Het Brabant Mysterie - Schatten van Brabant

Het Brabant Mysterie
HET
Schatrijke Verhalenbundel
BRaBaNT
MysTERiE
Schatrijke Verhalenbundel
Brabants Bureau voor Toerisme

Inhoudsopgave
Religieuze ontdekkingstocht door Brabant 4
Voorwoord Arnoud-Jan Bijsterveld 5
Voorwoord Patrick Timmermans 6
Voorwoord Johan Biemans 7
Toegangspoort en doophuisje 11
Door Chantal van Erve
Hout 21
Door Laurens van der Goot
Het dossier Susanne Aloysius 31
Door Henk Janssen
Het rad van Catharina (Het winnende verhaal) 41
Door Bianca Mastenbroek
Het onbekende graf van Giancarlo 51
Door Joke van Rijckevorsel
Het geheim van de kanunnik van Nispen 59
Door Hilda Schalck
Het geheim van Asten 67
Door Frank Sleutels
De legende van Sinte Gertruyden 77
Door Milja de Vries
De vogel Gods 89
Door Betram Westera
De schat op de Regte Heide 97
Door Annemieke Wiercx
Colofon 104

‘Religieuze ontdekkingstocht door Brabant’
Het Brabants Bureau voor Toerisme is, in samenwerking met Schatten van
Brabant, in ‘2008 - Jaar van het Religieus Erfgoed’ gestart met het project
‘Religieuze ontdekkingstocht door Brabant’. Schatten van Brabant is het
culturele programma van de provincie Noord-Brabant waarin cultuurhistorie
en hedendaagse cultuur elkaar ontmoeten. Door verhalen uit het verleden op
een nieuwe manier te vertellen, te verbeelden en vorm te geven ontstaan vaak
spannende activiteiten die aansluiten bij de beleving van nu. De verhalenwedstrijd
die is georganiseerd in het kader van dit project en het vervolg hierop
is zo’n bijzonder project. Mensen zijn uitgedaagd om spannende verhalen te
schrijven over religieus erfgoed in Brabant. De winnende verhalen zijn gekoppeld
aan recreatie en toerisme. De wedstrijd sprak zeer tot de verbeelding en was
zeer succesvol; er zijn talloze verhalen ingezonden.
In dit verhalenboek vindt u de tien spannendste verhalen. Een deskundige jury,
bestaande uit Johan Biemans (Brabantse schrijver), Arnoud-Jan Bijsterveld
(hoogleraar Cultuur in Brabant aan de Universiteit van Tilburg) en Patrick
Timmermans (Provincie Noord-Brabant), heeft deze verhalen beoordeeld en de
winnaar van de wedstrijd uitgekozen.
Op basis van deze verhalen heeft Routebureau Brabant zes fietsroutes ont wikkeld
die de fietser langs de religieuze bezienswaardigheden, beschreven in de
verhalen, voeren. Deze fietsroutes zijn bijgesloten in dit boek, zodat u, na het
lezen van de verhalen, uw eigen religieuze ontdekkingstocht kunt starten en
kunt uitvinden of de verhalen verzonnen zijn of gebaseerd op feiten.
Wij wensen u veel lees- en fietsplezier toe!
Brabants Bureau voor Toerisme
Oktober 2008
Onze dank gaat uit naar de Provincie Noord-Brabant, REAP West-Brabant en
Schatten van Brabant, die door middel van financiële bijdragen en expertise dit
project mede mogelijk hebben gemaakt.
Als historicus weet ik natuurlijk dat er veel waar gebeurde, spannende verhalen
verbonden kunnen worden met het Brabantse erfgoed, ook met kerken en
kloosters. Wie kent niet het verhaal van Marietje Kessels, die vermoord werd
gevonden op de zolder van de Noordhoekkerk in Tilburg? Of het verhaal van de
Heilige Non van Oirschot, die na haar dood jarenlang ‘welriekende olie’
afscheidde? Of die echt gebeurde verhalen nog niet genoeg zijn om mensen
te trekken naar religieus erfgoed, is Brabanders gevraagd om een spannend
verhaal à la de Da Vinci Code te verzinnen over een religieuze bezienswaardigheid
in onze provincie.
Het is duidelijk dat die oproep veel schrijvers heeft weten te inspireren. Behalve
dat de schrijver zich vaak stevig hebben verdiept in bekende en onbekende
historische gegevens, hebben ze ook alle ingrediënten voor een moderne
thriller aangewend. De verhalen staan stevig in het heden en de mogelijkheid
om via Google ‘alles met alles’ in verband te brengen en zodoende ongelooflijke
complottheoriëen op te bouwen, is door verschillende schrijvers gebruikt.
Ook de hyperinterpretatie van symbolen en beelden, even succesvol als
ongeloofwaardig toegepast door Dan Brown, hebben de schrijvers stevig van
hem afgekeken. De ene na de andere samenzwering ontrolt zich voor de lezer,
de ene geloofwaardiger dan de andere. Sommigen hebben zich daarbij verloren
in historische details maar in de beste verhalen weet de schrijver één historisch
gegeven prachtig uit te bouwen tot een spannend verhaal. Scheuren in vloeren,
een dubbelzinnige inscriptie, een muurschildering in een toren: alles blijkt
bruikbaar om een mooi verhaal te vertellen.
4 5
‘Zonder verhaal zijn feiten sprakeloos’, zei een collega van mij ooit. En zo is het.
Het mooiste erfgoed, de beste kunst, de meest historische plek heeft een verhaal
nodig om tot leven te komen. Als historicus waardeer ik vooral de verhalen
waarin een waar gebeurd of waarachtig gegeven centraal staat, maar ik doe niet
flauw. Zoals de Italianen het zo mooi zeggen: ‘Si non è vero è ben trovato’, ‘als
het niet waar is, is het toch mooi verzonnen’. En zo is het.
A.J.A. Bijsterveld,
Hoogleraar Cultuur in Brabant aan de Universiteit van Tilburg

Voertuigen en voerlieden
Verhalen zijn de voertuigen van het geheugen. In de zomer van 2007 reed ik
mijn samen met vrouw en drie zoons met de auto naar Collioure in het uiterste
zuiden van Frankrijk, daar waar de Pyreneeën de Middellandse Zee kussen. Meer
dan zeventien uur rijden over de Franse snelwegen. Hoe houd je dat uit zonder
al te veel ergernissen in de paar vierkante meter die je al die tijd met elkaar
deelt? Dan toch maar zwichten voor die portable dvd-speler met schermpjes
aan de achterkant van de stoelen? Daar zijn ze wel even zoet mee. Nee, wij kozen
voor een luister-cd: het tijdloze kinderboek Brief voor de koning van Tonke
Dragt, voorgelezen door Willem Nijholt. Veertien cd’s lang luisterden we ademloos
naar de spannende avonturen van Tiuri op weg naar het Rijk van Unauwen.
Ondertussen gleed het Franse landschap aan ons voorbij. De meespelende en
afwisselende stem van de verteller zorgde ervoor dat beelden en woorden in
elkaar opgingen. Dat werkte zo sterk, dat toen we het boek na thuiskomst nog
een keer gingen lezen, we weer allemaal het landschap van onze reis voor ons
zagen en Willem Nijholt opnieuw hoorden vertellen.
De kracht van het verhaal is groot. Herodotus, de vader van alle geschiedschrijvers,
wist dat als geen ander. Zijn Historiën worden algemeen gezien als de eerste
serieuze poging om aan objectieve geschiedschrijving te doen. Toch verpakt hij
de vele historische feiten die hij opdist geregeld in de vorm van een verhaal of
anekdote. Het is dat narratieve element van geschiedenis dat de laatste jaren weer
hoog scoort. Weg met de saaie rijtjes jaartallen, terug naar de verhalen over de tijd
van toen. Verhalen prikkelen onze verbeeldingskracht, waardoor we ons in kunnen
leven in de gebeurtenissen van vroeger. Je voelt je betrokken en deelgenoot.
Alsof je er zelf bij bent! Beleving, daar draait het in eerste instantie om. En de
‘belering’, die komt zo vanzelf wel.
Het is daarom te prijzen dat het Brabants Bureau voor Toerisme (BBT) het initiatief
heeft genomen voor het project ‘Religieuze ontdekkingstocht door Brabant’. De
vele mooie verhalen die dit project heeft opgeleverd laten allemaal zien dat feit en
fictie goed kunnen samengaan. Dat het verhalende element een goed vehikel kan
zijn voor droge historische feiten. Het geschreven woord kan echter nog krachtiger
zijn als het ook daadwerkelijk wordt uitgesproken. Zou het niet mooi zijn als
de verhalen uit deze bundel eens een keer op locatie worden voorgedragen door
ervaren vertelkunstenaars van het kaliber Nijholt? Want als verhalen de voertuigen
van het geheugen zijn, dan zijn vertellers de voerlieden ervan.
Patrick Timmermans, historicus
Verhalenland
De schatkamer van ons Brabants Erfgoed is rijk gevuld met volksverhalen. Eigenlijk
zijn het vertelsels van velerlei soort die soms teruggaan tot in de schemering
van een grijs verleden. Al lang voordat de ganzenpen werd uitgevonden werden
ze verteld van vader op zoon, van moeder op dochter. Elke nieuwe generatie heeft
er op haar beurt nieuwe glans aan toegevoegd. Ze waren als de kapstok van ons
geheugen met een schat aan kleurrijke herinneringen.
Dat de onuitputtelijke bron van onze rijke fantasie geen grenzen kent is bewezen
nu ook gebeurtenissen in ons computertijdperk gevangen worden in sprankelende
verhalen. Deze bonte bundeling mag daarvan een sprekend voorbeeld zijn.
De mengeling van al dan niet ware historische en hedendaagse gebeurtenissen
kreeg een verrassend nieuw jasje.
Wie de verhalen leest zou wellicht gaan geloven dat ze echt gebeurd zijn. Ja, met
het feilloze gevoel er zelf bij geweest te zijn. En zeker in Brabant geloven we graag
alles, als het maar verteld wordt. Brabantse verhalen mogen wat mij betreft voldoen
aan minstens drie dingen. Ze mogen best wat sterk of overdreven zijn, moeten
zeker een glimlach opwekken op lezers voorgevel… En zeker niet in de laatste
plaats… graag ook wel wat gepeperd met een scheutje ondeugende onnozelheid.
6 7
Met deze Brabantsbonte bundel in de hand wens ik alle wandelende, fietsende,
bussende, treinende of vierwielende lezers een onvergetelijke ontdekkingsreis
door ons avontuurlijke Brabantse verhalenland.
Johan Biemans,
Brabantse schrijver

ToegangspoorT
&
doophuisje,
goirkesTraaT
72
Te Tilburg
door Chantal van Erve

10
Toegangspoort & doophuisje,
Goirkestraat 72 te Tilburg
Grillige contouren tekenen zich af in de kleine tuinmanswoning. Het flakkerende
licht van de olielampen lijkt de veren nog meer te laten deinzen. De man
met de pluimhoed stopt de sleutel in Arnold’s hand.
“Waarom persé vannacht?”
“Eerder kon ik niet weg. Het zou te veel zijn opgevallen. Ik moet ook snel terug.”
“Waarom ik?”
“Dat is nu niet van belang. Bij het doophuisje hoor je waar de sleutel voor dient.
Eerder niet.”
“Niet van belang?!”
“Luister, er is weinig tijd. Hij is stervende. Vanwege de restauratiewerkzaamheden
valt het nu niet al te veel op als er rondom het doophuisje beweging is.”
“Wie spreekt er in vredesnaam af in een doophuisje?!”
De man staat abrupt op. “Daar….”
Hij onderbreekt zichzelf en kijkt wanhopig van Arnold naar Jacob en terug.
“Er zijn grote belangen mee gemoeid. Als het aan de Lutheranen en Calvinisten
ligt, zweren wij katholieken ons geloof af. Hij vertelt je alles op het moment dat
hij deze sleutel heeft.”
“Wie is die hij?”
Voordat Arnold de vraag heeft uitgesproken, staat de pluimhoed bij de deur.
“Christo et Ecclesiae”, fluistert hij snel en verdwijnt met zijn olielamp de duisternis
in, richting het kasteel. Jacob en Arnold wisselen een niet-begrijpende blik
en vanuit de deuropening zien ze het flakkerende lichtje heen en weer bewegen,
om vervolgens geheel in het donkerte op te lossen.
De buitenlucht voelt koud aan. Een rilling gaat door hem heen. Is het vanwege
de kilte buiten of de gedachte aan de vreemde man met pluimhoed en de
onzekerheid die hem nu te wachten staat? Zijn nieuwsgierigheid wint het van
zijn scepsis en zijn angst. Hij steekt de sleutel in een zak en knikt naar Jacob.
Jacob geeft hem de andere olielamp.
“Sorry, ik weet net zoveel als jij.”
“Niets dus.”
Terwijl hij er stevig de pas in zet, hoort hij hoe Jacob de deur achter hem sluit.
Het duurt een poos voordat hij het silhouet ontwaart van de spitse daken van de
twee torentjes die het begin van de brug markeren. Gelukkig hoeft hij daar
niet overheen. Het water van de gracht oogt als een gevaarlijke poel. Het
vierkante kasteel is al jaren eigendom van Gijsbertus Steenbergensis, Graaf van
Hogendorp en vrijheer van Hofwegen. Samen met Jacob heeft hij ’s middags
staan kijken naar de koetsen die arriveerden en de mensen die bij de brug
uitstapten. Mannen met pluimhoeden en dames met chique japonnen. In
gedachten ziet hij de hoogstaande kapsels, de zijwaarts opgehouden rokken
met de rijke versieringen weer voor zich. Hij bedenkt dat hij dit beslist aan An
moet vertellen, wanneer hij weer thuis is. Even later begeeft hij zich de beukendreef
in. Achter hem hoort hij een roep. “Is het van een vogel?” Zijn stevige pas
gaat over in draf en al gauw holt hij zo hard als hij kan. De sleutel in de zak
bonkt op zijn bovenbeen in zijn loopritme mee. Aan het einde van de lange
beukendreef houdt hij even halt, zijn borstkas gaat snel op en neer. Bij iedere
opgaande beweging voelt hij hoe koude lucht zijn mond binnen stroomt. Als
vierentwintiger heeft hij een goede conditie, het is meer de spanning die hem
de adem beneemt. Gelukkig is hij nog slechts een kleine driehonderd meter van
het doophuisje verwijderd. Met snelle tred vervolgt hij zijn weg.
Als hij voor de toegangspoort bij het doophuisje staat, met daarboven de heilige
Sint Dionysius, beweegt hij snel zijn hoofd naar links en naar rechts. Niemand
te zien. Zijn bovenbeen lijkt plots te gloeien. Hij gooit zijn hoofd achterover en
houdt zijn ogen gericht op het beeld. Allerlei gedachten wisselen elkaar af. ‘Wat
als hij nu overvallen werd? Zou hij een kop kleiner worden gemaakt? Zou hij
dan net als Sint Dionysius met zijn hoofd in zijn handen naar de plaats lopen
waar hij begraven wil worden?’
“Al moeite genoeg om mijn kop er nu bij te houden, laat staan dat ik die terug
kan vinden als hij ergens over de grond rolt.”
Zijn stem laat hem schrikken. Binnensmonds vloekt hij. “Het hardop uiten van
mijn gedachten moet ik toch eens afleren”. De maan breekt door en de koperen
staf van Sint Dionysius licht op. Arnold slaat vluchtig een kruis en stapt naar
het poorthek toe. Zijn hand omklemt één van de spijlen en voorzichtig trekt
hij eraan. Opgelucht bemerkt hij dat de toegangspoort niet afgesloten is zoals
normaliter het geval is ’s avonds. De pluimhoed had dus gelijk gehad. Hij glipt
door de opening en het liefst had hij het hekwerk achter zich gesloten.
Zoals afgesproken klopt hij driemaal snel, één keer langzaam en vervolgens weer
tweemaal snel op de deur van het doophuisje, rechts in het poortgebouw. De
deur gaat een stukje open, zijn lamp wordt overgenomen, gedoofd en dan wordt
hij naar binnen getrokken.
In de ruimte brandt geen enkele olielamp. Een hand begeleidt hem en laat hem
ergens plaatsnemen. Als de hand hem loslaat, hoort hij hoe voetstappen zich
11

12
van hem verwijderen. De deur gaat open en dicht. Naast hem hoort hij
beweging. Zijn ogen gewennen en op de grond ziet hij een gestalte liggen.
“Magister adest et vocat te….” De stem klinkt raspend, als die van een oude man.
Opnieuw beweging, een uitgestoken hand. Instinctief haalt Arnold de sleutel
uit de zak en overhandigt hem. De oude man hapt naar adem en krabbelt
overeind.
“Damnosa hereditas.”
Hij ziet hem naar de muur achter het hardstenen doopvont lopen, maar kan
niet goed zien wat hij daar doet. Vreemde geluiden omringen hen. Op het
moment dat de oude man een kaars aansteekt, ziet Arnold dat een steen uit de
vloer verschoven is. In de ontstane opening is een trap zichtbaar. De man daalt
langzaam af en gebaart Arnold te blijven wachten. Het duurt lang voordat de
man weer boven is. In zijn handen heeft hij een merkwaardig groot boek
voorzien van zeven sloten. Hij geeft Arnold de sleutel terug en gebiedt hem
woordeloos één van de sloten te openen.
“Is het dezelfde sleutel?
Arnold wil de sleutel dichter bij de kaars houden, maar de man tikt ongeduldig
op het eerder aangewezen slot. Voor zover Arnold kan zien zijn alle sloten nog
dicht. Gehoorzaam steekt Arnold de sleutel in het slot en met enige moeite
krijgt hij de sleutel gedraaid. Het slot springt open. De oude man kijkt hem
glimlachend aan.
“Mille periculis supersum.”
Vervolgens daalt hij opnieuw de trap af. Als hij weer boven komt heeft hij noch
een sleutel noch het boek bij zich. Hij loopt weer richting het doopvont en
wijst naar de muur erachter. Arnold ziet niets bijzonders. De man wenkt hem.
Arnold laat zijn hand over de stenen glijden. Aanvankelijk voelt hij enkel de
korrelige structuur van de stenen, en de overgangen met het voegsel, maar dan
voelt hij vage ingeslepen rondingen. De man houdt de kaars dichterbij.
Vreemde letters ‘Aqua sapiéntiæ salutaris potávit eos’ sieren de steen. Het was
Arnold eerder nooit echt opgevallen. Vol verbazing ziet hij hoe de oude man
vermoeid de steen naar achteren duwt en hoort hij voor de tweede maal
vreemde omringende geluiden. De man blaast de kaars uit en gaat kreunend
liggen. Stilte volgt.
Arnold stelt een spervuur aan vragen om te laten weten dat hij antwoorden
nodig heeft.

