Welzijn van oudere werknemers in de bouw - FFC

D RIEMAANDELIJKSE UITGAVE - JANUARI-FEBRUARI-MAART 2009
NAVB
Bundel Nr 121
Welzijn van oudere
werknemers in de bouw

navbdossier
Eerste trimester 2009
Bundel Nr 121
Welzijn van oudere
werknemers in
de bouw
Overname toegestaan mits toelating
van het NAVB.
Deze bundels worden in het
Frans gepubliceerd onder de
titel “CNAC dossier”.
De raadgevingen gepubliceerd
door het NAVB binden enkel het
Actiecomité, rekening houdend
met de huidige stand van de
wetgeving en de techniek, en
onttrekken de lezer niet aan de
verplichting om informatie in te
winnen en de geldende wetgeving
na te leven.
Verschijnt 4 maal per jaar.
Bestellingen en tarieven:
zie www.navb.be of achteraan
in NAVB info.
Gratis downloadbaar op
www.navb.be
In dezelfde reeks zijn nog andere
dossiers beschikbaar (vroeger
“Veiligheidsnota’s”).
NAVB
Colofon
© NAVB-CNAC 2009
2
Inhoud
NAVB dossier is een driemaandelijks informatieblad van het Nationaal Actiecomité voor
Veiligheid en hygiëne in het Bouwbedrijf (ook beschikbaar in het Frans onder de titel
“CNAC dossier”).
Redactie:
Raymond Brems, Rudy De Buyser, Christian Depue, Carl Heyrman, Véronique le Paige,
Arlette Moonens, Emmy Streuve, Isabelle Urbain, Nicolaas Van Leeuwen, Evy Vinck.
Situering ................................................................................................................... 3
De realiteit in de bouwsector: de tewerkstellingsgraad bij oudere werknemers ................... 3
Waarom stappen 45-plussers “uit het arbeidscircuit”? .................................................... 6
Problemen waar oudere bouwvakarbeiders mee kampen ......................................... 6
Overzicht van de gezondheidsproblemen ..................................................................... 6
Gezondheidsproblematiek per beroep .......................................................................... 7
Beroepsziekten in de bouwsector ............................................................................. 10
Knelpunten ........................................................................................................... 11
Focus ................................................................................................................... 11
Mogelijke oplossingen ............................................................................................ 11
Mogelijke verbeteringen op het vlak van gezondheid ................................................... 11
Verbeteringsprojecten met betrekking tot gezondheidsklachten voor de bouw ................. 12
Het Ervaringsfonds en de realisatie van verbeteringsprojecten
voor oudere bouwvakkers ....................................................................................... 14
Doelstelling van het Ervaringsfonds .......................................................................... 14
Acties die in aanmerking komen voor een toelage van het Ervaringsfonds ...................... 14
Werkbaarheid ........................................................................................................ 15
Hoe dient u een aanvraag in bij het Ervaringsfonds? ................................................... 16
Toelageberekening ................................................................................................. 18
Voorbeelden van goede praktijk voor het Ervaringsfonds ...................................... 20
Stappenplan verbeteringsproject .............................................................................. 20
Een diagnose stellen .............................................................................................. 21
Een verbeteringsproject beschrijven .......................................................................... 27
Andere financieringsmogelijkheden voor de aanpassing van werkposten ............. 33
Campagne voor mensen met rugpijn ......................................................................... 33
Preventieprogramma voor mensen met rugpijn ........................................................... 33
Voorbeelden van ergonomische interventies ............................................................... 33
Bibliografie ............................................................................................................. 34
Dankwoord
Deze publicatie kwam mee tot stand dankzij de medewerking van het Ervaringsfonds, het Fonds
voor Vakopleiding in de Bouwnijverheid (FVB) en het Fonds voor Bestaanszekerheid van de werklieden
uit het Bouwbedrijf (FBZ Bouw). We danken hen voor hun deskundig advies en hun medewerking
aan de teksten.
We danken in het bijzonder IDEWE voor het verzorgen van een voorbeeld van een diagnose met
behulp van de Déparismethode en Group Eribel nv voor het ter beschikking stellen van een uitgewerkt
aanvraagdossier.
Ten slotte danken we ook alle firma’s die ons beknopte informatie bezorgden over hun aanvraagdossier
(met name MATEXI, ROSIERE PIETTE, SEGHERS).
Verantwoordelijke uitgever :
Carl Heyrman - Sint-Jansstraat 4 – 1000 Brussel
Inschrijvingsnummer bij de Koninklijke Bibliotheek (wettelijk depot) 2515.
Het redactiecomité van NAVB dossier streeft steeds naar betrouwbaarheid van de gepubliceerde
informatie. Het kan er echter niet aansprakelijk voor worden gesteld.
De reproductie van teksten en illustraties is toegestaan mits de uitdrukkelijke toestemming
van de uitgever en duidelijke bronvermelding.
Informatie en abonnement :
NAVB – Sint-Jansstraat 4 – 1000 Brussel
Tel.: 02/552.05.00 - Fax: 02/552.05.05
E-mail: navb@navb.be - Website: www.navb.be
Opmaak en drukwerk :
www.mwp.be
Welzijn van oudere werknemers in de bouw

Situering
Door de stijgende levensverwachting en het dalende geboortecijfer worden we geconfronteerd met
een toenemende vergrijzing van de bevolking. Daarenboven daalt de actieve bevolking ook door
vervroegd uittreden uit de arbeidsmarkt. De mogelijkheid om op brugpensioen te gaan is daar
wellicht niet vreemd aan.
Door de hogere levensverwachting zal er in de toekomst steeds meer nood zijn aan gezondheidszorg
en daardoor zullen de socialezekerheidsuitgaven stijgen. Dat zorgt voor een steeds grotere druk op
ons socialezekerheidsstelsel, waardoor het hele systeem in gevaar komt.
Om deze trend om te buigen wil België de gemiddelde leeftijd waarop men de arbeidsmarkt verlaat,
optrekken. In België werkt men gemiddeld immers minder lang dan in de rest van Europa. De overheid
wil de gemiddelde leeftijd waarop de Belg stopt met werken, optrekken van 58 tot 60 jaar en
de werkgelegenheidsgraad van de 55-plussers verhogen van 30% naar 50%.
Ook in de bouwsector worden we geconfronteerd met werknemers die de arbeidsmarkt vervroegd
verlaten. Er zijn veel bouwvakkers die de sector verlaten op 56 of 58 jaar doordat ze met brugpensioen
kunnen gaan. De oorzaken zijn de zware fysieke belasting, gezondheidsproblemen, problemen
door hoge werkdruk, een gebrek aan waardering,… Hoe ouder de bouwvakker wordt, hoe meer
impact deze factoren krijgen en hoe meer gezondheidsklachten ze veroorzaken. Deze uiten zich
in fysieke klachten.
Dit dossier biedt een overzicht van de gezondheidsklachten bij oudere bouwvakkers. Er wordt nader
ingegaan op de gezondheidsproblemen bij de verschillende bouwberoepen in de wegenbouw. Daar
vinden we immers het hoogste percentage bouwvakkers dat de sector verlaat door brugpensioen.
De keuze van deze beroepen sluit ook aan bij de doelgroepgerichte campagne Wegenwerken die
het NAVB in 2007-2008 gevoerd heeft.
Als we de werkgelegenheidsgraad in de bouwsector willen verhogen, moeten er vooral ergonomische
en organisatorische verbeteringen worden doorgevoerd. In dit dossier zijn hiertoe een aantal
goedepraktijkvoorbeelden opgenomen, waarbij ook wordt ingegaan op de financieringsmogelijkheden.
Het Ervaringsfonds vormt een belangrijke financieringsbron voor verbeteringsprojecten
betreffende ergonomie, arbeidsomstandigheden en -organisatie en opleidingen voor 45-plussers.
Daarnaast kan ook het Fonds voor Beroepsziekten aanpassingen aan de werkposten financieren
om de werkhervatting van werknemers met lagerugpijn te bevorderen. Ook hier komen mogelijke
oplossingen voor de bouwsector aan bod. Hieromtrent was al meer informatie te vinden in NAVB
dossier 107, “Preventie van rugklachten in de bouwsector”.
De realiteit in de bouwsector: de tewerkstellingsgraad bij oudere
werknemers
Bouwvakkers in de leeftijdscategorie 45-65 jaar
Om een betere kijk te krijgen op de situatie in de bouwsector, bekijken we eerst enkele cijfergegevens
uit de Hermesstudie over de bouwvakkerspopulatie die het FVB in 2006 uitvoerde. Daarnaast verschaffen
we ook enkele cijfers uit de privésector als geheel. De tabellen tonen aan dat de 45-plussers een
derde uitmaken van alle bouwvakkers. De helft van deze 45-plussers werkt in bedrijven met minder
dan 20 werknemers. Hoe groter een bedrijf is, hoe meer 45-plussers er verhoudingsgewijs werken.
60-plussers blijven het langst werken in kleine tot middelgrote ondernemingen (KMO’s).
Leeftijd Aantal 05/06 %
15-19 834 0,53%
20-24 17.498 11,20%
25-29 21.341 13,66%
30-34 20.041 12,82%
35-39 22.116 14,15%
40-44 22.797 14,59%
45-49 20.282 12,98%
50-54 16.956 10,85%
55-59 10.774 6,89%
60-65 3.628 2,32%
Totaal 156.267 100%
Tabel 1: Leeftijdsverdeling van de bouwvakkers in de bedrijven - Bron: FVB, Hermesstudie 2006
Welzijn van oudere werknemers in de bouw
navbdossier
© NAVB-CNAC 2009
3

navbdossier
© NAVB-CNAC 2009
4
Leeftijdsklasse
Grootte bedrijf
a.

