkant.
Ook dit draagt bij aan het nauwkeurig
kunnen lokaliseren van prooidieren.
Hoe perfect de stereo-schotelontvangst
werkt blijkt uit experimenten, waarbij
geblindeerde Kerkuilen zich keer op
keer feilloos op wegvluchtende muizen
wisten te storten. Zelfs in het holst van
de meest duistere nacht zijn de muizen
dus niet veilig.
De oren op ongelijke hoogte en de
onbeweeglijke grote ogen zouden van
een uilskuiken nooit moeders mooiste
maken, als alles uiteindelijk niet met
een schitterend verenpak werd afgewerkt.
Dankzij een speciale verenstructuur
zijn Kerkuilen in staat volkomen
geruisloos te vliegen, wat
natuurlijk bijzonder handig is als je
muizen wilt vangen. Een scherpe
haaksnavel en een paar fikse klauwen
completeren de uitrusting van de
nachtelijke jager, de schrik van iedere
veldmuis, de perfecte muizenkiller.
Teruglopend kerkbezoek
Kerkuilen broeden graag op een
donkere rustige plaats, zoals die in
allerlei gebouwen aangetroffen kan
worden.
Hoewel zijn naam anders doet
vermoeden, zoekt een Kerkuil tegenwoordig
zijn heil eerder in boerenschuren
dan in kerken. De Engelse

naam ‘Barn Owl’, oftewel schuuruil, is
wat dat betreft toepasselijker gekozen.
Het dichtspijkeren van kerktorens,
maar ook stadsuitbreidingen, waardoor
de kerk steeds verder van geschikt
jaaggebied af komt te liggen, werken
een teruglopend kerkbezoek in de hand.
In Drenthe biedt alleen de kerk van
Anloo nog onderdak aan kerkse uilen.
Met onheilspellende kreten, geliefd bij
makers van griezelfilms en het aanbieden
van een onthoofde muis tracht
het mannetje het vrouwtje paringsbereid
te maken. Het huwelijksbed
bestaat hooguit uit een laagje platgetrapte
braakballen, vaak in een
speciaal voor Kerkuilen vervaardigde
uilenkast. Soms moet er een stapeltje
vers gedode muizen aan te pas komen
om de laatste twijfels bij mevrouw weg
te halen om in te stemmen met de
paring.
Kerkuilen doen aan geboorteregeling
door de hoeveelheid eieren af te
stemmen op de beschikbare hoeveelheid
prooidieren. In muizenrijke jaren
kan het aantal eieren per legsel wel tien
stuks bedragen. Doordat de eieren uitkomen
in dezelfde volgorde als waarin
ze gelegd zijn, zit er vaak
enkele dagen leeftijdsverschil tussen de
kuikens. Het oudste nestjong neemt
gewoonlijk als eerste de prooi in
ontvangst van de ouders. Pas als hij
voldoende heeft gegeten, geeft hij een
muis door aan zijn oudste broertje of
zusje. Het jongste kuiken komt altijd
als laatste aan bod. In tijden van
onvoorziene voedselschaarste laten de
oudere kuikens zo weinig over voor de
Benjamin dat hij dat met de dood
moet bekopen. Deze, in onze ogen
onrechtvaardige gang van zaken, houdt
in dat meestal alleen de jongste kuikens
de hongerdood sterven, maar dat niet
het gehele nest verzwakt raakt.
Kleinschalig cultuurlandschap
De Kerkuil woont het liefst vlak bij
zijn voedselbron. Of er Kerkuilen in
een gebied voorkomen, hangt enerzijds
af van de aanwezigheid van geschikte
nestplaatsen en anderzijds van het
voorkomen van voldoende muizen.
In moderne ruilverkavelde streken,
waar boerenschuren vervangen zijn
door hermetisch afgesloten bioloodsen,
ontbreekt het vaak aan geschikte nestlokaties.