14
“Unum est necessarium.”
Deze zoveelste onbegrijpelijke uiting ontsteekt hem in woede. Hij wil gewone
antwoorden, antwoorden die hij kan volgen! De man slaakt een diepe zucht en
met horten en stoten, alsof het gewone spreken hem meer moeite kost, begint
hij zijn relaas. Aandachtig probeert Arnold alles voor zichzelf te ordenen.
“Toen het prins Frederik Hendrik van Oranje in 1629 eindelijk was gelukt om de
zogenaamde moerasdraak te veroveren, hadden hooggeplaatste katholieken in
allerijl het heilige boek met de zeven sloten in veiligheid gebracht. Hiervan
weten slechts enkelen het bestaan, evenals van de bijbehorende legende.
Als gedurende zeven generaties, in opvolgende lijn binnen één familie, telkenmale
één generatie één slot opent en het boek zich telkenmale op dezelfde
plaats bevindt, zal na het openen van het zevende slot deze plaats veranderden
in een stad met gouden poorten.
Alhoewel het bisdom van ’s-Hertogenbosch er alles aan gelegen was om het boek
in ’s-Hertogenbosch te houden, verkozen ze bij inname van de stad het zekere
voor het onzekere. Bij vernietiging van het boek zou Utopia sowieso nooit
worden verwezenlijkt. Via omwegen was het boek uiteindelijk in het kasteel
van Tilburg terecht gekomen en jarenlang in bewaring geweest bij Baron van
Grobbendonck. Voordat het kasteel werd verkocht aan de protestante prins van
Hessen-Kassel waren de plannen gesmeed om een kerk plus doophuisje te
bouwen. Een doophuisje met een geheime kelder, waarin het boek werd ondergebracht.
Begin deze eeuw was het gerealiseerd.”
“Heeft het boek al die jaren in het kasteel van Tilburg gelegen? Met medeweten
van de heer van Tilburg en Goirle, Anthony Schetz zelf?” Onwillekeurig schudt
Arnold zijn hoofd. “Dit doophuisje is toch nog niet zo oud?”
“Geen vragen, geen vragen. Nihil pulchrius ordine.”Even schrikt Arnold. Zoals
gewoonlijk was hij zich er niet van bewust geweest dat hij hardop dacht. Dan
borrelt zijn woede weer op en begint hem tegelijkertijd iets te dagen.
“Ik heb daarstraks het eerste slot van het boek geopend!”
Hij kan een vloek nog net onderdrukken.
“Het is afgebroken Arnold. Tweeënvijftig jaar geleden….”
Gekuch.
“Afgebroken geweest. Een nieuw doophuisje, voor in de plaats gebouwd. Ik was
erbij. Ze hadden geen idee. Het is geheim gebleven.”
Het tempo en de verstaanbaarheid worden er niet beter op. Arnold spant zich in
en begrijpt uit de flarden die hij opvangt dat de sleutels van het boek destijds
ieder apart ’s-Hertogenbosch zijn uitgesmokkeld. De oude man had tot voor
kort nooit geweten bij wie of waar ze ondergebracht waren. Zijn opdracht was
enerzijds er voor te waken dat de bergplaats van het boek geheim bleef en anderzijds
om de sleutels te achterhalen. Het had hem veel moeite en inspanning
gekost. Ze waren los van elkaar op zeven verschillende plaatsen bewaard. De
sleutel die Arnold had meegebracht was de laatste ontbrekende sleutel geweest.
Een rochel doorbreekt de woordflarden. Het blijft stil. De oude man heeft zojuist
zijn laatste adem uitgeblazen. Arnold huivert. Hij verwacht dat de Norbertijnse
orde zich zal ontfermen over het lichaam.
Als hij het doophuisje verlaat en de toegangspoort uitloopt, weet hij nog steeds
niet waarom juist hij het eerste slot moest openen.
‘Het zal mij wel duidelijk worden.’
Deze gedachte geeft hem vertrouwen.
Het is al lichter geworden. Als hij achterom kijkt, gaan zijn ogen automatisch
richting het beeld van de heilige Sint Dionysius, schutspatroon van Tilburg. Nu
pas valt hem op dat het gedragen hoofd tegen een boek rust. Het boek is amper
als zodanig herkenbaar. Eerder zag hij het altijd aan voor een plakkaat. Hij
beseft: wie wil zien, kan onderscheiden. De toegangspoort geeft een gouden
weerschijn.
15

Juryrapport
De kracht van dit verhaal is dat de lezer vanaf het eerste moment in het verhaal
wordt gezogen. Het duurt evenwel een poosje voordat het duidelijk wordt waar
het hier over gaat. Helaas spelen het Erfgoed, het Norbertijnenpoortje bij de
Goirkesekerk in Tilburg en de aanwezigheid van de Norbertijnen in die stad
maar een kleine rol.
16 17

houT
door: Laurens van der Goot

20
Hout
Mosebach reed langzamer dan anders, want hij had geen zin in een feest. Hij
voelde zich lamlendig en had zich voorgenomen zo kort mogelijk te verblijven
in de feestzaal. Bij een informatiebord stopte hij op de parkeerplaats en haalde
een notitiebriefje uit zijn binnenzak. Feest van werk in Klooster Bethlehem,
Kerkplein 4, Haren. Mosebach bukte zich, ging met zijn vinger langs de straatnamenlijst
en vond wat hij zocht. Zoals altijd. Zijn collega’s aan de Universiteit
van Tilburg bekeken hem met afgunst, zodra hij weer eens een spraakmakende
ontdekking deed. Misschien was dat de reden van Mosebachs tegenzin om naar
Haren te gaan. Als hij een concurrentiestrijd had gewild, was hij wel in het
bedrijfsleven gaan werken.
Klooster Bethlehem doemde voor hem op. Mosebach parkeerde zijn auto en liep
naar een plakkaat. Hij las: “De prins-bisschop van Luik verleent op 30 augustus 1501 zijn
goedkeuring aan de stichting van een klooster.” Prins-bisschop. Daar kan ik me niks
bij voorstellen, dacht Mosebach. Maar goed dat we scheiding van kerk en staat
hebben nu, anders kunnen we rare toestanden krijgen. “Dat de naam zal dragen
‘Huys van Bethleëm’” las hij verder, “voor zusters die de derden orde van Sint Fransiscus
willen naleven.” Een mooie naam, vond Mosebach. Het zorgt direct voor een
huiselijk en geborgen gevoel. Hij liep terug naar het gebouw aan de overkant,
’t Backhuys genaamd. Het rode behang met tekeningen vertelde hem bij binnenkomst
meteen dat het een voormalige brouwerij moest zijn geweest. Mosebach
liep naar de bar en nam een gereedstaande koffie.
Na de tweede speech trok Mosebach zich terug om alleen te kunnen zijn met
zijn gedachten. Hij koos voor de kapel, van hieruit kon hij het veertig meter
hoger gelegen koor betreden, vanwaar het gebouw het beste zichtbaar was. Het
was gemaakt uit authentiek hout, voorzien van prachtige bewerkingen.
Mosebach bekeek de versierselen wat uitgebreider en zag toen duidelijk ook
gegraveerde teksten in het hout staan. Het waren namen. Hij keek omhoog,
opzij en naar de deur waardoor hij het koor betreden had en zag nu pas overal
de gravures in het hout. “Mooi,” dacht hij, “hier ben ik wel even bezig”. Hij nam
een folder uit de houder bij de deur en las een overzicht van de namen. Die was
duidelijk niet compleet; slechts de belangrijkste personen waren vermeld. Het
overgrote deel betrof voormalige bewoonsters, nonnen en moederoversten uit
een ver verleden. Mosebach zuchtte vanwege de beperktheid van deze selectie,
enigszins uit ergernis maar ook door het besef dat hij nu een leuke, maar zware
klus voor de boeg had.

Hij begon bij de ballustrade en probeerde alles te lezen. Dat ging hem aardig
goed af, ook al waren sommige in het Latijn opgesteld. Enkele inscripties waren
te klein voor het oog. Uit zijn linkerbinnenzak nam hij een loupe, die hij eerst
geduldig met zijn zakdoek schoonpoetste, en bukkend over het hout trachtte hij
de letters, één voor één, hardop sprekend vast te stellen. “MOSEBACH, wat doet u
hier?!” klonk het plots vlak achter hem. Hij draaide zich hevig geschrokken om,
zijn hart sloeg in zijn keel. Door de plotselinge beweging schoot de loupe uit
zijn hand over de ballustrade en viel te pletter op de kapelvloer. Hij pakte de
houten armleuning paniekerig vast om in balans te blijven en riep “Rosa! Potverdorie,
ik schrik me helemaal kapot!” Dit maakte niet de minste indruk op het
meisje dat nu recht tegenover hem stond. Ze lag dubbel van het lachen, met
gierende uithalen, ze stikte er bijna in! Mosebach blies van opluchting hard de
lucht uit zijn wangen en vergaf haar onmiddellijk bij het zien van zoveel blijdschap.
“Ben je mij gevolgd of zo?” Rosa, nog altijd niet in staat om te spreken,
knikte. Om zich nog meer te vermannen, nam Mosebach de rol van professor
weer aan. “Hier staan allerlei namen in het hout. Jij vindt het ook wel interessant,
vermoed ik”. Bij zijn colleges was Rosa altijd aanwezig, maar niet altijd
even actief. Mosebach probeerde haar te stimuleren waar hij kon, en besefte dat
de kapel een inspirerender omgeving bood dan de suffe collegezaal in Tilburg.
Mosebach haalde strompelend een stoel van beneden uit de kapel, klom erop en
bekeek de tekst met eigen ogen. Hij ging met zijn duim langs ieder woord en
merkte opeens dat de deurpost meeveerde met de lichte druk die zijn vinger
veroorzaakte. Uit zijn rechterbinnenzak haalde hij een Zwitsers zakmes tevoorschijn
en wrikte daarmee het hout los van de wand.
Erachter zat geen muur, maar een holte. Voorzichtig schoof Mosebach zijn hand
erin. Voelde iets. Haalde iets naar zich toe. Rosa merkte aan het plotselinge stoppen
van het wrikken en aan zijn houding dat haar docent iets gevonden had.
“Wat is het?” vroeg zij ongeduldig, terwijl ze op haar tenen stond en naar boven
keek. Mosebach kwam naar beneden en toonde een vergeeld papier. Hij blies het
stof eraf, wat Rosa hevig deed hoesten. “Uche uche! Kunt u niet de andere kant
op blazen?” Met een droge gezichtsuidrukking keek Mosebach haar aan. “Ja
hoor, als jij voortaan de andere kant opvalt”. Geïrriteerd richtte Rosa zich op het
gele perkament. Het was een tekening met twee korte zinnen eronder.
‘Bezoek Martin Luther aan Klooster Bethlehem.
1507, vlak na zijn priesterwijding.’
22 23
Hij had gelijk. “Wow, wat een mooie kalligrafie”, zei Rosa enthousiast. Ze begon
spontaan mee te doen. “Hé, kijk”. Zij wees boven de deur naar de post. Daar
stond een aantal gravures op een rijtje. “Geef mij even een setupje”. Mosebach
keek haar niet begrijpend aan. “Vouw uw handen ineen en buk, dan kan ik er
instappen en u tilt mij op”. De professor keek bedenkelijk. Een man van 47 die
een studente van 19 omhoog helpt... “Vooruit, in naam der wetenschap”. Rosa
wreef in haar handen en klom via Mosebach richting de deurpost. Ze greep zich
er aan vast. “Er staan vier namen hier. Allemaal van nonnen denk ik, want ze
heetten Amalia, Cornelia, Philomena...” Mosebach hield het niet meer uit, en
met een moeilijk stemmetje zei hij: “Kom op, en de laatste?” Rosa zei niets meer.
“Je noemde er maar drie en het waren er vier!” piepte Mosebach met zijn laatste
krachten. Eindelijk antwoordde het meisje. “Bovenop de deurpost staat nog wat.
Even kijken... hé, het is in het Spaans. Eehm... oké, de vertaling... Voor jou geen
Bethlehem, mijn lieve Fadrique, voor jouw vader ooit wel. Vaarwel! MG.” De
kreet waarmee Rosa naar beneden viel, was even hard als het roepen waarmee
ze Mosebach had laten schrikken. Na het laatste vertaalde woord kon hij het
echt niet meer houden. Zijn studente landde met een doffe dreun bovenop
hem.
De kersverse pastoor en latere kerkhervormer stond afgebeeld in zijn bekende
toga, naast een grote wieg met een pasgeboren baby. Midden op het gedrapeerde
laken stonden drie letters:
FAT
“Zou het een dikke baby zijn geweest?” vroeg Rosa quasi naïef. Mosebach lachte,
ook vanwege haar gespeeld vragende gezicht. Toen trokken zijn mondhoeken
langzaam naar beneden, zijn ogen werden bijna twee keer zo groot. “Wat nu
weer?” vroeg Rosa verwachtingsvol, en gaf Mosebach een klein tikje op de wang
omdat zijn uitdrukking maar niet veranderde. “Alf...” stamelde de professor.
“Wat? Alfa Romeo? Alfalfa?” Door dit gegis werd Mosebach weer helder. “Nee, de
letters staan voor Fernando Álvarez de Toledo”. “Wie is dat?” “De hertog van
Alva!”
Mosebach kwam nu op gang. “Die Fadrique uit de inscriptie was de zoon van
Alva. Hier in Nederland is hij beter bekend onder de naam Don Frederik. Alva is
hier geweest, wordt tegen Frederik gezegd door ene MG. En de tekening verklaart

wanneer: Alva is hier geboren! En MG moet Magdalena de Guzmán zijn!” Rosa
luisterde ademloos, maar met handbegingen gaf ze aan dat Mosebach nu toch
echt even te snel ging. “In 1566 is Frederik in het geniep getrouwd met Magdalena,
zeer tegen de zin van koning Filips de Tweede van Spanje. Die had sowieso
een hekel aan Frederik. Filips liet het meisje in een klooster plaatsen om zijn
rivaal dwars te zitten. Hier in Haren!” Achter de gehaast sprekende Mosebach en
Rosa viel de houten kapeldeur opeens hard dicht. Het geluid van rennende voetstappen
stierf langzaam weg. Rosa keek even om en wendde zich daarna weer
snel tot Mosebach. “Alva is toch gewoon in Spanje geboren?” Mosebach schudde
ontkennend. “Dit klooster is gesticht in 1506, Alva is hier geboren in 1507, kijk
dan naar de tekening!” Rosa zweeg een kort ogenblik. Toen greep Mosebach haar
bij de arm en fluisterde: “Kom, we moeten hier weg.” Maar het was te laat. De
lampen in de kapel doofden op het moment dat de studente en haar leraar
opstonden. Vanuit het niets naderde een aantal kaarsen het duo. Onder het koor
bleven ze abrupt staan. Mosebach, angstig, zag nu dat ze werden gedragen door
een achttal oude nonnen, waarvan één met een krakende stem het woord tot
hem richtte. “U heeft een verschrikkelijke fout begaan! U weet nu te veel. Alva is
na zijn geboorte verwisseld met een ander jongetje. De echte Fernando Álvarez
de Toledo is echter hier geboren en opgevoed door een protestantse sekte”.
Mosebach giechelde zenuwachtig. “Dat kan helemaal niet. Het protestantisme
begon pas in 1517”. De non knikte geduldig. “Luther liep al veel langer rond met
zijn plannen. Kort na zijn priesterwijding in 1507 voerde hij zijn meesterplan
uit: Alva groeide hier tien jaar op, en werd daarna naar zijn grootvader gebracht,
die hem de krijgskunst leerde. Een erelid van de sekte, deze oude man”. Haar
stem galmde door de ruimte. Rosa riep, na een lange poos te hebben gezwegen:
“En de andere jongen dan? Dat valt toch niet te rijmen?” Opnieuw behield de
non haar kalmte. “Hij werd uit de weg geruimd toen hij tien jaar oud was, samen
met Alva’s ouders, in hun afgelegen bergdorp. Slechts ons trouwe lid, de grootvader,
kende hem verder”. Mosebach leek de dreiging onder hem helemaal
vergeten te zijn. Gelukzalig glimlachte hij omdat hij alle draadjes nu aan elkaar
kon linken. Samen met Rosa leunde hij tegen de ballustrade om naar beneden
te kunnen kijken. “Dus Filips de Tweede heeft in 1567 zonder dat hij het wist een
protestantse generaal gestuurd in plaats van een katholieke! En Alva was overdreven
hardhandig om zijn dekmantel overtuigend te maken! Sjonge... Zijn
efficiëntie was bewust contraproductief, zodat de Geuzen het karakter van
Alva’s beleid uit konden buiten in hun pamfletten. Zo konden ze met veel
25

26
steun in 1572 Den Briel veroveren op de Spanjaarden. Het beleg van Alkmaar
verloor Alva ook expres. Zogenaamd door deze tegenslagen en zijn slechte
gezondheid diende de hertog zijn ontslag in bij Filips. Briljant!” De non die tot
het duo op het koor had gesproken, maakte nu een korte, heftige armbeweging.
Daarna keek zij smachtend naar boven, fel lachend met een tandeloze mond
terwijl haar collega rukte aan een prachtig touw dat de vloer van het koor deed
openklappen.
Juryrapport
Een erg spannend verhaal, je moet weten hoe dit afloopt. De historische
informatie is goed in het verhaal verwerkt. Er is een goede balans van feit en
fictie in dit verhaal, al komt het fictieve gedeelte af en toe ongeloofwaardig over.
Dat mag in deze opdracht!!!
27

