Magazine Pensioenbeelden nr. 3, juli 2011 - PFZW

Pensioenbeelden
MAGAZINE Jaargang 2 Nr. 3 Juli 2011
Geraldine
Leegwater:
‘Marktrisico
lopen moet.
Wat wijzigt
is het sóórt
risico.’
4
‘Zo simpel
als mogelijk’
Florent Vlak en
Jan Willem van Oostveen
8
‘Piloten
gokken niet’
Paul Griffioen en
Toine van der Stee
En verder… Column van Désanne van Brederode – verslag – impressiebeeld
31
‘Herziening pensioenen?
Tijd om ook aan de
deelnemer te denken!’
Interview met drie politici

4–7
8–11
12–18
19–21
22–25
26–30
31–37
Dubbelinterview Florent Vlak en Jan Willem van Oostveen
‘Zo simpel als mogelijk’
Dubbelinterview Paul Griffioen en Toine van der Stee
‘Piloten gokken niet’
Verslag forum
‘Verantwoord risico: over droge voeten, betaalbaarheid en handelingsperspectief’
Interview Jac Kragt
‘Dat de deelnemer geen vertrouwen in beleggen heeft is begrijpelijk’
Dubbelinterview Rob Meuter en Geraldine Leegwater
‘Een pensioenfonds besturen is een vak’
Column
Door Désanne van Brederode
Interview met drie politici
‘Herziening pensioenen? Tijd om ook aan de deelnemer te denken!’

Voorwoord
Kansen
Dit nummer van Pensioenbeelden gaat
over risico. We zitten nog middenin de
nasleep van de financiële crisis, die
nog niet is uitgewoed. Tegelijkertijd ligt
er een pensioenakkoord met ruimte
voor ‘defined ambition’. In beide ontwikke
lingen speelt risico een cruciale
rol. Meer specifiek spitst de discussie
zich voor de pensioensector toe op de
afweging tussen de opbrengsten van
risico versus de kosten van zekerheid.
Het is dan interessant om te kijken hoe
die afweging ook in andere sectoren
wordt gemaakt. De balans tussen
kosten en opbrengsten van zekerheid
en risico is ook daar geen vaststaand
gegeven. Nieuwe ervaringen, voortschrijdend
inzicht en maatschap pelijke
ontwikkelingen kunnen die balans doen
veranderen. We kunnen van ervaringen
in andere sectoren leren en er door
geïnspireerd raken. Zo leest u in deze
uitgave over de veiligheid van onze
dijken en de kansen op over stroming
van de Randstad. Welke risico’s lopen
we en wat kunnen we doen om die
risico’s beheersbaar te houden? En wat
mag dat kosten? Ook het risicobeheer
in de luchtvaart komt aan de orde.
Gaan piloten anders met hun pensioenfonds
om, doordat zij in hun dagelijks
leven zo expliciet bezig zijn met het minimaliseren
van risico’s?
Uiteindelijk gaat het bij risico altijd om
het inschatten van kansen. De kans
op een vliegtuig­ of beurscrash.
De kans op natte voeten of verdrinking.
De kans op economische rampspoed.
Voor pensioenfondsen gaat het ook
nadrukkelijk om het behoud van de
kansen op een positieve uitkomst: een
goed rendement ten behoeve van een
goed en betaalbaar pensioen.
Peter Borgdorff
Directeur Pensioenfonds Zorg en Welzijn
Pensioenbeelden jaargang 1, nr. 3, juli 2011 3

dubbelinterview
Florent Vlak, voorzitter werkgeversdelegatie
bestuur Pensioenfonds Zorg en Welzijn
‘Wie zelf belegt, accepteert meer risico dan wanneer zijn
geld door iemand anders wordt beheerd. Deelnemers van
pensioenfondsen willen het liefst dat er zo weinig mogelijk
risico met hun geld wordt genomen. Maar als wij het
risico drastisch terugschroeven, kunnen we een jaarlijkse
verhoging van de pensioenen wel vergeten.’ Zo schetst
Jan Willem van Oostveen, manager Beleggings- en
Financieel beleid Pensioenfonds Zorg en Welzijn, het dilemma
waar pensioenfondsen mee worstelen.
Wie wat te kiezen heeft, accepteert makkelijker de risico’s
die verbonden zijn met zijn keuzes dan wie geen ruimte heeft
zelf zijn risico’s te beïnvloeden. Het zo genoemde handelingsperspectief
vergroot dus de acceptatie van risico’s. Wanneer
pensioenfondsen hun deelnemers een keuzemogelijkheid
zouden bieden bij het bepalen van het risicoprofi el, zou dat het
leven van pensioenfondsbestuurders vereenvoudigen.
Toch pleit Van Oostveen voor het handhaven van de huidige
situatie, waarbij het pensioenfondsbestuur voor alle deelnemers
tegelijkertijd het beleggingsbeleid en dus het risicoprofi
el vaststelt. ‘Deze manier van werken is onlosmakelijk
onderdeel van het collectieve systeem, waarin we solidariteit
organiseren voor de gehele deelnemerspopulatie van het
fonds. Dat doen we op basis van een ALM­studie, die de ideale
risicomaat aangeeft voor het deelnemersbestand als geheel.
Zo profi teert iedereen van het “gemiddelde” risico. Wie daarentegen
zijn risico individueel bepaalt, heeft uiteindelijk maar
twee smaken: genoegen nemen met een lager pensioen, óf in
je eentje zonder de voordelen van solidariteit veel meer risico
dragen.’
Pensioenbeelden jaargang 1, nr. 3, juli 2011 5
‘Zo simpel
als mogelijk’
Afbrokkelend draagvlak
Het collectieve systeem mag dan voor de deelnemerspopulatie
als geheel het beste uitpakken, als het draagvlak voor
dat systeem op individueel niveau afbrokkelt, is die wijsheid
niet veel waard. Van Oostveen: ‘We moeten daarom nog veel
nadrukkelijker in gesprek met deelnemers over het waarom
van beleggingsrisico. Dat moet dan wel altijd in het juiste
perspectief: uiteindelijk gaat het steeds om de relatie tussen
beleggingsrisico en ­rendement, premiehoogte en pensioenresultaat.
Als we die relatie helder aan deelnemers voorleggen,
kunnen we verder bouwen aan draagvlak. Die positieve
ervaring hebben we ook met bijeenkomsten waarin we over
dit onderwerp het gesprek aangaan met onze deelnemers.
Want dan wordt duidelijk dat meer zekerheid een kostbare
zaak is. En dat betekent simpelweg een lager of veel duurder
pensioen. We worstelen wel nog met de vraag hoe we meer
dan twee miljoen mensen op de juiste en dus intensieve
manier kunnen bereiken.’
Delen van risico’s
Florent Vlak, voorzitter van de werkgeversdelegatie bestuur
Pensioenfonds Zorg en Welzijn, merkt bij zijn achterban van
werkgevers in de sector minder van de sterke risicoaversie die
bij deelnemers heerst. ‘Werkgevers zijn zich bewust van de
risico’s die aan ons pensioenstelsel verbonden zijn en kennen
de noodzaak van beheerste risico’s, om zo de kosten van ons
pensioen in de hand te houden. Juist omdat ze weten dat die
risico’s bestaan, zijn de meeste werkgevers warm voorstander
van een collectief systeem, waarin de noodzakelijke risico’s
zo evenwichtig mogelijk gedeeld worden.’

6 Pensioenbeelden jaargang 1, nr. 3, juli 2011
Keuzemoe
Vlak is, net als Van Oostveen, geen voorstander van het
bieden van individuele beleggingskeuzes, om op die manier
het draagvlak voor risico’s te vergroten. ‘Er zitten zoveel
nadelen aan. Ten eerste is het duurder in de uitvoering. Dat
gaat dus heel eenvoudig direct ten koste van de hoogte van
het pensioen van mensen. Maar er is nog een andere reden
om er voorzichtig mee te zijn. Mensen zijn keuzemoe. De
enorme hoeveelheid keuzes die een mens tegenwoordig moet
maken, zorgt in toenemende mate voor onzekerheid. Want wie
zelf kiest, is ook zelf verantwoordelijk wanneer het mis gaat.
Je ziet de keuzemoeheid bijvoorbeeld bij de keuze voor een
ziektekostenverzekering. Waar in het begin van de nieuwe
zorgverzekeringswet mensen massaal van verzekeraar en polis
wisselden, is dat aantal daarna snel afgenomen. Niet omdat
er minder te kiezen was, integendeel. Mensen willen gewoon
dat een aantal zaken goed geregeld zijn, zonder dat ze daarvoor
zelf voortdurend de kleine lettertjes in de gaten hoeven te
houden. Dat geldt voor je zorgverzekering, maar zeker ook voor
je pensioen. Mensen kunnen kleine risico’s prima overzien,
maar bij de grote risico’s zoals je hypotheek of je pensioen,
wordt het een stuk ingewikkelder. Bovendien: keuzevrijheid
kan wel eens als schaamlap gaan dienen. Dat mensen als het
misgaat te horen krijgen dat ze niet moeten zeuren, omdat ze
zelf de verkeerde keuzes hebben gemaakt. Onder het huidige
systeem is het de verantwoordelijkheid van sociale partners
en bestuur om de pensioenrisico’s zo goed als mogelijk in te
vullen en te beheersen, rekening houdend met de wensen en
omstandigheden van ons specifi eke deelnemersbestand.’
Eerlijk over fouten
Vlak ziet een opdracht voor het bestuur, die direct voortvloeit
uit het ontbreken van individuele keuzes bij de beleggingen
van pensioengelden. ‘Het is onze dure plicht volstrekt open
verantwoording af te leggen over onze keuzes en ons beleid.
Alleen dan kunnen we vertrouwen vragen. Dat betekent ook
transparant zijn in moeilijke tijden en wanneer een beleidskeuze
ongunstig uitpakt. In het verleden zijn we daar niet altijd
even goed in geweest. Dat is een van de belangrijke lessen
die ik uit de recente fi nanciële crisis trek.’
Pas op met complexiteit
‘Pensioenen zijn complex, en complexe verplichtingen van
een groot pensioenfonds vragen een complexe beleggingsportefeuille’,
zegt Van Oostveen. ‘Maar als de crisis één ding
nog eens heel duidelijk heeft gemaakt, is dat je nooit meer
complexiteit in je portefeuille moet inbouwen dan strikt noodzakelijk
is. Je moet als bestuur inzicht hebben in alle risico’s
in je portefeuille. Dat wordt met toenemende complexiteit
steeds lastiger. De noodzakelijkheid van complexe beleggingen
is alleen aanwezig als die aantoonbaar een functie
heeft. Vanuit beleggingsperspectief moet er ten minste altijd
een risico premie staan op complexiteit. Dat geldt bijvoorbeeld
voor verstandige illiquide beleggingen. Alleen al de illiquiditeit
brengt complexheid binnen je portefeuille, omdat je niet
gegarandeerd op korte termijn van die beleggingen af kunt.
Maar dat hoeft niet per defi nitie problematisch te zijn, want
een pensioenfonds beschikt bij uitstek over een lange horizon.
Je kunt als pensioenfonds dus profi teren van de premie op
illiquide beleggingen. Maar een bestuur moet zich bewust zijn
van de specifi eke risico’s van dit soort beleggingen. Behalve
als belegging zijn er ook complexe producten die worden
ingezet om risico’s te beheersen. Bijvoorbeeld het renterisico
van de verplichtingen. Dit is één van de grotere risico’s voor
pensioenfondsen. De crisis liet zien dat door het afdekken
van risico’s de kasstromen in de portefeuille soms fl inke
pieken kunnen laten zien, omdat er moet worden afgerekend
met tegenpartijen in derivatencontracten. Als je dan te weinig
liquide middelen hebt, kun je voor onverwachte problemen
komen te staan.
Dat is sowieso de les uit de crisis: in de beleggingswereld
zijn we te lang uitgegaan van de normale gang van zaken
en te weinig van het onverwachte. Resultaten zijn niet onder
alle omstandigheden normaal verdeeld. En dat geldt zeker
voor complexe producten. Hou het dus altijd zo simpel als
mogelijk is.’ W
‘Mensen zijn keuzemoe.
De enorme hoeveelheid keuzes die een mens
tegenwoordig moet maken,
zorgt in toenemende mate voor onzekerheid’
Jan Willem van Oostveen, manager Beleggings­
en Financieelbeleid Pensioenfonds Zorg en Welzijn