Modern graslandgebruik met
scheuren van de zode, slepen en regelmatig
doorzaaien is funest voor Veldmuizen,
en dus ook voor Kerkuilen. In
gebieden waar een goede muizenstand
beperkt is tot de ‘natuurvriendelijk
beheerde’ wegbermen, vallen helaas
nogal wat verkeersslachtoffers onder de
uilen.
Het kleinschalige cultuurlandschap met
zijn vele muizenrijke houtwallen, graslandjes
en met boerderijen die nog
voorzien zijn van een oelebred biedt
nog altijd de beste mogelijkheden. Of
‘Het Drentse Landschap’ wat dat
betreft nog wat te bieden heeft? Gaat u
maar eens kijken op Rheebruggen, in
het Reestdal of bij De Kleibosch.
Uileballen pluizen
Prooidieren worden in hun geheel
doorgeslikt, waarna de onverteerbare
delen, zoals haren en botjes, als braakbal
naar buiten komen. Het uitpluizen
van braakballen levert verrassende
informatie op over de samenstelling
van de muizenbevolking in het jachtgebied
van de uil.
De Kleibosch
Flora en fauna
Reestdal / Rabbinge
Twee schijfdiagrammen met weergave
van braakbalsamenstelling
(muizensoorten) afkomstig uit
verschillende terreinen van HDL
25
Veldmuis
Aardmuis
Bosspitsmuis
Huisspitsmuis
Waterspitsmuis
Dwergspitsmuis
Bosmuis
Huismuis
Dwergmuis

Markegrens
26
Kortweg
•
Hijkerveld 10
Aan de noordzijde van het
Landgoed Hooghalen in het
Hijkerveld ligt een markante
grafheuvel. Ter hoogte van
deze grafheuvel maakt de oude
markegrens tussen Hooghalen
en Hijken een knik. In vroeger
tijden is deze grafheuvel door
landmeters gebruikt omdat dit
het enige herkenningspunt
vormde in het open kale heidelandschap.
Deze markegrens is
compleet met knikpunt, nog
altijd te herkennen aan de grens
tussen bos en cultuurgrond.
De grafheuvel is in de loop der
jaren behoorlijk ‘geërodeerd’,
waardoor de oppervlakte veel
kleiner is geworden. Nadat in
het verleden de grafheuvel in
twee helften werd aangekocht
kon nu ook de aangrenzende
© Topografische Dienst Emmen
cultuurgrond worden aangekocht.
Deze aankoop
maakt het mogelijk de grafheuvel
te restaureren en het
oorspronkelijke profiel te
herstellen. Het aangrenzende
landbouwbedrijf bleek bereid
voor dit doel een stuk van het
huiskavel aan de Stichting te
verkopen.
Inmiddels wordt deze grafheuvel,
tezamen met tientallen
andere op het Landgoed
Hooghalen, door Landschapsbeheer
Drenthe onder leiding
van de provinciaal archeoloog
opgeknapt. Ze komen er weer
prachtig uit te zien.
Er kon verder 0,57.60 ha heide
worden aangekocht. Dit
lijkt maar een postzegel in
vergelijking met de aankoop
van het Hijkerveld in 1987
toen 586 ha in één keer werd
verworven. Het nu aangekochte
perceel lag als een
enclave binnen het veld.
Dergelijke ‘eilandjes’ kunnen in
het beheer voor grote
problemen zorgen. Ontbrekende
eigendommen maken soms
begrazingsbeheer of aanpassingen
in de waterhuishouding
onmogelijk. Hieruit blijkt het
grote belang van dergelijke
kleine aankopen.
Op 17 oktober vond een
evaluatiebijeenkomst plaats met
de grote groep vrijwilligers die
ook dit jaar de vogelkijkhut
van Diependal naar het publiek
toe begeleidde. Ongeveer 2000
liefhebbers bezochten de kijkhut
dit jaar. Bijna drie keer
zoveel als in 1995. Opnieuw
werden er weer interessante
vogels waargenomen, vooral
ook door mensen uit de vogelwerkgroep
De Koperwiek.
