Q2 2009 - Delta Lloyd Groep

Q2 Maart 2009
Q is een uitgave van Delta Lloyd Groep
www.deltalloydgroep.com
www.Q1234.nl
Toekomst
verzekerd?
Q2

Delta Lloyd Groep
Raad van Bestuur
per 1 januari 2009
Drs. N.W. (Niek) Hoek, voorzitter
Mr. P.J.W.G. (Peter) Kok
P.K. (Paul) Medendorp
Ir. H.H. (Henk) Raué
Delta Lloyd Verzekeringen
Erasmus Verzekeringen
ABN AMRO Verzekeringen
OHRA
Nationaal Spaarfonds
Delta Lloyd Asset Management
Cyrte Investments
Delta Lloyd Vastgoed
Delta Lloyd Bankengroep
Delta Lloyd Bank
Delta Lloyd Bank België
OHRA Bank
Delta Lloyd Life
Delta Lloyd Deutschland
Delta Lloyd Lebensversicherung
Hamburger Lebensversicherung
Gries & Heissel Bankiers
Delta Lloyd Finanzpartner
Raad van Commissarissen
per 1 januari 2009
Drs. R.H.P.W. (René) Kottman, voorzitter
Drs. P.G. (Pamela) Boumeester
Prof. dr. E.J. (Eric) Fischer
Ir. J.G. (Jan) Haars
Drs. J.H. (Jan) Holsboer
A.J. (Andrew) Moss
Ph.G. (Philip) Scott FIA
Mr. drs. M.H.M. (Marcel) Smits RA

DELTA LLOYD GROEP — Q2 MAART 2009
Kijken we achteruit
of vooruit?
TOEKOMST VERZEKERD, zo heet
onze strategie. Maar hoe zeker kunnen we
in deze tijden nog zijn van de toekomst?
De ontwikkelingen van 2008 hebben ook
Delta Lloyd Groep in haar wezen geraakt,
al lijken we dankzij onze strategische keuzes
en prudente beleid een relatief sterke positie
in te nemen. Maar wat gaat er nog komen?
We kijken misschien met een gerust hart
in de spiegel, zoals de cab driver op de coverfoto
van Michael Christopher Brown, maar
we rijden wel onbekend terrein tegemoet.
Want de belangrijkste asset van de fi nanciële
wereld, vertrouwen, is ernstig aangetast.
Met Q, de opvolger van ons gelauwerde
jaarmagazine, willen we laten zien dat we
vertrouwen waard zijn. Vier keer per jaar,
vaker dan voorheen, gaan we met u, onze
stakeholder, communiceren. Niet gebonden
aan een specifi eke vorm. We zoeken contact
en dialoog, deze eerste keer met een magazine
en site, het volgende kwartaal misschien
met een dossier of een evenement of welke
verschijningsvorm dan ook.
Het nieuwe magazine toont dat Delta Lloyd
Groep nog steeds met recht Toekomst
Verzekerd kan claimen. We hebben geleerd
verder te kijken dan vandaag en morgen,
zoals onze bestuursvoorzitter Niek Hoek
nog eens benadrukt in het interview op
pagina 2 e.v. Terwijl de crisis als een veenbrand
doorwoedt en eigenlijk niemand een
idee heeft van wat er uiteindelijk gaat volgen,
is Delta Lloyd Groep ook nu gefocust op
de decennia die volgen en op hoe we ook
dan aan onze verplichtingen ten opzichte
van onze klanten kunnen blijven voldoen.
Onze langetermijnstrategie daartoe is succesvol
omdat scenariodenken een wezenlijk
deel van onze strategieontwikkeling uitmaakt:
we hebben ons al vele toekomsten
voorgesteld. Scenario-ontwikkelaar Robert
Bood geeft vanaf pagina 12 een kijkje in de
keuken van de verbeeldingskracht (al heeft
ook hij de kredietcrisis in deze vorm niet
zien aankomen). Ook het onderkennen van
de enorme potentie van Afrika hoort daarbij
(pagina 25 e.v.). Evenals trouwens onze
keuze om in het najaar van 2008 als eerste
verzekeraar klanten tegemoet te komen in
de kosten van beleggingsverzekeringen,
ook al vinden we het soms wel degelijk
01
goede producten. Maar we weten dat een
tegemoetkoming nodig is, een investering
in hernieuwd vertrouwen. Paul Medendorp,
lid van onze Raad van Bestuur, legt dat nog
eens scherp uit op pagina 6 en 7. En stelt
daarbij ook vast dat in zo’n zaak als de
‘woekerpolisaffaire’ het de tijd is – toekomst
of verleden – die onze perceptie bepaalt.
De beelden in deze Q zijn vooral het domein
van de droom. Dromen van een beter leven,
van een toekomst die met zekerheid geluk
gaat brengen.
Ik wens u veel lees- en kijkplezier met Q.
En laat ons vooral weten wat u ervan vindt,
op www.Q1234.nl of Q@deltalloyd.nl.
David Brilleslijper,
Directeur Corporate Communications
Beeld: Corb!no
Q toont waar Delta Lloyd Groep voor
staat en hoe wij de wereld om ons heen
zien. Wilt u meer weten over onze resultaten
in 2008, dan vindt u onze fi nanciële
en maatschappelijke jaarverslagen op
www.deltalloydgroep.com.
Kijk voor meer verhalen over de toekomst
op www.Q1234.nl.
In dit
nummer
02
Fundamentele vragen
Niek Hoek, bestuursvoorzitter
Delta Lloyd Groep, over het gebrek aan
zelfrefl ectie van de fi nanciele sector en de
noodzaak verantwoordelijkheid te nemen
naar alle stakeholders.
06
Woekerpolis?
Beleggingsverzekeringen zijn de erfenis
van een ander tijdsbeeld, stelt Raad van
Bestuurslid Paul Medendorp.
08
Dream street
Amerikaanse fotograaf Michael Christopher
Brown op zoek naar nieuw evenwicht.
12
Scenario’s
Scenario-ontwikkelaar Robert Bood over
oefenen met de toekomst.
17
Voorspelbare verrassingen?
Over het verbinden van wat we nu zien
met wat er straks werkelijkheid zou
kunnen worden.
25
Investeren in de toekomst
Waarom investeerders Afrika nu erg serieus
moeten nemen. Ook: het megasucces van
fi lmindustrie Nollywood.
33
Toekomstgedachten
Een nieuwe generatie kijkt vooruit. En geeft
aan wat er hoognodig moet gebeuren.

DELTA LLOYD GROEP — Q2 MAART 2009
Tekst: Hanneke Savenije
Beeld: Corb!no Niek
Fundamentele
vragen
Blijft een verzekerde toekomst midden in de kredietcrisis nog mogelijk? Niek Hoek,
bestuursvoorzitter van Delta Lloyd Groep, stelt dat in ieder geval het vertrouwen zo
snel mogelijk teruggewonnen moet worden. En dat kan maar op één manier:
verantwoordelijkheid nemen naar alle stakeholders.
‘Onze producten hebben een zeer lange
levensduur. Levensverzekeringen lopen
zo’n twintig, dertig jaar, pensioenvoorzieningen
vaak nog veel langer. We hebben
daardoor een grote fi nanciële verantwoordelijkheid
tegenover onze klanten. Die
moeten er op kunnen vertrouwen dat de
premie die ze nu betalen in de toekomst wat
opbrengt. Banken en verzekeraars hebben
in die zin een nutsfunctie. Maar de laatste
jaren was dat besef op de achtergrond geraakt.
Het is te veel doorgeslagen in denken
in het belang van de aandeelhouder.
Natuurlijk, wij zijn daar ook wel iets in
meegegaan. Maar we hebben daarin toch
meer de balans weten te houden. We zijn
altijd uitgegaan van een solide kapitaalpositie.
Niet meegegaan in de hype van met
minder kapitaal steeds meer risico’s nemen.
Een collega-bankier zei negen maanden
geleden tegen mij: “Jullie komen van een
03
andere planeet, veel te calvinistisch. De
hoeveelheid kapitaal die jullie aanhouden
is echt veel te hoog.” Nee, complimenteus
was hij niet, inmiddels ligt dat denk ik
wel anders.
Dat wij een uitzondering waren, heeft
er ook mee te maken dat we niet direct
beursgenoteerd zijn, dat realiseer ik me wel.
De druk ligt daardoor misschien minder
hoog. Vanuit de fi nanciële markten is door
aandeelhouders heel erg ingezet op de kortetermijnwinst.
Met een beperkte hoeveelheid
kapitaal een maximale return halen. Maar
er werd een verkeerde risico-inschatting
gemaakt, het risico werd grof onderschat.
Nu leidt dat tot een tekort aan kapitaal dat
door de staat moet worden aangevuld.
Ook wij hebben druk gevoeld van onze
grootaandeelhouder Aviva. Maar we hebben
daar nooit aan toegegeven, wij denken dat
onze zelfstandige verantwoordelijkheid
Hoek
bestuursvoorzitter
heel belangrijk is voor dit bedrijf. Zijn zelfs
naar de rechter gegaan; wij wilden ons
model vasthouden. Onze aandeelhouder
heeft over 35 jaar een gemiddeld rendement
van 20 procent per jaar gemaakt, dat lijkt
me heel mooi. Maar er zijn meer betrokkenen.
We vonden het afstaan van kapitaal
niet verantwoord voor de langetermijnbusiness
die we runnen, niet verantwoord
ten opzichte van onze andere stakeholders.
Bovendien, als wij 65 miljard euro aan bezittingen
hebben, is daarvan zo’n 60 miljard
van onze polishouders en minder dan 5,5
miljard van onze aandeelhouders. Dan
kunnen we het bedrijf toch niet alleen in
het belang van de aandeelhouders runnen?’
‘Relatief gezien is in deze dramatische
markt ons resultaat dit jaar eigenlijk

NIEK HOEK, BESTUURSVOORZITTER
gewoon solide. Een baken van stabiliteit
in een wereld van ellende? We leggen veel
geld opzij voor de tegemoetkoming aan
klanten voor de kosten van beleggingsverzekeringen
– waarover we in september
2008 een akkoord hebben gesloten met de
consumentenorganisaties – en nemen dat
als buitengewone last. Zonder dat komen
we nog redelijk uit. Terwijl toch door de
crisis ons kapitaal met ongeveer eenderde
is teruggelopen. Maar die kapitaalbasis was
erg sterk. Ons uitgangspunt bij risicomanagement
was dat we in een extreem slecht
scenario, een worst-worst case, niet meer
dan 20 procent van ons kapitaal wilden
verliezen. Maar de situatie waar we in
terecht zijn gekomen is ernstiger dan we
hadden voorzien, dus dat verlies is nu eenderde
geworden. Maar hadden we dat risicomanagement
niet gehad, dan hadden
wij het nu ook heel moeilijk gehad.
Ik wil niet zeggen dat we het beter hebben
gedaan dan anderen, de crisis is nog
niet voorbij. Maar we hebben ons prudent
beschermd. Om een idee te geven: onze
beschermingsconstructies op aandelen en
rente hebben anderhalf miljard euro opgeleverd.
Zonder die anderhalf miljard waren
we misschien ook wel in de problemen gekomen.
Dus ja, ik denk wel dat we kunnen
zeggen dat het heeft gewerkt. Al is de vraag
natuurlijk altijd: is het luck of is het skill?
Ik denk eigenlijk: het zit echt in de genen
van ons bedrijf.’
‘Nee, we hebben deze crisis wel
voorzien, maar niet in deze omvang.
In de scenario’s voor de toekomst die we
een paar jaar geleden hebben ontwikkeld,
hielden we er wel rekening mee dat het
zwaar tegen zou kunnen vallen. Maar een
scenario waarin vier van onze vijf concurrenten
in Nederland de staat om steun
zouden vragen, dat hadden we niet direct
voorzien. Dat viel totaal buiten ons
denkraam.
Twee jaar geleden, bij het begin van
de subprime-crisis in de Verenigde Staten,
hebben we onze top twintig directeuren bij
elkaar gehaald en gezegd: dames en heren,
er komt een grote crisis aan. Ik weet nog
dat ze ons allemaal aan zaten te kijken,
waar heeft die Raad van Bestuur het over?
De Nederlandse economie draaide op volle
toeren, er was werk in overvloed. Maar
onze diagnose was perfect. En tijdig. Wij
hebben bijvoorbeeld begin vorig jaar onze
belangen in een aantal investment banks
verkocht. Alleen de diepte van wat ging
komen, dat zagen we niet. We hebben niet
ingeschat dat het zo ver zou gaan.
Je moet niet de illusie hebben dat je
zoiets kunt voorspellen. Je kunt je er hoog-
04
stens op voorbereiden. We hadden wel onze
mind getraind met scenariodenken, hadden
onder andere daardoor een beleid dat het
kon absorberen. Maar je komt in een storm
en het wordt steeds erger. En als je dan ziet
dat het echt fout gaat, dan loop je ook nog
de kans als een doemdenker te worden weggezet.
Er zijn ook analisten die er anders
over denken. En het is ook niet een godgegeven
recht dat jij het altijd juist hebt.
Wat mij echt verbaast is dat er zo
weinig zelfrefl ectie is. Ik vind dat wij het
redelijk hebben gedaan, maar evengoed
zijn we veel geld kwijtgeraakt. We stellen
ons continu de vraag: wat kon beter en hoe
gaan we verder? Ik hoor daar verder weinig
over, er worden haast nergens werkelijke
conclusies getrokken. Ik ben van mening
dat het op zijn plaats zou zijn als de sector
veel meer aan zelfrefl ectie zou doen.’
‘Je ziet veel kuddegedrag. Iedereen is
het nu vergeten, maar op de aandeelhoudersvergadering
waar werd gestemd over
de overname van ABN AMRO door het
Consortium waren alleen Delta Lloyd
Groep en APG tegen. Alle anderen hebben
vóór gestemd.
Toen structured products en cdo’s in
zwang kwamen, hebben we na veel discussie
met onze beleggers gezegd dat we dat
soort papier niet op onze balans wilden
hebben. Je blaast je balans er mee op,
en als het misgaat is al je geld weg. We zijn
ook niet in hedge funds gestapt. Het is zeer
complex en we weten hoe gemakkelijk daar
miljoenen kunnen verdampen. Je ziet dat
nu ook bij veel van die fondsen terug.
Ook zijn wij zeer terughoudend geweest
met private equity, met name met partijen
die met veel geleend geld veel risico lopen.
En dan was er nog de hype dat je in commodity’s
moest beleggen, dat daar geld te verdienen
valt in een wereld met een steeds
grotere wereldbevolking. Op zich een
goede gedachte, maar je kunt dan toch
net zo goed solide aandelen van grote oliemaatschappijen
kopen?
Te veel kuddegedrag dus. Het is net
een grote golf die door een zwembad gaat,
tegen de muur aanknalt en dan weer terug
stroomt. Nu ook: fi nanciële markten overdrijven
natuurlijk, ook naar beneden.
Er komen heus wel weer mooie kansen.
Je ziet nu dus dat banken hun risico’s
beperken en dat leidt dan mede tot een
recessie. Mensen geven minder uit en mensen
worden werkloos. De grote vraag is nu:
komen we in een recessie met een V-vorm
– snel naar beneden en dan weer omhoog –
of komen we in een hele lange neerwaartse
lijn? Dat laatste is een slecht scenario voor
leven- en pensioenverzekeraars. Ik weet het
niet. De vraaguitval is nu al groot. Maar we
gaan er nog steeds van uit dat we, om het
zo maar eens te zeggen, slechts midden in
een perfect storm zitten.
We zitten nu voor een dilemma.
We moeten fl ink op kosten besparen, maar
macro-economisch zou je moeten zeggen:
nou, doe dat alsjeblieft niet. Maar we hebben
geen keus. Bezuinigen we niet, dan
lopen we te veel risico. Dus wat je individueel
doet is goed voor jezelf, maar collectief
heeft het precies het verkeerde effect.
Maar er zitten ook herstelmechanismen
in ons economisch model. De rente gaat
omlaag, de commodityprijzen dalen – de
olieprijs is een kwart van die van een jaar
geleden, een kwart! – de infl atie zakt, en
hierdoor krijg je weer meer koopkracht.
Dat zijn kiemen voor een mogelijk herstel.
Ik ben niet zo’n doemdenker dat ik ervan
uitga dat we er in vast komen te zitten. Wij
zijn bij Delta Lloyd Groep al in augustus
2008 begonnen met goed na te denken over
hoe uit deze recessie te komen, dus we zijn
een beetje ahead of the game. Als iedereen
denkt dat de wereld instort, moet je jezelf
herprogrammeren en geloven in herstel.’
‘We zien ook kansen. Neem de situatie
met onze joint venture met ABN AMRO.
Toen Fortis de overname van de bank aankondigde,
zouden ze ook ons bankdistributiekanaal
overnemen. Maar Delta Lloyd
is een solide bedrijf en schrijft goede contracten.
Uiteindelijk wordt de joint venture
ABN AMRO Verzekeringen ongewijzigd
voortgezet en gaat deze mogelijk zelfs voor
Fortis-onderdelen werken.
Er is meer. Ons businessmodel wordt
steeds effi ciënter en het afgelopen jaar,
werkelijk een perfecte timing, zijn onze
twee zorgbedrijven geïntegreerd en is het
risicodragende deel aan CZ verkocht.
Daarmee is ons model aanzienlijk versterkt:
we kopen zorg goedkoper in, ons risico is
gereduceerd en kapitaal is vrijgespeeld.
En in deze moeilijke periode, in het jaar
van de crisis, laat de pensioenbusiness van
Delta Lloyd een premiegroei zien van 20
tot 25 procent. Wij profi teren nu van onze
degelijkheid en ons risicomanagement.
Je ziet dat grote klanten daarom graag hun
business bij ons onderbrengen. Dus we
proberen onze positie goed uit te nutten.’
‘Ik weet niet of de crisis een defi nitieve
ommekeer teweegbrengt, maar een
schokeffect heeft het zeker. Het brengt
fundamentele vragen boven over het doorgeschoten
aandeelhouderskapitalisme. En
over deregulering: je ziet dat het in markten