8 Pensioenbeelden jaargang 1, nr. 3, juli 2011 Pensioenbeelden jaargang 1, nr. 3, juli 2011 9
Paul Griffi oen, vice­voorzitter Pensioenfonds
Vliegend Personeel KLM (namens deelnemers)
en verkeersvlieger op de Boeing 747
Piloten
gokken
niet
Verkeersvliegers mijden risico’s, in de lucht
én op de beursvloer. op bezoek bij blue sky
Group, uitvoerder van drie KlM-pensioenfondsen
die ongeschonden door de crisis kwamen.
‘oké, dan hebben wij misschien een wat saai
beleggingsbeleid. daar kan ik goed mee leven.’
In de krant lezen wij dat pensioengeld zomaar kan
verdampen. Is dat van uw deelnemers veilig?
Van der Stee: ‘Absoluut veilig. Verdampen is toch wel
schromelijk overdreven. Ja, er zijn miljarden verdwenen,
maar die zijn inmiddels ruimschoots terug. Het vermogen
van het Pensioenfonds Vliegend Personeel is hoger dan ooit.’
Maar er zijn nog steeds problemen met de dekkingsgraad?
Van der Stee: ‘Het probleem is niet het geld, maar de
verplichtingen. Die zijn historisch hoog. Mensen worden
steeds ouder en daarvoor is te weinig gespaard. Die last drukt
zwaar op de dekkingsgraad.’
Griffi oen: ‘Alles kwam samen: politiek Den Haag stelde
strengere eisen. Mensen werden ouder. En toen kwam de
crisis er nog eens overheen.’
Van der Stee: ‘Zonder de last van de vergrijzing zouden veel
fondsen, ondanks de crisis, niet in de gevarenzone verkeren.’
Hoeveel risico was er voor Blue Sky Group?
Van der Stee: ‘Eind augustus 2010 daalde de rente naar
2,6 procent. Een paar van onze fondsen naderden toen de
kritische grens – maar ze bleven allemaal boven honderd
procent solvabiliteit. Op dat moment was de vraag: moet je
extra zandzakken voor de deur leggen? Dat hebben we niet
gedaan, want die liggen in de weg als het weer beter gaat.
Gelukkig ging de rente daarna snel weer omhoog.’
Is dat een veelvoorkomende tactiek?
Van der Stee: ‘Nee, veel fondsen naderden al eerder de
wettelijke grens van 105 procent dekkingsgraad. Die waren
dus eerder genoodzaakt zich in te dekken. Toen de markt
weer aantrok, zaten hun verdedigingslinies in de weg
en kwamen ze langzamer omhoog.’

10 Pensioenbeelden jaargang 1, nr. 3, juli 2011
Dat was een goede gok?
Griffi oen: ‘Geen gok. Vliegers gokken niet. Het is niet één
briljante beslissing geweest die ervoor zorgde dat wij niet in
de problemen kwamen. Ten eerste betalen we al decennialang
op een conservatieve manier premies: hoger dan het wettelijk
minimum. Je koopt dan automatisch een forse buffer in.
Ten tweede beheren we ons geld conservatief. In 2000 hebben
we een studie gedaan naar onze verplichtingen en risico’s.
Twee risico’s staken er met kop en schouders bovenuit:
het valutarisico en het aandelenrisico. Het rendement dat
tegenover het valutarisico stond, was nul, dus hebben we
dat afgedekt. Tegelijk hebben we een verzekering gekocht;
mochten de aandelen zakken, dan zouden die van ons minder
in waarde dalen.’
Van der Stee: ‘Toen in 2008 de klap kwam, daalde bij andere
fondsen de dekkingsgraad met twintig procent. Bij de vliegers
maar tien procent. Dankzij die verzekering.’
Griffi oen: ‘Nogmaals, het was geen briljante gok maar puur
een risico­analyse. In de jaren negentig werden we voor gek
versleten omdat we relatief weinig in aandelen belegden. Maar
wij redeneerden zo: om onze verplichting na te komen, hebben
we drie procent rendement nodig. Het gemiddelde rendement
in de markt mag dan twaalf procent zijn, als wij op onze veilige
manier negen procent realiseren, is dat ruim voldoende om
onze verplichtingen na te kunnen komen.’
Van der Stee: ‘Je zag in die tijd een competitie ontstaan:
wie haalt het hoogste rendement? Terwijl de vraag had moeten
zijn: wie biedt de grootste zekerheid ten aanzien van het
nakomen van verplichtingen?’
Is het risico-denken veranderd na de crisis?
Griffi oen: ‘Bij ons niet.’
Van der Stee: ‘Maar in de markt is het denken wel sterk
veranderd. Sinds 2007 is er de nieuwe wet, met een veel
strenger toetsingskader. DNB is assertiever gaan optreden.
We zijn allemaal gedwongen minder scherp aan de wind te
zeilen, minder risico te nemen.’
De sector adopteert inmiddels het ‘conservatieve’
vliegersmodel?
Griffi oen: ‘We hebben het nooit uitgevent. Maar feitelijk zie je
andere fondsen nu doen wat wij al die jaren gedaan hebben.’
Van der Stee: ‘Het is geen toeval dat de fondsen die er
succesvol uitgekomen zijn, zich tegen de risico’s hadden
beschermd. Allemaal op hun eigen manier, er is niet één
wondermiddel. Ze hebben wel het dak gerepareerd bij mooi
weer. De fondsen waar het slecht ging, hebben grote risico’s
genomen.’
Misschien waren ze zich helemaal niet bewust van de
risico’s?
Van der Stee: ‘Nou, ik denk dat veel fondsen best hebben
geweten dat hun systeem werkte zolang het goed weer was.
Dat ze hoopten dat het zo zou blijven.’
Wat zijn de nieuwe risico’s?
Griffi oen: ‘De Politiek. Toen vorig jaar het hele luchtruim
voor vliegverkeer gesloten werd vanwege vulkaanas, was dat
niet omdat er zoveel as was. Het probleem was dat politici
nul risico willen en dat bestaat niet. Hun idee bij pensioenzekerheid
is precies zo, en dat kan ook niet.’
Van der Stee: ‘Ja, zij leggen extra strenge eisen op, maar
maken daarmee het vliegtuig zo zwaar dat het moeilijk van de
grond komt. Het tweede grote risico is infl atie. Als die opeens
gaat stijgen, zitten veel fondsen met een nieuw probleem
omdat ze nu veel in staatsobligaties zitten.’
Wat is de grote les?
Van der Stee: ‘Het was eigenlijk een ontdekking dat ook
zakenpartners risicofactoren zijn. Banken kunnen het
loket opeens sluiten. Contracten zijn niet altijd waterdicht.
Onderpand kan opeens lager gewaardeerd worden.
Daarom hebben we meer juristen aangetrokken.’
Als de grotere krachten in deze wereld weer de oude risico’s
gaan nemen, moet je dan automatisch mee op die golf?
Griffi oen: ‘Wij doen niet mee aan hypes. Nooit gedaan, dus
waarom straks wel? Wij zitten graag in economische activiteit,
maar speculeren niet. Op de lange termijn tellen de minnen
altijd een stuk zwaarder dan de plussen. Goed, dan hebben
wij misschien een wat saai beleggingsbeleid. Daar kan ik goed
mee leven. Wij vliegers zijn een risicomijdende populatie, daar
slapen we goed bij.’ W
Pensioenbeelden jaargang 1, nr. 3, juli 2011 11
Toine van der Stee, algemeen directeur Blue Sky
Group (BSG), uitvoerder van drie KLM­pensioenfondsen
en beheerder van twaalf pensioenfondsen

12 Pensioenbeelden jaargang 1, nr. 3, juli 2011
verslag
Verantwoord risico: over droge voeten,
betaalbaarheid en handelingsperspectief
Wie geen risico wil lopen op natte voeten, moet niet in de westelijke Randstad gaan wonen. En wie een vol ledig gegarandeerd
pensioen wil, kan zich beter voorbereiden op een karig inkomen tijdens de oude dag. Met die oude wijsheden nog eens
op gefrist, verlieten de deelnemers aan de Forumreeks Pensioenbeelden aan Zee maandagavond 18 april 2011 het
zonovergoten Scheveningen. Maar er waren ook relatief nieuwe inzichten: wie niets te kiezen heeft, accepteert geen risico.
Pensioenbeelden jaargang 1, nr. 3, juli 2011 13