Deze grafiek, waarin de vergelijking wordt gemaakt met de uitstroom van de totale werkende
bevolking in de privésector, toont aan dat er meer 45- tot 55-jarigen werken in de bouwsector
dan in andere sectoren, maar ook dat bouwvakkers vanaf 50 jaar hun sector sneller verlaten
dan werknemers in andere sectoren. Rond 58 jaar is de sterkere vertegenwoordiging van 45- tot
50-jarigen in de bouw verdwenen. Het aantal 60- tot 65-jarigen in de bouw ligt wat lager dan in
andere sectoren.
4,5%
4,0%
3,5%
3,0%
2,5%
2,0%
1,5%
1,0%
0,5%
0,0%
20 30 40 50
45
15 19 23 27 31 35 39 43 47 51 55 59 63
Grafiek 2: Uitstroom in de bouwsector
Uit de zwarte lijn op de grafiek blijkt dat arbeiders tussen 30 en 40 jaar het best vertegenwoordigd
zijn in de bouwsector (telkens meer dan 3%). Dat percentage vermindert vanaf 40 jaar, en na 45
neemt het steeds verder af (2,8% van de bouwvakkers is 45 jaar, 1,8% is 55).
De rode lijn toont een sterke daling van de uitstroom in de bouwsector tussen 30 en 55 jaar. Na
55 jaar zijn er twee pieken in de curve van de uitstroom. In de bouw is het namelijk mogelijk om
op 56 of op 58 jaar met brugpensioen te gaan.
Volgens het Hermesrapport van 2006 is brugpensioen de belangrijkste reden voor de uitstroom,
naast werknemers die overstappen naar een andere sector. Vooral de wegenbouw kent een hoog
percentage aan uitstroom door brugpensioen.
Het Hermesrapport stelt ook dat er zeer waarschijnlijk meer bouwvakarbeiders – mensen met bouwervaring
– uitstromen dan dat er geschoolde bouwvakkers instromen.
De problemen laten zich het scherpst voelen bij de volgende beroepen (top 10):
1. Wegenwerker
2. Chauffeur
3. Bekister
4. Bouwplaatsmachinist
5. Dakafdichter
6. IJzervlechter
7. Interieurbouwer
8. Bestuurder mobiele kraan/verreiker
9. Industrieel isolatiewerker
10. Prefabmonteerder
Welzijn van oudere werknemers in de bouw
60
De zwarte lijn toont het
percentage bouwvakkers
per leeftijd.
De oranje lijn toont
voor elke leeftijd het
percentage bouwvakkers
dat overstapt naar een
andere werkgever in de
bouwsector.
De rode lijn toont de
uitstroom: voor elke
leeftijd wordt het
percentage bouwvakkers
weergegeven dat volledig
uit de bouwsector stapt.
navbdossier
© NAVB-CNAC 2009
5

navbdossier
© NAVB-CNAC 2009
6
Waarom stappen 45-plussers “uit het arbeidscircuit”?
Uit een studie van Luc Sels over de redenen waarom bouwvakkers van 45 jaar en ouder vertrekken,
komen de volgende conclusies naar voren:
Reden van vertrek 18-32 jaar 33-44 jaar 45 of ouder
Vertrek wegens ziekte 2,5 4,0 7,3
Vrijwillig vertrek 74,8 69,5 41,7
Gedwongen vertrek 22,6 26,5 51,0
Tabel 4: Reden van vertrek per leeftijdsgroep (kolom %)
Vertrek wegens ziekte en gedwongen vertrek komen vaker voor bij bouwvakarbeiders ouder dan 45
jaar dan bij de jongere leeftijdscategorieën. Vrijwillig vertrek daarentegen komt minder vaak voor
bij 45-plussers.
Vertrek wegens ziekte
Ongeveer 4% van het verloop binnen deze categorie vindt zijn oorsprong in langdurig ziekteverlof.
De verdeling van deze groep personen over de drie leeftijdsgroepen is de volgende: 20% behoort
tot de jongste leeftijdsgroep (18-32 jaar), 45% tot de middengroep (33-44 jaar) en 35% tot de
oudste groep (45 jaar of ouder).
Gedwongen vertrek
Wanneer er ontslagen vallen door een herstructurering, delen de oudere leeftijdsgroepen aanzienlijk
meer in de klappen dan hun collega’s van de jongste leeftijdsgroep. Contracten van bepaalde
duur worden minder vaak verlengd bij de jongste bouwvakkers dan bij de oudere groepen, maar
oudere werknemers zijn vaker het slachtoffer van een stopzetting of faillissement.
Vrijwillig vertrek
Nog belangrijker dan het gedwongen vertrek is het vrijwillige vertrek, want hierop kunnen we
invloed uitoefenen. Als we de achterliggende oorzaken aanpakken, kunnen we er misschien voor
zorgen dat bouwvakkers langer aan de slag willen blijven. In de volgende tabel worden de redenen
van vrijwillig vertrek bij oudere bouwvakarbeiders in volgorde van belangrijkheid weergegeven.
Reden van vrijwillig vertrek
1. Geen waardering voor het werk
2. Een zeer aantrekkelijke werkaanbieding elders
3. Te veel tijdverlies in de verplaatsing naar en van de werf
4. Minder goede werksfeer
5. Hoge werkdruk
6. Fysiek zwaar en belastend werk
7. Stress
8. Onvoldoende veiligheidsmaatregelen
9. Geen beloning buiten de wettelijk verplichte
10. Onvoldoende hygiëne op de werf of werkplaats
Tabel 5: De 10 belangrijkste redenen voor 45-plussers om vrijwillig te vertrekken
In vergelijking met de algemene resultaten (redenen van vertrek voor alle vrijwillig vertrokken
bouwvakarbeiders) is vooral de fysieke aard van het werk (zwaar en belastend) voor oudere arbeiders
een belangrijke reden om de werkgever te verlaten. Voor het geheel van vrijwillig vertrekkende
bouwvakarbeiders bekleedt deze reden de tiende plaats, bij oudere bouwvakarbeiders staat ze op
plaats 6. Daarnaast stellen we vast dat oudere arbeiders ook de onvoldoende veiligheidsmaatregelen,
het feit dat ze geen beloning krijgen buiten de wettelijk verplichte en de onvoldoende hygiëne
op de werf of werkplaats aanhalen als reden om te vertrekken. Deze redenen staan niet in de top
tien van vertrekredenen bij jongere bouwvakkers.
Problemen waar oudere
bouwvakarbeiders mee kampen
Overzicht van de gezondheidsproblemen
Bij vrijwillig vertrek zien we dat de problematiek van fysieke en psychosociale (lange verplaatsingen,
minder goede werksfeer, hoge werkdruk, stress,…) belasting een rol speelt. Zoals al vermeld,
is fysieke belasting een belangrijkere reden voor 45-plussers dan voor jongere bouwvakkers.
Welzijn van oudere werknemers in de bouw

Deze belasting manifesteert zich in de vorm van gezondheidsproblemen bij bouwvakkers ouder
dan 45. Daarenboven hebben beide soorten van belasting invloed op elkaar. Hieronder vindt u een
overzicht van de gezondheidsproblemen waarmee oudere bouwvakkers te kampen hebben.
Gezondheidsklachten Mogelijke oorzaken
rugklachten (gewrichtsklachten en stijfheid/pijn
in de onder- of bovenrug)
Welzijn van oudere werknemers in de bouw
navbdossier
langdurig staand, zittend of in gebogen houding werken, zware inspanningen leveren,
manueel zware lasten hanteren, werken met/op machines en met gereedschappen die
trillingen veroorzaken,…
nekklachten langdurig zittend of in gebogen houding werken, trillingen,…
gewrichtsklachten in de bovenste ledematen
(schouder, elleboog, pols, vingers)
graafwerkzaamheden manueel uitvoeren, gereedschap hanteren dat trillingen veroorzaakt
gewrichtsklachten in de onderste ledematen werken met/op machines die trillingen veroorzaken, langdurig staand of in gebogen houding
(heup, knie, enkel)
werken
pijn in de bovenste ledematen (bovenarm, graafwerkzaamheden manueel uitvoeren, zware lasten manueel hanteren, gereedschap
onderarm, hand)
hanteren dat trillingen veroorzaakt
pijn in de onderste ledematen (bovenbeen, werken met machines/gereedschappen die trillingen veroorzaken, langdurig staand of in
onderbeen, voet)
gebogen houding werken
nerveuze klachten, overspannenheid,
geestelijk inspannend werk verrichten, werken onder tijdsdruk, lichamelijk inspannend werk
oververmoeidheid
verrichten, onregelmatige uren
maagklachten langdurig in gebogen houding werken, onder tijdsdruk werken, contact met chemische en
biologische agentia
gehoorklachten lawaai
allergie van de luchtwegen en verstopte neus aanwezigheid van uitlaatgassen, stof, contact met gevaarlijke stoffen
allergie, irritatie van de huid of ogen contact met gevaarlijke stoffen
hoesten aanwezigheid van uitlaatgassen, contact met (bouw)stof, contact met gevaarlijke stoffen
hoofdpijn aanwezigheid van uitlaatgassen, contact met gevaarlijke stoffen
duizeligheid contact met chemische en biologische agentia
oogletsels: tijdelijke blindheid, oogbeschadiging laswerkzaamheden
Tabel 6: Gezondheidsklachten en mogelijke oorzaken in de bouwsector
De belangrijkste gezondheidsklachten zijn overbelastingsletsels door trillingen, zware lasten,…
Deze overbelastingsletsels komen in de bouwsector merkbaar meer voor dan het Europese gemiddelde.
De helft van de werknemers in de sector lijdt aan rugpijn. Meer dan een derde heeft last van
nek- en schouderpijn, terwijl net geen 30% lijdt aan spierproblemen van de bovenste ledematen.
(Zie NAVB dossier 107 – Preventie van rugklachten in de bouwsector.)
Gezondheidsproblematiek per beroep
Aangezien het NAVB in 2007-2008 een campagne voert voor de sector wegenwerken en hier een
groter percentage werknemers uitstroomt door brugpensioen, zijn de beroepen die wegwerkzaamheden
uitvoeren als voorbeeld opgenomen in dit dossier.
In de volgende tabellen zijn de gezondheidsklachten, de waarschijnlijkheid dat ze zich voordoen
en de mogelijke oorzaken ervan opgenomen voor de typerende activiteiten.
De waarschijnlijkheid wordt aangegeven met een cijfer van 1 tot 5 (1 = minst frequent voorkomend;
5 = meest frequent voorkomend1 ).
Wegenwerkers klagen vaker over slaperigheid of sufheid, wat verband kan houden met hun onregelmatige
werktijden en/of nachtwerk. Ook maagklachten, rugklachten en klachten over duizeligheid
komen vaker voor bij wegenwerkers dan bij andere bouwvakkers. Uit een studie over verzuim uitgevoerd
door Arbouw, het Nederlandse preventie-instituut voor de bouw, blijkt dat het verzuimpercentage
bij de 45-plussers onder de wegenwerkers hoger ligt dan bij de jongere populatie.
De gezondheidsproblematiek bij 45-plussers met een ander beroep zal in een latere fase geleidelijk
aan worden opgenomen op de website van het NAVB.
Verder in het dossier worden algemene oplossingen voor deze gezondheidsproblemen besproken.
1 Gebaseerd op een studie van ARBOUW: Werk en gezondheid in de bouwsector, een beroepenoverzicht
© NAVB-CNAC 2009
7

