dr. Noël Derycke - Federatie Palliatieve Zorg Vlaanderen

4 de VLAAMS CONGRES PALLIATIEVE ZORG 

VOEDING – VOCHT 

IN DE PALLIATIEVE ZORG : 

LEVEN GEVEN ! 

LEVEN GEVEN ?

4 de VLAAMS CONGRES PALLIATIEVE ZORG

IS VOCHT EVIDENT? 

Dr. Noël Derycke 

Stafmedewerker en Equipearts Palliatieve Hulpverlening Antwerpen 

Referentiearts Centrum Huisartsgeneeskunde Antwerpen

Casus 1/3 

Louis V, 65 jaar, komt op raadpleging met 

vage buikpijn en vermagering. 

Onderzoek toont adenocarcinoom van 

pancreas met lever meta’s. 

Kort na ontslag uit ziekenhuis gedurende 4 

dagen nausea en braken. 

Hij is lichtjes verward en is duidelijk 

gedehydrateerd. 

VOCHT TOEDIENEN ? 

4° Vl.Congr.Pal.Zorg - Derycke 

2.

Casus 2/3 

6 weken later: duidelijke achteruitgang met 

gewichtsverlies, amper eetlust met 

verminderde vochtinname. 

Neemt MS Direct 20mg/4uur. 

Hij is slaperig en opnieuw duidelijk 

gedehydrateerd. 

VOCHT TOEDIENEN ? 


3.

Casus 3/3 

6 weken later: uitgesproken cachectisch, 

licht comateus. 

Morfine ondertussen 240mg morfine /24uur. 

Kreeg SC vocht en is niet gedehydrateerd. 

VOCHTTOEDIENING STOPPEN ? 


4.

TERMINALE DEHYDRATIE 

• Status van negatieve vochtbalans bij een 

patiënt in zijn laatste levensdagen. 

• Water- of zoutdepletie optredend (in de 

laatste dagen van het leven) als de patiënt 

de mogelijkheid tot inname van vocht of 

voedsel verliest. 

• Tekort aan lichaamswater bij de terminale 

patiënt. 


5.

Serum osmolaliteit Bloed volume 

DORST ADH SECRETIE 

vochtinname reabsorptie water 

door nier 

▲extracellulair water 

= ~ hydratatie 


6.

vorm dehydratie 

hypernatremische 

hypertonische 

hyponatremische 

hypotonische 

normornatremische 

isotonische 

verlies vocht > verlies natrium 

verlies vocht < verlies natrium 

verlies vocht = verlies natrium 


7.

OORZAKEN DEHYDRATIE 

• Onvoldoende vocht inname 

• Overmatig vochtverlies 

– gastro-intestinaal 

– renaal (nier) 

– huid 

• Verlies in “ruimtes” 


8.

☺GEVOLGEN DEHYDRATIE☺ 

• urineproductie 

• gastro-intestinale vloeistoffen 

• longsecreties 

• ketonen productie 

• aanmaak opioid peptides 

• elektrolyten stoornis 


9.

GEVOLGEN DEHYDRATIE 

• urineproductie 

• gastrolintestinale vloeistoffen 

• hypovolemie 

• elektrolyten stoornis 


10.

• Morele plicht 

• Dorst is erg 

• Sterven van dorst 

• Symboliek 

• Slippery slope 

Tweestrijd ? 


• Comfort verhogend 

• Dehydratie is gevolg 

• Cure beter dan care 

• Ervaring PZ 

• Analgetisch effect 

Burge FI. Dehydration symptoms of palliative care cancer 

patients. J Pain Symptom Manag 1993. 8:454-64

IS VOCHT EVIDENT ? 

Evidence Based Medicine (EBM) is the integration of 

individual clinical expertise with the best available 

external evidence and patient’s values and 

expectations. Sackett DL et al. BMJ 1996;312:71-72. 


12.

• Patient: 

• Intervention 

• Compartion 

• Outcome 

onderzoeksvraag 

terminale patiënt drinkt niet 


extra vocht toedienen 

geen extra vocht toedienen 

“kwaliteit” levenseinde 

13.