NIEK HOEK, BESTUURSVOORZITTER
05
⁄Als iedereen
denkt dat
de wereld instort,
moet je jezelf
herprogrammeren
en geloven in
herstel ⁄
waarbij de regulering te veel is losgelaten,
dramatisch mis kan gaan. Zoals die 50
miljard euro fraude van Madoff. Verbijsterend
natuurlijk.
Tijd dus voor een fundamentele bezinning
op ons model. Het is cruciaal voor
de fi nanciële sector om zo snel mogelijk
het vertrouwen terug te winnen. Daarvoor
moeten we sturen op langetermijnvertrouwen
en continuïteit, niet op kortetermijnwinst.
Voor ons houdt dat in: het Rijnlandse
stakeholdersmodel in ere herstellen.
Verantwoordelijkheid nemen naar alle
stakeholders. Dus niet alleen aandeelhouders,
maar ook klanten, medewerkers,
leveranciers en businesspartners; de maatschappij
als geheel.
Het gaat niet alleen om fi nanciële
degelijkheid en stabiliteit, maar ook om
zaken als een verantwoord beloningsbeleid.
Wij worden hier als top prima betaald,
maar onze vaste salarissen zijn de afgelopen
jaren minder hard gegroeid dan de CAO.
Daar komt natuurlijk een goede variabele
beloning bij. Maar die is gebaseerd op redelijk
harde criteria, en ook op softe criteria,
zoals het in de praktijk brengen van onze
kernwaarden. En in tijden als deze moet je
ook bereid zijn daarvan af te zien. Ook op
onze optiebeloning staat een begrenzing.
Wel de prikkel dus, maar niet de excessen.
En dat is een keus die dateert van vóór
de crisis.
Heel belangrijk in dat herstel van
vertrouwen is ook de stap die we hebben
gemaakt naar onze klanten in de affaire
rond beleggingsverzekeringen, de zogenaamde
“woekerpolissen”. Als eerste verzekeraar
zijn we tot een akkoord gekomen
met de consumentenorganisaties, hebben
we besloten klanten een tegemoetkoming
te geven in de als te hoog ervaren kosten.
Zo proberen we ook invulling te geven
aan onze verantwoordelijkheid naar medewerkers,
door een goede, stabiele werkgever
te zijn die veel mogelijkheden biedt. En naar
de maatschappij, onder meer met een transparante
verantwoording. Ook nemen we
onze verantwoordelijkheid naar de samenleving,
zoals via de Delta Lloyd Groep
Foundation, die als doel heeft fi nanciële
zelfredzaamheid van kwetsbare groepen
te vergroten.
Waar we wel voor uit moeten kijken
met onze bezinning, is dat we niet weer
helemaal naar de andere kant doorslaan.
De aandeelhouders hebben het het afgelopen
jaar echt fl ink voor hun kiezen gehad.
Ik vind het moeilijk dat dat bij sommigen
tot een soort leedvermaak leidt. Want die
aandeelhouders, dat zijn wij ook zelf,
bijvoorbeeld via onze pensioenfondsen.
Het is geld van ons allemaal. Dat moeten
we niet vergeten.’

DELTA LLOYD GROEP — Q2 MAART 2009
VORIG JAAR SEPTEMBER kwam Delta
Lloyd Groep als eerste verzekeraar tot een
tegemoetkoming voor klanten met een
beleggingsverzekering. Een initiatief dat de
patstellingen doorbrak waarin de onderhandelingen
tussen de stichtingen Woekerpolisclaim
en Verliespolis, de Ombudsman en de
verzekeraars terecht leken te zijn gekomen.
Ons akkoord is nu een ijkpunt geworden
voor andere verzekeraars die met hun klanten
tot overeenstemming willen komen.
Wij zijn blij met het akkoord, maar
dat we voor een fi nanciële tegemoetkoming
voor onze klanten hebben gekozen – en een
forse ook – is niet omdat onze producten
per defi nitie fout zijn. Dat zijn ze niet. Ook
al willen sommige organisaties het publiek
wat anders doen geloven, het kunnen
goede producten zijn die in veel gevallen
klanten oplossingen bieden. Ze kunnen
mensen helpen een huis te fi nancieren dat
06
anders buiten hun fi nanciële bereik zou
liggen, ze kunnen helpen vermogen op te
bouwen en fi nanciële risico’s van overlijden
of arbeidsongeschiktheid te voorkomen.
Beleggingsverzekeringen zijn bovendien
vaak geen op zichzelf staande producten,
maar onderdeel van een fi nancieel en
fi scaal samenhangend plan. Binnen zo’n
totaalplan kunnen beleggingsverzekeringen
een goed ingrediënt vormen van de totale
persoonlijke fi nanciële huishouding.
Zeker als er, zoals vaak bij Delta Lloydproducten,
een minimaal rendement
wordt gegarandeerd.
Tegemoetkoming
Waarom we dan toch hebben besloten om
klanten een tegemoetkoming toe te kennen?
Omdat onze klanten en maatschappelijke
organisaties ons duidelijk hebben gemaakt
dat van ons te verwachten. Omdat zij in het
Opinie
Illusie &
ontnuchtering
De affaire rond beleggingsverzekeringen of ‘woekerpolisaffaire’ is niet alleen het
gevolg van doorrekenen van te hoge kosten door verzekeraars. De werkelijkheid is veel
complexer, stelt Paul Medendorp, lid Raad van Bestuur van Delta Lloyd Groep.
Een aanzet tot enige nuance.
verleden een gebrek aan transparantie hebben
ervaren wat betreft de kosten van beleggingsverzekeringen
en het kostenniveau.
Dat nu, met tegenvallende rendementen,
in hun ervaring te hoog is. Maar ook,
omdat wijzelf, met de wijsheid van vandaag,
vinden dat we daar niet alert genoeg
op hebben gereageerd. We hadden eerder
kunnen anticiperen op de veranderingen
en de markt. We hadden eerder oplossingen
kunnen zoeken voor de discrepantie tussen
de verwachtingen van deze producten, de
realiteit van tegenvallende opbrengsten en
het effect daarvan op het kostenniveau
van het product.
Deze overeenkomst is daarom vanuit
continuïteit en maatschappelijke verantwoordelijkheid
voor ons een zeer noodzakelijke
stap. Hoe kostbaar ook, een stap die
we maken om te komen tot herstel van vertrouwen
in de verzekeringsbranche. Als

OPINIE
toonaangevende Nederlandse verzekeraar
vonden we bovendien dat het hoog tijd was
om een doorbraak te forceren.
Waan van de dag
Beleggingsverzekeringen stammen uit een
andere tijd. Een tijd met fi nanciële markten
die zich heel anders gedroegen dan in de
afgelopen jaren. Beleggingsverzekeringen
zijn daarmee eigenlijk een erfenis uit het
verleden. Goede producten of niet, zeker
is dat we in deze tijd, kijkend naar de eisen
en verwachtingen van vandaag, ook als
aanbieder andere keuzes zouden hebben
gemaakt. Maar wat de ‘woekerpolisaffaire’
juist daarom ontegenzeggelijk duidelijk
maakt, is dat zaken niet los kunnen worden
gezien van de tijd waarin ze ontstaan. Dat
geldt voor beleggingsverzekeringen, maar
eigenlijk voor alles: percepties veranderen
met de tijdgeest. Dat iedere arbeider zich
een auto moet kunnen veroorloven, het
socialistisch geachte standpunt dat Joop
den Uyl eind jaren ’60 uitdroeg, is nu vloeken
in de kerk. De wereld gaat immers ten
onder aan de mede door auto’s veroorzaakte
vervuiling. Maar daarvan waren we ons
toen nog niet bewust. En zou er andersom
in de jaren van Den Uyl enig begrip zijn
geweest voor de nu breed gevoelde noodzakelijkheid
een kleuren-televisie en een
wasmachine tot gerechtvaardigd onderdeel
van de bijstand te maken?
Zo veranderde ook de beeldvorming
rond beleggingsverzekeringen: in de jaren
’90 een acceptabel en goed product dat
voldeed aan de wensen van de markt, maar
nu, ruim 10 jaar later, worden ze beoordeeld
als ‘woekerpolissen’, uitsluitend
ontwikkeld om de zakken van verzekeraars
en adviseurs te vullen. Om het nog scherper
te stellen: iets dat werd toegejuicht in het
verleden, wordt nauwelijks een decennium
later ervaren als oplichterij. Terecht? Nee,
niet helemaal, en daarom is het goed om
nog eens met open blik naar de verschillende
factoren te kijken die onze percepties
van vandaag en morgen bepalen.
Beleggingsklimaat in de jaren ’90
Wat men nu ‘woekerpolissen’ noemt, zijn
beleggingsverzekeringen die in de jaren
’90 zijn ontwikkeld en geïntroduceerd.
De beurzen braken in die tijd onafgebroken
records. Nog belangrijker: veel vooraanstaande
economen en regeringsleiders
waren ervan overtuigd dat deze ongekend
hoge groei duurzaam was. Doel van de
beleggingsverzekeringen was om zo veel
mogelijk mensen mee te laten profi teren van
die enorme stijgingen op de wereldwijde
effectenbeurzen. Terwijl ook nog het risico
van vroegtijdig overlijden, arbeidsongeschiktheid
en/of werkloosheid kon worden
meeverzekerd.
07
Traditionele levensverzekeringen gingen
uit van een beleggingsresultaat van 4 procent
en dit percentage werd als harde garantie
aan de klant gegeven. Bij de destijds
innovatieve beleggingsverzekering kwamen
de steeds hogere beleggingsrendementen
niet meer aan de verzekeraar, maar aan de
polishouder ten goede. Aan de andere kant
daarvan, dat bij lagere rendementen deze
nu ook voor rekening van de verzekerden
zouden komen en niet meer voor die van
de verzekeraar, werd achteraf gezien veel te
gemakkelijk voorbijgegaan. Niet onbegrijpelijk:
lagere rendementen vormden toen een
te onwaarschijnlijk scenario. Een enkele
verzekeraar, zoals Delta Lloyd, gaf onder
voorwaarden ook nog een minimumrendement,
waardoor het risico op koersdalingen
voor de klant grotendeels werd afgedekt.
Het merendeel van de verzekeraars en
klanten vond dit echter overbodig.
Transparantie en de tijdgeest
De kostenstructuur van de producten werd
zo ontwikkeld dat klanten zo veel mogelijk
konden profi teren van koersstijgingen; veel
meer dan bij beleggen via de bank. De verwachte
baten waren eind jaren ’90 zo goed,
dat de precieze details van hoe dat in elkaar
stak slechts voor een enkeling relevant
waren. Transparantie? In de euforie van
hoge rendementen stond dat zeker niet
boven aan de aandachtslijst.
Met de heftige (koers)bewegingen op
de fi nanciële markten van de afgelopen
jaren is de vraag naar – en noodzaak tot
– meer transparantie in een stroomversnelling
geraakt. De transparantie-eisen anno
2009 zijn heel anders dan vijf of tien jaar
geleden. Naar de maatstaven van 2009 zijn
veel in het verleden afgesloten beleggingsverzekeringen
ook daarom onvoldoende
transparant geweest, zo concludeerden de
ombudsman Financiële Dienstverlening en
de Autoriteit Financiële Markten (AFM).
Vanuit onze huidige kennis vinden ook
wij dat we eerder wakker hadden mogen
worden, vast hadden moeten stellen dat
het aan transparantie ontbrak en dat onze
klanten daardoor verrast zouden worden
door lagere rendementen dan verwacht.
Dat wil echter zeker niet zeggen dat wij en
andere aanbieders ons niet aan de geldende
wet- en regelgeving hebben gehouden.
Die wet- en regelgeving is de laatste jaren
sterk aangescherpt. Maar niet alleen voor
verzekeraars: ook producenten en leveranciers
van auto’s, huizen, voedsel, noem
maar op, hebben nu te maken met wetten
die veel strenger zijn dan die van 10 of 20
jaar geleden. Van verzekeraars wordt nu
eigenlijk gevraagd dat zij de regels van
vandaag al in hun producten van 10 jaar
geleden hadden moeten inbouwen.
Ontnuchtering
Beleggingspolissen waren het product van
die tijd, van de jaren ’90 van de 20 e eeuw.
Een periode waarin men dacht in een
nieuw tijdperk, in een nieuwe economie
te leven. Een tijd van stabiliteit en louter
stijgende koersen. Daarbij paste een product
dat de klant zo veel mogelijk van die
koersstijgingen liet profi teren. De overheid
stimuleerde dat, de klanten wilden dat en
de verkopers maakten het mogelijk. En de
verwachtingen waren zo goed, dat niemand
zich bijzonder druk maakte over de transparantie
van dat product.
De beleggingsverzekeringenproblematiek
is daarmee een erfenis van een ander
tijdsbeeld, en bovendien een momentopname.
Een affaire die is ontstaan door
een ongelukkige samenloop van omstandigheden.
Een slecht beursklimaat en veel
polissen waar al een tijd premie voor is
betaald, waar inmiddels de meeste kosten
vanaf zijn en die nu ‘waarde’ moeten gaan
maken. Producten waarvan de verhouding
inleg/opbrengst nu op het laagste punt van
de hele productcyclus ligt. Een combinatie
van producteigenschappen die uitstekend
waren in de booming markets van de jaren
’90, maar niet in de moeizame markten
van de 21 e eeuw.
Gedeelde desillusie
Het is moeilijk één schuldige aan te wijzen.
Verzekeraars en adviseurs reageerden te
laks op veranderende omstandigheden. En
velen bleven te lang geloven in een wereld
van louter stijgende beurzen, zonder zich
daarbij voldoende te verdiepen in de risico’s
of kenmerken van een complex product
als een beleggingsverzekering. Zo kon de
beleggings-verzekering de illusie van de
jaren ’90 worden. Een illusie die werd hooggehouden
door alle betrokkenen: klanten,
adviseurs, economen, politici, consumentenorganisaties,
toezichthouders, overheid
en verzekeraars.
Zo bekeken is ‘woekerpolis’ de ontnuchtering.
De gedeelde desillusie van vandaag.
Dat is de realiteit waar alle partijen nu mee
te maken hebben en waar men elkaar in zal
moeten vinden. Door als eerste verzekeraar
te komen tot een tegemoetkoming voor
onze klanten voor het ervaren gebrek aan
kostentransparantie, hopen we en goed
begin te hebben gemaakt. Gelukkig krijgen
we steeds meer navolgers.