Wessel Spoelder, Dirk Haanstra
en Sipke van der Veen zijn wat
dat betreft waarnemers van
formaat. Roodhalsfuut, Roerdomp,
Zomertaling, Waterral,
Porseleinhoen, Blauwborst en
Paapje waren interessante
broedvogels. Witwangstern,
Grote en Kleine zilverreiger,
Lepelaar, Chileense flamingo,
Visarend, Slechtvalk, Kraanvogel,
Kluut en zelfs de Zeearend
werden als passanten aangetroffen.
Voorwaar een
indrukwekkende lijst. Veel
dank gaat uit naar onze vrijwilligers.
Op 7 juli was de Stichting te
gast bij de VARA en wel bij
het programma Vroege Vogels.
Een paar honderd mensen
bezochten het Hijkerveld,
namen deel aan de excursies en
bezochten de vogelkijkhut. Op
dit moment wordt gezocht naar
nieuwe samenwerking met de
VARA in 1997.
•
Rheebruggen 25
Voor het eerst sinds lange
tijd werd op Rheebruggen de
roep van een Steenuiltje
gehoord. Mogelijk het begin
van de terugkeer.
De boerderij aan de Dr. Larijweg
124 te Ruinerwold blijkt
scheuren te vertonen. Met
name de laatste 1,5 jaar is het
een probleem geworden en
naar blijkt niet alleen bij deze
boerderij. We ontvingen van
buren een zevental brieven met
dergelijke problemen. De angst
bestaat dat de in de ruilverkaveling
Ruinerwold-Koekange
sterk ten gunste van de landbouw
gewijzigde waterhuishouding
de oorzaak hiervan
is. Door verdere ontwatering
klinken de onderliggende veenlagen
in. Door de complexe
bodemopbouw, met haar vele
overgangen tussen zand en
veen echter niet overal even
sterk. Het gevolg kan zijn dat
de monumentale panden
scheuren. De brieven zijn
doorgestuurd naar de RVK
Ruinerwold-Koekange, het
waterschap Meppelerdiep en de
gemeente Ruinerwold. In een
gesprek met de burgemeester,
waarbij ook de
provinciale Monumentenzorg
aanwezig was, werd de
gemeente gevraagd initiatieven
te ontwikkelen om deze
ontwikkeling te onderzoeken
en zo mogelijk maatregelen te
treffen. Tezamen met de
andere belanghebbenden wordt
op het resultaat gewacht.
Desnoods kunnen we zelf
initiatieven ontwikkelen.

•
Drouwenerzand 19
Met de aankoop van het
Drouwenerzand in 1974 werd
een aaneengesloten natuurgebied
van 200 hectare
verworven. Aan de rand van
het natuurgebied, op de overgang
naar de cultuurgronden in
het veen, ligt een smalle strook
met zeer veel kleine perceeltjes.
In deze wirwar van eigendommen
kon weer een
perceeltje van 0,24.20 ha bos
aan de legpuzzel worden toegevoegd.
In het verleden zijn hier
heel wat zweetdruppeltjes
gevallen. Onder het stuifzand
van soms enkele meters dik,
bleek nog veen te zitten. Om
hier te kunnen vervenen moest
eerst het stuifzand worden
weggegraven. De metersdiepe
kuilen zijn op een aantal
plekken nog steeds herkenbaar.
Omdat iedereen in die tijd
belang had bij veen, werden de
gronden in kleine perceeltjes
verdeeld. Dit is waarschijnlijk
dan ook de reden waarom deze
versnipperde eigendomssituatie
is ontstaan.
Op 12 oktober werd met de
basisschool De Dobbe uit
Gasselte een zwerfvuilaktie
gehouden. Met veel
enthousiasme werden 25 volle
vuilniszakken afval uit het
natuurgebied verwijderd. Een
prachtig initiatief. Gedurende
het seizoen 1996 werden door
Gijs Leyenaar en Loek Pasman
van het IVN Gieten
18 wandelingen in het
Drouwenerzand georganiseerd,
waaraan door 445 liefhebbers
werd deelgenomen. Overigens
wordt met de verschillende
recreatiebedrijven rond het
Drouwenerzand op een
plezierige manier samengewerkt.
