Hij is al meer dan 2500 jaar populair. En hoewel hij geen ...

Balance
18
COACH
UIT
HET
OUDE
CHINA
Hij is al meer dan 2500 jaar populair. En hoewel hij geen probleemoplosser was, is
de Chinese samenleving voor een groot deel gebaseerd op zijn leer. Hij stelt namelijk
vragen en helpt je met je (innerlijke) zoektocht. Ónze zoektocht naar Confucius.
Vrijwel ieder mens heeft de neiging antwoorden op
levensvragen te zoeken in een heilig boek, bij een
religie of bij een goeroe. Leerlingen en bestuurders
deden dat ook bij Confucius, maar antwoorden deed
hij niet. Toch waren zijn reacties zo raak dat het Confu -
cia nisme zich tot een leer heeft ontwikkeld. Met vele
volgelingen. Zoals onze samenleving is ge baseerd op
de Christelijke traditie, zo is de Chinese samen leving
praktisch altijd Confucianistisch geweest. De grondlegger
van deze Chinese leer is geen godheid maar een
historische figuur die rond 500 jaar voor Christus leefde
in China. Confucius spoorde zijn leerlingen aan de
antwoorden op hun problemen te zoeken in zichzelf.
De meester fungeerde bij die innerlijke zoektocht meer
als coach en vragensteller dan als een almachtige die
weet hoe het moet. Door zijn leerlingen werd hij aangesproken
als ‘Kong Fuzi’, leermeester Kong. Voor ons is
dat via de Latijnse vertaling Confucius geworden.
OUDE RITEN, NIEUW JASJE
Deze leermeester voerde gesprekken met zijn leerlingen
en de weerslag daarvan vormt vandaag nog steeds de
leidraad voor Confucianisten. Het zijn de Lunyu ofwel de
Gesprekken: korte dialogen waarin de meester reageert
op vragen of problemen van zijn leerlingen. Confucius
baseert zich op riten die al voor zijn tijd bestonden in
het oude China. Deze riten dienden als richtingwijzers
in de omgangsvormen tussen staten. Confucius geeft
een draai aan bestaande riten en betrekt ze op omgangsregels
tussen mensen onderling. Mensen zouden de
moraal in zichzelf moeten zoeken, waardoor innerlijk en
uiterlijk gedrag met elkaar in overeenstemming komen.
Hoewel de zoektocht een levenslang proces kan zijn
en ontmoetingen met echte wijzen zeldzaam zijn, zegt
Confucius dat menselijkheid er altijd is. “Menselijkheid
(Ren) is overal om je heen”, zegt hij. “Zodra je het zoekt,
is het er al.”
HET DR AAIT NIET OM GOED EN KWAAD
Confucius beschouwt zichzelf beslist niet als een wijze,
ook hij worstelt met zijn zoektocht. Maar al honderd jaar
na zijn dood betitelt zijn eerst bekende volgeling hem
wel als zodanig. Zijn volgelingen, van wie Mencius en
Xunzi de belangrijkste zijn, leggen nog meer nadruk op
de menselijke zoektocht die eenieder moet ondernemen.
Confucius en zijn volgelingen willen vooral geen normen
opleggen, maar aanzetten tot onderzoek naar de eigen
morele waarheid. “Daarmee is het Confucianisme een
typische deugden-ethiek”, zegt Karel van der Leeuw,
filosoof en universitair docent aan de Universiteit van
Amsterdam (UvA). Van der Leeuw houdt zich al zo’n
veertig jaar bezig met oosterse wijsbegeerte en schreef
het boek Confucianisme, een inleiding in de leer van
Confucius. “Het draait niet om goed en kwaad. Maar het
gaat om oprechtheid ten opzichte van jezelf en als gevolg
daarvan ten opzichte van een ander. In godsdiensten als
het Christendom of de Islam draait het om een bepaalde
verhouding tot God. In het Confucianisme draait het
enkel om de verhouding tot jezelf.”