Kendll M et al. Key challenges and ways forward in researching the “good 

death”:qualitative in-dept interview and focus group study. BMJ 2007; 334:521-7

Onderzoek waterval 

• Systematisch review 

• Randomised Clinical Trial 

• Controlled Clinical Trial 

• Case report / expert opinion 


niveau 1 

niveau 2 

niveau 3 

niveau 4 

15.

Outcome: nierfunctie 

n 


Plasma 

ureum 

Geen vocht 55 141 

1 tot 2 L per dag 13 151 

Waller A. Adunski A. Terminal dehydration and 

intravenous fluids. Lancet 1991; 337:745- 

16.

honger 

Outcome: dorst / droge mond 

aanwezig afwezig N 

1 ste dagen verdwijnt altijd 

12 11 20 32 

dorst 12 20 32 

droge mond 12 20 32 

McCann RM. et al. Comfort care for terminally ill 

patients. JAMA 1994; 272(16): 1263-6 


17.


• Ellershaw J, Sutcliffe J, Saunders C. 

Dehydration and the dying patient. J Pain 

Symptom Manage 1995; 10:141-143 


18.


• De Cono F et al. Mouth care. In: Doyle D, 

et al. (eds). The Oxford Textbook of 

Palliative Medicine. 3th ed. Oxford: Oxford 

University Press, 2004:675. 

4° Vl.Congr.Pal.Zorg - Derycke

Outcome: sekwestraties 

• Morita T et al. Association between 

hydration volume and symptoms in 

terminal ill patients with abdominal 

malignancies. Annals of Oncology. 2005; 

16:640-7 


20.

Copyright restrictions may apply. 

Effects of hydration on dehydration and fluid retention symptoms 

Morita, T. et al. Ann Oncol 2005; 16:640-647 

4° Vl.Congr.Pal.Zorg - Derycke

100 

90 

80 

70 

60 

50 

40 

30 

20 

10 

0 

dorst 

Outcome: symptomen 

oge mond 

nausea 

pijn 

Burge FI. Dehydration symptoms of palliative care cancer 

patients. J Pain Symptom Manag 1993. 8:454-64 


moeidheid 

hte smaak 

22.

Outcome: agitatie 

1988-1989 1991-1992 

SC-infuus 32 % 73 % 

Agitatie ; BWZ 26 % 10 % 

Haldol gebruik 24 % 8 % 

Benzo-gebruik ++ +/- 

Fainsinger RL. Bruera E. When to treat dehydration in 

terminally ill patient. Supp Care Cancer 1997; 5(3): 

205-11 


23.

BESLUIT 

• Blijft controversieel onderwerp: 

– Weinig goede prospectieve studies 

– Vooral expert opinie 

– Niet noodzakelijk discomfort mits goede 

mondhygiëne 

• Aanpak op maat van patiënt en betrokken 

partijen blijft noodzakelijk 

• Nood aan RCT’s en CCT’s 


24.

IS VOCHT EVIDENT ? 

DANK VOOR UW AANDACHT 


25.




LEVEN GEVEN ! 

LEVEN GEVEN ?

Inleiding 

• Voedsel- en vochttoediening is een 

veelbesproken onderwerp binnen de 

palliatieve zorg 

• Vnl. kunstmatige voedsel- en 

vochttoediening 

• Heel wat mythes en onduidelijkheden 

4° Vl.Congr.Pal.Zorg - Claessens 

2.

Doelstelling 

• Beschrijven van de karakteristieken van patiënten die 

verblijven op een Vlaamse PE wat betreft: 

-functionele status 

-symptoomvoorkomen en –ongemak, 

-bewustzijnsniveau, 

-voedsel- en vochtinname oraal en parenteraal, 

-medicatie 

-demografische gegevens. 

• Extra aandacht wordt besteed aan het beschrijven van de 

klinische praktijk omtrent palliatieve sedatie en dit wat 

betreft alle voorgenoemde variabelen. 


3.

Onderzoeksvragen 

• Wat is het profiel van pat. die verblijven op 

PE in termen van functionele status, 

symptoomvoorkomen en –ongemak, 

bewustzijnsniveau, voedsel en 

vochtinname, medicatie, demografische 

gegevens van bij opname tot 

overlijden/ontslag? 