heT
dossier
suzanne
aloysius
door Henk Janssen

Het dossier Suzanne Aloysius
Ze is als correspondente van het Brabants Dagblad gewend aan vreemde telefoontjes,
maar dit is wel heel merkwaardig. Suzanne Aloysius staat daarom al om vijf
uur ’s ochtends voor de Lambertustoren. Ze is stipt op tijd maar er is niemand. Al
na een paar minuten drentelen heeft ze spijt dat ze gevolg heeft gegeven aan die
eigenaardige maar dringende uitnodiging op haar antwoordapparaat. Het moet
vooral de angst in de trillende stem zijn geweest, die haar op dit onzalige tijdstip
naar het centrum van Vught heeft gebracht. Terwijl ze enigszins korzelig in de
ochtendmist de schoonheid van de vijfhonderdjarige eenzame wachter
monstert, ziet ze dat de torendeur op een kier staat. Al na de eerste duw ziet ze
hem hangen. Als versteend belt ze 112. Eerst vallen haar de wijd opengesperde
ogen op, dan het van pijn verwrongen gezicht en het klokkentouw, en tot slot
valt haar blik op die wonderlijke stoffen bloem op de grond. In een reflex raapt
ze die op. Pas dagen later, als niet alleen de arts en de politie maar ook de familie
van Jan Bock de trieste zelfdoding hebben geaccepteerd, vindt Suzanne de kunstig
uit lapjes zwarte stof vervaardigde bloem in haar tasje terug. Waarom moest
hij haar die ochtend toch zo dringend spreken? Wat betekent die merkwaardige
bloem? En waarom is er geen afscheidsbrief gevonden? Ze heeft Jan Bock nog
maar kort geleden geïnterviewd over het religieus erfgoed in hun omgeving
en ze kan zich moeilijk voorstellen, dat die beminnelijke en gerespecteerde
historicus juist haar met zijn akelige dood heeft willen confronteren.
“Een stoffen bloem? Dat doet me denken aan de Allemantel. Je weet wel, die
mantel voor de Zoete Lieve Vrouw van Den Bosch, die onlangs door de
Berlicumse kunstenares Nelleke de Laat is gemaakt.” De woorden van haar buurvrouw
tollen nog door haar hoofd, als ze de Sint Jan in loopt. “Nee,” zegt de
koster van de kathedraal, “die nieuwe mantel mag de Zoete Lieve Vrouw niet
dragen. Ze heeft hem maar één weekend om de schouders gehad. Het fijne weet
ik er niet van, maar dat is zo besloten door de Illustre Lieve Vrouwe Broederschap.
Misschien kunnen ze je er in het Zwanenbroedershuis meer over vertellen.
Voorlopig wordt die Allemantel alleen maar tentoongesteld in de Bouwloods.”
De vitrine in het kleine museum naast de Sint Jan is gauw gevonden. Ze
moet nauwgezet kijken. Er zitten maar liefst 330 stoffen bloemen op het
prachtige zijden gewaad. 330 bloemen die allemaal een verhaal vertellen. Maar
dan, in de stola, in die weelderige kraag van de mantel, ontdekt ze het zwarte
zijden draadje. Daar moet, dat staat als in een flits voor haar vast, de bloem
gezeten hebben, die uit de dode hand van Jan Bock is gevallen. Maar waarom
heeft hij die hier weggehaald? “Nee,” zegt Nelleke de Laat, “een bloem van een
Vughtse geschiedenisleraar, daar staat me niets van bij. Die heb ik niet bevestigd.
En zwart, zeg je? Hoe afschuwelijk. Dat zou ik nooit gebruiken.”
Als Suzanne het kunstwerkje thuis uit elkaar pulkt en bestudeert, ontdekt ze tot
haar verrassing de minuscule tekentjes. Op de losse bloemblaadjes staan onmiskenbaar
kleine, rode letters gekrabbeld. Met behulp van een loep leest ze: FGFM.
En op een ander blaadje: JBCC. Bijna routinematig gaat ze direct aan het googelen
maar ze ervaart al snel dat dit haar niet verder zal helpen. Een paar weken
later zorgt onrust - of is het gewoonweg beroepsmatige nieuwsgierigheid? - voor
een ietwat ongebruikelijke stap.
De weduwe van Jan Bock heeft de traumatische gebeurtenis duidelijk nog geen
plaats kunnen geven. Bleekjes en met een doffe blik in de ogen weet ze Suzanne
slechts te melden dat haar man de afgelopen maanden vaak naar Heeswijk
fietste om daar, zoals hij in het verleden wel vaker deed, in de bibliotheek van de
Abdij van Berne aan een nieuwe geschiedkundige publicatie te werken. De abdij
is in 1857 op deze plek gebouwd, maar het eerste klooster werd door Norbertus
van Xanten al in het jaar 1134 in het plaatsje Berne aan de Maas gesticht.
Plunderingen, brand, gedwongen verhuizingen, de Witheren van de Abdij van
Berne hebben het allemaal meegemaakt. Gelukkig weten zij door de eeuwen
heen hun belangrijke bibliotheek te redden en naar een volgend onderkomen
mee te nemen. Het is hier, dat Suzanne Aloysius voor het eerst het gevoel krijgt
dat ze iets belangwekkends op het spoor is. De bibliothecaris reikt haar het boek
aan, dat Jan Bock twee maanden geleden voor het laatst in handen heeft gehad.
Dat gaat niet zonder slag of stoot want het blijkt een kostbare en eeuwenoude
foliant te zijn. “Nou vooruit, bij hoge uitzondering dan,” zo hoort ze de aarzelende
pater zeggen. “Omdat het om meneer Bock gaat. Maar u mag het boek
slechts hier inzien, en uitsluitend als u eerst deze handschoenen aantrekt.”
Tussen de pagina’s 65 en 66 treft ze de kleine bladwijzer aan. Die naam! Als
gemagnetiseerd valt haar oog direct op die naam. Op de rechterpagina, op de
zesde regel van boven, daar staat: “Ons gesworen brueder Heer Bock vanden
Bocxhoeve heeft gescenckt sonder payement ’t taeffereel met helsch gespoock
ent calendarium geschildert by Jeroen die maelre, die hem selver scrift
Jheronimus Bosch.” Heer Bock. Het staat er echt. Dit kan geen toeval zijn. Is dit
een voorvader van Jan Bock? En dan die fameuze naam: Jheronimus Bosch.
30 31

32
In de weken die volgen ontdekt Suzanne Aloysius in het Oud-rechterlijk archief,
dat er in de buurtschap Kaathoven bij het plaatsje Vinkel een landgoed
Bocxhoeve heeft bestaan. De akte van erflating uit 1521, die Heer Jan Bock als
erfgenaam aanwijst, laat daarover geen twijfel bestaan. Dan herinnert ze zich
dat Jeroen Bosch in 1516 is overleden. De tekst in de foliant krijgt opeens reliëf.
Het zijn tijdgenoten geweest. En ook ontdekt ze in de archieven, dat de ongelukkige
in de Lambertustoren inderdaad een directe afstammeling is van deze Heer
Bock. Het heeft haar heel wat vrije middagen in het Brabants Historisch
Informatie Centrum gekost, maar ze is tevreden over dit resultaat van haar
naspeuringen. Ze vertelt de archivaris die haar assisteert, hoewel die op een wat
zonderlinge manier de indruk wekt dat niet erg op prijs te stellen, dat ze hem
niet ongenoemd zal laten. Want dat staat vast, ze gaat hierover binnenkort in
het Brabants Dagblad een interessant artikel publiceren.
De zoektocht naar “’t taeffereel met helsch gespoock ent calendarium” geeft haar
meer problemen. Ooit is het in het bezit geweest van de familie Bock. Daarover was
de tekst in de abdij duidelijk. Maar verder komt ze niet. Ze heeft in het Jeroen
Bosch Centrum urenlang intensief staan turen en heeft heel wat demonen en
helse taferelen gezien, maar nergens heeft ze op de schilderijen een calendarium
of wat daarop lijkt kunnen ontdekken. Tussen de bedrijven door is ze er wel aan de
weet gekomen, dat baron van den Bogaerde van Terbrugge, destijds eigenaar van
kasteel Heeswijk, rond 1900 uit zijn nalatenschap een “Jeroen Bosch” heeft geveild.
Die is vervolgens nooit meer tevoorschijn gekomen en het is dus goed denkbaar
dat dit werk nog ergens in Brabant is. Op dit ene werk na zijn verder alle panelen
en prenten van Jeroen Bosch bekend. Of toch niet? Het blijft voor Suzanne duister
wat Heer Bock zo’n vijfhonderd jaar geleden kennelijk gratis heeft geschonken. En
aan wie? Zoals het ook duister blijft waarvan hij een gezworen broeder is.
Dan ligt er plotseling die envelop op de deurmat. “Aan Suzanne Aloysius.” Meer
staat er niet op. Geen zegel, geen poststempel. Na lang piekeren weet ze nog
altijd niet goed wat ze met het onheilspellende bericht aan moet. Het zijn slechts
een paar regels. “Jan Bock niet en jij niet, niemand zal het eeuwenoude geheim
van onze Broederschap Gloriosus Finis Mundi ontmaskeren. Ook jij zult in de
dageraad de ultieme tol betalen als je op dit pad verdergaat. We raden je: zwijg!
En plaats onze bloem uit de Hof van het Quaet weer terug op dat gewaad, waar
we haar veilig waanden.”

Eén conclusie, hoe gruwelijk ook, is snel getrokken. Het is moord. Jan Bock heeft
beslist: “Nee, een bezichtiging is niet mogelijk.” Terwijl ze vanaf de weg
zich in de Lambertustoren niet verhangen. Al wijzen alle indiciën op zelfdoding,
gefascineerd naar de kapel staart, denkt ze hardop: “Stel nu eens dat JB niet staat
het móet moord zijn geweest. Dat staat nu voor haar vast. Maar hoe groot of hoe
voor Jan Bock, zoals ik maar steeds veronderstel, maar dat die initialen… Ach
afschuwelijk kan een geheim zijn, dat iemand daarom gedood zou moeten wor-
natuurlijk!” Nu ze die twee letters aan Jheronimus Bosch koppelt vallen ook
den? Het briefje, zo realiseert ze zich, maakt gelukkig wel duidelijk waar FGFM
deze puzzelstukjes op hun plaats. Ergens in of onder de Cunerakapel moet
voor staat. Fraternitas Gloriosus Finis Mundi. De broederschap van het glorie-
“’t taeffereel met helsch gespoock ent calendarium” verborgen zijn. Gemaakt
rijke einde van de wereld. Suzanne voelt zich verward en kan nauwelijks nog
door Jeroen Bosch, verborgen door Heer Bock en al eeuwenlang op leven en
helder denken. Heeft Jan Bock haar op dat vroege uur een vondst willen toe-
dood bewaakt door de Fraternitas Gloriosus Finis Mundi, waarvan hij een
vertrouwen? En heeft hij daarbij gedacht, dat het openbaarmaken van zijn
gezworen broeder was. Opeens dringt het in al zijn volheid tot haar door. De
ontdekking hem zou kunnen redden? Ja, zo moet het ongetwijfeld gegaan zijn.
naam van die broederschap. Het gaat om het einde van de wereld. En de sleutel
De vriendelijke historicus is tijdens zijn onderzoek op het geheim van deze
tot die schokkende kennis ligt ergens hier in Kaathoven. Op een paneel van
mysterieuze broederschap gestoten. Hij moet de tekens in de bloem ontraadseld
Bosch dat niemand kent. Jaar, maand, dag, het ligt allemaal al eeuwen vast.
hebben en heeft dat via haar bekend willen maken. Een betere verklaring weet
Opgewonden belt ze haar hoofdredacteur. “Allicht heb ik twijfels, Suzanne. Het
ze niet. Ze kijkt weer naar het briefje met die dreigende zinnen en het dringt nu
is zo’n raar verhaal. Nou goed, werk het uit, maar zorg vooral dat je het artikel
pas goed tot haar door dat ze in groot gevaar is.
met feiten en bewijzen onderbouwt.”
34 35
FGFM. Dat is nu duidelijk. Een broederschap die waakt over een kennelijk
gruwelijk geheim en er niet voor terugdeinst om daarvoor te moorden. De
ultieme tol. Een broederschap die mogelijk ook banden heeft met dat andere
genootschap. Hoe valt anders te verklaren, dat de Illustre Lieve Vrouwe Broederschap
verbiedt dat de Zoete Lieve Vrouw van Den Bosch in het openbaar de
nieuwe Allemantel draagt? Wat is het belang achter dat vreemde verbod? Is er
sprake van een soort vriendendienst tussen geheime genootschappen? Op de
mantel, zo zegt het briefje, leek de geheimvolle bloem van de Fraternitas
Gloriosus Finis Mundi veilig. Mag die soms daarom niet gezien worden? Het is
opnieuw de beste uitleg die ze kan bedenken. Abrupt onderbreekt ze haar
rusteloze ijsberen. Ze kan zich wel voor het hoofd slaan. Natuurlijk, het moet
Kaathoven zijn. De Hof van het Quaet. Quaethoven, zo schreef je dat rond 1500.
Zo stond het immers ook in die akte van erflating. De plek van de Bocxhoeve. Het
landgoed van Heer Bock, de voorvader van Jan Bock. Plotseling krijgen nu ook
die andere letters betekenis. Warempel, dat moet het zijn. Het gaat om de
Cunerakapel, die deze stamvader daar rond 1475 naast de Bocxhoeve heeft laten
bouwen. CC staat voor Capella Cunerae. Het kan niet missen.
De Cunerakapel in Kaathoven is fraai gerestaureerd maar heeft zijn oorspronkelijke
religieuze functie verloren. De huidige eigenaar zegt het vriendelijk doch
De recherche is nu al maandenlang naar haar op zoek, maar Suzanne Aloysius
blijft onvindbaar. Krantenartikelen, “Opsporing verzocht”, de gouden tip blijft
uit. Ook de lapjes zwarte stof, die ze vreemd genoeg onder het vloerkleed in haar
huiskamer vinden, helpen het onderzoek niet verder. Suzanne Aloysius is van de
aardbodem verdwenen.

Juryrapport
Een boeiend verhaal dat je meteen bij de lurven grijpt. De verbinding met de
actualiteit en de ingehouden kritiek op de beslissing om de Allemantel maar
één dag te laten dragen door de Zoete Lieve Vrouw is erg leuk. Het taalgebruik is
ongedwongen en het verhaal kabbelt speels als het water van de Dieze. In een
paar pagina’s passeren bijna net zo veel gebeurtenissen als waarvoor Dan Brown
een heel dik boek nodig heeft. Een extra applaus voor de fantasie waarmee deze
historische en/of quasi-historische bijzonderheden rond personen, plaatsen en
gebeurtenissen als een gouden draad verweven zijn.
37

heT rad
van
caTharina
Het winnende verhaal
door Bianca Mastenbroek

Het rad van Catharina
Hermans voetstappen weergalmden over de plavuizen tegels van de kerk. Voor
hem keek een jongeman die voor een beeltenis van Catharina stond, verschrikt
om. Hij moffelde een fototoestel weg onder zijn zwarte, lange jas.
Herman schudde zijn hoofd. Die jongelui van tegenwoordig... Geen respect. Hij
liep op de jongen af. ‘Heb je het bord bij de ingang niet gezien? Het is verboden
in de Catharinakerk foto’s te maken.’
De jongen ontweek zijn blik. ‘Sorry,’ mompelde hij. Hij draaide zich om en liep
richting de uitgang. Na een paar passen keerde hij om en liep terug naar
Herman. ‘Mag ik u iets vragen? Bent u bekend in deze kerk?’
‘Ik ben al dertig jaar koster hier. Waar kan ik je mee helpen?’
Nu keek de jongeman hem wel aan. Hij had blauwe ogen en een open gezicht.
Hij blies een lange lok zwart haar uit zijn gezicht. ‘Ik moet een scriptie schrijven
over de heilige Catharina. Ik hoopte in deze kerk meer over haar te weten te
komen, een bijzondere invalshoek te vinden voor mijn scriptie.’
Een bijzondere invalshoek... Daar kon Herman wel voor zorgen, als de jongen
aan de criteria voldeed. Vanonder de leren jas keek een wit doodshoofd Herman
aan. ‘Je ziet er niet uit als iemand die regelmatig in de kerk komt.’
De jongen bestudeerde zijn handen, alsof hij zich schuldig voelde. ‘Eerlijk gezegd
kom ik nooit in de kerk. Ik hoop niet dat dat een probleem is?’
Herman glimlachte. Dat was zeker geen probleem. ‘Ben je gedoopt?’
‘Nee, mijn ouders zijn niet gelovig en ik ook niet. Ik hoop niet dat u het erg vindt
dat ik toch de kerk betreden heb.’
‘In Gods huis is plaats voor iedereen. Ook voor degenen die de ware weg nog niet
gevonden hebben. Ik wil je graag helpen, maar het is al kwart voor vijf en ik
moet de kerk afsluiten voor bezoekers. Is het mogelijk dat je vanavond terugkomt?
Rond een uur of tien?’
‘Graag! Dat is vriendelijk van u, meneer de koster. Dan zal ik u nu niet langer
ophouden.’
De kerk werd sprookjesachtig verlicht door tientallen kaarsen. Na dertig jaar
kon Herman nog steeds genieten van de fresco’s, de glas-in-loodramen, de nissen
met de beelden, de bogen en het hoge plafond. Als er geen bezoekers waren,
voelde hij zich de koning te rijk in zijn kerk.
Hij had alles voorbereid voor het bezoek van de jongen. Zo gemakkelijk had hij
zijn opdracht nog nooit kunnen vervullen. De jongen was hem in zijn schoot
geworpen, Gods hand was duidelijk zichtbaar.
Krakend ging de deur onder de zuidelijke
toren open. Herman liep ernaartoe
om de deur achter de jongen op slot te draaien.
‘Welkom,’ zei hij.
‘Dank u, koster,’ zei de jongen ondanks zijn ruige uiterlijk,
verlegen. ‘Heel fijn dat u mij wilt helpen met mijn scriptie.’
Herman leidde de jongeman naar de voorste kerkbank, vanwaar
ze een mooi zicht over de gehele kerk hadden. ‘Wat weet jij al van
Catharina?’
‘Catharina van Alexandrië leefde in de 4e eeuw en was dochter van
Consensus, gouverneur van Alexandrië in Egypte. Zij was zeer begaafd en
wilde trouwen met iemand van onbesproken schoonheid, wijsheid, kennis
en reputatie,’ dreunde de jongen zijn kennis op. Zijn zinnen kwamen rechtstreeks
van de website van de Catharinakerk.
‘Ga verder,’ moedigde Herman hem aan.
‘Ze bekeerde zich tot het Christendom na een visioen over een mystiek huwelijk
met Christus.’ De jongen keek hem aan. ‘Ik weet niet zo goed wat ik me daarbij
moet voorstellen.’
Dat viel Herman mee. Blijkbaar had de jongeman niet lukraak teksten gekopieerd,
maar er ook over nagedacht. ‘Catharina was niet alleen een wijze vrouw,
maar ook een eerzuchtige en wraakzuchtige vrouw. Al tijden zocht ze naar de
perfecte echtgenoot, maar geen man kon haar bekoren. In een droom kwam
Jezus van Nazareth tot haar. Hij legde haar uit waarom ze ondanks al haar
wijsheid en rijkdom niet gelukkig was. Catharina voelde zo’n warmte
af stralen van Jezus Christus, dat haar hart daadwerkelijk geraakt werd.
Voor het eerst in haar leven had ze een man gevonden die wijzer, mooier
en rijker was dan zijzelf. Vanaf dat moment wilde ze haar leven leiden in
Zijn naam en Hem trouw zijn.’
De jongen maakte naarstig aantekeningen in zijn kladblok. Herman
vervolgde: ‘Catharina had nog maar één doel: het woord van God
verspreiden. Zij vroeg de Romeinse keizer te stoppen met het
vervolgen van de christenen, daar wilde deze heiden niets
van weten. Catharina slaagde er echter wel in zijn
vrouw te overtuigen en haar te bekeren tot het
christendom. Ook de vijftig filosofen die
door de keizer naar haar toe
40 41

gestuurd waren om met haar over de kwestie te redetwisten, bekeerde ze. De
keizer veroordeelde hen allemaal tot de brandstapel en hij zette Catharina
gevangen. Zelfs in gevangenschap ging Catharina door met het bekeren van
mensen. Daarom liet de keizer haar ter dood brengen door foltering met een
rad. Omdat het rad brak toen zij het aanraakte, werd zij onthoofd.’
‘Magie!’ riep de jongen uit.
‘Magie komt van de duivel. Dit was een daad van God. Hij wilde zijn trouwe
bruid verder leed besparen en schonk haar een relatief snelle dood. Na haar
dood brachten de engelen haar naar Hem toe.’
‘En hoe komt het dat deze kerk naar haar vernoemd werd?’
‘Volgens de legende verscheen Catharina in een visioen aan de toenmalige
bewoners van de boerengemeente Eindhoven. Zij liet hen zien dat het hun taak
was om het licht te verspreiden, net zoals zij het woord van God had verspreid.
Zij droeg de gemeenschap op om een kerk te bouwen in haar naam. Maar dat
was niet alles…’
De jongen hield op met aantekeningen maken en keek hem met opgetrokken
wenkbrauwen aan. Herman stond op. ‘Ik ga je nu iets heel bijzonders laten zien.
Loop je mee?’
Met rode wangen van verwachting greep de jongen zijn rugzak. Herman leidde
hem naar de noordelijke toren, de vrouwelijke. Daar zetelde de kracht van
Catharina. ‘In deze toren bevindt zich het Philips Carillon. Maar liefst 61 klokken
met een totaalgewicht van zestien ton. Het is een van de grootste beiaarden
van Nederland,’ zei hij onder het beklimmen van de vele traptreden. ‘Wat bijna
niemand weet, is dat er zich helemaal in het topje van de toren een eeuwenoud
religieus relikwie bevindt.’
‘Echt?’ vroeg de jongen.
Hij wurmde zich langs het klokkenspel en wenkte de jongen die met grote ogen
rondkeek. ‘Wist je dat de oorspronkelijke Catharinakerk slechts één toren had?
In 1552 is die toren omgewaaid.’
‘Zomaar omgevallen?’ vroeg de jongen.
‘Nee, die toren waaide niet zonder reden om. Catharina had de Eindhovenaren
naast het verspreiden van het licht namelijk nog een opdracht gegeven. Het
straffen van de ketters die haar hadden vermoord.’
‘Straffen? Bedoelt u dan dat ze de ketters op de brandstapel moesten zetten?
Zoals tijdens de inquisitie?’ De jongen leek zijn verlegenheid voorbij en keek
hem recht aan.
43