•
Doldersummerveld 22
Dit voorjaar werden op
21 april door dhr. Prinsen op
het gedeelte Landarbeid twee
Grote trappen waargenomen.
Daarbij vergeleken waren drie
Kraanvogels centraal op het
veld maar relatief gewoon. In
Eén van de opdrachten bij de
kindermiddag tijdens de Week van
het Landschap was het schrijven
van een gedicht.
Bovenstaand gedicht is van Natalie
van de basisschool De Ekkelboom.
Rechts: Tijdens de speurtocht kon
iedereen op deze wijze opdrachten
invullen.
foto: Geert de Vreis
het bos in de omgeving van
Doldersum worden regelmatig
Damherten waargenomen.
Deze schitterende dieren zijn,
na aanvankelijk als te bestrijden
exoten te worden gezien, op de
Rode Lijst terechtgekomen.
•
Berichten
27
Takkenhoogte 5
Het natuurontwikkelingsproject
stond in het centrum
van de belangstelling gedurende
de ‘Week van het Landschap’
in september. Bijzonder was de
kinderdag die ’s woensdags
gehouden werd. Onder de
bezielende leiding van de
Natuur en Milieueducatieconsulent
Geert de Vries,
genoten ca. 250 kinderen van
een uitgezette speurtocht.
Iedereen ontving een diploma
‘speurneus’, waarvan onze
voorzitter Aleid Rensen het
eerste uitreikte. De Stichting
dankt de familie Van Hagen
van wiens gastvrijheid zij een
week lang mocht genieten.
Inmiddels is het natuurontwikkelings
project afgerond
en opgeleverd. Alleen de
indrukwekkende gronddepots
zullen nog enige jaren blijven
alvorens zij afgevoerd zijn. Het
ligt in de bedoeling het gebied
in het voorjaar van 1997
officieel open te stellen. De
eerste interessante vogels
werden al waargenomen, waaronder
een broedgeval
van de Kleine plevier.

•
28 Berichten
Reestdal 7
In het Reestdal kon ter
hoogte van De Stapel 6,13.10
ha. worden aangekocht; een
karakteristiek stukje Reestdal.
Een steilrand markeert de overgang
tussen laaggelegen veengronden
en de hooggelegen
zandgronden. In dit Reestperceel
groeien Dotterbloemen
en diverse zegge-soorten. De
grondverwerving vordert in het
Reestdal slechts stapje voor
stapje. De gronden liggen dikwijls
vlak bij de boerderijen,
waardoor zij voor de landbouw
van groot belang zijn. Deze
aankoop vormde een enclave
tussen de in de afgelopen jaren
aangekochte percelen. Ter
hoogte van De Stapel wordt nu
ca 1,5 kilometer langs de Reest
door percelen van de Stichting
begrensd.
De brug naar De Havixhorst
buikte door het gewicht van
auto’s zo sterk uit dat het voegwerk
eruit vloog. De brug is
inmiddels prachtig gevoegd door
het voeg- en gevelrestauratiebedrijf
Zantingh te Meppel
waarbij de zeldzame muurvarens
gespaard werden. Verder
zal het wegdek dusdanig versterkt
worden dat de oorzaak
voor het bolstaan van de brugmuren
wordt weggenomen.
De serre bleek de afgelopen
maanden zo snel te verzakken
dat de muren gefixeerd moesten
worden. Restauratie is
inmiddels aan de fa. Poortman
opgedragen.
Archief HDL
Ten aanzien van de voorgenomen
bouw van de
dressuurhal bij De Stapel heeft
de rechter op advies van de
stichting Advisering Bestuursrechtspraak
‘Het Drentse Landschap’
en de Milieufederatie in
het gelijk gesteld. Over een
nieuw ontwerp, ditmaal binnen
het bouwblok wordt momenteel
met de gemeente De Wijk
gesproken. Een minder lelijk
ontwerp en een betere landschappelijke
inpassing kunnen
mogelijk de pijn een beetje
verzachten.