14 Pensioenbeelden jaargang 1, nr. 3, juli 2011 Pensioenbeelden jaargang 1, nr. 3, juli 2011 15
Beleggen voor de toekomst
of investeren in de
toekomst?
Bewust kiezen voor investeringen
met een maatschappelijk rendement?
nee, dat is niet genoeg,
ook het risico-rendementsprofiel
telt mee. En bovendien dient
dit te zijn vastgelegd in het
beleggingsbeleid van het
pensioenfonds. Dat was kort
gezegd de reactie van toezichthouder
De nederlandsche Bank
op een stelling tijdens het forum
Pensioenbeelden aan Zee, die zei
dat pensioenfondsen een zeker
percentage van hun portefeuille
zouden moeten reserveren voor
maatschappelijke investeringen.
Maar wordt er bij een klassieke
risicoanalyse zoals de
toezichthouder die gewend is
te hanteren, wel werkelijk alle
risico’s meegewogen? Krijgen
de huidige en toekomstige
maatschappelijke risico’s en
kosten, zoals die van klimaatverandering
en vervuiling, een
plek in financiële risicoanalyses?
is het risico op afnemend welzijn
en geluk in euro’s te vangen?
En hebben pensioenfondsen
überhaupt een rol in het bewaken
van het toekomstige welzijn van
hun deelnemers, anders dan in
financiële rol?
Die vragen leefden in
Scheveningen. Voor het vinden
van ook maar het begin van
een antwoord ontbrak de tijd.
Die moet snel eens ingeruimd
worden.
Gedachte-experiment
De zon scheen die dag zo uit bundig
dat het even moeite kostte het
gedachte-experiment te starten dat
Geesje Saeijs voor de zaal in petto had:
kon de zaal het eens worden over een
aanvaardbaar overstromingsrisico voor
Nederlands economisch belangrijkste
en meest dichtbevolkte gebied, dijkring
veertien? En hoeveel mocht de beheersing
van dat risico kosten, om de
in woners en be drijvigheid van Den
Haag, Amsterdam, Leiden, Rotterdam
en Haarlem te be schermen? Wie
durfde die kosten te vertalen naar
de kosten van een mensenleven? De
aanwezigen werden het niet eens over
aanvaardbare risiconormen, maar
de discussie maakte wel duidelijk
dat pensioenfondsbestuurders niet
schrikken van grote bedragen.
Een filmpje van het vaak ook
zonnige New Orleans en van de
watersnoodramp in 1953 drukte
de aanwezigen met de neus op de
gruwelijke feiten die natuurgeweld kan
aanrichten. Er kan van alles misgaan,
in onwaarschijnlijk geachte combinaties
van rampspoed, zo liet risico- en
crisisspecialist Saeijs zien. Tegenwoordig
werkt Saeijs als zelf standig
adviseur, voorheen was ze werkzaam
bij het crisis- en veiligheids instituut
COT. In het verleden adviseerde ze
onder meer de Gemeente Volendam
direct na de tragische cafébrand en
de Gemeente Amsterdam ten tijde
van de (vermeende) dreiging van een
terreuraanslag op de Coen tunnel.
Recent ondersteunde ze Rijkswaterstaat
bij het in kaart brengen van
over stromingsrisico’s en het vinden
van draagvlak voor beheersmaatregelen.
Saeijs is met haar ervaring
expert op het gebied van crisismanagement
en op het gebied van de
aanvaard baarheid van economische
en maatschappelijke kosten van de
beheersing van risico’s.
Falende modellen, falende dijken
In 2004 liet het Ministerie van Verkeer
en Waterstaat het Rijksinstituut voor
Volksgezondheid en Milieu (RIVM)
de overstromingsrisico’s van de verschillende
Nederlandse dijkringen
onder zoeken. Het was het eerste grote
onderzoek naar overstromingsrisico’s
sinds de risicomodellen die waren
opgesteld in de jaren na de watersnoodramp
van 1953. De uitkomsten
vielen niet mee. De normen en modellen
uit de jaren vijftig bleken hopeloos
verouderd. De oude modellen deden
geen recht aan de sterk toegenomen
bevolkingsdichtheid en de economische
expansie in de risicogebieden.
Ook de betere kennis van maximale
golflengtes op de Noordzee en het
functioneren van dijken leidde tot
een scherpe bijstelling van de eerder
ingeschatte risico’s. De kans op een
grootschalige overstroming van de
Randstad bleek acht keer zo groot dan
waar voorheen rekening mee werd
gehouden: niet eens in de tienduizend
jaar, maar eens in de 2500 jaar.
De veiligheidsnormen bleken dus
te laag, zo liet Saeijs zien, en zelfs aan
die te lage normen bleken veel dijken
niet te kunnen voldoen. De groeiende
wetenschappelijke kennis over het
gedrag van dijklichamen liet zien dat
niet alleen overstroming, maar ook
andere vormen van het falen van
dijken substantiële risico’s inhielden.
Zo vond de dijkverzakking bij Wilnis
plaats na grote droogte door de uitzonderlijke
hittegolf in de zomer van
2003. Bij Wilnis was dus geen sprake
van hoog water, maar van uitdroging
van het dijklichaam, waardoor het
los kwam van de ondergrond en over
een grote lengte plotseling weg kon
schuiven.
Dijken en pensioen
De lessen die Rijkswaterstaat trok uit
het onderzoek naar overstromingsrisico’s,
laten zich vertalen naar de
beleggingspraktijk van pensioenfondsen.
De financiële crisis die in
2008 in alle hevigheid losbarstte,
toonde aan dat ook voor pensioenfondsen
de werkelijkheid complexer
is dan velen eerder vermoedden.
De verwerking van staartrisico’s en
optredende extremen in de economische
modellen bleek door de
werkelijkheid achterhaald.
Net als bij de strijd tegen het water,
geldt ook voor ons pensioen dat de
discussie over veiligheid en zekerheid
niet kan worden losgetrokken van de
kosten die meer zekerheid met zich
meebrengt. Absolute zekerheid is
onbetaalbaar en het gaat dus steeds
om de balans tussen betaalbaarheid en
veiligheid.
Een laatste analogie tussen ons
pensioenstelsel en de Nederlandse
dijken, is dat wel werd nagedacht over
het voorkomen van problemen, maar
er nauwelijks plannen in de kast lagen
voor als het toch zover mocht komen.
Uit onderzoek naar overstromingsrisico’s
en de impact daarvan, bleek
dat Nederland nauwelijks is voorbereid
op de be strijding van een grote overstromingsramp.
Ook veel Nederlandse
pensioenfondsen moesten tijdens het
hoogtepunt van de financiële crisis in
allerijl nieuwe plannen en beleid ontwikkelen
die de omgang met de crisis
en de weg naar herstel beschreven.
Dijkdoorbraak bij Wilnis, 2003

16 Pensioenbeelden jaargang 1, nr. 3, juli 2011 Pensioenbeelden jaargang 1, nr. 3, juli 2011 17
‘Wie niets te kiezen heeft,
accepteert geen risico’s’
Out-of-the-box: jongeren beleggen met geleend geld
Wie jong is, heeft nog een lange horizon en krijgt dus over die lange termijn naar
verwachting een hoog rendement op elke ingelegde pensioeneuro. De lange termijn
rechtvaardigt ook een wat hoger risicoprofiel. Maar bij het beleggen voor of door
jongeren bestaat een probleem: het rendement op termijn is naar verwachting
weliswaar hoog, maar het (pensioen)kapitaal waarover dat hoge rendement wordt
verkregen, is klein. Een hoog rendement dus over een klein kapitaal, daar hebben
die jongeren niet zoveel aan. Een oplossing: laat jongeren beleggen met geleend
geld. Dat gebeurt al, zelfs grootschalig: met een hypotheek financieren jonge
mensen immers hun woning. Dat is een typische lange termijn belegging, die over
het algemeen over een looptijd van enkele decennia goed rendeert. Maar uit het
oogpunt van risicobeheersing is er een groot probleem: de eenzijdigheid van de
beleggingsportefeuille van jongeren. Die portefeuille bestaat uitsluitend en alleen
uit vastgoed. Sterker nog: uit één object, op één locatie.
Handelingsperspectief
De vergelijkingen tussen de risico’s
van ons pensioenstelsel en de risico’s
van het wonen beneden de zeespiegel
zijn voor de hand liggend. Maar er zijn
ook verschillen. Geesje Saeijs stelde
dat de publieke acceptatie van risico’s
sterk samenhangt met de aanwezigheid
van handelingsperspectief. Met andere
woorden: wie niets te kiezen heeft,
accepteert geen risico’s. Dat verklaart
waarom mensen die kiezen voor
het wonen in de uiterwaarden, met
alle rust en ruimte die daarbij hoort,
accepteren dat zo af en toe de vloer
moet worden droog gedweild. Maar
wie zich veilig achter de dijk waant,
accepteert een door water geruïneerde
parketvloer veel minder gelaten.
Hetzelfde principe kan de breed
gedragen risicoaversie rondom ons
pensioenstelsel verklaren. De verplichting
een substantieel deel van je
salaris maandelijks in te leveren bij
je pensioenfonds, leidt bij veel deelnemers
tot de eis van absolute zekerheid
over hun pensioen, ook al leidt
die zekerheid tot een duur en laag
pensioen. Louter rationele argumenten
die pleiten voor het nemen van
zekere risico’s bij het beleggen van
pensioengeld, blijken onvoldoende om
het grote publiek te overtuigen.
Kleine kansen worden groot
Rationele argumenten die pleiten voor
beleggingsrisico mogen dan het grote
publiek niet eenvoudig overtuigen,
dat maakt ze niet minder geldig.
Guus Boender, hoogleraar aan de
Vrije Universiteit en partner bij Ortec
Finance, houdt de aanwezigen in
Scheveningen nog eens voor dat het
terugdringen van beleggingsrisico per
defi nitie inhoudt dat de verwachte
uiteindelijke pensioenuitkomst lager
wordt. De noodzaak van het nemen
van beleggingsrisico voor een goed
en betaalbaar pensioen onderstreept
volgens Boender het belang van het
zo beheersbaar mogelijk maken van
de risico’s. Risicobeheersing is daarbij
iets heel anders dan het elimineren van
die risico’s, benadrukt Boender. Het
be heersen van risico’s is noodzaak,
omdat ook bij een statistisch kleine
kans op problemen die kans vanzelf
groot wordt naarmate de tijd verstrijkt.
Zo is bij een kans op onderdekking bij
een pensioenfonds van 2,5 procent per
jaar, de kans dat in honderd jaar tijd
die onderdekking een keer optreedt
maar liefst 92 procent, rekent Boender
voor.
Dynamische strategie
Volgens Boender gaat het bij het
vormgeven van risicomanagement
eerst en vooral om een voortdurende
kwaliteitscontrole van de beleggingsstrategie.
Het voornaamste punt van
aandacht is daarbij altijd de afweging
tussen risico en rendement. Die
afweging zou onderhevig moeten zijn
aan ver anderende omstandigheden,
terwijl nog te vaak een beleggingsstrategie
als min of meer statisch
wordt gezien. Maar de wereld om ons
heen verandert voortdurend. Risicomanagement
moet volgens Boender
dan ook dynamisch van aard zijn.
De veronderstellingen bij het vaststellen
van de strategie van gisteren,
zijn immers niet per defi nitie ook
vandaag nog geldig. Een pensioenfondsbestuur
moet zichzelf daarom
voortdurend een aantal vragen blijven
stellen. Hoe ontwikkelt het langer
leven zich? Kunnen we in de toekomst
nog wel rekenen op de lange termijn
rendementen uit het verleden? Hebben
we in het verleden in onze modellen
het optreden van extremen wel juist
ingeschat? Zijn de modellen door
nieuwe inzichten voor verbetering
vatbaar? De aard van dit type vragen
laat zien dat de beheersing van risico’s
een continu proces is.