44
‘Nee, Catharina verlangde iedere vijf
jaar een offer. De Eindhovenaren moesten
een ketter of een heiden in haar naam ter dood
brengen.’
De jongen zette grote ogen op. ‘Dat kan toch niet? Ze was
een heilige!’
‘Niet alle heiligen zijn volmaakt. Behalve dat ze wijs was en het
woord van God verspreidde, was Catharina een wraakzuchtige
vrouw.’
De jongen schudde zijn hoofd. ‘Ik begrijp er niets van. Wat heeft dit te
maken met de toren die omwaaide?’
‘In 1552 liet de koster van de kerk na een ketter te offeren. Catharina heeft
Eindhoven zwaar gestraft voor deze ongehoorzaamheid. In haar woede riep
ze een storm op die niet alleen de toren van de kerk vernielde, maar ook de
halve stad, waarbij vele doden vielen. Sindsdien werd haar opdracht iedere vijf
jaar nauwgezet uitgevoerd.’
‘Wat een verhaal!’ riep de jongen uit.
Deze informatie vind je niet op internet, hè knul, dacht Herman. Hij haalde een
kleine hendel over die, nauwelijks zichtbaar, in een kier tussen twee wandplaten
zat. Knarsend ging boven hun hoofd een luik open en gleed er een
ladder naar beneden. ‘Volg mij,’ zei hij tegen de jongen die met open mond
stond te kijken.
Ze beklommen de gammele ladder en kwamen in het topje van de toren. Er
was net voldoende ruimte om op een dun randje langs het gat in de vloer te
staan. Herman haalde een hendel aan zijn linkerkant over waardoor de
vloer zich sloot en zij iets meer bewegingsruimte kregen. De jongen, die
iets langer was dan hij, moest bukken om zijn hoofd niet te stoten.
‘We zijn echt helemaal bovenin, hè?’
‘Zo’n 25 meter hoog. Maar kijk eens goed om je heen,’ zei Herman.
De jongen keek in de rondte en naar de taps toelopende toren.
Herman wees naar de grond. De ogen van de jongen vielen
bijna uit de kassen. ‘Maar dat is...’
‘Inderdaad. Je staat midden in het gebroken rad waarmee
Catharina onthoofd werd.’
De jongen zakte door zijn knieën om het
versteende houten rad van dichtbij
te bekijken. Voorzichtig raakte hij het rad
met een vingertop aan, alsof het ieder moment
tot stof kon wederkeren. ‘Dit is ongelooflijk. Moet dit
rad niet in een museum liggen? Het is het bewijs van een
legende. Is dit echt het oorspronkelijke rad?’
De jongen was slimmer dan hij in eerste instantie leek. Daar zou
Catharina blij mee zijn. ‘Ja,’ antwoordde Herman, ‘dat is het.’
‘Maar wat doet het hier, verstopt in de toren? U moet dit nieuws
wereldkundig maken!’
‘Het rad ligt hier met een doel. Sommige zaken kun je beter niet wereldkundig
te maken.’
‘Wat bedoelt u?’ Voor het eerst haalde de jongen zijn blik van het relikwie af
en keek hem aan. Hij bevroor toen hij het rituele mes in Hermans handen
zag. Voordat de jongen kon reageren, sneed Herman met een geroutineerd
gebaar diens halsslagader door. Hij legde de gorgelende jongen op het rad,
zodat het rad iedere druppel bloed kon absorberen.
‘Zoals ik je al vertelde,’ zei hij terwijl de ogen van de jongen langzaam glazig
werden, ‘heeft Catharina ons een opdracht gegeven. Iedere vijf jaar moet er een
ketter sterven. Met jouw heidense bloed zal haar wraakzucht tijdelijk gestild
zijn. Je sterft voor een goed en nobel doel. Dankzij jou blijft onze kerk
behouden en kunnen wij het woord van God verspreiden.’
De jongen bewoog zijn mond maar er kwam geen geluid uit. Zijn rode bloed
trok in het rad, de honger van de vrouwe stillend. Langzaam sloten de ogen
van de jongen zich. Het offer was weer volbracht.
45

46
Juryrapport
In dit prachtige verhaal krijgt de
oude legende over Sinte Catrien een
verrassende, eigentijdse wedergeboorte door
toevoeging van een originele derde dimensie. De lezer
zou haast gaan geloven dat de oorsprong van de legende
ooit in de Brabantse lichtstad lag. De auteur neemt ons aan de
hand en we worden gaandeweg, als gehypnotiseerd, meegesleept
tot in het topje van de toren. Bij de ontknoping daar worden we
onverhoeds getuige van een bloedige moord. Het verhaal leest prettig
als een vertelling die als het ware op de plaats bedacht wordt en alsof de
verteller het zelf heeft meegemaakt. Ondanks of misschien wel dankzij de
briljante fantasie blijft het onwerkelijke gebeuren toch geloofwaardig tot
op het laatste moment.

48
heT
onbekende
graf van
giancarlo
door: Joke van Rijckevorsel

Het onbekende graf van Giancarlo
Giancarlo kost als metseleer Astrua. enEen onsnaam Betje diende voor een bij operazanger de femilie vanof Ginneken. filmster. Wij Dat hadden dacht het ik, toen goed
tsamen, maar toen kwam den duivel op ons pad. Uit Italië kwam eenen man die ons Betje
Giancarlo ik hem tegenkwam. Astrua. Een Van naam een voor rommelmarkt een operazanger in Roosendaal of filmster. had Dat ik twee dacht ingebon- ik, toen
betoovert heeft. Hij werkte met andere werklieden uit zijn land aan den vloer in de nuuwe
ik den hem jaargangen tegenkwam. van Van de Katholieke een rommelmarkt Illustratie in meegebracht Roosendaal had en de ik twee verkoper ingebon- had
kerk. Ik moet eerlijk zeggen dat het vakmenschen waren.Ze waaren daar beezig aan een
den me ook jaargangen nog een van schoenendoos de Katholieke in de Illustratie hand geduwd. meegebracht en de verkoper had
soort van steenen tappijt. Op eenen zondagmiddag na het H. Lof vroeg hij aan ons Betje om
me “Er ook zitten nog wat een oude schoenendoos bidprentjes in in de uit hand Oudenbosch,” geduwd. had hij gezegd, “Jij komt
een eindje te gaan kuieren langs De Weel. Sints dien tijd had dien Italiaansen duvel haar in
“Er toch zitten van Oudenbosch. wat oude bidprentjes Neem maar in mee. uit Oudenbosch,” Wie weet kom had je nog hij familie gezegd, tegen.” “Jij komt
zijne macht, maar ik was daarvan onwetend. Wat was ik blij, toen hij vertrok naar zijn
toch Thuis van kon Oudenbosch. ik mijn nieuwsgierigheid Neem maar mee. niet Wie bedwingen weet kom en je begon nog familie ik te snuffelen tegen.” in
Vaderland. Hij schreef twee brieven die ik gelukkig van mijne Zuster weg kon houden. Gian-
Thuis de doos kon met ik prentjes. mijn nieuwsgierigheid Het bleek dat er niet nog bedwingen meer dingen en in begon zaten: ik brieven te snuffelen met en in
carlo Astrua heette hij. Groot was mijne smart, wanneer dien man terugkeerde voor zijnen
de zonder doos envelop, met prentjes. een dichtgeplakte Het bleek dat er envelop, nog meer een dingen notitieboekje, in zaten: wat brieven rekeningen met en
arbeid in de kerk. Op eenen avond zei ons Betje me na weken van zuchten dat ze gezondigd
zonder en een scapulier, envelop, een compleet dichtgeplakte met een envelop, lichtblauw een lintje. notitieboekje, wat rekeningen
had en dat ze van Giancarlo een kind verwachtte. De Heer zal mij misschien ooit vergeven,
en De een doos scapulier, had toebehoord compleet aan met Kees een van lichtblauw H.*, zo ontdekte lintje. ik later. Hij woonde in het
wat ik dan gedaan heb. Ik wachtte den Italiaander op bij Café Mentana aan de Markt. Het
De Oostvaardeke doos had toebehoord in Oudenbosch, aan Kees in van mijn H.*, jeugd zo ontdekte het ‘Achterstraatje’ ik later. Hij woonde genoemd. in het De
was een donkeren Zaturdag avend en vroeg hem mee te gaan naar ons huiske. Ik had het
Oostvaardeke brieven met envelop, in Oudenbosch, het waren in er mijn twee, jeugd droegen het als ‘Achterstraatje’ adres Donna Elisabeth genoemd. van De
booze plan hem dan mee te lokken naar de Haven en te verdrinken. Maar eerst woude hij
brieven H., Oostvaardeke met envelop, 14, Oudenbosch, het waren er twee, Paesi droegen Bassi. De als afzender adres Donna woonde Elisabeth 23 Via van del
met mij praten over mijne Zuster. Hij sliep onder de nieuwe kerk om de bouw geduurende
H., Ponte, Oostvaardeke Graglia, Italia. 14, Oudenbosch, Paesi Bassi. De afzender woonde 23 Via del
de nacht te bewaken. Hij dacht dat ik over trouwen prate woude. In de kripte heb ik hem
50 Ponte, Ik voelde Graglia, ik me Italia. een echte voyeur toen ik de enveloppen opende. Er zaten twee
dan versmacht en in de kerk begraven. Hoe ik de kragt gevonnen heb? God weet het alleenig 51
Ik korte voelde brieven ik me in, een in echte het Italiaans. voyeur toen Ongetwijfeld ik de enveloppen liefdesbrieven. opende. Het Er primitieve,
zaten twee
en ik hoop dat Hij mij ooit zal vergeven. Den vloer was al voor den helleft gelegd. Daar heb
korte ontroerend brieven getekende in, in het hart Italiaans. onderaan Ongetwijfeld beide brieven liefdesbrieven. sprak boekdelen. Het primitieve,
De brieven
ik heel diep een graf onder gegraven en er den ellendigen ingeschoven. Zijne kleeren en kof-
ontroerend waren van de getekende hand van hart Giancarlo onderaan Astrua beide en brieven zonder sprak datum. boekdelen. De postzegels De brieven zaten
waren niet meer van op de de hand enveloppen, van Giancarlo dus kon Astrua ik niet en zonder achterhalen datum. wanneer De postzegels die brieven zaten
fer heb ik in den donkerte ongezien meegenomen en verbrand.
niet waren meer verzonden. op de enveloppen, dus kon ik niet achterhalen wanneer die brieven
waren Toen ik verzonden. de dichtgeplakte envelop uit de doos haalde raakte ik licht opgewonden.
(Hier De doos volgen had enkele toebehoord regels aan die met Kees forse van H.*, doorhalingen zo ontdekte onleesbaar ik later. Hij zijn woonde gemaakt.) in
Toen Ik voelde ik de aan, dichtgeplakte nee ik wist envelop bijna zeker, uit de dat doos ik op haalde een geheim raakte ik zou licht stuiten. opgewonden. En mijn
De marrechessee is dan komen vragen. Ik had den Italiaander het laatste gezien, hadden
Ik voorgevoel voelde aan, had nee me ik niet wist bedrogen. bijna zeker, Wat ik dat te ik lezen op een kreeg, geheim schokte zou me stuiten. diep. Het EIk
zijne kammeraaden verteld. Toen werd ik ook nog eenen grooten liegenaar. Den Italiaander
voelde ging wel ik degelijk me een om echte een voyeur geheim toen en ik wat de voor enveloppen een! Leest opende. u maar Er mee. zaten (Ik twee heb
was bang van mijn geworden en gevlucht, zei ik. Ik had mij kwaad gemaakt, omdat hij
korte niets veranderd brieven in, aan in het de spelling Italiaans. van Ongetwijfeld de tekst.) liefdesbrieven. Het primitieve, n
mijne Zuster bedrogen had. Nu was hij laf weggevlucht. De mannen geloofden mij en lieten
mij gerust.
Ik, Kees van H., wil opschrijven wat ik heb misdaan. Ik heb gezondigd en zal in den dood die
Toen den vloer klaar was, vond alleman die heel prachtig. Hoeveel keeren ben ik er niet over
vlug komt mijnen gerechten straf niet ontgaan. Nog heb ik mijne misdaad niet gebiecht.
heenen geloopen om met de Paschen te Communie te gaan. Al de keeren een doodzonde er-
Papier is geduldig zei mijne lieve Moeder mij al toen ik klein was. Dus ik schrijf op wat mijn
bij. Al na ennigte jaare kwaamen er kleine scheurkens in den kunstigen vloer. Ik alleenig
ziel bedrukt nu al zovele jaaren. Misschien vind ik binnenkort de moed mijne daad te
weet hoe zoiets kon gebeuren. Ik kon zien waar den Italiaander begraaven ligt de vloer be-
belijden in den biechtstoel.
Mijne liefste Zuster en ik woonden gelukkig in ons huisken aan de achterstraat hier in den
gon daar te zakken.
Ouden Bosch. Toen onze beminde Vader en Moeder kort na mekander waren gestorve,
bleven we tsamen achter. We beloofden plegtig voor mekander te zorgen. Ik verdiende den
(Opnieuw kr heb ik in is den een donkerte stuk van ongezien de tekst meegenomen onleesbaar)
kost als metseleer en ons Betje diende bij de femilie van Ginneken. Wij hadden het goed zoo
Den Ouden Bosch, 1 jannewarie 1913.

Ik Giancarlo zat na het Astrua. lezen Een van naam deze voor bekentenis een operazanger lange tijd aan of filmster. mijn stoel Dat genageld. dacht ik, toen Wat
een ik hem leven tegenkwam. had die Kees Van van een H. rommelmarkt gehad, een leven in om Roosendaal er een heel had boek ik twee over ingebon- te schrijven.den
Zo jaargangen lang een geheim van de Katholieke te moeten meedragen. Illustratie meegebracht Vreemd eigenlijk en de dat verkoper medelijden had
met me ook Kees nog mijn een eerste schoenendoos gevoel was. in Was de hand die Kees geduwd. niet een gruwelijke moordenaar
geweest? “Er zitten Moest wat oude ik met bidprentjes zo iemand in uit medelijden Oudenbosch,” hebben? had hij Verdiende gezegd, die “Jij komt arme
Giancarlo toch van Oudenbosch. dat niet eerder? Neem maar mee. Wie weet kom je nog familie tegen.”
Er Thuis rezen kon nog ik mijn talloze nieuwsgierigheid andere vragen. Wanneer niet bedwingen zou Kees en gestorven begon ik te zijn? snuffelen Was zijn in
zuster de doos Betje met prentjes. moeder geworden? Het bleek dat Was er er nog uitgebreid meer dingen naar in de zaten: vermiste brieven Giancarlo met en
Astrua zonder gezocht? envelop, En een hoe dichtgeplakte zat dat met envelop, die scheuren een notitieboekje, in de vloer van wat de rekeningen
kerk in Oudenbosch?
en een scapulier, Ook ik compleet was in die met kerk een in lichtblauw mijn jeugd lintje. vaak naar de communiebanken
gegaan De doos voor had het toebehoord hoofdaltaar. aan Ik Kees wist van precies H.*, zo waar ontdekte “den vloer ik later. in den Hij woonde nuuwen in kerk” het
lag: Oostvaardeke tussen het in baldakijnaltaar Oudenbosch, in onder mijn de jeugd koepel het van ‘Achterstraatje’ de Basiliek en genoemd. het hoofd- De
altaar, brieven allebei met envelop, getrouwe het kopieën waren van er twee, de altaren droegen in als de Sint adres Pieter Donna van Elisabeth Rome. van
Ik H., snuffelde Oostvaardeke nog wat 14, Oudenbosch, in de schoenendoos Paesi Bassi. en vond De afzender al vlug een woonde bidprentje 23 Via van del
Kees Ponte, van Graglia, H. Hij Italia. was geboren op 25 december 1848 in Hoeven en “in den Heer
overleden” Ik voelde ik op me 17 een januari echte 1914. voyeur De toen begrafenis ik de enveloppen vond plaats opende. op 20 Er januari zaten 1914, twee
feestdag korte brieven van Sint in, in Sebastiaan. het Italiaans. Op het Ongetwijfeld prentje stond liefdesbrieven. vermeld dat Het hij primitieve, lid was
geweest ontroerend van getekende het Gilde van hart diezelfde onderaan Sint beide Sebastiaan. brieven sprak boekdelen. De brieven
waren van de hand van Giancarlo Astrua en zonder datum. De postzegels zaten
Nu niet zat meer ik zelf op met de enveloppen, een geheim. dus Hoe kon moest ik niet ik daarmee achterhalen omgaan? wanneer Het eerste die brieven wat ik
deed waren was: via verzonden.or Google zoeken naar een! Giancarlo Leest Astrua. Ik u weet wel maar dat dit in mee. het
licht Toen van ik de wat dichtgeplakte ik vertel, erg envelop raar klinkt. uit de Maar doos zoeken haalde via raakte Google ik licht is nu opgewonden.
eenmaal een
vaste Ik voelde gewoonte aan, nee van ik mij wist geworden. bijna zeker, dat ik op een geheim zou stuiten. En mijn
Tot voorgevoel mijn verbazing had me niet had bedrogen. ik meteen Wat prijs. ik Ik te kwam lezen kreeg, niet bij schokte een operazanger me diep. Het of
filmster ging wel terecht degelijk maar om bij een een geheim wielrenner, en wat geboren voor een! op 11 Leest augustus u maar 1927 mee. in Graglia (Ik heb
(!). niets Hij veranderd reed bij de aan beroepsrenners de spelling van van de 1948 tekst.)ging tot 1958. wel Zijn degelijk beste jaar om was e guidoerik 1953 met
een Toen overwinning ik de dichtgeplakte in de Ronde envelop van uit Romandië de doos haalde en een raakte derde ik plaats licht in opgewonden.
de Tour de
France. Ik, Kees En van Graglia, H., wil waar opschrijven in de negentiende wat ik heb eeuw misdaan. zijn naamgenoot Ik heb gezondigd had gewoond, en zal in
bleek den dood volgens die vlug Google komt een mijnen gemeente gerechten in de straf Italiaanse niet ontgaan. provincie Nog heb Biella, ik mijne regio
Piemonte. misdaad niet Ze gebiecht. ligt op 60 Papier km ten is noordoosten geduldig zei mijne van Turijn lieve Moeder en telde mij in 2004 al toen 1620 ik
inwoners. klein was. Dus Was ik de schrijf oud-wielrenner op wat mijn een ziel familielid bedrukt van nu de al zovele Giancarlo jaaren. die Misschien in Oudenbosch
vind ik zo binnenkort droef aan de zijn moed einde mijne was gekomen? daad te belijden Wellicht in was den zijn biechtstoel. grootvader naar
hem Mijne vernoemd liefste Zuster en en de ik oud-wielrenner woonden gelukwkig op zijn in beurt ons huisken naar die aan grootvader, de achterstraat zoals
dat hier eeuwenlang in den Ouden de Bosch. traditie Toen is geweest. onze beminde Vader en Moeder kort na mekander
Vervolgens waren gestorve, ben ik op bleven een regenachtige we tsamen achter. middag We een beloofden bezoek gaan plegtig brengen voor mekan- aan de
der Basiliek te zorgen. van St. Ik Agatha verdiende en Barbara den kost in als Oudenbosch. metseleer en Ik ons liep Betje regelrecht diende bij naar de de femilie
van Ginneken. Wij hadden het goed
53

