J a a rverslag 2 0 0 6 - CBF

Ve reniging Hendrick de Keyser

J a a r verslag 2 0 0 6

A C H T E N T A C H T I G S T E J A A R V E R S L A G

Voorzijde omslag:

‘Heilige Geesthofje’ te Naaldwijk (foto HdK)

Achterzijde omslag:

Plattegrond ‘Heilige Geesthofje’ (tekening HdK)

J A A R V E R S L A G 2 0 0 6

V E R E N I G I N G H E N D R I C K D E K E Y S E R

Vereniging Hendrick de Keyser

De Vereniging heeft tot doel het behoud van architectonisch of historisch waardevolle huizen in Nederland.

A l g e m e e n

Vereniging Hendrick de Keyser is opgericht op 3 januari 1918

en erkend bij Koninklijk Besluit van 26 februari 1918 no. 62.

Haar laatstelijk gewijzigde statuten zijn vastgelegd in een notariële

akte d.d. 17 juli 2002. De vereniging is ingeschreven in het

verenigingsregister van de Kamer van Koophandel en Fabrieken

te Amsterdam onder no. 40530264.

Iedereen kan lid worden van de Vereniging, zowel particulieren als

bedrijven.

De minimum contributies zijn:

• voor een gewoon lid e 20 per jaar;

• voor een lid ‘voor het leven’ (30 jaar) e 360 ineens.

Bedrijven kunnen alleen lid worden op jaarbasis. Bedrijven en

andere lichamen die aan de vennootschapsbelasting zijn onderworpen

kunnen giften aan de Vereniging aftrekken voorzover zij

tezamen met andere giften e 227 te boven gaan. De aftrek bedraagt

ten hoogste 10 % van de winst.

Behalve leden kent de Vereniging donateurs. Deze betalen tenminste

e 100 per jaar. Zij ontvangen de reguliere publicaties van de

Vereniging doch kunnen verder geen aanspraak maken op de

rechten die overige leden hebben.


Voor de inkomstenbelasting kunnen giften aan de Vereniging

worden afgetrokken, voorzover deze giften, tezamen met andere

aftrekbare giften, zowel e 60 als 1 % van het drempel inkomen te

boven gaan. De aftrek bedraagt ten hoogste 10 % van het drempel

inkomen. Giften in de vorm van termijnen van lijfrenten, welke

berusten op een bij notariële akte van schenking aangegane

verplichting om de termijnen gedurende vijf of meer jaren ten

minste jaarlijks uit te keren, zijn steeds aftrekbaar.

De vereniging is een instelling die de bevordering van kunst en

wetenschap ten doel heeft als bedoeld in de Successiewet en de

Wet op de Inkomsten, resp.Vennootschapsbelasting. De vereniging

is sinds 1 januari 2006 zowel vrijgesteld van schenkingsrechten

over ontvangen schenkingen als van successierecht over ontvangen

erfstellingen en legaten. Voorts is de vereniging door het Centraal

Bureau Fondsenwerving gecertificeerd.

Vereniging Hendrick de Keyser wordt structureel gesteund door:

BankGiro Loterij en SNS REAAL Fonds.

Het secretariaat van de Vereniging is gevestigd te:

Keizersgracht 743

1017 DZ Amsterdam

T e l e f o o n 0 2 0 521 06 30

T e l e f a x 0 2 0 521 06 39

Website w w w . h e n d r i c k d e k e y s e r . n l

E-mail i n f o @ h e n d r i c k d e k e y s e r . n l

B a n k r e l a t i e s

ABN-AMRO 4 1 . 1 8 . 4 0 . 2 0 7

Postbank 4 8 7 1 8

Samenstelling Bestuur

e n Raad v a n C o m m i s s a r i s s e n

per 31 december 2006

E r e l e d e n

R. Meischke

P.M. van der Laan

B e s t u u r Jaar van aftreden

P.B. de Bruijn v o o r z i t t e r 2 0 0 7

H.B. van Wijk p e n n i n g m e e s t e r 2 0 0 8

A.A. Schulting s e c r e t a r i s 2 0 0 8

H.J. Brouwer 2 0 0 8

mw. C.W. Fock 2 0 0 7

K.A. Ottenheym (m.i.v. 1 jan. 2007) 2 0 1 0

Raad van Commissarissen

A.L.L.M. Asselbergs 2 0 0 7

A.M. van der Meij 2 0 0 7

M. Schimmelpenninck 2 0 0 7

J.C. Bierens de Haan 2 0 0 8

W.F. Dutilh 2 0 0 8

C.P. van Eeghen 2 0 0 8

F.Q. Hoebens 2 0 0 8

mw. M.C. Kuipers 2 0 0 8

mw. G.W. van Montfrans-Hartman 2 0 0 8

T. de Swaan* 2 0 0 8

J.P.E. Teding van Berkhout 2 0 0 8

mw. A.C. de Bruijn 2 0 0 8

A.J.C. van Leeuwen 2 0 0 8

mw. F.G. van Diepen-Oost* 2 0 1 0

W.H. van Ittersum 2 0 1 0

A.J.A.M. Lisman 2 0 1 0

B. Bleker 2 0 1 0

E. Veen 2 0 1 0

G.W.J. Rooijakkers 2 0 1 0

B. Staal (m.i.v. 1 jan. 2007 teruggetreden) 2 0 1 0

K.J. Storm* 2 0 1 0

* audit commissie

D i r e c t e u r

C.S.T.J. Huijts

In Memoriam

Op 17 februari 2007 overleed onze

oud-voorzitter mr. D.A. Nederlof.

Van 1968 tot 1983 maakte Dick

Nederlof deel uit van ons bestuur.

Bij zijn benoeming trad hij toe tot

het Dagelijks Bestuur in de functie

van penningmeester. In die hoedanigheid

voerde hij kort na zijn

aantreden een stelselwijziging door

in de toerekening van de verwachte

Mr. D.A. Nederlof

rijkssubsidie bij restauraties, waar-

( 1 9 1 3 - 2 0 0 7 )

door een beter beeld ontstond van

de toenmalige financiële positie van

de Vereniging. In 1975 werd hij naast penningmeester tevens

ondervoorzitter van het Dagelijks Bestuur en de laatste twee jaar

van zijn bestuurslidmaatschap fungeerde hij als voorzitter.

Dick Nederlof was een zeer enthousiast en actief bestuurslid.

Ook na zijn actieve bestuursperiode bleef hij de ontwikkelingen op

de voet volgen en was hij een trouwe bezoeker van onze jaarlijkse

vergaderingen en bijeenkomsten. Hierbij leverde hij in bescheidenheid

altijd stimulerende bijdragen.

Tot twee jaar geleden bezocht hij ook vrijwel alle Open Dagen

en toonde hij zich immer enthousiast over de bereikte resultaten.

De Vereniging is Dick Nederlof veel dank verschuldigd.

P.B. de Bruijn

v o o r z i t t e r

J A A R V E R S L A G 2 0 0 6


P a g i n a

6

9

1 9

2 2

2 6

2 6

3 0

3 2

3 4

3 6

3 7

4 4

5 2

6 2

6 8

I n h o u d

I n l e i d i n g

V e r w e r v i n g e n

Restauraties recent verworven panden

Restauraties bestaand bezit

F i n a n c i ë n

V e r e n i g i n g s z a k e n

Jaarcijfers 2006

B a l a n s

Staat van Baten en Lasten

Toelichting op de Balans en de Staat van

Baten en Lasten

A c c o u n t a n t s v e r k l a r i n g

A r t i k e l e n

Een nieuw leven voor de Schoonhovense watertoren

door L.P. Ouweneel

De Cellebroederskapel te Maastricht:

een juweel van de flamboyante gotiek

door S. Minis

De Nederhof van kasteel Honselaarsdijk

door K.A. Ottenheym

Alfabetische lijst van huizen

V e r s p r e i d i n g s k a a r t

Dordrecht, Wijnstraat 127, ‘In Bevereburch’.

Console. (foto HdK)

6

Verslag van de V e r e n i g i n g ‘Hoofdprijs’ in de BankGiro Loterij: cheques ter

I n l e i d i n g

Een enkele keer wordt tijdens lezingen of rondleidingen wel de

vraag gesteld of er geen eind komt aan het werk van onze Vereniging.

Ook de Overheid wekt met de afschaffing van het restauratie

subsidiestelsel de indruk dat Nederland wel klaar is met zijn monumenten.

Alleen goed onderhoud zou voldoende moeten zijn om

onze voorraad aan bijzondere monumenten in stand te houden.

Wij hebben zelf in voorgaande verslagen aangegeven dat deze

ontwikkeling aanleiding geeft tot zorg over de mogelijkheden om

panden die in slechte staat verkeren onder onze hoede te nemen.

Het achterliggende jaar 2006 heeft een overduidelijk antwoord

gegeven op al deze twijfels! Als nimmer tevoren is er een beroep

gedaan op onze Vereniging, waardoor het jaar uiteindelijk is afgesloten

met maar liefst elf nieuwe bezittingen! Meer dan ooit zitten

hier prachtige panden bij die door particulieren aan de Vereniging

zijn geschonken, in het vertrouwen dat die panden alleen in òns

bezit werkelijk goed bewaard blijven.

Meer dan ooit hebben fondsen de Vereniging gesteund met bijdragen

om aankopen en restauraties mogelijk te maken. En meer dan

ooit hebben gemeenten en stichtingen een beroep gedaan op

‘Hendrick de Keyser’ om problemen met bijzondere monumenten

uit hun bezit op te lossen. En tenslotte heeft ook het ministerie van

O.C.&W. aan het einde van het jaar besloten om aan twee restauraties

subsidie toe te kennen uit een speciale achterstandsregeling.

Dat pleziert ons in het bijzonder omdat juist in 2006 een paar hele

bijzondere restauraties weer getoond hebben, dat alleen de combinatie

van zelf – met eigen vakkennis – restauraties uitvoeren aan

panden die tevens eigendom zijn, de vrijheid geeft om de prachtigste

resultaten te bereiken. Wij kunnen immers zonder afhankelijk te

zijn van derden beslissen om een voorgenomen plan aan te passen

aan ontdekkingen tijdens het restauratieproces. Het is duidelijk dat

er voorlopig geen eind komt aan het werkveld van onze Vereniging

en dat ‘Hendrick de Keyser’ zich razendsnel aanpast aan de ingrijpend

gewijzigde omstandigheden in de Nederlandse monumentenz

o r g .

Particuliere schenkingen In 2006 zijn vier (!) van de elf

aanwinsten geschonken aan de Vereniging. In twee gevallen betrof

het een algehele schenking, in de twee andere gevallen behielden de

schenkers het recht om het overgedragen huis te blijven bewonen.

In 1999 heeft de heer P.J. Tichelaar de panden aan de Turfmarkt 5

en 7 te Makkum al aan de Vereniging geschonken. Dit jaar heeft hij

de twee garages die ieder bij een woning behoren eveneens ‘om

niet’ overgedragen aan ‘Hendrick de Keyser’. Deze verwerving

heeft uit historisch oogpunt geen waarde, maar het beheer van de

Inspectie van het dak van Bolwerk 2 te Dordrecht

onder leiding van de schenkers. Panoramisch uitzicht

over het beroemde drierivierenpunt. (foto HdK)

twee eerder verkregen panden wordt met deze acquisitie versterkt.

Ter bestrijding van toekomstig onderhoud heeft de heer Tichelaar

nog een bedrag aan deze schenking toegevoegd.

Zeer bijzonder is het beroep dat mevrouw A. Bearda-Klijzing

namens haar nicht mw. J . Hillerström al in 2004 op de Vereniging

deed. In dat jaar werd duidelijk dat mevrouw Hillerström door haar

hoge leeftijd niet meer in staat zou zijn om haar huis aan de Molenstraat

63 te Den Helder zelf te bewonen. Het was echter de nadrukkelijke

wens van mevrouw dat dit kleine, maar zeer zorgvuldig

uitgevoerde huis in zorgzame handen zou komen. Het 19deeeuwse

huis geniet geen enkele beschermde status en de vrees was

zeer gerechtvaardigd dat het bij verkoop op de markt zwaar

verbouwd of gesloopt zou worden. Nadat ons duidelijk werd hoe

bijzonder het interieur van Molenstraat 63 was, heeft de Vereniging

besloten zich over dit juweeltje te ontfermen. Omdat de kosten van

het noodzakelijke herstel geheel voor rekening van de Vereniging

zouden komen, besloot de familie tot een schenking. Direct na de

overdracht in maart is begonnen met de restauratiewerkzaamheden.

Eveneens deze zomer kwam de overdracht rond van een monument

aan de Herengracht 241 te Amsterdam. Het betreft een in oorsprong

17de-eeuws huis met een 19de-eeuwse lijstgevel, waarachter

de interieurafwerking van een grondige verbouwing uit 1732 zeer

gaaf bewaard is gebleven. Bij dergelijke verbouwingen van grachtenpanden

in de 18de eeuw werd meestal een fors achterhuis met

een luxe ontvangstzaal aan het huis toegevoegd. Bij Herengracht

241 was daarvoor geen ruimte vanwege zijn ligging nabij een hoek.

De zaal is hier in het voorhuis op de eerste verdieping ondergebracht.

Het ondiepe perceel heeft op meer plaatsen in het huis tot

curieuze oplossingen geleid, die wonderlijk genoeg eeuwen van

gebruik ongeschonden hebben doorstaan. De huidige particuliere

eigenaar/bewoners, de heer J.J.M. Bordens en mevr. E.H. Heesen,

hebben met veel zorg alle historische details bewaard en gerestaureerd.

Om deze zorg ook voor de verre toekomst te garanderen

hebben zij besloten hun huis aan ‘Hendrick de Keyser’ te schenken,

onder de voorwaarde dat zij het zelf mogen blijven bewonen.

V E R S L A G V A N D E V E R E N I G I N G J A A R V E R S L A G 2 0 0 6

waarde van 1,3 miljoen euro door managing director

Ellen Damsma uitgereikt aan Pi de Bruijn en

Carlo Huijts van onze Vereniging. (foto Roy Beusker)

Het laatste pand dat onder deze condities aan de Vereniging

is overgedragen, betreft een vroeg 20ste-eeuws

redershuis te Dordrecht, Bolwerk 2. Dit in 1916 gebouwde rederijkantoor,

annex woonhuis, kwam in 1935 in bezit van de familie van

de huidige eigenaar/bewoners. Zij hebben het huis zeer zorgvuldig

in authentieke staat gehouden, waardoor het op dit moment een

goed bewaard voorbeeld is van ‘Berlagiaanse’ bouwstijl. Omdat het

huis tot heden geen enkele monumentale bescherming geniet en op

een zeer gewilde locatie ligt, vreesden de eigenaars/bewoners, de

heer M.C.M. Schless en de heer L.H.M. Stroekxs van den Broek,

verlies of aantasting van dit mooie voorbeeld van jonge bouwkunst.

Door het huis onder te brengen bij Vereniging Hendrick de Keyser

is dat in elk geval voorkomen.

Steun van Fondsen Maar liefst vier fondsen hebben met

grote bedragen mogelijk gemaakt dat de Vereniging zijn verwervingen

of restauraties heeft kunnen realiseren.

BankGiro Loterij De BankGiro Loterij toont zich al jaren

een zeer trouwe partner wanneer Vereniging Hendrick de Keyser

bijzondere verwervingen wil realiseren. Dit jaar heeft de Loterij

zelfs besloten om haar bijdrage, die in de regel e 454.000 bedroeg,

op te hogen naar e 800.000! Met de aanvankelijke toezegging was

een bod uitgebracht op een bijzonder pand te Amsterdam. De

onderhandelingen over dit bod zijn bij het ter perse gaan van dit

Jaarverslag nog altijd niet afgerond.

In de loop van 2006 kwam het huis ‘In Bevereburch’ aan de Wijnstraat

127 te Dordrecht op de vrije markt. Een huis uit 1556, dat

zijn prachtige natuurstenen gevel in originele staat heeft bewaard en

ook in de achterliggende constructie veel oorspronkelijke details

herbergt. Bovendien wordt dit huis aan drie zijden ingesloten door

ons huis ‘De Onbeschaamde’. Het was van enorm belang dat dit

bijzondere huis aan het bezit van de Vereniging kon worden toegev

o e g d .

Groot was onze vreugde toen de BankGiro Loterij aangaf bereid te

zijn om onze bijdrage voor 2006 op te trekken naar e 800.000,

zodat ‘In Bevereburch’ kon worden gekocht!

SNS REAAL Fonds Een tweede fonds dat een steeds belangrijker

rol speelt voor onze Vereniging is het SNS REAAL

Fonds. Dit fonds maakte het met een toezegging in 2005 mogelijk

dat de restauratie van het koetshuis van de Buitenplaats ‘Nijenburg’

ter hand kon worden genomen. Dit jaar heeft de Vereniging opnieuw

het fonds benaderd toen een zeer authentieke boerderij in

Rouveen (gem. Staphorst) op de vrije markt kwam.

Het betreft een typische Staphorster boerderij uit de 19de eeuw.


Het woongedeelte, met open vuur onder een nog houten rookvang

en dito rookkanaal, is museaal van kwaliteit en daardoor niet voor

hedendaagse bewoning geschikt te maken.

De Rijksdienst voor Archeologie, Cultuurlandschap en Monumenten

(RACM) attendeerde ons op dit cultuurhistorische probleem.

Voor dit monument was een bouwvergunning aangevraagd die een

splitsing in twee wooneenheden behelsde. Daarmee zou zowel het

bedrijfsgedeelte als het museale woongedeelte verloren gaan. De

RACM verzocht ‘Hendrick de Keyser’ om dit pand te verwerven en

zo behoud veilig te stellen.

Naast het restauratie-inhoudelijke probleem dat uit deze verwerving

voortvloeide, zou de restauratie veel kosten met zich meebrengen,

waarvoor in het oude BRRM slechts e 50.000 gereserveerd was.

Aanvullend budget voor een aankoop uit eigen middelen was derhalve

geheel niet beschikbaar. Na een bezichtiging ter plaatse heeft

het SNS REAAL Fonds de koopsom van dit markante object voor

zijn rekening genomen en het behoud in ons bezit veilig gesteld.

V S B f o n d s In 2006 is een belangrijke steun van het VSBfonds

voor de restauratie van de Oude Molen te Valkenburg a/d Geul

zeker gesteld. Het fonds had zich al eerder bereid verklaard om

e 373.000 bij te dragen aan de restauratie van het gebouwencomplex

en nog eens e 150.000 aan de restauratie van het molenwerk

zelf, doch had hieraan de voorwaarde verbonden dat het Rijk tevens

de maximale subsidie aan dit werk zou toekennen. Nu dat laatste

zeker gesteld is, kon ook de genereuze bijdrage van het VSBfonds

worden ingeboekt. Zonder

deze steun was de restauratie

van deze watermolen

geheel onmogelijk geweest.

Louisa van der

Velden Stichting

Dit fonds, dat de naam van

de vorig jaar overleden oprichtster

draagt, heeft een

omvangrijke bijdrage in het

vooruitzicht gesteld ten

behoeve van de restauratie

van het pand Wijnstraat

153 te Dordrecht, thans

bekend als ‘Huis Holster’.

Dit 18de-eeuwse huis verkeert

in een sterk verwaar-

Start restauratie koetshuis Nijenburg.

De heer J.H. Verburg van het SNS REAAL Fonds

licht een deur uit zijn hengsels onder toeziend oog

van mevr. G.W. van Montfrans en

P.M. van der Laan. (foto HdK)

7

8

Alblasserdam, Cortgene 9, ‘Ambachtsherenhuis’

(foto HdK)

loosde staat en is een evident slachtoffer van de huidige subsidiemogelijkheden.

De noodzakelijke restauratie van dit monument zou

onder de oude regeling zwaar gesubsidieerd worden. Het huis heeft

een dusdanige historische waarde dat de Vereniging zonder aarzeling

tot verwerving zou zijn over gegaan. Thans ligt die situatie echter

geheel anders. De onzekerheid over de subsidiebijdrage maakt

dat eerst de gemeente Dordrecht zich garant moest stellen voor

althans een gedeelte van deze bijdrage. Vervolgens was het eigen

aandeel dermate hoog dat een fonds gezocht moest worden om dat

financieel af te dekken. Voor dat laatste risico heeft de Louisa van

der Velden Stichting een bijdrage van e 900.000 toegezegd! Hiermee

kon de verwerving van ‘Huis Holster’ toch worden doorgezet.

Inmiddels heeft, ter vervanging van het beoogde subsidie-aandeel,

‘Huis Holster’ in 2006 meegedongen naar het miljoen van de

BankGiro Loterij in het televisie programma ‘Restauratie’.

Alhoewel met dit markante monument de finale werd gehaald, werd

de hoofdprijs er niet mee gewonnen. Niettemin zal de verwerving

begin 2007 zijn beslag krijgen en bestaat er inmiddels enig vertrouwen

dat ook onder de tijdelijke ‘achterstandsregeling’ die thans in

het leven is geroepen, door het Rijk restauratie subsidie aan dit

object zal worden toegekend.

Overdracht voor symbolische waarde In het vorig

jaarverslag is reeds gewezen op de overdracht door de gemeente

Alblasserdam van het Ambachtsherenhuis aan het Cortgene 9. Dit

pand is voor een symbolisch bedrag overgedragen, onder de verplichting

om het zeer bouwvallige monument te restaureren. Aangezien

de noodzakelijke bijdrage van rijkssubsidie voor deze restauratie

door het nieuwe stelsel ongewis is, is door de gemeente Alblasserdam

een garantie voor een deel van het noodzakelijke subsidiebedrag

afgegeven. Toen ook de BankGiro Loterij aan deze restauratie

wilde bijdragen, kon het pand begin dit jaar worden verworven.

Voor dit pand heeft het Rijk inmiddels uit een speciale regeling een

deel van het benodigde restauratie subsidie beschikbaar gesteld.

De gemeente Naaldwijk had een vergelijkbaar probleem met het

midden in deze plaats gelegen Heilige Geesthofje. Dit 17de-eeuwse

complex heeft een unieke status omdat de bewoners tot de dag van

vandaag ‘om niet’ in de huisjes wonen. Dit voorrecht zou voor de

zittende bewoners overgaan op ‘Hendrick de Keyser’ terwijl tegelijkertijd

een omvangrijke investering voor het herstel van het hofje

gevraagd werd. Ook hiervoor gold echter de onzekerheid over een

noodzakelijke subsidiebijdrage, welk probleem door de gemeente

Naaldwijk op een inventieve wijze opgelost is. Elders in de gemeente

bevond zich een restant van het vroegere kasteel ‘Honselaarsdijk’,

gebouwd voor en bewoond door Prins Frederik Hendrik.

Het betreft een deel van de zuidelijke vleugel van het inmiddels

geheel verdwenen kasteel. Dit gebouw is ingrijpend gerestaureerd,

bevindt zich in goede staat en is tevens goed verhuurd. Alleen het

beheer van zo’n monument gaf de gemeente zorgen. Na enige

jaren overleg is dit gebouw samen met het Heilige Geesthofje voor

een symbolisch bedrag overgedragen, waarbij de huuropbrengst van

Honselaarsdijk gedurende vijf jaar zal worden gebruikt om het hofje

te herstellen. Een oplossing die in de geschiedenis geworteld is,

omdat Frederik Hendrik tijdens zijn verblijf op Honselaarsdijk het

Heilige Geesthofje sterk heeft gesteund!

Het aspect ‘beheer’ speelde een doorslaggevende rol bij de twee

andere monumenten die dit jaar voor een symbolisch bedrag aan de

Vereniging zijn overgedragen. Zowel de rijk bewerkte watertoren te

Schoonhoven, als de fraaie laat-gotische Cellebroederskapel te

Maastricht zijn door speciaal daartoe in het leven geroepen stichtingen

goed en vakkundig gerestaureerd. Beide stichtingsbesturen

hebben echter geen expertise in het verhuren en onderhouden van

dergelijke monumenten. Het hebben van een dagelijks bereikbaar

apparaat is daarvoor al een van de eerste vereisten. Van beide stichtingen

heeft ‘Hendrick de Keyser’ het monument overgenomen,

waarbij de Stichting Cellebroederskapel de relatie met de kapel

continueert als huurder en exploitant.

BankGiro Loterij Restauratie Al geruime tijd leefde bij

de BankGiro Loterij de wens om het succesvolle BBC-programma

Restauration ook in Nederland op de televisie te brengen. In 2006

is dat eindelijk gelukt met een productie van Endemol (ook verantwoordelijk

voor de Engelse versie).

Onze Vereniging nam deel aan dit programma met twee panden:

Cortgene 9 (‘Ambachtsherenhuis’) te Alblasserdam en Wijnstraat

153 (‘Huis Holster’) te Dordrecht. Beide panden hebben dringend

een zware restauratie nodig en voor beide was geen subsidie

beschikbaar. Cortgene 9 kwam op 25 november in de uitzending,

doch vergaarde niet voldoende stemmen om door te gaan naar de

finale. Wijnstraat 153 daarentegen behaalde in zijn uitzending op

16 december zoveel stemmen, dat het pand een week later, op 23

december, in de finale mocht strijden om de hoofdprijs: 1 miljoen

euro voor de restauratie. Gevoegd bij de hiervoor genoemde steun

van de Louisa van der Velden Stichting zou dit de restauratie in één

keer financieel haalbaar maken. Spijtig voor ons slaagden wij niet in

deze opzet en ging de hoofdprijs naar de restauratie van het zeer

fraaie dorpskerkje van Vierhuizen (Gr.).

Op de avond van 2 december werd tijdens de uitzending van Bank-

Giro Loterij Restauratie gedurende drie minuten aandacht besteed

aan het werk van onze Vereniging. Onze huurder van Vlasmarkt 51 t e

Middelburg, de heer Th. Laurentius, leidde de kijker rond in zijn huis

en toonde het prachtige resultaat van deze ingrijpende restauratie.


Als media ‘ambassadeur’ kon Vereniging Hendrick de Keyser gebruik

maken van de steun en dringende aanbeveling van één van

onze prominente huurders, de heer Paul Witteman. Wij prijzen ons

gelukkig dat de heer Witteman is ingegaan op onze uitnodiging om

in de toekomst bij gelegenheid opnieuw als onze ambassadeur op te

treden.

Alle media-aandacht rondom dit programma vormde een passende

afsluiting van een jaar dat met lage verwachtingen begon, doch uiteindelijk

in alle opzichten resulteerde in grote belangstelling voor

ons werk en onze doelstelling.


Alblasserdam, Cortgene 9,

‘ A m b a c h t s h e r e n h u i s ’ Dit grote dijkhuis in de dorpskern

van Alblasserdam, werd gebouwd in 1841 in opdracht van de

ambachtsheer Cornelis Azn Rijkee. Op de oudste kadastrale kaart,

van 1827, is te zien dat zich op deze markante plaats in het dorp al

een huis bevond met ongeveer dezelfde maten. Bij de herbouw van

1841 werd het oude huis, afgaande op het bewaarde bestek, gesloopt

tot op de fundering en geheel door nieuwbouw vervangen.

Het nieuwe pand bestond uit een hoofdhuis van 15 meter breed en

Alblasserdam, Cortgene 9, dwarsdoorsnede en plattegrond bel etage.

(tekeningen HdK)


Alblasserdam, Cortgene 9, interieur

van de rechter voorkamer. (foto HdK)

12,5 meter diep en een bijna even groot koetshuis dat ten opzichte

van de dijk iets terugligt. Beide bouwdelen hebben een schilddak

waarvan de nok evenwijdig loopt aan de dijk. Door het grote verschil

in maaiveldniveau tussen de dijk en het achterliggende laagveen

zijn zowel het woonhuis als het koetshuis aan de achterzijde

voorzien van een onderverdieping. Deze bevat in het koetshuis

paardenstallen en in het woonhuis de keukens en voorraadkamers.