4.

Prospectief, longitudinaal onderzoek 

• Design 

• Prospectief 

• Longitudinaal – 3 assessment/week 

• Start = opname 

• Stop = overlijden, ontslag 

• Setting 

• 8 van 29 Vlaamse Palliatieve zorgeenheden (4 AZ, 1 UZ, 3 AZ met 

universitair karakter) 

• Geografisch verspreid over Vlaanderen 

• Belangrijkste reden van niet deelnemen: extra workload van dataregistratie 

• Inclusie Criteria 

• Patient ouder dan 18 jaar 

• Oncologische diagnose 

• Levensverwachting van minder dan 3 maand 

• Patiënt of vertegenwoordiger geeft informed consent 

• Steekproef 

• Alle patienten opgenomen tussen september 2004 en mei 2005 


5.

Prospectief, longitudinaal onderzoek 

• Variabelen: 

NURSE 

RESEARCHER 

– geregistreerd op 3 dagen/week 

• Symptoomvoorkomen en –ongemak (M-ESAS) 

• Functionele status (PPS) 

• Bewustzijnsniveau (GCS) 

• Orale voedsel- en vochtinname 

• Medicatie 

• Demografische gegevens 

• Kunstmatige voedsel- en vochtinname 


6.

Prospective, longitudinale studie 

• Meetinstrumenten: 

– Orale voedsel- en vochtinname: 

• 5-puntenschaal 

– Normale inname voedsel en vocht (>1l / dag) (1) 

– Maaltijden overslaan, normale vochtinname (2) 

– Geen voeding, kleine hoeveelheden vocht (< 1l/dag) (3) 

– Kleine slokjes vocht (4) 

– Geen orale inname (5) 

• Ontwikkeld op basis van literatuur en klinische expertise 

– Kunstmatige voedsel- en vochtinname: 

• Op basis van dossier, in liter per 24 uur 


7.

Prospective, longitudinale studie 

• Analyses 

• Met ondersteuning van het Centrum voor Biostatistiek 

K.U.Leuven 

• Procedure 

• Doorsturen van onderzoeksprotocol naar lokaal 

ethisch comité 

• Indien goedkeuring, start van de opleiding voor VK 

• Na opleiding, start van de studie vanaf het moment 

dat een eerste nieuwe patiënt op de afdeling wordt 

opgenomen die voldoet aan de inclusiecriteria 


8.

Resultaten 

• Demografie 

– n = 266 

– 54% mannen, 46% vrouwen 

– Gemiddelde leeftijd van 70 jaar (std= 12.5) 

– 51,4% gehuwd, 29,2% weduwe(naar), 8% 

gescheiden 

– 3 belangrijkste primaire diagnoses: 

• longCA (24%) 

• darmCA (15.4%) 

• borstCA (12.4%) 


9.

• Demografie 

Resultaten 

– 82% christelijk, 16,4 % vrijzinnig 

– Mediane follow-up van 12 dagen (Q1 = 5 – Q3 = 26) 

– Functionele status bij opname: 

• PPS score = 40 (mediaan) 

• Vnl in bed, uitgebreide ziekte, hulp nodig bij zorg, normaal of 

beperkte voedsel en vochtinname, volledig bewustzijn 

– Bewustzijnsniveau bij opname: 

• GCS = 15 (mediaan) 

• Patiënt is helder bij opname 


10.

Resultaten 

• Orale voedsel- en vochtinname 

– toestand bij opname (n = 224) 

• Mediaan = 2 (Q1 = 1 – Q3 = 3) 

• Maaltijden overslaan, normale vochtinname 

– toestand bij overlijden (n = 214) 

• Mediaan = 4 (Q1 = 3, Q3 = 5) 

• Innemen van kleine slokjes vocht 


11.

– Evolutie over tijd 

- 20 at random pat. 

- Profielen van 

individuele pat. 