DELTA LLOYD GROEP — Q2 MAART 2009
Dream
Street
08
Micheal
Christopher
Brown

DREAM STREET
Tekst: Hanneke Savenije
Broadway. Breede weg. Eindeloos lange straat van uitersten, kloppende levensader van
de Amerikaanse droom. Maar de fotograaf, jong, 30, ziet vooral een vermoeide straat.
Wat is geweest, bestaat niet meer, wat gaat komen is ongewis. Wat kunnen Amerikanen
verwachten van de toekomst, wat is hun rol en hun identiteit? Michael Christopher Brown
legt een Amerika vast dat op zoek is naar een nieuw evenwicht. ‘We worden verscheurd
tussen wat we willen en wat we nodig hebben, en veel van wat we denken nodig
te hebben is een illusie. Het maakt ons niet gelukkig. Maar de oplossing, dat
wat evenwicht brengt, kan worden gevonden in onze dromen.’
09

DREAM STREET
DE AMERIKAANSE FOTOGRAAF Michael Christopher
Brown is een van de 12 geselecteerde veelbelovende fotografen
die deelnemen aan de door Delta Lloyd Groep gesponsorde
Joop Swart Masterclass van World Press Photo. De Masterclass
wordt sinds 1994 jaarlijks georganiseerd en brengt jonge, getalenteerde
fotojournalisten samen met gerenommeerde collega’s,
topfotografen die bereid zijn hun kennis en ervaring over te dragen.
De deelnemers zijn in de ogen van de organisatie voorbestemd
om tot de absolute top van de fotojournalistiek door te dringen,
en de Masterclass helpt hen professioneel volwassen te worden.
Presentatie is een belangrijk onderdeel van de Masterclass. Je wilt
communiceren met de wereld, maar hoe breng je je werk op de
beste manier onder de aandacht, hoe deel je dat wat je waarneemt?
10
Ter voorbereiding maakt elke deelnemer een foto essay. Altijd
aan de hand van een universeel thema, dat dit jaar ‘Balance’ luidt.
Het thema krijgt door de cameralenzen van de fotografen vele
uitwerkingen: van elkaar aanvullende tweelingen in Afrika en
Tibetaanse monniken in opstand tot een zeer persoonlijke
verslaglegging van het eigen dagelijks leven. Sommige fotografen
zoeken naar evenwicht in de gefotografeerde onderwerpen, anderen
zien evenwicht als een persoonlijke state of mind en nemen dat
als uitgangspunt. Het doel van het thema is altijd: de deelnemers
uitdagen om een beeldend en meeslepend verhaal te vertellen.

DREAM STREET
De fotoverhalen van de 12
deelnemers van 2008 zijn te vinden
op www.worldpressphoto.org.
Meer van Michael Christopher Brown
op www.Q1234.nl.
11

DELTA LLOYD GROEP — Q2 MAART 2009
Tekst: Alastair Bruce
Beeld: Jussi Puikkonen
13
Scenariodenken
Bekende
bekendheden,
bekende
onbekendheden
& onbekende
onbekendheden
Toen de voormalige Amerikaanse minister van Defensie Donald Rumsfeld verkondigde
dat er ‘bekende bekendheden’, ‘bekende onbekendheden’ en ‘onbekende onbekendheden’
bestaan – dingen waarvan we weten dat we ze weten, dingen waarvan we weten dat
we ze niet weten en dingen waarvan we niet weten dat we ze niet weten – klonk dat als
hedendaagse Delfi sche orakeltaal. Maar niet voor een scenario-ontwikkelaar.
Een interview met Robert Bood.

SCENARIODENKEN
IN 2004 VOEGT Delta Lloyd Groep
een nieuw wapen toe aan haar arsenaal
van strategische instrumenten. De Raad
van Bestuur, die net de claim ‘toekomst
verzekerd’ heeft omarmd, wil de bestaande
strategische ontwikkelingstechnieken
vervangen door een uitdagender benadering.
Iets dat bij alles vraagtekens zet en
vertrouwde zekerheden in een nieuw licht
plaatst. Iets dat gebruikt kan worden om
strategische beslissingen te toetsen. Iets
waardoor Delta Lloyd Groep zich een idee
kan vormen van hoe de wereld er over jaren
uit zou kunnen zien en welke invloed die
wereld zou kunnen hebben op de zekere
toekomst die de Groep belooft.
De onderneming ontwikkelt twee
extreme maar toch voorstelbare scenario’s,
die de omgeving beschrijven waarbinnen
Delta Lloyd Groep de komende tien tot
twintig jaar mogelijk moet opereren – een
proces dat wordt geleid door Robert Bood,
partner van het Nederlandse strategische
adviesbureau FairSights. Door middel van
vraaggesprekken met mensen binnen en
buiten Delta Lloyd Groep, onder wie Delta
Lloyd Groep-managers, wetenschappers,
politici, economen en anderen in de verzekeringssector,
worden de belangrijkste
onvermijdelijkheden en onzekerheden van
de toekomst geïdentifi ceerd en de mogelijke
implicaties daarvan voor de fi nanciëledienstensector
verkend. In april 2005
worden de scenario’s intern gepubliceerd.
Het eerste scenario, Grenzeloos,
beschrijft een dynamische, optimistische
planeet die gekenmerkt wordt door openheid,
vertrouwen en samenwerking.
Het andere, Scheidslijnen, gaat uit van een
wereld vol grenzen en beperkingen, waarin
de polarisatie tussen volkeren en culturen
toeneemt en maatschappijen en landen
de blik naar binnen keren. ‘Twee extreme
scenario’s,’ volgens Delta Lloyd Groep in
het jaarverslag 2007, ‘die ongetwijfeld beide
voor een deel realistisch zullen blijken.’
Ondertussen, vier jaar verder, is Robert
Bood bezig met een nieuwe serie scenario’s
14
⁄ Een scenario is geen voorspelling. Het is een
plausibel verhaal dat beschrijft hoe de toekomst zich
zou kunnen ontwikkelen ⁄
voor Delta Lloyd Groep, met als perspectief
de ontwikkelingen die plaats zouden kunnen
vinden op weg naar 2025. Daarvoor
wordt een hele reeks issues en vraagstukken
die zich sinds de vorige ronde hebben
aangediend verkend, zowel actuele kwesties
als smeulende vraagstukken. Zoals fi nanciële
instabiliteit, de intenties van onafhankelijke
vermogensbeheerders, het dichterbij
komende omslagpunt in de VS wanneer
minderheden de meerderheid gaan vormen,
de toenemende milieu- en energiespanningen
en westerse democratie versus
autoritaire democratie. Kortom, een grote
verscheidenheid aan trends, bewegingen en
patronen die alle richtingen op kunnen gaan.
Hoe schat je als scenario-ontwikkelaar
al die potentiële ontwikkelingen in?
Hoe beslis je welke factoren relevant
zijn en welke niet? Hoe pak je het aan?
Robert Bood: ‘Ik moet allereerst benadrukken
dat een scenario geen voorspelling
is. Het is een zorgvuldig samengesteld,
plausibel verhaal dat beschrijft hoe de
toekomst zich kan gaan ontwikkelen. Het
geeft geen zekerheden over de toekomst,
het gaat zelfs niet om waarschijnlijkheden,
maar om verhalen waarin verschillende
combinaties van onvermijdelijkheden en
onzekerheden worden verkend. En daardoor
leren we omgaan met de onvoorspelbaarheid
van de toekomst. Je bereidt je voor
op wat gaat komen. Je oefent als het ware
je reacties op mogelijke toekomsten.’
Hoe werkt scenario-ontwikkeling?
Welke stappen zet je?
‘Bij de ontwikkeling van een scenario werk
je met suggesties en associaties – het gaat
slechts ten dele om oorzakelijke verbanden.
Je bepaalt de externe onzekerheden, trends
en factoren die van invloed kunnen zijn
op de toekomst. Je stelt vragen, je luistert.
Je begint met de buitenwereld – niet vanuit
het perspectief van de fi nanciële sector of
de technologiesector of in welke sector je
cliënt ook werkzaam is. Daarna beslis je
welke factoren in het algemeen van invloed
zijn, welke op die sector in het bijzonder
en, in dit geval, welke specifi ek op
Delta Lloyd Groep.
Als ik aan een scenario werk, kijk ik
vooral naar hoe de diverse factoren en
ontwikkelingen op elkaar in kunnen werken.
In een scenario zijn bepaalde dingen
structureel, je weet zeker dat ze in de pijplijn
zitten, zoals de klimaatverandering.
Maar dergelijke ontwikkelingen kunnen
diverse kanten opgaan. De vraag is: naar
welke? Scenario’s moeten dus een groot
aantal extreme maar mogelijke ontwikkelingen
omvatten.’
En hoe meer ontwikkelingen je
identifi ceert, hoe beter het scenario?
‘Een scenario kijkt naar wat van invloed zou
kunnen zijn op de organisatie. Maar een
“goed” scenario gaat nog een stapje verder
door rekening te houden met de strategieën
en vaardigheden die de organisatie wil
veranderen en toetsen. Dat verbindt het
scenario met de directe belangen, de omgeving
en de capaciteiten van de organisatie.
“Goede” scenario’s zijn dus relevant voor
de organisatie die erom gevraagd heeft.
Daarom is scenario-ontwikkeling effectiever
als de organisatie nauw betrokken is bij
het proces. Op die manier begrijpt iedereen
de waarde ervan. In veel literatuur wordt
scenario-ontwikkeling als een wetenschap
neergezet, maar het is een organisch proces.
Je ontwikkelt scenario’s met mensen door
het hele bedrijf, want als je dat niet doet, als
je scenario’s ontwikkelt zonder het bedrijf
erbij te betrekken, dan worden ze nooit
gebruikt.
Onze rol daarbij is het organiseren van
gesprekken over wat belangrijk is voor het
bedrijf. En steeds de vraag te stellen “wat
als…?”. Als het bedrijf dan tot een conclusie
komt, is het effect veel groter dan
wanneer wij die zouden trekken.’
>>

SCENARIODENKEN
Gemist: de crisis
De door Delta Lloyd Groep in 2004 ontwikkelde
scenario’s – Grenzeloos en Scheidslijnen
– beschrijven werelden van over
twintig jaar. Maar toch zullen de meeste
mensen er ook nu veel in herkennen. Het
Grenzeloos-scenario van politieke leiders
in opkomende economieën dat de herverdeling
van welvaart op de wereldagenda
plaatst. Of de groei van ‘maatschappelijke
allianties’ en ‘persoonlijke contacten over
culturele, regionale en geografi sche grenzen
heen’. Of de Scheidslijnen-wereld van
toenemende economische en politieke
concurrentie van opkomende landen als
China, India en Rusland. Of de confl icten
rond ‘patenten, licenties en standaarden
die symptomatisch zijn voor de handelsoorlogen
die op vele terreinen uitbarsten
tussen de grote economische blokken’.
Wat in geen van beide scenario’s is te
vinden, is een gebeurtenis als de huidige
fi nanciële en economische crisis. Weliswaar
houden beide scenario’s rekening
met aanzienlijke dalingen van de aandelen-
15
beurzen, maar een kredietcrisis zoals die
zich nu heeft aangediend is niet voorzien.
Dat lijkt misschien op de moeder aller
vergissingen, maar het onderstreept het
verschil tussen voorspellen en scenariodenken.
In feite is het ook niet van wezenlijk
belang om werkelijk alle gebeurtenissen
en excessen te identifi ceren – het gaat
vooral om de algemene richting, de krachten
die spelen en hoe die zich ontwikkelen,
en de mogelijke interacties. Door de huidige
crisis kan één scenario of kunnen bepaalde
aspecten van de Delta Lloyd Groepscenario’s
waarschijnlijker gaan lijken;
toch blijven de scenario’s als geheel
geldig.
‘Inderdaad, een mondiale fi nanciële
crisis maakte geen deel uit van de scenario’s
die we in 2004 hebben ontwikkeld
en we hadden die moeten zien aankomen,
want alle ingrediënten waren aanwezig,’
zegt Robert Bood. ‘Daar ben ik ook niet
tevreden over. We hadden moeten zien
dat de lage rente, de extreme bonus-
cultuur en al die andere factoren mensen
ertoe zouden brengen om levensgrote
risico’s te nemen.’
Bood mag ontevreden zijn, maar zijn
omissie bevestigt een ander punt van
scenario-denken: dat een scenario nooit
vastligt. Dus hoewel Bood toegeeft dat hij
‘nooit een scenario bedacht zou hebben
waarin Lehman Brothers onderuitging’,
merkt hij wel op dat hij twee jaar later, in
2006, scenario’s heeft ontwikkeld voor een
Aziatische centrale bank waarin melding
werd gemaakt van een mondiale fi nanciële
instorting die heel veel wegheeft van
wat we nu doormaken. Evenzo nam Delta
Lloyd Groep, in het jaarverslag in 2007
waarin de scenario’s voor het eerst werden
genoemd, ook een sterkte-zwakte-analyse
op die wees op ‘toenemende druk op het
gebied van regelgeving’ en ‘beroering in
de fi nanciële markten’ als twee potentiële
bedreigingen. Die analyse was gedeeltelijk
voortgekomen uit het werken met
de scenario’s.

SCENARIODENKEN
Eerste autoloze zondag 1973
Beeld: ANWB
Kracht van de
verbeelding
Scenariodenken wordt al sinds de jaren
zeventig van de vorige eeuw in ondernemingen
toegepast. Voor het eerst bij Shell,
dat de technieken overnam die oorspronkelijk
waren ontwikkeld voor gebruik door
militaire inlichtingendiensten.
Financieel getroffen door de OPEC
die plotseling zijn spierballen liet rollen,
concludeerde Shell dat het een instrument
nodig had om verder te kijken dan
de ‘bekende bekendheden’ en de ‘offi ciële
toekomst’ van de conventionele strategische
planning. Niet dat men dacht dat X
+ Y niet langer tot Z leidde, maar meer
dat dat alleen waar was zolang ‘P’, ‘Q’
en ‘R’ of andere ‘onbekende onbekendheden’
niet tussenbeide kwamen. Zoals
het besluit van de VS om de Israëlische
strijdkrachten van nieuwe voorraden te
voorzien tijdens de Yom Kippoer-oorlog,
waardoor de OPEC een olie-embargo
afkondigde, wat weer een mondiale
recessie uitlokte.
16
⁄ De waarde van werken met scenario’s ligt
in het loskomen van je vaste denkpatronen,
van het nu ⁄
Zijn er ook bedrijven die zich niet
lenen voor scenariodenken?
‘Bij een bedrijf met een meer technische
of fi nanciële cultuur wordt het moeilijker.
Vaak zeggen die mensen: ‘Niet zo ver.’
Maar je hebt juist mensen nodig die er fl ink
tegenaan duwen als je ver in de toekomst
wilt kijken.’
Dus bedrijven die in scenario’s denken,
hebben vaak een opener cultuur…
‘Ja, dat klopt scenario-ontwikkeling vereist
dat je openstaat voor “afwijkend” denken,
en scenario-ontwikkeling kan ook vaak een
manier zijn om dat soort denken te stimuleren.
De waarde van werken met scenario’s
ligt in het loskomen van je vaste denkpatronen,
van het nu. Het zou moeten zorgen dat
je meer openstaat voor wat er al gebeurt en
kan gebeuren, dat je je bewuster bent van
verschillende opties. Zie het zo: je kunt een
krant lezen als een verslag van wat er is gebeurd,
of je kunt hem lezen als een indicator
van wat er zou kúnnen gebeuren – meer
een soort “geheugen van de toekomst”
dan een verslag van het verleden. Zo kan
het je indenken in verschillende scenario’s
voor de toekomst nieuwe inzichten bij je
ontwikkelen. Het vergroot je vermogen om
te vernieuwen. Mensen denken vaak dat
iets onmogelijk is, dat wat er beschreven
wordt geen mogelijke wereld is. Maar als je
eenmaal aan een scenario gaat werken, gaat
nadenken over alle factoren en krachten,
dan begin je in te zien dat iets waarvan je
dacht dat het nooit kon gebeuren, toch kan
gebeuren. Dat kan soms beangstigend zijn,
maar het maakt je ook fl exibeler, opener.’
Bestaat het risico dat hetzelfde
scenario almaar gerecycled wordt?
‘Nee. Er zijn wel algemene bewegingen
te signaleren, maar welke bewegingen
ertoe doen, welke dingen van toepassing
zijn, verschilt van organisatie tot organisatie.
Daarom is het zo belangrijk om de
scenario’s te linken aan het bedrijf of
de organisatie.’
Hoeveel scenario’s zou een
organisatie moeten ontwikkelen?
‘Dat hangt af van het bedrijf of de organisatie
en van wat je wilt veranderen, toetsen
en weten. Eén is geen optie, dan wordt het
een voorspelling. Je kunt vele scenario’s
laten maken, maar hoe meer je er hebt hoe
meer ze variaties van elkaar worden en
niet meer van elkaar verschillen. Normaal
gesproken: als je zinnig wilt nadenken over
externe factoren en onzekerheden binnen
de grens van wat denkbaar is, zijn twee,
drie of vier scenario’s ideaal. Wat je in
ieder geval echt níet moet hebben, is een
optimistisch scenario, een pessimistisch
scenario en een ertussenin…’
Polderen…
‘Ja precies, dat is wat vaak wordt geprobeerd,
zeker hier in Nederland. Maar zo
werkt het niet in de echte wereld. De wereld
bestaat uit krachten en tegenkrachten,
en hoe je daarnaar kijkt, hangt af van jouw
standpunt en welke invloed ze op je hebben.
Er zijn bedrijven en organisaties die
het vaak goed doen in wat andere mensen
ongunstige scenario’s zouden noemen –
maar als jij een van die organisaties bent,
dan is dat voor jou een gunstig scenario.’
Kan scenariodenken de traditionele
strategieontwikkeling vervangen?
‘Nee, je ontwikkelt immers nooit een
strategie op basis van een scenario. Je zet
strategieën af tegen verschillende scenario’s.
Dus je denkt bijvoorbeeld aan de eisen
die aan banken en bouwmaatschappijen
gesteld worden in bepaalde scenario’s,
en dan bepaal je hoe goed je strategie je
in staat stelt om die verschillende situaties
aan te pakken. Stel dat een scenario de
opkomst van een nieuw type concurrent
voorspelt – welke is dan de ergste die je
je kunt voorstellen, en geeft je strategie
jou de mogelijkheid om je aan te passen?
Scenario’s helpen je om te bepalen welke
capaciteiten je in een bepaalde context
nodig hebt.’