Het voorgedeelte langs de dijk heeft daarentegen een extra verdieping

die aan de achterzijde ontbreekt. De merkwaardige asymmetrische

doorsnede van het geheel is op tekening goed afleesbaar.

Het woonhuis is aan vier zijden opgetrokken in baksteen en heeft

op alle lagen hoge schuifvensters met een roedenverdeling. Het

koetshuis had alleen aan de voorzijde een gemetselde gevel. Deze

was ter onderscheiding van het woonhuis voorzien van een pleisterlaag

met blokverband. De linkerzijgevel en de achtergevel waren

opgetrokken in hout. In tegenstelling tot het hoofdhuis werd het

koetshuisdeel vrij vaak veranderd. Omstreeks 1910 verving men het

metselwerk van de verdieping in een gele machinale baksteen, die

ongepleisterd werd gelaten. Omstreeks 1950 werd een gedeelte van

de ondergrond van het koetshuis verkocht aan de buurman ter linkerzijde.

Het verkochte deel werd daarna gesloopt en het behouden

gedeelte werd afgesloten met een nieuw gemetselde bakstenen

muur. Door deze ingreep is de oude indeling van het koetshuis

9

10

grotendeels verloren

gegaan. De

verdwenen linker

inrijpoort gaf door

een intern straatje,

dat van de dijk

afliep, toegang tot

de stallen in het benedengedeelte. De rechterpoort was de koetseningang.

Tussen de koetsenstalling en het huis bevindt zich nog een

tuigkamer. De verdieping en de kap van het koetshuis vormden

waarschijnlijk één grote hooizolder.

In tegenstelling tot het koetshuis is het woonhuis zeer goed

bewaard gebleven. Het is daardoor een uniek voorbeeld van een

herenhuis uit het midden van de 19de eeuw. De plattegrond is duidelijk

afgeleid van die van de klassieke buitenplaatsen uit de 18de

eeuw en vertoont bij voorbeeld verwantschap met ´Sparrendaal´ in

Driebergen. Het huis is tweebeukig van aanleg. De voorbeuk langs

de straat is duidelijk representatief van karakter en bestaat uit een

centrale hal en een grote en kleine voorkamer. Beide kamers zijn

betengeld en behangen en zijn voorzien van marmeren schouwen

stucplafonds. De kleine kamer aan de linkerzijde was waarschijnlijk

een spreekkamer of kantoortje. De grote kamer rechts was duidelijk

de salon. In de achterste beuk liggen drie kamers naast elkaar. Ook

deze vertrekken zijn betengeld en behangen maar de schouwen zijn

hier eenvoudiger en de balklagen van de zoldervloer zijn in het

zicht gelaten. De middenkamer in de as van de gang was de eetkamer.

Links daarvan is een dienkamer met een houten keukenschouw

en een binnentrap naar de keukens in het onderhuis. De

kamer rechts achter is een slaapvertrek met bedsteden. Kenmerkend

voor huizen van dit type is de dwarsgang tussen de voor- en de

achterkamers en het feit dat bijna alle vertrekken door middel van

tussendeuren met elkaar in verbinding staan. Daardoor was het

mogelijk bij gelegenheden de kamers aan de rechterkant en de

centrale eetkamer te gebruiken als één grote suite.

Het onderhuis wordt ingenomen door een keuken, een bijkeuken

en een voorraadkamer met gemetseld gewelf. De zolder is grotendeels

leeg en bevat alleen aan de voorzijde twee in hout afgetimmerde

slaapkamers met bedsteden.

Door grondaankopen wisten de Rijkees achter hun huis een enorm

erf te verwerven. Daar werd op basis van de indeling die werd ingegeven

door de oude verkavelingssloten een landschapspark aangelegd,

dat tot op de dag van vandaag is bewaard als het ‘bos van

Rijkee’. Van dit inmiddels sterk verwilderde park is slechts een klein

gedeelte aan de Vereniging mee overgedragen. Aan de historische

band tussen huis en park is daarmee voorlopig een einde gekomen.

Het huis verkeert bouwkundig gezien in een dramatisch slechte

Alblasserdam, Cortgene 9, schouw

van de keuken in het onderhuis. (foto HdK)

toestand. Het pand is opgetrokken op een zware gemetselde fundering,

zonder houten palen. Aan de voorzijde staat de fundering op

de dijk. Aan de achterzijde rust deze aanleg in het laagveen. De

hoofdconstructie van het huis is parallel aan de dijk. De binnenmuren,

die ook garant moeten staan voor de dwarsstabiliteit, rusten op

gemetselde gordelbogen die tussen de gefundeerde muren zijn

geslagen. Door het zakken van het laagveen moet het huis al kort

na de bouw langzaam achterover zijn gaan hellen. Dat is een natuurlijke

zetting die bij bijna alle dijkhuizen optreedt. In de 20ste

eeuw is door een aantal opeenvolgende dijkverzwaringen de druk

op de voorgevel zodanig vergroot, dat het voorgedeelte van het

huis apart is gaan zakken en licht voorover helt. Door deze tegengestelde

beweging is de constructie van het huis min of meer

‘gekraakt’ en zijn de meeste gordelbogen onder de binnenmuren

ingestort. Het zal alleen door uitgebreide funderingswerken mogelijk

zijn dit huis voor de toekomst te behouden.

Amsterdam, Herengracht 241. (foto HdK)


Amsterdam, Herengracht 241, teruggevonden stucplafond in de voorkamer op de bel etage. Toestand voor en na restauratie. (foto’s HdK)

Amsterdam, Herengracht 241 Het huis werd gebouwd

in 1732 als eigen woonhuis voor de metselaar Arnold van

Sprang (1690-1759). Van Sprang was afkomstig uit een familie van

metselaars. Zijn werkzame leven viel grotendeels in de periode van

de Lodewijk XIV-stijl, een periode waarin bijna alle 17de-eeuwse

grachtenhuizen van Amsterdam werden gemoderniseerd. Bij een

bescheiden verbouwing beperkte men zich tot het vervangen van de

vensters in de voorgevel en het moderniseren van de decoratie van

de gang en de voornaamste kamers. Bij een meer rigoureuze aanpak

werd de hele voorgevel opnieuw opgetrokken en werd een huis van

binnen volledig opnieuw gedecoreerd in de nieuwe stijl.

In combinatie met vakbroeders was een metselaar als Van Sprang in

staat grote werken uit te voeren. Hij werkte samen met de beeldhouwer

Francois Absiel en de timmerman Adriaan Roosendael.

Met de grote aannemer-timmerman Jan Cloppenburg bouwde hij

in 1750 de Nieuwe Synagoge op het Jonas Daniel Meijerplein.

Zijn eigen woonhuis op de Herengracht heeft in het Grachtenboek

van 1770 nog geheel de gedaante van 1732. Het huis bestaat uit

een souterrain, begane grond en twee verdiepingen en heeft aan de

zijde van de gracht een eenvoudige gemetselde halsgevel met gebeeldhouwde

klauwstukken en topafdekking in Lodewijk XIV-stijl.

Bij een verbouwing in de eerste helft van de 19de eeuw werd de

gevel gewijzigd in een lijstgevel. Om het oude zadeldak aan het

zicht te onttrekken, werd het voorste gedeelte van het huis, voor de

oude zolder en de vliering langs, opgetrokken tot aan de nok van

het dak, zodat het huis veel hoger leek dan het in werkelijkheid was.

Het huis van 1732 was geen nieuwbouw, maar kwam tot stand

door de verbouwing van een 17de-eeuws huis dat Van Sprang in

1731 voor f 5.400 had aangeschaft. Door de ligging dicht bij de

hoek met de Gasthuismolensteeg was er bijna geen achtererf en was

het huis goedkoper dan de grotere buurhuizen aan de linkerzijde.

Van Sprang kende door zijn werk aan de grote grachtenhuizen de

mogelijkheden van het luxueuze wonen en trachtte in zijn eigen

huis de rijke voorbeelden zo goed mogelijk te volgen. Waarschijnlijk

kon hij voor de afwerking van de interieurs een beroep doen op

de vakgenoten waarmee hij voor opdrachtgevers van buiten samenwerkte:

de kwaliteit van de afwerking van de interieurs ligt in dit

huis vele malen hoger dan men op basis van de ligging en de afmetingen

zou mogen verwachten. De oude pakkelder werd in gebruik

genomen als huishoudelijk onderhuis. Achter de voordeur op de

hoofdverdieping kwam een gang met fijn stucwerk en statige

deuren met lijstwerk in Lodewijk XIV-stijl. De trap, die vroeger

ongeveer halverwege het huis gestaan zal hebben, werd verplaatst

naar het kleine erfje achter het huis, zodat op de bel etage ruimte

ontstond voor een kleine suite. De nieuwe trap werd een pronkstuk


van timmermanskunst: binnen een vierkante koker wentelen de

eiken treden met gesneden balusters zich zonder onderbreking

omhoog van het souterrain tot aan de zolder, rond een open

schalmgat. Binnen zeer bescheiden dimensies is op deze manier

een maximum aan ruimtewerking bereikt.

De grootste verrassing van het huis ligt op de eerste verdieping.

Bijna alle beschikbare ruimte wordt hier ingenomen door een

pronkkamer aan de voorzijde, die in niets onderdoet voor de ontvangstvertrekken

van de grootste grachtenhuizen. Op de bel etage

was door de aanwezigheid van de gang naar achteren geen gelegenheid

tot een creëren van een vertrek van behoorlijke dimensies

waarin een rijke interieurafwerking tot haar recht zou komen. De

eerste verdieping aan de voorzijde was de enige plek in het huis

waar een dergelijke kamer de volledige breedte van het huis kon

beslaan. De kamer heeft een omgaande lambrisering en is door een

uitgetimmerde wand gescheiden van een kleine dienkamer bij de

trap. Het plafond is voorzien van prachtig stucwerk met in de hoeken

voorstellingen van de vier jaargetijden. Het centrale deel van

het plafond wordt geheel ingenomen door een geschilderde allegorische

voorstelling in de stijl van Jacob de Wit. Voorgesteld is de

godin Flora die, omgeven door bloemenmanden en putti met kransen

en boeketten uitdrukking geeft aan het thema ‘welvaart’.

Bijzonder is dat de voorstelling rechtstreeks op stuc is geschilderd,

een wijze van werken die in Amsterdam nauwelijks voorkomt.

De verbouwing van de bel etage van dit huis, die kort na de overdracht

aan de Vereniging ter hand werd genomen, bracht een verrassing

die het huis uit kunsthistorisch oogpunt nog waardevoller

maakt. De kleine voorkamer bleek voorzien van een weggetimmerd

stucplafond dat qua vormentaal een herhaling vormt van het grote

Gevel in het Grachtenboek van Caspar Philips, derde huis van rechts.

Halsgevel met gebeeldhouwde topafdekking en siervazen.

11

12

Amsterdam, Herengracht 241, plafond van de voorkamer

op de eerste verdieping. (foto HdK)

plafond op de verdieping. Het terugliggende centrale middendeel

en de hoekstukken zijn hier volledig voorzien van decoratief stucwerk

in Lodewijk XIV-stijl. Het plafond was door latere verbouwingen

zeer zwaar beschadigd, maar is bij het ter perse gaan van dit

jaarverslag inmiddels geheel hersteld. Op de vloer en op het plafond

was de plaats zichtbaar van de oorspronkelijke middenseparatie

tussen voor- en achterkamer. Deze zal op de oude plaats worden

teruggebracht in de vorm van een kastenwand met dubbele deuren.

De Vereniging is door deze schenking in het bezit gekomen van

een zeer bijzonder klein grachtenhuis, dat laat zien dat rijke interieurafwerking

in de 18de eeuw niet was voorbehouden aan de grote

g r a c h t e n h u i z e n .

Den Helder, Molenstraat 63 De Molenstraat ligt aan

de oostelijke grens van het oude vissersdorp, in een buurtje dat tot

ontwikkeling kwam na de stichting van de Rijkswerf in 1812. Aanvankelijk

was de gehele Molenstraat bebouwd met kleine arbeidershuisjes

onder dwarse zadeldaken tussen puntgevels. Rond 1900

veranderde de stedenbouwkundige situatie doordat de oude vestinggracht

langs de achterzijde van de percelen voor bebouwing

beschikbaar kwam. Daar verrees – voor een deel – een singelachtige

bebouwing van grote huizen, zodat de Molenstraat het karakter

Den Helder, Molenstraat 63, dakkapel op

het achterschild van de kap. (foto HdK)

Detail stucwerk. (foto HdK)

kreeg van een achterstraat. In de tweede helft van de 20ste eeuw

verschoof het centrum van het moderne Den Helder in oostelijke

richting: de bebouwing aan de even zijde van de Molenstraat maakte

grotendeels plaats voor achterkanten van grootwinkelbedrijven

en een parkeergarage. Het huisje Molenstraat 63 is daardoor in de

huidige situatie één van de laatste oorspronkelijke kleine huisjes, die

herinnert aan de 19de-eeuwse ontwikkeling van Den Helder, van

vissersdorp tot marinestad.

Bij de restauratie van het huisje, waarmee direct na de overdracht in

2006 een begin werd gemaakt, werd veel duidelijk over de oorspronkelijke,

midden 19de-eeuwse toestand. Het huisje was ongeveer

4 meter breed en 7 meter lang. De begane grond was verdeeld

in een voorruimte en een achterkamer met een stookplaats tegen de

linker bouwmuur. Achter het huis was een klein plaatsje met een

houten keukenuitbouw en een buitenplee. Aan de straatzijde was de

voorgevel opgetrokken tot en met de eerste verdieping. Daardoor

bevond zich aan de voorzijde nog een vrij ruime kamer met in de

voorgevel twee vensters met schuiframen. Het dwarskapje was gevat

tussen twee gemetselde puntgevels en liep aan de achterzijde schuin

af tot aan de balklaag boven de begane grond. Een dergelijke asymmetrische

kap, met een afluiving aan de achterzijde, komt veel voor

bij volkswoningbouw uit het midden van de 19de eeuw, maar is

zelden bewaard gebleven. De Vereniging bezit in

Hoorn twee voorbeelden aan de Grote Oost 86-88.

Een bijzonderheid van het huisje in Den Helder is dat

op het achterschild van de kap een zeer grote dakkapel

is geplaatst die aan de buitenzijde is voorzien van een

houten fronton en zijpanelen met spitsboognissen. De

binnenzijde is afgetimmerd met een houten tongewelfje.

De zijdelen onder de schuinte van de kap zijn benut

voor de plaatsing van bedsteden met deuren en schuifladen

onder de bedbodems. Deze geheel uitgetimmerde

constructie roept reminiscenties op aan een scheepskajuit

en is in zijn eenvoud van een grote zeldzaamheidswaarde.

In deze vorm werd het huisje in 1904 gekocht door

Arie Antonie Zon, die gehuwd was met Jannetje Smit.

Kort na de aankoop liet dit echtpaar het huisje geheel

moderniseren. Zeer uitzonderlijk is het, dat bij deze

verbouwing getracht werd binnen de plattegrond van

krap 30 meter in het vierkant, geheel de indeling te

realiseren van een herenhuis van omstreeks 1900. De

voorruimte en de woonkamer aan de achterzijde werden

gekoppeld door middel van dubbele deuren met geëtst


glas. Achter de voordeur kwam een gang met een gemarmerde lambrisering

en deuren en kozijnen met houtimitatie. Vanwege de beperkte

breedtemaat kon de gang niet doorlopen langs de trap naar

de keuken. Dit ongemak werd op onconventionele wijze opgelost

door het afschuinen van een hoek van de voorkamer en het plaatsen

van een extra deur als toegang tot de achterkamer. Op deze wijze

kon men via de achterkamer naar de keuken en kon de voorkamer,

die werd afgeschilderd in drie kleuren, het karakter krijgen van een

salon. Op de verdieping is deze indeling op bescheiden wijze herhaald

door het plaatsen van een tussenwandje met dubbele glasdeuren

tussen het trapportaal en de voorkamer. Bij de verbouwing van

1904 werd de voorgevel voorzien van pleisterwerk in blokverband.

De salon kreeg een nieuw venster met een T-raam en de voordeur

werd voorzien van een deur met rijk bewerkte panelen. De achterkamer

kreeg een hoekschouwtje met facettegels en openslaande

deuren naar de binnenplaats. De grote dakkapel op het achterschild

van de kap werd ongewijzigd gehandhaafd.

Het huisje werd tot in 2004 bewoond door mevrouw J. Hillerström,

een kleindochter van Arie Zon en Jannetje Smit. Het was de uitdrukkelijke

wens van mevrouw Hillerström dat het huisje in deze

vorm bewaard zou blijven. Daartoe werd door haar nicht, mevrouw

A. Bearda-Klijzing, contact opgenomen met Vereniging Hendrick

de Keyser, met de intentie het huis te schenken. Op dat moment

bleek dat het huis nog behoorde tot de onverdeelde boedel van

A.A. Zon en dat er sprake was van verschillende gerechtigden.

Het duurde daardoor nog rui m een jaar voordat de schenking haar

beslag kon krijgen.

Dordrecht, Bolwerk 2 / Merwekade 102 D i t

pand werd gebouwd in 1916 als rederijkantoor met directeurswoning

en ligt op het noordelijkste puntje van de stad, aan het

beroemde drierivierenpunt. Op deze belangrijke plek in de stadsverdediging

lag tot ver in de 18de eeuw een in de rivier uitgebouwd

bolwerk, dat met zijn kanonnen de toegang tot de Wijnhaven

bewaakte. Na sloop van het bolwerk werd dit buitendijkse gebied

opgehoogd tot een handelskade, waarlangs in de 19de eeuw huizen

en bedrijfspanden werden gebouwd.

Het pand Bolwerk 2 verrees in opdracht van de reder Dirk van

Loon, die voer met sleepboten op Antwerpen en Zeeland. In 1915


Den Helder,

Molenstraat 63,

voorgevel voor en

na restauratie.

Het schilderwerk van

de ramen is nog niet

gereed. (foto’s HdK)

kocht hij het café van

de heer Van Herwaarden

op de hoek

van de Merwekade,

dat hij in 1916 geheel

liet slopen en

vervangen door het

huidige pand. De plek was uniek, want door de ligging op een

hoek, biedt de voorzijde uitzicht op het grote water, terwijl vanuit

de zijgevel de Wijnhaven en de oude stad zichtbaar zijn. Het pand

werd gebouwd door de aannemer F. Stam, architect onbekend.

Voor de buitenzijde is een sobere baksteenarchitectuur in de trant

van Berlage toegepast, met zware lateien boven de vensters en

hoekblokken en vensterbanken van natuursteen. Het pand bestaat,

op een vrij compacte plattegrond, uit drie volledige bouwlagen en

een kapverdieping met dakschilden naar de voor- en zijgevel. Aan

beide zijden is een gedeelte van de gevel hoger opgetrokken en

beëindigd in de vorm van een puntgevel. De hoek van zij- met

voorgevel wordt geaccentueerd door middel van een schoorsteen,

die in het metselwerk uitkraagt boven het niveau van de begane

Dordrecht, Bolwerk 2 / Merwekade 102. (foto HdK)

13

14

Dordrecht, Bolwerk 2 / Merwekade 102. Betegelde

schouw in het directiekantoor op de begane grond.

Gang van het kantoorgedeelte.

(foto’s HdK)

grond. Aan de voorgevel is de uitkraging voortgezet en ondersteund

door natuurstenen consoles aan de onderzijde van de verdieping.

Het linker geveldeel heeft een driezijdig uitgebouwde erker,

die doorloopt van de begane grond naar de eerste verdieping en die

eindigt in een klein balkon dat behoort bij de ouderslaapkamer op

de tweede verdieping. De erker aan de zijgevel hoort bij de daagse

woonkamer op de eerste verdieping en wordt gedragen door zware

zandstenen consoles. Het huis doet in totaalopzet en detaillering

sterk denken aan het huis dat Berlage in 1912 bouwde op het eind

van de Koninginnegracht in Den Haag. Berlages architectuur was

voor veel architecten en aannemers uit het tweede decennium van

de 20ste eeuw een bron van inspiratie.

De voordeur aan de Merwekade gaf toegang tot de rederij met

rechts van de gang het privékantoor en links het bediendenkantoor

voor vijf medewerkers. De gang en vestibule zijn voorzien van terrazzovloeren

en betegelde lambriseringen. De kamers hebben een

houten lambrisering en beide een bijzondere betegelde schouw van

de bekende keramist Brouwer. Achter het kantoor is een ‘dienstgang’

die de traphal van het woongedeelte verbindt met het kantoor

en de keukenuitbouw links achter. Deze keukenuitbouw, die

grenst aan de voormalige binnenplaats, bevat een waskeuken op de

begane grond en een kookkeuken met bijkeuken op de eerste verdieping

bij het woonhuis. Via een diensttrap waren waskeuken en

kookkeuken rechtstreeks voor leveranciers bereikbaar.

De bovenwoning beschikt over een groot eigen trappenhuis, dat

met een vestibule en een buitenportiek uitkomt in de zijgevel. De

trapopgang is van de begane grond tot en met de derde verdieping

voorzien van een sierbetegeling en van ramen met glas-in-lood.

De indeling van het bovenhuis correspondeert niet met die van het

kantoor op de begane grond. De traphal beslaat zowel op de woonverdieping

als op de slaapverdieping een kwart van de plattegrond.

Op de eerste verdieping aan de

voorzijde liggen een, door middel

van een suite gekoppelde

woonkamer en salon. Op deze

verdieping wordt het trappenhuis

geflankeerd door de keuken en

een ‘speel- en naaikamer’, die later

werd gebruikt als eetkamer.

De woonvertrekken maken, met

marmeren schouwen, glas-inlood

bovenramen, paneeldeuren

en gestucte koofplafonds, een

klassiekere indruk dan het voor

die tijd vrij modern gehouden

kantoor op de begane grond.

Op de tweede verdieping bevinden zich rondom de hal drie slaapvertrekken

en een badkamer. De derde etage bevat een grote

logeerkamer met gescheiden sanitaire ruimte (voormalige droogzolder),

een dienstbodekamer, bergruimte en liftkamer.

In 1935 werd het pand gekocht door Friedrich Wilhelm Schless.

Deze was direct na de Eerste Wereldoorlog uit het Duitse Rijnland

naar Dordrecht gekomen als vertegenwoordiger van rederij Schless,

die zich toelegde op de Rijnvaart. De Rijnvaart was een apart

specialisme, waarvoor sterke (stoom-)sleepboten nodig waren die

stroomopwaarts tot Basel konden varen. Rederij Schless groeide in

Nederland in de jaren ‘50 uit tot de grootste particuliere Rijnvaartrederij

met dertig sleepboten, vijf vrachtschepen en drie bunkerstations.

Nadat het kantoor was verhuisd naar een nieuw gebouw

verderop aan de Merwekade, diende Bolwerk 2 uitsluitend als

w o o n h u i s .

Een van de zoons van de heer F.W. Schless, de heer M.C.M.

Schless, kocht in 1974 het gebouw uit diens erfenis. Voornoemde

zoon woont sinds 1935 in dit pand en sinds 1974 tezamen met zijn

partner, de heer L.H.M. Stroekxs van den Broek. Het zijn deze

twee bewoners die samen het gebouw aan Vereniging Hendrick de

Keyser hebben geschonken.

Dordrecht, Wijnstraat 127, ‘In Bevereburch’

De gevel van dit huis behoort tot de zeldzame midden 16de-eeuwse

gevels in vroege renaissancestijl. Hij is geheel opgetrokken in witte

Belgische natuursteen en werd vermoedelijk in zijn geheel van de

Brabantse steenhandel betrokken. Dordrecht was vanouds een belangrijke

schakel in de verspreiding van natuursteensoorten uit de

Zuidelijke Nederlanden. Deze steen kon in ruw behakte vorm worden

geleverd als bouwmateriaal. Vaak kwamen er onderdelen voor

gevels en interieurs als kant en klaar product over de Maas naar


Dordrecht. De kostbaarste optie was een gevel in zijn geheel aan de

groeve te laten hakken en als eindproduct naar de plaats van bestemming

te verschepen. Een ouder voorbeeld van deze wijze van

werken, geeft ons grote huis Wijnstraat 113 uit 1495, nog geheel in

de stijl van de late gotiek. De gevel van huis ‘In Bevereburch’ is een

voorbeeld in renaissancestijl. Aan het eind van de 16de eeuw kwam,

door de afsluiting van de Zuidelijke Nederlanden, aan de import

van Brabantse natuursteen abrupt een einde.

Bijzonder is het dat de gevel van Wijnstraat 127 nooit lijkt te zijn

gewijzigd: op de oudste foto’s en tekeningen van het huis is de indeling

en decoratie exact hetzelfde als in de huidige toestand. Dit is

daarmee zonder twijfel één van de meest originele 16de-eeuwse

gevels van ons land. De begane grond, die gedeeltelijk onder het

niveau van de straat is verdwenen, heeft het karakter van een onderhuis.

Achter de voordeur is een binnentrap naar het niveau van de

bel etage. De rest van de kelder is voorzien van stenen gewelven en

zal zijn bedoeld als wijnkelder. In de onderpui bevindt zich een

prachtig gebeeldhouwde gevelsteen met het wapen van de burgemeestersfamilie

Van Beveren. Jaartalankers geven het moment van

de bouw: 1556. De bel etage is voorzien van drie gekoppelde natuurstenen

kruiskozijnen, een voor Nederland zeer ongebruikelijke

oplossing. De voorkamer op de eerste verdieping heeft twee losse

kruiskozijnen. Het geveltopje daarboven is voorzien van sierlijk krulwerk

en draagt in de gevelbeëindiging opnieuw het jaartal 1556.

Inwendig dateert het pand uit dezelfde tijd als de voorgevel: er is

gebouwd met balklagen van moer- en kinderbinten. De hoofdbalklaag,

boven de bel etage, wordt gedragen door zware consoles, die

net als de voorgevel een overgang laten zien van late gotiek naar

vroege renaissance: het natuurstenen ondergedeelte heeft zware

profielen die in de verte nog zijn afgeleid van gotische peerkralen;

het houten gedeelte direct onder de balk heeft een zuiver kroonlijstprofiel

(zie afb. pag. 5).

De geschiedenis van het huis is nauw verbonden met die van het

grote buurhuis ‘De Onbeschaamde’. Dit werd tussen 1650 en 1653

gebouwd in opdracht van burgemeester Abraham van Beveren op

de plaats van drie gesloopte laat-middeleeuwse huizen. ‘In Beverenburch’,

dat gezien de gevelsteen ooit gebouwd moet zijn voor een

telg van het geslacht Van Beveren, was op dat moment geen eigendom

van de bouwheer van ‘De Onbeschaamde’ en werd om die

reden niet bij de nieuwbouw betrokken. Het huis behield daardoor

nog circa honderd jaar zijn oude langgerekte vorm met waarschijnlijk

een keuken in het achtergedeelte, grenzend aan de tuin. In

1757 kwam daarin verandering. Het huis werd aangekocht door het

Dordtse regentenpaar Adriaan Stoop en Johanna Onderwater, die

in deze jaren het grote buurhuis geheel lieten moderniseren in

Lodewijk XV-stijl. Het achtergedeelte van ‘In Bevereburch’ werd


Dordrecht, Wijnstraat 127,

‘In Bevereburch’. (foto HdK)

daarbij als keuken bij ‘De Onbeschaamde’ gevoegd. Tussen de

nieuwe keuken en het oude huis werd een kleine binnenhof uitgebroken

die licht moest brengen in het nieuwe trappenhuis van ‘De

Onbschaamde’. ‘In Bevereburch’ bleef nog tot omstreeks 1900 als

‘dienstwoning’ in gebruik bij het buurhuis. Mede om die reden

werd aan de gevel van het huis waarschijnlijk nooit iets gewijzigd.