Karel van der Leeuw heeft sympathie ontwikkeld voor de
leer van Confucius. “Ik beschouw het inmiddels wel een
beetje als mijn levensovertuiging. Het is een soort godsdienst
zonder God. Een humanistische wereldbeschouwing
die niet het hiernamaals of het hogere eert, maar
zich richt op de mens in de maatschappij. Maar het bevat
wel degelijk spiritualiteit.”
Bewust leven Uitgelicht
GULDEN REGEL
Tzu Kung vroeg: “Is er één woord waarmee gedurende een
leven lang in overeenstemming kan worden geleefd?”
Confucius zei: “Dat is ‘vergeving’. Wat u voor uzelf niet wenst,
wens dat een ander niet.“ Uit: De Gesprekken
Balance
19

Balance
20
ZODRA JE MENSELIJKHEID ZOEKT, IS HET ER AL, ZEGT CONFUCIUS
SPIEGEL
Hoe past het Confucianisme in het dagelijks leven van
onze samenleving? Van der Leeuw: “Ik denk dat het
onze westerse maatschappij een spiegel voorhoudt.
Bij ons is de harmonie tussen innerlijke gevoelens en
uiterlijke gedragingen een beetje verloren gegaan. Zoiets
merk je het best bij belangrijke gebeurtenissen. Toen
mijn vader overleed, merkte ik hoe onverschillig professionele
betrokkenen uit de uitvaartbranche omgingen met
de situatie. Terwijl mijn familie en ik de uitvaart en alles
eromheen uiteraard op een persoonlijke manier en met
de nodige emoties wilden beleven. Gedrag waarin geen
plaats is voor emoties kom je veel tegen in onze samenleving.
Je ziet mensen die zich niet goed kunnen uiten
na een groot verlies. Anderen werpen zich juist mateloos
op hun verdriet en kunnen helemaal niet meer functioneren.
Zulk gedrag wreekt zich op den duur.”
VOORLEVEN
Confucius en zijn volgelingen zeggen: je moet je gevoelens
authentiek kunnen uiten, maar zodanig dat niet het
hele sociale leven wordt verstoord. Daarmee is niet het
recept gegeven hoe je dat moet doen. Alleen krijgen we
de boodschap mee dat innerlijk en uiterlijk met elkaar
in evenwicht moeten zijn. De Confucianist zoekt zelf
zijn evenwicht. Daarbij vindt hij altijd een coach die hem
begeleidt. Van der Leeuw: “In het Chinese denken is
de verhouding tussen meester en leerling veel belangrijker
dan in het westen. Een leraar of meester wijst je
op dingen, geeft het goede voorbeeld. Dat is ook de
werkwijze van Confucius. Hij zegt niet wat je moet doen,
maar door zijn eigen menselijke afwegingen te maken,
GEDENKDAG
De geboortedag van de Chinese meester Confucius valt
op de 27e dag van de achtste maand van de Chinese jaartelling.
Dit jaar is dat op 4 oktober. In Jining, de geboortestaat
van Confucius, wordt jaarlijks een festival georganiseerd
ter ere van de grondlegger van het Confucianisme.
leeft hij het voorbeeld voor.” Geen normen en waarden
dus, wel duidelijke gedragsregels. In eerste instantie kan
het lijken dat dergelijke riten of formele omgangsvormen
opgelegd zijn. “Maar uiteindelijk worden ze een soort
tweede natuur”, legt Van der Leeuw uit. “Beleefdheid in
de omgang met anderen is daarvan een goed voorbeeld.
Dus gewoon elkaar fatsoenlijk aanspreken of de deur
voor een ander open houden, of opstaan voor een oudere
dame of heer.”
MUZIEK REGULEERT HET INNERLIJK
Xunzi, de volgeling van Confucius, zegt dat we worden
geboren met primaire levensbehoeften als honger, slaap
en seksuele opwinding en ook met kwade behoeften.