•
Hollandsche Veld 33
Het project in het kader van
het Overlevingsplan Bos en
Natuur (OBN) is inmiddels
vrijwel uitgevoerd. Met steun
van het Ministerie van
Landbouw, Natuurbeheer en
Visserij is een perceel slechtgroeiende
Fijnspar omgevormd
tot loofbos. Verder heeft de
bosgroep De Holting de
Heidemij/LB+P een onderzoek
laten uitvoeren naar de
mogelijkheden voor verhoging
van de waterstand in het uitgestrekte
bosgebied. Met
betrekkelijk eenvoudige middelen
is waterpeilverhoging van
de wijken goed te realiseren.
In september werd samen met
het IVN een wandeling
georganiseerd die nogal wat
belangstelling trok. Dit oude
bosgebied is een van de minst
bekende bossen in Drenthe.

•
Hunzedal 10
Voor het natuurontwikkelingsgebied
De
Branden aan de voet van het
Drouwenerzand in het Hunzedal,
wordt door ‘Het Drentse
Landschap’ een actief aankoopbeleid
gevoerd. Veelal is het
niet mogelijk gronden rechtstreeks
aan te kopen maar is het
alleen mogelijk om gronden te
verwerven door middel van
kavelruil. Er wordt in overleg
met alle betrokken partijen
gepoogd grondeigenaren uit te
ruilen naar het naastgelegen
deelgebied Kanaalstreek van de
Herinrichting Gronings-
Drentse Veenkoloniën. Binnen
de Herinrichting kon een
akkerbouwbedrijf van 40 ha.
worden aangekocht. Hierdoor
ontstaan weer nieuwe ruilmogelijkheden.
In één van de
komende nummers van het
kwartaalblad zal aandacht
worden besteed aan alle kavelruilactiviteiten
ten behoeve van
dit natuurontwikkelingsgebied.
In nauwe samenwerking met
de Herinrichtingscommissie
kon met ruimhartige financiële
steun van het Wereld Natuur
Fonds in totaal 47 ha langs de
Hunze ter hoogte van Eexterveen
verworven worden. Het
gebied wordt in een aaneengesloten
blok overgedragen en
draagt de naam De Elzenmaat.
Het op dit moment lopende
onderzoek van de Grontmij
naar de mogelijkheden van
hermeandering, zal ons al snel
een inrichtingsplan opleveren.
De stichting is zeer verheugd
over de samenwerking met de
verschillende deelnemende
foto: Grontmij
partijen. Op 6 december
werden de info-panelen die bij
het project horen door burgemeester
Munniksma van de
gemeente Anloo, plechtig in
gebruik genomen.
In de Zoersche Landen wordt
op dit moment door Oranjewoud
grondwerk verricht om
het gebied te vernatten en voor
te bereiden op de komende
bebossing. Binnenkort zal hier
een ca. 80 groot bos ontstaan.
De Waterleidingmaatschappij
Drenthe (WMD) slaagt er inmiddels
in om aanzienlijke
oppervlakte grond te verwerven,
al meer dan 100 ha. Talloze
voorlichtingsbijeenkomsten
proberen de streek inzicht in de
plannen te verschaffen. De
Stichting is ook met de Waterleidingmaatschappij
Groningen
(WAPROG) in gesprek over
de mogelijkheden voor natuurontwikkelingen
in het Hunzedal.
foto: Johan Vos
Eexterveen
•
Elper Westerveld 16
Opnieuw kon er met de
aankoop van 0,65 ha een stukje
worden toegevoegd aan de
puzzel van het versnipperde
eigendom in het Elper
Westerveld. Dit stukje werd 15
jaar geleden met kerstboompjes
beplant. Een dissonant in dit
mooie natuurgebied. Door de
aankopen van dit jaar kan de
begrazingseenheid worden uitgebreid.
Daardoor kan dit versnipperde
terreingedeelte met
stukjes heide, bos, wildakkers
en de kerstboomplantage weer
één geheel gaan vormen met
de rest van het terrein.
Met Landschapsbeheer Drenthe
en de WSW werd afgesproken
om deze winter de jeneverbesstruwelen
vrij te stellen.