navbdossier
© NAVB-CNAC 2009
8
ASFALTEERDER-BETONNEERDER
TYPERENDE ACTIVITEITEN GEZONDHEIDSKLACHTEN WAARSCHIJN-
LIJKHEID
(1 5)
Wegbedekking aanbrengen:
- werf inrichten (signalisatie plaatsen,…)
- bestaande verhardingen verwijderen
(wegfrezen, manueel verwijderen,…)
- wegbedekking verspreiden
- wegbedekking inwalsen
- wegbedekking afwerken
- werf opruimen (signalisatie wegnemen)
rugklachten (stijfheid/pijn in de
rug)
gewrichtsklachten in de onderste
ledematen (heup, knie)
gewrichtsklachten in de bovenste
ledematen (nek, schouder)
Tabel 7: Gezondheidsklachten en mogelijke oorzaken bij de asfalteerder-betonneerder
MOGELIJKE OORZAKEN
4 lichamelijk inspannend werk verrichten,
veel bukken, langdurig in dezelfde houding
werken, staand werken, werken met machines
die trillingen veroorzaken (zitten op
asfalteermachines, scrapers, aandammers,…)
3 veel bukken, langdurig in dezelfde houding
werken, staand werken, werken met machines
die trillingen veroorzaken (zitten op
asfalteermachines, scrapers, aandammers,…)
3 zware lasten hanteren, werken met machines
die trillingen veroorzaken (belasting van
de armen door het hanteren van trilboor,
trilstamper, aandammer,…)
oververmoeidheid, nerveuze
klachten, hoofdpijn
3 onregelmatige werkuren, werkdruk
gehoorklachten 2 geluidshinder door werken met lawaaierige
toestellen, omgevingslawaai
maagklachten 2 langdurig in gebogen houding werken,
onregelmatige werkuren
duizeligheid, hoofdpijn 2 onregelmatige werkuren, werkdruk, werken met
gevaarlijke producten
allergie van luchtwegen 2 werken met gevaarlijke stoffen
allergie van huid 2 werken met gevaarlijke stoffen
oogletsels 2 contact met rondvliegende deeltjes, contact
met irriterende stoffen
oververmoeidheid 1 onregelmatige uren
PLAATSER VAN NUTSVOORZIENINGEN
TYPERENDE ACTIVITEITEN GEZONDHEIDSKLACHTEN WAARSCHIJN-
LIJKHEID
(1 5)
Nutsleidingen plaatsen:
- werf inrichten (signalisatie plaatsen,…)
- wegdek openbreken
- proefsleuven uitgraven
- sleuven uitgraven
- beschoeiingselementen plaatsen
- leidingen en kabels leggen
- verhardingen aanbrengen
- sleuf aanvullen en verdichten
- werf opruimen (signalisatie wegnemen)
MOGELIJKE OORZAKEN
rugklachten 3 langdurig in gebogen houding werken, zware
inspanningen leveren
klachten in het
bewegingsapparaat (bovenste
ledematen)
nerveuze klachten,
oververmoeidheid, hoofdpijn
klachten in het
bewegingsapparaat (heup en
onderste ledematen)
Tabel 8: Gezondheidsklachten en mogelijke oorzaken bij de plaatser van nutsvoorzieningen
3 graafwerkzaamheden manueel uitvoeren,
trillingen
3 geestelijk inspannend werk verrichten, onder
tijdsdruk werken
2 trillingen, langdurig in gebogen houding
werken
spierklachten 2 graafwerkzaamheden manueel uitvoeren
gehoorklachten 2 geluidshinder door werken met lawaaierige
toestellen, omgevingslawaai
allergie van de luchtwegen,
verstopte neus, hoesten
1 aanwezigheid van uitlaatgassen
oogletsels 1 contact met rondvliegende deeltjes
Welzijn van oudere werknemers in de bouw

Welzijn van oudere werknemers in de bouw
RIOOLLEGGER
TYPERENDE ACTIVITEITEN GEZONDHEIDSKLACHTEN WAARSCHIJN-
LIJKHEID
(1 5)
Rioleringen aanbrengen:
- werf inrichten (signalisatie plaatsen,…)
- wegdek openbreken
- proefsleuven uitgraven
- rioolsleuven uitgraven
- beschoeiingselementen plaatsen
- bemaling aanbrengen
- rioolelementen aanbrengen
- rioolputten afwerken
- rioolputten waterdicht maken
(rubberringen, koudlassen)
- sleuf aanvullen en verdichten
- werf opruimen (signalisatie wegnemen)
Tabel 9: Gezondheidsklachten en mogelijke oorzaken bij de rioollegger
MOGELIJKE OORZAKEN
navbdossier
rugklachten 3 langdurig in gebogen houding werken, zware
inspanningen leveren
gewrichtsklachten in de bovenste
ledematen (schouder, nek,
elleboog, pols)
nerveuze klachten,
oververmoeidheid, hoofdpijn
gewrichtsklachten in de heup
en knie, pijn in de onderste
ledematen (boven- en onderbeen)
pijn in de bovenste ledematen
(bovenarm)
pijn in de onderste ledematen
(boven- en onderbeen)
3 graafwerkzaamheden manueel uitvoeren,
trillingen
3 geestelijk inspannend werk verrichten, onder
tijdsdruk werken
2 trillingen, langdurig in gebogen houding
werken
2 graafwerkzaamheden manueel uitvoeren
2 langdurig in gebogen houding werken
spierklachten 2 graafwerkzaamheden manueel uitvoeren
gehoorklachten 2 geluidshinder door werken met lawaaierige
toestellen, omgevingslawaai
allergie van de luchtwegen,
verstopte neus, hoesten
1 aanwezigheid van uitlaatgassen, contact met
chemische en biologische agentia uit riolen
hoofdpijn, duizeligheid 1 contact met chemische en biologische agentia
uit riolen
allergie van de huid 1 contact met chemische en biologische agentia
uit riolen
oogletsels 1 contact met rondvliegende deeltjes
STRATENMAKER
TYPERENDE ACTIVITEITEN GEZONDHEIDSKLACHTEN WAARSCHIJN-
LIJKHEID
(1 5)
Straten aanleggen met klinkers en
kasseien:
- werf inrichten (signalisatie plaatsen,…)
- wegen/kantstroken uitzetten
- baanbed ophogen
- baanbed stabiliseren
- egalisatielagen aanbrengen
- straatlaag aanbrengen (klinkers,
kasseien,…)
- boordstenen plaatsen
- greppels en riooldeksels plaatsen
- uitzettingsvoegen dichtgieten
- werf opruimen (signalisatie wegnemen)
Tabel 10: Gezondheidsklachten en mogelijke oorzaken bij de stratenmaker
rugklachten, pijn in de onder- of
bovenrug
klachten in de bovenste
ledematen (stijfheid en pijn in de
nek, schouder, bovenarm, pols,
hand, ...)
klachten in de onderste ledematen
(stijfheid en pijn in de heup,
knie)
MOGELIJKE OORZAKEN
4 lichamelijk inspannend werk verrichten,
langdurig in dezelfde gebogen houding werken,
zware klinkers/kasseien hanteren, trillingen
3 lichamelijk inspannend werk verrichten, zware
klinkers/kasseien hanteren, trillingen
3 lichamelijk inspannend werk verrichten,
langdurig in dezelfde gebogen houding werken,
trillingen
spierklachten 3 lichamelijk inspannend werk verrichten, zware
klinkers/kasseien hanteren
oververmoeidheid 3 lichamelijk inspannend werk verrichten
gehoorklachten 3 lawaai van machines en van handgereedschap,
omgevingslawaai
nerveuze klachten 2 geestelijk inspannend werk verrichten
huidallergieën 2 contact met irriterende stoffen (cement,…)
maagklachten 2 langdurig in dezelfde gebogen houding werken
oogletsels 2 contact met rondvliegende deeltjes
© NAVB-CNAC 2009
9