Honselersdijk, Hofstraat 27-29, ‘Nederhof’

Dit carrévormige complex kwam tot stand in het midden van de

17de eeuw als uitbreiding van het Hof te Honselersdijk, het paleis

dat vanaf 1621 in aanbouw was in opdracht van Prins Frederik

Hendrik. Het belang van dit gebouw vindt u toegelicht in het tweede

deel van dit jaarverslag in een bijdrage van de hand van de heer

prof. dr K.A. Ottenheym, hoogleraar architectuurgeschiedenis aan

de RU Utrecht en bestuurslid van onze Vereniging.

Maastricht, Cellebroedersstraat 4,

‘ C e l l e b r o e d e r s k a p e l ’ Voor het eerst in 35 jaar heeft de

Vereniging een verwerving in de tweede monumentenstad van

Nederland. De Cellebroederskapel is een restant van een middeleeuws

klooster van lekenbroeders die zich wijdden aan de ziekenverzorging.

De geschiedenis van dit bijzondere, geheel in mergelsteen

opgetrokken gebouw vindt u beschreven in een apart artikel

van de hand van de heer Servé Minis, medewerker cultureel erfgoed

van de gemeente Maastricht. Na de verwerving begin 2006 van de

Heilige Geestkapel in Naaldwijk en na de in 1918 (sic) gekochte

kapel van Gageldonk, is dit het derde kerkgebouw in het bezit van

de Vereniging.

15

16

Makkum, Garages bij Turfmarkt 5 en 7 V a n u i t

kunst- of bouwhistorisch oogpunt behoeven deze twee garageboxen,

uit de jaren ’70 van de vorige eeuw, geen nadere beschrijving.

Als verkrijging zijn zij evenwel de moeite waard, omdat de

garages direct grenzen aan het achterterrein van onze panden Turfkade

5 en 7 te Makkum. De heer P.J. Tichelaar schonk deze panden

in 1999 aan onze Vereniging en het eigendom van de twee garages

vergroot de verhuurbaarheid van de twee huizen. Wij zijn dan ook

dankbaar dat de heer Tichelaar de garages aan zijn eerdere schenking

heeft toegevoegd.

Naaldwijk, Heilige Geesthofje 1-12 De stichting

van dit hofje in de dorpskern van Naaldwijk, iets ten zuiden van de

Hervormde Kerk en de Kerkring, gaat terug tot de late middeleeuwen.

Het hofje behoort daarmee tot de vroegste instellingen van

liefdadigheid die in ons land bewaard zijn. In 1496 overleed

Hendrik IV, heer van Naaldwijk. Hij liet een bedrag na aan de

‘Heilige Geest’, het kerkelijk armenbestuur, tot huisvesting van vijf

arme mannen. Van dit bedrag werden, op een erf dat voorheen

behoorde bij de pastorie, vijf woningen gebouwd. Later is deze

bebouwing uitgebreid met nog eens vijf woningen voor mannen en

tien woningen voor vrouwen, zodat een complex van twintig

woningen ontstond. De woningen liggen in rijen aan weerszijden

van een grote binnenhof die wordt afgesloten door een éénbeukige

kapel met een driezijdige sluiting, gewijd aan de Heilige Geest. Na

Naaldwijk, Heilige Geesthofje. (foto HdK)

de reformatie werden de huisjes beheerd door een stichting met de

naam het ‘Domaniale Oude Mannen- en Vrouwenhuis’. Nadat

Prins Frederik Hendrik, die in de omgeving van Naaldwijk zijn

jachtslot Honselaarsdijk liet bouwen, in 1612 eigenaar werd van de

heerlijkheid Naaldwijk, trad hij op als beschermheer van het hofje.

In 1627 en 1631 werden door hem stichtingsbrieven afgegeven en

het financiële beheer kwam onder toezicht van een rentmeester die

door de Prins van Oranje zelf werd benoemd. In 1641 werd het wapen

van Frederik Hendrik geplaatst boven de ingang van de kapel,

waarschijnlijk bij gelegenheid van een gedeeltelijke vernieuwing van

het gebouw. De kapel werd in 1807 door Koning Lodewijk Napoleon

in gebruik gegeven aan de Nederlands Israëlitische

gemeente te Naaldwijk, die het gebouw als synagoge gebruikte tot

circa 1920. Vanaf 1935 was het streekmuseum er in ondergebracht.

Momenteel wordt de kapel verhuurd voor concerten en exposities

en wordt zij door de gemeente Westland gebruikt als trouwlocatie.

De huisjes bleven altijd in gebruik als woningen voor oude van

dagen, die er tot op de dag van vandaag kosteloos mogen wonen.

De huidige bebouwing gaat waarschijnlijk geheel terug tot de eerste

helft van de 17de eeuw. De gevels zijn opgetrokken in gele ijsselsteen

onder toepassing van fel rode baksteen voor de bogen boven

de vensters. De woningen liggen onder een doorlopend zadeldak

waaruit om de twee vensters een met een topgevel beëindigde aankapping

naar voren steekt. Verschillen tussen de noorden de zuidvleugel

geven aan dat het complex niet in één bouwfase tot stand


kwam. De noordvleugel bestaat uit en reeks van elf woningen met

in totaal 5 topgevels. De middelste is uitgevoerd als tuitgevel en

wordt bekroond door een overhoeks geplaatste toppilaster. De

overige vier hebben eenvoudige puntgevels met vlechtingen. Deze

woningen kunnen nog dateren van omstreeks 1600. De woningen

aan de overzijde zijn wat kloeker in uitvoering en ook ontbreekt

daar het afwijkend uitgevoerde middentopje. Waarschijnlijk werd

deze reeks gebouwd of herbouwd in de tijd van Frederik Hendrik,

rond 1630.

Een merkwaardigheid die zich aan beide zijden van de binnenhof

voordoet, is dat de indeling van de gevels niet synchroon loopt met

de indeling van de woningen daarachter. Ieder huisje bestond uit

een woonkamer met een deur en een raam en een stookplaats tegen

de zijgevel. De achterwand werd ingenomen door een bedstede en

een kast waarin de trap naar de zolder was opgenomen. De voordeuren

van twee woningen zijn steeds bij elkaar gezet onder een

geveldeel met een topgevel. De scheiding tussen twee woningen

bevindt zich daardoor midden achter de topgevels en sluit op

zolderniveau aan op de middenstijl van het centraal geplaatste kruiskozijn.

Deze kruiskozijnen werden om die reden niet gewijzigd bij

een modernisering van de vensters in het midden van de 19de

eeuw. Bij een restauratie in de jaren ‘60 van de vorige eeuw werden

de woningen twee aan twee samengevoegd, waarbij één van de kamers

als keuken in gebruik werd genomen. De huisjes bezitten nog

belangrijke resten van hun 17de-eeuwse interieur. Bij de genoemde

restauratie werden de schouwen uit de 19de eeuw vervangen door

stookplaatsen met houten rookkappen naar 17de-eeuws model.

Rouveen, Oude Rijksweg 264 De Vereniging is eigenaar

geworden van een kleine 19de-eeuwse boerderij in de plattelandsgemeente

Staphorst-Rouveen. Boerderijen worden door de

Vereniging slechts mondjesmaat aangekocht. De reden is vooral dat

één van onze belangrijkste uitgangspunten voor restauraties – het

herbestemmen van een gebouw zoveel mogelijk in overeenstemming

met het oorspronkelijke gebruik – hier bijna niet te verwezenlijken

is. Het bedrijfsgedeelte van een boerderij is doorgaans drie of

vier maal zo groot als het woongedeelte en als de Vereniging benaderd

wordt voor een verwerving is de boer over het algemeen reeds

lang uit het gebouw vertrokken.

Uitzonderingen worden gemaakt voor boerderijen die in de oorspronkelijke

staat verkeren en daardoor een sprekend voorbeeld zijn

van het boeren en wonen in een bepaalde periode. Omdat boerderijen

per regio zeer verschillend zijn, wordt gestreefd naar spreiding.

Deze boerderij ligt in de arme landbouwgebieden op de grens van

het waterrijke veengebied rond Vollenhove en Zwartsluis en de hoger

gelegen delen van Overijssel en Drenthe. Het betreft een dwars-


Rouveen, Oude Rijksweg 264. (foto RACM)

deelboerderij met het woongedeelte en de schuur onder één doorlopend

rieten dak. De woning bestaat uit één kamer, waarin werd

geleefd, gekookt en geslapen. De constructie bestaat uit een driebeuk

met ankerbalkgebinten. De hoge middenbeuk werd gebruikt

voor het optasten van de oogst. In de lage zijbeuken, tussen de stijlen

van het gebint en de buitenwanden, zijn in het woongedeelte de

bedsteden getimmerd en in de schuur de hokken voor varkens en

kleinvee. Dergelijke boerderijen werden volgens een vast schema,

waaraan in de 18de en 19de eeuw nagenoeg niets veranderde, opgetrokken

onder leiding van de dorpstimmerman. Bij de bouw werd

door de opdrachtgevers, samen met buren en familie meegetimmerd

om de kosten te drukken. Bij de rijkere voorbeelden werd

voor de in Staphorst geliefde bonte beschildering van het interieur

een schilder van buiten ingehuurd. Bij de meer eenvoudige hoeves

werd de beschildering door de vrouw des huizes zelf uitgevoerd.

Aanvankelijk lagen zowel Rouveen als Staphorst meer naar het westen

in de ontgonnen veengebieden aan de oostzijde van het Zwarte

Rouveen, Oude Rijksweg 264. Bedstede grenzend aan het woonvertrek.

(foto RACM)

17

18

Rouveen, Oude Rijksweg 264,

interieur klompenmakerij. (foto RACM)

Water. Inklinken van het veen maakte gaandeweg de landbouw onmogelijk,

waardoor de nederzettingen tot tweemaal toe in oostelijke

richting werden verschoven. Vanaf circa 1600 lagen de dorpen,

die in de 18de eeuw in één schoutambt werden verenigd, op hun

huidige plaats. De bebouwing lag geheel aan weerszijden van de

Nieuwe Dijk (Oude Rijksweg), die een belangrijke verbinding

vormde tussen Zwolle en het noorden van het land. Aan de karakteristieke

dorpsstructuur met diepe percelen dwars op de dijk is het

oude verkavelingspatroon nog herkenbaar. Deze percelen waren

oorspronkelijk een stuk breder dan nu. Welvaartstoename in de

18de eeuw, die het gevolg was van de toegenomen vraag naar zuivelproducten,

in combinatie met het lokaal gangbare erfrecht, zorgde

ervoor dat de percelen in de lengterichting werden opgedeeld:

bij overlijden van de ouders hadden alle zonen recht op een gelijkwaardig

perceel, met een droog gedeelte aan de dijk waar gebouwd

kon worden. Het gevolg was dat de percelen werden versmald totdat

verdere opdeling niet meer mogelijk was. Nog in de 18de eeuw

was er aan de dijk al geen ruimte meer voor nieuwe boerderijen.

Noodgedwongen bouwde men vanaf dit moment de nieuwe boerderijen

achter de oude, zodat op de smalle percelen tot drie of vier

boerderijen achter elkaar kwamen te liggen. Ontsluiting geschiedde

door middel van ‘de steeg’ een gemeenschappelijk pad langs de

boerderijen dat de dijk verbond met het land. Een rampzalige overstroming

in 1825, verwoestte een groot deel van de oude boerderijen

in het gebied. De meeste boerderijen aan de Oude Rijksweg dateren

in hun huidige toestand uit de 19de eeuw. Oude Rijksweg

264 werd herbouwd omstreeks 1850. Het gebouw ligt aan de voorzijde

van het perceel, met een voortuin grenzend aan de dijk, en

moet dus op de plaats zijn gekomen van een ouder bouwwerk,

waarvan een deel van de houtconstructie in de schuur kan zijn hergebruikt.

De voorgevel en een gedeelte van de zijgevels zijn gemetseld.

De schuur is grotendeels van hout en heeft een beplanking van

gepotdekselde delen. De voorgevel heeft een voordeur met bovenlicht,

waarin de traditionele Staphorster levensboom. Deze deur,

Grote schouwkap tussen de vensters

van de voorgevel. (foto RACM)

waarmee men rechtstreeks in het

woonvertrek komt, werd nauwelijks

gebruikt. In het dagelijks

verkeer ging men binnen via de

deel aan de zijde van de steeg.

Naast de voordeur zijn hoge ramen

met een roedenverdeling en

luiken. De ruimte tussen de ramen

wordt aan de binnenzijde

geheel ingenomen door een houten

rookkap waaronder het vuur

brandde.

Deze rookkap sluit aan op een houten kanaal, dat door de kap is

versleept naar een plek achter het wolfseind op de nok van het dak.

Een plaatselijke eigenaardigheid is dat niet alleen schouwkap en

rookkanaal in hout zijn uitgevoerd, maar zelfs het bovendakse deel

van de ‘schoorsteen’.

De buitenstijlruimte wordt aangelicht door twee kleine vensters,

waarvan de linker behoort bij de opkamer en de rechter bij een kleine

berging. Onder het wolfseind zijn nog twee kleine raampjes die

licht brengen op de zolder boven de woonkamer. Deze zolder

waarover de rook van het vuur vrij kon circuleren, staat – door het

ontbreken van een echte brandmuur tussen woon- en bedrijfsgedeelte

– in open verbinding met de schuur.

De woonkamer is geheel ingedeeld en behandeld naar de regels van

de plaatselijke traditie. De vloer is belegd met rode en zwarte

plavuizen. Aan de linkerzijde bevindt zich een kleine opkamer met

tegen de achterwand de meisjesbedstee. Daarachter ligt de melkkamer,

van waaruit de kelder onder de opkamer toegankelijk is. Aan

de tegenoverliggende zijde liggen twee dubbele bedsteden waarvan

die, tegen de voorgevel, is gecombineerd met een kleine berging.

Het hele huiselijke leven speelde zich af rond en onder de grote

rookkap, die circa twee meter de kamer insteekt. Meubilering en

beschildering vonden plaats naar vaste schema’s. Tussen de voordeur

en de schouwkap staat, haaks op de voorgevel de ‘spinde’, een

platte kast die de warmte van het vuur binnen de woning moest

houden. Tegen de achterwand stond op een gemetselde verhoging

een kabinet met kostbaarheden. Het hele interieur is geschilderd in

okertinten, als een zeer eenvoudige afgeleide van een wortelnotenimitatie.

Op de muren zijn door middel van zelfgeknipte sjablonen

rode en groene decoraties aangebracht. De binnenzijde van de

voorgevel is als enige wand voorzien van een betegeling, met siertegels

ter plaatse van de achterwand van de schouw.

Achter het woongedeelte ligt de (dwars-)deel met baanderdeuren

aan de zijde van de steeg en een beklinkerde spoelplaats aan de zijde

van de melkkamer. Achter de deel is de koestraat. De koeien ston-


den met hun koppen naar de deel. Achterlangs is een mestgang die

met lage deuren is geopend naar de zijde van de steeg. Boven de

deel en de koestal is door middel van slieten een primitieve zoldervloer

gecreëerd waar een deel van de oogst kon worden geborgen.

De rest van de schuur bestaat uit twee grote vakken waarvan de eerste

gebruikt kan zijn als potstal en de tweede als hooitas en wagenberging:

de dubbele deuren naar de steeg zijn hier teruggelegd,

zodat de vrije hoogte groter werd en het makkelijker was vanuit de

steeg de schuur binnen te draaien. In de buitenstijlruimte bevonden

zich hokken voor varkens en kleinvee. Geheel links achter in de

schuur is een kleine ruimte afgetimmerd die in de wintermaanden

werd gebruikt als klompenmakerij.

De boerderij werd in deze vorm nog bewoond en gebruikt tot

enige jaren geleden. Zij herbergt door haar authenticiteit een schat

aan gegevens over het traditionele leven op het platteland van Overijssel

in de 19de en vroege 20ste eeuw. Van veel oude boerderijen

gaat momenteel het interieur verloren doordat binnen het oude

casco twee moderne woningen worden gerealiseerd. Hier zal dat,

dankzij de steun van het SNS REAAL Fonds niet het geval zijn.

Schoonhoven, Bij de Watertoren 25,

W a t e r t o r e n Deze in 1900 in neorenaissancestijl opgetrokken

watertoren is een van de rijkste en best bewaarde van ons land.

Den Helder, Molenstraat 63. Gang achter de voordeur

tijdens en na de restauratie. (foto’s HdK)


De boeiende geschiedenis van de oorspronkelijke bouw en de

restauratie van bijna honderd jaar later is beschreven in een aparte

bijdrage van de hand van L.P. Ouweneel van de Stichting Behoud

Watertoren Schoonhoven.

Restauraties recent

verworven panden

Den Helder, Molenstraat 63 Omdat Molenstraat 63

geen enkele monumentenstatus heeft, kon direct worden begonnen

met deze restauratie. De topgevel aan één zijde van het huis was geheel

verdwenen; die is opnieuw opgemetseld, waardoor het dakvlak

weer tussen twee gevels kwam te liggen (zie afb. pag. 13). De kap

zelf, die recent van nieuwe pannen was voorzien, is hersteld en weer

belegd met oude pannen. Daarbij zijn tevens de goten vervangen.

Aan de gevels is metsel- en stucwerk gerepareerd en zijn de schuiframen

vernieuwd. De grootste ingreep heeft zich echter binnen

afgespeeld. Bij de ontmanteling bleek dat alle balkkoppen van het

verdiepingvloertje waren afgerot. Deze waren bij de bouw in het

halfsteens-buitenmuurtje opgelegd, hetgeen technisch en constructief

volstrekt ontoereikend was. Teneinde zo min mogelijk ruimte

te verliezen is besloten inwendig een houten skelet als versteviging

langs de muren aan te brengen,

waarmee de restanten van de balklaag

konden worden opgevangen.

Hiervoor moest de 19de-eeuwse

betimmering worden weggenomen,

om na afloop weer op de oude plaats

te worden teruggezet. Toen het huis

op die wijze weer stevigheid had verkregen,

is de balklaag van de begane

grond vervangen en van een betere

ventilatie voorzien. De indeling van

dit kleine huis, met zijn bedsteden,

kon geheel bewaard blijven. Overal

is de oude kleurstelling teruggebracht.

Tegelijkertijd is het huis van een

nieuwe elektrische en c.v. installatie

voorzien. Een eigentijdse (maar aangepaste)

keuken kon, samen met een

badkamertje, worden ondergebracht

in de aanbouw achter het huis. Het

werk was begin 2007 gereed en

stond geheel onder eigen directie.

19

20

Heiloo, Kennemerstraatweg 278, buitenplaats

‘Nijenburg’, Koetshuis Het koetshuis van de buitenplaats

‘Nijenburg’ is waarschijnlijk gebouwd tussen 1715 en 1720. Het

bestond uit drie delen: een hoog middendeel en twee lagere zijvleugels.

In het middendeel stonden, aanvankelijk over de volle breedte,

de paarden, terwijl zich daarboven de hooizolder bevond. De beide

zijvleugels vormden primair stalling voor de wagens en koetsen.

Tussen de paardenstal en de wagenstalling was aan beide zijden een

kamer met een bijzondere bestemming. Links van de middenpartij

is die functie nog afleesbaar, die van tuigkamer. Rechts is de oorspronkelijke

functie onduidelijk, maar waarschijnlijk is het een werkplaats

geweest. Naast de lage zijvleugels bevinden zich ommuurde

m e s t p l a a t s e n .

Het koetshuis was gebouwd op de voorspoed. Al snel bleek de werkelijkheid

minder groots en het koetshuis werd onderverdeeld in

kleinere ruimtes, te beginnen met de paardenstal zelf. Links van de

middendeur werd een houten schot geplaatst en hier werd een

nieuwe werkplaats in gebruik genomen. De oude werkplaats heeft

verschillende functies bekleed, om in de 19de eeuw te eindigen als

b o k k e n s t a l .

Deze ruimtelijke indeling is als uitgangspunt gekozen bij de huidige

restauratie. De functie-eis was na zorgvuldige afweging die van één

woning. Alle andere oplossingen zouden de rust van het landgoed

geweld aandoen of het koetshuis te veel aantasten. Gevolg van deze

keuze was wel dat de huuropbrengst ten opzichte van een kantoorof

gecombineerde bestemming relatief laag zou zijn. Deze keuze

kon dan ook pas worden doorg evoerd nadat het SNS REAAL

Fonds had besloten dit project financieel te steunen. Op 28 september

kon een delegatie van bestuur en directie van het SNS REAAL

Fonds het startsein geven voor deze bijzondere restauratie.

Bij de herbestemming stelden wij onszelf als aanvullende eis, dat het

koetshuis werkelijk niets van zijn oorspronkelijke uiterlijk en structuur

mocht verliezen. Dus geen muuropeningen op plaatsen waar

zij niet zaten en geen verplaatsing van binnenmuren. Bij een gebouw

dat voor het grootste deel alleen ramen in de voorgevel heeft,

is deze eis voor een herbestemming lastig. De achtergevel van de

latere woon- en slaapkamer zouden immers geheel blind moeten

blijven. Met lichtkokers is langs de achtergevel vanaf het dak daglicht

in de ruimte gebracht.

Om de koetshuisruimtes aangenaam te maken voor gebruik als

woonruimte, is in de verschillende kamers de vloer omhoog

gebracht. Hierdoor kwam meteen onderliggende ruimte beschik-

Heiloo, koetshuis Nijenburg. Interieur paardenstal voor en na de herbestemming tot woning. (foto’s ACM HdK)

Heiloo, koetshuis Nijenburg. Achteraanzicht

na restauratie. (foto HdK)


baar om leidingen en verwarming te verbergen. Uiteindelijk is in

het koetshuis een fantastische woning gerealiseerd, met een woonkamer,

eetkamer en keuken aan de ene zijde van de entree en een

slaap- met badkamer aan de andere zijde.

De voormalige koetsen wagenstalling blijft die functie behouden,

thans als garage voor fiets en auto.

Als sluitstuk van dit werk worden begin 2007 de twee lange tuinmuren,

die de enorme moestuin achter het koetshuis begrenzen,

grondig gerestaureerd. Één ervan, die dreigt om te vallen, moet

daartoe vrijwel geheel worden afgebroken en opnieuw opgemetseld.

De realisering van deze restauratie geschiedt onder eigen directie.

Veere, Kaai 2-4 ‘Campveerse Toren’ Geheel in lijn

met de belofte aan de gemeente Veere is direct na de overname

eind 2005 een aanvang gemaakt met de noodzakelijke restauratie

van de ‘Campveerse Toren’. In het voorjaar is het oudste bouwdeel,

de toren zelf uit 1500, grondig gerestaureerd. Vrijwel al het voegwerk,

veel metselwerk en op verschillende plaatsen het natuursteenwerk,

is vervangen. De meeste muurankers bleken door roest te zijn

aangetast en zijn hersteld. Alle goten en hemelwaterafvoeren zijn

vernieuwd of aangebracht op plaatsen waar deze ontbraken. Tijdens

het werk kwamen twee oude schietgaten achter de buitenste metselwerkschil

tevoorschijn. Ook die zijn weer in het zicht gebracht.

Veel houtwerk aan goten, ramen en kozijnen was verrot en moest

worden vervangen. Vervolgens is al het houtwerk geschilderd en zijn

op verschillende plaatsen duivenwerende maatregelen genomen.

In het najaar is de uitbouw uit 1731 op dezelfde wijze onder handen

genomen. Hier was, vanwege de latere bouwperiode, oorspronkelijk

ander voegwerk toegepast. Bij een vroegere restauratie was

dat onderscheid verdwenen en waren de 18de-eeuwse stenen fors

beschadigd. Door nu in het bouwdeel uit 1731 een gesneden voeg

aan te brengen, tegenover de platvolle voeg uit 1500, is het oude

beeld hersteld. Het verschil in bouwtijd, dat zich al verraadt door

een afwijkende kleur steen, is thans verder benadrukt door de ramen

en kozijnen in de twee bouwdelen in onderscheidende kleuren

af te werken.

Overigens is er bij de uitvoering sterk voor gewaakt dat de oude

toren al te ‘nieuw’ zou worden. Alle onderdelen die hergebruikt

konden worden zijn opnieuw in het werk toegepast.

Aan het einde van het jaar is de gehele verwarmingsinstallatie herzien

en grotendeels vervangen. Daarbij diende een technisch lastig

vraagpunt van een zeer oude heteluchtverwarming te worden opgelost.

Uiteindelijk kon hiervoor een bevredigende oplossing worden

g e v o n d e n .

Begin 2007 zal het werk worden afgerond met de geveldelen rondom

de ingangspartij. Deze restauratie stond onder eigen directie.


L i n k s : Koetshuis Nijenburg, herbouwde mestplaats met

op de voorgrond het ‘winterluik’ van het bovenlicht van

de koetsenstalling. (foto HdK)

O n d e r : Veere, Campveerse Toren, voorzijde tijdens

de restauratie. (foto HdK)

Valkenburg, St. Pieterstraat 2a, ‘Oude Molen’

Voor het derde achtereenvolgende jaar is intensief gewerkt aan de

restauratie van dit molencomplex. Aan het einde van het jaar waren

het molengebouw zelf en de beide woningen geheel gereed. Ook

een hoge tuinmuur, die grotendeels in mergel is uitgevoerd, kon

worden hersteld. Na enige aanvangsperikelen is dit werk, mede

dankzij de medewerking van de RACM en vele fondsen, tot een

goed einde gebracht. Een rotte kies in het stadsbeeld van Valkenburg

is getransformeerd tot een potentieel juweel. De toevoeging

‘potentieel’ is vooralsnog op haar plaats, omdat thans de opdracht

voorligt om de molen daadwerkelijk in functie te krijgen. Hiervoor

is inmiddels een vrijwillige molenaar aangetrokken. Onder zijn leiding

zal één van de twee oorspronkelijke maallijnen geheel worden

hersteld. De prioriteit ligt daarbij op het in werking zetten van de

aanwezige maalstenen, die gelukkig nog in goede staat verkeren.

Door het geleidelijk aan herstellen van de overige machines, alle

21

22

Vierpolders, ‘Esterenburgh’, eerste zolder

voor en na restauratie. (foto’s HdK)

nog uit 1912 (!), zal in de komende jaren steeds een stukje van de

oorspronkelijke productielijn aan het proces worden toegevoegd.

De restauratie staat onder leiding van het bureau SATIJNplus Architecten

te Gronsveld en wordt afgezien van de restauratiesubsidie

van het Rijk, financieel gesteund door (in volgorde van de grootte

van de bijdrage) het VSBfonds Utrecht, de Gemeente Valkenburg,

de Provincie Limburg, het Bouwcultuurfonds Zuid-Nederland en

het Prins Bernhard Cultuurfonds.