DELTA LLOYD GROEP — Q2 MAART 2009
Tek Tekst: st: st Alast Al Alast
astair air Bruce
ce
Bee Beeld: ld: Seth Se th Res Resnic nic nick/G k/G k/Gett ett ettyIm yImage age ages
17
VOORSPELBARE
VERRASSINGEN?
Denken over de toekomst is niet hetzelfde als zeker weten wat er gaat gebeuren.
Zeker is iets pas als het al gebeurd is. En dan blijkt het gebeurde vaak weer heel iets
anders dan wat we dachten. Of niet: zo onvoorspelbaar is de toekomst niet – als
het ijs aan de noordpool smelt, kun je ervan uitgaan dat de zeespiegel omhoog zal gaan.
Kijk maar terug: veel verrassingen kun je lang van tevoren aan zien komen.
De scenario’s van Delta Lloyd Groep laten het zien. Uiteindelijk gaat elke poging
om vooruit te kijken over het nu. Over het verbinden van wat we nu zien met
wat we denken dat er straks gaat gebeuren. En over wat we daarmee
vandaag gaan doen.
De volledige scenario’s zijn te vinden op www.Q1234.nl.

VOORSPELBARE VERRASSINGEN?
18
WELKE WERELD
KIES JE?
JE ZAG HET aan hun taal en aan hun optreden. Je zag het aan de
toon van hun campagnes. Je zag hoe de een gebruikmaakte van de
technologie om een beweging op te bouwen – en hoe de ander daar
jammerlijk in faalde. Een andere generatie, een andere houding,
een andere kijk op het leven.
Het was meer dan een clash tussen progressief en conservatief
of rood versus blauw. Meer zelfs dan de economie, het belastingsysteem
of de gezondheidszorg als een recht of als een verantwoordelijkheid.
Het was een keuze tussen twee visies op de toekomst
van de Verenigde Staten. In de ene hoek Barack Obama en zijn
mantra van ‘hoop’, ‘verandering’ en ‘Yes, we can’. Opbeurend,
In ‘Scheidslijnen’ domineren scheiding en onderscheid,
keren culturen zich naar binnen en polariseren verhoudingen
tussen mensen, samenlevingen en landen. Uit de introductie van
‘Scenariodenken’, Delta Lloyd Groep-scenario’s, 2005
energiek, maar ook nogal vaag. Meer een richting dan een antwoord.
In de andere het team van de ‘maverick’, de individualist,
met hun mantra van ‘Wie is de echte Barack Obama?’, hun ‘echte’
Amerika in tegenstelling tot een, vermoedelijk, minder loyaal,
minder Amerikaans Amerika, en hun angst om afhankelijk te zijn
van ‘buitenlandse’ olie en dus het verlangen om te boren waar dat
maar kan.
Optimisme, zelfvertrouwen en een positieve houding namen
het op tegen wantrouwen, negativiteit en berekening. De een extravert,
met een geloof in nieuwe kansen en mogelijkheden, de ander
angstig en introvert. De een die vooruitkeek naar hoe het zou kunnen
zijn, de ander die terugblikte naar een ervaring die hem veertig
jaar daarvoor had gevormd.
Hoe je het ook wendt of keert, de keuze die de Amerikaanse
kiezers in 2008 werd voorgelegd, was zowel oppervlakkiger als fundamenteler
dan die tussen twee soorten maatschappelijk en economisch
beleid. Het Amerikaanse electoraat werd gevraagd om te
kiezen tussen twee scenario’s.

VOORSPELBARE VERRASSINGEN?
19
‘EVEN WINKELEN,’
ROEPT ZE, TERWIJL
ZE HAAR COMPUTER
OPENKLAPT
Beeld: Flickr.com/Steve Brandon
‘IK GA NIET meer zo vaak uit,’ lacht ze. ‘Uit winkelen, bedoel ik.
Ik heb al mijn verjaardagsinkopen online gedaan. Vroeger moest ik
altijd een hele dag vrij nemen. Dan ging ik naar het winkelcentrum
in Amstelveen en liep ik de speelgoedwinkels af om m’n karretje
te vullen.’
‘Nu doe ik het allemaal online. Het is zoveel makkelijker en
ik kan de prijzen, de levertijden en wat er nog meer bij komt met
elkaar vergelijken. Ik kan een Wii bestellen en kiezen welke games
ik erbij wil hebben. Ik heb mijn camera uit een winkel in Hongkong
– zelfs met belasting en invoerrechten was hij goedkoper dan wanneer
ik hem hier zou hebben gekocht. Of neem dit nou,’ zegt ze,
wijzend naar een kinderspelletje. ‘Mijn dochter is dol op dat soort
dingen en de opbrengst gaat ook nog eens naar een goed doel, maar
in de winkel is het niet te vinden. Nergens. Met internet heb je
nooit problemen. Oké, je moet bezorgkosten betalen, maar online
winkelen bespaart je een hoop tijd en ik kan echt álles krijgen.’
Gevestigde ondernemingen zien hun aanbod in rap tempo
verouderen als consumenten overstappen naar nieuwe
spelers die hun aanbod afstemmen op individuele voorkeuren
en behoeften. Uit ‘Grenzeloos’, Delta Lloyd Groep-scenario’s, 2005

VOORSPELBARE VERRASSINGEN?
20
WELDOEN WORDT
ZAKENDOEN
CORRUPTIE, INSTABILITEIT, OORLOG, hongersnood,
hulp en aids – vraag de doorsnee westerling naar zijn beeld van
Afrika en je kunt gerust aannemen dat je een van bovenstaande
dingen te horen krijgt. Dat geldt kennelijk niet voor China. Terwijl
het Westen preekt en moraliseert, doen de Chinezen grote investeringen
in het continent.
Hoewel de EU verreweg Afrika’s grootste donor, handelspartner
en afzetmarkt blijft, zijn de Chinezen ons aan het inhalen. Sinds
2000 is bijvoorbeeld de wederzijdse handel tussen Afrika en China
met zo’n 400 procent per jaar gegroeid. Vergelijk dat eens met de
groei van de handel tussen de EU en Afrika: slechts 50 procent per
jaar. Goed, de Europeanen werken vanuit een veel grotere basis,
maar de trend is duidelijk. ‘China past een olie-voor-hulpstrategie
toe,’ stond er in een studie uit 2007 van de US Council on Foreign
Relations. ‘Beijing maakt de regeringen van die landen agressief
het hof met diplomatie, handelsovereenkomsten, kwijtschelding
van schulden en hulppakketten. De strategie is doeltreffend.’
De Wereldbank zegt op haar beurt dat China waarschijnlijk
Afrika’s grootste geldschieter zal worden. Intussen verwacht men
dat de Chinese handel met Afrika tegen 2010 toegenomen zal zijn
Beeld: Flickr.com/Christopher Herwig
tot honderd miljard dollar. Dan zou China nog een heel eind achter
de hele EU komen, maar het land zou wel Afrika’s voornaamste
nationale handelspartner zijn.
Is dat een goede zaak? De jury overlegt nog. Veel Afrikaanse
leiders menen dat China heeft bewezen dat het mensen uit hun
armoede kan bevrijden. Ze zien dat China daden stelt, terwijl het
Westen maar blijft preken. China helpt landen van dit armste continent
ter wereld met de ontwikkeling van een onmisbare infrastructuur;
het bouwt wegen in Kenia, een hydro-elektrische dam
in Ghana en een mobieletelefoonnetwerk in Ethiopië.
Maar er kunnen grote vraagtekens gezet worden bij de mate
waarin gewone mensen daarvan profi teren. In Zambia bijvoorbeeld
houden mijnwerkers in een kopermijn die in Chinese handen
is protestacties, die soms gewelddadig verlopen, tegen lage lonen
en gevaarlijke arbeidsomstandigheden. En tegelijkertijd worden
Chinese bedrijven ervan beschuldigd de Afrikaanse markten te
overspoelen met goedkope producten, die de lokale winkels en industrie
van de kaart vegen.
Los van die ruzies over details wordt het hoe langer hoe duidelijker
dat het Westen zijn relatie met Afrika moet heroverwegen.
Zoals een ‘Brusselse’ functionaris vorig jaar tegen The Guardian
zei: ‘Wij in de EU hebben de neiging om pessimistisch te zijn over
Afrika. We denken aan hongersnood en oorlog. Het lijkt een hopeloze
zaak. Maar Afrika is veranderd. We moeten overstappen
van liefdadigheid op samenwerken. We moeten partners worden.
Europa zit gevangen in een donor-ontvangerdwangbuis. Die bedelnapbenadering
is niet langer acceptabel.’
Eenzijdige ontwikkelingshulp gedicteerd door het Westen
maakt plaats voor het opbouwen van gelijkwaardige
handelsrelaties tussen welvarende en arme landen.
Uit ‘Grenzeloos’, Delta Lloyd Groep-scenario’s, 2005

VOORSPELBARE VERRASSINGEN?
21
Beeld: Philippe Lissac/Godong/Corbis
VER VOORBIJ FUN,
GAMES & SHOPPEN
IN MINDER DAN vier jaar hebben sociale netwerken zoals Facebook,
Hyves en Flickr (alledriei opgezet in 2004), YouTube (2005),
Twitter (begonnen in 2006) en LinkedIn (een oudje dat al dateert
uit 2003) de levens van honderden miljoenen mensen veranderd.
Upload een video, poke een vriend, bekijk een clip, luister naar een
nieuw bandje, word lid van een groep, vind een contact – de middelen
en mogelijkheden om aansluiting te zoeken zijn nog nooit zo
groot geweest.
Tegelijkertijd wijst alles erop dat deze wereld van netwerken
binnenkort over méér zal gaan dan alleen fun, games en online
shoppen. Neem bijvoorbeeld Kiva.org. Kiva, opgericht in 2005,
beschrijft zichzelf als ‘de eerste persoonlijke microkredietverstrekkende
website ter wereld, die individuen in staat stelt om direct geld
uit te lenen aan unieke ondernemers in de ontwikkelingswereld’.
De nieuwe generatie spelers laat bestaande industrieën en
waardeketens geheel voor wat ze zijn en organiseert zich
volledig naar het wensen- en behoeftenpatroon van individuele
consumenten. Uit ‘Grenzeloos’, Delta Lloyd Groep-scenario’s, 2005
Kiva maakt in feite gebruik van technieken en instrumenten die
horen bij sociale netwerken, en past die toe op de wereld van de
microfi nanciering. Maar hoewel het briljant, nieuw en simpel
klinkt, werd het idee niet begroet met het enthousiasme dat je verwacht
zou hebben. Durfkapitalisten vreesden dat het geen geld
zou opleveren; liefdadigheidsorganisaties vreesden van wel. ‘In dat
vreemde universum van maatschappelijk ondernemen probeerden
we percepties te bestrijden,’ zei mede-oprichter Matt Flannery
tegen Knowledge@Wharton. Flannery herinnerde zich de reactie
van een van zijn vrienden die advocaat was: ‘Je kunt niet zomaar
geld sturen naar iemand in Oeganda en het door hem of haar terug
laten sturen en denken dat dat zomaar gaat.’ Flannery zei dat hij
geen reden zag waarom dat illegaal zou zijn, dus deed hij het gewoon,
en sindsdien hebben meer dan 270.000 geldschieters zo’n 27
miljoen dollar aan leningen verschaft aan rond de 40.000 mensen
in 40 landen.
Is Kiva een indicatie dat sociaal netwerken tot meer in staat is
dan alleen de manier waarop we spelen veranderen? Dat sociaal
netwerken traditionele bedrijfsmodellen kan ontwrichten? Dat het
ondernemers in staat kan stellen om ‘oude’ denkers te omzeilen? Dat
zou zomaar de toekomst kunnen zijn.

VOORSPELBARE VERRASSINGEN?
22
WIE, ZEG JE?
TOEN KLM AANKONDIGDE dat het bedrijf zijn vloot van
verouderende Fokker-vliegtuigen ging vervangen door nieuwe
toestellen van Embraer, was de reactie van menigeen buiten de
luchtvaartindustrie waarschijnlijk: Wie? Boeing, akkoord; Airbus,
akkoord, maar Embraer? Toch is het Braziliaanse Embraer de op
twee na grootste vliegtuigfabrikant ter wereld. En wat te denken
van Tata? Tot een paar jaar geleden was het bedrijf nauwelijks
bekend buiten India, maar nu bezit het niet alleen staalfabrikant
Corus, maar heeft het vorig jaar ook van Ford de twee grote Britse
automerken Rover en Jaguar gekocht.
Embraer en Tata zijn twee voorbeelden van wat Harold Sirkin,
James Hemerling en Arindam Bhattacharya, consultants van de
Boston Consulting Group, een nieuw model van mondialisering
Een groeiend aantal Aziatische multinationals ontwikkelt zich
tot geduchte concurrenten van westerse ondernemingen
en ondermijnt, binnen en buiten de eigen regio, bestaande
marktposities. Uit ‘Scheidslijnen’, Delta Lloyd Groep-scenario’s, 2005
noemen. In hun boek Globality: Competing with Everyone from
Everywhere for Everything uit 2008 voeren ze aan dat het oude
model van mondialisering – Europese, Amerikaanse en Japanse
bedrijven die uitbreiden in ontwikkelingslanden, op zoek naar
grondstoffen en goedkope arbeid – plaatsmaakt voor een nieuw
model waarin bedrijven uit China, India, Brazilië, Mexico en Rusland
om alles wedijveren met hun concurrenten in de ontwikkelde
wereld. ‘En met alles bedoelen we ook alles – alle hulpbronnen die
er op aarde bestaan. Iedereen zal proberen de hand te leggen op
die dingen die alle anderen ook willen hebben, vooral die zaken die
het kostbaarst zijn en waaraan het meeste tekort is: grondstoffen,
kapitaal, kennis, vaardigheden en, als allerbelangrijkste, mensen:
leiders, managers, arbeiders, partners, medewerkers, leveranciers.
En, natuurlijk, klanten.’
Als ze gelijk hebben, zouden wij in het Westen er snel voor
moeten zorgen dat we meer inzicht krijgen in al die ‘onbekende’
bedrijven in een ver buitenland. Bedrijven die daar groot zijn,
maar ook grote ambities hebben om hierheen te komen.