navbdossier
© NAVB-CNAC 2009
10
WEGMARKEERDER
TYPERENDE ACTIVITEITEN GEZONDHEIDSKLACHTEN WAARSCHIJN-
LIJKHEID
(1 5)
Wegmarkeringen aanbrengen:
- werf inrichten (signalisatie plaatsen,…)
- markeringen uitzetten
- wegenverf machinaal aanbrengen
- thermoplastmarkeringen aanbrengen
- markeringen aanbrengen met
tweecomponentproducten
- signalisatie wegnemen
- materieel reinigen
rugklachten, pijn in de onder- of
bovenrug
Tabel 11: Gezondheidsklachten en mogelijke oorzaken bij de wegmarkeerder
MOGELIJKE OORZAKEN
4 lichamelijk inspannend werk verrichten,
langdurig in dezelfde gebogen houding werken,
zware klinkers/kasseien hanteren, trillingen
allergieën, irritatie van de huid 3 contact met irriterende stoffen (thermoplasten,
wegenverf,…)
oogletsels 3 contact met irriterende stoffen (thermoplasten,
wegenverf,…)
irritatie van de luchtwegen 3 contact met irriterende stoffen (thermoplasten,
wegenverf,…), uitlaatgassen inademen
maagklachten 2 langdurig in dezelfde gebogen houding werken
nerveuze klachten 2 geestelijk inspannend werk verrichten
gehoorklachten 2 omgevingslawaai
duizeligheid, hoofdpijn 2 onregelmatige werkuren, werkdruk, met
gevaarlijke producten werken
oververmoeidheid 1 onregelmatige uren
Beroepsziekten in de bouwsector
In de periode van 2000 tot 2006 werden in de bouwsector 2.514 gevallen van beroepsziekten met
blijvende arbeidsongeschiktheid erkend.
De volgende grafiek geeft de belangrijkste beroepsziekten in de bouwsector weer met hun oorzaken.
Ze toont aan dat trillingen de belangrijkste oorzaak zijn van beroepsziekten in de bouwsector.
Ze veroorzaken nl. twee derde van de erkende beroepsziekten.
Mechanische trillingen veroorzaken been- en gewrichtsziekten van de bovenste ledematen, rugletsels
en aandoeningen van de wervelkolom ter hoogte van de lendenen met voortijdig optredende
degeneratieve afwijkingen.
26% 26%
24% 14% 10%
Grafiek 3: de belangrijkste erkende beroepsziekten in de bouwsector
Been- en gewrichtsziekten
veroorzaakt door mechanische
trillingen: rugletsels
Been- en gewrichtsaandoeningen van
de bovenste ledematen veroorzaakt
door mechanische trillingen
Hypoacousie of doofheid ten
gevolge van het lawaai
Been- en gewrichtsziekten
veroorzaakt door mechanische
trillingen: bovenste ledematen +
rugletsels
Andere
Er bestaan geen specifieke cijfers voor 45-plussers, maar we mogen ervan uitgaan dat de belangrijkste
klachten (nl. been- en gewrichtsziekten) zich het sterkst manifesteren op latere leeftijd.
We kunnen besluiten dat deze been- en gewrichtsziekten, voornamelijk rugletsels, het vaakst
voorkomen bij de 45-plussers in de bouwsector.
Uit de redenen van vertrek blijkt dat toch 7% de sector verlaat wegens ziekte (zie tabel 4).
Welzijn van oudere werknemers in de bouw

Knelpunten
De gezondheidsproblemen van oudere bouwvakkers tonen aan dat er nood is aan verbeteringen op
het gebied van ergonomie, veiligheid en competenties, aan ondersteuning van deeltijds werken,
aan verandering van de arbeidsomstandigheden en aan functiewijzigingen (zware taken in tijd
verminderen en lichtere taken voorzien).
Dit zijn de belangrijkste knelpunten die voor een verhoogd risico zorgen op het vlak van arbeidsbelasting:
❒ Lasten handmatig verplaatsen
❒
❒
❒
❒
De romp buigen en draaien
Zwaar fysiek belastend werk uitvoeren
Blootgesteld worden aan lichaamstrillingen
Regelmatig gewichten tillen van meer dan 10 kg
Andere knelpunten op het vlak van arbeidsbelasting zijn:
❒ Repetitieve bewegingen
❒
❒
❒
❒
Langdurig in statische houdingen werken
Mentale belasting
Hoog werktempo
Geringe ontplooiingsmogelijkheden
Focus
Onze acties moeten gericht zijn op de hele sector (PC 124), want alle bouwberoepen
zijn knelpuntberoepen. In de toekomst worden nog meer problemen verwacht door een
te grote uitstroom in vergelijking met de instroom. De sector moet trachten om de uitstroom
te verminderen en de ervaring in de bedrijven te houden.
We focussen vooral op de leeftijdsgroep van 45 tot 49, om te voorkomen dat de relatief
lage uitstroom in deze leeftijdsgroep (in vergelijking met andere sectoren) sterk
gaat toenemen wanneer deze personen de vijftig voorbij zijn. Op die manier willen we
ervoor zorgen dat er in de toekomst niet meer 50-plussers afvloeien in de bouw dan in
andere privésectoren. Hoe vroeger de sensibilisering voor betere arbeidsomstandigheden
begint, hoe betere resultaten ze in de toekomst zal opleveren.
Het is belangrijk dat alle bedrijven uit de bouwsector deelnemen, vooral de kleinere. Bijna
de helft van de 45-plussers werkt immers in bedrijven met minder dan 20 werknemers.
Uit de redenen van vertrek leiden we af dat de voorstellen voor goede praktijken gericht
moeten zijn op de vermindering van de fysieke belasting en de werkstress, op de verbetering
van de veiligheidsmaatregelen en de sociale voorzieningen en ten slotte op de
verhoging van de waardering voor het werk.
Mogelijke oplossingen
Mogelijke verbeteringen op het vlak van gezondheid
Enkele voorbeelden van ergonomische verbeteringen
trillingsarme machines of gereedschappen
mechanische hef- en tilmiddelen
graafwerkzaamheden mechanisch uitvoeren
goed afgeveerde stoelen voor werfvoertuigen
allerlei hulpmiddelen om de werkplaats beter te kunnen bereiken
kabels mechanisch afrollen
mortelpomp
geluidsarme toestellen
op maat gemaakte geluidsbescherming
aangepaste stofafzuiging
slijp-/zaagwerktuigen op basis van water
op maat gemaakte oogbescherming (eventueel met gezichtscorrectie)
…
Welzijn van oudere werknemers in de bouw
navbdossier
© NAVB-CNAC 2009
11

navbdossier
© NAVB-CNAC 2009
12
Voor de preventie van rugklachten gaf het NAVB vroeger al een dossier uit (NAVB dossier 107 – Preventie
van rugklachten in de bouwsector). De daarin beschreven aanpak kan uiteraard ook worden
toegepast voor 45-plussers. Dit wordt verder in dit dossier verder uitgewerkt.
Enkele voorbeelden van aangepaste opleidingen
opleidingen voor het aanleren van speciale werktechnieken, ergonomische werktechnieken,…
opleidingen voor de toepassing van organisatorische oplossingen of naar aanleiding van de
wijziging van arbeidsomstandigheden
Enkele voorbeelden van wijzigingen op het gebied van organisatie
(functie, arbeidsomstandigheden)
taakrotaties
afwisselend werk
wijziging van de taakinhoud
aanpassing van de reis- en werktijden
gebruik van andere werkmethodes (met minder gevaarlijke producten werken)
Verbeteringsprojecten met betrekking tot gezondheidsklachten voor de
bouw
De onderstaande tabel geeft een overzicht van welke verbeteringsprojecten een oplossing kunnen
bieden bij welke gezondheidsklachten.
Ook worden hier mogelijkheden gegeven voor de drie soorten verbeteringsprojecten:
ergonomische verbeteringsprojecten
verbeteringsprojecten van organisatorische aard (functiewijzigingen, wijzigingen van arbeidsomstandigheden)
mogelijke opleidingen, hetzij rechtstreeks ter verbetering van de arbeidsomstandigheden, hetzij
ter ondersteuning van de vorige twee soorten verbeteringsprojecten
Daarenboven worden ook een aantal beroepen opgesomd waarop die klachten van toepassing zijn.
Deze lijst is niet limitatief, er worden enkel een paar voorbeelden gegeven van beroepen waarop
de gezondheidsklachten van toepassing zijn en waarbij de aangegeven verbeteringsprojecten een
oplossing kunnen bieden.
Algemeen kunnen we stellen dat overbelastingsletsels die zich manifesteren via gewrichtsklachten
en pijn in de onderste en bovenste ledematen bij alle bouwberoepen voorkomen. Meer specifieke
klachten zoals nerveuze klachten, overspannenheid, oververmoeidheid, maagklachten, gehoorklachten,
allergieën, hoofdpijn, duizeligheid, oogletsels,… komen ook voor bij veel bouwberoepen,
maar zijn toch afhankelijker van het soort beroep.
Welzijn van oudere werknemers in de bouw