Vierpolders, Middelweg 5, ‘Esterenburgh’

Nadat in 2005 het casco van het gebouw grondig onderhanden was

genomen, is in 2006 een begin gemaakt met het inbouwen van de

woning en de restauratie van de interieurs. Op de grote zaadzolder

zijn door middel van houten scheidingswanden drie slaapkamers en

een badkamer afgetimmerd. De maat van deze vertrekken is zodanig

gekozen dat de opbouw van de kap zichtbaar blijft en dat de

ruimtewerking van een grote onverdeelde zolder in tact blijft. Op

de begane grond is de oude ‘heerschapskamer’, de kamer boven de

melkkelder, zoveel mogelijk hersteld naar de oude 18de-eeuwse

toestand. Een bijzonderheid is dat de oorspronkelijke deur met

kozijn, tussen deze kamer en het oude voorhuis, achter een latere

wandafwerking nog aanwezig was en kon worden hersteld. De

kamer, die in de voor- en de zijgevel nog de oorspronkelijke schuiframen

bezit, is opnieuw afgeschilderd in de teruggevonden blauwe

kleurstelling die behoort bij de 18de-eeuwse periode. De woonkamer

en de salon werden zoveel mogelijk hersteld naar hun laat-

19de-eeuwse toestand, die in deze vertrekken dominant aanwezig

was. In de woonkamer bleek dat op de plaats van het huidige

schouwtje, drie voorgangers aanwezig waren geweest, waarvan

belangrijke resten van de oude betegeling nog aanwezig waren.

De oudste schouw correspondeerde met de grote raveling voor het

rookkanaal in de balklaag. De 18de-eeuwse bouwsporen werden

hier gedocumenteerd en zijn opnieuw weggewerkt achter betengelde

wanden. De geschilderde houtimitaties op venters, deuren,

plafond en de bedsteewand zijn gedeeltelijk hersteld en gedeeltelijk

opnieuw aangebracht. Qua tijdsbeeld hoort de voorkamer aan de

linkerzijde bij dezelfde periode als de woonkamer. Door de familie

werd deze kamer zonder stookplaats of bedsteden aangeduid als de

salon. Onder de bestaande houten vloer gingen twee verrassingen

schuil. Op een lager niveau, behorend bij de periode van 1738, lag

een grotendeels gaaf bewaarde plavuizenvloer van rode en zwarte

tegels, gelegd in een diagonaal patroon. Besloten werd deze vloer

op te nemen en te gebruiken voor het herstel van de gangvloer en

de keukenvloer. In de keuken werd het diagonale patroon van rood

en zwart opnieuw toegepast. Bij het uitnemen van de plavuizen

werd op een nog lager niveau straatwerk aangetroffen in rode klinkers

met in de hoek de restanten van een stookplaats op de vloer.

Dit moet een restant zijn van de 17de-eeuwse ‘Esterenburgh’, die

volgens de bronnen in 1738 door het huidige bouwwerk werd vervangen.

Alle restanten zijn opgemeten en gefotografeerd. Daarna is

opnieuw een houten vloer aangebracht op het niveau dat behoort

bij de huidige raamindeling. De kamer is net als de woonkamer

opnieuw betengeld en behangen. Bij het schrijven van dit verslag is

het huis gereed voor de verhuur. Het werk stond onder eigen directie

en werd ter plaatse intensief begeleid door J.M. van Ardenne uit

V l a a r d i n g e n .

Restauraties bestaand bezit

Amsterdam, Kerkstraat 290 Het huis is de middelste

van een rijtje van drie (288 tot en met 292) met gemeenschappe-


lijke bouwmuren dat in zijn geheel in omstreeks 1691 werd gebouwd.

Nummer 290 was oorspronke lijk verdeeld in een kelderwoning,

benedenhuis en een bovenhuis. Het benedenhuis bezat

inmiddels een grotendeels 19de-eeuwse indeling. Naast de entree is

een zijkamer met daarachter de woonkamer. Langs de woonkamer

loopt een smalle gang naar achteren, die uitkomt in een kleine

uitgebouwde achterkeuken met provisiekelder en zoldertje. Deze

uitbouw is in de 20ste eeuw verhoogd met een keuken voor het

bovenhuis. Het oude zoldertje werd daarbij een insteek verdieping

voor het benedenhuis en is nog steeds toegankelijk via een spiltrapje

in de hoek van de keuken. De huidige situatie laat in grote lijnen

nog de oude indeling van het huis zien, waarbij de woonkamer een

overblijfsel is van de 17de-eeuwse binnenhaard.

In de jaren ’60 van de 20ste eeuw is een serre toegevoegd, waarvoor

een groot deel van de achtergevel werd verwijderd. Verder

Vierpolders, ‘Esterenburgh’, interieur van de keuken

na restauratie. (foto HdK)


Vierpolders, ‘Esterenburgh’, interieur opkamer.

Herstel ‘blotevoetenmarmer’ in schoenmaat 36.

(foto HdK)

werd aan de keuken een toilet aangebouwd. Deze aanbouwen

deden afbreuk aan het oorspronkelijke karakter van het huis en zijn

bij de restauratie verwijderd. De achtergevel is teruggemetseld en

voorzien van een groot schuifraam. De afmetingen hiervan konden

nog uit bouwsporen worden herleid.

De kelder onder de keuken uitbouw was vroeger vanuit de keuken

toegankelijk. Bij de restauratie is deze verbinding tussen keuken en

souterrain hersteld. De oude kelderwoning in het souterrain was

niet meer bruikbaar en al lang geleden ontmanteld. Omdat bij de

restauratie Kerkstraat 290 is voorzien van een nieuwe fundering,

kon een deel van de kelderruimte meteen geschikt worden gemaakt

als slaapkamer en badkamer voor de woning op de bel etage.

De indeling van de vroegere kelderwoning is daarbij gerespecteerd.

Deze restauratie is onder eigen directie uitgevoerd.

Vierpolders, ‘Esterenburgh’, exterieur van de opkamer na restauratie.

Schuiframen met buitenluiken en vast bovenlicht. (foto HdK)

23

24

Amsterdam, Oz.-Voorburgwal 57, de kap van het voorhuis in vier stadia.

Van links naar rechts: het slopen van de later aangebrachte zolderverdieping

met fabrieksdaken; inspectie van de werkzaamheden door architect Arend

Meischke en uitvoerder Theo Leegwater; nieuwe kap onder constructie; achteraanzicht

in de richting van de Oude Kerk. (foto’s HdK)

Amsterdam, Oz.-Voorburgwal 57 Deze omvangrijke

restauratie is voor het leeuwendeel uitgevoerd in het verslagjaar

2006. Het bijzondere is dat dit huis, dat reeds in 1946 in eigendom

kwam van de Vereniging, nooit eerder werd gerestaureerd en min

of meer ‘in ruwe vorm’ tot ons is gekomen. De gevel aan de zijde

van de Voorburgwal is geheel gaaf bewaard en is – vanwege de afbeelding

in Architectura Moderna – de enige woonhuisgevel waar-

Amsterdam, Oz. Voorburgwal 57,

teruggevonden balklaag boven de voorkamer

van de bel etage. (foto HdK)

Korbeel met renaissance snijwerk. Onderdeel

van het houtskelet op de eerste verdieping van

het voorhuis. (foto HdK)

van vaststaat dat hij werd ontworpen door de naamgever van onze

Vereniging. Het huis achter de gevel is ouder en bevat de restanten

van een houtskelet, waarvan de datering tot voor kort niet bekend

was. In 1615, bij de bouw van de nieuwe voorgevel, werd het huis

uitgebreid met een achterhuis dat in 1633 in de breedte werd verdubbeld.

Het kolossale huis dat op deze wijze ontstond, werd omstreeks

1900 verbouwd tot sigarenfabriek. De drie 17de-eeuwse

kappen werden gesloopt en vervangen door

een opzetverdieping met fabrieksdaken, waarin

de tabaksbladeren te drogen hingen. Na de

Tweede Wereldoorlog werd het gebouw in

deze vorm betrokken door het kunstenaarsechtpaar

Cephas Stauthamer en Josje Smit,

die de grote tabakszolders in gebruik namen

als ateliers. Op deze wijze bleef het pand bewoond

tot 2003. Door mevrouw Smit werd

bij haar dood een kunstcollectie nagelaten

‘aan het pand’, tezamen met een geldbedrag

om de restauratie mogelijk te maken.

Door het lang uitstellen van de restauratie was

inmiddels duidelijk geworden dat het pand

onder geen beding gesplitst mocht worden in

een voor- en een achterhuis. Een dergelijke

splitsing ligt uit bouwkundig oogpunt dermate

voor de hand, dat tegenwoordig in bijna

het gehele bouwblok tussen Voor- en Achterburgwal

de historische connectie tussen de

burgwallen verloren is gegaan. Voorts was het


een vraagstuk op welke

wijze omgegaan diende

te worden met de herinnering

aan de tabaksindustrie,

die in brede

kring gewaardeerd

wordt als een karakteristiek

onderdeel van de

geschiedenis van dit

deel van de stad. Voor

voor- en achterhuis

werd uiteindelijk een

aparte afweging gemaakt.

Aan de achterzijde,

waar de oude geveltoppen

aan het begin

van de twintigste eeuw

waren gesloopt, werd de

toegevoegde verdieping met tabakszolder in tact gelaten. Deze

werd benut voor de bouw van een modern vormgegeven appartement

met een panoramisch uitzicht over de stad. Aan de voorzijde

was de ophoging van de kap dermate storend en het belang van de

gevel van Hendrick de Keyser in onze ogen zodanig groot, dat is

besloten de toegevoegde verdieping en de nieuwe kap geheel te slopen

en te vervangen door een kap die aansluit op de oude voorgevel.

Tot onze niet geringe verbazing werd door de diverse vergunningverleners

ingestemd met deze ingreep, zodat hij kon worden

u i t g e v o e r d .

Een verrassing tijdens de uitvoering van de restauratie was dat in

het voorhuis aanzienlijk meer bewaard bleek van het oude houtskelet

dan vooraf bekend was. Boven de begane grond kwam onder

een ondergehangen plafond een geheel gave balklaag van moer- en

kinderbinten te voorschijn compleet met het oude spreidsel en de

kopschotjes. Op de verdieping bleek achter een latere wandafwerking

ter plaatse van de achtergevel een compleet korbeel te zijn bewaard

met een gebeeldhouwde renaissanceversiering. Op basis van

deze vondst kan het houtskelet van dit huis worden gedateerd in de

tweede helft van de 16de eeuw. Dat zou betekenen dat de gevel van

dit oude huis al na circa vijftig jaar door de nieuwe voorgevel van

Hendrick de Keyser werd vervangen. Zowel op de begane grond als

op de verdieping maakte de balklaag van moer- en kinderbinten

deel uit van een volledig houtskelet. Ten tijde van het schrijven van

dit verslag zijn de werkzaamheden zo goed als voltooid en is tweederde

van het gebouw verhuurd. De restauratie stond onder leiding

van ir Arend Meischke te Amsterdam.


Venlo, Brouwersplaats 6, bakhuis.

Achteraanzicht na restauratie met doorkijkje naar

de binnenplaats van Grote Kerkstraat 19. (foto HdK)

Venlo, Brouwersplaats 6, bakhuis De restauratie van

dit kleine achterhuisje van het grote 16de-eeuwse pand Grote Kerkstraat

19-21 is in 2006 voltooid. Het pandje is door een tuin verbond

e n met een binnenterrein dat vanaf de openbare weg toegankelijk

is. Het is daardoor zowel te gebruiken in combinatie met het hoofdhuis

als geheel zelfstandig met een toegang langs de achterzijde. Dit

zelfstandig gebruik is een stuk dichterbij gekomen doordat het binnenterrein

is betrokken bij een stedenbouwkundige opwaardering

van dit deel van de binnenstad. Vooruitlopend op deze ontwikkeling

is aan ons bakhuis reeds een nieuw adres, Brouwersplaats 6

toegekend. Bij de restauratie, die onder leiding stond van architect

G. Selen te Venlo, is het huis ingericht tot een kleine bedrijfsruimte.

Vlissingen, Beursplein 11 Zoals vorig jaar aangekondigd,

resteerde van de restauratie van dit 17de-eeuwse beursgebouw

nog een tweede fase, waarin de keuken, thans in het achterhuis op

de begane grond, verplaatst diende te worden naar de kelder. De

oude locatie van de keuken had tot gevolg dat het achterhuis een

volledig geblindeerde gevel op de begane grond had. Door de

keuken daar weg te halen konden de vensters weer worden opengewerkt.

Daarvoor diende wel de gehele begane grond balklaag te

worden verlegd. Aangezien het achterhuisje in 1935, na een brand,

geheel nieuw was opgetrokken, bestond tegen deze ingreep in historisch

en monumentaal opzicht geen bezwaar. Als gevolg van deze

ingreep kon de begane grond van de Beurs zelf worden heringedeeld

en ontdaan van alle latere toevoegingen. Het werk is begin

2007 afgerond en stond onder eigen directie.

25

26

F i n a n c i ë n

De huuropbrengst bedroeg in 2005 e 6.164.195. De huurindexatie

per 1 januari 2006 bedroeg 1,7%, de huurverhoging per 1 juli 2006

bedroeg gemiddeld 2,8%.

In 2006 bedroegen de totale exploitatiekosten e 3.026.709. Hiervan

had e 2.611.602 direct betrekking op onderhoudswerk (zo’n

3% meer dan in 2005) en de rest op vaste lasten. Wanneer het onderhoud

wordt afgezet tegen de huurinkomsten, ging in 2006 42%

van de huurinkomsten direct weer terug naar het reguliere onderhoud.

Dit is verhoudingsgewijs iets minder dan in het voorgaande

jaar (2005: 45%). Het aandeel vaste lasten bedroeg 7% (6% in

2005), waardoor de totale exploitatiekosten 49% van de huurinkomsten

(tegen 51% in 2005) vergden.

Aan 19 panden is in 2006 voor meer dan e 25.000 aan onderhoud

besteed. In 7 gevallen daarvan overschreed het onderhoud de

e 50.000, te weten:

A m s t e r d a m

Keizersgracht 743

Driebergen Rijsenburg

Hoofdstraat 89, Buitenplaats Sparrendaal

’ s - G r a v e n h a g e

Statenlaan 4

H e i l o o

Kennemerstraatweg 278, Buitenplaats Nijenburg

N a a r d e n

Kloosterstraat 11

S c h e v e n i n g e n

Zwaardstraat 16, Derde Ambachtsschool

S c h i e d a m

Hofje van Belois

Aan het bovenstaande dient te worden toegevoegd dat de totale

restauratiekosten in 2006 (aan ouder bezit en aan recente verwervingen

tezamen) e 3.526.381 bedroegen, te verminderen met

e 842.791 (24%; in 2005 34%) aan te verwachten subsidies, zodat

e 2.683.590 resteert als eigen aandeel.

Aan onderhoud, vaste lasten en restauratie samen heeft de vereniging

dit verslagjaar derhalve e 6.553.090, zijnde 6% meer dan de

ontvangen huurinkomsten, direct weer in haar panden geïnvesteerd.

Daarbij zijn de financierings- en personeelslasten buiten beschouwing

gelaten.

In 2006 is uit hoofde van donaties, giften, legaten en erfstellingen

een bedrag van e 1.438.809 verantwoord. Dit bedrag is als volgt te

specificeren:

S c h e n k i n g e n v o o r t v l o e i e n d

uit de overdracht van panden e

Amsterdam, Herengracht 241 5 5 0 . 0 0 0

Makkum, garage Turfmarkt 5-7 5 0 . 0 0 0

Dordrecht, Bolwerk 2 8 2 2 . 3 2 5

N a l a t e n s c h a p p e n / l e g a t e n

Mw. J.P.B. Wolfsheimer 1 . 9 6 4

Mw. W.C.D. de Jonge van Ellemeet 1 1 . 3 4 5

C. Lit 5 . 0 0 0

S c h e n k i n g e n

H.J. de Bijll Nachenius 2 . 0 0 0

M.A.M. Kortenbout van der Sluijs 3 . 0 0 0

H.C.J. Prins 1 . 0 0 0

G.T.J. van Rijn en M. Kerkhoff 2 . 0 0 0

P.J. Tichelaar 3 . 6 0 0

S.F. Winkel 6 . 0 0 0

De Leeuwenberg Stichting 1 . 0 0 0

Thurkow Fonds 1 . 5 0 0

Overige donaties en giften 1 . 7 2 3

1 . 4 6 2 . 4 5 7

Kosten i.v.m. schenkingen en nalatenschappen 2 3 . 6 4 8

1 . 4 3 8 . 8 0 9

Naast bovenstaande bijdragen van particulieren ontving Vereniging

Hendrick de Keyser in 2006 opnieuw steun van één van de Goede

Doelen Loterijen. De BankGiro Loterij steunde de Vereniging met

e 800.000 waarmee een bod werd uitgebracht op een zeer bijzonder

huis in Amsterdam (waarvan de verwerving niet kon worden afgerond)

en in Dordrecht Wijnstraat 127 kon worden aangekocht.

V e r e n i g i n g s z a k e n

L e d e n

Per 31 december 2006 telt onze Vereniging 2.860 leden (ultimo

2005: 2.741 leden). Vorig jaar werd op deze plaats de verwachting

uitgesproken, dat de kleine teruggang die toen optrad tijdelijk zou

zijn. In 2006 zou de Vereniging immers starten met het nieuwe


programma ‘Toegankelijke panden’. Gelukkig brengt dit programma,

dat nog in de kinderschoenen staat, inderdaad met zich mee

dat het aantal leden weer een stijgende lijn vertoont. Niet in de laatste

plaats heeft ook de publiciteit rondom het programma BankGiro

Loterij Restauratie direct tot aanmelding van extra leden geleid.

De contributieopbrengst bedroeg aanzienlijk meer dan voorgaande

jaren: e 73.713 (2005: e 65.956).

Algemene Vergadering voor leden

Op 22 juni is in de panden van het Bijbels Museum aan de Herengracht

366-368 te Amsterdam de Algemene Ledenvergadering gehouden.

Deze begon met het herdenken van ons oud-bestuurslid

de heer A.G. Schulte en ons lid en zeer trouwe vergaderingbezoeker

de heer J.F. Belmon.

Vervolgens verliep de vergadering op een andere wijze dan gebruikelijk.

Tijdens het doornemen van de verschillende agenda-onderdelen

werd door de directeur steeds een korte toelichting gegeven

met beeldmateriaal. Hierdoor werd het verslag duidelijker en

konden tijdens de verantwoording direct relevante vragen worden

g e s t e l d .

Bij de bespreking van het Jaarverslag 2005 werden de belangrijkste

restauraties en verwervingen getoond. Bij het bespreken van de jaarcijfers

kwamen enkele meerjaren-overzichten in grafiek in beeld.

Voor het eerst werd ook de begroting voor het komende jaar getoond,

met de verwervingen en restauraties die in 2006 zijn voorgenomen.

Deze wijze van illustratie werd door de meerderheid van

de aanwezigen zeer gewaardeerd.

Na de toelichting van het bestuur op het jaarverslag en de jaarcijfers

werd het verslag van 2005 aangenomen. De aanwezigen verleenden

het bestuur en de commissarissen décharge terzake van het in 2005

gevoerde beleid.

Na afloop van het officiële gedeelte van de jaarvergadering genoten

de leden van een rondgang door het Bijbels museum en werd onder

het genot van een drankje nog enige tijd nagepraat.

Benoemingen en herbenoemingen

Tijdens de vergadering wees één van de leden op een procedureprobleem.

Volgens het rooster van aftreden, zoals dat in het jaarverslag

was vermeld, stond de heer P.B. de Bruijn als aftredend in 2006.

De agenda van de vergadering vermeldde echter géén herbenoeming

van de heer De Bruijn.

De oorzaak van het misverstand lag in de benoeming in 2003 van

de heer De Bruijn, toen al lid van het bestuur, tot voorzitter van

onze Vereniging. Anders dan geldt voor de overige bestuursfuncties,

wordt de voorzitter door de Ledenvergadering in functie


benoemd. Daardoor is het jaar van de herbenoeming van de heer

De Bruijn (na vier jaar) op 2007 gekomen, in plaats van 2006.

Deze wijziging had moeten worden doorgevoerd in het jaarverslag

2006, hetgeen abusievelijk niet is gebeurd.

Het bestuur heeft de leden schriftelijk geïnformeerd dat de herbenoeming

van de heer De Bruijn conform de termijn van zijn voorzitterschap

zal verlopen. Derhalve wordt zijn herbenoeming geagendeerd

voor de Algemene Ledenvergadering van 2007.

De voordrachten voor de benoeming en de herbenoeming van de

leden van het Bestuur geschieden conform een opgemaakt profiel.

Het doel hiervan is een evenwichtige samenstelling van dit college

voor de beslissingen die het Bestuur pleegt te nemen. Daartoe

wordt gestreefd naar een samenstelling voor de helft uit mensen

met een financieel-juridische of maatschappelijke achtergrond en

voor de helft met een vakinhoudelijke achtergrond. Bij elke vacature

evalueert het Bestuur dit profiel.

Het bestuurslid, de heer E.W. Veen, had te kennen gegeven geen

prijs te stellen op herbenoeming wegens te drukke werkzaamheden.

De voorzitter sprak zijn waardering uit voor de inzet van de heer

Veen in het bestuur. Als dank kreeg de heer Veen een cadeau aang

e b o d e n .

De heer prof. dr. K.A. Ottenheym, hoogleraar architectuurgeschiedenis

aan de Universiteit van Utrecht, werd benoemd tot lid van

het Bestuur. De heer Ottenheym is al sinds 1995 commissaris van

de Vereniging en vervult met zijn vakkennis een bestuurlijke vacature

die door het overlijden van de heer Schulte was ontstaan.

Ook voor de samenstelling van de Raad van Commissarissen wordt

een profiel gehanteerd. De Raad kent allereerst een regionale spreiding

over het hele land. Daarnaast wordt getracht in de Raad tenminste

alle bestuurslagen van de Overheid vertegenwoordigd te

hebben. Tenslotte wordt geprobeerd een vergelijkbare verdeling te

hebben als in het Bestuur. Bij benoemingen en herbenoemingen

wordt het profiel van de Raad geëvalueerd.

Bij de Raad van Commissarissen traden volgens rooster af: mevrouw

F.G. van Diepen-Oost (oud gedeputeerde van de Provincie Noord-

Holland, tevens lid auditcommissie), de heer W.H. van Ittersum

(rentmeester te Overijssel), de heer A.J.A.M. Lisman (vertegenwoordiger

prov. Utrecht), de heer B. Staal (Commissaris van de

Koningin), de heer K.J. Storm (oud voorzitter Raad van Bestuur

Aegon, tevens lid auditcommissie). Allen stelden zich herkiesbaar

voor een nieuwe periode van vier jaren en werden door de aanwezigen

herbenoemd.

Vervolgens traden wegens het bereiken van de statutair bepaalde

leeftijdsgrens af: de heer J.C. Koenders (tevens lid van de auditcom-

27

28

missie), commissaris sinds 2001 en de heer O. von der Gablentz,

commissaris sinds 2003. Beiden hebben in de relatief korte tijd dat

ze commissaris waren grote betrokkenheid bij het werk van de Vereniging

getoond. De heer Koenders heeft zich daarnaast, als lid van

de auditcommissie, snel de controle van het financiële beleid eigen

gemaakt. De voorzitter dankte beide heren heel hartelijk voor hun

inzet en bijdrage en verheugde zich in hun beider toezegging dat

ze als adviseur beschikbaar blijven voor de Vereniging.

Als nieuwe kandidaten werden voorgedragen en door de leden benoemd:

de heer ir B. Bleker, voormalig lid Raad van Bestuur van

ABN-Amro Bouwfonds N.V. en de heer prof. dr G.W.J. Rooijakkers,

bijzonder hoogleraar Nederlandse etnologie aan de Universiteit

van Amsterdam en lid van de Raad van Cultuur.

Tenslotte werd, na zijn terugtreden uit het bestuur, de heer E.W.

Veen voorgedragen als lid van de Raad van Commissarissen en door

de aanwezigen benoemd.

Bestuur en Raad van Commissarissen

De Raad van Commissarissen en het Bestuur hebben in 2003 een

zorgvuldige afweging gemaakt met betrekking tot het meest wenselijke

besturingsmodel van de Vereniging. Hierin is aan de Raad van

Commissarissen de rol toebedeeld van controleur op afstand en toezichthouder.

Het Bestuur heeft een beleidsmatige taak en is medeexecutief.

De Directie bereidt het beleid voor, is executief en ondersteunt

het Bestuur.

De Directie kan het Bestuur vertegenwoordigen in verschillende

organen. Het Bestuur is op de hoogte van alle nevenfuncties van de

directeur die relevant zijn of kunnen zijn voor het werkveld van de

Vereniging en heeft deze goedgekeurd.

Het Bestuur kwam in 2006 negen maal bijeen op het kantoor van

de Vereniging aan de Keizersgracht 743 te Amsterdam. Naast de

financiële rapportages besprak het Bestuur een groot aantal voorstellen

voor mogelijke verwervingen. Ook de voorstellen voor uit te

voeren restauraties, dan wel afwijkingen in het verloop ervan kwamen

ter tafel. Daarnaast werd verschillende keren gesproken over

het verloop van de subsidieproblematiek, over personele zaken en

over de huurverhogingen. Tenslotte heeft het Bestuur besloten tot

de instelling van een adviescommissie inzake geschillen van de

Vereniging met derden, niet zijnde huurgeschillen. De commissie

bestaat uit twee leden van het bestuur en een lid van de Raad van

Commissarissen. De commissie behandelt geschillen die door

derden schriftelijk en met redenen omkleed zijn ingediend bij het

Bestuur. De commissie reageert in beginsel eveneens schriftelijk

door een advies aan het Bestuur op te stellen. Het Bestuur reageert

op het voorgelegde geschil.

Op 27 april 2006 vond – in Huis van Brienen aan de Herengracht

284 te Amsterdam – de statutair vereiste vergadering van de Raad

van Commissarissen plaats met het Bestuur, inzake het verslag van

de Vereniging over 2005 en de daarop betrekking hebbende jaarr

e k e n i n g .

Later in het jaar, op zaterdag 18 november, werd te Dordrecht, in

‘het Zeepaert’ aan de Wijnstraat 113, de najaarsbijeenkomst van de

Raad van Commissarissen met het Bestuur gehouden.

De Raad van Commissarissen laat zich voor de inhoudelijke toetsing

van het gevoerde financiële beleid bijstaan door de audit commissie.

De audit commissie, het Bestuur en de directeur vergaderden

met de accountant op 12 april 2006 op de Keizersgracht 743 te

Amsterdam over de Jaarrekening 2005. Hun préadvies werd in het

vorige jaarverslag gepubliceerd.

Aan het einde van dit verslaggedeelte vindt u het préadvies van de

audit commissie naar aanleiding van hun onderzoek naar de jaarrekening

over het jaar 2006, waarvan u de samenvatting aantreft elders

in dit Jaarverslag. De volledige Jaarrekening 2006 is in te zien

op onze website of te bevragen op het kantoor van de Vereniging.

O r g a n i s a t i e

De directeur staat aan het hoofd van een organisatie die eind 2006

bestond uit 17 personen in vaste dienst en twee personen met een

contract voor bepaalde tijd. Na verrekening van de deeltijdaanstellingen

kwam het aantal FTE’s op 15,2 (2005: 14,7).

Ondanks de benoeming van een opzichter en een medewerker ledenprojecten,

bleven twee vacatures, beide op de afdeling Beheer,

oningevuld. Op die afdeling zorgden ultimo 2006 8 mensen voor

de verhuur en het onderhoud van het huizenbezit. De vacature van

opzichter kon gelukkig in de loop van het jaar worden ingevuld.

Op de afdeling Restauratie kon worden voorzien in een vacature

voor een bouwkundig tekenaar, waardoor hier aan het einde van

het jaar 4 mensen werkten.

Het ziekteverzuim onder de medewerkers van Vereniging Hendrick

de Keyser toonde door een ongelukkig toeval een ernstige stijging.

Maar liefst vier medewerkers raakten door ongelukken buiten werktijd

voor langere tijd uit de roulatie. Mede hierdoor liep het verzuim

in 2006 op tot 9% (in 2005 4,4%).

