Artikel uit de Sensor (april 2012) - Creatieve en Psychomotorische ...

‘The Kiss’, Joel Peter Witkin
‘ Je leert je grenzen kennen
door ze te overschrijden’
De Dood. Het boezemt ons angst in, maar ook fascinatie. Je maakt het maar één keer mee en kunt het niet navertellen.
Studenten van de opleidingen Creatieve Therapie en Psychomotorische Therapie, kregen tijdens het tweedaagse
symposium Pathologische Esthetica een kijkje in de wereld van de dood, bekeken door de ogen van kunstenaars. Of zijn
het geesteszieken? Een dunne scheidslijn.
B Olga Helmigh
20

De zaal is in één klap stil. Op het scherm van het auditorium van de FEM in
Nijmegen verschijnt een foto van een rottend lijk, bedekt met maden.
‘Bewégende maden’, benadrukt CTO-docent André Smits. ‘Bij bestudering
van de foto zie je sommige maden vaag en andere scherp. Er is sprake van
dynamiek in het ogenschijnlijk stille beeld.’ De foto, onderdeel van de reeks
‘What Remains’, is gemaakt door de Amerikaanse fotografe Sally Mann, op
een bodyfaun: een boerderij waar ze dode lichamen met opzet blootstellen
aan weer en wind. Zo kan men wetenschappelijk onderzoeken hoe het
rottingsproces van een lijk verloopt. Dit kan van pas komen bij de bepaling
van het moment van sterven, bijvoorbeeld bij een moord. ‘Mann had al op
vroege leeftijd een obsessie met de dood en vergankelijkheid. Zo heeft ze
haar lievelingshond een jaar na zijn overlijden opgegraven om te zien hoe hij
er uit zag’, vertelt Smits. Een soortgelijke fascinatie vind je terug bij
kunstenaar Joel Peter Witkin. ‘Als jongentje was hij getuige van een
auto-ongeluk. Daarbij rolde het losgescheurde hoofd van een meisje voor
zijn voeten. Op latere leeftijd is hij losse lichaamsdelen op schokkende wijze
gaan positioneren en fotograferen.’
BLOOTSTELLING De beelden die voorbij komen, van verrotte lijken tot
dode dieren en gemartelde gevangenen, doen menige maag omdraaien.
‘Gatver!’, roept een meisje geschrokken, en ze went haar blik van het
scherm af. Daarop is een Chinese ‘kunstenaar’ te zien die een doodgeboren
baby kookt om op te eten. ‘Er is geen enkele religie die kannibalisme
verbiedt, en deze kunstenaar wil de grenzen van wat toelaatbaar is,
opzoeken’, legt Smits uit. Studenten in de zaal beginnen onderling te
discussiëren. Ze zijn ontzet. ‘Het maakt behoorlijk wat los. Dat is
begrijpelijk’, aldus Smits. ‘Waaróm ik jullie deze gruwelijke beelden laat
zien? Je leert alleen je grenzen kennen door ze te overschrijden. Als ik jullie
van tevoren had gevraagd of jullie vinden dat kunstenaars vrij zijn in het
maken van hun kunst, hadden jullie waarschijnlijk met ‘ja’ geantwoord.
Terwijl er dus wel degelijk ethische aspecten en gevoelsmatige grenzen
aanzitten. In jullie vakgebied zullen jullie ook patiënten meemaken die een
fascinatie hebben voor de dood. Misschien niet zo extreem als jullie nu zien,
maar blootstelling maakt jullie weerbaarder en bewuster.’
GEUR VAN DOOD Het symposium bevat vele benaderingen van de dood,
zoals de documentaire ‘Body World’, over geplastineerde lichamen, van
Gunther von Hagens, een lezing over suïcide van Paul van Hoek en een
De Dood.
‘Life Before Death’, Walter Schels
tentoonstelling waarin onder andere opgezette dieren en confronterende
foto’s zijn te zien. ‘Wat een stank’, reageert Joren, tweedejaars PMT-student.
‘Er hangt zo’n weeïge lucht rondom die opgezette dieren. De geur van dood,
waardoor het extra heftig wordt.’ Hij vindt het symposium interessant, maar
af en toe behoorlijk overweldigend. ‘Je krijgt van tien tot zes alleen maar
‘dood’ voor je kiezen en de link naar je opleiding is niet altijd duidelijk. Toch
denk ik dat het onze kennis en inzichten vergroot.’
ROSÉ-KUUR Dat het niet alleen om harde kant van de dood gaat, bewijst de
documentaire van oud CTO-student Floor Adams. Zij filmde Miep, een
wonderbaarlijke vrouw die helaas overleden is aan de kanker waar ze zes
jaar lang tegen vocht. ‘Tot anderhalve dag vóór haar sterven heb ik haar
gefilmd. Mijn tijd met haar was bijzonder, en ik heb zelfs veel gelachen. Ze
volgde een ‘rosé-kuur’ in plaats van een chemokuur en wilde het onderste
uit de kan halen. Ze had er vrede mee dat ze zou sterven, wat niet betekent
dat ze het ermee ééns was.’ Na de aftiteling volgt dan ook een daverend,
ontroerd applaus.
‘Het was al met al een succes’, aldus Smits. ‘Je kon aan het applaus en de
gezichten van de studenten zien dat ze moe, maar geïnspireerd waren. Ze
zijn weer een stapje verder in hun ontwikkeling als therapeut.’
‘Death and the Maiden’, Beate Lakotta
sensor #16, jaargang 16
21