vloer waarover Kees van H. sprak in zijn bekentenis en inderdaad: die vertoont
scheuren.
Wat nu? Ik durf met mijn geheim niet aan te kloppen bij het kerkbestuur. Het
verhaal is eigenlijk wel erg bizar, realiseer ik me. Ik ben er nog niet uit, hoe het
nu verder moet. Maar één ding weet ik zeker: wie dit relaas leest, zal bij het zien
van de scheuren in de vloer van de Basiliek toch even stil staan bij wat er ooit in
Oudenbosch onder de kerk gebeurd moet zijn.
*) de familienaam heb ik niet voluit geschreven, omdat het gaat om in Oudenbosch
en omgeving zeer gangbare naam. Ik wil dragers van die familienaam
niet in verlegenheid brengen met mijn relaas.
Juryrapport
Knap gecomponeerd verhaal met tal van historische elementen. Deze elementen
worden zo weergegeven dat de lezer aangemoedigd wordt zelf een kijkje te gaan
nemen in de roemruchte basiliek van Oudenbosch en op zoek te gaan naar de
scheuren in de vloer. En als men die vindt, dan gaat men zich afvragen of er toch
niet iets van dit fantastische verhaal waar kan zijn…
54 55

heT
geheiM van
kanunnik
van nispen
door Hilda Schalck

Het geheim van kanunnik Van Nispen
Ik zag de prent meteen, hij was bijzonder. Een kerktoren, onmiskenbaar
gotisch, fier in baksteen opgetrokken, leien spits, balustrade, appel, peer
en daarbovenop het haantje. Ik herkende de toren niet en toch wist
ik dat ik die spits ooit had gezien. De toren was minutieus getekend,
alleen de onderkant ontbrak. Twintig euro. Ik was verkocht
en greep naar de prent.
‘C’est à moi.’ Een man met een glanzendgroene zonnebril duwde
mij opzij. De verkoper was hem voor, hij greep de prent.
‘Voor u madammeke, twintig eurietjes.’ Terwijl ik een briefje
van twintig zocht ging de verkoper verder. ‘Het waren er twee.
Vanmorgen kon meneer ze allebei kopen maar hij vond ze te
duur. Voor tien eurietjes heeft hij de kleinste gekocht. Hij doet
alsof hij ons niet verstaat, den Brusselaar.’
De brillenman foeterde in het Frans. Op dat moment zag ik in
zijn rechterhand de kleine prent. Een eenvoudige grote poort
met ijzeren beslag eromheen en een spitsboog in speklagen. Als
sluitsteen een vrolijk horen-zien-en-zwijgenkopje. Nu begreep ik
waarom hij de andere tekening ook wilde: die deur hoorde bij mijn
toren. Mooi niet, die was nu van mij.
Glimlachend reed ik weg, de Vlooienmarkt in Antwerpen was altijd
verrassend. Achter mij reed een grijze Honda CR-V, achter het stuur zat
de man met de zonnebril.
‘Kom je kijken, pa? Ik heb iets bijzonders.’ Vader was niet thuis, een
gepensioneerde hoofdagent uit Tilburg, het ene moment in zijn
atelier-museum van sloten en sleutels, het andere in het gemeentearchief
op zoek naar griezelige geschiedenissen van Noord-Brabant.
Voor zijn dood wilde hij zijn boek afhebben: ‘Vredig Brabant,
bijzonder Brabant’. Hij begreep mijn drang om prenten te kopen.
Tussen de boekenkasten hingen ze als behang aan de muur, in
grote ladebakken lagen de resterende, geordend naar onderwerp.
Ik doorzocht de stapel met kerken maar behalve Hoogstraten
was er geen toren met een appel en toch wist ik dat ik die spits
kende.
Op het midden van de tafel lag de torenprent. Waarom had ik
het gevoel dat ik iets bijzonders had? Kwam het doordat die
man zo inhalig deed? Nieuwsgierig draaide ik de prent om, aan de achterkant
stond een tekst. Er was een stuk afgesneden, dat van de brillenman.
De inkt was praktisch overal verbleekt. Bovenaan kon ik met moeite
lezen Beecke en verderop nog eens Beecke der H.Hil…. Beecke, Beecke,
het zat voor in mijn hoofd. Met mijn ogen dicht haalde ik de
spits terug: het was warm geweest en druk, razend druk, met
duizenden luisterend naar muziek op een grasplein voor een
kerk. Toen de muziek even stopte sloegen de klokken. Ik had
naar omhoog gekeken en door het gebladerte van de bomen
had ik de spits met de appel gezien. Pinksteren, Elastiekmuziek;
Beecke, natuurlijk Hilvarenbeek. Gretig las ik verder.
In de vouw van het blad was één regel niet aangetast: in eerste
geleedinghe van den toren. Verder onderaan cijns … tresoir … in den
toren. Helemaal onderaan had ook een vouw gezeten: ‘Canonicus
in ecclesia collegiata S.Petri Jan van Nispen. Dan volgde een streep en
daaronder begon de tekst opnieuw. Brilleman had de tekst vanaf
de cijns … tresoir … in den toren. Ik las en herlas. Vader moest meteen
komen, maar ik kreeg alleen zijn voicemail. ‘Pa, ik ga de toren van
Hilvarenbeek verkennen. Kom zo snel mogelijk.’ Ik borg de prent
zorgvuldig op in de vijfde lade bij de kerken.
58 59
Met tien man stonden we te wachten onder het horen-zien-en-zwijgenkopje.
‘Links Petrus met zijn net, de patroonheilige van de kerk. Rechts een
van de martelaren van Gorcum, Adrianus van Hilvarenbeek met
monstrans en strop om zijn nek.’
Ik luisterde wel naar de gids - een gezellige gezette man met lang
grijs haar, op zijn revers triomfeerde het draagteken van een
koninklijke onderscheiding - hij sprak bevlogen, iedereen luisterde,
maar ik was ongedurig, wilde naar de eerste zolder. Schiet op,
man. Eindelijk nam hij de sleutelbos en opende de voordeur en
de deur naar het trappenhuis. Ik schoot als eerste naar voren.
‘Wacht, eerst de buitendeur sluiten.’ De gids liep terug. Ik volgde
hem met mijn hoofd. Het was zo onverwacht dat ik even stopte
met ademen: achter mij stond de brillenman. Wanneer was
die binnengekomen?

Haastig liep ik de draaitrap op. Bijna kneep ik het pakje shag in mijn
rechterzak fijn. Ik rookte al een maand niet meer maar het pakje had ik
nodig, anders draaide ik door.
‘Niet meteen links,’ riep de gids, ‘dat is het toilet en het keukentje.’
De rest was een eind achter mij toen ik de eerste zolder binnenstapte.
Ik liep over een galerij rechtstreeks naar een lage buitendeur
die uitkwam op de loggia. Naast de deur zaten glas-inloodramen
en rechts daarvan hing, boven in de muur, een
deur. Waar ging die naar toe? Ik wilde net naar buiten stappen
toen de gids riep: ‘Stop, de buitendeur blijft dicht. Teveel vocht
voor het orgel. Orders van hogerhand.’ En hij wees met zijn
hand naar omhoog. Een paar mensen lachten met de gids
mee. Van de galerij liep een houten trap naar een ruimte met
stoelen en tafels. Ik volgde de groep naar beneden, de brillenman
liep pal voor me. De gids was al aan zijn volgende verhaal
begonnen, ik luisterde niet. Aan een van de muren hingen foto’s en
teksten over Van Hirtum, de orgelmaker. Terwijl ik deed of ik aan het
lezen was speurde ik de muur af. Niets. Op de muur tegenover mij ook
niets. Dan bleef alleen een houten binnenwand met deur over.
‘Hierachter staat het orgel,’ zei de gids en hij wees naar de houten wand.
Waar zat in ‘s hemelsnaam de tresoor? Toch achter de hangende
buitendeur? Ik staarde er zo geconcentreerd naar dat ik te laat merkte
dat de brillenman naast mij was komen staan. Net als ik staarde hij
naar de deur.
‘Tijd om verder te gaan.’ Op de volgende zolder stonden maquettes
van gotische kerken uit de omgeving. Aan de binnenmuur was een
luik dat uitgaf naar de kap van de kerk. Via een ladder konden de
mensen bij het luik komen. Om hen te helpen legde de gids zijn bos
sleutels op de grond. Vlug nam ik mijn mobieltje en nam meerdere
foto’s van de sleutels. Ik legde mijn pakje shag ernaast.
‘Modern stilleven,’ zei ik tegen de vreemd kijkende gids. Op mijn
knieën fotografeerde ik de sleutelbos van alle kanten. ‘Mijn
vader verzamelt sleutels.’
‘Ieder zijn hobby,’ zei de gids, ‘ik spaar bierflesjes, volle.’ Alweer
werd er gelachen. De brillenman bleef lang op de ladder staan.
Wat zag hij? Toen ik de ladder op wilde hield de gids mij tegen:
‘Te laat, we moeten verder. ‘t Is een lege ruimte, alleen stof.’ Brillenman
passeerde mij triomfantelijk. Vader moest de sleutels namaken, dan kon
ik op mijn gemak alles bekijken. Op de volgende zolder pingelde
iemand ‘Vader Jacob’ op een demo-beiaard, ondertussen gaf de
gids uitleg over het uurwerk en de speeltrommel. Ik concentreerde
mij op de muren in de hoop verschil te zien met de eerste
zolder. Het was lastig zoeken als je niet wist waar je moest
kijken, de tresoor kon overal zitten.
Na de klokken en de beiaard arriveerden we bij de voet van de
spits. Ik was onder de indruk van de ingenieuze houten
constructie, de anderen stonden voor de geopende luiken op
zoek naar herkenningspunten. ‘De toren van Hoogstraten,’
riep iemand. ‘Die van Breda,’ riep een ander. Brillenman stond
naar mij gedraaid. Door de zonnebril kon ik niet zien of hij
naar mij keek. Nu pas merkte ik dat hij voortdurend op zijn
onderlip beet, hij was nerveus.
‘We gaan naar moeder de vrouw,’ zei de gids. Opnieuw gelach.
Ik rende naar mijn auto, snel de foto’s afdrukken.
60 61
Vaders auto stond voor de flat geparkeerd. Ik sprong met twee treden
tegelijk, hij móést mij helpen. Vreemd, de deur stond open. Ik stapte
binnen en bleef abrupt staan.
‘Pa?’ Ik keek naar de ravage: over de vloer lagen mijn prenten
verspreid. ‘Mijn God, wie doet zoiets?’
Vader kwam naast mij staan. ‘ Rustig maar.’
‘Verschrikkelijk. Wie doet zoiets?’ herhaalde ik en in mijn hoofd wist
ik wie: de brillenman. Hoe kon hij anders weten waar hij moest
zoeken, dat stond alleen in mijn tekst. Ik liep naar de ladekast, de
lades waren leeg. Ik zocht tussen de prenten, de toren was weg.
‘Wat zoek je?’ vroeg vader. Ik vertelde over de prent en het belang
ervan voor mijn onderzoek en ook over de brillenman.
‘Reed hij toevallig in een grijze Honda CR-V?’
‘Hoe weet jij dat?’
‘Een nieuwsgierige buurvrouw.’
‘Pa, wil je een paar sleutels voor mij maken?’ Ik liep met hem
naar mijn computer en drukte de foto’s af.

‘Wat een vondst dat pakje shag! Nu weet ik hoe groot die sleutels zijn. Ik ga
aan de slag. Wacht hier op de recherche.’
Het duurde een eeuwigheid voor die arriveerde. Twee mannen namen
vingerafdrukken en zochten naar andere sporen. Over de Honda hadden
ze al gehoord, vader had nog lijntjes lopen naar het bureau.
Vader bracht niet alleen twee sleutels mee, hij hing ook een
nieuw slot in mijn voordeur. Hij begreep dat ik naar de toren
wilde. ‘Bel me als je mij nodig hebt.’
62
In de eerste zolder zocht ik alle muren af, ik ging ook de loggia
op. De hangende deur kwam uit in de hoek van de loggia. Geen
tresoor dus. Moest dringend naar het toilet; toen ik naar buiten
stapte zag ik het bordje bij de deur: torenzolder uit 1907. Dan kon
de tresoor onmogelijk hier zijn. Ik rende naar de tweede zolder en
meteen zag ik het: verstopt achter de ladder die naar de kap van de
kerk leidde, een stuk muur ter grootte van een A-4-tje, later dichtgemetseld,
in het metselwerk zaten uitsparingen. Ik had de juiste plek
gevonden! Ik had willen zingen en dansen, maar dat doe je niet in een
kerktoren, dus zong ik inwendig en liep dansend de trap af naar de wc.
63
‘Pa, kom meteen naar de toren. Ik heb het gevonden. Ik wacht in het
keukentje, eerste deur links.’ Hij zou onmiddellijk komen. Ik bleef op
een stoel wachten en toen hoorde ik een sleutel in de buitendeur. Ik
vluchtte de WC in. Voor vader was het nog te vroeg. Was het de
brillenman? Ik hield me stil. De voetstappen passeerden naar boven.
Op gelucht haalde ik diep adem. Na een paar minuten werd er op de
eerste zolder gezaagd en gebroken; hij had kennelijk het bordje bij
de deur niet gelezen. Het bibberen van mijn knieën verminderde.
Verontrust wachtte ik. Er passeerden voetstappen naar omhoog,
weer bibberden mijn knieën en toen eindigde het zagen en
breken.
‘Emmie, ik ben het. Hij is ingerekend. Zijn Honda stond voor
de kerk.’ Ik had vader willen zoenen, maar het geheim van
kanunnik Van Nispen wachtte.
Juryrapport
Het is een aardig verhaal, maar het plot is niet sterk. Het verhaal komt een
beetje traag op gang, al is het wel humoristisch en spannend geschreven.
De afloop is wat onbevredigend want we komen niet te weten wat het
geheim is. Misschien iets voor deel 2??

heT
geheiM
van
asTen
door Frank Sleutels

66
Het geheim van Asten
De sleutel tot een onontdekt Brabants kerkdorp
“Willem hoe?”
“Willemsveen. Net voordat je Brabant verlaat.”
“Eh, Ria, mijn TomTom herkent Willemsveen niet!”
“Nee, Willemsveen bestaat als dorp niet. Wacht, ik leg je de route uit. Neem
voorbij Eindhoven de afslag A67 richting Venlo. Op het Ei van Ommel, dat is de
rotonde bij Asten neem je de tweede afslag, richting Meijel. Op de hoek staat
Eetcafé De Buizerd. Daar wacht ik op je.”
Ria had al opgehangen. Ik keek nog eens naar de foto die ze me gisteren per
e-mail had opgestuurd. Jammer genoeg was het slot waarover ze in haar bericht
sprak niet te zien op de foto.
Onder de paars bloeiende heide komt een steen tevoorschijn die duidelijk het
Wapen van Merode draagt. Bernard de Merode kwam in 1595 door zijn huwelijk
met Catharina van Brede rode, de Vrouwe van Asten, in het bezit van de heerlijkheid
Asten. Ze verbouwden het kasteel van Asten en legden de dubbele slotgracht
aan van waaruit ze fanatiek ketters en heksen vervolgden. Gods oordeel
werd verkregen door de waterproef: Wie bleef drijven was behekst. De katholieke
Merode was vriend en vertrouweling van Willem I, Prins van Oranje. Maar
hoe zat die relatie precies? Want Willem verzette zich tegen verkettering en was
voor vrijheid van geloofskeuze. Willem van Oranje was het die later protestant
zou worden en als initiator van de Opstand in 1568 het begin zou inluiden van
de Tachtig jarige Oorlog. Die oorlog zou uiteindelijk leiden tot de onafhankelijke
Republiek der Nederlanden.
Maartens kende Asten niet alleen van beroemdheden zoals Lingo-Nance en het
Olympische goud van springruiter Piet Raijmakers maar vooral vanwege de
kerk en de kerkdorpen. Als theoloog en archiefwurm was hij geïnteresseerd
geraakt in de beelden die te zien zouden zijn in de Heilige Maria Presentatiekerk.
Daarop was afgereisd naar het Astense dorpsplein met daartegenover de
kruiskerk in neogotische stijl. In tegenstelling tot archiefspeurwerk wat bijna
alleen op afspraak en na veel aandringen kan, staat de deur van de kerk altijd
open. In de kerk treft Pastor Schellens voorbereidingen voor de Mis. Hij toont
Maarten het uitzicht over Asten vanuit de toren. Ook de kerk van het bij Asten
behorende kerkdorp Heusden is te zien. Het carillon in de toren is vanzelf-
sprekend gegoten door de Astense klokkengieterij Eijsbouts, zoals zoveel klokken
in Nederland van Astense makelij zijn. Naast het kokkenspel hangen in de
toren ook speelklokken, die onder andere gebruikt worden bij uitvaarten. Aan
de zwaarte van de klank hoort men in de wijde omgeving of er een man, vrouw
of kind begraven wordt.
“Wat is er waar over het geschiedkundige gerucht dat de Merode naar het protestante
geloof zou zijn overgestapt aan het begin van de Tachtig Jarige Oorlog,”
vraagt Maarten aan de Pastor.
Pastor Schellens fronst. Hij wenkt Maarten naar een van de oudste beelden van
de kerk. Daar in het schip staat een beeld van de Heilige Appolonia. Zijn vinger
glijdt over de voet van het beeld en met een klik opent zich een verborgen laatje
in de zijkant van de stenen voet. De Pastor neemt een koperen sleutel uit het
laatje. Groot is Maartens verbazing als hij het wapen van De Merode familie in
de sleutelboog gegoten ziet staan. Een haan en een omgekeerd kruis vergezellen
het wapen. Duidelijke verwijzingen naar Petrus, een van de 12 apostelen.
Andermaal een connectie tussen de Merode en het Katholieke geloof.
“Jij bent Petrus, de rots waarop ik mijn kerk zal bouwen, en de poorten van het
dodenrijk zullen haar niet kunnen overweldigen. Ik zal je de sleutels van het
koninkrijk van de hemel geven, en al wat je op aarde bindend verklaart zal ook
in de hemel bindend zijn”, zo zegt Jezus in het Nieuwe testament”.
“Mattheus 16:18-19”, vult de Pastor aan en hij knikt instemmend. “Zowel het
beeld als de sleutel dateren uit omstreeks 1525. Allerminst bewijs dat Merode
uiteindelijk niet protestant zou zijn geworden.”
“Waar dient die sleutel voor. Waar past hij op?”
“Geen idee. Een slot heeft het beeld niet. Er is nooit een slot gevonden waarop
deze sleutel past.”
“Mag ik een afgietsel laten maken van de sleutel. In de reconstructie van de
geschiedenis van de Merode familie en van Asten kan een kopie van die sleutels
van onschatbare waarde zijn”.
“Ja, op voorwaarde dat je de opbergplek van het origineel niet bekend maakt.
Het huis van God mag dan nooit gesloten zijn, als de opbergplek van de sleutel
bekend wordt, dan is hij binnen de kortste keren gestolen.”
67