Open Dagen

In 2006 vond eenmaal een Open Dag plaats. Dit was op zaterdag 8

april in Amsterdam. Op loopafstand van elkaar waren twee panden

voor de leden opengesteld: Oudezijds Voorburgwal 57 en Oudezijds

Voorburgwal 100.

Het laatstgenoemde pand was door veel leden bezocht op 26 febru-


ari 2005, voorafgaand aan de restauratie. Nu, in 2006, kon het resultaat

worden aanschouwd. Het huis was weer van een achtergevel

voorzien, die door jaren van verbouwing van de kelder tot de tweede

etage verdwenen was. Bovendien was aan de hand van bouwsporen

een eigentijdse reconstructie gemaakt van het oude achterhuisje,

thans geschikt om de keuken te herbergen. Het voorhuis was zorgvuldig

in zijn oude staat teruggebracht. Het resultaat vormde een

groot contrast met nummer 57, dat aan de vooravond stond van

een ingrijpende restauratie. De opkomst was naar verwachting

hoog, ca. 150 personen.

E x c u r s i e

De excursie speelde zich dit jaar in een uithoek van het land af:

Maastricht en Valkenburg aan de Geul. Eén dag van de excursie

vond plaats op de gebruikelijke zaterdag, 16 september. De andere

dag was echter niet een week later, doch de vrijdag ervoor, 15

september. Hiermee werd een oud verzoek van verschillende leden

ingewilligd. Zo ontstond immers de mogelijkheid voor leden die

niet aan de vrije zaterdag gebonden waren, om te kiezen voor een

door de weekse dag. Dit experiment bleek onvoldoende rendabel;

de deelname op vrijdag bleef beperkt tot 130 personen, terwijl de

zaterdag als gebruikelijk volgeboekt was met 250 personen.

Het programma van beide dagen was gelijk.

De ochtend begon in Maastricht, waar een rondwandeling vanaf het

station door de binnenstad leidde. Daarbij werden verschillende

panden van de Vereniging aangedaan: Ridderstraat 2a en Stenenbrug

2 (nabij de Bisschopsmolen) en de muurhuizen Achter de

Molens 28-32. Tevens konden alle groepen de recent verworven

Cellebroederskapel bewonderen. De stadswandeling ging natuurlijk

vergezeld van informatie over de bijzondere kerken en monumenten

die deze stad rijk is. Aan het eind van de ochtend verzamelden

de groepen zich om per touringcar naar Berg en Terblijt te gaan.

Hier was een lunch georganiseerd ìn een mergelgrot tegenover

hotel/restaurant Vue des Montagnes. In verschillende, onderling

verbonden ruimtes die door mergelwinning in de berg zijn ontstaan,

werd een uitgebreide lunch genoten.

Het middagprogramma speelde zich af in het schilderachtige

Valkenburg aan de Geul. Ook hier was een stadswandeling met als

hoofddoel een bezoek aan één van onze grote restauraties van de

laatste tijd: de Oude Molen. Deze restauratie verkeerde voor wat de

gebouwen betrof in een afrondingsfase. Het molenwerk zelf was bij

deze gelegenheid helaas nog niet zichtbaar. Aangezien de voltooiing

daarvan nog circa twee jaar zal duren, wordt hiervoor te zijner

tijd een aparte Open Dag georganiseerd. Mede omdat beide dagen

door zeer aangenaam weer begeleid werden, was sprake van een

geslaagde excursie.


P r e a d v i e s

De audit commissie van de Vereniging kwam op 10 april 2007 ten

kantore van de Vereniging bijeen, ter bespreking van de Jaarrekening

2006. Bij die gelegenheid is de hierna volgende verklaring

a f g e g e v e n :

‘Wij hebben onderzoek gedaan naar het verslag van het Bestuur en

de Directie en naar de jaarrekening over het jaar 2006. Naar aanleiding

daarvan kunnen wij u mededelen geen aanleiding te hebben

gevonden tot het maken van opmerkingen.

Bij dit onderzoek hebben wij mede gebruik gemaakt van het verslag,

de verklaring en de mondelinge toelichting daarop, van de

registeraccountant aan wie door de Raad van Commissarissen de in

artikel 14, lid 4 van de statuten bedoelde opdracht tot onderzoek

van de jaarrekening is verleend. Het verslag en de verklaring van de

accountant zijn inmiddels aan u overgelegd.

Wij adviseren u vorengenoemde stukken in de Raad van Commissarissen

te bespreken en vervolgens te besluiten over te gaan tot overlegging

van het jaarverslag en de jaarrekening ter bespreking en

kennisneming, resp. vaststelling door de Algemene Ledenvergadering,

met het verzoek aan de Algemene Ledenvergadering aan de

leden van het Bestuur en de leden van de Raad van Commissarissen

décharge te verlenen. De jaarrekening zal ten tijde van uw besluit

door ons mede worden ondertekend’.

Aldus getekend door de leden van de audit commissie.

D a n k w o o r d

Een bijzonder woord van dank willen wij richten tot de velen die

ons werk een warm hart toedragen en ons bedenken met giften,

schenkingen, legaten en erfstellingen. Zoals uit het voorgaande is

op te maken, is hun steun absoluut noodzakelijk, zowel voor de

groei van de Vereniging als voor de restauraties, die in toenemende

mate door de Vereniging zelf moeten worden bekostigd.

Bestuur, Directeur

Mei 2007

29

30

Balans per 31 december 2006

na bestemming saldo b a t e n en l a s t e n

(x 2 1 . 0 0 0 )

A c t i v a 2 0 0 6 2 0 0 5

Materiële vaste activa

P a n d e n 3 2 . 2 2 8 3 0 . 4 2 1

B e d r i j f s m i d d e l e n 6 6 9 1

Totaal materiële vaste activa 3 2 . 2 9 4 3 0 . 5 1 2

Financiële vaste activa

Langlopende vorderingen 1 . 4 8 4 4 8 9

V o r d e r i n g e n 4 . 1 2 4 3 . 1 7 0

Liquide middelen 6 6 2 7 9

Totaal activa 3 7 . 9 6 8 3 4 . 4 5 0

B A L A N S J A A R V E R S L A G 2 0 0 6

P a s s i v a 2 0 0 6 2 0 0 5 *


Reserves en fondsen

R e s e r v e s

• B e s t e m m i n g s r e s e r v e s 2 0 . 1 4 3 1 9 . 0 1 3

• Overige reserves 5 . 4 6 3 5 . 7 5 0

Fondsen

• B e s t e m m i n g s f o n d s 1 0 2 1 9 6

2 5 . 7 0 8 2 4 . 9 5 9

Langlopende schulden 6 . 8 2 8 5 . 2 2 1

Kortlopende schulden 5 . 4 3 2 4 . 2 7 0

*Aangepast voor vergelijkingsdoeleinden

Totaal passiva 3 7 . 9 6 8 3 4 . 4 5 0

31

32

Staat van b a t e n en l a s t e n over 2006

(x 2 1 . 0 0 0 )

F o n d s e n w e r v i n g 2 0 0 6 2 0 0 6 2 0 0 5 *

w e r k e l i j k b e g r o o t w e r k e l i j k

Baten uit eigen fondswerving

Donaties, giften 1 . 4 4 4 3 0 3 0 3

Legaten en erfstellingen ( 5) P M 1 9

C o n t r i b u t i e s 7 4 6 5 6 6

Kosten eigen fondswerving

1 . 5 1 3 9 5 3 8 8

(In)directe wervingskosten ( 2 0 ) ( 2 0 ) ( 2 3)

U i t v o e r i n g s k o s t e n ( 5 3 ) ( 5 9 ) ( 5 0)

( 7 3 ) ( 7 9 ) ( 7 3)

In % van baten uit eigen fondswerving 4 , 8 % 8 3 , 2 % 1 8 , 8 %

Netto baten 1 . 4 4 0 1 6 3 1 5

Resultaat panden

Huuropbrengst panden 6 . 1 6 4 6 . 2 0 0 5 . 6 8 8

Exploitatiekosten panden ( 3 . 0 2 6 ) ( 2 . 9 5 0 ) ( 2 . 8 7 7)

Restauratiekosten panden ( 1 . 5 1 9 ) ( 1 . 1 2 5 ) * * ( 8 9 6)

Verwachte subsidiebijdragen panden 1 8 7 – 1 6 8

G e a c t i v e e r d / o v e r l o p e n d 3 8 2 – 3 3

Afschrijvingen panden ( 7 6 1 ) ( 7 5 0 ) ( 6 9 9)

U i t v o e r i n g s k o s t e n ( 7 7 9 ) ( 8 4 0 ) ( 8 1 1)

6 4 8 5 3 5 6 0 6

Totaal eigen fondsen 2 . 0 8 8 5 5 1 9 2 1

Aandeel in acties derden 1 . 5 5 8 4 5 4 4 9 6

Beschikbaar uit fondswerving 3 . 6 4 6 1 . 0 0 5 1 . 4 1 7

Financiële baten en lasten ( 1 5 2 ) ( 1 5 5 ) ( 1 7 4)

Beschikbaar voor doelstelling 3 . 4 9 4 8 5 0 1 . 2 4 3

* Aangepast voor vergelijkingsdoeleinden

* * Betreft netto last

S T A A T V A N B A T E N E N L A S T E N J A A R V E R S L A G 2 0 0 6

B e s t e d i n g e n

2 0 0 6 2 0 0 6 2 0 0 5 *

w e r k e l i j k b e g r o o t w e r k e l i j k

Beschikbaar voor doelstelling 3 . 4 9 4 8 5 0 1 . 2 4 3


V e r w e r v i n g s k o s t e n ( 2 . 9 2 7) P M ( 2 6 5 )

G e a c t i v e e r d / o v e r l o p e n d 3 9 3 – –

Restauratiekosten verwervingen ( 2 . 0 0 7 ) (410 ) ** ( 1 . 3 4 6)

Verwachte subsidie restauraties 6 5 6 –

5 8 9

G e a c t i v e e r d / o v e r l o p e n d 3 6 8 –

3 4 8

U i t v o e r i n g s k o s t e n ( 3 1 5 ) ( 3 2 1 ) ( 3 1 6)

Totaal besteed aan doelstelling ( 3 . 8 3 2 ) ( 7 3 1 ) ( 9 9 0)

Saldo baten en lasten ( 3 3 8 ) ( 1 1 9) 2 5 3

* Aangepast voor vergelijkingsdoeleinden

* * Betreft netto last


Dit resultaat is als volgt in

de Reserves verwerkt:

B e s t e m m i n g s f o n d s ( 9 4 ) ( 9 0)

Overige reserves ( 2 4 4) 3 4 3

T o t a a l ( 3 3 8) 2 5 3

33

34

Toelichting op de b a l a n s per 31 december 2006

en de s t a a t van baten en lasten over 2006

1 Grondslagen van waardering

en van bepaling van

het resultaat

Voor zover niet anders is vermeld zijn de posten in de balans

opgenomen voor de nominale waarde.

Materiële vaste activa

P a n d e n

De hieronder begrepen panden zijn als volgt te onderscheiden:

• panden in vol eigendom, danwel panden die in eeuwigdurende

erfpacht zijn verkregen tegen een canon van e 0,-. Deze worden

gewaardeerd tegen vijfmaal de bruto huur per jaar per het einde

van het boekjaar;

• panden belast met vruchtgebruik of het recht van bewoning.

Deze worden gewaardeerd tegen vijfmaal de fictief vastgestelde

huur per jaar bij de aanvang van het vruchtgebruik, resp. het recht

van bewoning. Deze waarde wordt ook onder de langlopende

schulden opgenomen. Jaarlijks wordt een deel van dit bedrag

onder de huuropbrengsten verantwoord. Een vrijval van de

schuld wegens beëindiging van het vruchtgebruik of recht van

bewoning wordt geboekt onder overige baten;

• panden in eigendom belast met erfpacht. Deze worden gewaar

deerd tegen vijfmaal de jaarlijkse canon.

De jaarlijkse waardeaanpassing tot vijfmaal de bruto huur wordt

rechtstreeks in het eigen vermogen verwerkt, onder de Overige

r e s e r v e s .

Teneinde in de staat van baten en lasten inzicht te verschaffen in de

exploitatie van de panden wordt 2,5% van de balanswaarde aan het

begin van het boekjaar als afschrijvingslast in aanmerking genomen.

Door de jaarlijkse waardeaanpassing van de panden tot vijfmaal

de bruto huur op 31 december, heeft de afschrijving geen invloed

op de waardering van de panden in de balans. Bij tenminste gelijkblijvende

huur wordt de afschrijving in de waardering geheel

g e c o m p e n s e e r d .

B e d r i j f s m i d d e l e n

De bedrijfsmiddelen bij de vereniging bestaan uitsluitend uit de

inventaris van het kantoor. De kantoorinventaris, waaronder de

communicatie- en computerapparatuur, wordt gewaardeerd tegen

de aanschaffingswaarde, verminderd met lineaire afschrijvingen op

basis van de geschatte economische levensduur. De afschrijvingstermijn

bedraagt 10 jaar voor kantoorinventaris en 4 jaar voor

communicatie- en computerapparatuur.

Het aan de Vereniging toebehorende antieke meubilair en de inventaris

in de verschillende panden worden p.m. gewaardeerd, omdat

deze goederen geen afzonderlijke opbrengst genereren en tevens

duurzaam worden aangehouden.

2 Stelselwijziging

Sedert 2002 is de jaarrekening van Vereniging Hendrick de Keyser

opgesteld conform de RJ 650. Daarbij is er destijds voor gekozen

om de waarde van onze panden in zijn geheel op te nemen in een

Fonds activa. In werkelijkheid hanteert de Vereniging een grenswaarde

van 5/8 van de boekwaarde van onze panden. Het resterende

3/8 gedeelte van de boekwaarde van onze panden mag met

vreemd vermogen worden gefinancierd. Met ingang van dit verslagjaar

is besloten dit beleid ook weer te geven in de balans. Hierdoor

is de onderverdeling van het Eigen vermogen (thans Reserves en

fondsen) gewijzigd. Voor het totale Eigen vermogen heeft deze

stelselwijziging geen gevolgen. De vergelijkende cijfers in de balans

per 31 december 2005 zijn voor vergelijkingsdoeleinden aangepast.

Als meest concrete resultaat van de eigen fondsenwerving krijgt de

Vereniging regelmatig panden geschonken. Deze schenkingen werden

tot heden direct in de balans verwerkt. Voor een beter inzicht

in dergelijke verkrijgingen is met ingang van 2006 deze schenking

opgenomen in de staat van baten en lasten. Dit weerspiegelt de

werkelijke situatie dat deze panden moeten worden gekocht; vervolgens

wordt de koopsom geschonken. Aankopen worden verantwoord

onder Verwervingen en schenkingen onder Donaties, giften.

Als gevolg hiervan zijn deze posten thans veel groter dan voorheen.

Deze stelselwijziging heeft geen gevolgen voor het eigen vermogen

en het resultaat. De vergelijkende cijfers in de staat van baten en lasten

over 2005 zijn voor vergelijkingsdoeleinden aangepast.

T O E L I C H T I N G J A A R V E R S L A G 2 0 0 6

3 Materiële vaste activa

Het verloop van de post panden is als volgt:

P a n d e n T o t a a l

Boekwaarde per 1 januari 3 0 . 4 2 1

M u t a t i e s

I n v e s t e r i n g e n 1 . 1 1 2

Geactiveerde restauratiekosten 3 6 9

W a a r d e a a n p a s s i n g 1 . 0 8 7

A f s c h r i j v i n g e n ( 7 6 1)

1 . 8 0 7

Boekwaarde per 31 december 3 2 . 2 2 8

4 Reserves en fondsen

De Reserves van de Vereniging zijn beschikbaar voor panden direct

in gebruik voor de doelstelling.

De Reserves worden onderscheiden in Bestemmingsreserves en

Overige reserves. De Bestemmingsreserves worden aangewend voor

de financiering van activa, met een omvang gelijk aan 5/8 deel van

de boekwaarde van de panden. De Overige reserves kunnen worden

aangewend voor de doelstelling van de Vereniging. Onder Fondsen

wordt een Bestemmingsfonds verantwoord, zijnde ontvangsten van

derden met een specifieke aanwending.

Het totaal aan reserves en fondsen bedraagt eind 2006 e 2 5 . 7 0 8 .

Met ingang van dit jaarverslag maakt de Vereniging inzichtelijk

dat tenminste 5/8 van de boekwaarde van onze panden met eigen

middelen moet worden gefinancierd, vastgelegd in de Bestemm

i n g s r e s e r v e s .

Het resterende 3/8 gedeelte van de boekwaarde van onze panden

mag met vreemd vermogen worden gefinancierd.

Door dit beleid van de Vereniging kunnen de schulden altijd

binnen 8 jaar worden afgelost.

Mutaties in de Bestemmingsreserves vinden plaats vanuit de

Overige reserves.

Het verloop van deze reserve is als volgt:


2 0 0 6 2 0 0 5

Stand per 1 januari 1 9 . 0 1 3 1 7 . 7 3 2

Toevoeging vanuit Overige reserves 1 . 1 3 0 1 . 2 8 1

Stand per 31 december 2 0 . 1 4 3 1 9 . 0 1 3

Het verloop van de Overige reserves gedurende

het boekjaar is als volgt:

2 0 0 6 2 0 0 5 *

Stand per 1 januari 5 . 7 5 0 5 . 5 4 7

Waardeaanpassingen panden 1 . 0 8 7 1 . 1 4 1

R e s u l t a a t b e s t e m m i n g ( 2 4 4) 3 4 3

Mutatie Bestemmingsreserves ( 1 . 1 3 0 ) ( 1 . 2 8 1)

Stand per 31 december 5 . 4 6 3 5 . 7 5 0

*Aangepast voor vergelijkingsdoeleinden

Het verloop van het Bestemmingsfonds

is als volgt:

2 0 0 6 2 0 0 5

Stand per 1 januari 1 9 6 2 8 6

B e s t e e d ( 9 4 ) ( 9 0)

Stand per 31 december 1 0 2 1 9 6

Mutaties hebben betrekking op:

onderhoud aan de Derde Ambachtsschool te Scheveningen.

Bovenstaande financiële overzichten zijn ontleend aan de volledige

Jaarrekening 2006, d.d. 26 april 2007, die ten kantore van de

vereniging beschikbaar is, of op w w w . h e n d r i c k d e k e y s e r . n l is op

te vragen.

Bestuur, directeur

Mei 2007

35

36

A c c o u n t a n t s -

v e r k l a r i n g

O p d r a c h t

Wij hebben gecontro l e e rd of de in dit verslag opgenomen verkort e

j a a rrekening van Ve reniging Hendrick de Keyser te Amsterdam over

2006 op de juiste wijze is ontleend aan de door ons gecontro l e e rd e

j a a rrekening 2006 van Ve reniging Hendrick de Keyser. Bij die

j a a rrekening hebben wij op 26 april 2007 een goedkeurende

accountantsverklaring verstrekt. Het bestuur van de vereniging is

v e r a n t w o o rde lijk voor het opstellen van de verkorte jaarrekening in

o v e reenstemming met de grondslagen zoals gehanteerd in de jaar-

rekening 2006 van Ve reniging Hendrick de Keyser. Het is onze

v e r a n t w o o rde lijkheid een accountantsverklaring inzake de verkort e

j a a rrekening te verstre k k e n .

We r k z a a m h e d e n

Wij hebben onze controle verricht in overeenstemming met Neder-

lands recht. Dienovereenkomstig dienen wij onze controle zodanig

te plannen en uit te voeren dat een redelijke mate van zekerh e i d

w o rdt verkregen dat de verkorte jaarrekening op de juiste wijze is

ontleend aan de jaarre k e n i n g .

Wij zijn van mening dat de door ons verkregen contro l e - i n f o rm a t i e

voldoende en geschikt is als basis voor ons oord e e l .

O o r d e e l

Naar ons oordeel is de verkorte jaarrekening in alle van materieel

belang zijnde aspecten op de juiste wijze ontleend aan de jaar-

rekening.

To e l i c h t i n g

Wij vestigen er de aandacht op dat voor het inzicht dat vereist is

voor een verantwoorde oord e e l s v o rmi ng omtrent de financiële

positie en de resultaten van de vereniging en voor een toere i k e n d

inzicht in de reikwijdte van onze controle de verkorte jaarre k e n i n g

dient te worden gelezen in samenhang met de volledige jaarre k e-

ning, waaraan deze is ontleend, alsmede met de door ons daarbij op

26 april 2007 verstrekte goedkeurende accountantsverklaring. Deze

toelichting doet geen afbreuk aan ons oord e e l .

Vo o r b u rg, 26 april 2007

Deloitte Accountants B.V.

drs. V. W.J.A. van Stijn R A M G A

Afb. 1. De Wa t e rt o ren van Schoonhoven.

Bestektekening uit 1899 van architect F.A. de Jongh.

Door het plaatsen van een machinistenwoning op een grondplan van

een Grieks kruis aan de basis van de toren, ontstond een evenwichtig

geheel. Om het rijzige karakter van het geheel nog te benadru k k e n

heeft hij boven het vat een zeer hoge torenspits geplaatst. De tore n

w e rd uitgevoerd in de Romantische- of Chaletstijl. Kenmerkend voor

deze bouwstijl zijn de ver overstekende dakvlakken, ondersteund door

houten balkconstructies. In alles voerde de symmetrie een doorslag-

gevende rol, met name tot uiting komend in het toegepaste timmer-

werk. Te noemen vallen de vier dakkapellen aan de spits en de twee

fraai vormgegeven dubbele buitentrappen om de machinistenwoning te

b e reiken (afb. 1). Gezien de hoge onderhoudskosten werden de trappen

evenwel in 1911 reeds gesloopt.

D E WAT E R T O R E N VA N S C H O O N H O V E N J A A R V E R S L A G 2 0 0 6 V E R E N I G I N G H E N D R I C K D E K E Y S E R

Een nieuw leven voor de

S c h o o n h o v e n s e w a t e rt o re n

Het water werd gewonnen uit drie putten en was van bijzondere kwali-

teit, zodat het zonder zuivering in het waterleidingnet kon worden ge-

pompt. Het bestond uit kwelwater uit de Lek dat via diepliggende zand-

lagen op een natuurlijke wijze was gefilterd. Opslag van het water vond

door L.P. Ouweneel

De watert o ren van Schoonhoven werd in 1898 ontworpen

door de architect F.A. de Jongh uit Den Haag in opdracht

van het gemeentebestuur. Deze architect had al eerder de

w a t e rt o rens van Nijkerk en Zwijndrecht gebouwd.

Deze torens waren voorzien van het gebruikelijke zeer

b rede waterre s e r v o i r, waardoor ze er plomp en topzwaar

uitzagen. Voor de toren van Schoonhoven koos De Jongh

voor een ander, smaller vat, waardoor de toren een slank

uiterlijk kre e g .

37

38

Afb. 2. Tussenvloer met expositieruimte in de voor-

malige machinehal. De woning van de machinist was

v e rdeeld over vier kamers op de verdieping van de

o n d e r b o u w. Deze kamers waren verbonden door een

galerij op ijzeren consoles.

(foto Stichting Behoud Wa t e r t o ren Schoonhoven)

plaats in de zogenaamde reinwaterkelder onder de begane grond. Om

het water in het waterleidingnet te pompen waren twee gasmotoren

opgesteld, ook in symmetrische opstelling. Deze esthetische eis van de

a rchitect had echter als gevolg dat de aandrijving van de pompen via een

ingewikkeld stelsel van assen en drijfriemen, met het nodige energ i e -

verlies, diende plaats te vinden. Een bevredigende oplossing werd pas

in 1922 gevonden toen de gasmotoren door electro m o t o ren werd e n

v e r vangen. De machinist had als taak ervoor te zorgen dat de werking

van het totale systeem ongestoord verliep inclusief het verrichten van

kleine re p a r a t i e s .

Boven in de toren bevindt zich het ijzeren waterre s e r v o i r. Als het water

uit het onderg rondse net opstijgt naar dit re s e r voir neemt de druk af.

De energie, die de pompen aan het water hebben gegeven, wordt van

d ruk en snelheid omgezet in hoogte. De druk in het leidingnet komt

gewoonlijk overeen met een stijghoogte van 25 à 40 meter. De hoogte

van het re s e r voir in de toren is overeenkomstig, want anders zou het

re s e r voir overlopen als het te laag is geplaatst, of nooit volkomen als

het te hoog is geplaatst. Als het water de watert o ren verlaat, wordt de

hoogte omgezet in druk en snelheid. Het water heeft de energie behou-

den die de pompen er aan hebben toegevoegd en kan dus zonder

tussenkomst van een pomp weer het leidingnet in. Dit waterre s e r v o i r

v o rmt een buffer tussen de aanvoer van water door middel van de pom-

pen en het verbruik. Als de aanvoer groter is dan het verbruik stijgt de

waterspiegel in het re s e r v o i r. Bij een groter verbruik daalt het niveau.

Het condenswater aan de buitenzijde van het ijzeren re s e r voir diende

a f g e v o e rd te kunnen worden. Hiertoe diende de zogenaamde lekvloer

met aan de rand en rondom het trapgat verhoogde drempels. Afvoer van

het condenswater vond plaats via kleine buisjes in de onderdorpels van

de 16 kleine vensters rondom de lekvloer.

De Schoonhovense watert o ren is tot 1990 als zodanig in gebruik ge-

weest. Door de verbeterde techniek van de pompen was het niet langer

noodzakelijk het leidingwater op te pompen naar een hoog gelegen

w a t e rre s e r voir om de druk op de waterleiding te houden. Het bestaans-

recht van watert o rens was daarmee opgeheven. Zoals vele andere tore n s

w e rd ook die van Schoonhoven met de slopershamer bedreigd, mede

omdat de staat van onderhoud zeer slecht was.

Een re d d i n g s p l a n

Op initiatief van de gemeentelijke monumentencommissie werd begin

1992 een onderzoek gedaan naar bestemmingsmogelijkheden van de

D E WAT E R T O R E N VA N S C H O O N H O V E N J A A R V E R S L A G 2 0 0 6

1

2

3

4

t o ren. Hiertoe werd de Technische Universiteit van Delft ingeschakeld.

Dit leidde tot 18 ontwerpen van studenten, waaronder een water-

museum, een klimmuur, diverse horecagelegenheden en sauna’s alsmede

a t e l i e rruimten. Deze ontwerpen werden eind maart tentoongesteld in

de Grote of Bartholomeuskerk in Schoonhoven. Hierdoor ontstond

zowel bij het gemeentebestuur als bij een aantal gemotiveerde burg e r s

het vert rouwen dat de toren gered zou kunnen worden en een nieuwe

bestemming zou kunnen krijgen. Het gemeentebestuur achtte het om

diverse redenen wenselijk (kosten gemeentelijk apparaat, mogelijkheid

tot werving sponsorgelden etc.) dit project niet zelf ter hand te nemen.

Een aantal mensen, dat het vert rouwen genoot van de gemeente, werd

aangezocht die klus te klaren. Dit re s u l t e e rde tenslotte in de oprichting

van de Stichting Behoud Wa t e r t o ren Schoonhoven met als doel het

v e r w e r ven, re s t a u re ren en daarna exploiteren van de tore n .

De stichting zag zich direct bij aanvang met een groot aantal pro b l e m e n

g e c o n f ro n t e e rd te weten:

Veiligstellen van een toegekende Europese subsidie van fl. 142.500,-

voor de restauratie, die vóór een bepaalde datum moest zijn besteed.

Verkrijgen van de status van rijksmonument, hetgeen de stichting zou

v e rz e k e ren van een rijkssubsidie van 80% der subsidiabele kosten.