•
Berichten
29
Scharreveld 2
Na het weidevogelseizoen
werd gestart met het natuurontwikkelingsproject,
bedoeld
om het Scharreveld en de
Boekweitenplas met elkaar te
verbinden. De fa. Haverkort
heeft reeds een grote oppervlakte
ontdaan van de bouwvoor,
wat aan de grote depots
ook wel te zien is. Nadien
zullen een aantal dichtgeschoven
laagtes weer ontgraven worden.
De hoop bestaat dat het waterschap
Meppelerdiep nu ook
vaart zal zetten in het aanpassen
van de waterhuishouding. In juli
werden er nog zeven Patrijzen
in het veld waargenomen.
Patrijs

Diversen
•
Drentse boerenerven en
tuinen
Voor liefhebbers van het
Drentse landschap en in het
bijzonder voor bewoners van
boerderijen is onlangs het
standaardwerk ‘Drentse boerenerven
en tuinen’ verschenen. Ons
oud-bestuurs- en erelid, de
landschapsarchitect Harry de
Vroome, belicht op inzichtelijke
wijze de geschiedenis en inrichting
van het Drentse boerenerf.
De aanleg van een nieuw
erftype volgens de streekeigen
tradities krijgt veel aandacht,
evenals de aanplant van
karakteristieke bomen, struiken
en bloemen. In het klassiek
vormgegeven boek met foto’s
van Harry Cock bevindt zich
een zeer uitgebreide sortimentslijst
van streekeigen beplanting,
inclusief de klassieke Drentse
fruitrassen. Een apart hoofdstuk
is gewijd aan het ecologische
aspect van de boerentuin. De
Vroome werd bijgestaan door
een team van deskundigen,
waaronder de tuinspecialist
Heilien Tonckens, de boerenervendeskundige
Greet Bierema,
de pomoloog Jelle de Vries en
de ecoloog Jan van Ginkel.
Het boek is uitgegeven door de
Vereniging Brede Overleggroep
Kleine Dorpen in
Drenthe en de Boerderijen
Stichting Drenthe in samen-
werking met uitgeverij van
Gorcum. De winkelprijs
bedraagt ƒ45,–. Een schitterend
geschenk voor de feestdagen !
• P.R.
Excursies, lezingen, het aanbrengen
en onthullen van
panelen, het handboek dat
inmiddels voor u ligt, allemaal
inspanningen die we ons
getroosten om ons werk onder
de aandacht te brengen. Week
van het Landschap, Vroege
Vogels op 7 juli, de etstoel te
Anloo op 17 augustus. Zomaar
een greep. Deze zaken kunnen
natuurlijk alleen maar tot stand
komen met hulp van onze vrijwilligers.
Om als groep wat
meer met elkaar bekend te
geraken en ook als blijk van
erkenning werd op 28 oktober
een vrijwilligersdag gehouden.
Met z’n vijftigen hebben we
lekker op Kampsheide
gewandeld en wat zaken
bediscussieerd. Het gevoel blijft
over dat we trots mogen zijn
op deze toegewijde groep
vrijwilligers die ons gebaar
zeker op prijs stelden.
• Personeel
Freek Posthumus is op
15 november, na een dienstverband
van 15 jaar, met
vervroegde uittreding gegaan.
Hoewel nog jong en fris van
leden heeft hij voor deze optie
gekozen. Op deze plaats wil de
Stichting Freek danken voor
zijn inzet en zijn bijdrage aan
de sfeer door zijn zachtmoedige
en eerlijke aanwezigheid al die
jaren.
•
Oude Diep
De talrijke werkgroepen van
het IGOD-project (Integrale
Gebiedsontwikkeling Oude
Diep) beginnen hun produkten
af te leveren. Er is een
NBL-visie Middenveld, een
landbouwvisie, een natuurontwikkelingsplan
voor het
voetgebied van de VAM en
een rapport Stadslandschap
Hoogeveen. De hoeveelheid
papier is indrukwekkend. Op
dit moment vindt de integratie
plaats, tegelijk met het
betrekken van de streek. De
ontwikkelingen zijn op dit
moment dermate complex en
onoverzichtelijk dat er nog
geen peil op het eindresultaat is
te trekken.