18 Pensioenbeelden jaargang 1, nr. 3, juli 2011 Pensioenbeelden jaargang 1, nr. 3, juli 2011 19
Pensioenresultaat zichtbaar gemaakt
Deelnemers van pensioenfondsen zijn wars van risico’s. Een meerderheid vindt
dat pensioenfondsen niet zou moeten worden toegestaan te beleggen met
pensioengeld. Beter zou de premie op een spaarrekening worden gestald. Dat bleek
begin 2010 uit onderzoek door onderzoeksbureau Motivaction in opdracht van de
Vereniging van Bedrijfstakpensioenfondsen (VB).
later werd het onderzoek herhaald, waarbij dezelfde vragen werden voorgelegd,
maar nu werd het effect van de gemaakte keuze op het pensioenresultaat in een
online interactieve module zichtbaar gemaakt. Te zien was hoe risico, premiehoogte,
uittreedleeftijd en pensioenresultaat direct met elkaar samenhangen. De
uitkomsten veranderden dramatisch: de risicoaversie halveerde en het aantal
mensen dat wat langer wilde doorwerken verdubbelde. Helder inzicht in de
samenhang van de sturingsinstrumenten van pensioenfondsen, leidt dus tot
andere voorkeuren. De module, bedacht door VB en gebouwd door Ortec, is
online te vinden op samenstajijsterk.nl. Een zelfde soort uitkomst werd bereikt
in kwalitatieve sessies met kleinschalige klantenpanels van Pensioenfonds Zorg
en Welzijn. Ook daar werd duidelijk dat voorkeuren rondom risico genuanceerder
worden als de invloed van risicokeuzes op premiehoogte en pensioenresultaat
inzichtelijk worden.
De crisis is echt
Hoewel de Nederlandse pensioenfondsen
na het dieptepunt van maart
2009 en in 2010 goede rendementen
behaalden, is het netto effect van de
fi nanciële crisis toch daadwerkelijk
een lagere pensioenuitkomst, betoogt
Boender. Risico is dus geen denkbeeldig
of theoretisch concept, maar
wordt door deelnemers gevoeld in de
portemonnee, net als overigens meer
zekerheid gevoeld zou worden.
‘Een ALM-specialist
die beweert
zwarte zwanen in
zijn modellen te
verwerken, moet
je ontslaan’
Guus Boender
De echte risico’s
De crisis was echt en wordt aan
den lijve gevoeld, maar de echte
risico’s voor een goede toekomst en
een gezonde oude dag zijn volgens
Boender van een heel andere aard.
Een toenemend gebrek aan schone
energie en schoon water, waterbeheersing
en het klimaatprobleem
zijn uitdagingen die nog onvoldoende
worden opgepakt. Dichter bij huis, en
nu al zichtbaar, zorgen demografi sche
ontwikkelingen de komende decennia
voor sterk toenemende tekorten op
de arbeidsmarkt. Die te korten zullen
juist ook in de zorgsector voelbaar zijn,
terwijl het toenemende aantal ouderen
en het steeds langer leven van die
ouderen tegelijkertijd een steeds groter
beslag zullen leggen op de capaciteit
van de zorgsector. Ook als we barsten
van het geld, ontbreekt het straks
aan voldoende handen om goede
zorg te verlenen, aldus Boender. We
kunnen dan ook niet zonder gezonde
immi gratie, terwijl die door het huidige
politieke klimaat sterk onder druk
komt te staan, aldus Boender. W
‘Dat de deelnemer
geen vertrouwen
in beleggen heeft,
is begrijpelijk’
Het ongure beursklimaat van de afgelopen
jaren heeft een zware wissel getrokken op de
fi nanciële situatie bij veel pensioenfondsen.
Vier van de vijf deelnemers van Pensioenfonds
Zorg en Welzijn hebben daardoor geen vertrouwen
meer in beleggen. Teveel risico en
daardoor teveel onzekerheid over het inkomen
voor later. Hoe gaat uitvoeringsorganisatie
PGGM hiermee om?
Wanneer deelnemers zich afzetten tegen het beleggingsbeleid,
of tegen beleggen in het algemeen, heeft het pensioenfonds
iets uit te leggen. Al sinds jaar en dag zijn beleggingen de
katalysator voor een goed pensioen.
Jac Kragt is Chief Investment Offi cer a.i. bij PGGM en begrijpt
de onvrede en onzekerheid bij deelnemers. ‘Door een gebrek
aan communicatie is de beeldvorming bij deelnemers de
verkeerde kant op gestuurd. Natuurlijk leert de ervaring dat
beleggen op de lange termijn verstandig is. Vanwege de
lange termijn kun je risico’s nemen en fl uctuaties onderweg
opvangen.
De kwestie is volgens mij dan ook niet of Pensioenfonds Zorg
en Welzijn risico’s neemt, maar hoeveel. En hier gaat de opinie
van de deelnemers een rol spelen. Overigens is de deelnemer
betrokken bij het afwegen van de risico’s die het pensioenfonds
neemt en wel via de sociale partners in het bestuur.
Daar wordt het beleggingsbeleid bepaald.’
Sectorprobleem
Die opinie van de deelnemers zegt dat op dit moment sparen
beter is, omdat het risico’s inruilt voor zekerheid. Niemand
hoeft zich dan zorgen te maken over de uitkering, want die
kun je bijna op je vingers natellen. ‘Maar het heeft wel macroconsequenties
tot gevolg’, legt Kragt uit. ‘Om hetzelfde
pensioen te bereiken gaan mensen dan meer premie betalen
of de koopkracht neemt fors af. Of allebei. Dat vinden mensen
begrijpelijkerwijs onacceptabel. Dan blijft over dat de deelnemer
dus een zekere mate van risico zal moeten accepteren.
En hij moet wellicht eigen voorzieningen treffen. Maar over die
risico’s is hij onvoldoende geïnformeerd in het verleden. Dat
is een inmiddels veelbesproken sectorprobleem. We begrijpen
dan ook de bedenkingen bij deelnemers. Maar alleen dankzij
de beleggingsopbrengsten kan de hoogte van de premies
beperkt worden.’

20 Pensioenbeelden jaargang 1, nr. 3, juli 2011 Pensioenbeelden jaargang 1, nr. 3, juli 2011 21
Jac Kragt,
Chief Investment Offi cer PGGM
Verplichtstelling
Met de onzekerheid over de risico’s bij deelnemers komt ook
de verplichtstelling regelmatig ter sprake. Wie niet kan kiezen,
accepteert geen risico’s. Kragt erkent dat de verplichtstelling
een vorm van paternalisme is, maar licht toe dat daar juist
ook de kracht in schuilt. ‘De crux van een collectief is: je moet
meedoen, anders werkt het niet. Binnen het huidige contract
betaalt iedereen dezelfde premie, wat neerkomt op ongeveer
een dag in de week werken.
Jongeren betalen wel meer dan de kostprijs van pensioen
en ouderen juist minder. Zou je de verplichtstelling loslaten,
dan zouden de jongeren er mogelijk voor kiezen om de
eerste periode niet deel te nemen en pas later in te stappen.
Daarmee ondermijn je de voordelen die de collectiviteit juist
biedt. Als deelname een keuze wordt, moeten onherroepelijk
de premies omhoog of de pensioenuitkeringen omlaag.’
Spreiding
Zowel het loslaten van de verplichtstelling als een forse
premieverhoging zijn ongewenst en niet aan de orde. Een
volgens Kragt betere manier van risicobeheersing is zorgvuldig
beleggen. ‘Pensioenfonds Zorg en Welzijn streeft in de
beleggingen naar een optimale spreiding en neemt zoveel
mogelijk soorten goed tastbare beleggingen op in haar
portefeuille. Dat leidt tot meer stabilisatie in het profi el. We
gaan daarmee risicovol beleggen niet uit de weg, maar zorgen
voor voldoende risicoreductie door een zorgvuldige spreiding.
Het gevolg van die spreiding is dat je minder kwetsbaar bent
als het eens ergens fout gaat. We willen met risico’s de
kansen vergroten maar tegelijkertijd niet te kwetsbaar worden.’
Hedge funds
Als een deelnemer het beleggingsbeleid moet accepteren,
moet hij het ook kunnen begrijpen. Reden, zegt Kragt, om te
kiezen voor goed uitlegbare beleggingsproducten. ‘Mensen
moeten een gevoel hebben bij waar we in beleggen, het moet
niet te complex zijn. Grondstoffen, gebouwen, winkelcentra,
infrastructuur, dat zijn allemaal zaken waar mensen zich iets
bij kunnen voorstellen. Als Pensioenfonds Zorg en Welzijn in
complexere zaken belegt, wordt eerst goed afgewogen of dat
wel voldoende loont. Hedge funds zijn daar een voorbeeld van.
Die vindt het pensioenfonds aantrekkelijk, maar ze realiseren
zich ook dat het voor de communicatie een wat lastiger thema
is. Neemt niet weg dat voor de deelnemer inzichtelijk moet
zijn wat er achter de schermen gebeurt met zijn geld. Hij kan
bijvoorbeeld alle beleggingen terugvinden op het internet.’
Verantwoord
Binnen PGGM Vermogensbeheer is per beleggingscategorie
een team actief dat continu op zoek is naar de beste deals.
Daarnaast is er een team dat de benchmark probeert te
repliceren. Kragt: ‘We weten wanneer er ergens een crisis is
of dreigt en hoe de prijzen bewegen. In die gevallen kunnen we
snel ingrijpen en afwijken van de benchmarks. Het ver mijden
van risico’s gaat op zo’n moment boven het behalen van
rendement.’
Daarnaast is er veel aandacht voor verantwoord beleggen.
PGGM gaat voor Pensioenfonds Zorg en Welzijn actief in
gesprek met bedrijven en laat ze weten wat hun eventuele
bezwaren zijn. ‘Pensioenfonds Zorg en Welzijn is belangrijk
genoeg om haar stem te kunnen laten gelden’, vertelt Kragt,
‘en dat doen wij namens het pensioenfonds dan ook. We zijn
daar overigens niet de enige uitvoerder in. We maken ons hard
om bedrijven aan te zetten tot maatschappelijk verantwoord
ondernemen. Daarbij concentreren we ons vooral op milieu,
mensenrechten en governance. Bij dat laatste kun je denken
aan de aansturing van bedrijven, of er een goede scheiding
tussen de machten is, hoe de beloningsstructuur in elkaar
zit en of er voldoende aandacht is voor maatschappelijk verantwoord
ondernemen. W
Disclaimer:
De waarde van uw belegging kan fluctueren. In het verleden behaalde
resultaten bieden geen garantie voor de toekomst.
Pensioenfonds Zorg en Welzijn werkt
actief aan het toelichten en inzichtelijk
maken van het (noodzakelijke)
beleggingsbeleid en de redenen voor en
gevolgen van het nemen van risico’s.
Onder meer met specifi ek op de
deelnemer gerichte informatie via
www.pfzw.nl, Eigentijd, E-nieuwsbrieven
en deelnemers bijeenkomsten in het land.