VOORSPELBARE VERRASSINGEN?
23
ONVERWACHTE
GEVOLGEN
ALS JE ME maar hard genoeg duwt, val ik om. Of duw ik je
terug. Maar hoe het ook precies afl oopt, de relatie tussen de twee
gebeurtenissen is duidelijk. Oorzaak en gevolg. Maar soms heeft
een oorzaak een heel ander en onverwacht gevolg.
De groei van islamitische fi nanciering is daar een goed
voorbeeld van. Vóór 2001 was islamitisch bankieren praktisch
onbekend buiten het Midden-Oosten. Toen kwam 9/11. President
Bush verklaarde de oorlog aan het terrorisme en dwong de wereld
te kiezen: je bent ‘óf met ons óf tegen ons’. Dat had een onmiddellijk
effect in Afghanistan en daarna in Irak, maar het had ook
een ander, waarschijnlijk onbedoeld effect: het voedde het gevoel
onder moslims dat ze een islamitische identiteit deelden, wat op
Beeld: Barry Lewis/Corbis
zijn beurt weer een grotere belangstelling wekte voor fi nanciële
instrumenten die in overeenstemming zijn met de principes van
hun geloof.
Tegenwoordig staat islamitische fi nanciering nog in de kinderschoenen
vergeleken met ‘westerse fi nanciering’, maar het
neemt aanmerkelijk toe, en niet alleen in moslimlanden. Groot-
Brittannië bijvoorbeeld strijdt ervoor om een centrum van islamitisch
bankieren te worden. Moslims die in West-Europa wonen,
doen in toenemende mate een beroep op islamitische in plaats van
westerse fi nancieringsbronnen. Er zijn nieuwe bedrijven op de
markt gekomen, en traditionele fi nanciële middelen worden aangepast
aan de islamitische principes.
Hoe groot zou islamitisch bankieren kunnen worden? In 2007
zei Nabeel Shoaib, mondiaal hoofd van HSBC’s afdeling Islamitische
Financiering, tegen de Financial Times dat binnen acht tot tien
jaar 50 procent van het spaargeld van de 1,6 miljard moslims over de
hele wereld via islamitisch bankieren beheerd zou kunnen worden.
Cijfers van De Nederlandse Bank spreken van een markt die 15 procent
per jaar groeit. Wat je noemt een onverwacht groot gevolg dus.
Groeiende, opkomende economieën leggen zich niet langer
neer bij de economische en politieke suprematie van het
Westen. Uit ‘Scheidslijnen’, Delta Lloyd Groep-scenario’s, 2005

VOORSPELBARE VERRASSINGEN?
24
SPEL JE RECESSIE
MET EEN V, EEN L,
EEN U OF EEN W?
MIDDEN IN DEZE recessie is er een manier om te bepalen waar
iemand staat op de optimisme-pessimismemeter. Vraag hem of
haar een letter te kiezen: V, L, U of W.
De optimist is degene die de V kiest. V-mensen zijn ‘kort maar
krachtig’-types die denken dat de recessie niet al te lang zal duren.
Dat we de eerste loten van de nieuwe groei binnen enkele maanden
zullen zien. Dat is in wezen wat alle regeringen over de hele wereld
hopen.
Daarna wordt het iets ingewikkelder. Een U-persoon is eigenlijk
een wat pessimistischer V, maar niet zo diep wantrouwig als het
W-type. Vergeleken met de V’s denken U-mensen dat de recessie
iets langer zal duren, iets dieper zal gaan, iets pijnlijker zal zijn –
maar dat we redelijk snel weer uit het dal zullen klimmen.
Beeld: Flickr.com/Amie Vanderford
Zoals al gezegd, is de W-kiezer van een cynischer en sceptischer
slag. Hij gelooft in de if-it-can-go-wrong-it-will-go-wrong-theorie
over de incompetentie van de overheid en de internationale fi nanciële
wereld. In een recessie met een W-vorm komt de economie er
weer bovenop, maar niet voor lang en daarna gaat alles weer bergafwaarts.
Dit soort aanhoudende, double-dip baisse wordt vaak
niet teweeggebracht door de staat van de wereldeconomie, maar
door fouten in het beleid. Dat wil zeggen: zij die aan de macht zijn,
denken dat de recessie voorbij is en verhogen de belastingen of de
rentevoet. Zij hebben het bij het verkeerde eind.
Maar degene bij wie je echt ten koste van alles uit de buurt moet
blijven, is degene die kiest voor de L. Simpel gezegd: hij denkt dat
de wereldeconomie volledig in elkaar stort en dat we de komende
jaren slechts vlakke lijnen zullen zien. Het klassieke voorbeeld is de
Wall Street-crash en de daaruit voortvloeiende Grote Depressie, die
voor de meeste landen tot diep in de jaren dertig van de vorige eeuw
duurde, en in sommige gevallen misschien wel tot in de jaren veertig.
Dus wat wordt het: Vecessie, Wecessie, Ucessie of Lecessie?
Net als bij een hausse: alleen de tijd kan het leren.
Als overheidsuitgaven stijgen, ondernemingen afzien van
investeringen en de koopkracht van consumenten daalt,
belandt de economische groei in de Eurozone in een vrije
val die meer dan tien jaar zal duren. Uit ‘Scheidslijnen’, Delta Lloyd
Groep-scenario’s, 2005

DELTA LLOYD GROEP — Q2 MAART 2009
Tekst: Mark van Harreveld
Investeren
Beeld: Jussi Puikkonen
in de toekomst
De
Afrikaanse
uitdaging
‘Afrika wordt binnen vijf jaar een van de belangrijkste schakels in de globale economie.’
Afrika? Maar dat was toch dat hopeloze continent, met honger, burgeroorlogen en aids,
en vluchtelingen als grootste exportartikel? Niet volgens Arjan Postma, research director
van Cyrte Investments: ‘Investeerders kunnen maar beter beginnen met Afrika
serieus te nemen en snel op zoek gaan naar lokale partners.’
25

INVESTEREN IN DE TOEKOMST
VOOR DE GOEDE orde: als research
director voorspelt Arjan Postma niet de
toekomst, maar analyseert hij mogelijke
veranderingen. En schat vervolgens in hoe
die veranderingen invloed zullen hebben
op samenleving, economie en politiek.
Zodat je als investeerder de dynamiek van
ontwikkelingen beter kunt begrijpen en
kunt anticiperen op wat misschien morgen
gaat komen. Arjan Postma: ‘Door vanuit
morgen naar vandaag te kijken – in plaats
van te redeneren vanuit de geschiedenis –
vermijd je het al te gemakkelijk vervallen
in routines en comfort zones, die slechts
schijnzekerheid creëren. Nu leggen we als
het ware een kruimelpad van argumenten
vanuit de toekomst naar vandaag. Wij begrijpen
iets van morgen omdat er vanuit
overmorgen naar vandaag wordt gekeken.’
En het Afrika van overmorgen ziet er volgens
Cyrte Investments buitengewoon
veelbelovend uit.
Negatieve beeldvorming
Innovatie in Afrika. Het lijkt een paradox,
maar niet voor research director Postma.
Paradoxaal vindt hij de consequent negatieve
berichtgeving over Afrika, ondanks
vele positieve ontwikkelingen. ‘Het beeld
van Afrika wordt sterk bepaald door de
afhankelijkheid van het continent van
hulp: zielige beelden zorgen voor giften.
We ontkennen ook niet dat Afrika grote
problemen heeft, maar de wereld ziet alleen
maar die negatieve beelden. Terwijl
die niet generaliseerbaar zijn. Want we
hebben het hier nog altijd over het tweede
grootste continent ter wereld, met hetzelfde
oppervlak als West-Europa, de VS, India,
China en Brazilië samen. Een continent
van 54 landen, 8 klimaatzones, één miljard
mensen en met een verbluffende diversiteit
en rijkdom. Het economische potentieel
van Afrika is kolossaal, en niet alleen in
termen van grondstoffen. Maar ons beeld
van Afrika is gekleurd. We zien foto’s van
sloppenwijken met krakkemikkige hutjes,
maar niet dat buiten het beeld van de fotograaf
een villa met twee auto’s staat. Villa’s
waar mensen wonen met een vaste baan,
met voldoende salaris om de 18 procent
rente te betalen op een hypotheek. Ook dat
is realiteit. Want in Afrika verhuis je als je
wat geld hebt niet gelijk naar de suburbs
maar blijf je liever bij je tribe of extended
family wonen om voor elkaar te zorgen.’
Het is volgens Postma illustratief voor hoe
misverstanden ontstaan door gebrek aan
kennis over het continent. Maar het zijn
niet alleen culturele misverstanden die
leiden tot verkeerde beeldvorming, ook de
feiten worden niet gekend. Postma: ‘Bijna
niemand realiseert zich dat Afrika een economische
groei beleeft van 6,8 procent en
daarmee al jarenlang de wereldwijde groei
26
overtreft. Dat álle internetters in Marokko
breedband hebben. En dat Egypte op de
zevende plaats staat als IT-outsourcinglocatie.
Ook wordt niet geweten dat Nigeria,
Senegal en Zuid-Afrika zich in hoog tempo
ontwikkelen tot ICT-economieën van
formaat en Mauritius binnenkort een callcenter-hotspot
wordt. Mensen zijn verbaasd
wanneer je vertelt dat Ghana een bloeiende
mode-industrie heeft en dat de Nigeriaanse
fi lmindustrie onderhand Bollywood-achtige
afmetingen begint aan te nemen. Want mind
you: Afrika staat aan de vooravond van een
enorme omwenteling op het gebied van
moderne technologie.’
Klaar om in te loggen op de wereld
Let wel: de vooravond. Op een nachtelijke
satellietfoto van de aarde is het Afrikaanse
continent nog steeds een heel erg groot
zwart gat. Afgezien van Noord-Afrika is
het werelddeel nauwelijks connected met de
moderne wereld. Letterlijk. Kelderen bijvoorbeeld
op een dag de beurzen in Europa
met 10 procent, dan kan diezelfde dag een
beurs in Afrika reageren met een stevige
plus. Een telefoongesprek van Kaapstad
naar buurland Botswana verloopt vaak via
New York of Londen en internetten aan
de oostkust is tweehonderd keer duurder
dan in Senegal aan de westkust. Voor nu
dan. Want op hetzelfde moment dat u dit
allemaal leest, worden er drie megakabels
op de zeebodem rond Afrika gelegd.
En zijn die eenmaal klaar, dan hebben de
meeste Afrikaanse landen niet alleen direct
toegang tot de globale informatie-infrastructuur,
maar neemt ook de interconnectiviteit
sterk toe. En dan is het wachten op
het vliegwieleffect.
Volgens Cyrte Investments bevindt
Afrika zich nu op hetzelfde punt in de innovatiecyclus
als bijvoorbeeld Brazilië en
Indonesië jaren geleden. Postma: ‘We zien
dezelfde sociale, technologische en maatschappelijke
wetmatigheden. De technologie
is voorhanden, zij wordt steeds meer
gebruikt en heeft impact, maar er heeft
zich nog geen cultuur omheen gevormd.
De belofte ervan kan nog niet worden
ingelost omdat zij nog niet volledig is
“ingedaald” in de sociale en maatschappelijke
structuren.’
Het mobieltje als aanjager van verandering
Niets illustreert de snelle adoptie van
technologie in Afrika beter dan de mobiele
telefonie, een belangrijke aanjager en versneller
van maatschappelijke verandering
en economische groei. Postma: ‘Mobiele
telefonie heeft eigenlijk op drie manieren
een enorme impact op de productiviteit van
de Afrikaanse economie. Allereerst verbetert
het de effi ciency op grassroot-niveau.
Je hoeft bijvoorbeeld niet meer de hele
Cyrte
Investments
De Europese investeringsboetiek
Cyrte Investments is
sinds vorig jaar onderdeel van
Delta Lloyd Groep. Cyrte beheert
voor enkele miljarden
euro’s aan vermogen en investeert
dat bij voorkeur in sociale
innovatie. Dat wil zeggen: er
wordt gekeken naar toekomstige
sociaaleconomische
ontwikkelingen in de wereld,
met als centrale vraag hoe
mensen hun tijd, geld en energie
anders gaan besteden als
gevolg van (technologische)
innovatie. Voorbeelden van
thema’s en activiteiten waar
Cyrte zich nu op richt zijn naast
Afrika de informatisering van
ons dagelijkse leven, de toekomst
van de media en duurzaamheid.
Belegd wordt
uitsluitend in ondernemingen
met een ‘verborgen’ of ondergewaardeerd
strategisch
potentieel. Cyrte werkt in al
deze langetermijninvesteringen
zeer nauw samen met de
grote institutionele beleggers
en diverse Europese superondernemers.
Via Delta Lloyd
kunnen ook particulieren deelnemen
aan deze initiatieven.

INVESTEREN IN DE TOEKOMST
dag te wachten tot er een truck langsrijdt,
maar je belt en maakt een afspraak. En
als je oogst klaar is, heb je ook een wagen
gepland. En je informeert ondertussen
op welke markt de beste prijs te vinden is.
Ook biedt het bijvoorbeeld sneller toegang
tot werk omdat je niet op één plek in de rij
hoeft te staan voor de bekende day-jobs.
Daarnaast draagt mobiele communicatie
ook bij tot meer effectiviteit als gevolg van
toenemende transparantie. Bijvoorbeeld
op het gebied van distributie van welvaart,
berichtgeving in de media of hulpverlening.
Ten slotte brengt zo’n communicatierevolutie
nieuwe industrieën en sectoren
met zich mee: van belwinkels, oplaadkiosk,
de import van servers, het uitleggen
van kabels en neerzetten van gsm-torens
tot helpdesks en logistieke depots. Allemaal
onmisbare ingrediënten voor moderne
groeiende economieën. Economieën die
bovendien, anders dan India, binnen de
Europese tijdzones liggen.’
27
⁄ Het economisch potentieel
van Afrika is kolossaal,
en niet alleen in termen van
grondstoffen ⁄
Zeker is dat de mobiele telefonie in Afrika
een enorme vlucht aan het nemen is. Zo is
het aantal klanten van de Zuid-Afrikaanse
mobiele telefonie-aanbieder MTN, de
grootste aanbieder van het continent, het
afgelopen jaar met meer dan 16 miljoen
gegroeid tot 81 miljoen klanten. En met
bijna één miljard potentiële bellers ligt er
nog een enorme markt open.
Voetbal als natuurlijke deadline
Er is nog een reden waarom Afrika juist
nu zoveel kansen biedt. Afrika’s aansluiting
op de moderne wereld ligt niet in een
verre toekomst, maar heeft een natuurlijke
deadline. Om precies te zijn 2010, het jaar
waarin Zuid-Afrika gastheer is van het
wereldkampioenschap voetbal. Postma:
‘Dit evenement betekent een enorme push
voor de uitrol van nieuwe infrastructuur en
nieuwe technologieën. Netwerken moeten
snel en betrouwbaar zijn om beelden live
uit te zenden, de websites in de lucht te
houden en het belverkeer te faciliteren.
De communicatie moet op orde zijn want
Afrika wil zichzelf van haar beste kant laten
zien tijdens deze wereldkampioenschappen.
In Zuidelijk Afrika schieten de luchthaventerminals
en nieuwe wegen letterlijk uit
de grond. En enkele maanden geleden is
Rascom, de eerste dedicated Afrikaanse
satelliet, in een baan om de aarde gebracht.
Dit evenement geeft ook investeerders
meer zekerheid. Voetbal is een wezenlijk
onderdeel van de Afrikaanse cultuur. Net
zoals de Olympische Spelen dat voor China
waren, is het WK voetbal voor Afrika een
opening naar de rest van de wereld.’
Nieuwe scramble for Africa
Parallel aan de snelle penetration growth van
technologie signaleert Cyrte Investments
een macro-economische emancipatie die
alles te maken heeft met de globale expansie
van opkomende economieën als Brazilië,
China en India. Postma: ‘Er komen nieuwe
partijen en nieuwe handelsrelaties. De as
van Zuid naar Zuid wordt steeds belangrijker.
Niet alleen zijn onder andere dankzij
de WTO veel handelsbarrières voor Afrika
kleiner geworden, Afrika is met de komst
van deze nieuwe partners meer dan ooit in
staat zelf de condities voor handel of hulp
te dicteren. Afrika wordt steeds minder
alleen een mining depot van de geïndustrialiseerde
landen. Mede door de stijgende
lonen in bijvoorbeeld China ontstaat een
nieuw soort scramble for Africa: niet om de
natural resources, maar om toegang tot goedkope
arbeid. En natuurlijk tot een gigantische
nieuwe afzetmarkt. China investeert
daarom niet alleen in infrastructuur, maar
ook in universiteiten en congrescentra.
Er wordt alvast een voorschot genomen op
de markt die Afrika gaat worden.’
Van aid naar trade dus. Maar het het
Westerse bedrijf dat buiten de verzadigde
thuismarkten wil doorgroeien, moet wel
leren luisteren naar de nieuwe consumenten
en oog hebben voor de plaatselijke omstandigheden.
Niet voor niets is het nieuwe
Chinese mobieltje zonder display een groot
succes in Afrika: wie analfabeet is, verstuurt
niet snel een sms’je. En bovendien
verbruikt een beeldscherm veel energie.’
Belangrijker nog dan dit businesspragmatisme
is een meer “cultuursensitieve”
benadering van handel. Want de zelfbewuste
en geïnformeerde Afrikaan van de 21 e
eeuw wil niet klakkeloos Westerse importartikelen
consumeren, maar wil Afrikaanse
producten. Postma: ‘Je ziet de eigen cultuur
steeds meer versterkt worden door eigen
industrieën. Het zijn belangrijke accelerators
die Afrika helpen een eigen rol in de
modernisering te vinden. De Nigeriaanse
fi lmindustrie, Nollywood, is bijvoorbeeld
zo’n cultureel vehikel. Het is belangrijk
dat iemand uit een dorp in Afrika niet
denkt dat elke zwarte man in de VS een
soort gangsta rapper is, alleen omdat wij