68
Na zijn bezoek aan de Astense Kerk rijdt Maarten door naar het vroegere huis van
de Merode familie, het kasteel van Asten. Wie vandaag de dag Asten verlaat via de
Meijelseweg rijdt kerkdorp Heusden tegemoet. Maar alvorens de Heusdense
dorpskern in zicht komt, ligt aan de rechterzijde het kasteel van Asten-Heusden.
Op dit kasteel resideerden voorheen de heren van Asten. Nu rest er, omringd
door bossen en water, een romantische ruïne met weelderige begroeiing.
Luttele meters verder, de Meijelseweg ver volgen, passeer je de Voordeldonksche
Broekloop, net als de Astense Aa, een zijtak van het riviertje de Aa. De Aa en haar
Astense en Heusdense zijtakken ontspringen in de Groote Peel, het nationale
park op de Brabants-Limburgse grens.
Het grootste bewijs dat de Merodes van geloof veranderd zouden zijn komt uit
recente opgravingen. Uit de slotgracht van het kasteel van Asten komt een scherf
van een baardmankruik tevoorschijn. Op het zegel staat een paus die ondersteboven
gezien in een duivel verandert. Aan de vooravond van de Tachtigjarige
oorlog was dit soort symboliek heel gebruikelijk in de propagandastrijd tussen
katholieken en calvinisten. De scherf draagt het jaartal 1567, één jaar voordat
Willem van Oranje in oktober 1568 de slag in Brabant verliest en de Tachtigjarige
Oorlog begint.
Maarten heeft een vreemd voorgevoel. Ria heeft het over een steen met het
Merode wapen en over een slot wat in of aan de steen zou zitten. Dit moet vast
en zeker iets te maken hebben met de sleutel uit de Heilige Appolonia. Maarten
kijkt naar zijn bijrijderstoel. Daar ligt de kopie van die sleutel, gemaakt met
toestemming van Pastor Schellens.
In café De Buizerd zit Ria aan een tafeltje met een duimendik dossier. Ze stelt
zich voor en steekt direct van wal. Onmiskenbaar een Brabants accent.
“Vroeger was dit café het middelpunt van Willemsveen. Café De Buizerd heette
toen nog Peelzicht en was behalve restaurant en café,een rustpunt en buurtcentrum,
ook de plek om te telefoneren en/of om benzine en diesel te tanken. Dat
het niet bestaande dorp Willemsveen, vernoemd naar Willem van Oranje, vroeger
wellicht bestaan heeft, of misschien in de planning zat, valt aan een aantal zaken
nog steeds te herkennen. Willemsveen omvat grotendeels de vogelwijk. De straat-

70
namen, zoals de Buizerdweg, waar we nu zitten, zijn vernoemd naar het vogelrijke
gebied van de Groote Peel. Vogelspotters komen uit heel Nederland voor
de ganzenkolonies en de doortrekkers zoals de kraanvogels en houtsnippen.”
Ria praat honderduit en in een razend tempo.
“Willemsveen deelt zijn postcode met Asten, niet met Heusden. Bovendien volgt
het kengetal voor telefoon na de 0493 niet zoals in Asten en Heusden met een 6
maar met een 5. Behalve een café heeft hier in Willemsveen ook een lagere
school gestaan. De rij berken in het grasland aan de overkant van de Meijelseweg
herinneren nog aan de plek waar het schooltje heeft gestaan, uiteindelijk ten
prooi gevallen aan de schaalvergroting in het onderwijs.”
“Ja, ja, erg interessant Ria, maar hoe heb jij deze steen ontdekt? En waar is
die?”
Maarten haalt de Merodesleutel uit zijn zak gehaald en legt die op tafel.
Ria’s adem stokt.
“Hoe kom je daaraan? Is dat het wapen van Merode?”
“Ja. Het origineel ligt in de kerk van Asten. Maar vertel me meer over de Merodesteen.”
“Ja, daar kom ik nu bij. Toen het schooltje werd gesloten in 1982 is het archief,
tezamen met de naamboog die boven de ingang hing, op de zolder van dit café
terecht gekomen.”
Ze wijst naar de muur achter me waaraan een metalen boog hangt met in
geel-groene letters “Kardinaal Mindszentyschool”. Stille getuige van een stukje
Willemsveen-geschiedenis.
“Daar heb ik het archief een aantal jaren geleden gevonden. Tussen alle papieren
kwam ik een dagboek tegen van één van de leerlingen van het schooltje.
Daaruit wil ik je een aantal passages voorlezen.”
Ria opent haar dossier en leest voor vanaf een gekopieerd vel:
Donderdag Donderdag 5 5 juni juni 1980.
1980.
In In de de klas klas begint begint alles alles te te schudden.
schudden.
De De klok klok aan aan de de muur muur zakt zakt scheef scheef en en de de vloer vloer trilt.
trilt.
De De Juf Juf zegt zegt dat dat het het een een aardbeving aardbeving is.
is.
Bij Bij een een aardbeving aardbeving laat laat God God hemel hemel en en aarde aarde schudden.
schudden.
“Die aardbeving
aardbeving wordt geregistreerd bij het meetstation in Heythuysen, net over
de grens in Limburg. Met een
een kracht
kracht van van 3.8 3.8 op op de de
schaal
schaal van van Richter Richter moet hij
in de wijde omtrek te voelen zijn geweest. De aardschokken
aardschokken worden veroorzaakt
door de Peelrandbreuk
Peelrandbreuk
Peelrandbreuk. De breuklijn loopt ter hoogte van Willemsveen langs de
Peel. Door de tektoniek is De Groote Peel met zijn hoogveen ontstaan. Waarschijnlijk
heeft die aardbeving
aardbeving
de steen met het slot blootgelegd want even later
staat in het dagboek:”
Zaterdag 7 juni 1980.
De hut is scheef gezakt en daar is nu een kuil met een rare grote steen.
De steen heeft een geheim slot maar de sleutel is zoek.
Ria toont een getekend kaartje met de locatie van de hut.
Vrijdag 13 juni 1980.
In de kerk heb ik gebeden: “Heilige Antonius, beste vrind, maak dat ik die sleutel vind”.
“Die kerk is waarschijnlijk de Antoniuskerk in Heusden vernoemd naar de
Portugese Antonius van Padua. Precies op de sterfdag van Antonius bidt onze
dagboekschrijver opdat hij de sleutel zal vinden.”
“In katholieke kringen wordt Antonius aangeroepen om verloren zaken terug te
vinden,” vult Maarten aan.”
“Ja, desondanks heeft onze dagboekschrijver die sleutel niet gevonden, maar
heb jij hem kennelijk te pakken gekregen. Laten we testen of jouw sleutel past
op onze Merode-steen?”
Vanuit De Buizerd lopen ze door de doodlopende Peelweg tot ze na een honderd
meter aan de rand staan van de door de heide paars kleurende Peel. Al
klauterend en klimmend door het ruige natuurgebied bereiken ze een diepe
kuil die begrensd wordt door een nog dieper liggende rots. Onder de heide is het
Wapen van de Merode zichtbaar, zoals op Ria’s foto. Aan de zijkant van de rots
zit een koperen beslag in de vorm van een sleutelgat. Gehaast springt Maarten
de kuil in en steekt de Merode-sleutel in het slot.
Plots
Plots schudt
schudt de
de aarde
aarde onder
onder hun
hun voeten.
voeten. Maarten
Maarten moet
moet zich
zich aan
aan Ria
Ria vastklamvastklampenpen
om
om niet
niet in
in het
het openscheurende
openscheurende veen
veen te
te glijden.
glijden. Minutenlang
Minutenlang schokt
schokt de
de aaraarde.de.
Voor
Voor hun
hun ogen
ogen scheurt
scheurt de
de de Peelrandbreuk.
Peelrandbreuk.
Als de grootste schrik gezakt is
toont zich een openbaring. De rots blijkt een deur te zijn die ontwricht door de
aardbeving toegang verschaft tot een stenen kapelletje. Een stenen kruis is van
71

72
onder het veen vandaan gekomen. Een stenen beeld gelijkend op de Astense
Appolonia steekt nu gedeeltelijk boven het veen uit.
“Geen dorp zonder kerk.” Maarten snakt nog naar adem.
“Ja, deze ontdekking zou Willemsveen, als kerkdorp van Asten, wel eens definitief
op de kaart kunnen zetten,” antwoordt Ria en nieuwsgierig beginnen ze uit alle
macht te graven.
Juryrapport
Ook in dit verhaal is een goede balans tussen feiten uit de lokale geschiedenis
en verzonnen informatie, al heeft de auteur er wel veel informatie in verwerkt.
Het verhaal wordt hierdoor ietwat omslachtig. Desondanks toch een erg mooi
verhaal en interessant om te lezen.
73

de
legende
van sinTe
gerTruyden
door Milja de Vries

De legende van Sinte Gertruyden
Weg. Verdwenen. Alsof hij nooit heeft bestaan. En het is nog maar zo kort
geleden.
Een weekeindje weg, we waren er echt aan toe. De laatste maanden was het druk
geweest, veel afspraken met familie en vrienden en ook drukte op het werk. Hajo
had besloten dat er aan genoeg verplichtingen was voldaan en dat wij nu aan
de beurt waren. Een lang weekeinde weg moest wel kunnen. En wanneer waren
we voor het laatst weggeweest? We konden het ons niet meer herinneren en dat
gaf de doorslag.
Hij had de kaart van Nederland gepakt en er een gum op gegooid. Toen de gum
was uitgestuiterd bleef het liggen op een natuurgebied ergens in Brabant. De
Biesbosch. Daar zouden we naartoe gaan.
Het dichtstbijzijnde plaatsje was klein, we hadden er nog nooit van gehoord. Des
te spannender. Hajo pakte de laptop en ging op zoek naar een overnachtingsadres
en warempel, er was een hotel in het dorpje. Zonder internet- of mailadres,
maar wat verwacht je in zo’n buitengebied. Hajo pakte de telefoon, hij
wist dat als hij nu niet zou boeken, dat het er nooit meer van zou komen.
Er was nog plaats en hij boekte een tweepersoonskamer met ontbijt van vrijdag
tot en met zondagnacht. Ik had er meteen zin in. Ach, wist ik toen maar wat ik
nu weet.
Brabant, we waren er eigenlijk nog nooit geweest. Ja, er door heen gereden op
weg naar verre oorden. Maar nog nooit was onze bestemming Brabant. We kenden
de provincie eigenlijk ook niet, gelukkig bood internet uitkomst. Brabant
schijnt bijzonder te zijn en veel historie te herbergen. Rijks rooms leven, lazen
we. We stelden ons voor dat er op elke hoek van de straat een kapelletje zou
staan. En dat de pastoor nog ouderwets door de straten van de oude dorpen
loopt. In vol ornaat natuurlijk. ‘De hand van God zie je terug in Brabant’,
stond er op de website. Hand van God, hmmmmm, wat moet je je daarbij
voorstellen…. Afijn, we zouden wel zien. Na een half uurtje googlen hadden we
al zoveel leuke tips gekregen, we hoefden ons niet te vervelen.
Enkele weken later was het zover. We pakten korte broeken in en truien, in deze
tijd van het jaar kon het alle kanten op. En als stadsmensen zijn we nou eenmaal
niets gewend. We zouden bijtijds vertrekken en de toeristische route nemen. Zo
vaak kwamen we niet in Brabant en luidt het spreekwoord niet dat het vooral
gaat om de reis ernaartoe en niet zozeer om de eindbestemming? Een beetje
uitslapen en uitgebreid ontbijten, wat mij betreft kon het weekeinde nu al niet
meer stuk. We vertrokken rond koffietijd en stopten onderweg bij een restaurant
voor een ouderwets broodje bal met een kopje de-koffie-staat-klaar. Het kon
de pret niet drukken. In de naastgelegen winkel kochten we een fles Schrobbelaer,
typisch Brabantse kruidenbitter zei de verkoper. Wie weet hoe koud het
kan worden op de hotelkamer, giechelden we naar elkaar.
Uiteindelijk kwamen we met schemer aan en moesten we goed zoeken naar ons
hotel. Het bleek in een doodlopend straatje te liggen. Er waren geen straatlantaarns
en in het hotel brandde maar een enkel lampje. Vreemd, we hadden toch
gereserveerd? Ja, de datum op de papieren van het hotel klopte. We belden aan
en het duurde even voordat er opengedaan werd. De waard keek wantrouwend
uit zijn ogen, maar deed wel de deur voor ons open toen hij zijn eigen briefpapier
in mijn hand zag. Een vrouw achter hem heette ons hartelijk welkom en
bracht ons naar een kleine, maar schone kamer.
Nadat we ons hadden geïnstalleerd zijn we het dorpje gaan verkennen. Het was
inderdaad een typisch dorpje: twee straten, een kerk en een bakker. Helaas geen
restaurant maar de grote stad was in een kwartiertje rijden te bereiken.
76 77
Na een heerlijk maal waarbij we gepraat en gepraat en gepraat hebben, vielen
we als een blok in slaap. Om 9 uur werd er op de deur geklopt. Verbaasd over
de vreemde omgeving kwamen we langzaam bij onze positieven. Er stond een
heerlijk ontbijt voor de deur met gekookte eitjes, versgeperst sinaasappelsap,
eigengemaakte jam en heerlijk geurende verse broodjes. Nou snapten we waar
dat Bourgondisch Brabant vandaan komt, het klopte aan alle kanten. Een beetje
loom kleedden we ons aan en gingen naar beneden.
De hoteleigenaresse stond wat op te ruimen en we maakten even een praatje.
Tenslotte kent zij de omgeving en heeft ze de beste tips. Ze raadde ons aan om
een boot te huren in de Biesbosch, dat lag hier inderdaad vlakbij. Zij zou wel
voor lunchpakketten zorgen. En voor vandaag zouden we kunnen fietsen naar
Geertruidenberg, een gezellig stadje in een mooie omgeving, want in Brabant
kon je goed fietsen, vertelde ze. En overal waren fietsen te huur. Terug op de
hotelkamer reserveerden we op de meegenomen laptop alvast een boot voor de
volgende dag. We keken naar de voorspellingen, die gaven gelukkig zon door.
Ook keken we of we wat informatie over Geertruidenberg konden vinden.

78
We kwamen al snel op een site waar we lazen over een zekere gravin van Strijen.
Volgens een oorkonde uit het jaar 992 stichtte deze gravin een kerk in haar
eigen goed van Thorn. Montem littoris ubi beatissima Gertrudis corporaliter
conversata est, et cellam habet a beato Amando consecratam [...]. Oftewel: ‘in
de berg aan de kust [Geertruidenberg] waar de zeer heilige Gertrudis in eigen
persoon naar toe is getrokken en waar zij een door de heilige Amandus gewijde
kapel bezat’.
Er volgde informatie over een driebeukige romaanse tufstenen kerk uit het jaar
1100, de directe voorganger van de gotische St. Gertrudis- (of Grote) kerk. Uit
opgravingen bleek dat er geen enkele aanwijzing was voor een voorganger van
de kerk uit circa 1100, noch voor het bestaan van bewoning in de 7e eeuw. En
daar konden we het mee doen.
Het was fris buiten, heerlijk. De rest van de dag brachten we door op de fiets,
gek dat we hier nooit eerder waren geweest, want het was er prachtig. De fietsverhuurder
had een leuke route op de kaart aangegeven, inderdaad langs Geertruidenberg.
Eenmaal aangekomen in Geertruidenberg waren we precies op
tijd voor een rondleiding door de kerk. We waren nou toch nieuwsgierig naar
dat Rijke Roomse leven. De gids vertelde over de ontstaansgeschiedenis van de
stad en de kerk en liet ons zelfs de toren beklimmen. Met rode hoofden van
de inspanning genoten we van het uitzicht. Eenmaal beneden begonnen de
ogen van de gids te twinkelen. Wisten wij dat er opgravingen waren gedaan
in de kerk? Er waren oude documenten gevonden waarvan de oorsprong en
de authenticiteit twijfelachtig waren. Daarin stond dat er allerlei voorwerpen
waren gevonden van ongeveer 1000 jaar na Christus. Onder andere beeldjes van
Gertudis en andere heiligen, een wijnkelk en een mysterieus kistje. Er is jaren
gezocht en gegraven, zonder enig resultaat. Historici twijfelden openlijk aan de
echtheid van de documenten. Maar de inwoners van Geertruidenberg laten zich
niet van de wijs brengen, vertelde de gids lachend. Verhalen over kelken, kistjes
en de hand van God moet je niet onderschatten, voegde hij er ernstig aan toe.
De hand van God, die waren we al eerder tegengekomen…
Eenmaal buiten vonden we al snel een gezellig terras en bestelden iets te eten.
We keken wat om ons heen en zagen een oud vrouwtje lopen. Ze zag er arm en
ouderwets uit en keek verschrikt om zich heen. Ze versnelde haar pas toen ze
ons zag. “Ik moet jullie waarschuwen”, zei ze zachtjes terwijl ze dicht bij ons