dubbelinterview
Rob Meuter, voorzitter bestuur ABN AMRO
Pensioenfonds ( namens werkgevers)
ABN AMRO Pensioenfonds kwam zo goed als ongeschonden
uit de crisis. Zelf zijn ze daar niet verbaasd over. Een gesprek
met bestuursvoorzitter Rob Meuter en Hoofd Beleggingen en
Communicatie Geraldine Leegwater.
Hoe komt het dat ABN Amro Pensioenfonds de crisis
goed heeft doorstaan?
Meuter: ‘Toen het slechter ging met de economie, hebben we
ons risico afgebouwd. We hadden een beleid dat inspeelde
op veranderende omstandigheden. Bij de fondsen die grootste
klappen kregen, zag je dat ze vasthielden aan wat ze altijd
deden.’
Leegwater: ‘Ons uitgangspunt is niet het behalen van zoveel
mogelijk rendement, maar het nakomen van onze pensioenverplichtingen
richting onze deelnemers. Die verplichting
in relatie tot onze fi nanciële positie, bepaalt welk risico we
nemen. Het geld van onze deelnemers beleggen we – simpel
gezegd – op twee manieren: met een laag risico en met een
hoger risico. De beleggingsportefeuille met een laag risico
levert een bescheiden rendement op, daar word je niet armer
of rijker van. De andere beleggingen zijn risicovoller. Dat geld
zit in onder meer onroerend goed, aandelen, bedrijfsobligaties
en opkomende markten. In tijden dat we er fi nancieel minder
goed voorstaan, nemen we juist daarmee minder risico.’
Wat adviseert u de deelnemers: spaargeld in uw fonds
onderbrengen, of op een spaarrekening?
Meuter: ‘Dat hangt af van wat je precies wilt als je 65 bent, en
hoeveel risico je wilt nemen. Als je jong bent kun je wat meer
risico aan, ook in deze onzekere tijden. Op de lange termijn is
een pensioenfonds de betere keuze, risico’s worden hierin met
elkaar gedeeld.’
Pensioenbeelden jaargang 1, nr. 3, juli 2011 23
‘een pensioenfonds
besturen is een vak’
Leegwater: ‘Wat ik belangrijk vind: reken niet alleen op
het pensioen dat je opbouwt. Weet dat er altijd risico’s aan
verbonden zijn en doe zelf, als je het nodig vindt, iets extra’s.’
Zijn jullie deelnemers nog bereid risico’s te
aanvaarden?
Leegwater: ‘Bij onze deelnemers zien we nog veel vertrouwen
in ons pensioenfonds, ondanks alle commotie. Wij realiseren
ons wel dat we onze deelnemers op de risico’s moeten wijzen.’
Is dat nieuw?
Leegwater: ‘Niet nieuw, maar ik denk wel dat we er in het
verleden onvoldoende over gecommuniceerd hebben. Aan
de andere kant is het ook zo dat de ontvanger vaak niet
geïnteresseerd is. Niettemin zijn we een stuk begrijpelijker
gaan communiceren.’
Meuter: ‘Bijvoorbeeld het indexeren: dat is niet vanzelfsprekend,
deelnemers dachten van wel. Hebben wij
onvoldoende gecommuniceerd dat we niet jaarlijks indexeren,
of is dat onvoldoende begrepen? Dat is moeilijk te meten.
Overigens vind ik dat het vergroten van pensioenbewustzijn
in algemene zin een belangrijke verantwoordelijkheid van de
werkgever is.’
Zijn werkgevers er blij mee als u dat zegt?
Meuter: ‘Het is in hun eigen belang. De werkgever betaalt
voor de toekomstige beloning, maar krijgt er niets voor
terug. Werknemers realiseren zich niet dat de werkgever zijn
pensioen betaalt. Waarom staat er niet gewoon op de loonstrook:
zoveel salaris, zoveel voor het pensioen, zoveel voor
ziektekosten, zoveel voor bijvoorbeeld de lease­auto.’

24 Pensioenbeelden jaargang 1, nr. 3, juli 2011
Leegwater: ‘Pensioen is, net als salaris, een arbeidsvoorwaarde.
De werkgever weet precies welke bedragen dat
zijn, dus het is logisch dat die daarover ook communiceert met
de werknemers.’
Hebben jullie sinds de crisis de strategie gewijzigd?
Meuter: ‘We zijn iets voorzichtiger geworden. Maar de
strategie is nog hetzelfde: zorg voor een goede mix van hoog
en laag risico. Kijk, wij moeten als bestuur ons beleid te
allen tijde uit kunnen leggen aan onze drie groepen stakeholders,
van wie wij de belangen behartigen. De werkende
deelnemer wil dat zijn pensioen op termijn veilig is. Maar
gepensioneerden willen dat het vandaag veilig is. Dan is er
nog de sponsor, die een bijstortingsverplichting heeft. Uit die
drie belangen volgt een mix aan beleggingen.’
Leegwater: ‘Je moet in deze wereld nu eenmaal een zeker
marktrisico lopen. Wat wel gewijzigd is: het sóórt risico dat je
neemt.’
Meuter: ‘Securities lending bijvoorbeeld. Je kon aandelen uitlenen
en daar kreeg je een beloning voor. In 2007 zijn we daarmee
gestopt, omdat het risico te hoog was en het rendement
naar verhouding te laag. Precies daarmee is sindsdien het
nodige fout gegaan. Dat was een zeer goede beslissing.’
Toch vindt iedereen dat de fi nanciële wereld
onverantwoorde risico’s nam…
Meuter veert op: ‘Nou!’
Niet?
Meuter: ‘Ik denk dat veel risico’s onbewust zijn genomen.
Niet allemaal natuurlijk. Er is teveel in aandelen belegd. Maar
securities lending was voor veel partijen een onbewust risico.’
Leegwater: ‘Achteraf zeggen dat de risico’s onverantwoord
waren, is makkelijk.’
De wereld kijkt ongerust toe: nemen ze straks dezelfde
risico’s opnieuw?
Meuter: ‘Er is wel het een en ander veranderd. Eén: de wereld
heeft een realistischer beeld van de fi nanciële sector. De
verwachtingen waren te hooggespannen. Twee: het toezicht is
strenger geworden. En drie: besturen hebben de risico’s beter
in beeld. Daar wordt nu anders mee omgesprongen.’
En op de langere termijn?
Meuter: ‘De kans dat er structureel minder risico’s genomen
zullen worden, is zeer nadrukkelijk aanwezig.’
Leegwater: ‘Je móet een beleggingsrisico blijven nemen, maar
de wijze waarop en de mate waarin je dat doet, zal structureel
veranderen. Er ligt meer nadruk op het beperken van risico’s
waar tegenover geen beloning staat.’
DNB tikte de pensioenfondsen onlangs op de vingers:
er zou te weinig kennis in huis zijn om juiste risicoanalyses
te kunnen maken.
Meuter: ‘Bij ons speelt dat niet. Wij hebben het geluk dat we
in een fi nanciële omgeving zitten. We hebben echt kundige
mensen in huis. Maar diezelfde kwaliteit is niet bij alle
fondsen in huis.’
Leegwater: ‘Er zijn pensioenfondsen die worden aangestuurd
door mensen die niet gespecialiseerd zijn in het aansturen van
een pensioenfonds. Het is wel een vak.’
‘er zijn pensioenfondsen
die worden aangestuurd door mensen
die niet gespecialiseerd zijn
in het aansturen van een pensioenfonds.
Het is wél een vak!’
Als de wereld opnieuw op hol slaat, worden jullie dan
weer meegezogen?
Meuter: ‘Er is een verschil tussen ons pensioenfonds, dat
uitgaat van verplichtingen, en dat van aandeelhouders van
beursgenoteerde bedrijven, die uitgaan van een zo groot
mogelijk rendement op korte termijn. Wij varen onze eigen
koers. Wij worden niet gedreven door bonussen. Maar
inderdaad, het is wel opvallend dat de bonuscultuur bij de
banken in Amerika alweer heel snel naar het oude niveau
groeit. Ik sta kritisch tegenover die bonussen, maar het blijft
lastig. Mag iemand die zelfstandig vijftig miljoen voor jouw
bank verdient, vijf miljoen bonus vragen? Ik moet de helden
nog zien die zo iemand de wacht aanzeggen en vijf en veertig
miljoen minder winst voor lief nemen.’
De risico’s zijn de wereld nog niet uit?
Meuter: ‘Ze zijn wellicht minder sterk zichtbaar, maar reken
maar dat ze er nog zijn.’ W
Pensioenbeelden jaargang 1, nr. 3, juli 2011 25
Geraldine Leegwater, Hoofd Beleggingen en
Communicatie ABN AMRO Pensioenfonds