INVESTEREN IN DE TOEKOMST
dat eenzijdige beeld exporteren. Media
hebben grote invloed. Ook in het Westen
zijn nieuwigheden als de mobiel en internet
uitgelegd aan het publiek via kranten en
bladen. En onderschat ook niet de invloed
van fi lms, televisieseries en soaps!’
Hoofdrol in alle toekomstscenario’s
De grote opkomende economieën lijken
overigens wel betere kaarten te hebben dan
het Westen wanneer het aankomt op lokale
aanpassing. Waar een Westerse landbouwingenieur
kijkt hoe je zo veel mogelijk kunt
verbouwen op een klein oppervlak, daar
focust zijn Braziliaanse collega op teelt op
droge grond. Logisch dat veel Afrikaanse
landbouwinnovaties uit landen van de Zuid-
Zuidas afkomstig zijn: ze kennen dezelfde
klimatologische of culturele problemen.
Andere voorbeelden zijn aids-medicatie
of het produceren van ethanol. Postma:
‘We moeten erkennen dat Afrika meer bij
die Zuid-Zuidas hoort dan bij ons. Maar
de relatie met Europa zal altijd een zeer
belangrijke rol blijven spelen, zeker op
economisch gebied. Wel moeten we het
continent zien in al zijn diversiteit en daarmee
leren omgaan. Dat betekent ook het
koloniale schuldgevoel, dat al onze betrekkingen
met Afrika altijd heeft gekleurd,
niet laten domineren. Omgekeerd moet
Afrika niet blijven worstelen met de rol van
Europa. Afrika moet accepteren dat er nu
eenmaal een afhankelijkheidsrelatie is met
Europa omdat het een deel van de wereld
is. Afrika is een cruciaal onderdeel van de
wereldeconomie aan het worden en daarin
is interdepency een belangrijke spelregel.
De nieuwe handelsrelaties met landen als
China en India brengen ook lucht in de
relatie met Europa: handelen met Europa
wordt een keuze en niet het enige alternatief.’
Of het nu gaat om commodities, autonome
groei, goedkope arbeid of afzetmarkt,
Afrika speelt in alle toekomstscenario’s
een grote rol. Postma: ‘En daarom is het
eigenlijk zo bizar dat veel investeerders
nog weinig expertise en exposure hebben
op het continent. Terwijl het binnen 5 jaar
een belangrijk deel zal uitmaken van de
globale economie. We zien aan China hoe
lang het kan duren om een nieuwe cultuur
en maatschappij te leren kennen, laat staan
begrijpen. We moeten nu beseffen dat we
niet om Afrika heen kunnen. Afrika heeft
zoveel potentie, daar moeten we serieus
mee aan de slag. Begin klein, maar begin
ermee.’
28
Op zoek naar de
Cheetah’s
George Ayittey als spreker over de toekomst van
Afrika op de internationale TED conference,
www.Q1234.nl.
De internationaal gezaghebbende Ghanese
econoom George Ayittey ziet de toekomst
van Afrika als een gevecht tussen Hippo’s,
luie, vadsige, corrupte en inhalige bureaucratische
machthebbers, die als nijlpaarden
ronddraaien in de modder, en Cheetah’s,
de jonge, beweeglijke, ondernemende generatie
van leiders en burgers die Afrika
opnieuw zullen opbouwen.’
AYITTEY WAS JARENLANG een
roepende in de woestijn, met zijn stevige
standpunten over de corruptie en zelfgenoegzaamheid
van Afrika’s postkoloniale
leiders, die in zijn ogen meer dan welke
andere factoren ook de kern van de problemen
van vele getroebleerde Afrikaanse
staten vormen. Het zijn leiders, zo stelt hij,
die blijven klagen over het kolonialisme,
maar niets doen om de status-quo te veranderen.
Terwijl ze door laksheid en
moedeloosheid van de mensen om hen
heen in het zadel kunnen blijven. Maar zijn
invloedrijke boek Africa Unchained, feitelijk
het enige Afrikaanse boek over Afrika’s
toekomst, heeft ondertussen een golf van
optimisme en activisme in het “verloren
continent” teweeggebracht, vooral in de
Afrikaanse blogosphere. Zijn notie dat de
Cheetah-generatie de toekomst van Afrika
is, wordt breed onderschreven. Ook door
Arjan Postma van Cyrte Investments, die
voor zijn research recent met Ayittey sprak:
‘De Cheetah’s belichamen de huidige
Afrikaanse mindset.’ Het zijn connected
Afrikanen, die de toekomst in eigen hand
nemen en niet langer wachten op wat
politici hun hebben te bieden. Ze hebben
een eigen urban cultuur, zijn pragmatisch
en niet ‘besmet’ met oude en niet langer
relevante postkoloniale ideologieën en ran-
cune. De Cheetah is vaak als student opgegroeid
in een andere omgeving, hij weet
hoe de wereld in elkaar steekt en welke
kansen er zijn. En vooral: dat hij die kansen
gaat verzilveren.’
Volgens George Ayittey is Afrika
dankzij die Cheetah’s heel goed in staat
haar eigen problemen op te lossen en zichzelf
te ontwikkelen. Het waren immers de
leiders die de problemen veroorzaakten,
niet de mensen. Het bereiken van die
mensen is volgens Cyrte Investments dan
ook een van de grootste uitdagingen waarvoor
Afrika en Europa nu staan. Research
director Postma: ‘We moeten die bruisende
Cheetah-generatie bij Afrika’s ontwikkeling
zien te betrekken. Hen helpen hun ambities
lokaal waar te maken zonder dat er een
brain drain ontstaat. We moeten samenwerken
met Cheetah’s. Maar dat is een hele
lastige opgave. Want wie moet je daarvoor
bellen? We kunnen met macro-kapitaal
energiecentrales en met micro-fi nance
naaiateliers fi nancieren, maar de Cheetahgeneratie
heeft niets met megaprojecten of
micro-fi nance. Die heeft een middenveld
nodig waar het om meso-kapitaal draait.
En dat bestaat nog niet. Het rendement
halen uit dat groeiende middenveld vereist
een andere manier van fi nanciering, die
moeilijk vanuit het Westen is te equiperen.
Je zult als investeerder lokaal moeten gaan
partneren. Bijvoorbeeld met banken die zich
richten op middelgrote bedrijven, of met
universiteiten of andere instituten.
We moeten fabrieken fi nancieren om arbeid
te creëren en er moet een eigen fi nanciële
industrie komen met lokale spelers. Maar
creëer dat maatschappelijke middenveld
en je hebt een autonome en authentieke
groeimotor.’

BOOMING BUSINESS
FROM NIGERIA
WITH LOVE

BOOMING BUSINESS
HET IS DE derde grootste fi lmindustrie
in de wereld: Nollywood. De Nigeriaanse
fi lmindustrie brengt per jaar meer dan
2000 fi lms op de markt, houdt naar schatting
ruim 360.000 mensen aan het werk,
en heeft een jaarlijkse omzet van honderden
miljoenen euro’s. De budgetten voor
de homevideo’s – bioscopen zijn er nauwelijks
– zijn minimaal, alles wordt vlug, vlug,
vlug in elkaar gezet, maar de populariteit
is ongekend. De fi lms hebben zinderende
titels als Emotional Crack, Blind Ambition,
Deadly Desire en Broken Dreams en
op bijna allemaal wordt winst gemaakt.

BOOMING BUSINESS
Niet alleen in Nigeria worden fi lmsterren
als Genevieve Nnaji (pag. 29 en 30), Kate
Henshaw (onder) en Rita Dominic (pag.
32) meer aanbeden dan Julia Roberts
of Nicole Kidman; heel Afrika is verslaafd
aan Nollywood. Misschien wel vooral
omdat de Nigeriaanse fi lms aansluiten
bij de Afrikaanse cultuur: het zijn fi lms
met een morele boodschap, die passen in
de Afrikaanse orale traditie. Sterregisseur
Tunde Kelani: ‘Wij zijn de moderne
variant van de verhalen die vroeger door
ouderen op het dorpsplein werden verteld.’

BOOMING BUSINESS
De Afrikaanse thuismarkt van zo’n 800
miljoen Afrikanen wordt bediend met
scènes uit het echte leven van hun echte
Afrika. Maar ook de Afrikaanse diaspora
houdt van Nollywood, van het Caribische
gebied en de Verenigde Staten tot de
Amsterdamse Bijlmer. De boodschap
geeft het gevoel weer thuis te zijn: het
kwaad wordt gestraft, het goede beloond.
En de beelden laten zien wat er thuis
gebeurt. Oh kijk, weer een nieuwe weg,
en wat een groot gebouw daar! Ze gaan als
ansichtkaarten over de wereld, de feel good
movies van Nollywood.
Beeld: Ludovic Careme/Corbis

DELTA LLOYD GROEP — Q2 MAART 2009
Tekst: Dido Michielsen
Beeld: Marijn Scheeres
Q&A
33
Toekomst
gedachten
Zij zijn aan de beurt om de wereld van morgen en overmorgen te bepalen. Jonge wetenschappers,
ondernemers, politici, met de talenten en mogelijkheden om nieuwe keuzes
te maken. Wat doen ze daarmee? Wat zijn hun visies, hun verwachtingen?
En zijn ze er al aan begonnen, aan die toekomst?

TOEKOMSTGEDACHTEN
1975
Ralph Cohen
Oprichter &
CEO IceMobile
Zijn bedrijf is een full service bureau voor
mobiele media. Hij is erg trots op het feit
dat het World Economic Forum IceMobile
uitriep tot technology pioneer en is ervan
overtuigd dat de wereld veel mobieler
gaat worden.
Wat zijn belangrijke goede veranderingen
de komende twintig jaar?
‘De belangrijkste ontwikkeling is dat
internet zich zal verplaatsen van een vaste
plek naar overal. De mobiele telefoon gaat
daarin een heel belangrijke rol spelen.
Zoals je vroeger op één plaats in het huis
telefoneerde en dat nu overal doet met je
mobiele telefoon, zullen mensen ook niet
meer alleen internetten op die vaste plek in
huis, maar overal. Hierdoor gaan mensen
zich anders voorbereiden als ze de deur
uitgaan, want ze hebben hun internet toch
bij zich: alles wat ze nodig hebben aan informatie,
communicatie of entertainment.
De afkorting van ons bedrijf is niet voor
niets ICE.
Reclame zal dienstbaarder worden,
je eerder een service aanbieden waarmee
je blij bent dan een boodschap opdringen.
Techniek en content zullen door dit alles
steeds meer versmelten. Kijk maar naar
Facebook of Google: als je de techniek en
de content uit elkaar trekt, bestaan ze
niet meer.’
En wat de slechte?
‘Een wereld waarin iedereen naar schermpjes
zit te turen, is natuurlijk minder
gezellig. Maar paard en wagen waren ook
romantischer dan de auto. Verder moeten
mensen er aan wennen dat persoonlijke
informatie makkelijker toegankelijk is voor
anderen. Dat mensen daar niet zoveel
moeite mee hebben blijkt wel uit de
miljarden mensen die hun persoonlijke
informatie zelf op sociale netwerken zoals
Facebook en Hyves zetten. De nieuwe
generatie weet niet beter en gebruikt dit
in haar voordeel voor carrière, educatie
en de gezelligheid.’
34
⁄ Zorg dat je
te vinden bent
op het mobiele
internet ⁄
Wat moet er gebeuren om de goede
te laten plaatsvinden en de slechte te
voorkomen?
‘Laat de marktwerking gewoon maar z’n
gang gaan, dan zal mobiel internet vanzelf
groeien. Pedofi lie- en anorexiasites zullen
altijd weer de kop op steken, dus daar moet
je preventieve maatregelen tegen treffen
en je moet de makers bestraffen. Ook je
privacy moet worden beschermd. Maar
dat is niet mijn werkterrein.’
Wat kun je zelf bijdragen?
‘Wij helpen bedrijven met het inzetten
van mobiel als toevoeging op de andere
media die ze gebruiken. Dat kan gaan om
bijvoorbeeld een mobiele site, sms-diensten,
beter gevonden worden op het mobiele
internet. Gewone websites zijn niet goed
geoptimaliseerd voor gebruik vanaf mobiel.
Daarnaast moet je goed nadenken over
wat je aanbiedt op mobiel en hoe je gebruik
kunt maken van wat mobiel anders maakt
dan het vaste web, zoals locatiegebaseerde
diensten. Met ons product LiveCastr kun
je bijvoorbeeld rechtstreeks fi lmpjes vanaf
je mobiele telefoon uitzenden naar het web.
Veel bedrijven zetten dit in om hun events
uit te laten zenden door bezoekers.’
Wat is het allernoodzakelijkste dat
snel moet gebeuren?
‘De gevestigde orde zou wat meer moeten
durven. Je hoort managers bij grote bedrijven
vaak zeggen dat ze best iets nieuws
en anders willen doen, als ze van tevoren
de garantie krijgen dat het succesvol zal zijn.
Je ziet momenteel aan de auto, kranten,
muziek en reisbranche dat de straf later
keihard aankomt.’
Wat is onontgonnen gebied dat onze
aandacht verdient?
‘Het mobieltje is bellen, sms’en, mailen,
browsen, fotocamera, agenda, videocamera,
gps, wekker, radio, tv, gaming,
portemonnee, noem maar op. Er worden
jaarlijks meer dan een miljard mobieltjes
in de wereld verkocht en maar 200 miljoen
computers. Er zijn meer mobieltjes dan
creditcards. Mensen brengen meer tijd
met hun mobieltje door dan met elk ander
medium. Ik zou dus zeggen: zorg dat je te
vinden bent op het mobiele internet met
aangepaste diensten en bruikbare sites.
Als je ziet wat Google Maps voor mogelijkheden
biedt voor de iPhone van Apple
besef je dat we nog maar helemaal aan
het begin staan.’
1968
Mijntje
Lückerath-Rovers
Docent Financiële Markten
& Toezicht aan de Erasmus
Universiteit
Haar onderzoek toonde onlangs aan dat
vrouwelijke bestuurders of commissarissen
écht goed zijn voor de bedrijfsresultaten.
Ze is de auteur van de Nederlandse
Female Board Index en het Nationaal
Commissarissen Onderzoek en pleit voor
een kritische en onafhankelijke attitude
ten aanzien van bedrijfsbestuur.