Gezondheidsklachten Mogelijke oorzaken Beroepen waarop
de klachten van
toepassing zijn 2
rugklachten
(gewrichtsklachten,
stijfheid, pijn in de onder-
of bovenrug)
nekklachten (pijn of
stijfheid in de nek)
gewrichtsklachten in
de bovenste ledematen
(schouder, elleboog, pols,
vingers)
gewrichtsklachten in de
onderste ledematen (heup,
knie, enkel)
pijn in de bovenste
ledematen (bovenarm,
onderarm, hand)
pijn in de onderste
ledematen (bovenbeen,
onderbeen, voet)
nerveuze klachten,
overspannenheid,
oververmoeidheid
langdurig staand,
zittend of in gebogen
houding werken, zware
inspanningen leveren,
zware lasten manueel
hanteren, werken met/
op machines en met
gereedschappen die
trillingen veroorzaken,…
langdurig zittend of
in gebogen houding
werken, trillingen,…
graafwerkzaamheden
manueel uitvoeren,
gereedschap hanteren
dat trillingen veroorzaakt
werken met/op
machines die trillingen
veroorzaken, langdurig
staand of in gebogen
houding werken
graafwerkzaamheden
manueel uitvoeren,
zware lasten manueel
hanteren, werken
met gereedschap dat
trillingen veroorzaakt
werken met machines/
gereedschappen die
trillingen veroorzaken,
langdurig staand of in
gebogen houding werken
geestelijk inspannend
werk verrichten,
werken onder tijdsdruk,
lichamelijk inspannend
werk verrichten,
onregelmatige uren
maagklachten langdurig in gebogen
houding werken, werken
onder tijdsdruk, contact
met chemische &
biologische agentia
Welzijn van oudere werknemers in de bouw
alle bouwberoepen werken met
trillingsarme
machines of
gereedschappen,
mechanische hef-
en tilmiddelen
gebruiken,
graafwerkzaamheden
mechanisch
uitvoeren, goed
afgeveerde stoelen
gebruiken voor
werfvoertuigen
alle bouwberoepen werken met
trillingsarme
machines of
gereedschappen
alle bouwberoepen werken met
trillingsarme
machines of
gereedschappen,
mechanische hef-
en tilmiddelen
gebruiken,
graafwerkzaamheden
mechanisch
uitvoeren
alle bouwberoepen werken met
trillingsarme
machines of
gereedschappen
alle bouwberoepen werken met
trillingsarme
machines of
gereedschappen,
mechanische hef- en
tilmiddelen gebruiken
alle bouwberoepen werken met
trillingsarme
machines of
gereedschappen
wegenwerker, interieurbouwer,stellingbouwer,…
tegelzetter, dakdekker,
dakafdichter, bekister/ijzervlechter,
schilder-decorateur,
metselaar,…
gehoorklachten lawaai bouwplaatsmachinist,
wegenwerker,…
2 Niet-limitatief overzicht
navbdossier
Oplossingen (enkele voorbeelden)
Ergonomie Opleidingen Wijziging van de
organisatie: functie,
arbeidsomstandigheden
geluidsarme
toestellen, op
maat gemaakte
geluidsbescherming,
geluidsarme cabines
in werfvoertuigen
opleiding tillen en
heffen, training
werktechniek,
ergonomie,
manueel hanteren
van lasten,…
trainingen
werktechniek,
ergonomie,…
opleiding tillen en
heffen, training
werktechniek,
ergonomie,
manueel hanteren
van lasten,…
training
werktechniek,
ergonomie,…
opleiding tillen en
heffen, training
werktechniek,
ergonomie,
manueel hanteren
van lasten,…
training
werktechniek,
ergonomie,…
training
werktechniek,…
taakrotaties,
afwisselend werk
taakrotaties,
afwisselend werk
taakrotaties,
afwisselend werk
taakrotaties,
afwisselend werk
taakrotaties,
afwisselend werk
taakrotaties,
afwisselend werk
taakrotaties,
afwisselend werk
taakrotaties,
afwisselend werk
taakrotaties,
afwisselend werk
© NAVB-CNAC 2009
13

navbdossier
Gezondheidsklachten Mogelijke oorzaken Beroepen waarop
de klachten van
toepassing zijn 2
allergie van de
luchtwegen, verstopte
neus
allergie, irritatie van de
huid of ogen
© NAVB-CNAC 2009
14
aanwezigheid van
uitlaatgassen, stof,
contact met gevaarlijke
stoffen
contact met gevaarlijke
stoffen
hoesten aanwezigheid van
uitlaatgassen, contact
met (bouw)stof, contact
met gevaarlijke stoffen
hoofdpijn aanwezigheid van
uitlaatgassen, contact
met gevaarlijke stoffen
duizeligheid contact met chemische &
biologische agentia
oogletsels:
tijdelijke blindheid,
oogbeschadiging
laswerkzaamheden,
contact met
rondvliegende deeltjes
bouwplaatsmachinist,
dekvloerlegger,
schilder-decorateur,
interieurbouwer,
schrijnwerker, timmerman,
tegelzetter,
wegenwerker,…
dakdekker, dakafdichter,dekvloerlegger,
metselaar,
schilder-decorateur,
tegelzetter, wegenwerker,…
bouwplaatsmachinist,
dekvloerlegger,
interieurbouwer,
schrijnwerker, timmerman,wegenwerker,…
bouwplaatsmachinist,interieurbouwer,schilder-decorateur,
wegenwerker,…
schilder-decorateur,
wegenwerker,…
bekister/ijzervlechter,
interieurbouwer,
metselaar, sanitair
installateur, monteur
HVAC,…
Oplossingen (enkele voorbeelden)
Ergonomie Opleidingen Wijziging van de
organisatie: functie,
arbeidsomstandigheden
op maat gemaakte
oogbescherming
(eventueel met
gezichtscorrectie)
Tabel 12: Oplossingen voor gezondheidklachten in de bouwsector volgens de beroepen waarop de klachten van toepassing zijn
Wetgeving: In het Belgisch Staatsblad
van 01.08.2006 werd het KB
van 01.07.2006 (+ bijlagen) tot
bevordering van de arbeidsmogelijkheden,
de kwaliteit van de arbeidsvoorwaarden
of de organisatie van
de arbeid van oudere werknemers
in het kader van het Ervaringsfonds
gepubliceerd.
adembescherming
/ omgaan met
gevaarlijke stoffen
adembescherming
/ omgaan met
gevaarlijke stoffen
adembescherming
/ omgaan met
gevaarlijke stoffen
adembescherming
/ omgaan met
gevaarlijke stoffen
adembescherming
/ omgaan met
gevaarlijke stoffen
taakrotaties,
afwisselend werk
taakrotaties,
afwisselend werk
taakrotaties,
afwisselend werk
taakrotaties,
afwisselend werk
taakrotaties,
afwisselend werk
taakrotaties,
afwisselend werk
Het Ervaringsfonds en de realisatie
van verbeteringsprojecten voor
oudere bouwvakkers
Doelstelling van het Ervaringsfonds
Om de werkgelegenheidsgraad van de werknemers boven 45 jaar te bewerkstelligen, ondersteunt
het Ervaringsfonds acties tot bevordering van de arbeidsmogelijkheden, de kwaliteit van de arbeidsvoorwaarden
of de organisatie van de arbeid van oudere werknemers (werknemers van minstens
45 jaar). De minister kan daarom, binnen de grenzen van de beschikbare financiële middelen, aan
een werkgever die hiertoe een aanvraag indient, een toelage toekennen ter ondersteuning van de
acties ten voordele van oudere werknemers.
Acties die in aanmerking komen voor een toelage van het
Ervaringsfonds
De volgende acties van een werkgever komen hiervoor in aanmerking:
het meten van de “werkbaarheid” van de oudere werknemer
en/of
het diagnosticeren van de werkomgeving, met het oog op het ontdekken van de factoren die
verbeterd kunnen worden, om zo verbeteringsvoorstellen te kunnen formuleren
Welzijn van oudere werknemers in de bouw

en/of
het doorvoeren van concrete verbeteringsprojecten die de arbeidsmogelijkheden, de kwaliteit
van de arbeidsvoorwaarden en/of de organisatie van de arbeid verbeteren
Werkbaarheid
“Werkbaarheid” slaat op het evenwicht tussen “MENS” en “WERK”. In het hiernavolgend schema
ziet u welke elementen er onder “mens” worden verstaan en welke onder “werk”.
Werk
Mens
a. Psychosociale belasting
b. Fysieke belasting
c. Arbeidsveiligheid
d. Functie-eisen
Relatie
(heeft invloed op)
e. Gezondheid
f. Self-efficacy3 g. Blijfintentie
h. Kennis en vaardigheden
De werkbaarheid meten met behulp van “meetinstrumenten”
Door de “werkbaarheid” van hun werknemers te meten kunnen bedrijven hier meer inzicht in
krijgen. Deze meting is een eerste mogelijke stap naar het starten van een Ervaringsfondsproject.
Om in aanmerking te komen voor een toelage van het Ervaringsfonds moet het project een
betrouwbare bevraging van de werkbaarheid door de fungerende arbeidsgeneesheer bevatten.
Daarvoor bestaan vragenlijsten en instrumenten. Bestaande instrumenten kunnen voldoen aan
het minimumcriterium, nl. het meten van de invloed van de psychosociale arbeidsbelasting op de
gezondheid, maar soms moeten ze aangevuld worden. Daarom kunt u het instrument dat u gaat
gebruiken voor de meting het best eerst voorleggen aan het Ervaringsfonds. Zo weet u op voorhand
of het aan de criteria voldoet.
Gebruik van de diagnosemethode
Het diagnose-instrument (uit het KB) of de “omgevingsdiagnosemethode” heeft als bedoeling de
factoren uit de werkomgeving (“WERK” uit de Werkbaarheid) te detecteren die verbeterd kunnen
worden.
a. Psychosociale belasting
b. Fysieke belasting
Werk c. Arbeidsveiligheid
d. Functie-eisen
Om goedgekeurd te worden voor een Ervaringsfondstoelage moet een diagnose minimaal twee
elementen uit het WERK-gedeelte van het bovenvermeld schema meten.
De omgevingsdiagnose moet duidelijk maken welke punten aan de WERK-kant aangepakt of verbeterd
moeten worden. Omdat de werkelijkheid op de werkvloer een complex geheel is, moet in de
eerste plaats duidelijk worden wat de huidige situatie van de werkzaamheden is, waar de eventuele
knelpunten liggen of van welke aard de (toekomstige) problemen zijn.
De omgevingsdiagnose-methode moet systematisch en gestructureerd zijn met bv. een beschrijving
hoe de omgevingsdiagnose-methode ontstaan is:
Welke bronnen werden geraadpleegd?
Welke controles op de eigen situaties werden doorgevoerd?
Welke testen werden uitgevoerd?
Werden er testen uitgevoerd op de afneembaarheid van het eigen personeel?
…
Er moet beschreven worden hoe de omgevingsdiagnose-methode doorgevoerd zal worden: wie doet
wat, wanneer en hoe. Dit moet steeds gebeuren onder supervisie van de arbeidsgeneesheer.
Door de aard van het onderwerp moet de werknemer zelf actief betrokken worden via de participatieve
methode. Zijn mening/input moet een fundamenteel onderdeel uitmaken van de achteraf
te bestuderen data.
Een voorbeeld van een aanvaarde omgevingsdiagnosemethode is Déparis.
3 Self-efficacy: de mate waarin de werknemer van zichzelf vindt dat hij zijn werk aankan
Welzijn van oudere werknemers in de bouw
navbdossier
© NAVB-CNAC 2009
15