- bevestiging van 

geleidelijk aan minder 

en minder voedsel en 

vochtinname 

- in overeenstemming 

met te verwachten 

evolutie bij natuurlijk 

stervensproces 

Resultaten 

4° Vl.Congr.Pal.Zorg - Claessens

Resultaten 


– Algemeen 

• 28% van de patiënten ontvangt op één of andere 

manier kunstmatige voedsel en- of vochttoediening 

tijdens het verblijf op de palliatieve eenheid 

• 51% mannen, 49% vrouwen 

• Gemiddeld 63.4 jaar 


13.

Resultaten 


– Toestand bij opname 

• Bijna alle patiënten (96%) van deze subgroep 

ontvangen voedsel of vocht bij opname (4% niet) 

• 89% (68/76) ontvangen enkel vocht, 4% (3/76) 

ontvangen enkel sondevoeding, 7% (5/76) 

ontvangen sondevoeding en vocht 

• Gemiddeld 1000cc/24uur 


14.

Resultaten 


– Toestand bij overlijden 

• Op dag van overlijden nog 48% (37/76) patiënten 

ontvangt voedsel en /of vocht 

• 59% (22/37) ontvangen enkel vocht, 2% (1/37) 

ontvangt enkel sondevoeding, 8% (3/37) 

ontvangen sondevoeding en vocht 

• Gemiddelde hoeveelheid ligt lager dan bij opname, 

ongeveer 500cc/24uur 


15.

Resultaten 


– Evolutie over tijd 

• Duidelijke afbouw van aantal patiënten dat voeding 

en of vocht kunstmatig krijgt toegediend (96% - 

37%) 

• Duidelijke afbouw in gemiddelde hoeveelheid die 

wordt toegediend over verloop van tijd 

– Toegediende producten 

• Meest voorkomende producten die toegediend 

worden zijn glucose 5%, NaCl 

• Sondevoeding is heel variabel 


16.

Discussie en Conclusie 

• Algemene bemerkingen: 

– Eerste beschrijvende resultaten van studie 

– Longitudinale registratie laat toe de evolutie 

over tijd te bekijken 

– Grote steekproef die representatief is voor 

Vlaanderen 


17.


• Klinische bemerkingen 

– Resultaten bevestigen stelling dat inname van 

voedsel en vocht spontaan afneemt wanneer 

het levenseinde nadert 

– 1/3 patiënten ontvangt toch kunstmatige 

voeding en/of vocht bij opname op de afdeling 

– Echter tendens om dit af te bouwen of zelfs 

stop te zetten naar het einde van het leven 

toe 


18.


• Klinische bemerkingen 

– Er wordt zelden kunstmatige vochttoediening 

opgestart in palliatieve setting, er wordt geen 

kunstmatige voeding opgestart 

– Duidelijke verschillende tendensen binnen 

bepaalde ziekenhuizen 

– Cf. beleid dat gevoerd wordt. 


19.




LEVEN GEVEN ! 

LEVEN GEVEN ?

Vochttoediening in een RVT : 

Denk niet zwart – wit … 

een casus

Annemie Delaruelle 

Palliatief Referent 

Hoofdverpleegkundige 

WZC De Plataan OCMW Sint-Niklaas

Waarom deze casus ? 

4° Vl.Congr.Pal.Zorg - Delaruelle 

2.

Voorstelling Anna 

• 94 jaar, alleenwonend in 

landelijke gemeente 

• 11jaar weduwe 

• 2 zonen 

• 4 kleinkinderen 

• Maart 2005 

ziekenhuisopname 

• Kan niet terug naar huis! 

• Juni 2005, WZC 

De Plataan 4° verdiep 


3.

Kennismaking met Mevr. A 

• Kleine strenge dame, 

verzorgd, recent vermagerd 

• Hoorapparaat & bril 

• Rooms-katholiek 

• Goede verbale communicatie 

• Wat verward in tijd en ruimte 

• Mobiliteit sterk afgenomen 

• Verminderde eetlust 

• Hulpbehoevend, afgenomen 

ADL 


4.

Interdisciplinair overleg = IDO 


5.

Hoe gaat het verder met Anna ? 

• Eind juni ‘05 : Bronchitis + slechte 

tolerantie orale medicatie & braken = actie 

= stappenplan 

• Nodige medicatie via inspuitingen & 

start 1° maal subcutane vochttoediening 

• Herstel na enkele dagen, terug orale 

inname vocht & voedsel 


7.