TOEKOMSTGEDACHTEN
⁄ Een goede
reputatie bij
aandeelhouders
en andere
belanghebbenden
wordt steeds
belangrijker ⁄
Wat zijn belangrijke goede veranderingen
de komende twintig jaar?
‘De houding van de commissaris wordt
professioneler, onafhankelijker en kritischer,
ook als het bijvoorbeeld om de samenstelling
van de board gaat. Ik denk dat er
een meer diverse samenstelling zal komen
van de raden van bestuur en de raden van
commissarissen. Vriendjespolitiek is niet
meer van deze tijd. De vraag naar verschillende
visies groeit. Een goede reputatie
op meerdere gebieden bij aandeelhouders
maar ook bij andere belanghebbenden
wordt steeds belangrijker.’
En wat de slechte?
‘Vanuit de wetenschap is dit natuurlijk
makkelijk gezegd. Maar op de fi nanciële
markten wordt nog steeds gezocht naar
waar het meeste geld te verdienen is en dat
zou deze ontwikkeling kunnen remmen.
Als je concessies doet aan je kortetermijn-
35
rendement, loop je als bedrijf het gevaar
dat je concurrenten dat niet doen. Total
shareholder return is nog altijd de maatstaf.’
Wat moet er gebeuren om de goede
te laten plaatsvinden en de slechte te
voorkomen?
‘De maatschappij is steeds mondiger
geworden en dat vraagt om een bepaalde
manier van toezicht houden. Werknemers
en consumenten hebben bijvoorbeeld kritiek
op de beloningen van topondernemers,
of op de samenstelling van de board en daar
zullen ondernemers naar gaan luisteren.
De vraag “hoe verdien ik het meest?” heeft
tot de huidige ellende geleid. De overheid
heeft terecht ingegrepen, maar het risico
daarvan is wel dat de tik nog niet hard
genoeg is aangekomen. Door de globalisering
dreigt de kans dat we over tien jaar
weer de aandeelhouders bovenaan stellen,
zoals nog steeds in Angelsaksische landen
gebeurt. De omslag kan dus snel gaan,
maar ook te weinig uitmaken.’
Wat kun je zelf bijdragen?
‘Het mooie van lesgeven en onderzoek
doen aan de universiteit is dat je geen
commerciële belangen hebt. Je werkt aan
bewustwording bij studenten en via je
onderzoek. Je laat bijvoorbeeld zien: dit
vindt het gros van de commissarissen dat
hun taak is. Je helpt mensen op een zakelijke
manier aan informatie.’
Wat is het allernoodzakelijkste dat
snel moet gebeuren?
‘Er moet kritisch worden gekeken naar de
samenstelling van de board. Is dit de beste
samenstelling of zitten we bij elkaar omdat
we elkaar kennen? De board zou een ideale
profi elschets moeten opstellen, desnoods
met externe hulp om een eventuele tunnelvisie
te doorbreken. Sta niet te veel commissariaten
toe. Spreek commissarissen echt
aan op hun verantwoordelijkheid. Dit alles
kan en moet snel gebeuren.’
Wat is onontgonnen gebied dat onze
aandacht verdient?
‘Het verschil tussen onafhankelijkheid in
facts en appearance. Er is een tiental regels
binnen corporate governance codes opgenomen
die bepalen of je wel of niet onafhankelijk
bent, die kun je gewoon afvinken.
Maar we moeten ook bereid zijn naar de
softe criteria van onafhankelijkheid te kijken.
Een familielid kun je uitsluiten, maar
hoe zit het met jaarclubgenoten, buren?
Maak de profi elschets, gericht op diversiteit.
En daarmee bedoel ik vrouwen én
mannen, evenals nationaliteiten, meningen
en achtergronden. Appearance, het wezen
van onafhankelijk zijn, is veel belangrijker
dan facts.’
1980
Sander
van Urk Dam
Trainee Delta Lloyd Groep
Studeerde European Business aan
de ESCP-EAP te Londen en geldt nu als
veelbelovend Finance Trainee bij Delta
Lloyd Groep. Zijn eerste opdracht heeft
betrekking op de managementinformatie
binnen Delta Lloyd Bank Nederland.
Rekent op meer fatsoen in zakendoen
in de toekomst.
Wat zijn belangrijke goede veranderingen
de komende twintig jaar?
‘In welvarende landen zullen transparantie
en ethiek weer hoog op de agenda staan.
Individualisme gaat steeds meer samen
met een nieuw collectivisme. Minder
opvang voor “slachtoffers” van de markteconomie,
en meer focus op minder “slachtoffers”
maken. Schuldmanagement wordt
weer fatsoenlijk zakendoen. Doorzettingsvermogen
en innerlijke motivatie kunnen
weer samen met geld verdienen. Werkrelaties
worden nu steeds meer van korte
duur. Ik verwacht hier de komende jaren

TOEKOMSTGEDACHTEN
⁄ Transparantie
en ethiek komen
weer hoog
op de agenda ⁄
een tegenreactie op. Door ICT ontstaat
er meer transparantie over fi nanciële
producten. Er is meer prijsconcurrentie
en producten zullen hierdoor eenvoudiger
worden. Er zullen steeds meer basisproducten
ontwikkeld worden en gevestigde
bedrijven starten met nieuwe labels en
samenwerkingsverbanden buiten de
bedrijfskolom. De werkvloer wordt langzaam
aan meer androgeen en ik verwacht
dat deze opnieuw ingekleurd zal gaan worden.
Vrouwen hebben een gelijkwaardige
plaats binnen veel organisaties gekregen
en mannen zijn gedwongen opnieuw naar
hun rol te kijken. Dit is een interessante
bottom-up ontwikkeling.’
En wat de slechte?
‘De toename aan regelgeving lijkt zijn doel
voorbij te schieten. De kredietcrisis heeft
de rol van de overheid binnen de fi nanciële
instellingen compleet veranderd. Een
nationale tendens is niet wenselijk wanneer
er op Europees niveau veel kansen liggen.
Door een steeds grotere consolidatie van
pensioenfondsen en verzekeringsmaatschappijen
ontstaat het gevaar dat het allemaal
om de winst voor de aandeelhouders
gaat en dat de loyaliteit aan de klanten naar
de achtergrond verdwijnt. Wat blijft naast
het genereren van winst het bestaansrecht
van fi nanciële instellingen?’
Wat moet er gebeuren om de goede
te laten plaatsvinden en de slechte te
voorkomen?
‘Er is behoefte aan transparantie, eenvoud
en open communicatie. Excessen tonen
aan dat het hebben van meer kennis, niet
tot logisch gevolg heeft dat we de materie
ook beheersen. Kennis vraagt niet alleen
om transparantie, maar ook om specialisten.
Fatsoenlijk zakendoen is niet alleen iets
van de werkgevers. Misschien dat er nu wat
minder aandacht is voor snelle winsten,
maar over twintig jaar kan dat weer veranderd
zijn. HRM-afdelingen moeten zich
bij hun aannamebeleid dus ook buigen
over de ethiek. Is fatsoenlijkheid een
manier van zakendoen of van identiteit?’
36
Wat kun je zelf bijdragen?
‘We praten steeds meer over virtueel geld
en enorme bedragen, waardoor we soms de
echte waarde van geld vergeten. Ik denk dat
mijn generatie de volgende stap kan maken
en de zaken weer in balans kan brengen.
Excessen aan de onderkant en de bovenkant
weghalen en een bepaalde bandbreedte van
welvaart realiseren. Als mensen fi nancieel
zelfredzaam moeten zijn, dan moeten wij
ze de fi nanciële handvatten geven door
middel van een begrijpelijk advies, een goed
basisproduct en aanvullende extra’s naar
eigen behoefte.’
Wat is het allernoodzakelijkste dat
snel moet gebeuren?
‘Vertrouwen en stabiliteit. Geen valse rust,
maar een daadwerkelijk herbepalen en
herbouwen op een goed fundament.’
Wat is onontgonnen gebied dat onze
aandacht verdient?
‘Binnen de fi nanciële dienstverlening is
het nodig dat de creativiteit terugkeert.
Creativiteit om winst te genereren en om
producten aan te bieden die nauw aansluiten
bij het leven van mensen. Ik vind
zo’n huisdierenverzekering een geniaal
idee. Waarom niet speciale verzekeringen
voor kinderen, in plaats van altijd met de
ouders meeverzekeren? En waarom, nu
mensen veel mobieler zijn, niet een meer
fl exibele fi nanciële levensplanning en
daarbij horende producten?’
1973
Pursey Heugens
Hoogleraar Organization
theory aan de Erasmus
Universiteit
Organization theory is het vakgebied dat
refl ecteert op de structuur, cultuur, en
concurrentiekracht van organisaties.
Hij promoveerde op Issue Management
en weet daardoor alles van de langdurige
relaties die ondernemingen met hun
externe publieken onderhouden. Wat hem
ook aan het hart gaat: de toekomst van
het hoger onderwijs.
⁄ Er moet zo
gauw mogelijk
een nieuwe
minister voor
hoger onderwijs
komen ⁄
Wat zijn belangrijke goede veranderingen
de komende twintig jaar?
‘Ik denk dat de post-experience markt
zich zal openen. Studenten gaan vaker een
carrièresabbatical opnemen. Ze solliciteren
al na hun bachelor en na zo’n zeven jaar
werken kiezen ze een masteropleiding.
Uit praktisch oogpunt hebben ze weliswaar
hun bachelor rechten of bedrijfskunde
gehaald, bij hun masters kiezen ze voor zelfontplooiing:
fi losofi e, Keltische talen, sociologie
bijvoorbeeld. Uiteindelijk worden ze
misschien toch manager, maar wie weet
wel eentje met een bredere kijk op de wereld.’
En wat de slechte?
‘Ik ben bang dat we nog niet van de glazen
plafonds af zijn. Dat geldt voor vrouwen,
minderheden en buitenlanders. Het hoger
onderwijs lijdt aan gigantisch achterstallig
onderhoud in alle opzichten. Bredere doelstellingen
en het maatschappelijk debat zijn
ondergeschikt geraakt. Het lijkt wel of er
niets is veranderd sinds de jaren zestig.’

TOEKOMSTGEDACHTEN
Wat moet er gebeuren om de goede
te laten plaatsvinden en de slechte te
voorkomen?
‘Er zal veel meer geld moeten worden
gestoken in het hoger onderwijs.
Universiteitsbesturen moeten zich afvragen
wat voor werknemers ze in huis willen
halen. En het traditionele fi nancieringsmodel
van het onderwijs moet zo snel
mogelijk op de schop. Het collegegeld voor
de masteropleidingen moet worden vrijgegeven.
Ook het bedrijfsleven mag minder
gierig zijn en beseffen dat de kwaliteit van
het academisch bestel een goeie impuls
nodig heeft.’
Wat kunt u zelf bijdragen?
‘Die glazen plafonds kan iedereen zich
aantrekken. Kijk buiten de bekende homogene
groep. Vraag je af: wie doen ditzelfde
werk die ik niet ken? Als er op mijn shortlist
uitsluitend witte, Nederlandse mannen
staan, dan doe ik iets niet goed. Ik wil de
pool waaruit ik selecteer vergroten en dat
gebeurt niet als ik alleen advertenties
plaats in de geijkte Nederlandse kranten.’
Wat is het allernoodzakelijkste dat
snel moet gebeuren?
‘Er moet zo gauw mogelijk een nieuwe
minister voor hoger onderwijs komen,
de huidige is me erg tegengevallen. Hoger
onderwijs moet eindelijk eens een speerpunt
worden in plaats van een sluitpost.
We nemen altijd maar aan dat we vooroplopen,
maar we zakken af. We klampen
ons vast aan ranglijsten, onze intellectuelen
worden steeds meer techneuten. Het gaat
niet om status, het gaat om academische
kwaliteit, om onze maatschappij en onze
toekomst.’
Wat is onontgonnen gebied dat onze
aandacht verdient?
‘De BRIC-landen: Brazilië, Rusland, India
en China. Daar zit een heleboel toekomst
in. Soms is dertig procent van mijn studenten
al Chinees. Maar niemand heeft een
cursus interculturele relaties gevolgd om
uit te vinden hoe wij het beste met hen
om kunnen gaan.’
37
1973
Mirjam Sterk
Tweede Kamerlid voor
het CDA, met in haar
portefeuille onder meer Jeugd
en Gezin en het Randstad
2040-programma.
Als jonge moeder met een erg drukke baan
heeft zij extra aandacht voor de combinatie
werken en gezin. En als dochter van een
predikant en afgestudeerd theologe heeft ze
ook een duidelijke opinie over geloofszaken:
religie moeten we niet te zwart-wit bekijken.
Wat zijn belangrijke goede veranderingen
de komende twintig jaar?
‘Ik denk dat er drie belangrijke thema’s
zijn waarmee we ons bezig zullen houden:
vergrijzing, religie en duurzaamheid.
Rond 2030 bevinden we ons op de top van
het aantal mensen dat niet meer werkt.
Het is een uitdaging om de kosten daarvan
goed op te vangen. Daarnaast zullen we
ons veel meer bewust moeten zijn van het
klimaatvraagstuk, en de oplossingen die
we daarvoor met elkaar moeten vinden.
Positief is dat er over religie weer mag worden
gesproken, ook buiten de eigen voordeur.
Dat vind ik waardevol: religie spoort
mensen aan zich verbonden te voelen met
de samenleving, verantwoordelijkheid
voor elkaar te nemen.’
En wat de slechte?
‘De negatieve kanten van religie zijn
natuurlijk de internationale confl icten
die erdoor ontstaan. En het terrorisme.
Dat zullen helaas ook de komende jaren
belangrijke vraagstukken blijven.’
Wat moet er gebeuren om de goede
te laten plaatsvinden en de slechte te
voorkomen?
‘De huidige crisis dwingt ons om in de
economie te investeren om deze weer op
gang te krijgen. Dat biedt een kans: we
kunnen het koppelen aan investeren in
duurzaamheid, in innovatie. Innovatie is
ontzettend belangrijk voor de toekomst.
Neem de zorg. Met een toenemende vergrijzing
komt een toenemende zorgvraag.
⁄ We
importeren
wel kernenergie
uit Frankrijk.
Die discussie
moeten
we niet uit de
weg gaan ⁄
Als sommige taken uit de zorg effectiever,
goedkoper kunnen, zorg je dat de werknemers
in de zorg hun toenemende werk
met plezier kunnen blijven doen. Dat houdt
het ook leefbaar voor mijn generatie, die
dan nog werkt.’
Wat kunt u zelf bijdragen?
‘Als Kamerlid mag je moeilijke vraagstukken
niet uit de weg gaan. Ik vind het
belangrijk dat werk en zorg beter te combineren
worden. Ik pleit bijvoorbeeld voor
meer mogelijkheden voor fl exibel werken,
in zowel arbeidstijden als -plekken. Vooral
voor vrouwen is dat vaak een voorwaarde
om meer te gaan werken. En daar zit nog
een enorm potentieel.’
>>