De gemeente Hoogeveen heeft
Ecoplan opdracht gegeven om
een inrichtingsplan voor de
zone langs het Oude Diep nabij
de Toldijk te maken. Het plan
ziet er goed uit, alhoewel de
zone te smal is om werkelijk
iets te bereiken. Men krijgt
toch tranen in de ogen wanneer
je ziet hoe daar midden in het
beekdal een industrieterrein
wordt neergesmeten. In plaats
van het aantrekken van hoogwaardige
industrie of het
ontwikkelen van kantorenlokaties,
is Hoogeveen al
tevreden met bulk-industrieën.
Men vraagt zich af wie eigenlijk
controle op zo’n proces
uitoefent. Verder zal er een
probleem ontstaan indien de
gemeente Hoogeveen doorgaat
om langs het Oude Diep een
metersbrede betonbaan aan te
leggen. Men noemt het een
fietspad naar Echten maar het is
in feite een ontsluitingsweg. De
particuliere natuurbescherming
zal zich ertegen verzetten dat
op deze wijze het Oude Diep
definitief in een corset zal
worden gezet.
•
Verdrogingsbestrijding en
particulier natuurbeheer
De stichting heeft zitting
genomen in een werkgroep
van die naam, in het leven
geroepen door het waterschap
Meppelerdiep. Met alle belanghebbenden
wordt ernaar
gestreefd om de knelpunten te
prioriteren en zo snel mogelijk
via projecten op te lossen. In
het blad “Het Waterschap” van
november, waarschuwt de
redactie ook al voor de
bezuiniging op verwerving door
Ministerie van Landbouw,
Natuurbeheer en Visserij
(LNV). Uitholling van dit
instrument tezamen met de afkalving
van Gebiedsgerichte
Bestrijding Verdroging
(GEBEVE)-fondsen brengt de
uitvoering van projecten al snel
in gevaar. Evenals in het blad
“Landinrichting” verbaast men
zich over de wat onbezonnen en
vooral politiek gemotiveerde
keuze van de minister van LNV
voor particulier natuurbeheer
ten koste van verwerving. De
Stichting vindt het tekenend dat
zowel waterschappers als landinrichters
kritische geluiden
laten horen om deze
ontwikkelingen te nuanceren.
De Unie van Landschappen
heeft samen met Natuurmonumenten
een folder uitgegeven
om de waarheid
omtrent het complexe natuurbeheer
in een brede kring
bekend te maken.

Agenda
Algemeen
do. 26 dec.
10.00 uur.
za. 29 maart 1997
13.00 - 17.00 uur.
za. 19 april
14.00 uur
za. 10 mei
14.00 uur
Schaapskudde Hijkerveld.
De schapen vertrekken met de herder om 9.30 uur
naar de heide en komen om 16.30 uur terug bij de
kooi. De schaapskooi is te bereiken vanaf het dorp
Hijken via de Leemdijk.
Vogelkijkhut Diependal.
Vanaf het weekend 13/14 april tot en met het
weekend van 28/29 sept. is de hut van 08.00 tot
18.00 uur vrij toegankelijk. De hut is te bereiken
via de Zwarte weg, vlakbij de “Speelstad Oranje”.
Kerstwandeling op het Hijkerveld met gidsen van het
IVN.
Startpunt is de schaapskooi, te bereiken vanaf
Hijken via de Leemdijk. Vanaf het dorp is de
route aangegeven met bordjes.
Open dag op de beheersboerderij bij de Wildenberg in
het Reestdal.
Nadere informatie volgt in het volgende kwartaalblad.
Reestdalwandeling onder begeleiding van dhr. A.Dragt.
Vertrekpunt is de parkeerplaats van De Havixhorst,
gelegen aan de Schiphorsterweg (van De Wijk
naar Schiphorst). Speciale aandacht voor de
havesathen De Havixhorst en Dickninge.