O p t e ren voor met BTW belaste verhuur van de toren (dus alleen

v e rhuur aan bedrijven) om op die wijze alle BTW in rekening gebracht

door de hoofdaannemer en de onderaannemers te kunnen teru g v o rd e-

ren van de fiscus.

Ve r w e rven van extra financiële middelen om de eigen bijdrage van

20% in de restauratiekosten en de niet subsidiabele aanpassings- en

inrichtingskosten te kunnen betalen.

5

Selectie van één of meer huurders (BTW-plichtig), die in staat zouden

zijn om een adequate huur op te bre n g e n .

Dit belette de stichting niet voort v a rend te werk te gaan. Op 17 sep-

tember reeds werd de watert o ren aangewezen als rijksmonument, de

vijfde in Nederland die deze eer te beurt viel. Op 24 september besloot

de gemeenteraad om de toren aan de stichting te verkopen voor fl. 1,-

( v e r k o p e r s k o s t e n ! ) .

Inmiddels werd duidelijk dat een complete restauratie op korte term i j n

niet mogelijk was, aangezien subsidie in het kader van de Monumenten-

wet pas vanaf 1997/1998 te verwachten was. Daarom werd besloten tot

fasering in de uitvoering en eerst de meest noodzakelijke re s t a u r a t i e-

werkzaamheden uit te voeren, alsmede een aantal elementaire voorz i e-


39

40

Afb. 3. Plaatsing van de enorme ro e s t v a s t s t a l e n

windvaan tijdens de eerste fase van de re s t a u r a t i e .

(foto Stichting BWS)

ningen te tre f fen om de toren verhuurbaar te maken. Hiertoe was een

bedrag nodig van fl. 700.000,- incl. BTW. De gemeente Schoonhoven

stelde uit de fondsen stadsvernieuwing en herstel binnenstad een bedrag

van fl. 400.000,- ter beschikking, de belastingdienst besliste gunstig op

het ondernemerschap voor de BTW, hetgeen fl. 100.000,- opleverd e .

Met de subsidies van de E.G. en de provincie Zuid-Holland en een

s t reefbedrag van fl. 25.000,- aan part i c u l i e re sponsorbijdragen was de

financiering van de eerste fase ro n d .

Hoe noodzakelijk een snelle aanpak van de restauratie was, werd geïllus-

t re e rd door het feit dat tijdens de najaarsstormen van 1992 de leien van

het dak waaiden en er groot gevaar ontstond dat de windvaan zou neer-

s t o rten. Met een hoogwerker is in december de windvaan eraf gehaald

en zijn er netten rondom de torenkap gespannen.

A rchitect Rokus Visser kreeg eind 1992 officieel opdracht tot besteks-

g e reed maken van de eerste fase en reeds op 1 maart vond de aanbeste-

ding plaats, waarbij als laagste inschrijver uit de bus kwam Gebr. Den

Hoed & Zn. te Berg a m b a c h t .

De eerste fase van de re s t a u r a t i e

Op 31 maart 1993 startte de restauratie. Gezien de zeer slechte toe-

stand waarin de toren zich bevond, werd besloten eerst het tore n -

gedeelte aan de buitenkant te herstellen. De zinken windvaan bleek

totaal vergaan en moest in zijn geheel worden vernieuwd, maar nu in

roestvast staal (afb. 3). Een getrouwe kopie siert voortaan de tore n .

Ook de houten omkuiping van het watervat was vrijwel geheel verg a a n .

Er werd daarom besloten de paneelvullingen geheel te vernieuwen en de

stijlen te herstellen. De paneelvullingen werden van binnenuit demonta-

bel, zodat bij toekomstige onderhoudswerkzaamheden geen kostbaar

s t e i g e r werk nodig zou zijn. De spits en de daken van de onderbouw

w e rden opnieuw gedekt met eerste klas lei uit Wales. Hierbij konden

ook de oorspronkelijk aangebrachte decoraties met rode lei, die bij

v o o rgaande restauraties waren verdwenen, weer terug worden gebracht.

Helaas is deze decoratie door een geringer kleurverschil minder duide-

lijk zichtbaar dan de oorspro n k e l i j k e .

Deze eerste fase kostte in totaal ruim fl. 740.000,-

Potentiële huurd e r s

Inmiddels had zich een aantal kandidaten aangemeld om de toren te

mogen huren. Het meest opmerkelijk was het initiatief om een zoge-

naamde Fiets-Inn in de toren te vestigen. De initiatiefnemers hadden


zich reeds begin 1992 tot de gemeenteraad gewend met een pro j e c t p l a n

inclusief financiële onderbouwing. Dit plan was door de gemeenteraad

zeer welwillend ontvangen, zodat de verwachting werd gewekt dat het

plan wel uitgevoerd zou kunnen worden. Hoewel ook wethouder Va n

den Broeck sympathiek stond tegenover de Fiets-Inn, weigerde hij per-

tinent in te gaan op suggesties uit de gemeenteraad om aan de nieuwe

stichting een opdracht in deze mee te geven. De stichting gaf ook dui-

delijk te kennen met meer gegadigden te willen praten zonder vooraf

een voorkeur uit te spreken, maar voelde wel dat niet zomaar aan de

gevoelens van de gemeenteraad voorbij gegaan kon worden. Het stich-

tingsbestuur had bedenkingen over de financiële haalbaarheid van het

plan en was niet enthousiast over de toevoeging van glazen uitbouwen

in de hoeken van de kru i s v o rmige onderbouw. Aangezien de stichting

zich in de toekomst financieel zelf zou moeten bedruipen, inclusief het

v e rrichten van groot onderhoud, bleek de gevraagde huurprijs een

bottleneck voor de Fiets-Inn te worden. Een beroep op de gemeente-

raad voor exploitatiesubsidie leed vervolgens schipbreuk.

Ve rder is verm e l d e n s w a a rd een initiatief om er een spro o k j e s t o ren van

te maken gecombineerd met een eethuis. Ook nu werd een uitgebre i d

p rojectplan ingediend, maar ook in dit geval bleken de exploitatiekosten

niet stru c t u reel gedekt te kunnen word e n .

Het bezoek van Minister d’Ancona

Publiciteit was voor het stichtingsbestuur van het grootste belang om

s p o n s o rgelden te verw e r ven. Het bezoek van de toenmalige minister

van WVC op 23 juni 1993 gaf aan het stichtingsbestuur een prachtige

gelegenheid het gemeentebestuur, (potentiële) sponsors en de pers uit

te nodigen om het leggen van de eerste lei door de minister bij te kun-

nen wonen. In zijn toespraak tot de minister memore e rde de voorz i t t e r

de goede samenwerking zowel met de gemeente als de Rijksdienst voor

de Monumentenzorg, die ambtelijk alles op alles hadden gezet om de

noodzakelijke pro c e d u res zowel gedegen als snel te laten verlopen.

G rote dank was er uiteraard ook voor de sponsors, die bijdroegen zowel

in geld als in goederen. Met name is verm e l d e n s w a a rd de scholenge-

meenschap Olivier van Noort die de schoorsteenkappen heeft gemaakt.

De ver v o l g r e s t a u r a t i e

Begin 1994 was de eerste fase van de restauratie succesvol afgero n d .

Het was echter wel duidelijk dat verhuur in deze staat niet mogelijk

was. Dit was voor het stichtingsbestuur aanleiding zich tot het gemeen-


Afb. 4. Expositieruimte in de onderbouw van de tore n .

(foto Stichting BWS)

41

42

Afb. 5. Exterieur Wa t e r t o ren na de voltooiing

van de restauratie. (foto Stichting BWS)

tebestuur te wenden met het verzoek om een lening van fl. 600.000,- te

verkrijgen als voorfinanciering van de te verwachten monumentensubsi-

die. Als bijdrage in de rentekosten zou aan de gemeente een bedrag van

fl. 12.000,- uit de te ontvangen huurpenningen worden vergoed. In

haar vergadering van 8 september 1994 ging de gemeenteraad hierm e e

a c c o o rd, waarbij de gemeente een bedrag van fl. 144.000,- aan re n t e-

kosten over de periode 1995 t/m 2002 voor haar rekening nam. Ook

dit bedrag werd gefourn e e rd uit het Fonds Herstel Binnenstad.

De tweede fase, die startte in april 1995, behelsde de restauratie van de

o n d e r b o u w, het interieur en een aanpassing aan eigentijdse gebru i k s e i-

sen. Mede doordat het water sinds 1990 uit het re s e r voir en de onder

de toren gelegen reinwaterkelder was verw i j d e rd, was de druk op de

fundatie afgenomen waardoor de oosten westvleugels van het tore n-

deel los gingen scheuren. Om deze vleugels weer opnieuw met de tore n

te verbinden werden lange roestvast stalen trekankers aangebracht en

een tussenvloer van gewapend beton gestort (afb. 2 en 4). Dit laatste

had tevens het voordeel dat het verh u u r b a r e vloero p p e r vlak aanzienlijk

w e rd verg root. Achter de ingang, in de zuidelijke vleugel, werd een

trappenhuis gemaakt. Dit is ten koste gegaan van de woonkamer van de

machinistenwoning op de bovenverdieping. Alle overige vert rekken van

de machinistenwoning zijn in de oorspronkelijke toestand gehandhaafd,

w a a rmee een tijdsbeeld is gefixeerd van leven en werken aan het begin

van de vorige eeuw. In het trappenhuis is een roestvast stalen trap aan-

gebracht, die uitzonderlijk goed harm o n i e e r t met het vroeg 20e-eeuwse

g e b o u w. Deze trap kon worden gere a l i s e e rd door een zeer genere u z e

gift van het TBI-fonds voor een bedrag van fl. 100.000,-.

De tweede fase van de restauratie kostte fl. 710.000,- waarvan echter

fl. 70.000,- doorberekend kon worden aan de huurders in verband met

speciale huurd e r s w e n s e n .

De definitieve bestemming

•

Inmiddels had het stichtingsbestuur begin februari 1995 als zijn voor-

keur uitgesproken dat de watert o ren een culturele bestemming zou

krijgen. In eerste instantie werd hierbij gedacht aan de verhuur van

a t e l i e rruimten aan Schoonhovense kunstenaars, die ook voor gesprekken

w e rden uitgenodigd.

Er diende zich echter een nieuwe kandidaat aan in de persoon van de

heer Van Nouhuys, als vert e g e n w o o rdiger van de stichting Zilver in

B e w e g i n g. Deze stichting had als oogmerk:

B e v o rdering van hedendaagse expressie in zilver.


• M a s t e rclasses, lezingen etc. omtrent zilversmeedkunst in heden en

•

v e r l e d e n .

P romotie en verkoop van hedendaagse zilversmeedkunst.

Het stichtingsbestuur was enthousiast over dit plan, mede omdat de

o p e n b a re toegankelijkheid van de toren kon worden gewaarborgd en

het zilverstad-imago van Schoonhoven kon worden versterkt. Om de

huur op te kunnen brengen zou Zilver in Beweging een tweetal

a t e l i e rruimten aan zilversmeden verh u ren.

Deze bestemming is ook heden ten dage nog van kracht, met dien

verstande dat de huur overgegaan is van Zilver in Beweging op een

collectief van drie zilversmeden.

Afsluiting van de re s t a u r a t i e

Op donderdag 18 april 1996 werd de restauratie officieel afgesloten

door mr. D.A. Slager, de voorzitter van de monumentencommissie,

door de sleutel van de toren over te dragen aan de nieuwe huurder

Zilver in Beweging. Hij stelde: ‘Je moet een beetje bezeten zijn van

willen behouden van monumenten om je zo in te zetten als de vrijwilli-

gers van Behoud Wa t e r t o ren Schoonhoven gedaan hebben. Daarn a a s t

w a ren de mannen gelukkig ook voorzien van een zakelijke, nuchtere en

vooral realistische kijk op zaken’. Ook de voorzitter van de Nederlandse

Wa t e rt o ren Stichting professor J.H. Kop bezigde zulke termen en kende

aan het bestuur, wegens haar inzet de watert o renprijs 1995 toe.

In zijn dankwoord memore e rde de voorzitter van de stichting Behoud

Wa t e rt o ren Schoonhoven de toren als inspiratiebron om deuren te

openen van zowel ambtelijke instanties als bedrijfsleven om deze re s t a u-

ratie tot een goed einde te brengen. Bijzondere dank bracht hij uit aan

zijn medebestuursleden die hun specifieke deskundigheid inbrachten,

D. Hageman het esthetische, A. Rikkoert het financiële en J. Ve rh o e v e n

het ambachtelijk technische. Daarnaast fungeerde de heer F. van

Diemen, ambtelijk ondersteuner van het bestuur, als onmisbare schakel

naar het gemeentelijk apparaat.

Te n s l o t t e

Ten einde de watert o ren ook in de toekomst in goede staat te kunnen

behouden, nam het stichtingsbestuur eind 2005 contact op met de

Ve reniging Hendrick de Keyser of deze niet genegen zou zijn om de

w a t e rt o ren voor een symbolische prijs over te nemen. Dit re s u l t e e rd e

tenslotte in de overdracht van de toren op 14 juli 2006, ruim tien jaar

na de afsluiting van de re s t a u r a t i e . ■


43

44

Afb 1. Cellebroedersgang en Cellebroederskapel in 1990. (foto auteur)

D E C E L L E B R O E D E R S K A P E L T E M A A S T R I C H T J A A R V E R S L A G 2 0 0 6

D e C e l l e b roederskapel

te Maastricht: een j u w e e l van

de f l a m b o y a n t e g o t i e k

De Maastrichtse Cellebroederskapel werd in het tweede

k w a rt van de zestiende eeuw gebouwd door Celliten van

de Orde van Sint Augustinus. Zij kregen in 1539 toestemming

van het Kapittel van Sint Servaas om op een

s t rook grond tussen de Brusselsestraat en de tweede

stadsomwalling een nieuw klooster te stichten.

De Celliten of Cellebroeders hebben tot de Franse

Revolutie op deze locatie gewerkt in de ziekenverpleging

en zij hebben zich vooral verdienstelijk gemaakt bij de

v e rz o rging van besmettelijk zieken en zwakzinnigen.

Na de opheffing van het klooster in 1796 werden de kloosterg e b o u w e n

g e b ruikt als gevangenis, brouwerij en bank van lening. Na de opheff i n g

van deze bank kwamen de kapel en een restant van het klooster in het

bezit van de Congregatie van de broeders van de Beyart, die de kapel in

1963 lieten re s t a u re re n .

De Cellebroeders of Alexianen

In officiële stukken heten de Cellebroeders gewoonlijk Alexianen, om-

dat zij de heilige Alexius tot hun patroon hadden gekozen. Volgens de

legende ontvluchtte deze rijke jonge Romein zijn bruid om in het Syri-

sche Edessa een bedelaarsbestaan te leiden. Na 17 jaar keerde hij teru g ,

om vervolgens de laatste 17 jaar van zijn leven als een onbekende onder

de trap van zijn ouderlijk huis door te brengen. Hij werd pas na zijn


door S. Minis

45

46

Afb 2. Cellebroedersgang omstreeks 1900.

(foto Monumentenzorg Maastricht)

dood herkend aan een brief die hij bij zich

d roeg. Als beschermer van zieken, pel-

grims, bedelaars en vagebonden heeft de

cultus van Alexius zich in de middeleeuwen

over heel Europa verspreid. Vanaf het

begin van de veertiende eeuw ontstonden

lekengemeenschappen in verschillende

steden in het Rijnland en de Zuidelijke

Nederlanden. Deze vrome lekenbro e d e r s

hielden zich bezig met apostolische taken

zoals het verz o rgen van zieken en het

begraven van doden. In de Nederlanden

w e rden ze Matemannen, Lollarden, Arm e

B roeders en Schokkebroeders genoemd.

De gemeenschappen van broeders namen

een bedelbestaan aan en ze legden zich toe

op het verz o rgen van de pestlijders. Aan-

vankelijk volgden de meeste broeders alleen

maar de derde regel van Sint Franciscus.

Vanaf de periode van de Zwarte Pest

(1348-1352) gingen de Cellebroeders zich

hechter org a n i s e ren en in kloosters samenleven. In 1458 werden de

C e l l e b roeders als orde erkend door paus Pius II.

De Cellebroeders zouden voortaan de drie geloften afleggen en de re g e l

van Sint Augustinus volgen. Vo o r taan droegen ze een zwarte tuniek met

monnikskap en zwarte scapulier en om het middel een leren gordel.

C e l l e b r oeders in Maastricht

De Cellebroeders hebben zich in het derde kwart van de veert i e n d e

eeuw te Maastricht gevestigd. De eerste vermelding dateert uit 1361 en

in dat jaar hadden de Cellebroeders al een klooster aan de bank van

Tw e e b e rgen, die onder het St. Servaaskapittel re s s o rt e e rde. De bro e d e r s

w o rden in dit document nog als Lollarden aangeduid, omdat zij een

g root deel van de dag aan het gebed wijdden. Het woord lollen had

in de middeleeuwen de betekenis van zachtjes bidden of prevelen. Het

klooster was bereikbaar via een smal straatje dat naar de stadsmuur

leidde en dat nog steeds bekend staat als de Cellebroedersgang (afb. 1

en 2). De Maastrichtse Cellebroeders verpleegden de zieken zowel thuis

als in de hospitalen en zij verz o rgden in hun kloostergesticht zowel de

geesteszieken als de zogenaamde commensalen, de ‘zwarte schapen van


vooraanstaande families’, die door de bro e-

ders in het gareel werden gehouden. Voor het

ter aarde bestellen van onbemiddelde perso-

nen ontvingen de broeders van de stad ieder

jaar zestig Luikse guldens. Ook kregen zij

soms geschenken in natura. Zo vermelden de

r a a d s v e rdragen uit het jaar 1438 dat de ‘bru e-

d e ren vanden Lollarden (als) gewoinlyck es

geweest hare te geven eynen osse’. Ook in

l a t e re eeuwen kregen de Cellebroeders voor

hun goede werken een financiële ondersteu-

ning van de magistraat. In het jaar 1506 heeft

de magistraat zelfs een contract laten opstel-

len waaruit blijkt dat de broeders op stadskos-

ten werden onderhouden. Zij kregen een vast

inkomen uit de opbrengst van de Tafel van de

H. Geest. Voor het begraven van de doden

ontvingen de broeders jaarlijks 60 goudgul-

dens en een zelfde bedrag kregen zij voor het

inkopen van haring, ossenvlees en steenkolen.

Maar ook voor de verz o rging van ‘zinnelozen

en onnozelen’ kregen de broeders in de 18de

eeuw nog een vergoeding van 250 Gulden per

j a a r. Uit dankbaarheid voor deze steun is in

een van de venstertraceringen het stadswapen

van Maastricht opgenomen.

Meer dan vierh o n d e rd jaar hebben de Celle-

b roeders hun barm h a r tige arbeid in Maastricht verricht waarbij zij zich

s p e c i a l i s e e rden in het verplegen van zinnelozen en pestlijders. In de

zeventiende eeuw werd de stad negenmaal geteisterd door de ‘haestige,

smettende en pestilentieele ziekte’ en de Cellebroeders werden door de

gehele bevolking geprezen voor hun barm h a r tig en heldhaftig gedrag.

Het stadsbestuur benoemde in die tijd uit de Orde van de Cellebro e d e r s

een ‘pestmeester’, van wie er twee met name bekend zijn: broeder

G o v a e rt en broeder Laecken. Deze laatste was op geneeskundig gebied

zelfs zo bekwaam dat de stadsraad hem honoris causa tot arts uitriep.

Na de komst van het Franse Republikeinse leger werd het Cellebro e-

dersklooster op 22 januari 1797 opgeheven, de goederen werden ge-

c o n f i s c e e rd en de broeders werden uit hun huis gezet. Het Cellebro e-

dersklooster werd geveild, maar vond geen koper. Het klooster werd


Links: Afb. 3. Zuidzijde van de kapel aan het begin van

de twintigste eeuw. (foto Monumentenzorg Maastricht)

Onder: Afb. 4. Kloostervleugel met vakwerkgevel aan

de noordzijde van de kapel, omstreeks 1900.

(foto Monumentenzorg Maastricht)

47

48

Afb. 6. Exterieur zuidzijde in 2007. (foto HdK)

enkele jaren gebruikt als gevangenis voor priesters die weiger-

den de eed van trouw aan de Franse Republiek af te leggen. In

1822 vestigde het Burgerlijk Armbestuur een bank van lening in

de Cellebroederskapel, die tot het jaar 1924 als de Maastrichtse

L o m m e rd bleef bestaan. Daarna werd de kapel een tijd gebru i k t

als garage van de eerste Maastrichtse autobusonderneming.

In 1940 kochten de Broeders van de Beyart het Cellebro e d e r s-

klooster aan. Het klooster werd in 1954 wegens bouwvalligheid

g rotendeels gesloopt. Alleen de kapel en de aangrenzende vleugel met

de façade van vakwerkbouw bleven gespaard (afb. 3-5). In 1960 hekelde

p rofessor J.J.M. Timmers in het blad Heemschut de erbarmelijke toe-

stand van de Cellebroederskapel, die van ellende in elkaar begon te zak-

ken. Een jaar later werd een restauratieplan opgesteld door architect Jef

B rouwers en in 1963-1965 volgde de uitvoering van dit re s t a u r a t i e p l a n .

E x t e r i e u r

Afb. 5. Opmetingstekening uit 1884 van

r i j k s a rchitect Ad. Mulder. Afb. 7. Exterieur noordzijde in 2007. (foto HdK)

De kapel is gebouwd met mergelblokken en uitgevoerd als een zaal-

kerkje met een vijfhoekige koorsluiting op het oosten en een topgevel

aan de westzijde. In deze topgevel verwijst een jaarsteen met het jaart a l

1-7-0-5 naar de herstellingen die dat jaar hebben plaats gevonden.

Tijdens deze ingrijpende verbouwing is de topgevel aan de westzijde

geheel vernieuwd en werd de dakruiter afgebroken. Deze topgevel was

voor de verbouwing van 1705 minder hoog en het dak had voord i e n

aan de westzijde een wolfseinde. Bovendien zijn tijdens deze bouwcam-

pagne alle venstertraceringen uit de zuidelijke spitsboogramen verw i j-

d e rd en vervangen door grote glasvlakken. Deze beglazing is aan het

eind van de 19de eeuw gewijzigd toen er in de kapel een tussenvloer

w e rd aangebracht, waarbij de ramen aan de zuidzijde met baksteenmu-

ren zijn opgevuld. Enkele kleine fragmenten van de originele gebrand-

s c h i l d e rde ramen zijn bij de restauratie in 1965 teruggevonden en

herplaatst in het westelijke venster. Tijdens de restauratiecampagne van

1963-1965 zijn de dichtgezette vensters aan de zuidzijde weer open-

g e b roken en vervolgens zijn er gotische venstertraceringen gere c o n s t r u-

e e rd aan de hand van de blindnisbogen van de noordzijde van de kapel

(afb. 8). Bij deze herstelwerkzaamheden kwam ook aan het licht dat de

kerk oorspronkelijk aan de buitenzijde een rode kleurafwerking heeft

gehad en die rode afwerklaag is in 1965 opnieuw aangebracht op de

m e rgelstenen muurvelden (afb. 6). Het rood schilderen van merg e l s t e e n

komt in Maastricht wel vaker voor bij middeleeuwse mergelstenen

gebouwen en dit werd niet alleen uit esthetische overwegingen gedaan,


maar vooral ter conservering van de mergel, die immers door uitwate-

ring een dikke gipslaag vormt en dan gemakkelijk van de muur afschil-

f e rt. Om dit verw e r i n g s p roces tegen te gaan werden merg e l m u ren inge-

s t reken met ijzero e r. Deze kleurtoepassing is nog zichtbaar op tal van

m e rgelstenen monumenten in Maastricht, zoals bij de toren van de

St. Janskerk, de zijkapellen van de St. Servaaskerk, de oostgevel van de

Dominicanenkerk, de voorgevel van Chateau Neercanne en de achterg e-

vel van het Spaans Gouvernement. Op andere mergelstenen gevels is de

kleurstof door verwering of ten gevolge van het afschaven van de muur-

vlakken verloren gegaan. Tijdens de restauratie van 1963-1965 is het

pannendak vervangen door een leiendekking en werd ook de zeshoekige

t o re n b e k roning gere c o n s t r u e e rd. De plaats van de toren kon op basis

van de plaats van het luigat bepaald worden. De constructie van het dak

bestaat uit eiken balken die als een gordingenkap zijn samengesteld.


Afb. 8. Restauratieplan uit 1963

van architect J. Bro u w e r s .

49

50

Afb. 9. Gewelfschildering na de restauratie door

A. Volders in 1965. (foto HdK)

Afb. 10. Blikfoliedecoratie met sterre n m o t i e f :

detail van de gewelfschildering, in 1998

blootgelegd door Restauratie Atelier Limburg .

(foto SRAL)

Van het oorspronkelijke zestiende-eeuwse kloostercomplex is slechts een

bescheiden gedeelte bewaard gebleven tegen de noordzijde van de kapel

(afb. 7). Deze vleugel bezit een onderbouw van mergelsteen en een

bovenbouw van vakwerk, dat met houten korbelen op hardstenen kraag-

stenen rust. In de mergelstenen onderbouw zijn vier vensters met

g e p ro f i l e e rde korfbogen hersteld aan de hand van teruggevonden bouw-

s p o ren en aan de oostzijde werd in dezelfde stijl een deur gere c o n s t r u-

e e rd. Bij de restauratie van 1963 is de vakwerkconstructie vrijwel geheel

v e rnieuwd. De aangrenzende kloostergebouwen waren al in 1940

a f g e b roken. Alleen een gedenksteen aan de noordzijde van de kapel

h e r i n n e r t nu nog aan de plaats waar deze gebouwen hebben gestaan.

Op de steen staat de inscriptie: ‘Desen bouw heeft doen maecken Br.

Henricus Kerckhoofs Pater deses conve(n)ts ende Diffinitor van het

o rden der Cellebroeders int yaer 1706’. Deze steen is afkomstig uit de

refter van het klooster. Een tweede gedenksteen in deze gevel toont de

tekst: ‘B.H.K.H.P. 1709’. Deze letters staan waarschijnlijk voor

‘ B roeder Hendrik Kerkhoofs hunc possuit’ (= geplaatst door Bro e d e r

Hendrik Kerkhoofs).

I n t e r i e u r

Tijdens de restauratie van 1963-1965 is de Cellebroederskapel hersteld

in de stijl van de flamboyante gotiek. Het schip van de Cellebro e d e r s -

kapel telt vier gewelfvakken en het priesterkoor heeft een samengesteld

gewelf. De gewelven zijn door de ribben verdeeld in een decoratief net-

w e r k p a t roon in de stijl van de Brabantse gotiek en de gewelfribben wor-

den ondersteund door kleine kapitelen. Deze kapitelen zijn gedecore e rd

met engelenfiguren die Christus’ lijdenswerktuigen dragen, zoals een

gesel, martelzuil, doorn e n k roon en kruishout. Deze lijdenswerktuigen

v e r wijzen naar de goede werken van de Cellebroeders, die als zieken-

b roeders en grafdelvers ook dagelijks met het lijden werden geconfro n-

t e e rd. Vrijwel identieke kapiteeltjes zijn bewaard gebleven in de ru ï n e

van de kapel van St. Josaphat in de tuin van de Broeders van de Beyart .

Deze kapel werd rond 1500 gebouwd in opdracht van de zusters Fran-

ciscanessen uit Peer. Deze kapel heeft ongetwijfeld als inspiratiebron

g e f u n g e e rd voor de kapitelen van de Cellebroederskapel.