4° Vl.Congr.Pal.Zorg - Delaruelle 8.


• Juli 2005 : 

• Recidief bronchopneumonie = opnieuw parenterale 

toediening medicatie, eten & drinken OK 

Toenemende verwardheid (dementie) 

• Augustus & september & oktober 2005 : 

Weinig problemen, neemt terug deel aan 

animatieactiviteiten 

• Leeft vaak in haar “eigen leefwereld” 

• Eind september = lage rugpijn : start ¼ pijnklever met 

langzame titratie (3 weken) tot een volledige klever 

waarbij de pijn is onder controle 


9.

Animatieactiviteiten 

4° Vl.Congr.Pal.Zorg - Delaruelle


• 17 november 2005 

• vraagt aan huisarts of ze “mag sterven 

en vertrekken” ? 

• Herhaalt hetzelfde verzoek tegenover 

verschillende zorgverleners, maar weinig 

of niet tegen familie !!! 


11.

Palliatieve begeleiding van Anna 

• Overleg zorgteam & huisarts & palliatief 

referente volgens stappenplan 

• verder aanbieden vocht & voedsel (wensmenu & 

vochtbalans), herevalueren orale medicatie = 

behouden pijnklevers & onrustmedicatie, 

psychosociale en spirituele zorg 

• Contacteren familie 

• Starten palliatief dossier & begeleiding 

• Totale comfortzorg & goede symptoomcontrole 


12.

Interdisciplinair palliatief overleg 


13.

Palliatieve begeleiding voor Anna 

• Het zorgteam (incl. huisarts) 

• Open en eerlijke communicatie 

• Wederzijds respect 

• Goede afspraken en anticiperende 

zorgplanning met kwaliteit van leven & 

zorg en sterven (stappenplan) 

• Ruimte voor emoties en verzuchtingen 

• Zorg voor de zorgenden ! 


14.

Palliatieve begeleiding 

• Overleg met familie : 

familie van Anna 

• Onderliggende conflicten zonen, inschatten 

betrokkenheid ? 

• Hoop op herstel ? 

• Kunnen jullie niks doen ? 

• Kliniek opname ? 

• Moeder weet niet wat ze zegt ? 

• Belang van eerlijke communicatie,informatie & 

ondersteuning familie : omgaan in waarheid 


15.


• 29 november 2005 : 

• Start 2° subcutane vochttoediening op 

verzoek van oudste zoon 

• Voorwaarde v/h zorgteam = zonder 

vrijheidsbeperking + akkoord van Anna en 

andere zoon 

• Dagelijks evaluatie + beperking in tijd 


16.

Hoe gaat het verder met Mevr. A ? 

• Subcutane vochttoediening gestopt op 

5 december 2005. Hydratatie is OK ! 

• Herhaalde nog vaak haar wens om te mogen 

sterven (”vertrekken”) 

• Drinkt nu terug 

• “Pijn” was toegenomen (totale pijn ?) 

• Consult 2°de huisarts : comfortbehandeling 

verder zetten & hoopt dat Anna een zachte en 

natuurlijke dood kan sterven 

• Anna en familie hebben meer tijd gekregen 


17.

Hoe ging het verder met Anna ? 

• Anna dronk matig en at terug kleine porties 

• Sprak niet meer over sterven, wou genezen! 

• Werd bedlegerig, fysieke pijn minder door goede 

comfortzorg & symptoomcontrole 

• Sliep veel, apathisch, trok zich nog meer terug in 

haar eigen leefwereld 

• Begin februari 2006 : heel verward (terminaal 

delier ?) en onrustig, weigerde eten of drinken. 

Familie was verwittigd 

• Overlijdt stilletjes op 4 februari 2006 om 

22u30, een zorgverlener was aanwezig 


18.

Reflecties van het zorgteam 


19.

Reflecties van het zorgteam 

• Elke bewoner is een ander verhaal ! 

• Open en eerlijke communicatie 

• Wederzijds respect 

• Goede afspraken en anticiperende zorgplanning met 

kwaliteit van zorg, begeleiding van leven en sterven 

• Betekenis van stappenplan, staande orders, flowcharts ? 