TOEKOMSTGEDACHTEN
Wat is het allernoodzakelijkste dat
snel moet gebeuren?
‘De overheid en het bedrijfsleven moeten
samenwerken aan oplossingen voor de
combinatie van arbeid en zorg. Dat is heel
belangrijk als we meer mensen aan het werk
willen hebben om de vergrijzing op te pakken.
En we moeten echt de discussie over
kernenergie aandurven. De CO 2 uitstoot
moet naar beneden, maar alle windmolens
en zonnepanelen zijn lang niet voldoende
om dit op te vangen. We moeten toe naar
een mix van energiebronnen. We importeren
wel kernenergie uit Frankrijk, die
discussie moeten we niet uit de weg gaan.’
Wat is onontgonnen gebied dat onze
aandacht verdient?
‘De verkeersregels op internet. Hoe beschermen
we onze kinderen, zodat ze niet
worden blootgesteld aan porno en criminaliteit?
Er zijn nieuwe technologieën
nodig om de zwarte kant van het internet
af te schermen, en we staan hierbij nog
maar aan het begin. Er zullen internationale
afspraken gemaakt moeten worden.
Want al zouden we het in Nederland regelen,
het internet is nou eenmaal wereldwijd.
Dat is echt een grote zorg.’
1980
Mattijs Slee
Pipeline engineer bij Shell
Heeft een grote interesse in energievraagstukken.
En heeft al een indrukwekkende
en internationale carrière bij Shell achter
de rug. Maar vooral zijn werkervaring in
Rusland heeft zijn toekomstvisie gevormd.
Wat zullen belangrijke goede veranderingen
zijn in de toekomst?
‘Ik hoop dat we ons meer en meer wereldburgers
gaan voelen. En dat brengt internationale
verantwoordelijkheden met zich
mee. Hopelijk wordt dit vertaald in internationale
samenwerking tussen overheden
en instituties. Een mooi voorbeeld zou het
globaal aannemen van een koolstofdioxide
(CO 2 -)emissieprijs zijn. Een sterke internationale
samenwerking kan bovendien
38
⁄ Er zijn
nog zoveel
onontgonnen
gebieden
in de
wetenschap ⁄
politieke verantwoordelijkheid eisen van
overheden die misbruik van hun macht
maken. De verdeling van olie- en gasinkomsten
en de nationalisering van
onafhankelijke bedrijven zijn relevante
voorbeelden voor Shell. Internationale
samenwerking kan ook leiden tot de verdere
ontwikkeling van duurzame brandstoffen
zoals biobrandstoffen, of zonne- en
windenergie. Ik realiseer me wel dat de
langetermijnontwikkeling moet worden
afgewogen tegen kortetermijnontwikkeling
en kortetermijnbelangen. China of India
verzoeken geen kolencentrales te bouwen
terwijl honderden miljoenen inwoners nog
op houtvuur koken, vind ik egoïstisch.
Ontwikkelde landen zouden technologieën
die de uitstoot van C0 2 beperken of afvangen
en opslaan, beschikbaar moeten stellen.’
En wat de slechte?
‘De internationale samenwerking zal er
moeten komen, maar dat kan ook noodgedwongen
gebeuren: als het kalf verdronken
is, dempt men de put. Dat zal minder
effectief zijn en vele partijen schaden.
Ik ben bang dat globale crises dan nodig
zijn om kortetermijnbelangen te doorbreken
ten behoeve van langetermijnbelangen.
De kredietcrisis is hier een
voorbeeld van. Op energiegebied zouden
vergelijkbare situaties kunnen ontstaan.
Als landen die fossiele brandstof exporterende
afhankelijkheid van energie-importerende
landen voor politieke of economische
doeleinden misbruiken, is daar op
korte termijn geen antwoord op.’
Wat moet er gebeuren om de goede
te laten plaatsvinden en de slechte te
voorkomen?
‘Er is voortdurend doorzettingsvermogen
nodig om de internationale samenwerking
tot stand te brengen. Daarbij is meer nodig
dan alleen economische of politieke interesse.
Er moet een duurzaam besef worden
ontwikkeld. Slechte veranderingen kunnen
we beperken door de internationale afhankelijkheid
in evenwicht te brengen of
houden. Zolang partijen wederzijds afhankelijk
zijn zal misbruik van afhankelijkheid
worden ontmoedigd.’
Wat kun je zelf daaraan bijdragen?
‘Waardering voor verschillen van inzicht
tussen landen en culturen. Ik bedoel hier
niet zo zeer sociaal wenselijk gedrag mee,
maar een duidelijk zakelijke instelling.
Een echte waardering voor verschillen van
inzicht is een vereiste om duurzame internationale
samenwerking te ontwikkelen
en in stand te houden.’
Wat is het allernoodzakelijkste dat
snel moet gebeuren?
‘Als ergens internationale overeenstemming
over bestaat, moet er direct gehandeld
worden. Er zijn bijvoorbeeld studies die
aangeven dat een groot deel van de energiebesparende
initiatieven geld oplevert, zoals
spaarlampen in plaats van gloeilampen.
Dergelijke oplossingen zouden zonder
verdere belemmeringen internationaal
verplicht moeten worden uitgevoerd.’
Wat is onontgonnen gebied dat onze
aandacht verdient?
‘Er zijn nog zoveel onontgonnen gebieden
in de wetenschap. Er zijn technologieën
nodig die de problemen van vandaag
en morgen kunnen oplossen. Onderwijs
en wetenschap verdienen meer aandacht
om ons voor te bereiden op de uitdagingen
van de toekomst.’

TOEKOMSTGEDACHTEN
1972
Mariëlle Bruning
Bijzonder Hoogleraar
Jeugdrecht in Leiden
Is gespecialiseerd in kinderbescherming
en kindermishandeling. Een gebied met
toekomst, want er wordt nog veel te weinig
aandacht aan kinderrechten besteed. Ze
pleit voor een kinderombudsman en verbaast
zich erover dat er wel een politieke
partij voor dieren maar niet voor kinderen
bestaat.
Wat zijn belangrijke goede veranderingen
de komende twintig jaar?
‘Er zal veel meer aandacht voor kinderrechten
komen, zowel mondiaal als in
Nederland. We zullen beter naar kinderen
gaan luisteren. In de jeugdzorg gaan de
wachtlijsten omlaag, en alle zorg zal worden
geïntegreerd: onderwijs, geestelijke gezondheidszorg
en jeugdzorg. Daarvóór verwacht
ik een verbetering van de kinderopvang
en een ouderschapsverlof van zes maanden.
Het is bekend dat het eerste jaar cruciaal is
voor de veilige hechting van een kind.’
En wat de slechte?
‘We moeten oppassen met het veiligheidsdenken.
Intensieve hulp aan huis is belangrijker
dan kinderen snel bij hun ouders
vandaan halen. Er worden te snel jongeren
opgesloten. Daarbij worden te gemakkelijk
dossiers aangelegd. Om alles voor de veiligheid
maar te digitaliseren is een illusie,
je kunt veel beter met ze in gesprek gaan.’
Wat moet er gebeuren om de goede
te laten plaatsvinden en de slechte te
voorkomen?
‘Er moet veel meer worden gepraat over
de belangen en rechten van het kind. Stel
een kinderombudsman aan, investeer in
intervisie, schenk nog meer aandacht aan
het herkennen van kindermishandeling.
Er is wel een Partij voor de Dieren, maar
niet voor kinderen.
We moeten eens af van de mentaliteit:
kom niet aan onze manier van opvoeden.
In het buitenland is het veel normaler om
overheidsbemoeienis te accepteren bij de
opvoeding. Wacht niet tot mensen aan-
39
⁄ We zullen
beter naar
kinderen gaan
luisteren ⁄
kloppen. De consultatiebureaus kunnen
hierbij een belangrijke rol vervullen.
Scholen moeten meer gaan bieden dan
alleen onderwijs. Pak de telefoon voor overleg
met collega’s, denk niet: het staat toch
al in het dossier.’
Wat kun je zelf bijdragen?
‘Waar ik kan, probeer ik deze thema’s ter
sprake te brengen. De Universiteit Leiden
is de enige met deze bijzondere leerstoel,
de studenten zijn heel enthousiast. Maar ik
probeer als jurist juist ook andere disciplines
en professionals die met kinderen te
maken hebben, te bereiken. Het is gek dat
het kind nog altijd niet serieus wordt genomen.
Zelfs kinderartsen hebben maatschappelijk
minder aanzien dan andere artsen.’
Wat is het allernoodzakelijkste dat
snel moet gebeuren?
‘Het allereerst moeten de verlofregelingen
en kinderopvang worden verbeterd.
Er moeten brede scholen komen en goede
behandelcentra waardoor het zorgtraject
eenvoudiger wordt. We mogen pleegouders
meer en beter gaan waarderen, want uiteindelijk
is een gezinsvervangende situatie
het beste voor een kind. En let op de gezinnen
die wel hulp willen maar niet weten
hoe ze er om moeten vragen.’
Wat is onontgonnen gebied dat onze
aandacht verdient?
‘Er bestaat nog veel te weinig methodiek
voor het geïntegreerd afl everen in de
maatschappij van kinderen uit probleemgezinnen.
En zorg voor een betere reïntegratie
van kinderen die het moeilijk hebben
gehad. Neem ze wat meer bij de hand,
ook de jongeren die werkloos zijn. Er is een
enorm gat tussen hoe een kind tot 18 jaar
wordt begeleid en daarna. Terwijl je recht
op jeugdzorg hebt tot je 23 e .’
1980
Richard van Kleef
Onderzoeker en docent aan
de Erasmus Universiteit
Is als gezondheidseconoom gespecialiseerd
in risicoverevening en eigen risico’s
in de basisverzekering, naar men zegt de
hoeksteen van het nieuwe zorgstelsel.
Promoveert binnenkort op dit onderwerp
en denkt daarmee een bijdrage te kunnen
leveren aan een betere toekomst van de
gezondheidszorg.
Wat zijn belangrijke goede veranderingen
de komende twintig jaar?
‘De stelselwijzigingen van de afgelopen
jaren hebben ruimte gecreëerd voor marktwerking
in de gezondheidszorg. Mijn verwachting
is dat verzekeraars in de toekomst
veel meer dan nu zullen onderhandelen
en samenwerken met zorgaanbieders om
de consument van doelmatige, kwalitatief
hoogwaardige zorg te voorzien.’
En wat de slechte?
‘Om marktwerking goed van de grond te
laten komen moet aan een aantal belangrijke
voorwaarden zijn voldaan. Zo dient
de consument over goede informatie te
beschikken om afgewogen keuzes te kunnen
maken. Door vervolgens te stemmen
met de voeten prikkelt de consument

TOEKOMSTGEDACHTEN
verzekeraars en zorgaanbieders om goed
te presteren. Momenteel is de informatievoorziening
echter verre van optimaal.
Mijn verwachting is dat als dit niet snel
verbetert, marktwerking moeilijk op gang
zal komen.’
Wat moet er gebeuren om de goede
te laten plaatsvinden en de slechte te
voorkomen?
‘Informatie is niet alleen belangrijk voor
consumenten maar ook voor verzekeraars.
Zonder goede informatie over de kwaliteit
en kosten van zorg is het voor verzekeraars
lastig om met zorgaanbieders te onderhandelen.
Mijns inziens kan de informatievoorziening
in de zorg sterk worden verbeterd
door het ontwikkelen van heldere
prestatie-indicatoren. Hier ligt een belang-
40
⁄Als de
informatievoorziening
niet verbetert,
komt
marktwerking
moeilijk
op gang ⁄
rijke taak voor wetenschappers en andere
onafhankelijke partijen.’
Wat kun je zelf bijdragen?
‘Een andere belangrijke voorwaarde voor
het slagen van marktwerking is een goed
risicovereveningssysteem. Risicoverevening
houdt in dat verzekeraars een fi nanciële
compensatie krijgen voor mensen met
hoge verwachte zorgkosten, zoals ouderen
en chronisch zieken. Omdat verzekeraars
de premie niet mogen differentiëren naar
risicokenmerken is een compensatie nodig
om te voorkomen dat verzekeraars ouderen
en chronisch zieken liever buiten de deur
houden. Onderzoek toont echter aan dat
de compensatie voor bepaalde groepen nog
onvoldoende is, waardoor verzekeraars
minder of geen prikkels hebben om zich
voor deze groepen in te zetten. Een belangrijke
taak voor wetenschappers en de
overheid is om dit te verhelpen door het
risicovereveningssysteem verder te
verbeteren.’
Wat is het allernoodzakelijkste dat
snel moet gebeuren?
‘Dit is lastig te zeggen. Om marktwerking
goed van de grond te laten komen, moet
eigenlijk aan alle genoemde voorwaarden
zijn voldaan.’
Wat is onontgonnen gebied dat onze
aandacht verdient?
‘Verzekeraars zouden alvast vooruit kunnen
denken over hoe zij hun zorginkoopfunctie
verder gaan vormgeven. In Amerika vinden
we veel bruikbare instrumenten die ook
hier kunnen worden toegepast. De Zorgverzekeringswet
biedt daar momenteel al
veel ruimte toe: verzekeraars zijn verplicht
om zorg voor bepaalde aandoeningen te
bieden, maar waar en door wie mogen zij
zelf bepalen. Verzekeraars kunnen veel
verder gaan in het selectief contracteren
van zorgaanbieders, het opzetten van
gezondheidscentra en het organiseren van
ketenzorg. Als verzekeraar kun je hiermee
forse doelmatigheids- en kwaliteitswinst
behalen, waardoor je voor consumenten
aantrekkelijker wordt.’
Colofon
Q magazine is een uitgave
van Delta Lloyd Groep voor
al haar stakeholders: klanten,
medewerkers, assurantieadviseurs,
distributiepartners,
relaties en geïnteresseerden.
De oplage bedraagt 85.000
exemplaren, waarvan 65.000
verspreid als advertentiebijlage
bij Het Financieele Dagblad.
Q magazine komt gelijktijdig
uit met het jaarverslag 2008.
Dit is online te lezen op
www.deltalloydgroep.com.
Hoofdredactie
David Brilleslijper
Coördinatie
Martijn Donders, Karin Kortekaas
Concept & realisatie
Proof Communication, corporate
& internal branding www.proof.nl
Hanneke Savenije (editorial consultancy),
Robin Uleman (art direction & design),
www.robinuleman.nl, Annick
van Eeckhoven en Fenneke Roeper
(projectmanagement)
Aan dit nummer werkten mee
Alistair Bruce, Tineke Funhoff, Mark
van Harreveld, Dido Michielsen (redactie),
Micheal Christopher Brown, Lucovic
Careme, Corb!no, Jussi Puikkonen,
Marijn Scheeres (fotografi e)
Lithografi e & druk
Printport
Redactieadres
cc@deltalloyd.nl
Delta Lloyd Groep
Corporate Communications
Papier
Arctic Volume White,
Oxford Crème

Delta Lloyd Groep
Delta Lloyd Groep
Postbus 1000
1000 BA Amsterdam
Amstelplein 6
1096 BC Amsterdam
T +31 (0)20 594 91 11
F +31 (0)20 693 79 68
www.deltalloydgroep.com
Delta Lloyd Verzekeringen
Postbus 1000
1000 BA Amsterdam
Spaklerweg 4
1096 BA Amsterdam
T +31 (0)20 594 91 11
F +31 (0)20 693 79 68
www.deltalloyd.nl
Erasmus Verzekeringen
Postbus 1033
3000 BA Rotterdam
Boompjes 57
3011 XB Rotterdam
T +31 (0)10 280 84 00
F +31 (0)10 280 82 20
www.erasmus.nl
Delta Lloyd
Asset Management
Postbus 1000
1000 BA Amsterdam
Amstelplein 6
1096 BC Amsterdam
T + 31 (0)20 594 21 18
F + 31 (0)20 594 27 06
www.deltalloyd.nl/beleggen
Cyrte Investments
Postbus 5081
1410 AB Naarden
Flevolaan 41a
Naarden
T +31 (0)35 695 90 90
F +31 (0)35 695 90 44
www.cyrte.com
Delta Lloyd Vastgoed
Postbus 1000
1000 BA Amsterdam
Amstelplein 6
1096 BC Amsterdam
T +31 (0)20 594 35 01
F +31 (0)20 594 38 10
www.deltalloyd.nl/vastgoed
ABN AMRO Verzekeringen
Postbus 10085
8000 GB Zwolle
Grote Voort 247
8041 BL Zwolle
T 0900 0024
www.abnamro.nl/verzekeren
OHRA
Postbus 40000
6803 GA Arnhem
Rijksweg West 2
6842 BD Arnhem
T +31 (0)26 400 40 40
F +31 (0)26 400 94 04
www.ohra.nl
Nationaal Spaarfonds
Postbus 10
5140 BA Waalwijk
Grotestraat 341
5142 CA Waalwijk
T +31 (0)416 68 47 00
F +31 (0)416 68 47 01
www.nationaalspaarfonds.nl
Delta Lloyd Bank
Postbus 231
1000 AE Amsterdam
Joan Muyskenweg 4
1096 CJ Amsterdam
T +31 (0)20 597 62 08
F +31 (0)20 597 63 08
www.deltalloyd.nl/bank
Delta Lloyd Bank België
Sterrenkundelaan 23
1210 Brussel
België
T +32 (0)22 297 600
F +32 (0)22 297 699
www.deltalloydbank.be
Delta Lloyd Deutschland
Wittelsbacherstrasse 1
65189 Wiesbaden
Deutschland
T +49 (0)1803 990 90 00
F +49 (0)611 773 26 64
www.deltalloyd.de
Delta Lloyd Life
Fonsnylaan 38
1060 Brussel
België
T 32 (0)2 238 89 23
F +32 (0)2 238 88 99
www.deltalloydlife.be
Contact
cc@deltalloyd.nl

Team Delta Lloyd strijdt mee
in Volvo Ocean Race
DELTA LLOYD VERZEKERT met Team Delta Lloyd
de Nederlandse deelname aan de Volvo Ocean Race editie
2008/2009. De zware zeilrace, gestart op 4 oktober 2008 in het
Spaanse Alicante, zal na een tocht van 68.500 kilometer en 9
maanden fi nishen in Sint Petersburg. Als toonaangevende
watersportverzekeraar bereikt Delta Lloyd met de deelname
een maximale zichtbaarheid.