Op de gewelfvakken is de oorspronkelijke schildering bewaard gebleven.

Deze schildering werd tijdens de restauratie van 1963-1965 ontdekt en

blootgelegd door A. Volders. In de gewelfvakken zijn loofwerkversierin-

gen aangebracht en engelenfiguren met de lijdenswerktuigen (afb. 9).

Tegen de westgevel werden verschillende fragmenten teru g g e v o n d e n


van een Laatste Oordeel, maar omdat die fragmenten uit twee verschil-

lende fases dateren, heeft de restauratie niet tot een herkenbaar totaal-

beeld geleid. In het jaar 1998 zijn de schilderingen opnieuw gere s t a u-

re e rd door het Restauratie Atelier Limburg. Dankzij deze restauratie is

het architecturale concept van de kapel weer in ere hersteld. Tijdens de

werkzaamheden werden op de manchetten van de gewelfribben re s t e n

van kleine zilveren sterretjes teruggevonden (afb. 10). De sterretjes wa-

ren met behulp van een houten mal opgebracht. In die houten mal werd

een velletje tinfolie aangebracht en daarna een laagje hars of was, waar-

mee de folie op het gewelf werd gelijmd. Daarna werd de folie met een

dun laagje vernis bestreken zodat het een zachte gouden gloed kreeg.

Omdat de mal bovendien van een aantal parallelle inkervingen was voor-

zien, hebben de sterretjes het aanzien van goudbrokaat gekregen.

Dezelfde decoratietechniek is ook bekend van de Pieterskerk te Leiden,

de St. Lebuïnus in Deventer en de Onze Lieve Vrouwe van Breda. Bij

kaarslicht fonkelen deze gouden sterretjes als een echte sterre n h e m e l .

In de Cellebroederskapel bevindt zich een zeer bijzonder kabinetorg e l ,

dat toegeschreven wordt aan de beroemde Franse orgelbouwer Joseph

Binvignat, die zich omstreeks 1776 als orgelbouwer vestigde in Maas-

tricht (afb. 11). Joseph Binvignat werkte gedurende lange tijd als com-

pagnon samen met Maastrichtenaar Lambertus Houtappel, wiens doch-

ter hij in 1781 huwde. De firma Binvignat-Houtappel verv a a rdigde in

Maastricht ondermeer de orgels van de St. Janskerk, de St. Matthiaskerk

en de St. Servaaskerk. Deze orgels zijn sterk verwant met de Franse 18e

eeuwse org e l b o u w, zoals blijkt uit de samenstelling en de intonatie van

het orgelpijpwerk. Het orgel van de Cellebroeders werd in 1794 gebouwd

voor de kerk van Berg en Terblijt. In 1936 werd het orgel verplaatst naar d e

kerk van Scharn en in 1969 werd het orgel gere s t a u r e e rd door de firm a

Ve r s c h u e ren, waarna het opgesteld werd in de Cellebroederskapel.

Bij gelegenheid van het 125-jarig bestaan van de congregatie van de

b roeders van de Beyart en tevens ter gelegenheid van de voltooiing van

de restauratie heeft het stadsbestuur in 1965 een luidklok aangeboden

voor de sierlijke dakruiter van de kapel. Deze luidklok komt uit de kerk

van het Overijsselse Albergen en ze is in 1796 gegoten door de Rijn-

landse klokkengieter Johan Rutger Voigt. Op de klokkenstoel werd in

1965 het chronogram uitgesneden: ‘LaVDeM traIeCtI fratIbVs hInC

ConCIno’ (Vanaf deze plaats laat ik de lof van Maastricht voor de bro e-

ders weerklinken) en hoewel de klok niet meer vaak wordt geluid, blijft

die wens ons wel herinneren aan de goede werken van de Maastrichtse

b ro e d e r s . ■


Afb. 11. Overzicht kapel naar het westen met

k a b i n e t o rgel van Joseph Binvignat. (foto auteur)

L i t e r a t u u r v e r w i j z i n g

• De Monumenten van geschiedenis en kunst in de provincie

Limburg. De monumenten in de gemeente Maastricht,

’s-Gravenhage 1926-1953, pp 159-163

• J.L.A. Brouwers, Cellebroederkapel te Maastricht.

Restauratieplan, Maastricht 1961

• E. Kreuwels, Inventaris van het archief van de Bank van

lening te Maastricht, Maastricht 1987

• P.J.H., Ubachs & S. Tagage, De Maastrichtse Cellebroeders

met een beschrijving van hun kapel, Maastricht 1977

• P.J.H. Ubachs, De Cellebroederskapel, Maastrichts Silhouet 3,

Maastricht 1980

• A.A.H. Friedrichs, ‘De verfdwarsdoorsnede bij het onderzoek

van de historische binnenruimte. Persbrokaat op steen’, in:

Bulletin van de KNOB, 99 (2000) pp 166-172

51

52

Afb. 1-3. Nederhof te Honselersdijk,

o v e rzicht huidige situatie. (foto’s HdK)

D E N E D E R H O F I N H O N S E L E R S D I J K J A A R V E R S L A G 2 0 0 6

De N e d e rh o f van paleis

H o n s e l a a r s d i j k *

De nieuwbouw van paleis Honselaarsdijk

Op de plaats van het paleis stond oorspronkelijk een middeleeuwse

b u rcht, omgeven door een ronde slotgracht. In 1612, ten tijde van het

12-Jarig Bestand (1609-1621), kocht Frederik Hendrik, de jongste

zoon van Willem van Oranje, het kasteel van de graaf van Are n b e rg.

In 1621 begon Frederik Hendrik met een reeks vernieuwingen van het

g e b o u w, die eigenlijk tot zijn dood in 1647 bleef voort d u ren.

Tussen 1621 en ’31 werd het oude slot in etappes gesloopt en verv a n-

gen door een moderne, U-vormige aanleg in de trant van de Franse

kastelen uit die tijd, zoals deze ondermeer door de Franse architect

D u c e rceau zijn opgetekend (afb. 4 en 5). Het paleis kreeg twee re c h t-


door K.A. Ottenheym

Met de verw e r ving van de Nederhof in Honselersdijk

is Ve reniging Hendrick de Keyser in het bezit

gekomen van het laatste restant van wat ooit het

meest prestigieuze bezit van de Oranjes is geweest,

het paleis Honselaarsdijk. Helaas is het huis in de

loop van de 18de eeuw zo verwaarloosd dat het in

1815 als onherstelbaar werd bestempeld en gesloopt,

met uitzondering van een groot deel van de Nederhof

(afb 1-3). Het gaat hierbij echter niet uitsluitend

om een bescheiden stalgebouw maar ook om een rep

resentatieve paleisvleugel, ontworpen door de hof

a rchitect Pieter Post (1608-1669).

* Dit artikel is een bewerking van twee eerdere publicaties over

dit onderwerp:

• R. Meischke, K.A. Ottenheym, ‘Honselaarsdijk: Tuin en park;

speelhuis (1636) en Nederhof (1640-1644)’, Jaarboek

Monumentenzorg 1992, pp.118-137, en:

• J.J. Terwen, K.A. Ottenheym, Pieter Post (1608-1669.

Architect, Zutphen 1993, pp.46-51 (‘De uitbreiding van het

Huis Honselaarsdijk’).

Voor alle relevante verwijzingen naar gebruikte archiefbronnen,

zie aldaar.

53

54

Afb. 5. Uitsnede van de kaart van Balthasar Florisz

met de oude dorpskern en een niet uitgevoerd plan

voor de Nederhof (ca. 1635?)

hoekige hoek-paviljoens aan de tuin-

zijde, twee achthoekige torentjes aan

de voorzijde en een fors middenpavil-

joen in de vleugel aan de voorz i j d e .

Tussen de twee paviljoens aan de tuin-

zijde was een galerij ter hoogte van de

b e g a n e g rond aangelegd zodat de

binnenplaats toch een afgesloten ka-

rakter had. Het gebouw had een kelder,

b e g a n e g rond en verdieping en was

u i t g e v o e rd in baksteen met veel na-

tuurstenen onderdelen, zoals de vensters, vensterbekroningen, pilasters

(aan de binnenplaats) en waterlijsten. De gevels waren gedecore e rd in

een stijl die vergelijkbaar is met het late werk van Hendrick de Keyser.

Aan de binnenplaats waren de gevels geleed met een opeenstapeling van

Dorische en Ionische pilasters. De bakstenen buitengevels werden verle-

vendigd door afwisselend driehoekige en gebogen frontons boven de

vensters. De middenrisaliet aan de voorgevel was vijf traveeën breed en

v o o rzien van een opeenstapeling van Ionische en Korinthische pilasters

en een Ionische zuilenportico voor de hoofdingang. De staatsie-appar-

tementen lagen op de bel etage van de hoofdvleugel, dat van Fre d e r i k

Hendrik aan de westzijde en dat van zijn echtgenote Amalia aan de

oostzijde, beide samengesteld uit een anti-chambre, chambre, gard e -

robe en kabinet in het achthoekige hoektorentje. Beide appartementen

gaven bovendien toegang tot lange galerijen in de beide zijvleugels.

In 1633-’39 werd het zojuist voltooide paleis aangepast aan de nieuwste

ontwikkelingen uit Frankrijk. De tuinarchitect André Mollet verbleef

sinds 1633 aan het hof van Frederik Hendrik om ondermeer de tuinen

van Honselaarsdijk van nieuwe part e r re s - d e - b r oderie te voorzien. In de

j a ren 1633-’37 was de Fransman Simon de la Vallée als hofarchitect in

dienst. Onder zijn leiding werd achter het hoofdpaviljoen van Honse-

laarsdijk een monumentaal trappenhuis gebouwd met een dubbele

b o rdestrap. De barokke ruimtewerking hiervan werd sensationeel ver-

g root door de ovale lantaarn die dit trappenhuis bekroonde. Jacob van

Campen had in 1636 het beeldhouwwerk in het fronton aan de voor-

zijde van de middenrisaliet ontworpen en na het vert rek van De la

Vallée kreeg hij ook tot circa 1640 de leiding van de bouw. Hij ord o n-

n e e rde de decoratie met pilasters, festoenen, putti en schilderingen van

het nieuwe trappenhuis in 1636 en van de entreehal en de grote zaal

daarboven in 1637 en volgende jare n .

Afb. 4. Vo g e l v l u c h t k a a r t van kasteel

Honselaarsdijk door Balthasar Florisz

van Berc k e n rode, circa 1638.


Afb. 6. Bestektekening uit 1639 van de voorzijde

en de binnenplaatsgevel van de Nederhof.

B a r tholomeus Drijffhout of Jan Gerritsen van Lier.

(Nat. Archief, NDA 2)

N e d e r hof en Domeinkwart i e r

Nadat het paleis aldus geschikt gemaakt was voor

staatsie-ontvangsten en andere re p re s e n t a t i e v e

g e b e u rtenissen, werden in de jaren 1640-’44 aan

weerszijden van het paleisterrein nieuwe dienst-

gebouwen opgetrokken om bij grootse cere m o-

niën ook over voldoende stallen, koetshuizen en

personeelsverblijven te beschikken. Aan weers-

zijden van de paleistuinen verrees een langgere k t ,

L - v o rmig dienstgebouw met hoog opgetro k k e n

vierkanten hoekpaviljoens. Het gebouw aan de

oostzijde werd ‘de Nederh o f ’ genoemd en dat

aan de westzijde ‘het Domeinkwartier’. Aan bei-

de zijden stond bovendien een vierde paviljoen, gelijk aan de andere

hoekpaviljoens maar dan vrijstaand. Een lange tuinmuur scheidde in

beide gevallen de plaats van de dienstgebouwen aan de noordzijde af

van de tuinen. Het werk bestond niet alleen uit het bouwen van de

N e d e rhof; er moest ook een geheel nieuw dorpsplein komen met vijf

huizen aan de overzijde van een nieuwe gracht.

De voorbereidingen voor de nieuwe bijgebouwen aan de oostzijde, de

N e d e rhof, waren al in december 1638 begonnen met het verv a a rd i g e n

van een houten maquette. De ontwerper hiervan was waarschijnlijk de

Haagse steenhouwer Bartholomeus Drijffhout, die een jaar later, in

december 1639 betaald werd voor zijn bestekken en tekeningen van de

stallen, galerijen en koetshuizen. Ook de steenhouwer Jan Gerritsen van

Lier werd betaald voor het maken van bestekken en andere diensten ten

behoeve van de nieuwe stallen. Het bestek waarop de aannemers kon-

den inschrijven was 11 januari 1640 gedateerd. De aannemer aan wie

het werk op 7 april 1640 voor 62.000 gulden werd gegund, was de

rentmeester van de Prins, Sijmon van Catshuijsen. Hij had al meer gro o t

werk aangenomen, zoals het hoofdpaviljoen van het Huis Ter Nieuburg

bij Rijswijk. Het eigenlijke bouwen besteedde hij uit aan onderaanne-

mers. In het bestek van 11 januari 1640 wordt de bouw van twee vleu-

gels beschreven voor stallen, koetshuizen en dienstvert rekken. Bij het

bestek zijn vier tekeningen bewaard gebleven, verv a a rdigd door Drijff-

hout of Van Lier (afb. 6). Deze geven een goed beeld van de monumen-

tale maar uiterst sobere aanleg. Het plan voorzag in een L-vormig, bak-

stenen gebouw met een lange vleugel van 288 voet [ca.90,4 m] aan de

zuidzijde en een korte vleugel van 132 voet [ca. 41,4 m] aan de oostzij-

de, beide bestaande uit een begane grond en een hoge kap. Op de hoe-


55

56

Afb. 7. Vo o rzijde van de Nederhof uit 1640.

R a n d g r a v u re van de kaart van Bega en Blooteling uit 1695.

ken was het gebouw voorzien drie vierkante paviljoens met een door-

snede van 27 voet [ca. 8,4 m], die met twee bovenverdiepingen boven

de lage vleugels uitstaken en daardoor het beeld van hoektorens oprie-

pen. Beide vleugels hadden zowel aan de binnen- als aan de buitengevel

een brede middenrisaliet die met een fronton werd bekroond. In het

centrale deel van de lange vleugel werd een stal ondergebracht voor 46

p a a rden, met een ruime schuur aan de linkerzijde (west) en het koets-

huis ter re c h t e rzijde (oost). Dit koetshuis liep door in de begane gro n d

van het hoekpaviljoen. De korte vleugel was opgedeeld in verschillende

k l e i n e re vert rekken die als dienstruimten of personeelsverblijven konden

dienen, in het bestek aangeduid als ‘offitiën’. Op de binnenplaats wer-

den voorts twee putten aangelegd die via een gemetseld riool aangeslo-

ten waren op de slotgracht.

In het bestek is ook een aanvulling opgenomen waarin is bepaald dat de

aannemer van de Nederhof ook de acht huizen aan de oostzijde van het

dorpsplein moest opkopen en afbreken. Iets oostelijker zou hij een

nieuwe gracht moeten graven en aan de oostzijde van die gracht moes-

ten vijf nieuwe huizen worden gebouwd volgens een vastgesteld plan,

op een totale breedte van 18 roeden [ca.67 m]. Zo ontstond er tussen

de nieuwe gracht met de huizen en het voorf ront van de nieuwe Neder-

hof een regelmatig, rechthoekig dorpsplein (afb. 7). Het was een voor-

beeld van projectontwikkeling uit de 17de eeuw en laat zien hoe diep

het uitdijende kasteelcomplex in de dorpsstructuur ingreep.

De betrokkenheid van Prins Frederik Hendrik bij dit gehele bouwpro-

ject blijkt duidelijk uit een brief die zijn griffier Laurens Buysero twee

weken na de aanbesteding aan de aannemer Catshuijsen schreef vanuit


het legerkamp bij Maldegem. De brief geeft commentaar op de werk-

zaamheden aan de Nederhof en de veranderingen in de aanleg van het

dorp. Frederik Hendrik gaf toestemming om de bovenste vensters in de

hoge hoekpaviljoens ovaal ter maken in plaats van rechthoekig waarbij

hij zelf aanwijzingen gaf in de bouwtekeningen voor maat van de festoe-

nen aan weerszijden, ‘gelijk alles met potlood aangegeven door Zijne

Hoogheid’. Vo o r ts bepaalde hij dat de daken van de vleugels en van de

paviljoens allemaal even steil moesten worden, volgens een van de inge-

diende voorstellen. Tot slot gaf de Prins uitvoerige instructies voor de

bebouwing van woonhuizen met uniforme gevels langs de vaart, gelijk

aan de eerder ontworpen vijf huizen. De indeling van de huizen hoefde

echter niet gelijk te zijn. Bovendien stelde hij nadrukkelijk dat de ru i m-

te waarop Catshuijsen blijkbaar ook enkele huizen had gepro j e c t e e rd ,

een open plein moest blijven. Blijkbaar hield de Prins zelfs tijdens zijn

veldtochten de bouw van Honselaarsdijk tot in de details in de gaten.

Deze indruk wordt nogmaals bevestigd door een bericht van enkele

maanden later. Constantijn Huygens, de secretaris van Prins Fre d e r i k

Hendrik, schreef op 30 juni 1640 vanuit het legerkamp bij Assenede aan

Prinses Amalia: ‘Son Altesse (...) demeura bien deux heures à ord o n n e r

les jardins et bastiments de Honselardick’.

Een jaar later begon de bouw van een vierde paviljoen, op de noord -

westelijke hoek van het terrein van de nieuwe Nederhof. Dit paviljoen

v o rmde van begin af aan een onderdeel van het ontwerp voor de Neder-

hof, want de fundering hiervoor was al tegelijk met de twee vleugels in

1640 aangelegd. Het nieuwe paviljoen was gelijk aan de andere drie

hoekpaviljoens maar was aanvankelijk slechts door een lange muur met

het noordoostelijke paviljoen verbonden. Deze muur vormde de schei-

ding van het stalterrein met de nieuwe tuin die ten oosten van het oor-

s p ronkelijke kasteelterrein was aangelegd. Twee jaar later, in 1643, be-

gonnen de voorbereidingen voor een gelijkvormig complex aan de west-

zijde van het paleis met wederom een L-vormig dienstgebouw met drie

hoekpaviljoens en een los paviljoen, maar dan in spiegelbeeld geord e n d .

Dit westelijke complex zou het ‘Domeinkwartier’ genoemd word e n .

Het uitbreidingsplan van 1644

Te r wijl het werk aan het Domeinkwartier vord e rde, besloot men in mei

1644 zowel aan de oost- als aan de westzijde in plaats van de lange tuin-

muur een derde vleugel te bouwen, waarmee beide dienstgebouwen een

U - v o rm kregen, geopend naar het paleis (afb. 8-10). Vanaf dit moment

was Pieter Post als architect betrokken bij de voort d u rende bouwactivi-


57

58

Afb. 8. Overzicht van kasteel en tuinen in

de tweede helft van de 17de eeuw.

Vo g e l v l u c h t k a a rt door Carel Allard .

Afb. 9. Uitsnede van de kaart van Allard met de

N e d e rhof in volgroeide vorm .

teiten op Honse-

laarsdijk. Een jaar

later zou dan ook

zijn aanstelling als

h o f a rchitect volgen

en in 1646 zijn

benoeming in vaste

dienst. De nieuwe

vleugel aan de westzijde (Domeinkwartier) werd gebruikt als woonvleu-

gel voor hoger personeel van het hof, die aan de oostzijde (Nederh o f )

d a a rentegen werd in 1646 ingericht als direct verlengstuk van het paleis

zelf, met de kapel, een tuingalerij, een schilderijenzaal en aansluitend

een badappartement. Deze eigenaardige oplossing had echter een eigen

v o o rgeschiedenis, waarbij Pieter Post eveneens betrokken was.

Op 16 februari 1643 richtte Constantijn Huygens als secretaris van de

Prins van Oranje, zich met een opmerkelijk verzoek tot de Franse diplo-

maat Nicolas Tassin in Parijs. Tassin was de intendant van Gaston

d’Orléans, de broer van Lodewijk XIII, en daarnaast behartigde hij de

belangen van de Oranjes aan het Franse hof. Huygens stuurde hem

p l a t t e g ronden van beide verdiepingen van Honselaarsdijk, inclusief de

N e d e rhof aan de oostzijde (de stallen aan de westzijde bestonden toen

nog niet). Tassin werd beleefd verzocht deze tekeningen voor te leggen

aan de beste architecten en tuinarchitecten in Parijs, vergezeld van drie

vragen. Ten eerste hoe de nieuwe stallen op sierlijke wijze (‘avec grace’)

met het hoofdgebouw zouden kunnen worden verbonden, ten tweede

hoe de tuin ‘rechts’ van het paleis (waarschijnlijk is bedoeld ‘aan de

oostzijde’) gemodern i s e e rd zou kunnen worden en ten derde waar de

nieuwe kapel zou moeten komen. In het nieuwe paleis miste immers

nog een permanente kapel of preekzaal en Huygens schreef dat er een

voorstel was om de brug die het paleis aan de achterzijde met de tuin

verbond, te overdekken om hierboven een nieuwe kapel te constru e re n .

Deze zou dan bereikbaar zijn via het vlakke dak van de galerij die het

binnenplein aan deze zijde afsloot. Tot slot merkte Huygens op dat de

nieuwe kapel zowel goed moest passen in het uiterlijk van het gebouw

als comfortabel bereikbaar moest zijn voor het prinselijke paar.

Het is niet bekend of er inderdaad voorstellen van Franse arc h i t e c t e n

voor de oplossingen van deze problemen zijn gekomen. Wa a r s c h i j n l i j k

niet, want voor twee van de drie problemen in de brief van Huygens

zou Pieter Post in de jaren 1644-’46 zelf ontwerpen maken. Op 19 mei

1644, ruim een jaar na de brief aan Tassin, werd de nieuwe vleugel aan


de tuinzijde van de Nederhof aanbesteed en hierin werd ondermeer de

nieuwe kapel ondergebracht. Een half jaar later, in december 1644,

ontwierp Post de aansluitende verbinding tussen het paleis en de nieuwe

bijgebouwen. Dit project is echter nooit tot uitvoering gekomen.

De kapel en de schilderijenzaal

in de Nederh o f

De nieuwe tuinvleugel van de Nederhof hoorde eigenlijk niet bij het

stallen- en personeelscomplex maar was geheel gericht op de tuin en

gold als verlengstuk van het paleis, met de hofkapel en een schilderijen-

zaal (afb. 11). Er is een tekening bewaard voor de invulling van de nieu-

we vleugel van de Nederhof met twee varianten die slechts in kleine

details verschillen. Deze plattegronden geven een centrale, open arc a d e

van negen traveeën met verschillende zalen en vert rekken aan weerszij-

den. Aan de hand van deze voorontwerpen en de afbeeldingen van het

uiteindelijke resultaat, is het mogelijk een plattegrond van deze vleugel

te schetsen, met de schilderijenzaal en de kapel. De galerij kreeg aan de

tuinzijde vijftien open bogen, geflankeerd door de schilderijenzaal en de

kapel, die elk waarschijnlijk vier vensters aan de tuinzijde hadden en aan

de zijde van de binnenplaats gesloten ware n .

In de loop van het jaar 1646 waren de

nieuwe vleugels gereed. Van het re s u l t a a t

is helaas alleen het exterieur bekend,

dankzij een gravure van C. Allard uit het

einde van de 17de eeuw. Het oostelijk

deel van de Nederhof, het enige deel van

het hele paleis dat tegenwoordig nog

bestaat, bevat nog vijf traveeën van deze

galerij aan de tuinzijde (afb. 12). De een-

voudige bakstenen pijlers en de zandste-

nen Toscaanse kapitelen volgens Scamoz-

zi, maken zeer aannemelijk dat Pieter

Post inderdaad de ontwerper hiervan is

geweest. Later zou hij bijvoorbeeld ook

in de Zwanenburcht te Kleef een verg e-

l i j k b a re pijlerarcade oprichten. De kapel

was mogelijk, vanuit de tuin gezien,

rechts van deze galerij ondergebracht en

de schilderijenzaal links. Beide zalen had-

den aan het exterieur geen speciale aan-


Afb. 10. Hoofdgebouw, Nederhof en Domeinkwart i e r.

R e c o n s t ructie van de toestand in de tweede helft van de 17de eeuw.

(tekening R. Royaard s - Ten Holt)

Afb. 11. Tuinzijde van de Nederh o f .

R a n d g r a v u re van de kaart van Allard ,

tweede helft 17de eeuw.

59

60

Afb. 12. Restant van de galerij

van de tuinvleugel. (foto auteur)

Afb. 13. Preekstoel van de NH kerk te Wa t e r i n g e n ,

in 1646 door Pieter Post ontworpen voor de

Hofkapel van Honselaarsdijk. (foto auteur)

dacht gekregen. De beganegrond van het hoekpaviljoen naast de schil-

derijenzaal was als badappartement ingericht. In mei 1646 werden de

v l o e ren gelegd in twee vert rekken ‘aan het oosteind van de open galerij

tegen de nieuwe tuin’, waarmee mogelijk de schilderijenzaal en het bad-

a p p a rtement werden bedoeld.

De inrichting van deze beide ruimten is door Pieter Post ontworpen,

die in deze tijd immers in vaste dienst van het hof was en zelf ook bij de

aanbestedingen van de verschillende onderdelen aanwezig was. De kapel

w e rd voorzien van een preekstoel, twee banken en een orgel, aanbesteed

in de tweede helft van 1646 aan verschillende schrijnwerkers en beeld-

snijders (afb. 13). De kapel is met de sloop van het paleis in de vro e g e

19de eeuw verdwenen. Van de inrichting zijn de preekstoel en onder-

delen van de banken bewaard gebleven. Deze zijn in de 18de eeuw aan

de kerk in Wateringen geschonken.

Tegelijk met de preekstoel werd in juni 1646 ook het schrijnwerk voor

de grote zaal in de tuinvleugel aanbesteed. De bestekken voor het

schrijnwerk en het schilderwerk en de inventaris van Honselaarsdijk uit

1694 geven een indruk van de inrichting van deze bijzondere zaal, die

waarschijnlijk in de oostelijke helft van de nieuwe vleugel heeft gelegen,

in het bouwdeel dat tegenwoordig nog bestaat. De rechthoekige zaal in

de Nederhof had vier vensters die op de tuin uitkeken en aan de andere

zijde een wandbetimmering met schilderijen. Tegen de wanden werd e n

20 duim (circa 50 cm) brede houten panelen gemonteerd die van de

vloer tot aan het plafond reikten en die als muurdammen moesten ogen

(afb. 14). Hiertegen werden vervolgend houten pilasters geplaatst, vijf

aan elke van de beide lange zijden en twee aan de kopse zijden met

steeds twee kwartpilasters in de hoeken. Op deze manier werd de zaal

ingedeeld in zes bij drie traveeën. Aan elk van beide korte zijden ware n

twee deuren, waarvan er steeds slechts één functioneel was en één

schijn, omwille van de symmetrie.