• Ruimte voor emoties, verzuchtingen en twijfels 

• Zorg voor de zorgenden ! (incl Huisarts) : nazorg = 

debriefing & intervisie ! 


20.

4° Vl.Congr.Pal.Zorg - Delaruelle 21.

Denk niet wit 

Denk niet zwart 

Denk niet zwart wit 

MAAR IN DE KLEUR VAN 

JE HART !!! 

(fragment uit liedtekst Zwart Wit, 

door Frank Boeijen) 


22.




LEVEN GEVEN ! 

LEVEN GEVEN ?

Vochttoediening in het RVT: 

positieve aspecten 

Woon- en Zorgcentrum (WZC) 

De Plataan, Sint-Niklaas 

Dr. Johan Van den Eynde 

Coördinerend Referentie arts (CRA)

• Cure gerichte zorg 

Historiek 

WZC: Attitude verandering 

4° Vl.Congr.Pal.Zorg - 

Van den Eynde J. 

• Care gerichte zorg 

Op alle niveaus: werkvloer → Directie 

• Toename 

zorgbehoefte 

→ Hospitalisatie 

• Toename 

zorgbehoefte 

→ WZC 

Bereidheid om de zorg in WZC af te ronden 

2.

Historiek: vochttoediening in 

• Negatief 

• Standaard 

• Associatie met 

– Ziekenhuis 

– Dyscomfort 

– Rekken v/h leven 

– Cursus Palliatieve 

Zorg 

WZC 



• Positief 

• In welbepaalde 

indicaties 

• Associatie met: 

– Goed medisch 

handelen 

–Comfortzorg 

3.

Etiologie: 

• vocht inname 

– Dorstgevoel ↓ 

– Slikstoornissen 

– Bewustzijnstoornissen 

– Motivatie personeel 

Point of no return 



vocht verlies 

–Braken 

– Diarree 

–Zweten 

(koorts) 

– Wondvocht 

– Hittegolf 

Tijd gaat snel 

Deshydratie nog sneller 

4.

Stappenplan: 

Stap 1 = Detectie 

• Is er sprake van dehydratatie? 

– Huidplooien 

– Verminderde diurese 

• Kan de hydratatie via orale weg? 

– Ja: motivatie van familie, vrijwilligers en personeel 

– Neen: vochttoediening overwegen 



5.

• Wat is de oorzaak? 

Stappenplan: 

• Oorzaak reversibel? 

• Levensverwachting? 

Stap 2 = Analyse 

• Behandeling praktisch haalbaar of belastend? 

• Wens van bewoner?: bevragen 

– Wet op patiëntenrechten: informed consent 



6.

Stappenplan: 

Stap 3 = Evaluatie 

• Criteria voor Ethisch (be)handelen: 

– geen nadeel bezorgen 

– weldoend 

– toestemming 

– rechtvaardig 

• Wegen van informatie 

– Medisch zinloos 

– Medisch zinvol 

• Multidisciplinaire benadering 

• Eindverantwoordelijke is de arts 



7.

Zinloos 

Zinvol 

Informeren 

Bewoner 

Vertegenwoordiger 

Informeren 

Bewoner 

Vertegenwoordiger 

Stappenplan, Stap 4 

Communicatie 

niet akkoord 

akkoord 

niet akkoord 

akkoord 

Multidisciplinair overleg 

Geen therapie 

X x 

Vochttoediening

• Perifeer infuus 

Vochttoediening 

• Centraal veneuze katheter 

• Totaal implanteerbaar systeem 

• PEG sonde (of maagsonde) 

• Hypodermoclyse 



9.

Hypodermoclyse: 

• Subcutaan – onderhuids vochttoediening 

• Eenvoudig 

• Niet belastend 

• Weldoend 

• Tijdelijk 

• Regelmatig her-evalueren 



10.

Waar? 

• In principe: elke subcutane prikplaats waar 

geen stasevocht aanwezig is 

• Praktisch: abdomen 

– Losliggende huid 

– Katheter hindert niet 

• Voor bewoner 

• Voor verzorging 



11.

• 500ml tot 2000ml 

Hoeveel? 

Welk vocht? 