navbdossier
Expertise
© NAVB-CNAC 2009
16
Analysis
Observation
Déparis
PREVENTION
De Déparismethode
De Déparismethode voor participatieve risico-opsporing sluit naadloos aan bij de Sobane-strategie.
De methode is zo ontworpen dat personen op de werkvloer hun dagelijkse arbeidssituatie op een
objectieve manier kunnen inschatten. De methode maakt gebruik van 18 algemene rubrieken die
elk één bepaald aspect van de arbeidssituatie behandelen. In tabel 13 worden de rubrieken opgesomd
voor de bouwsector en worden de bijbehorende diagnosethema’s aangegeven.
Uit de vorige hoofdstukken had u al begrepen dat het voor het Ervaringsfonds aangewezen is om
de fysieke belasting, de gezondheid en de psychologische belasting te onderzoeken.
Participatieve opsporingsmethode van risico's
(Déparis IV): de "bouw"sector (1)
Diagnosethema’s
1. Werkzones (2) Veiligheid
2. Technische organisatie tussen werkposten Veiligheid en functiewijziging
3. Risico’s op vallen Veiligheid
4. Heffen en vervoer van materialen en personen Veiligheid
5. Arbeidsongevallen Veiligheid
6. Elektrische risico’s en brandgevaar Veiligheid
7. Bedieningsmiddelen en signalen Veiligheid
8. Materieel, handgereedschap, machines Fysieke belasting
9. Werkhoudingen Fysieke belasting
10. Krachtinspanningen en goederenbehandeling Fysieke belasting
11. Verlichting, lawaai en thermische omgevingsfactoren Fysieke belasting en gezondheid
12. Trillingen Fysieke belasting en gezondheid
13. Luchthygiëne Gezondheid
14. Autonomie en individuele verantwoordelijkheden Psychosociale belasting, functieeisen
en functiewijziging
15. Inhoud van het werk Psychosociale belasting
16. Tijdsdruk Psychosociale belasting
17. Arbeidsverhoudingen tussen werknemers en hiërarchische lijn Psychosociale belasting
18. Psychologische omgeving Psychosociale belasting
(1) De algemene rubrieken zijn aangepast aan de specifieke kenmerken van de bouwsector.
(2) Bij werkzones kan er voor het optionele punt arbeidsveiligheid gekozen worden om voor de specifieke activiteiten de aparte rubrieken
voor Grondwerken, Timmermannen, Metselaars en Schilderwerken te gebruiken.
Tabel 13: Déparismethode toegepast voor de bouwsector
De rubrieken in verband met veiligheid zijn belangrijk, maar niet absoluut noodzakelijk bij een
omgevingsdiagnosemethode voor het Ervaringsfonds. Omwille van het risicovolle karakter van de
bouwsector wordt aangeraden alle achttien rubrieken te doorlopen.
Een risico-opsporing aan de hand van de Déparismethode omvat idealiter de volgende stappen:
1. Informeren van de werknemers en de hiërarchische lijn (door de directie)
2. Aflijnen van alle arbeidssituaties zodat elke situatie een coherent geheel van werkposten
vormt
3. Aanduiden van een coördinator
4. Voorbereiden van zijn rol van moderator in de diverse vergaderingen (door de coördinator)
5. Samenstellen van overleggroepen die bestaan uit vertegenwoordigers van de betrokkenen en
eventueel technisch omkaderingspersoneel
6. Organiseren van een vergadering van de overleggroep, dicht bij de arbeidsplaats
7. Maken van een synthese van de vergadering (door de coördinator)
8. Voorleggen van de synthese aan de directie
9. Bepalen en uitvoeren van de actieplannen op korte en middellange termijn
10. Periodiek herhalen van dit proces
Hoe dient u een aanvraag in bij het Ervaringsfonds?
Werkwijze
Het Ervaringsfonds geeft een toelage om 45-plussers langer aan de slag te houden. Daarvoor komen
verschillende soorten projecten in aanmerking.
Welzijn van oudere werknemers in de bouw

Meting van de werkbaarheid
De bedoeling van een meetinstrument is om de werkbaarheid van de
oudere werknemers te meten met het oog op het behoud of de verhoging
ervan (zie supra).
In de aanvraag voor een betoelaging van de meting moet vermeld worden
welk goedgekeurd meetinstrument de arbeidsgeneesheer zal gebruiken.
Vervolgens moet aangegeven worden voor hoeveel 45-plussers de
meting gebeurt en welke arbeidsgeneesheer ze zal uitvoeren (naam en
functie).
Tot slot moet de aanvraag een stappenplan bevatten met de belangrijkste
data (begindatum, belangrijkste tussendata, verwachte einddatum)
van de meting door de arbeidsgeneesheer.
Diagnose van de werkomgeving
De bedoeling van een diagnosemethode (complementair aan een meetinstrument)
is om de omgevingsfactoren die verbeterd kunnen worden, te detecteren. De verkregen
resultaten moeten ervoor zorgen dat verbeteringsvoorstellen gerichter geformuleerd kunnen
worden.
In de aanvraag voor een betoelaging van een goedgekeurde diagnosemethode moet vermeld
worden welk instrument gebruikt zal worden. Vervolgens moet aangegeven worden voor hoeveel
45-plussers de diagnose gebeurt en wie (naam en functie) ze zal uitvoeren onder toezicht van de
arbeidsgeneesheer.
Tot slot moet de aanvraag een stappenplan bevatten met de belangrijkste data van de diagnose
(begindatum, belangrijkste tussendata, verwachte einddatum) door de arbeidsgeneesheer.
Verbeteringsproject
Een verbeteringsproject kan van toepassing zijn op een individuele werknemer of op een groep
werknemers. Het moet in elk geval betrekking hebben op een problematiek (klachten of knelpunten)
waarmee 45-plussers binnen de organisatie te kampen hebben.
Het kan gaan om gezondheidsklachten van de 45-plusser, waarom hij overweegt vervroegd te
stoppen met werken, waarom de werkgever hem vervroegd wil laten afvloeien, waarom hij niet
meer meekan of meewil met jongere collega’s, ... Die problematiek kan het best in kaart gebracht
worden via een meting of een diagnose die zijn klachten belicht.
In de aanvraag wordt dan een verslag van de bevindingen genoteerd. Daarbij moet de voorgestelde
oplossing concreet beschreven worden en moet aangetoond worden dat de voorgestelde
verbetering van de arbeidsomstandigheden tot het behoud en de verlengde tewerkstelling van de
45-plusser zal leiden. Er moet dus duidelijk beschreven worden dat de werknemer van een situatie
A met voor hem moeilijke werkomstandigheden overgaat naar een situatie B met verbeterde
werkomstandigheden. Die beschrijving moet zo concreet mogelijk zijn, op basis van de concrete
bedrijfsomstandigheden.
Verder moet de aanvraag een stappenplan bevatten dat de belangrijkste data van het project weergeeft
(begindatum, belangrijkste tussendata, verwachte einddatum). Tot slot moet er een lijst met
de betrokken werknemers bij de aanvraag gevoegd worden, waarop enkel de 45-plussers staan voor
wie de verbetering van de arbeidsomstandigheden bedoeld is.
Er kunnen meerdere projecten worden ingediend. Bijkomende projecten moeten echter innoverend
te zijn: de projectinhoud en de werknemers mogen niet steeds dezelfde zijn.
Wat moet vermeld worden in de beschrijving van een verbeteringsproject?
1. Leeftijdsgebonden problematiek
Beschrijving van de problemen waarmee de 45-plussers geconfronteerd (zullen) worden. Voorbeeld:
gezondheidsklachten, stressklachten, jongere collega’s niet meer kunnen volgen,… Hier moeten ook
de resultaten van de meting of de diagnose worden vermeld.
2. Acties
Beschrijving van de voorgestelde preventiemaatregelen.
Dit omvat een beschrijving van het doel van de maatregelen, van de toegepaste strategie of
methodiek en van het daarbij gebruikte aangepaste materieel, de werkmethodes, de noodzakelijke
opleidingen,…
3. Stappenplan
Uitvoeringsplan met de timing van de verschillende stappen in het project.
4. Beoogd resultaat
Beschrijving van de beoogde betere werkomstandigheden voor de 45-plusser(s), waardoor deze
langer aan het werk blijft/blijven.
Tabel 14: Items die in de beschrijving van het verbeteringsproject opgenomen moeten worden
Welzijn van oudere werknemers in de bouw
navbdossier
Toelage van het Ervaringsfonds
Hoogte van de toelage voor de werkgevers:
Bij gebruik van een meetinstrument of een diagnosemethode:
70% van de bewezen kosten, met een maximum van 12,00
euro/werknemer
Bij een verbeteringsproject (art. 3,3°): 50% van de bewezen
kosten met een maximum van 500,00 euro/betrokken werknemer/maand
Bij een verbeteringsproject gekoppeld aan het gebruik van
een meetinstrument of een diagnosemethode: 70% van de
bewezen kosten met een maximum van 750,00 euro/betrokken
werknemer/maand
Indien u een (nog) niet goedgekeurd(e)
instrument of diagnosemethode wenst
te gebruiken, kunt u dit het best eerst
aan het Ervaringsfonds voorleggen.
© NAVB-CNAC 2009
17