Enkele maanden later, in november 1646, kon de houten betimmering

w o rden beschilderd. Hiervoor werd een beroep gedaan op de decoratie-

schilder Mathias du Bus, die toen ook in paleis Noordeinde werkzaam

was. De houten ‘muurdammen’, pilasters en lambrisering werden

g e m a rm e rd, evenals de lijsten van de panelen waarin putti en festoenen

w e rden geschilderd alsof zij van wit marmer of albast waren. De pilas-

ters bleven effen, hoewel er in eerste instantie festoenen op zouden

w o rden geschilderd. Het houten balkenplafond werd zo beschilderd

alsof het kostbaar palissanderhout was en werd voorzien van gesneden

houten rozetten. De wandvlakken waar geen vensters of (schijn)deure n


w a ren, werden met schilderijen bespannen die speciaal daartoe in 1648

in Antwerpen waren besteld bij Gonzales Coques, ‘van soodanige gro o-

te historiën ende ordonnantie als hem sijn aengewesen’. Zoals ook in de

a n d e re paleizen van Frederik Hendrik zal het thema door de stadhouder

zelf zijn bepaald, waarschijnlijk met advies van Huygens. Het werd een

serie van tien schilderijen van de geschiedenis van Amor en Psyche. Va n

een beroemde kunstenaar als Coques verwachtte het hof ongetwijfeld

nieuwe, eigen composities maar blijkbaar leed de schilder onder tijdge-

b rek. Buiten medeweten van zijn opdrachtegevers had Coques verv o l-

gens de schetsen laten maken door zijn Antwerpse collega Abraham van

Diepenbeeck. Deze maakte zich er echter met een Jantje-van-Leiden

van af en baseerde zijn ontwerp grotendeels op een beroemd voorbeeld

in Italië. Coques had dit blijkbaar niet onmiddellijk door en ging ijverig

aan de slag volgens de aangeleverde schetsen. De presentatie van de

schilderijen in Den Haag was dan ook tamelijk onverkwikkelijk voor

Coques. De geleerde kunstkenner Huygens herkende het Romeinse

voorbeeld van Raphael onmiddellijk. De doeken werden desondanks

volgens plan in de tuinzaal geïnstalleerd. Deze blamage voor Coques

leidde uiteindelijk tot een hevige ruzie tussen hem en Diepenbeeck,

die uiteindelijk door het St.Lucasgilde in Antwerpen moest worden

beslecht.

Ve reniging Hendrick de Keyser is nu in het bezit van het oostelijk deel

van de Nederhof. Van de oorspronkelijke functies, de stallen in de zui-

delijke, de personeelsvert rekken in de oostelijke en de schilderijenzaal

en het badappartement in de noordelijke vleugels, is tegenwoordig niets

meer direct terug te vinden. Hoewel dit deel van het complex niet is

gesloopt, kende het een lange tijd van verwaarlozing waarbij ook de

kenmerkende hoge hoektorens zijn verdwenen. In 1977 is het gebouw

g e re s t a u re e rd en voor bewoning geschikt gemaakt. Bij deze gelegenheid

zijn de hoekpaviljoens weer tot halve hoogte opgemetseld zodat het

historische silhouet in de huidige situatie tenminste op bescheiden

schaal herkenbaar is. Ook in de aanblik van het huidige dorp tegenover

de oostvleugel van de Nederhof is de stedenbouwkundige ingreep van

F rederik Hendrik nog terug te zien. ■


Afb. 14. Restant van de beschilderde

wandbetimmering van de tuinvleugel

van de Nederhof. (foto HdK)

Verdere literatuur over dit onderwerp:

• Th. Morren, Het Huis Honselaarsdijk, Leiden 1908.

Herdruk Alphen a/d Rijn 1990 (met belangrijke aanvullingen

van R. Meischke en H.W.M. van der Wijck).

• D.F. Slothouwer, De paleizen van Frederik Hendrik,

Leiden 1945.

• J.G. van Gelder, ‘De opdrachten van de Oranjes aan Thomas

Willeboirts Bosschaert en Gonzales Coques’, Oud Holland 64

(1949), pp. 41 ev.

• M. Keblusek, J. Zijlmans (red.), Vorstelijk Vertoon. Aan het

hof van Frederik Hendrik en Amalia, Den Haag/Zwolle

1997.

• V. Bezemer Sellers, Courtly Gardens in Holland 1600-1650.

The House of Orange and the Hortus Batavus, Amsterdam/

Woodbridge 2001.

61

62

Alfabetische lijst v a n plaatsen in

N e d e r l a n d met panden van de Ve re n i g i n g

A l b l a s s e rd a m

Jaar van verwerving

1 Cortgene 9, ‘Ambachtsherenhuis’ 2006

(overdracht gemeente Alblasserdam; met steun

BankGiro Loterij)

A l k m a a r

1 Mient 31 1925

2 Mient 33 1925

A m e r s f o o r t

1 Havik 33-35 1941

A m s t e rd a m

1 Beulingstraat 25 1928

2 Blauwburgwal 22 1976

(legaat mw C.M. Alderding-Krull)

3 Bloemgracht 9 1962





(schenking koopsom Prins Bernhard Cultuurfonds)

8 Brouwersgracht 48 1918

9 Brouwersgracht 50 1918

1 0 Brouwersgracht 54 1965




1 3 Egelantiersgracht 73 1962

1 4 Enge Kerksteeg 2 1918

1 5 Enge Kerksteeg 4 1918

1 6 Frederiksplein 10 1975


1 7 Herengracht 39 1963


1 9 / 2 0 Herengracht 77 /

Korsjespoortsteeg 24 1958

2 1 Herengracht 170,

‘Huis Bartolotti’ 1924


‘Huis Bartolotti’ 1971

(schenking koopsom Merrem & La Porte N.V.)


(schenking dhr. J.J.M. Bordens en mw. E.H. Heesen)


‘Huis Van Brienen’ 1933

(schenking Comte d'Alsace, Prince d'Henin)



(schenking mw G.L.C.A. Mirandolle)


(met steun van NOG Verzekeringen)

2 8 Huidenstraat 19 1977

2 9 Kattengat 4 1926

3 0 Kattengat 6 1926

3 1 Keizersgracht 387 1955

(nalatenschap mw J.M. Worst-Kalff)

3 2 Keizersgracht 743 1978

(nalatenschap mw J.A.W. Westerman Holstijn-

van Hettinga Tromp)

3 3 Kerkstraat 19 1969



(schenking ‘Johanna van Riemsdijk’ Stichting)








3 9 Koestraat 10/12,

‘Wijnkopersgildehuis’ 1947

4 0 Lange Leidsedwarsstraat 144 1964






4 5 Lijnbaansgracht 334 1966


4 6 Nieuwebrugsteeg 13 1918

4 7 Nieuwebrugsteeg 15 /

St. Olofspoort 9 1967

(schenking Fries-Groningse Hypotheekbank N.V.)

4 8 N i e u w e n d a m m e rdijk 283-285 1959

4 9 Nieuwezijds Voorburgwal 75,

‘Makelaers Comptoir’ 2002

(overdracht Commissarissen van het Makelaars-

gilde / gemeente Amsterdam)

5 0 / 5 1 Nieuwezijds Voorburg-

wal 264 / Wijdesteeg 1 1929

5 2 Nieuwmarkt 20-22 1918

5 3 Noordermarkt 17 1963


5 4 Noordermarkt 20 1962

5 5 St. Olofspoort 1 / Zeedijk 2 1967


5 6 St. Olofspoort 2 1918








6 1 St. Olofssteeg 8,

‘Het Jopenvat’ 1924

6 2 Oudekerksplein 50 1955

6 3 Oudezijds Achterburgwal 151 1956

(schenking koopsom N.N.)




6 6 Oudezijds Achterburgwal 187 /

Spinhuissteeg 2 1980

6 7 Oudezijds Voorburgwal 14 1929

6 8 / 6 9 Oudezijds Voorburgwal 57 /

Oudezijds Achterburgwal 46A 1946




A L F A B E T I S C H E L I J S T VA N PA N D E N J A A R V E R S L A G 2 0 0 6

7 2 Palmgracht 20-26,

‘Bossche Hofje’ 1997

(schenking Stichting Arent Dirksz Bosch Hofje)

7 3 Prinsengracht 2 1918









7 9 Rapenburg 13 1918

8 0 Sloterkade 21,

‘Aalsmeerder Veerhuis’ 1925

8 1 Spuistraat 233 1961

(nalatenschap mw H.H. Fruyt-Martens)

8 2 Warmoesstraat 83 1918

8 3 Zandhoek 4 1949

8 4 Zeedijk 1 1920

A p p i n g e d a m

1 Dijkstraat 30 1998

2 Solwerderstraat 14 1987

A r n h e m

1 Bovenbeekstraat 21 1991

(overdracht gemeente Arnhem)

Balk

(gem. Gaasterlân-sleat)

1 Raadhuisstraat 11 1970


2 van Swinderenstraat 7 1971


B e rgen op Zoom

1 St. Catharinaplein 1 1993

2 St. Catharinaplein 2 1993

B l a r i c u m

1 Bloemlandseweg 3 2000

(met steun BankGiro Loterij en dankzij

nalatenschap mw E.C. Coolhaas-Korpershoek)


Blokker (gem. Hoorn )

1 Westerblokker 39,

‘Barmhartige Samaritaan’ 1990

Blokzijl (gem. Steenwijk)

1 Bierkade 6 1961


2 Bierkade 7 1961


3 Bierkade 8 1960

(overdracht Coöperatieve Zuivelindustrie NOVAC)

4 Kerkstraat 2 1926

5 Kerkstraat 16 1961

6 Kerkstraat 20-22 1926




B r i e l l e

1 Maarland NZ 10 1948

2 Maarland NZ 24 1925

3 Maarland NZ 29/30 1949

4 Voorstraat 27 1928

B roek in Waterland

(gem. Wa t e r l a n d )

1 Leeteinde 4/6 1962


2 Leeteinde 12 1964


C u l e m b o rg

1 Slotstraat 8 1989

2 Slotstraat 10/Lange Meent 1-7 1977


D e l f t

1 Markt 2 1962


2 Markt 4 1962

3 Van der Mastenstraat 24 1979

(overdracht ‘Stichting Hofje van Gratie’)

4 Van der Mastenstraat 26 t/m 40,

complex ‘Hofje van Gratie’ 1979

(overdracht ‘Stichting Hofje van Gratie’)

5 Oude Delft 49 1936

6/ 7 Wijnhaven 16 / Boterbrug 17 1925

Den Helder

1 Molenstraat 63 2006

(schenking mw. J. Hillerström en erfgenamen A.A. Zon)

D e v e n t e r

1 Boterstraat 3 1977

(schenking Stichting N.N.)

2 Brink 47 1977

(schenking Stichting N.N.)

3 Noordenbergstraat 6 1965


D o e s b u rg

1 Koepoortstraat 26 /

Hogestraat 1 1980

2 Meipoortstraat 57 1958

3 Meipoortstraat 59 1958

Dokkum

(gem. Dongeradeel)

1 Keppelstraat 40 1963


D o rd r e c h t

1 Bolwerk 2 / Merwekade 102 2006

(schenking dhr. M.C.M. Schless en

dhr. L.H.M. Stroekxs van den Broek)

2 Engelenburgerbrug 1-3,

‘Het Rondeel’ 1975


3 Grotekerksbuurt 50 1970




6 Kuipershaven 41/42 1955


8 / 9 Voorstraat 173 /

Nieuwbrug 1/3 1971


1 0 Wijnstraat 71/73 1965


63

64

1 1 Wijnstraat 113, ‘Het Zeepaert’ 1996

(met steun nalatenschap mw C.M. van der Meulen-

J e n s m a )

1 2 Wijnstraat 123/125,

‘De Onbeschaamde’ 1994

(overdracht gemeente Dordrecht)

1 3 Wijnstraat 124, 126 en 128 1997

(dankzij nalatenschap mw C.M. van der

Meulen-Jensma)

1 4 Wijnstraat 127, ‘In Bevereburch’ 2006

(schenking koopsom BankGiro Loterij)

D r i e b e rg e n - R i j s e n b u rg

(gem. Utrechtse Heuvelru g )

1 Hoofdstraat 87-91, ‘Sparrendaal’ 2000

(overdracht gemeente Driebergen-Rijsenburg en

dankzij nalatenschap mw E.C. Coolhaas-Korpershoek)

D ronrijp

(gem. Menaldumadeel)

1 Tsjerkebuorren 12 2005

(schenking mevrouw A.Dijkstra-Ossewaarde)

Edam

(gem. Edam-Vo l e n d a m )

1 Achterhaven 105 1920

2 Doelland 3 1946

3 Doelland 5 1940

4 Spui 6 1927

E l b u rg

1 Krommesteeg 11 1925

2/ 3 Smedestraat 22 /

Rozemarijnsteeg 14 1987

4 Smeesteeg 4 1980

E n k h u i z e n

1 Bagijnestraat 3 1957

2 Breedstraat 32 1919



5 Torenstraat 11 1962


6 Vissersdijk 44 1928

7 Westerstraat 76 1919

8 Zuiderspui 3 1925

9 Zuiderspui 4 1918

Franeker

(gem. Franekeradeel)

1 Eise Eisingastraat 2 1985

(met steun ‘P.W. Janssens Friesche Stichting’)

2 Raadhuisplein 13 1966

(schenking erven L. van der Woude en G. Donia)

F re d e r i k s o o rd

(gem. We s t e r v e l d )

1 M.E. van der Meulenweg 5 1992

(legaat mw M. Helbers-Molt)

Gageldonk (gem. Bre d a )

1 Moerenstraat, kapel 1918

G o e s

1 Turfkade 11, ‘Karel V-huis’ 1928

G o r i n c h e m

1 Burgstraat 30/Vismarkt 20-21 1919

2 Molenstraat 109, ‘Tolhuis’ 1977


G o u d a

1 Naaierstraat 6 1929

’s - G r a v e n h a g e

1 Beeklaan 303 1995

2 Statenlaan 4 1987

(nalatenschap dhr D. Bolten)

G ro n i n g e n

1 Ossenmarkt 5 1930

H a a r l e m

1 Donkere Spaarne 56 1992

(overdracht Stichting Diogenes Haarlem)

2 Goudsmidspleintje 1 /

Donkere Begijnhof 8 1992


3 Goudsmidspleintje 2/3 1992


4 Groot Heiligland 19 1992


5 Groot Heiligland 22 /

Omvalspoort 11 1992






8 Groot Heiligland 63 t/m 85,

complex ‘Gasthuishuisjes’ 1992


9 Houtmarkt 17 1934

1 0 Korte Spaarne 15 /

Spaarnwouderstraat 19 1992


1 1 Korte Spaarne 23/25/27 1929/1961

1 2 Korte Spaarne 29/31 /

Wijdesteeg 3 1929

1 3 Korte Wijngaardstraat 14 1992


1 4 Nassaulaan 14 1979

(met steun Prins Bernhard Cultuurfonds)

1 5 Nassaulaan 16 1979


1 6 Nieuwe Gracht 7,

‘Huis Barnaart’ 2002

(met steun BankGiro Loterij en dankzij

nalatenschap dhr. C.W. Zeeman)

1 7 Spaarne 69 1963

1 8 Spaarne 108 1924

1 9 Spaarnwouderstraat 15 1961

H a r l i n g e n

1 Havenplein 14 1963


2 Havenplein 28 1964


3 Noorderhaven 106 1930


5 Zuiderhaven 2 1955


H a s s e l t

(gem. Zwart e w a t e r l a n d )

1 Hoogstraat 33 1963


2 Markt 1, vml. Raadhuis 1995

(overdracht gemeente Hasselt)

3 Rosmolenstraat 1 1977


4 Rosmolenstraat 3 1972


H e i l o o

1 Kennemerstraatweg 278,

‘Huis Nijenburg’ 2004

(overdracht Vereniging Natuurmonumenten)

’s - H e r t o g e n b o s c h

1 2 e Korenstraatje 18 /

Dode Nieuwstraat 43 1927

Honselersdijk

(gem. We s t l a n d )

1 Hofstraat 27-29, ‘Nederhof’ 2006

(overdracht gemeente Westland)

H o o r n

1 Achter de Vest 1,

‘Maria- of Kruittoren’ 1993

(overdracht gemeente Hoorn)

2 Achterstraat 2 / Onder de Boompjes

1 t/m 1c, ‘De Doelen’ 1987

3 Binnenluiendijk 3 en 4 1998

(schenking dhr J.E. de Visser)

4 Grote Oost 82 1987



7 Hoofd 2, ‘Hoofdtoren’ 2003


8 Italiaanse Zeedijk 106 1987

9 Kerkplein 39,

‘St. Jans Gasthuis’ 2003


1 0 Korenmarkt 8 1970



1 1 Kuil 32 1965


1 2 Munnickenveld 2 1921

1 3 Munnickenveld 21a t/m 21g,

complex ‘Claes Stapelshofje’ 1987

1 4 Muntstraat 6 2001

(schenking koopsom BankGiro Loterij)

1 5 Oosterplantsoen 1 en 1a,

‘Oosterpoort’ 2003


1 6 Rode Steen 8, ‘Waag’ 2003


1 7 Slapershaven 1 1987

1 8 Slapershaven 2 1987

1 9 West 50 1987

2 0 Wisselstraat 8 / Kloosterpoort 1 2003


K a m p e n

1 Buiten Nieuwstraat 62,

‘Bethlehemsvergadering’ 1975

2 Burgwalstraat 6 1925

3 Burgwalstraat 8 1972


K u i n re (gem. Steenwijk)

1 H. de Cranestraat 38,

vml. Raadhuis 1977

(schenking gemeente IJsselham)

L e e u w a rd e n

1 Auckamastraatje 4 1976


2 Auckamastraatje 6 1976


3 Grote Hoogstraat 14 1957

4 St. Jacobsstraat 13 1928

L e i d e n

1 Herengracht 82 1929

2 Lorentzkade 5 2004

(nalatenschap dhr H.M.J.W.J. Kortmann)

3 Rapenburg 25,

‘Bibliotheca Thysiana’ 1997

(overdracht Stichting Bibliotheca Thysiana)

4 Vliet 9 1983

Lexmond (gem. Zederik)

1 Kom Lekdijk 1 1965

(overdracht gemeente Lexmond)

Linschoten

(gem. Montfoort )

1 Dorpsstraat 28 1969

(legaat dhr G. Ribbius Peletier Jr.)

2 Dorpsstraat 30 1969


3 Dorpsstraat 32/34 1969


M a a s s l u i s

1 Ankerstraat 16, vml. kuiperij 2002

(overdracht gemeente Maassluis)

2 Markt 18 1978


M a a s t r i c h t

1 Achter de Molens 26 1972

(overdracht gemeente Maastricht)





4 Cellebroedersstraat 4,

‘Cellebroederskapel’ 2006

(overdracht Stichting Cellebroederskapel)

5 Ridderstraat 2A /

Bisschopsmolengang 2B 1971


6 Stenenbrug 2 1954

Makkum

(gem. Wu n s e r a d i e l )

1 Turfmarkt 5 1999

(schenking dhr ir P.J. Tichelaar)

2 Turfmarkt 7 1999

65

66

M e d e m b l i k

1 Vooreiland 11 1968



(overdracht door N.V. Aannemersbedrijf Woudenberg)


(gekocht met Monumentenprijs 1988 van Prins Berhard

Cultuurfonds)

M i d d e l b u rg

1 Gortstraat 30 1930

2 Laan van Nieuwenhove 2,

‘de Geuzenhoek’ 2004

(schenking E.P.D. van Ooijen)

3 Londensekaai 9 1965


4 Londensekaai 11 1960

5 Rotterdamsekaai 1 /

Schuitvlotstraat 4 1964


6 Schuiffelstraat 18, ‘De Rosmolen’ 2004

(schenking Th. Laurentius)

7 Vlasmarkt 49 1999

8 Vlasmarkt 51,

‘Huis ’s-Hertogenbosch’ 1999

(met steun nalatenschap dhr J. Acquoy en

mw E.A.A. Nairac

9 Wagenaarstraat 1 1973


M o d d e rg a t

1 Séwei 49 1995

Monnickendam

(gem. Wa t e r l a n d )

1 Noordeinde 5, vml. Raadhuis 1996

(overdracht gemeente Waterland)

2 Noordeinde 10 1929

3 Weezenland 7 1961


Naaldwijk (gem. We s t l a n d )

1 Heilige Geesthofje 1-12,

‘Heilige Geesthofje’ 2006

(overdracht gemeente Westland)

N a a rd e n

1 Kloosterstraat 9 1957



N i e u w k o o p

1 Reghthuysplein 1,

vml. Raadhuis 1949

N o o rd w i j k



N i j m e g e n

1 St. Antoniusplaats 9 / Ottengas 15,

‘Cellenbroederenhuis’ 2002

(Stichting Restauratiefonds Cellenbroederenhuis)

O l d e b o o rn

(gem. Boarn s t e rh i m )

1 Weaze 30 1989

O o s t v o o rne

(gem. We s t v o o rn e )

1 Hoflaan 17, ‘Overburgh’ 1933

(schenking ‘bloot eigendom’ n.v. Mij tot Expl. van

O.G. ‘Voorne’s Duin’)

2 Burg. Letteweg 5,

‘Schoenmakershuisje’ 1933

(schenking n.v. Mij tot Expl. van O.G. ‘Voorne’s Duin’)

O u d e w a t e r

1 Kapellestraat 5 1918

P u r m e re n d

1 Bierkade 9/ Whereplantsoen 7 1929

R o t t e rd a m

1 Glazoenowlaan 3 2001

(schenking dhr D.E. van Raalte)

Rouveen (gem. Staphorst)

1 Oude Rijksweg 264 2006

(schenking koopsom SNS REAAL Fonds)

Scheveningen

(gem. ’s - G r a v e n h a g e )

1 Zwaardstraat 16,

‘Derde Ambachtsschool’ 2004

(met steun BankGiro Loterij)

S c h i e d a m

1 Aleidastraat / Hofje van Belois 1-37,

‘Hofje van Belois’ 2005

(overdracht Stichting Woonplus Schiedam)

2 Overschiesestraat 1-3 / Proveniershuis

1-30, ‘Proveniershuis’ 2005


3 Oude Kerkhof 5 / Bagijnhof 1-7 2005


S c h o o n h o v e n

1 Lange Weistraat 87 1961

(schenking Firma L. Woudenberg & Zonen)

2 Bij de Watertoren 25,

‘Watertoren’ 2006

(overdracht Stichting Behoud Watertoren

Schoonhoven)

3 Lopikerstraat 37 1961

(schenking Firma L. Woudenberg & Zonen)

4 Voorhaven 6 1965


S c h o o r l

1 Duinweg 3, vml. Regthuis 1931

(overdracht gemeente Schoorl)

U s q u e r t (gem. Eemsmond)

1 Raadhuisstraat 3,

vml. Raadhuis 1990

(overdracht Stichting tot behoud van het Berlagehuis)

U t re c h t

1 Boothstraat 2A 1973

(legaat Jhr J.C. Martens van Sevenhoven)

2 Erasmuslaan 9 1999

(nalatenschap mw E.C. Coolhaas-Korpershoek / met

steun van het Van Enter-Westerman Holstijn Fonds)

3 Janskerkhof 16 1973

(legaat Jhr J.C. Martens van Sevenhoven)


4 Prins Hendriklaan 112 1996


Va l k e n b u rg aan de Geul

1 St. Pieterstraat 2a, watermolen 2003

Ve e re

1 Kaai 2-6, ‘Campveerse Toren’ 2005

(overdracht gemeente Veere)

2 Kaai 21 1989

3 Kaai 89 1987

(nalatenschap dhr D. Bolten)

4 Markt 2 1921

5 Markt 3 1981

(legaat mw W. Abbeleven-Labberton)

6 Markt 4 1947

7 Markt 6 1947

8 Markt 10 2000

(schenking familie Oosterhoff)

Ve n l o

1 Grote Kerkstraat 19-21 1987

2 Kwartelenmarkt 1 1925

Vi a n e n

1 Achterstraat 88 1968

(overdracht gemeente Vianen)

Vi e r p o l d e r s

(gem. Brielle)

1 Middelweg 5, ‘Esterenburg’ 2002

(met steun Louisa van der Velden Stichting)

V l a a rd i n g e n

1 Westhavenkade 45, ‘Redershuis’ 1998

(overdracht gemeente Vlaardingen)

2 Westhavenplaats 37, ‘Visbank’ 1998


V l i e l a n d

1 Dorpsstraat 99,

‘Tromps Huis’ 2001

(overdracht gemeente Vlieland)

2 Dorpsstraat 148, vml. Raadhuis 2001


3 Duikersoord 33,

Reddingbootloods 2001


V l i s s i n g e n

1 Beursplein 11, ‘De Beurs’ 1928

(overdracht gemeente Vlissingen)

Vollenhove

(gem. Steenwijk)

1 Kerkplein 1/3, vml. Raadhuis 1991

2 Kerkplein 2,

toren Hervormde Kerk 1991

3 Kerkplein 15,

vml. Latijnse school 1992

Vo o r s c h o t e n

1 Woelwijklaan 11,

‘Jachthuis Woelwijk’ 1975

(schenking dhr en mw J.G. van Manen-Fabius)

Wa n n e p e r veen

(gem. Steenwijk)

1 Veneweg 56 1991

2 Veneweg 83, ‘Het Schultehuis’ 1990

Wa r n s v e l d

1 Molenstraat 8-10 2001

(schenking Jhr ir. J.Ph. Laman Trip)

Workum (gem. Nijefurd )

1 Noard 5 1932

Wo u d r i c h e m

1 Hoogstraat 5 1970


2 Hoogstraat 9 1970


IJlst

(gem. Wy m b r i t s e r a d i e l )

1 Eegracht 31/32,

‘De Messingklopper’ 1919

Zaandam

(gem. Zaanstad)

1 Dam 1 en 1b, ‘Accijnshuisjes’ 1997

Z a l t b o m m e l



2 Oenselsestraat 15 1970



(met steun van dhr C. Philips)



5 Ruiterstraat 18 1948

Z i e r i k z e e

1 Nieuwe Boogerdstraat 16 1964


Z u t p h e n

1 Groenmarkt 7 1988

Z w o l l e

1 Sassenstraat 31 A 1978

2 Sassenstraat 33, ‘Karel V-huis’ 1943

(‘overdracht’ staat voor een verwerving voor een symbolische

waarde, over het algemeen met de verplichting tot restauratie)

67

68

Ve r s p re i d i n g s k a a r t

Ve reniging Hendrick de Keyser heeft haar bezittingen in onderstaande plaatsen in Nederland.

Middelburg

’s-Gravenhage

Honselersdijk

Naaldwijk

Maassluis

Oostvoorne

Brielle

Veere

Vlissingen

Leiden

Voorschoten

Scheveningen

Zierikzee

Goes

Den Helder

Schoorl

Medemblik

Enkhuizen

Blokker Vollenhove

Blokzijl

Wanneper veen

Alkmaar

Heiloo

Hoorn

Rouveen

Hasselt

Purmerend Edam

Kampen

Monnickendam

Zwolle

Zaandam

Haarlem

Broek in Waterland

Amsterdam

Naarden

Elburg

Noordwijk

Bergen op Zoom

Vlieland

Franeker Dronrijp

Leeuwarden

Harlingen

Nieuwkoop

Breda (Gageldonk)

Makkum

Workum

Blaricum

Balk

Amersfoort

Linschoten Utrecht

Gouda

Delft

Vlaardingen

Schiedam

Oudewater

Vianen

Lexmond

Schoonhoven

Driebergen

Culemborg

Rotterdam Alblasserdam

Vierpolders

Gorinchem

Dordrecht

Zaltbommel

Woudrichem

’s-Hertogenbosch

Maastricht

IJlst

Kuinre

Moddergat

Dokkum

Oldeboorn

Arnhem

Nijmegen

Valkenburg

Frederiksoord

Deventer

Warnsveld

Zutphen

Doesburg

Venlo

Usquert

Groningen

Appingedam

VERENIG ING

Hendrick de Keyser

V E R S P R E I D I N G S K A A R T J A A RV E R S L A G 2 0 0 6

C o l o f o n

O n t w e r p Studio Bauman B N O, Rotterd a m

D ru k Thieme Amsterd a m

© 2007

J a a rverslag 2 0 0 6 - CBF

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?