• 20 druppels / minuut als start 

• Glucose 5% 

• Fysiologische oplossing – NaCl 0.9% 

• Best alternerend 



12.

• Vleugelnaald 

Materiaal (CNK nummer) 

• IV katheter (1425-818) 

• Venflon ® katheter 18G (0677-310) 

ander merk: Optiva ® 

• Perfusiefusietrousse (0832-063) 

• Glucose 5% Baxter 1 liter (0018-895) 

• Fysiolog. oplossing 0.9% (0019-240) 

Baxter 1 liter 



13.

Materiaal 

Venflon ® of Optiva ® 



•Bolusinjecties 

• Afsluitdop 

• Aansluitpunt infuus 

14.


Van den Eynde J.


Van den Eynde J.

Medische Beslissingen in de laatste Levensfase 

Aanwijsbare reden: 

Versnelde achteruitgang van algemene toestand van bewoner: 

Ga na of er een wilsverklaring beschikbaar is. 

1. Acute, nieuwe ziekte: 

Behandeling mogelijk? 

1.a. Ja, met +/- geen neveneffecten 

vb. pneumonie: behandelen 

(vraag informed consent) 

Opstarten 

medisch objectief zinvolle behandeling 

1.b. Ja, met redelijke neveneffecten 

Vb. slikstoornissen, PEG sonde? 

Informeer bewoner(of VT°) 

Vraag informed consent 

Overleg met behandelend/verzorgend team 

Consensus: behandelen 

Consensus: niet behandelen/DNR invullen 

Geen consensus: arts neemt eindbeslissing 

na (*) 

Opstarten medisch 

subjectief zinvolle behandeling 

1.c. Ja, met belangrijke neveneffecten 

Vb. obstructie bij inoperabele ca 

Niet opstarten 

medisch zinloze behandeling(*) 

Wel opstarten 

pijn- en symptoom behandeling 

1.d. Neen: 

palliatieve zorgdossier 

opstarten(*)/verderzetten 

Aanwijsbare reden: 

2. Opstoot chronische ziekte 

Behandeling mogelijk? 

2.a. Ja, met +/- geen neveneffecten 

vb. opstoot Reumatoide Arthritis 

(vraag informed consent) 

Opstarten 

medisch objectief zinvolle behandeling 

2.b. Ja, met redelijke neveneffecten 

Vb. opstoot COPD, hospitalisatie 

Informeer bewoner(of VT°) 

Vraag informed consent 

Overleg met behandelend/verzorgend team 

Consensus: behandelen 

Consensus: niet behandelen/DNR invullen 

Geen consensus: arts neemt eindbeslissing 

na (*) 

Opstarten medisch 

subjectief zinvolle behandeling 

2.c. Ja, met belangrijke neveneffecten 

Vb. multipele metastasen, na 2 de lijnschemo 

Niet opstarten 

medisch zinloze behandeling(*) 

Wel opstarten 

pijn- en symptoom behandeling 

2.d. Neen: 

palliatieve zorgdossier 

opstarten(*)/verderzetten 

Zonder aanwijsbare reden 

3. Hoe was de QoL (+) tevoren? 

3.a.Goed tot zeer goed: mobiel, 

lucied, kan genieten 

Maximale investigatie, ev. 

hospitalisatie, max. therapie 

3.b.Matig: dement/niet 

mobiel/andere ziekten 

Beperkte investigatie: PBO, 

ambulante RX - Echo 

Therapie: zie acute nieuwe 

ziekte 

3.c. Slecht: 

dement/bedlegerig/multipatholgie 

Start palliatieve zorgdossier 

*een tweede arts in consult vragen (VT°)Wettelijke vertegenwoordiger of vertrouwenspersoon (+) Quality of live

• Eenvoudig 

Onthoud: 

Vochttoediening in RVT 

• Niet belastend 

• Zinvol 

• Ter ondersteuning 

van een omkeerbaar aandoening 

• Niet de regel doch de uitzondering 



18.




LEVEN GEVEN ! 

LEVEN GEVEN ?

dr. Noël Derycke - Federatie Palliatieve Zorg Vlaanderen

Transform your PDFs into Flipbooks and boost your revenue!

Delete template?

Save as template ?