stond. “Jullie zijn net in de kerk geweest?” Ja, knikten we. “Hebben jullie het
kistje gezien?” Kistje? We keken elkaar vragend aan. “Heb je de legende van het
kistje niet gehoord? Het schijnt dat de gravin van Strijen een kistje heeft achtergelaten,
ergens in Geertruidenberg. Maar dat het na de overstroming verloren
is gegaan.” De gravin van Strijen? Oh ja, die naam waren we op internet tegengekomen.
“Nee, geen kistje gezien”, zeiden we. “Niet? Hmmm, ik voorzag toch echt dat
jullie het kistje zouden zien.” “Wat zou er in het kistje moeten zitten?” Ze
kromp ineen en keek angstig om zich heen of iemand ons gehoord kon hebben.
“Sssttt” zei ze. “Niet zo hard praten. Want kijk uit; wie het kistje niet met eerbied
omringt, komt nooit weer.”
We keken elkaar aan, wat een verhaal. Zou het een grap zijn? We lachten naar
elkaar en wilden vragen of ze misschien iets wilde drinken, maar, hè, waar was
ze ineens gebleven? Ze was nergens meer te zien. Hajo maakte nog een rondje
om het terras maar nee, geen spoor van de oude dame.
De waardin kwam met goedgevulde borden en iets onthutst begonnen we te
eten. We vergaten het voorval al snel terwijl we genoten van een welverdiende
lunch, we hadden toch trek gekregen. Na de lunch stapten we op de fiets en
reden door weilanden, langs water en door kleine dorpjes terug naar het hotel.
Al met al een mooie tocht.
We aten in hetzelfde restaurant als de avond er voor en gingen vroeg naar bed.
We moesten tenslotte op tijd ons bed uit. Om half 8 werd het ontbijt geserveerd
en stonden de lunchpakketten klaar. Zo stonden we om kwart over 8 al bij de
bootverhuurder, met truien en regenjassen en twee overvolle lunchpakketten.
We kregen een korte uitleg over de boot en over het ontstaan van de Biesbosch.
Dit natuurgebied is ontstaan na de Sint Elisabethsvloed van 1421: een deel van
het toen ondergelopen polderland is nooit meer opnieuw ingedijkt. Wat een
raar idee dat je kan varen waar vroeger mensen geleefd en gewoond hebben.
We gingen op pad. Wie zou sturen? We hadden nog nooit een boot gehuurd.
Ietwat lacherig en wiebelig gingen we op pad, ik zou op de heenweg sturen, Hajo
op de terugweg. Gelukkig hadden we een kaart meegekregen.
Nadat we de drukke rivier hadden overgestoken kwamen we in rustiger kreken.
Je hoorde er alleen het gefluit van de vogels en het geruis van de wilgen. De
Biesbosch was uitgestorven in dit seizoen. Heerlijk, die stilte, dat hadden we echt
even nodig. We dobberden, praatten en waren stil en zo verstreek de ochtend.
We kwamen bij een eilandje en stapten uit. Zo’n mooie picknickplaats vind je
niet gauw. We pakten onze lunchpakketten uit: verse broodjes, worst, boerenkaas,
fruit en wat zoetigheid, er is niet veel nodig om een mens gelukkig te
maken. Hajo wilde nog een stukje varen na de lunch, maar ik wilde lezen. Dat
spannende boek lag al maanden ongeopend naast mijn bed. Ik zwaaide Hajo
uit en was al snel in mijn boek verdiept. Ik zag hem niet eens meer de hoek
omvaren.
Na een uurtje werd het ineens kouder. Ik trok mijn vest wat dichter om me
heen. Het begon te waaien. Eerst zachtjes, maar het ging steeds harder waaien
totdat het stormde. Het werd donker, terwijl het pas 3 uur was. Vreemd.
Ik keek om me heen, maar zag Hajo nog niet voorbij komen. Ik pakte mijn
mobiel om hem te waarschuwen voor de zwarte lucht die er aan kwam, maar
geen gehoor. Ach, ik ken hem. Als hij het naar zijn zin heeft, hoort en ziet ie
niets meer om zich heen. De zwarte lucht kwam dichterbij en dichterbij. Ik
werd langzamerhand bang, ongerust ook. Een akelig gevoel kroop langzaam via
mijn ruggengraat mijn lijf binnen. Vrouwelijke intuïtie?
Dit duurde een kwartier en toen begon het ineens enorm te regenen. Met bakken
tegelijk kwam het de hemel uit. Heel raar, dit was toch allemaal niet voorspeld?
Gelukkig bleef ik nog een beetje droog in het vervallen schuurtje dat op het
eilandje stond. Nog steeds geen gehoor aan de mobiel. Een keiharde knal: onweer!
Ik gilde van schrik. Nog zo’n donderknal. Oorverdovend. Bibberend richtte
ik mij tot Heilige Christoffel, die had me al zo vaak beschermd op reis. Oh heilige
Christoffel, bescherm mij tegen het kwade, oh heilige Christoffel, bescherm
mij tegen het kwade, oh heilige Christoffel, ...Langzaam werd ik rustiger.
De regen stopte even snel als deze begonnen was en het werd ook meteen lichter.
Vogels begonnen weer te fluiten en het akelige gevoel trok langzaam weg.
Een half uur later kwam Hajo eindelijk de hoek om, verzopen en wel. Wat was
ik blij dat ik hem zag! Hij zag er buitengewoon opgewekt uit, wat vreemd is
omdat hij niet van regen houdt. Zijn moeder zegt altijd dat Hajo van suiker is en
daarom niet van regen houdt.
Hij grijnsde naar me en trok me de boot in. “Kom”, zei hij, “we gaan eens op huis
aan, ik heb genoeg water gezien.” Op de terugweg zat hij achter het roer en bleef
glimlachen, zelfs toen ik hem vroeg of en wat er ondertussen gebeurd was.
We hebben nog een paar heerlijke dagen doorgebracht, maar Hajo wilde niet
vertellen wat er gebeurd was. Dat zou hij later nog wel eens doen. Over een jaar
of zo.
80 81

82
Vorige maand was het zover. Het was ongeveer een jaar geleden dat we in de
Biesbosch waren geweest. We waren vroeg in bed gekropen en ik lag lekker tegen
Hajo aan terwijl hij begon te praten:
“Weet je nog dat jij ging lezen en dat ik in mijn eentje verder ging? Heerlijk om
zo door de stilte te varen. Ik zag de natuur om me heen en hoorde de vogels
fluiten. Gek dat je die geuren en geluiden vergeet als je in de stad woont. Het
deed me denken aan de vakanties in mijn jeugd, kamperen in Nederland met
het hele gezin. We waren alleen maar buiten, de hele dag. Echt genieten. Maar
nu dwaal ik af. Ik voer een stukje over een bredere beek en kwam bij een zijtak
die niet op de kaart stond. En je weet wat ik dan doe.” Vragend keek hij me aan.
Ja, knikte ik, “daar moet jij dan heen”. “Yep. Ik stuurde het bootje de kreek in.
Verder en verder. Het gekke was dat het stil werd, maar dat viel later pas op.
Het werd donker en ging flink waaien.“ “Klopt” riep ik, “dat was mij ook als
opgevallen.”
“Shhttt! Het werd ondertussen zo donker dat ik bijna niet meer zag waar ik naartoe
ging. Toch voelde ik dat ik verder moest. En verder. En verder. Na een tijdje
hoorde ik iets tegen de boot aanbotsen. Ik stopte de motor en keek in het water.
Omdat het zo donker was, zag ik vrijwel niets. Behalve een raar vaag schijnsel in
het water. Het leek alsof iemand een zaklantaarn of zo onder water vasthield. Ik
hing over de rand en voelde wat het was. Het leek wel een kistje. Niet groot en
niet echt zwaar dus ik had het zo in de boot getrokken. Op dat moment begon
het keihard te regenen. Ik was meteen doorweekt.
Eenmaal uit het water bleef het kistje schijnen, niet fel maar wel aanwezig. Ik
keek ernaar; een oud vervallen kistje met kokkeltjes en waterplanten er op.
“Groeien er kokkels in de Biesbosch?” vroeg ik, maar hij hoorde het niet.
“Er zal geen slotje op maar toch was het dicht. Vreemd, dacht ik nog, zo’n oud
kistje, maar wel helemaal in takt. Er stond een tekst op. Ik dacht eerst dat het
Latijn was. Maar het was gewoon verweerd doordat het jarenlang in het water
had gelegen. Met moeite kon ik het lezen: Eighendom van den Gravinne van
Strije. Ik dacht nog, bekende naam en herinnerde mij het stuk van internet.
Ik ging er goed voor zitten. Draaide het om en om en om en voelde of er ergens
een opening was. Ja! Er zat een klein knopje achter een stukje hout en toen ik
daarop duwde sprong het deksel open. Ik boog me iets voorover en wat ik toen
zag….
83

Op dat zelfde moment hoorde ik een enorme donderknal, het was een stem die
riep: ‘zeg niet wat u ziet, want er zal ongeluk komen’. Ik keek snel om me heen,
maar zag niemand. Zo raar. Het leek wel of die man, het was een mannenstem,
alsof die man achter me stond en in mijn oor schreeuwde. Maar ik zag niets. Ik
keek nogmaals in het kistje en hoorde die stem weer. Dit keer leek het alsof hij
ín mijn hoofd zat. Hij riep zo hard dat het voelde alsof mijn hoofd zou ontploffen:
‘zeg niet wat u ziet, want er zal ongeluk komen’.”
Ondertussen kwamen flarden van herinneringen mijn hoofd binnen. Ik had die
knallen ook gehoord, maar dacht dat het onweer was. Die wind, de slagregens,
ik had het allemaal meegemaakt.
Juryrapport
Meteen, patsboem, staat de lezer in het verhaal. Een ontzettend spannend begin.
Het is daarbij erg leuk dat het verhaal vanuit het perspectief van de toerist
in Brabant wordt verteld. Helaas wordt er niet veel historische informatie in
het verhaal verwerkt en is het iets langdradig. Het ‘sterke verhaal’ zou sterker
worden door het iets in te korten. Dan blijft er een fantasierijke en spannende
thriller over.
84
“Ik heb nou een jaar mijn mond gehouden, ik denk dat ik nu wel kan vertellen
wat ik zag. Ik deed deksel open en zag…”
Op dat moment viel het licht uit en knalden de ramen open. Ik zag niets meer,
hoorde alleen de wind en mijn eigen gegil. Na 2 minuten was het weer voorbij.
De wind was weg en verbijsterd viel ik terug in de kussens, tegen Hajo aan. Hij
voelde koud en stug aan. Ik draaide me naar hem om en keek in zijn ogen. Zijn
blik was leeg. Ik riep hem maar hij antwoordde niet. Ik schudde aan zijn lijf
maar kreeg geen reactie. Hij ademde wel gewoon. In paniek belde ik de huisarts
die meteen kwam. Dat was een maand geleden. Hajo is ondertussen getest en
bekeken door de beste doctoren. Niemand weet wat er met hem aan de hand
is. Zijn lijf functioneert gewoon, net als vroeger, maar Hajo is weg. Verdwenen.
Alsof hij nooit heeft bestaan.
85

de vogel
gods
door Bertram Westera

De Vogel Gods
Ik wend me af van de Vogel Gods in donkerbont vetkrijtmozaïek en werp
opnieuw, in heimelijk ontzag, een blik op het Bätz-orgel dat er zojuist het
zwijgen toe heeft gedaan. De kerk stroomt leeg. Ik wacht tot de grote bulk van
concertgangers z’n jas heeft gevonden en buiten staat. Ik heb een hekel aan dat
gedrang. Ik kan de oude preekstoel in het verste deel van de kerk nog wel even
bekijken. 1822, las ik ergens.
Buiten schuift een wolk voor de zon. In een oogwenk is het helderwit van de
tegenoverliggende muur vervaald tot de troosteloze kleur van natte sneeuw.
Naast de preekstoel blijkt een in grijze natuursteen uitgevoerde gedenksteen te
hangen. 1923, in herinnering aan Henricus Vos, geboren in ’s-Hertogenbosch,
gestorven 1 juli 1523. De eerste martelaar der Reformatie.
‘Interessante dubbelzinnigheid, vind u niet?’
Ik schrik maar half. Alsof ik al vermoedde dat iemand me geluidloos volgde.
De koude rilling die mij doet verstijven is alleen de bevestiging van dat
vermoeden.
‘Koud?’
Ik knik. ‘De zon hoeft maar even weg te zijn…’
De man is een halve kop kleiner dan ik en zeker dertig jaar ouder. Het tweedelige
pak op zijn asgrijze overhemd is zwart met een blauwige afglans. Zijn
dunne, gelige haar is lang en het is achterover gekamd. Uit elk van zijn witte
wenkbrauwen priemen een paar lange, krullende haren als schorpioenenstaarten
naar voren. Hij schudt zijn hoofd en knikt tegelijk. Zijn onderkin die als een
halfvolle knikkerzak aan het gerimpelde vel van zijn kaken hangt, deint mee.
‘Maar – interessant, vindt u niet? Eerste martelaar der Reformatie. Dat is dubbelzinnig.’
‘O ja?’
‘Niet? Gaat het volgens u om een volgeling van de Reformatie? Of om een slachtoffer
ervan?’
De vurigheid waarmee hij zijn blik van onderaf in mij boort, doet pijn. Ik wend
me wat meer naar de steen en van hem af. Maar hij beweegt mee. Ik ontwijk zijn
blik, haal diep adem en laat tussen mijn tanden fluitend wat lucht ontsnappen,
eer ik opmerk: ‘Naar de datering te oordelen zou je zeggen: een volgeling. De
Reformatie, dat zijn dan nog enkelingen, dat heeft nog niet eens die naam.
Zouden die een vuist kunnen maken? Laat staan slachtoffers?’
Ik moet naar een ander onderwerp. ‘Bent u verbonden aan deze kerk?’
De man knikt, maar geeft verder geen uitleg. Hij zou koster kunnen zijn,
predikant misschien. Maar hij lijkt me zeker zeventig.
Hij draait zich langzaam om naar de steen. ‘Als geen ander…’ mompelt hij.
Ik doe beheerst maar beslist een paar stappen naar rechts en begin het namenbord
te lezen, maar besluit onmiddellijk me nog nadrukkelijker van de man af
te wenden en kies de oude preekstoel als doelwit voor mijn aandacht. ‘Deze
wilde ik nog even van dichtbij zien,’mompel ik.
‘Ja, ’s ook mooi’, hoor ik hem, met een veel kleinere stem, ver weg nu, beamen.
Hij staat daar nog even, weifelend lijkt het haast. Dan, terwijl ik een schuine blik
op het namenbord van lutherse predikanten werp dat hier ook hangt, en steels
de ooghoek in de gaten houd waarin hij zich bevindt, zie ik hem aan zijn vinger
likken en ermee langs een van de randen van de gedenksteen strijken. Dan draait
hij zich met een krachtige beweging om en beent naar de uitgang.
Ik wacht een ogenblik en doe dan een snelle pas in de richting van de steen. Ik
bekijk de door zijn speeksel bevochtigde baan van twee bij vijf centimeter,
rechtsonder. Er zit een beschadiging. Krassen. Welbewust aangebracht. Niet
zoals vandalen doen, maar keurig, als een signatuur. Een rondje met een liggend
streepje erdoor met daarachter het getal 69.
88 89
De man staat nu bij de glazen tochtdeuren vlak voor de uitgang. Hij heeft mij
gezien. Ik begeef me zijn kant op, ik kan weinig anders. Hier en daar nog een
zijwaartse stap, een pas op de plaats. Maar ik zal hem er niet meer mee misleiden.
Ik heb gezien wat hij mij wilde laten zien. Ik knik hem zo terloops
mogelijk toe als ik de deur door wil stappen. Op dat moment schiet hij als een
getergde cobra naar voren en steekt mij een visitekaartje toe. ‘Kent u Grieks?’
‘Sorry?’
‘Of u Grieks kent. Oudgrieks. De taal van de Evangeliën.’
Ik haal mijn schouders op. ‘Gehad, op school, maar dat is twintig jaar geleden.
Ruim. Dus nee, niet echt.’
‘Genoeg om te weten wat u las, daarnet.’ Zijn stem gaat omhoog en wordt tegelijk
zachter en akelig hees. ‘Genoeg dus om te weten wat u moet weten over de
schenker van die steen!’ Met een gemelijke hoofdknik dwingt hij mijn blik naar
het kaartje dat ik willoos van hem heb aangenomen.*
Mijn nek begint pijn te doen van het turen naar het scherm. Henricus Vos,
meldt het visitekaartje. De naam gecentreerd, even onder het midden. Een

miniatuur van de gedenksteen linksboven, als een bedrijfslogo. Onderin over de
volle breedte een priegelige reeks cijfers, letters en leestekens. Onder zijn naam
heeft hij met de hand geschreven: U vindt mij op het internet. Ik had het kaartje
vluchtig bekeken en haastig, zonder nadenken in mijn broekzak gestopt. Ik
wilde de kerk uit. Pas thuis had ik het klamme vodje tevoorschijn gehaald en
wat beter bekeken.
‘U vindt mij op het internet.’ Maar vijf kwartier googlen op Henricus Vos heeft
mij van alles opgeleverd, behalve de man die mij tot deze zoektocht heeft aangespoord.
Een luthers predikant die leefde van 1642 tot 1708. Standplaatsen
Leiden, Amsterdam en Zwolle. Niet Den Bosch. Een in 1835 geboren winkelier
uit Oud-Emmercompascuüm. Zijn zoon, geboren 1864, arbeider in Vlagtwedde.
De kapittelvicaris van Den Bosch uit de jaren 1656-1657. Goed, dat is Den
Bosch. En zowaar de eerste martelaar der Reformatie zelf, zij het alleen als
zijnde vermeld op die gedenksteen. Maar geen Henricus Vos, man van rond de
zeventig, aan bieder van zijn visitekaartje hedenmiddag in de Grote Kerk te
Den Bosch.
Ineens zie ik wat ik al veel eerder had moeten zien, en ik begin de brei van
tekens onderaan het kaartje in te tikken: https://th69.henricus.vos/ref_666%sourceid=
ev_th?th69&56&111&10_mail=JHD. Driemaal lezen, letter voor letter. Nee, geen
tikfouten. Enter. Even gaat mijn scherm op zwart. Dan doemt als uit een
inktzwarte nevel het vetkrijtmozaiek uit de Grote Kerk op. Alleen zijn de
Hundertwasser-kleuren veranderd in uiteenlopende tinten rouwrandengrijs en
de Vogel Gods is niet wit maar bloedrood. Als wassend water spoelen van onderuit
het scherm tekens weg, die ik van vanmiddag herken, het gemanipuleerde
kunstwerk weg: θ 69. Ik klik het beeld aan. Er verschijnt een tekst: ‘Jezus zegt: Zalig
zijn zij, die vervolgd worden, in hun hart. Zij zijn het, die werkelijk de Vader kennen.’ –
naar de aanhef te oordelen iets uit een Dode Zee-rol, een apocrief evangelie of
zo... Ө69, een Griekse thèta gevolgd door een nummer uit een nadere indeling.
th69.henricus.vos/… – het Thomas-evangelie! Negenenzestigste logos, hoe kun je
eroverheen kijken? ‘Genoeg om te weten wat u moet weten over de schenker van
die steen!’ – die schenker was dus een Thomas-adept. En wist, of dacht te weten,
dat de martelaar die 1 juli 1523 stierf dat ook was.
Opnieuw ga ik met de cursor naar de thèta, die de tekst alweer heeft verzwolgen.
Maar nu staat er Ө56 en verschijnt er een andere tekst: ‘Jezus zegt: wie de
wereld heeft leren kennen, heeft een lijk gevonden; en wie een lijk heeft gevonden, is de
wereld te boven gekomen.’
Weer verdampt de tekst en verschijnt de thèta: Ө111. Dubbelklik. ‘Jezus zegt: Wie
zichzelf zal vinden, gaat boven de wereld uit.’ Allemaal Thomas, geen twijfel mogelijk.
Weg tekst, Ө10, dubbelklik. ‘Jezus zegt: Ik heb een vuur geworpen op de wereld en ziet.
Ik bewaar het tot het oplaait.’ Weg tekst. Hé – een button waarop staat ‘reageer’. Ik
heb al geklikt. Zal ik reageren? En wat? Oude malloot met zijn visitekaartje. Een
vuur geworpen op de wereld. Tot het oplaait. Wat is hij van plan?
In de adresregel is mijn e-mailadres al ingevuld als afzender. Hoe kan hij – ik
check het Norton-icoontje rechtsonder. Norton disabled. Hoe –
Ik klik op sluiten rechtsboven. De site sluit niet, er verschijnt alleen Ө34 in de
kopregel. En in het berichtveld: ‘Als een blinde een blinde meetrekt, vallen ze allebei in
de put.’ Ik maak me sterk dat ook die logos begint met ‘Jezus zegt’, maar deze gek
heeft kennelijk ook wel door dat hij Jezus, of Thomas, nu toch wel erg opzichtig
laat buikspreken.
Nog een keer sluiten, nu via de taakbalk. Geen effect. Dan maar het paardenmiddel:
CTRL-ALT-DEL. De kopregel geeft nu Ө74. Ik lees de tekst in het berichtveld:
‘Er staan velen rond de put, maar niemand daalt af in de put.’ Mijn aanvankelijke
onrust, inmiddels aangezwollen tot een allesomvattende angst, slaat om in
woede. De vuilak speelt een spelletje met me. Hij volgt me, hij ziet alles wat ik
doe om me uit die verdomde fuik te bevrijden waar hij me in heeft laten lopen.
Ik ga naar het berichtveld en wis zijn tekst. Ik tik: ‘Ik weet wie u bent. Wat wilt u?’
Verzenden. Ik wacht. Een seconde of tien. Dan gaat mijn scherm op zwart. Even
later dobbert traag vanuit de linker onderhoek de Grote Kerk mijn scherm op.
Midden in het beeld knippert het woord ‘ info’. Ik klik. Ө71: ‘Ik zal dit Huis
verwoesten en geen mens zal het ooit weer op kunnen bouwen’, deint het door de
langzaam vervagende foto heen. Onder de tekst verschijnen twee knoppen: OK
en Delete. Ik probeer opnieuw CTRL-ALT-DEL. Het werkt niet.
Een hacker, een waanzinnige. Iemand die denkt dat Henricus Vos een aanhanger
van Thomas was; die een signatuur op die gedenksteen dat van alles kan betekenen,
zo heeft uitgelegd, of het misschien wel zelf heeft aangebracht, weet ik veel,
dat hij het als zijn roeping kon gaan zien om als een gnostische jihadist
Henricus Vos te wreken op de Grote Kerk te Den Bosch.
Ik klik op Delete, dat lijkt me beter dan OK zeggen op de verwoesting van dit Huis.
Al kan Delete hetzelfde inhouden. Hij antwoordt onmiddellijk. Ө82: ‘Wie dichtbij
mij is, zit dichtbij het vuur en wie verre van mij is, is verre van het Koninkrijk.’ Dan begint
het binnenwerk van mijn laptop onrustbarend te kraken en lijkt een drukgolf
door de lucht te gaan die mijn hele kamer doet trillen. Het scherm gaat opnieuw
90 91