26 Pensioenbeelden jaargang 1, nr. 3, juli 2011 Pensioenbeelden jaargang 1, nr. 3, juli 2011 27
column
Désanne
van Brederode
Vrouw
Holle
Het sprookje Vrouw Holle begint met
een moeder die twee meisjes opvoedt.
Een lelijke, luie die haar echte dochter
is, en een mooie, vlijtige stiefdochter
die door beiden als voetveeg wordt
gebruikt. Zo moet ze, na haar andere
werk, dagelijks tot bloedens toe wol
spinnen bij een put.
Op zekere dag schiet de spoel uit
haar verwonde handen en valt in
de put, waarna de stiefmoeder het
meisje beveelt het ding onmiddellijk
te halen. Dus springt ze de spoel braaf
achterna. Ze verliest haar bewustzijn
en ontwaakt in een groene, door de
zon beschenen en met duizenden
bloemen bedekte weide. Verwonderd
staat ze op, gaat lopen en passeert al
snel een gloeiende oven met broodjes
die vragen of ze eruit gehaald kunnen
worden, anders verbranden ze. Het
meisje handelt zonder dralen, vervolgt
haar weg en komt dan bij een boom,
beladen met rijpe appels. Die vraagt
of iemand aan zijn stam wil schudden,
opdat de vruchten naar beneden
kunnen regenen en niet aan de takken
bederven. Ook nu handelt het meisje,
spontaan.
Vervolgens komt ze bij een huisje
waar een vrouw met angstaanjagend
lange tanden haar vraagt om te helpen
bij de huishouding. Het meisje overwint
haar vrees, doet haar klusjes, en
schudt het donsdek van Vrouw Holle
zorg vuldig op, als verlangd, waardoor
het gaat sneeuwen op aarde. In
ruil voor dit werk krijgt ze onderdak
en goed te eten. Maar toch voelt ze
op zeker moment heimwee naar de
wereld waar ze vandaan kwam, al was
men daar niet vriendelijk tegen haar.
Vrouw Holle begrijpt het ver langen
en begeleidt het meisje naar de
uitgangspoort.
Als het meisje afscheid neemt en
eronderdoor loopt, wordt ze overladen
met goud, dat zelfs in haar lange haren
blijft hangen.
Geen wonder dat stiefmoeder en
-zusje haar blij verwelkomen. En ze
bedenken dat nu het zusje maar eens
een kunstmatig met bloed besmeurde
spoel in de put moet werpen, om
die meteen achterna te springen.
Inderdaad, ook dit meisje komt in
hetzelfde landschap terecht, waar de
broden in de oven haar toeroepen, en
de appels geplukt willen worden.
Maar het meisje wil niet vies
worden, en niet riskeren dat ze een
appel op haar hoofd krijgt. Dus haast
ze zich naar het huisje van Vrouw
Holle, wier gebit haar geen angst meer
inboezemt, omdat ze al is voorbereid.
Eventjes spant het meisje zich in bij
de opgedragen klusjes, maar al gauw
vindt ze het wel welletjes – waarom
zou ze dat dekbed zo langdurig en
precies opschudden? – en tenslotte
stuurt haar werkgeefster haar terug
naar huis, maar niet voordat ze haar
loon heeft gehad.
‘Is dat even makkelijk verdiend,’
denkt het meisje nog. Helaas. Wanneer
zij onder de poort doorloopt, wordt
er geen goud over haar uitgestort,
maar warme pek. En de haan, die bij
de thuiskomst van het stiefdochtertje
kraaide: ‘Kukeleku, terug is onze
gouden jonkvrouwe nu,’ kraait deze
tweede maal: ‘Kukeleku, terug is onze
vuile jonkvrouwe nu.’
…En het pek bleef aan haar kleven, en
zolang het meisje leefde, ging het er niet
meer af.

28 Pensioenbeelden jaargang 1, nr. 3, juli 2011
‘en enge tanden of niet, iemand
die zo vriendelijk om hulp vraagt,
die kun je toch niet weigeren?’
Er wordt vaak gezegd dat sprookjes
saai en voorspelbaar zijn, juist omdat
ze een happy end kennen. Met de
zinsnede
‘…En ze leefden nog lang en gelukkig,’
is het spannende verhaal meteen klaar,
daar heb ik me hier al eens eerder over
beklaagd.
Spetterend, kleurrijk taalvuurwerk,
maar het eindigt met een doffe sisser.
Dat geldt niet voor Vrouw Holle. Dat
we eerst horen over de rijk beloonde
stiefdochter, en pas daarna over de
tragische lotgevallen van de echte
dochter, maakt dat er een slagschaduw
over het verhaal valt. Een smartelijke,
duistere dreiging. Niet eens een open
einde: het is veeleer alsof we het
verhaal zelf nog moeten voltooien,
ieder op onze eigen manier.
Ik kom daar later nog op terug. Via de
omweg van het heden.
U kent allemaal wel mensen die
op verjaardagen snoeven dat ze helemaal
niet houden van ontspannen
strand vakanties, maar veel liever ‘echt
iets avontuurlijks ondernemen’: een
bustocht door de binnenlanden van
Afrika, een rugzaktrekking door de
Himalaya. Elke exotische bestemming
is goed, zolang jij en alle andere
kennissen er nog maar nooit zijn
geweest – want daarmee verpest je het
feestje. Bij het bekijken van de foto’s
leer je dat het hier een georganiseerde
groepsreis betrof, onder leiding van
een des kundige, Nederlandssprekende
gids. Niet het leukste gezelschap, maar
een mens moet natuurlijk niet in zijn
eentje de waaghals uithangen.
Nee, de avonturiers hoeven geen
luxe, maar de zekerheid van een
normaal bed en een douche is toch wel
aangenaam, net als een medereiziger
die hulp kan bieden bij plotselinge
buikkrampen, beten van vreemde
insecten en het wegslaan van zwermen
jonge bedelaars.
Verder geldt: hoe meer verbluffende
plaatjes en spannende praatjes, hoe
beter.
Tot het een keer grandioos mis gaat.
Dan moet je vooral niet zeggen: ‘Jij
hield toch zo avontuur?’ – tenzij je een
klap wilt. Hoe dúrf je wel!
Je hoeft de televisie maar aan te
zetten, en de boze burgers vliegen je
om de oren, als hinderlijk zoemende
muskieten. Er lijken ook steeds meer
ge frustreerde en gedupeerde medelanders
bij te komen. Soms zijn de
klachten terecht, maar niet zelden
zeuren mensen over de gevolgen
van risico’s die ze ooit zelf hebben
ge nomen, destijds nog blakend van
lef. Er was een dag waarop ze hun op
safe spelende vrienden en familieleden
uitlachten – maar de hoogmoed bleek
overmoed, en ze kwam vóór de val. En
dan zitten ze daar, berooid, verzwakt,
als verwende kinderen te pruilen
onder een peklaag van pure misère.
Iemand had toch wel een toelichting
bij de kleine lettertjes kunnen geven,
of hen kunnen voor rekenen hoe groot
de kans op malaria, diefstal, tsunami’s,
revoluties, of simpelweg mislukking
statistisch gezien zou zijn?
Iedereen weet: wie een risico
neemt, zet iets op het spel. Dat hoeft
niet meteen je leven te zijn, of je
gehele vermogen, of voor mijn part
je imago. Wat het nemen van risico’s
zo spannend maakt, is nu net dat uitdagen
van het noodlot. Dáárdoor gaat
de adrenaline bruisen. Je raakt in een
roes van machtige vitaliteit, versmelt
met het moment, je blik vernauwt
zich en je ziet alleen nog die slang
op dat smalle junglepad, alleen nog
maar die steile afgrond… Of dat ene,
magische getal op de rouletteschijf, die
strakke gezichten van de Idols-jury…
Je hart bonkt als een razende, maar
toch heb je de moed je eigen grenzen
te blijven verleggen, enkel en alleen
om te winnen, of een angst in jezelf te
overwinnen… Alles in het besef dat
het ook volledig mis kan gaan. Dat het
erop, of eronder is.
Die stuntdrang, die levensgevaarlijke
goklust, is zó ongelooflijk menselijk,
dat ze altijd de kop zal blijven
op steken. Ook in hoogontwikkelde,
veilige samenlevingen als de onze. Of
juist daar.
De historicus Johan Huizinga
stelde reeds dat de mens een spelend
wezen is, een Homo Ludens – maar,
hoe paradoxaal, een spel lijkt tegenwoordig
pas leuk als de kans op winst
veel groter is dan die op afgang, als
je er geheid roem of een respectafdwingende
anekdote aan overhoudt,
en als er in het geval van verlies
iemand, of zelfs een hele instelling,
aansprakelijk gesteld kan worden. Het
Amerikaanse claimen en ‘sue-en’ van
blunderende bedrijven en instanties,
raakt ook in het nuchtere Nederland
almaar meer gebruikelijk. Op tegenslagen
en nederlagen is de hedendaagse
thrillseeker niet langer gebouwd,
maar zich ertegen verzekeren kan hij
als de beste.
Terug naar Vrouw Holle. Hoewel
het hier een klassiek Duits volkssprookje
betreft, opgetekend door de
gebroeders Grimm, heeft het tweede
meisje eigenlijk al een verrassend
moderne instelling.
Ze waagt de duik in de put, maar
laat de broodjes in de oven verkolen,
de appels rotten aan de boom, en
anders zijn de vruchten wel aan de
kraaien overgeleverd. Stel dat je zwart
wordt van de ovenroet, om over letselschade
nog maar te zwijgen! Ook voor
Vrouw Holle steekt ze al snel geen
poot meer uit. Ze wordt immers toch
wel goed verzorgd. Bovendien hoeft ze
geen goede relatie met haar opdrachtgeefster
op te bouwen: wanneer straks
die bonus er is, heeft zij haar aandeel
wel geleverd.
‘(…) hoe meer
verbluffende
plaatjes en
spannende
praatjes, hoe
beter’
Pensioenbeelden jaargang 1, nr. 3, juli 2011 29
Eerder is al opgemerkt dat ze totaal
niet bang is voor de lange tanden
– aangezien haar stiefzusje haar al heeft
verteld dat de dame te vertrouwen is.
In beleggersjargon: het tweede
meisje kan dus handelen met
voorkennis.
Ze hoeft niet meer zelf te ontdekken
dat de vrouw geen als grijs omaatje
verklede, boze wolf is. Bijvoorbeeld.
Maar dan rijst de meteen de vraag;
heeft haar ‘gouden’ zusje misschien
alle andere informatie voor haar
achtergehouden, waardoor ze haar
taken toch nog steeds niets naar
behoren kan volbrengen? Waarom wist
het tweede meisje niet dat ze moest
reageren op de roep van de broodjes
en de appelboom, en het dekbed goed
moest opschudden?
Ik vermoed dat het eerste meisje niet
opzettelijk iets heeft verzwegen, maar
gewoonweg niet heeft opgemerkt dat
al deze daden hebben meegewogen in
de beoordeling, en tot de, letterlijke,
‘golden shower’ hebben geleid. Het
meisje durfde haar vingers aan die
kokendhete broodjes te branden, en
aan de stam te schudden tot het keiharde
appels regende – zonder zich
ook maar één tel af te vragen voor
wie. Nergens wordt duidelijk wie de
bakker, en dus de eigenaar van de
broodjes is, en wie de appelboom
beheert en de vruchten wil eten of
anders wel verkopen. Kortom, als die
broodjes waren verbrand en die appels
weggerot, was er nog niemand in de
problemen geraakt. Dus waarom hielp
ze? En bij wie had ze verhaal kunnen
halen bij eventuele rampen? Er was
geen mens in het groene landschap
te bekennen. Waarom nam ze, na
be wezen diensten, niet zelf een paar
verse broodjes en wat sappige appels
in haar schortje mee? Ze wist immers
niet hoe lang ze nog zou moeten lopen
voordat ze iemand zou tegenkomen,
áls ze überhaupt al een levend wezen
zou tegenkomen…