De havesathe Dickninge is vooral bekend vanwege
de stinzeflora, met name de Holwortel.
Reestwandeling onder begeleiding van dhr. A.Dragt.
Startpunt is de kerk in Oud-Avereest in Overijssel.
Tijdens deze wandeling zal onder andere aandacht
geschonken worden aan de opbouw van het landschap
in het beekdal. Vanaf de Overijsselse kant
wordt de Reest overgestoken naar de heide en de
bossen van Wildenberg-Rabbinge.
Voor alle activiteiten geldt dat honden niet
mee mogen; ook niet aangelijnd!
Film inmonteren!!!!
31

32
Deze uitgave werd mede mogelijk gemaakt dankzij een financiële bijdrage van:
• Koninklijke BOOM PERS
Meppel (0522) 26 61 11
• Aannemingsbedrijf VEDDER BV
Eext (0592) 26 26 20
Grond-, weg- en waterbouw
• Bouwbedrijf H. POORTMAN
Veeningen (Zuidwolde Dr.) (0528) 39 14 82
Restauratie-nieuwbouw-onderhoud-verbouw
• IWACO B.V.
Groningen (050) 521 42 14
Adviesbureau voor water en milieu
• GRONTMIJ DRENTHE
Assen (0592) 34 29 71
Advies- en ingenieursbureau
• ORANJEWOUD BV - HEERENVEEN
Heerenveen (0513) 63 45 67
Ingenieursbureau
• ABN AMRO BANK N.V.
Assen (0592) 33 33 00
District Drenthe
• NV EDON Groep
Zwolle (038) 455 41 34
Onderneming voor energie, milieu en telecommunicatie
• NAM B.V.
Assen (0592) 36 20 74
Aardoliemaatschappij
• Havesathe ‘DE HAVIXHORST’
De Wijk (0522) 44 14 87
Hotel - Restaurant
• NV Waterleidingmaatschappij ‘DRENTHE’
Assen (0592) 39 55 55
Water, het wonder uit de kraan
• Buro HOLLEMA
Rolde (0592) 24 13 13
Tuin- en landschapsarchitekten BNT
• VAM Wijster
Wijster (0593) 56 39 24
Hergebruik en (eind)verwerking van afvalstoffen
• HOLLAND CASINO Groningen
Groningen (050) 312 34 00
Prominent in uitgaan
• HEIDEMIJ ADVIES BV
Assen (0592) 39 21 11
Advies- en ingenieursbureau (inrichting, infrastructuur,
milieu en ecologie)
• DENGERINK Vleeswaren
Meppel (0522) 25 25 14
Uitsluitend topkwaliteit
• ERICSSON Radio Systems B.V.
Emmen (0591) 63 77 77
Produkten voor mobiele communicatie
• HULZEBOSCH Grondwerken C.V.
Beilen (0593) 52 21 39
Natuurbouw, grond-, straat- en rioleringswerk,
leverantie van zand en grind
• RABOBANK
Groningen (050) 520 89 11
Regio Noord-Nederland
• KADASTER DRENTHE
Assen (0592) 31 10 66
Bevordert de rechtszekerheid bij het maatschappelijk
verkeer in vastgoed
• CHRISTIAAN DEN DEKKER B.V.
Lisse (0252) 41 86 50
De ecologische aanpak in waterbodemsanering
• QUERCUS Boomverzorging en Advisering
Emmen (0591) 51 27 07
Uw bomen, onze zorg
• Veenbedrijf HAVERKORT VROOMSHOOP B.V.
Vroomshoop (0546) 64 38 02
Veenafgraving, verkoop veengrond en tuinaarde
• N.V. Waterleidingmaatschappij
voor de provincie Groningen
Groningen (050) 318 23 11
Wees wijs met water
• DE BOER Winkelbedrijven NV
Hoogeveen (0528) 29 02 90
Supermarkten, drogisterijen en slijterijen
• BÜGEL HAJEMA ADVISEURS
Assen (0592) 31 62 06
Bureau voor ruimtelijke ordening en milieu