op zwart. Na een paar seconden verschijnt het bevrijdende Windows-logo met
het woord Afsluiten en een zandlopertje.
Buiten klinkt een brandweersirene. Ik kijk uit het raam in de richting van het
stadscentrum. Een bangelijke, bleekblauwe hemel, waar tegenaan een dunne
sliert bewolking omhoog kringelt. Zou rook kunnen zijn. De v-vorm van de wolk
lijkt wel een vogel. De Vogel Gods die door het open dak verdwijnt. De kerk uit.
Het kunstwerk in vetkrijt is van Roel Heijmans. Het bevindt zich met het Bätz-orgel, de oude
preekstoel, het namenbord en de gedenksteen in de Grote Kerk te ’s-Hertogenbosch.
De citaten uit het Evangelie van Thomas zijn genomen uit de vertaling van Gilles Quispel,
uitgegeven bij In de Pelikaan, Amsterdam, 2004.
Juryrapport
Een goed geschreven verhaal, spannend tot het eind en met een verrassende
climax. Eeuwenoude legendes krijgen door het gebruik van internet een
eigentijdse lading in dit verhaal. We weten zeker dat in de komende tijd menig
natte vinger gestreken zal worden over de herdenkingssteen in de Nederlandse
Hervormde Kerk aan het Kerkpleintje in Den Bosch. Zou die mysterieuze code
er echt op staan…..?
92 93

de
schaT
op de
regTe hei
door Annemieke Wiercx

De schat op de Regte Hei
Ik heb het verhaal vele malen horen vertellen. Als kind zaten mijn broertjes en
ik gekluisterd aan de lippen van mijn vader. Hij kon zo spannend vertellen. Als
het verhaal uit was durfde ik eigenlijk niet meer naar bed. Later, toen ik ouder
werd, deed ik het verhaal af als lokale folklore, niet echt bijster interessant. En
nog later raakte het verhaal bij mij in de vergetelheid.
Maar onlangs, toen ik ’s avonds over de Regte Hei liep en de schemer
sneller omsloeg in het donker dan ik verwachtte, kwam het verhaal plots
weer helder in mijn geest. Want ik zag ze, de dwaallichtjes. Ik weet het
zeker. Het waren geen autolampen, geen fietslichten en geen zaklantaarns,
maar dwaallichtjes. Volgens de legende wijzen de dwaallichtjes, ook wel schatlichtjes
genoemd, de weg naar de schat. De lichtjes geven aan
dat de tijd rijp is om de schat te vinden en zij verschijnen aan degene die hiertoe
uitverkoren is.
Maar laat ik eerst het verhaal vertellen.
De roof
Het verhaal speelt zich af lang, lang geleden. Het was op een koude, donkere
nacht dat twee rovers de kerk van Alphen binnendrongen. Ze braken het
tabernakel open en ontvreemdden hieruit twee gouden kelken. Met de buit in
een zak verdwenen ze in het duister van de nacht.
Nu waren deze kelken kort daarvoor aan de kerk van Alphen geschonken door
de nieuwe bewoners van Hof ter Brake in Alphen. Bijna niemand
in het dorp kende de nieuwe mensen, maar men wist wel te vertellen dat het
Tempeliers waren. Ridders van de Tempelorde, die in het Heilige Land hadden
gevochten en daar goud en goed hadden verworven. Hun rijkdom was blijkbaar
zo groot dat ze hiervan lustig konden uitdeelden; in ieder geval werd de kerk
van Alphen verblijd met twee prachtige kelken. Helaas maar voor korte duur.
De rovers hadden dus een goede slag geslagen en moesten alleen nog zorgen dat
ze zo snel mogelijk ongezien weer thuiskwamen. Ze holden zachtjes door het
dorp, langs de bosrand richting de hei. Via de hei was de kortste weg naar huis,
er was weinig kans dat ze daar iemand tegen kwamen. Geen mens durfde immers
‘s nachts op de hei te komen, want het zou er spoken en heksen zouden er hun
heksendans uitvoeren. De rovers waren niet bepaald bang uitgevallen, dus zij
waagden zich wel op de hei.
Heilige hosties
Maar de tocht was lang en de buit was zwaar, dus de rover die de zak droeg verlangde
naar een rustpauze. Bovendien was hij razend nieuwsgierig naar hun vangst.
“Laten we even rusten” en hij voegde de daad bij het woord, ging zitten en opende
de zak. “Wat doe je nou?”, zei de andere rover, “ben jij gek, we moeten door”.
“Gewoon, even kijken, dat kan toch wel”. “Niks ervan”, reageerde de ander fel, “dat
doen we pas als we veilig thuis zijn”, en hij ritste de zak uit de handen van zijn
maat. Die op zijn beurt de zak weer teruggreep, waardoor de buit op de grond
viel. Beide rovers zagen kleine, dunne rondjes de zak uitrollen. De ene rover
pakte er één op: “Dat zijn verdomme hosties, man”. De andere rover raapte er
ook een paar op. “Je hebt gelijk, heilige hosties. Wat moeten we daar nou
mee?”.
“Kom, we moeten onze tocht afmaken”, zei de verstandigste van de twee. “Die
hosties laten we hier liggen, wat zand erover en wegwezen hier”. Ze moffelden
de hosties onder de grond, stopten de kelken terug in de zak en vervolgden
snel hun weg over de hei.
96 97
In handen van de heksen
Plotseling hoorden de rovers stemmen. Snel zochten ze beschutting achter een
eenzame berkenboom midden op de heidevlakte. Het waren vrouwenstemmen en
het leek wel of er een lied gezongen werd. Eén van de rovers keek waar het geluid
vandaan kwam en hij zag dat ze vlakbij de grafheuvels waren. Daar, rondom de
grootste heuvel, tekenden zich 7 silhouetten af die in een kring stonden. De
silhouetten leken zich langzaam in het rond voort te bewegen. Het gezang was
gestopt en er klonk nu één stem, een heldere, hese stem. De rovers schrokken, want
die stem kenden ze. Het was onmiskenbaar die van de waardin van de herberg.
De vrouw sprak over het wel en wee van de mensen uit het dorp; er was een
vrouw in barensnood, een man die op sterven lag en een boerenzoon met
liefdesverdriet. Telkens nadat ze gesproken had, klonk een gezang van de andere
vrouwen, waarin steun en heling werd gevraagd aan moeder aarde.
De haren van de rovers stonden inmiddels rechtovereind van angst. Dit was een
heksenbijeenkomst! En iedereen wist dat je daar maar beter ver bij vandaan
moest blijven.
Plots werd het stil, ijzig stil. En het bleef stil. Ineens hoorde de rovers de hese
stem luid en duidelijk, vlakbij: “Welkom in ons midden, heren. Komen jullie ons
de kelken terugbrengen”?

De rovers wisten niet hoe snel ze weg moesten komen, de zak met de buit op de
plek achterlatend.
Knielende schapen
De volgende dag liep er een herder met zijn kudde over de hei. Zijn schapen
graasden en zijn hond liep naast de kudde, al met al een vredig tafereeltje. Plots
gebeurde er iets vreemds. De schapen weigerden om nog verder te lopen, de een
na de ander draaide en draalde, ze bewogen onrustig heen en weer, maar doorlopen,
ho maar. Zelfs de stok van de herder kon hier geen verandering in
brengen. En ineens werd het schouwspel nog vreemder. Eén voor één zakten
alle schapen door de voorste poten, het zag eruit alsof ze knielden! Welk een
wonder geschiedde hier?
De herder had zoiets nog nooit meegemaakt; schapen die knielen. Hier moest
meer aan de hand zijn. Hij keek eens goed naar de plek en zag dat de grond
omgewoeld was, waarschijnlijk niet eens zo lang geleden. En onder een dunne
zandlaag vond hij een aantal witkleurige platte rondjes. Tot zijn verbazing zag
hij dat het hosties waren.
“Hoe komen die hier nou terecht?” De herder stond weer op en keek eens om
zich heen, op zoek naar een aanwijzing voor deze vraag. Zijn schapen stonden
inmiddels een stukje terug kalmpjes te grazen en ook zijn hond lag er vreedzaam
bij. Hij stond voor een raadsel. De herder prakkiseerde even en spoedde
zich toen naar de pastoor om de hosties bij hem af te geven.
Bij de kerk aangekomen deed de herder opgewonden zijn verhaal aan de
pastoor. En op zijn beurt vertelde de pastoor hem over de kelkenroof uit zijn
kerk. Hij was helemaal van slag door deze daad. Vooral omdat hij zo blij verrast
was geweest met de gift; die prachtig gouden kelken, echte heilige vaten,
helemaal uit het Heilige Land. Nu waren de hosties weliswaar terecht, maar
waar waren de kelken?
Magische krachten
De herder liep zwaar in tweestrijd terug naar de hei. Wat als hij die kelken kon
vinden? Dan zou hij een rijk man zijn. Maar ook een dief? Nee, want hij had ze
niet uit de kerk geroofd. Toch? Gewoon eens gaan kijken bij de plek van de
hosties of daar nog een spoor te vinden zou zijn. Of beter nog, even wachten tot
het donker wordt.
99

Toen de avond gevallen was toog de herder naar de bewuste plek. Hij speurde
daar de omgeving af en verhip, zag hij daar een lichtje schijnen? Jawel, een zwak
schijnsel, daar in de verte. Hij besloot erop af te gaan. Maar het leek wel alsof het
licht steeds van plek veranderde, hoe dichter hij naderde, hoe verder het licht
weg bewoog. De herder kreeg het gevoel dat het licht hem de weg wees, steeds
verder de hei op. Tot het licht stil bleef hangen. Het voelde alsof hij werd voortgetrokken,
alsof zijn benen vanzelf wisten waar ze zijn moesten en zelfs zijn
handen hadden een eigen wil. Voor hij het wist zat de herder op zijn knieën
met zijn handen in de grond te graven. Hij leek wel bezeten. Steeds dieper en
dieper gingen zijn handen de aarde in. Tot hij plots een hard voorwerp voelde.
Hij veegde het zand weg en zag een gouden gloed van onder het zand
tevoorschijn komen.
Juryrapport
Erg leuk aan dit verhaal is de verbinding tussen de historische gegevens van de
aanwezigheid van de Tempeliers (Dan Brown!), de grafheuvels op de Regte Heide
en de elementen van een ‘traditioneel Brabants volksverhaal’ over dwaallichten.
De inleiding is erg mooi: je hoort de verhalenverteller bijna spreken. Daarnaast
is dit een verdienstelijke bijdrage aan het levend houden van ons cultureel
erfgoed.
100
De grote zwarte hond kreeg hij pas in de gaten toen deze woest blaffend voor
hem in de kuil stond. De herder schrok zich wezenloos en probeerde het beest
weg te jagen, maar de hond viel ‘m aan. En niet één keer, maar telkens weer, als
de herder ‘m weg geduwd had, bleef hij onverzettelijk proberen om zijn vlijmscherpe
tanden in het lijf van de herder te boren. Hij moest zijn vege lijf redden
en kreeg geen enkele kans om de schat nog te bemachtigen. Na een uitputtende
strijd kon de herder de hond eindelijk overmeesteren en hij sleurde het dier
mee, terug naar de boerderij van zijn baas. Op het erf ketende hij het beest vast
aan een ketting. Doodop kroop de herder in zijn bed. En wat hij de volgende
ochtend zag, zou hem nog lang heugen. Op het erf lag aan de ketting geen hond,
maar een vrouw. De waardin van de herberg.
Tegen zoveel duistere machten was de herder niet opgewassen. Met schaamrood
op zijn kaken maakte hij de vrouw los en deze verdween zonder een woord te
zeggen.
101
De herder heeft het nooit meer aangedurfd om op zoek te gaan naar de schat.
Dus de gouden kelken, meegenomen door de Tempeliers uit het Heilige Land,
liggen nog steeds begraven ergens op de hei. Geen mens weet waar. En, zo wil de
legende, als de schat zich wil laten vinden, zal zij dit kenbaar maken. Door schatlichtjes
te tonen aan de uitverkoren vinder.

Brabant biedt voor ieder wat wils. Schitterende natuur in de vorm van uitgestrekte
polderlandschappen en heidelandschappen, afgewisseld met vennen en naaldbossen.
Een boeiend cultuurlandschap met talrijke authentieke dorpjes.
Bourgondische steden, met trendy shops en bijzondere restaurants, verschillende
evenementen en een bijzonder religieus erfgoed in de vorm van veldkapelletjes,
wegkruisen, kloosters en abdijen.
Alle ingrediënten voor bijzondere ervaringen en ontmoetingen zijn in Brabant
aanwezig. Ontdek zelf de vele facetten van Bijzonder Brabant. Op de website
www.bijzonderbrabant.nl vindt u allerlei mogelijk heden en tips voor een
bijzonder verblijf of een bijzonder uitstapje.
102
Het Bijzonder Brabant Magazine is hét toeristisch lifestyle magazine van Brabant.
Hierin vindt u allerlei tips voor leuke uitstapjes, een evenementenkalender en
interessante toeristische artikelen. BBM wordt aangevuld door de regiopockets
waarin de lezer een overzicht krijgt van het toeristisch-recreatieve aanbod per
regio door praktische informatie. Meer informatie vindt u op www.bbmonline.nl.
103
In de prachtige cultuur- en natuurlandschappen ligt een uitgebreid netwerk
van fiets-, wandel-, skate-, auto- en ruiterroutes. Deze routes bieden de liefhebber
de mogelijkheid om uitgebreid kennis te maken met het Brabantse land.
In 2004 is Routebureau Brabant van start gegaan. Routebureau Brabant is een
initiatief om het gebruik van recreatieve routes in Brabant te bevorderen, onder
andere door informatie verstrekking via de website www.routebureau brabant.nl.
Op deze site vindt u een totaaloverzicht van alles wat Brabant te bieden heeft op
routegebied.
In het boek ‘Het Brabant Mysterie’ staan verschillende spannende verhalen over
het religieus erfgoed van Brabant. Op basis van deze verhalen heeft Route bureau
Brabant zes fietsroutes ontwikkeld die de fietser langs de bezienswaardigheden
beschreven in de verhalen voeren. Zo kunnen zij op hun ‘Religieuze
ontdekkingstocht door Brabant’ uitvinden of de verhalen verzonnen of waar
zijn.

104
Colofon
‘Het Brabant Mysterie – Schatrijke verhalenbundel’ is een uitgave van het Brabants Bureau voor Toerisme en is
uitgegeven in het kader van het project ‘Religieuze ontdekkingstocht door Brabant’ van het Brabants Bureau
voor Toerisme.
Dit project is mogelijk gemaakt door financiële bijdragen van Schatten van Brabant (het culturele programma
van de Provincie Noord-Brabant) en REAP West-Brabant (samen werking Provincie Noord-Brabant, Kamer van
Koophandel Zuidwest (en SvB) Nederland en Sociaal Economische Samenwerkingsverband West-Brabant).
Schatten van Brabant
Het doel is om meer mensen – van jong tot oud – te interesseren voor kunst, cultuur en cultuurhistorie. En dus
geeft Schatten van Brabant ons verleden nieuwe betekenis: een betekenis voor nu en voor de toekomst. Kijk voor
het volledige programma op www.schattenvan brabant.nl.
Uitgave/jaar Brabants Bureau voor Toerisme, 2008
Grafisch ontwerp Van Riet Ontwerpers, ’s-Hertogenbosch
Drukwerk Drukkerij Gianotten, Tilburg
Fotografie Linn de Kort Fotografie, Tilburg en anderen
Samenstelling en redactie Brabants Bureau voor Toerisme, N. van Isterdael
Ontwikkeling fietsroutes Routebureau Brabant
Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd
gegevensbestand of openbaar gemaakt in enige vorm of op enige wijze zonder voorafgaande
schriftelijke toestemming van het Brabants Bureau voor Toerisme.

Het Brabants Bureau voor Toerisme heeft in het kader
van het landelijk uitroepen van het jaar 2008 tot
‘Jaar van het Religieus Erfgoed’, een verhalenwedstrijd
georganiseerd. Geïnteresseerden werden
hierin uit gedaagd om een spannend verhaal, à la Da
Vinci Code, over religieus erfgoed in Noord­Brabant
te schrijven. De wedstrijd bleek een groot succes. De
spannendste verhalen vindt u terug in dit boek.
Op basis van deze verhalen zijn zes fietsroutes ontwikkeld
die de fietser langs de bezienswaardigheden
beschreven in de verhalen voeren. Zo kan men zelf op
‘Religieuze Ontdekkingstocht’ om te achterhalen of
de verhalen verzonnen zijn of gebaseerd zijn op
feiten.