Hij beoordeelt geen van die dingen als goed of slecht,
hij stelt alleen dat kwade behoeften het maatschappelijk
patroon kunnen verstoren. Daarmee komt de behoeftebevrediging
van het collectief in het gedrang. Daarom
dient de mens het dierlijke in zichzelf te beteugelen.
Dan blijft de maatschappelijke orde in stand.
Door het aanhouden van Li, riten, wordt het gemakkelijker
het gedrag te reguleren. Een zekere mate van
formalisering zorgt ervoor dat mensen elkaar begrijpen.
Volgens volgeling Xunzi is muziek daarbij onontbeerlijk.
Muziek beoefenen reguleert volgens hem het innerlijk
en de uiting van gevoelens die zo in banen worden geleid
zodat mensen niet ontsporen.
VOOROUDERVERERING
Eerbied voor ouders is een kerndeugd binnen het
Confucianisme, Xiao genaamd. Uit Confucianisme van
Van der Leeuw: De Meester aan zei: ‘Zolang je ouders
nog in leven zijn, moet je niet ver weg reizen. En als je
op reis gaat, moet je bereikbaar zijn’ (Lunyu 4.19). Niet
alleen nog levende ouders maar ook grootouders en
hun ouders en grootouders dienen te worden geëerbiedigd.
Voorouderverering zou je kunnen zien als een
substituut voor de verering van een god of heilige. Van
der Leeuw: “Chinezen zijn al in de oudheid hun geloof
in hemelse verering verloren. Het gaat hen om het leven
vanaf de geboorte tot de dood, verder gaat het niet.
TEKST: Maartje de Gruyter. FOTOGRAFIE: Shutterstock.
Maar ze hechten enorm aan familiebanden en verering
van voorouders. Er zijn nu nog Chinezen die menen
rechtstreeks van Confucius af te stammen.” Volgens
het Confucianisme moet je je ook voortplanten.
Het nageslacht moet de gedachtenis in stand houden
van jezelf en je ouders. Van hen weet je zeker dat ze
hebben bestaan.
“Een beeld van het einde der tijden kennen de Chinezen
niet”, aldus Van der Leeuw. “Hoewel de wereld voortdurend
verandert, blijft hij altijd bestaan. Maar de continuïteit
van de wereldgeschiedenis moet wel worden
gegarandeerd door het voortzetten van de familielijn.
Praktisch elke Chinees hecht nog altijd aan die waarde.”
GEEN MAGIE EN MYSTIEK
Alles bij elkaar is het Confucianisme niet verheven of
verlichtend. Het werd in het Europa van de negentiende
eeuw tijdens de Romantiek nogal conformistisch gevonden.
In die tijd ontstond in het Westen belangstelling
voor het oosterse denken met al haar magie en mystiek
en juist dat ontbrak bij het Confucianisme. In China is het
altijd de gangbare levensbeschouwing geweest, hoewel
Wanneer de mens het dierlijke in zichzelf
beteugelt, blijft de maatschappelijke orde in stand
het met name tijdens de Culturele Revolutie (1965-1969)
onder de communistische leider Mao verketterd is.
Van der Leeuw: “Tegenwoordig draagt zelfs de regering
het Confucianisme uit. Het communistische bewind
kiest echter alleen die elementen die het welgevallig is.
De huidige leiders van het land zien de voordelen van
de Confucianistische waarden van menselijkheid
en rekening houden met anderen.
Bovendien wordt de leer met nationale
trots als cultureel erfgoed van
de mogendheid uitgedragen.”
Bewust leven Uitgelicht
MEER LEZEN
In 2006 verscheen het boek Confucianisme. Een
inleiding in de leer van Confucius, door filosoof
Karel L. Van der Leeuw, € 16.95 (Uitgeverij Ambo).
Balance
21