navbdossier
(*) LET WEL! DE WETTELIJKE
MINIMUMVEREISTEN WORDEN
NIET GESUBSIDIEERD.
© NAVB-CNAC 2009
18
Voorbeelden van verbeteringsprojecten
Ervaringsfondsaanvragen betreffen meestal een verbetering op het gebied van ergonomie, veiligheid
en competenties; arbeidsorganisatie (bv. evolutie naar deeltijds werken) of de introductie
van functiewijzigingen (zware taken in tijd verminderen en lichtere taken voorzien). Er wordt
vanuit gegaan dat dergelijke aanpassingen ertoe kunnen bijdragen dat oudere werknemers langer
aan het werk blijven.
Afhankelijk van de beschreven situatie kunnen de volgende verbeteringsvoorstellen in aanmerking
komen voor een toelage:
functieontwikkeling, functiewijziging en jobrotatie
omscholing tot coach of mentor (deeltijds of voltijds)
kennisoverdracht, eventueel met kennisborgingssystemen
aanpassing van de arbeidsorganisatie
verbetering van de ergonomie (automatisering van het productieapparaat, verschaffen
van hulpmiddelen)
vermindering van de psychosociale belasting (burn-outpreventie, stresspreventie, ...)
verbetering van de veiligheid en gezondheid (*)
vorming: omscholing, competentieverbeteringen, jobinhoudelijke opleidingen, veranderingsprocessen,
informaticabijscholingen, motivatie, coaching, stressbestendigheid, ergonomie,…
Toekenningsvoorwaarden
Voorafgaandelijk moet het advies over de totstandkoming en uitvoering van de acties ingewonnen
worden bij de Ondernemingsraad. Indien er geen Ondernemingsraad is in het bedrijf, gebeurt dat bij
het Comité voor Preventie en Bescherming op het Werk. Indien dat er ook niet is, geeft de syndicale
afvaardiging het advies. Bij afwezigheid daarvan zijn het de werknemers zelf die het advies geven.
De werknemer(s) die voor de acties in aanmerking komt/komen, moet(en) individueel
of in groep betrokken worden bij de totstandkoming en de uitvoering van de actie(s).
Verder moet de interne of externe Dienst voor Preventie en Bescherming op het Werk een gemotiveerd
gunstig advies geven over de totstandkoming en uitvoering van de actie(s).
LET WEL!
Dien uw toelage-aanvraag in voor u met uw project start. Kosten die gemaakt worden voor
de indiening van het project, worden niet in rekening gebracht.
De toelage wordt uitbetaald nadat de maatregelen daadwerkelijk genomen werden. Na afloop
van het project moet u een aanvraag tot uitbetaling indienen.
Procedure
U kunt uw aanvraag elektronisch of via een aangetekend schrijven aan de administratie bezorgen
d.m.v. bijlage 1 van het KB van 01.07.2006 tot bevordering van de arbeidsmogelijkheden, de
kwaliteit van de arbeidsvoorwaarden of de organisatie van de arbeid van oudere werknemers in
het kader van het Ervaringsfonds.
De aanvraag moet alle nodige gegevens bevatten, met eventueel bijkomende gegevens in het geval
van een aanvraag voor een verbeteringsproject. De administratie zal de aanvraag onderzoeken en
binnen de 3 maanden op grond van een volledig dossier een advies geven aan de minister. De
minister beslist dan over de aanvraag binnen een termijn van 2 maanden.
Toelageberekening
Bepalingen voor de toelageberekening
Basis toelageberekening Betrokken werknemers voor de meet- en verbeteringsprojecten:
in loondienst en ouder dan 45 jaar
Kosten meetinstrument 70% van de aangetoonde kosten met een plafondbedrag van
12 euro per oudere werknemer
Kosten diagnose-instrument 70 % van de aangetoonde kosten met een plafondbedrag van
12 euro per oudere werknemer
Kosten verbeteringsproject 50 % van de kosten met een plafondbedrag van 500 euro per
betrokken oudere werknemer per maand
Verbeteringsproject met gebruik
van instrument(en)
Maximale duurtijd die in rekening
genomen wordt voor het project
70 % van de kosten met een plafondbedrag van 750 euro per
betrokken oudere werknemer per maand
24 maanden
Welzijn van oudere werknemers in de bouw

Toelageberekening bij aankoop
van materieel
Toepassing van
afschrijvingsregels
Toelageberekening bij
"overhead" loonkosten
Wanneer is er geen toelage mogelijk? Enkele voorbeelden.
Welzijn van oudere werknemers in de bouw
Maximaal 12 maanden afschrijvingkosten
Bij aankoop van materieel wordt 50% of 70% van één jaar
afschrijving in rekening genomen.
De afschrijvingsperiodes zijn als volgt:
Software: maximaal 24 maanden (dus 1/2)
Hardware: maximaal 36 maanden (dus 1/3)
Machines en rollend materiaal: maximaal 60 maanden
(dus 1/5)
Meubilair: maximaal 120 maanden (dus 1/10)
Inrichtingskosten: maximaal 120 maanden (dus 1/10)
Interne loonkosten van "niet-betrokken" medewerkers:
projectbegeleiders, directie, collega's,…
Maximaal 500 euro
Bij verbeteringsproject in combinatie met meetinstrument:
maximaal 750 euro
Het project betreft de wettelijke minimumvereisten (o.a. Welzijnswet). Het is bedoeld om in
orde te zijn met sociale, fiscale en wettelijke verplichtingen.
Voor aanwervingen.
De betrokken werknemer kan niet minimaal 12 maanden langer in dienst blijven.
Het project is al begonnen voor de toelageaanvraag.
Het project is identiek aan een vorig project.
Het is het tweede project voor dezelfde persoon binnen de 12 maanden.
Het bedrijf ontvangt andere toelagen voor hetzelfde project.
Tabel 15: Toelageberekening voor een Ervaringsfondsproject
Voorbeelden van de berekening van de basistoelage
1. Bedrijf A past een diagnosemethode toe voor 60 oudere werknemers (45-plussers). De werkgever
toont aan dat dit hem 800 euro kost. Eerst wordt het plafondbedrag berekend: dit is maximum
60 x 12 euro of 720 euro. Vervolgens wordt het percentage van de kost berekend: dit is 70% van
800 euro of 560 euro. Dit percentage is minder dan het plafondbedrag. De werkgever zal dus een
toelage krijgen van 560 euro.
2. Bedrijf B dient een aanvraag tot toelage in voor een verbeteringsproject voor 6 oudere werknemers
(45-plussers). Het project duurt 30 maanden en heeft een totale kostenraming van 120.000 euro.
Voor de bepaling van het plafondbedrag voor een project voor 6 oudere werknemers wordt gerekend
met 24 maanden (maximum in acht genomen duur van een project): 6 x 24 maanden x 500
euro = 72.000 euro. Bij een verbeteringsproject zonder voorafgaande meet- of diagnosemethode
worden de geraamde kosten voor 50% vergoed. Dit geeft 0,5 x 120.000 euro = 60.000 euro. Ook
hier is het percentage lager dan het plafondbedrag. De werkgever krijgt hier aldus een toelage
van 60.000 euro.
3. Bedrijf C zal zowel de werkbaarheid voor 100 van zijn werknemers meten als een verbeteringsproject
uitvoeren. Dit alles wordt samen in één aanvraag ingediend bij het Ervaringsfonds. De kost
van het meten van de werkbaarheid wordt geraamd op 2.000 euro. Het verbeteringsproject is van
toepassing op 20 mensen en zal 12 maanden duren. De kost wordt geraamd op 100.000 euro.
Het plafondbedrag voor het meten van de werkbaarheid bedraagt 12 x 100 of 1.200 euro. Het
percentage bedraagt 70% van 2.000 euro of 1.400 euro. Dit bedrag is echter hoger dan het
plafondbedrag, dus de werkgever ontvangt hiervoor 1.200 euro.
Het plafondbedrag voor het verbeteringsproject wordt berekend op 20 werknemers x 12 maanden
x 750 euro = 180.000 euro. Het percentage mag nu gerekend worden op 70% door de combinatie
van meten en verbeteren en bedraagt 0,7 x 100.000 euro = 70.000 euro. Gezien het plafondbedrag
hoger is dan het percentage, krijgt de werkgever het laagste bedrag of 70.000 euro.
In totaal krijgt de werkgever dus een toelage van 71.200 euro.
Een toelageaanvraag moet aangetekend verzonden worden voor de start van het project.
Voor meer informatie kunt u steeds contact opnemen met de adviseur van het NAVB van uw
regio of met het Ervaringsfonds.
De contactgegevens van de NAVB-adviseurs vindt u via de website www.navb.be > Advies > Adviseurs.
Het Ervaringsfonds vindt u op www.ervaringsfonds.be.
navbdossier
© NAVB-CNAC 2009
19

navbdossier
© NAVB-CNAC 2009
20
Voorbeelden van goede praktijk voor
het Ervaringsfonds
Stappenplan verbeteringsproject
Uit te voeren stappen
Probleem bij 45+er(s)
constateren en/of anticiperen
Stappenplan opmaken voor
meten en analyseren
Meten en analyseren
Verbeteringsproject
vastleggen
Verbeteringsproject
beschrijven
Beoogd resultaat bepalen
Tijdsplanning opmaken voor
het verbeteringsproject
Advies van dienst preventie en
bescherming vragen
Aanvraagdossier voor toelage
opmaken
Aanvraagdossier overmaken
aan het Ervaringsfonds
Lijst met betrokken
werknemers
Concreet
stappenplan
Déparis-methode
Formulier Gedetailleerde
beschrijving
Formulier Ervaringsfonds
Aanvraagformulier voor toelage
Welzijn van oudere werknemers in de bouw