30 Pensioenbeelden jaargang 1, nr. 3, juli 2011
Wie kijkt naar de twee ‘net-niet’-
zusjes, ziet twee wijzen van omgaan
met risico’s. Als gezegd, het tweede
zusje durft best wat, maar alleen als de
kans dat ze er wat aan overhoudt, heel
groot is. Garanties kan ze niet krijgen,
maar ze gelooft wel dat wie niet waagt,
ook niets wint – met verlies rekent ze
niet, laat staan met pek.
Jarenlang is er bij banken en
grote fondsen ‘gespeeld’ met andermans
inzet. Natuurlijk had lang niet
iedereen er lol in om het vertrouwen
van klanten of investeerders opzettelijk
te beschamen; ik denk dat er
zelden van kwade intenties sprake is
geweest. Eerder van zelfoverschatting.
Van een kinderlijk geloof in gouden
bergen, stijgende lijnen en zichzelf op
wonderbare wijze vermenigvuldigende
nullen, waarmee het heerlijk stunten
was. Soms een kleine tegenvaller…
‘…Maar heb geduld! Overmorgen
wandelt u met de goudstukken
rinkelend en fonkelend in uw haren, zó
de poorten van Wall Street uit.’ Je kunt
het Michael Douglas, alias beursguru
Gordon Gekko, hóren zeggen.
Ziedaar, het optimisme van het
tweede meisje, dat meent dat ze eigenlijk
al op haar lauweren kan rusten,
omdat zij alleen nog maar het reeds
gebaande succespad hoeft te begaan.
Mits ze natuurlijk de risicovolle sprong
durft te wagen – en dat durft ze, ook
al weet ze natuurlijk niet volkomen
zeker of de put haar eveneens naar het
paradijsje aan gene zijde zal voeren.
Ja, haar stiefzusje nam óók risico’s.
Meer zelfs. Maar ze liet zich daarbij
leiden door niets anders dan haar hart,
en vroeg zich niet veel af. Hoe het kan
dat broodjes en bomen spreken? Geen
idee, maar ze hebben haar nodig,
anders gaat het mis. En enge tanden
of niet, iemand die zo vriendelijk
om hulp vraagt, die kun je toch niet
weigeren?
‘Jarenlang is er bij banken
en grote fondsen “gespeeld”
met andermans inzet’
Een dergelijke instelling is inderdaad
goud waard.
En ik ben ervan overtuigd dat
diegenen die met deze instelling
risico’s nemen, niet voor hun eigen
kick, laat staan voor hun eigen winst,
maar omdat ze ervan doordrongen zijn
hoe nodig die zijn voor een gemeenschap
van vele anonieme anderen –
dat diegenen zelfs goud zullen behalen
in tijden van nikkel en tin. Desnoods in
tijden van lood om oud ijzer.
Geen materieel goud, maar het
menselijke goud dat vertrouwen heet.
Omdat ze hart hebben voor de
grote, publieke zaak, waarvan niemand
de eigenaar is, maar waarvoor iedereen
idealiter verantwoordelijkheid
draagt.
Het is u vast allang opgevallen:
uitgerekend het ‘onechte’ stiefzusje,
over wier biologische bloedbanden
we in het sprookje niets leren, leert
ons wat ware broederschap is. Met
iedereen. Als het moet met onbezielde
objecten als brood en appels. Doe wel,
en zie niet om.
Dus mocht het spinnewiel van de
economie weer eens op drift raken,
mocht de bebloede spoel, met morele
leidraad en al, ons uit de handen
glippen en op de bodem van de put
belanden, bij de hellevrouw met de
vreeswekkende tanden, klaar om te bijten,
om onze binnenkant te proeven…
Dan hoop ik dat we ons bijtijds het
aandachtige, hartelijke en spontane
stiefzusje herinneren.
Opdat ze in al onze handelingen
nog lang en gelukkig moge voortleven
– niet als een antiek figuurtje uit een
ver vlogen verleden, maar als inspirerend,
motiverend toekomstbeeld.
Stralend, als de gouden lentezon. W
Herziening pensioenen?
Tijd om ook aan de
deelnemer te denken!
de toekomst van pensioen en van de huidige pensioencontracten staan ter discussie.
Met ontwikkelingen als de flexibilisering van de arbeid, de vergrijzing en de crisis lijkt
een versobering van de pensioenen onafwendbaar. Waar blijft de deelnemer straks in het
nieuwe pensioenakkoord? Wordt er door de architecten voldoende rekening gehouden
met zijn belangen? Hoe zit het met de communicatie en de hardheid van het toekomstige
contract? Pensioenfonds Zorg en Welzijn vroeg drie Tweede Kamerleden naar hun visie.
Roos Vermeij,
Tweede Kamerlid Partij van de Arbeid
Pieter Omtzigt,
Tweede Kamerlid CDA
Pensioenbeelden jaargang 1, nr. 3, juli 2011 31
Ino van de Besselaar,
Tweede Kamerlid Partij Van de Vrijheid

32 Pensioenbeelden jaargang 1, nr. 3, juli 2011
‘Ik krijg zelf ook brieven
over mijn pensioen
die ik drie keer
moet lezen’
Roos Vermeij ziet pensioen als een van
de laatste fi nanciële taboes, waarover
pas sinds kort echt gecommuniceerd
wordt richting de deelnemers.
Denkt u dat de deelnemer in al die
jaren daarvoor bewust buiten beeld is
gehouden?
Of dat bewust gebeurde weet ik niet.
Pensioen is een van de laatste onderwerpen
dat weinig besproken werd.
Sinds de jaren vijftig dacht iedereen
dat het daarmee wel goed zat. Dat
het bewustzijn van de noodzaak van
communiceren nu doordringt, is
vanzelfsprekend. We hebben twee
crises achter de rug. Pensioen is van
pagina veertien naar pagina één
verhuisd.
Dat bewustzijn komt dan laat op gang.
Ja. We hadden de ontwikkelingen
natuurlijk al kunnen zien aankomen.
De veranderende wereld is al langer
in aantocht. De eerste discussies over
transparantie zijn dan ook al van langer
geleden.
Wat moet er op dit moment gebeuren
met dat bewustzijn?
Pensioenfondsbesturen en sociale
partners moeten zorgen voor betere
communicatie en het herstel van
vertrouwen bij de deelnemers. Ik krijg
zelf ook brieven over mijn pensioen
die ik drie keer moet lezen voordat
ik begrijp wat ze me willen vertellen.
Dat kan niet. Er is lang gedacht, dat
als er een pensioenfondsbestuur
was geïnstalleerd, het verder goed
geregeld was. Niet dus. Ik ontmoet
oud- pensioenfondsbestuurders die hun
eigen pensioenregeling niet begrijpen.
Er moet veel meer op de deelnemer
gefocust worden.
Dat gebeurde tot nu toe niet?
De deelnemer is pas een jaar of vijf
in beeld. Pensioenfondsen moeten
zich realiseren dat ze er zijn voor de
deel nemers. Pensioenfonds Zorg en
Welzijn heeft dat goed door vind ik,
maar dat besef is er nog niet overal.
Ook de vertegenwoordigers vanuit de
werk gevers hebben een belangrijke
taak om een lastig onderwerp als
pensioen duidelijk te maken aan de
medewerkers.
En wat is de rol van de politiek?
Die moet vooral het klimaat scheppen.
Ik ben een actief verdediger van ons
pensioenstelsel. Het is een mooi stelsel
waar ik niet aan zou willen tornen. Dat
besef moeten pensioenfondsen, werkgevers
en werknemers ook hebben.
Hoe kan dat besef verder worden
versterkt?
De pensioenfondsen en werk gevers
moeten zich om de deel nemer
bekommeren. Die moeten het
vertrouwen krijgen en behouden. Dat
kan alleen als je een toekomstbestendig
stelsel hebt. Enerzijds moet dus het
stelsel worden bewaakt en waar nodig
aangepast aan de ontwikkelingen in
de wereld. Anderzijds moet er beter
worden gecommuniceerd.
De deelnemer lijkt nog een behoorlijke
informatieachterstand te hebben?
Dat klopt. En dat merkt hij als er een
moment aanbreekt waarop hij over
zijn pensioen moet nadenken. Als hij
45 jaar of ouder is, of als hij van baan
verandert bijvoorbeeld.
Moet de deelnemer veel weten over zijn
pensioen?
Hij moet weten wat voor hem relevant
is. Hoe het zit met risico’s bijvoorbeeld.
En dat sparen niet voldoende is. Soms
bouwt een deelnemer de helft van zijn
pensioen nog op na zijn pensionering.
Ik denk dat het goed is als hij weet hoe
het werkt met zijn inkomen voor later.
Dat is best lastig uitleggen, of niet?
Goede pensioencommunicatie is even
ploeteren. Maar het is te doen. Met
eenvoudige beelden kun je de meeste
zaken uitleggen zodat het voor de
meeste deelnemers begrijpelijk is. Dat
is hard werken. Maar ik denk dat het
goed is om de mensen duidelijk te
maken dat we prachtig pensioenstelsel
hebben. En natuurlijk mogen ze weten
dat er zorgen zijn. Maar ook dat we
die met z’n allen kunnen en moeten
oplossen.’
Pensioenbeelden jaargang 1, nr. 3, juli 2011 33
Roos Vermeij, Tweede
Kamerlid Partij van de Arbeid

34 Pensioenbeelden jaargang 1, nr. 3, juli 2011
Pieter Omtzigt,
Tweede Kamerlid CDA
‘Als de zon tien dagen
schijnt, vergeet je op de
elfde dag je regenjas’
Volgens Pieter Omtzigt ontbreekt het,
ondanks alle ontwikkelingen van de
afgelopen jaren, nog steeds aan de
noodzakelijke transparantie.
Is het zo erg gesteld met die
transparantie?
Het kan nog veel beter. Wat mij
betreft moet er beter worden gecommuniceerd
met de deelnemer. En dan
vooral over de voor hem belangrijke
onderwerpen. Dat zijn de beleg gingen,
de kosten, de toezeggingen en de
risico’s. Daar moet hij duidelijkheid
over kunnen krijgen.
Heeft hij dat nu dan niet?
In de Pensioenwet staat al jaren dat bij
onvoldoende resultaten er mogelijk
niet wordt geïndexeerd of dat er kan
worden afgestempeld. Die informatie
vind je op de pensioenoverzichten niet
terug. De sector heeft deze informatie
niet willen communiceren. Ook wist
de sector heel goed dat de versobering
van eindloon naar middelloon
ingrijpend was. Vrijwel niemand heeft
dat actief gecommuniceerd en de
deelnemer uitgelegd wat dat precies
voor hem betekent. Overigens vind
ik Pensioenfonds Zorg en Welzijn een
positieve uitzondering als het gaat om
communicatie. Zij hebben de meeste
zaken goed voor elkaar.
Dus veel deelnemers zijn bewust
onwetend gehouden?
Er is tientallen jaren geïndexeerd.
De deelnemer denkt dat dat altijd zo
blijft. En dat is logisch. Als de zon tien
dagen schijnt, vergeet je op de elfde
dag je regenjas.
Een nieuw pensioencontract biedt de
ruimte om hier iets aan te doen.
Zeker. Maar dan moet er wel een
contract komen dat uitlegbaar is.
De huidige regelingen zijn nauwelijks
uit te leggen. De Pensioenwet laat
allerlei vormen van pensioen toe. Dat
leidt tot hoge uitvoeringskosten en dat
lijkt me onnodig.
Dus, op naar één pensioencontract
voor iedereen?
Waarom niet? De sociale partners
moeten eisen van communiceerbaarheid
en uitvoerbaarheid op tafel
leggen. Hoe minder exoten je toelaat,
hoe beter het straks voor de deelnemer
te begrijpen is.
Pensioenbeelden jaargang 1, nr. 3, juli 2011 35
Bestaat die dan, ‘de’ deelnemer?
Als het gaat om de uitlegbaarheid van
een regeling, kun je zeggen dat het
voor iedereen eenvoudig en begrijpelijk
moet zijn. Maar er zijn natuurlijk
wel verschillen. In generaties met
name. De nieuwe deal moet aanvaardbaar
zijn voor jongeren. Zij zijn
minder assertief in het publieke debat
en minder vertegenwoordigd in overleggen.
Daar moeten ze zelf natuurlijk
ook wat aan doen door actiever te
worden. Maar we moeten wel rekening
met ze houden.
Moet de politiek zich actief bemoeien
met de richting die het pensioendebat
uitgaat?
Vooral de sociale partners moeten
hun verantwoordelijkheid nemen
en behouden. De politiek moet niet
verantwoordelijk zijn voor grote
sommen pensioengeld, daar hebben
we pensioenfondsen voor.
Wat gaat er op korte termijn gebeuren
denkt u?
Net als iedereen wacht ik op wat
er komen gaat. Wat komt er uit het
pensioenoverleg? Hoe ziet de nieuwe
wetgeving rond de pensioenleeftijd er
straks uit? Ik volg het op de voet en
houdt al mijn contacten warm.

36 Pensioenbeelden jaargang 1, nr. 3, juli 2011 Pensioenbeelden jaargang 1, nr. 3, juli 2011 37
Ino van de Besselaar,
Tweede Kamerlid
Partij Van de Vrijheid
‘Ik ben geen voorstander
van een zacht contract,
deelnemers moeten weten
waar ze aan toe zijn’
Veel deelnemers hebben een verkeerd
beeld van hun pensioen. Volgens Ino
van den Besselaar hebben zowel de
pensioenfondsen als de media daaraan
bijgedragen.
Het vertrouwen bij deelnemers in
pensioenfondsen en beleggingen
is niet groot. Hoe komt dat?
In 2001 hadden we de dotcom-crisis.
Toen zag je al een lichte draai in
de berichtgeving over pensioen en
pensioenfondsen. Journalisten pakten
vooral de negatieve signalen op. Vaak
omdat het onderwerp voor hen zelf
ook ver van hun bed was. En nog
steeds is eigenlijk.
Wat was het gevolg van die
berichtgeving?
Dat deelnemers vooral lazen
over zaken als niet indexeren en
afstempelen. Het negatieve sentiment
is voor een deel door de pers aangewakkerd.
En dat terwijl we nog
steeds het beste pensioenstelsel ter
wereld hebben. We hebben een
pensioenbuffer van 850 miljard euro.
Maar door wat de deelnemer leest in
de krant en hoort en ziet op radio en
tv, kan hij de indruk krijgen dat er niet
veel van deugt.
Maar bij sommige pensioenfondsen
ging en gaat het natuurlijk ook niet
echt goed.
Er zijn pensioenfondsen bij die met
hun beleggingsproducten erg veel
risico namen. Niet zelden waren die
producten zodanig ingewikkeld dat
zelfs bestuurders van pensioen fondsen
ze niet begrepen, maar zich lieten
leiden door de aanbevelingen van
duur betaalde adviseurs. De ver houding
tussen aandelen en vastrentende
waarden was soms compleet zoek.
Die was dan niet meer bijvoorbeeld
dertig-zeventig, maar andersom.
Dan is het geen wonder toch als
deelnemers zich zorgen maken?
Dat klopt. Maar pensioenfondsen zien
liever niet dat deelnemers zenuwachtig
worden. Daarom wordt er soms ook
karig gecommuniceerd. Veel pensioenregelingen
worden in een CAO-overleg
vastgesteld. Mensen krijgen dan te
horen dat ze een middelloonregeling
hebben. Er wordt dan uitgelegd wat
dat is. Veel mensen krijgen daarmee
de indruk dat ze straks recht hebben
op zus en zoveel pensioen. Maar dat
recht en de garantie is er niet en er zijn
meer beperkingen. Dat beseffen veel
mensen niet.
Hoe kan hier in de toekomst rekening
mee worden gehouden?
Ik vind dat we naar een zo hard
mogelijk contract moeten. Pensioen
is uitgesteld loon. Ik begrijp dat
absolute garanties er niet zijn. Het
geld op de bank zetten is geen garantie
voor een goed pensioen, dat idee
moet ont zenuwd worden. Maar deelnemers
moeten weten waar ze straks
redelijkerwijs aan toe zijn. Als ik
weet dat ik straks op 60% van mijn
gemiddelde loon kan rekenen, kan ik
dat veel of weinig vinden, maar ik
heb wel duidelijkheid.
Denkt u dat deelnemers eventueel
wat meer willen betalen voor die extra
zekerheid?
Dat denk ik wel. Maar het gaat dan
niet alleen om de hoogte van het
pensioen, maar ook om de indexatie.
Ook daar moet de deelnemer
op kunnen rekenen. En als er even
niet geïndexeerd kan worden, moet
dat worden gecompenseerd zodra dat
mogelijk is.
Wie meer betaalt, wil daar dus ook
meer voor terugzien.
Precies. En ik vind dat we dan ook
moeten kijken naar een eerlijke
verdeling van het pensioengeld.
Wat dat betreft vind ik het intergenerationele
confl ict minder belangrijk
dat dat tussen levensstijlen.
Welk confl ict bedoelt u daarmee?
Er zijn veel mensen die met een
lage opleiding vroeg beginnen met
werken en heel lang pensioenpremie
betalen. Door hun levensstijl en de
lagere levensverwachting die daarbij
hoort profi teren ze relatief weinig
van hun pensioen. Veelverdieners
betalen relatief weinig en genieten veel
pensioen, ook omdat ze wat ouder
worden. Daar kun je wat aan doen.
Bijvoorbeeld door in de verplichte
tweede pijler een plafond te stellen aan
de inkomens die meetellen voor de
pensioenopbouw. Daarboven kunnen
deze veelverdieners zich voor het
meerdere vrijwillig verzekeren. W

Over
Pensioenbeelden
Dit is een uitgave van Pensioenfonds Zorg en Welzijn. Met deze uitgave willen we
bijdragen aan de maatschappelijke discussie. Het pensioenstelsel ligt onder vuur.
Waar vroeger tegenover elke gepensioneerde nog zes werkenden stonden, zijn dat er
over een aantal jaren nog twee. Uiteraard buigt ook Pensioenfonds Zorg en Welzijn
zich over deze brede maatschappelijke ontwikkeling.
Magazine Pensioenbeelden verschijnt twee maal per jaar en wordt verstuurd aan
stakeholders (beleidsmakers en ­bepalers, toezichthouders, pensioenfondsen,
uitvoeringsorganisaties, koepels, Sociale Partners en werkgevers).
Oplage: 1000 exemplaren
Organisatie: Pensioenfonds Zorg en Welzijn, uitvoeringsorganisatie PGGM
Ontwerp en opmaak: Grafisch ontwerp PI&Q
Tekst: Backscratch, Vincent van Rooijen Marketing Communicatie,
ZB Communicatie & Media B.V.
Beeld: Speer Fotografie
www.pfzw.nl
Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt
door middel van druk, fotokopie, microfilm of welke andere wijze dan ook,
zonder de schriftelijke toestemming van de uitgever. Juli 2011

11-4330 juli 2011