Een diagnose stellen
Zoals al eerder vermeld werd, is het belangrijk de werkomgeving te analyseren alvorens een verbetering
door te voeren. Deze analyse kan het best uitgevoerd worden aan de hand van een diagnosemethode.
Zo kunnen voorstellen tot verbetering van de werksituatie van de oudere werknemer(s)
nauwkeuriger geformuleerd worden.
Een diagnosemethode die door de Federale Overheidsdienst Werkgelegenheid, Arbeidsomstandigheden
en Sociaal Overleg (FOD WASO) erkend wordt voor het Ervaringsfonds, is de Déparismethode.
Aan de hand van de achttien eerder vermelde rubrieken worden de knelpunten van de werksituatie
voor de (oudere) werknemer opgespoord. Het is aan te raden de diagnose uit te voeren voor het
hele bedrijf, maar enkel de kosten verbonden aan de 45-plussers worden in rekening gebracht voor
een Ervaringsfondstoelage.
Hoe wordt de Déparismethode toegepast?
Voor iedere rubriek geeft Déparis een aantal aspecten weer die meer in detail bestudeerd moeten
worden en voor elk van deze aspecten wordt de gewenste situatie kort beschreven. De vetgedrukte
woorden dienen om de discussie te leiden, terwijl de kleingedrukte aanbevelingen helpen bij het
zoeken naar de meest concrete en geschikte verbeteringsacties.
Naast deze beschrijving voorziet de rubriek een plaats waar de Déparis-coördinator kan noteren
wat er concreet gedaan kan worden om de situatie te verbeteren.
Rubriek
Te bespreken Wie kan concreet wat doen en wanneer?
Meer in detail te bestuderen aspecten
Tabel 16: Opmaak tabel van de Déparismethode
Tegelijk moet uit de discussie blijken:
❒ wie deze maatregelen tot verbetering (wat) het best kan concretiseren en binnen welke termijn
dit gerealiseerd kan worden (wanneer).
❒ wat de financiële gevolgen van deze maatregelen zijn. Hoewel dit moeilijk is en niet altijd
betrouwbaar, worden de deelnemers uitgenodigd na te denken over de kostprijs van de maatregelen
die ze overwegen en over de impact die deze kunnen hebben op de kwaliteit van het
product en de productiviteit. Daartoe wordt hen gevraagd vlug een oordeel te geven op basis
van drie criteria: de rechtstreekse kostprijs, de kwaliteit van het werk en de productiviteit,
dit in termen van:
- nihil (0): de maatregelen kunnen onmiddellijk genomen worden.
- laag ( €): met de huidige budgetten moeten de maatregelen in een nabije toekomst geconcretiseerd
kunnen worden.
- matig duur ( €€): er zal een speciaal budget voorzien moeten worden en er zou op middellange
termijn in de maatregelen voorzien kunnen worden.
- zeer duur ( €€€): de maatregelen vragen investeringen die enkel op lange termijn toegekend
kunnen worden.
In het derde vak van iedere rubriek besluit de Déparis-coördinator voor welke aspecten een diepgaandere
studie (op observatieniveau) nodig is om de tijdens de discussies voorgestelde oplossingen
bij te sturen.
Bijvoorbeeld:
Veel rugklachten als gevolg van veelvuldige flexie van de rug. Hulpmiddelen zoeken om dit te
verbeteren. Niet vergeten dat drie van de vijf medewerkers tijdens het laatste jaar uitvielen. De
algemene indeling van de werkposten herzien, alsook de werkhoudingen (bv. de hoogte van de
werkzone aanpassen).
Ten slotte zal de groep die de studie leidt, de prioriteiten van de uit te voeren veranderingen globaal
beoordelen (eindindicator). Die beoordeling gebeurt aan de hand van een intuïtief figuratief
systeem met kleuren en smileys.
Déparismethode: een voorbeeld
Hieronder vindt u een voorbeeld van een diagnose in een bouwbedrijf aan de hand van twee rubrieken
uit de Déparis-screeninglijst Bouw.
Er werd een vergadering gehouden met vijf medewerkers, waaronder drie 45-plussers. De diagnose
werd opgesteld en er werd beslist om verbeteringen aan te brengen in de werkergonomie van de
oudere werknemers met rugklachten.
Welzijn van oudere werknemers in de bouw
navbdossier
© NAVB-CNAC 2009
21

navbdossier
© NAVB-CNAC 2009
22
De eindindicator geeft een algemeen overzicht van de werksituatie.
Eindindicator:
Arbeidssituatie:
1. Lokalen en werkzones
2. Technische organisatie tussen werkposten
3. Risico’s op vallen
4. Heffen en vervoer van materialen en personen
5. Arbeidsongevallen
6. Elektrische risico’s en brandgevaar
7. Bedieningsmiddelen en signalen
8. Materiaal, handgereedschap, machines
9. Werkhoudingen
10. Krachtinspanningen en goederenbehandeling
11. Verlichting, lawaai en thermische omgevingsfactoren
12. Trillingen
13. Luchthygiëne
14. Autonomie en individuele verantwoordelijkheden
15. Inhoud van het werk
16. Tijdsdruk
17. Arbeidsverhoudingen tussen werknemers en hiërarchische lijn
18. Psychologische omgeving
Tabel 17: Eindindicator van een analyse aan de hand van de Déparismethode
Uitleg bij de gebruikte symbolen:
rode smiley: onbevredigende situatie, moet verbeterd worden
oranje smiley: middelmatige, gewone situatie, moet indien mogelijk verbeterd worden
groene smiley: geheel bevredigende situatie
Welzijn van oudere werknemers in de bouw

Tabel 18 en tabel 19 (uittreksels uit Déparis) geven mogelijke resultaten van de
vergadering met de werknemers weer.
9. Werkhoudingen
navbdossier
Te bespreken Wie kan concreet wat doen en wanneer?
Repetitieve bewegingen: niet continu
Er is geen mogelijkheid op de werkplaats om te zitten tijdens het werk,
Werkhoudingen: comfortabel
de werknemers staan voortdurend recht. Aanbevelingen geven hoe
Indien
mogelijk: zittend op een stabiele, comfortabele stoel van goede
vermoeidheid door langdurig recht te staan tegengegaan kan worden en
kwaliteit
dit op poster/folder zetten.
Rechte rug: geen flexie- of torsiebewegingen
Veelvuldige flexie van de rug of van de knieën, bv. om stenen onder
kniehoogte te plaatsen, leidt tot rugklachten. Hulpmiddelen zoeken
Recht hoofd: geen flexie, extensie of rotatie
om dit te verbeteren. Niet vergeten dat drie van de vijf medewerkers
Ontspannen schouders: niet opgetrokken
tijdens het laatste jaar uitvielen door rugklachten.
Armen langs het lichaam: niet zijwaarts of geheven
Normale positionering van de handen: niet gebogen
Beide voeten op de grond of op een voetsteun
Niet geknield of gehurkt
Ongunstige houdingen worden niet frequent aangenomen
Werkhoogte:
Tafels, rekken, machines, gereedschap, zagen,…
Stabiele werkvlakken
Laat een comfortabele en stabiele houding toe
Het zou handig zijn om een tafel te gebruiken voor het voorbereidende
werk (een draagbare opvouwbare werkbank?)
Rechtstaand werken:
Geen hinder bij het bewegen
Steun voor de dijen en/of voorarmen op oppervlakten die op de goede
hoogte ingesteld zijn
Meer in detail te bestuderen aspecten: hulpmiddelen nagaan + poster/folder maken?
Tabel 18: Rubriek 9 van de Déparismethode: werkhoudingen
10. Krachtinspanningen en goederenbehandeling
Te bespreken Wie kan concreet wat doen en wanneer?
Bewegingen en krachtinspanningen:
OK
Niet bruusk of belangrijk
Geen snelle verplaatsingen of repetitieve bewegingen
Inspanningen van de handen:
OK
Gematigd en geen torsie van de polsen, nooit slagbewegingen met de
handpalm
Lasten:
Licht en uitgebalanceerd < 25 kg (vloeistof, grootte van lasten)
Comfortabel vast te grijpen: goede handvatten, geen snijdende randen,
geen glad materiaal,…
Worden slechts uitzonderlijk behandeld
Op de goede hoogte: grijpen en plaatsen op riemhoogte
Geen torsie of buiging van de romp
Enkel gedragen over korte afstanden
Mechanische hulpmiddelen: aangepast
Takels, rolwagens die geduwd kunnen worden (en niet getrokken) voor
zware en/of onstabiele lasten
Drijfriemen, transportbanden,… voor veelvuldige transporten
Goede kwaliteit, goed geplaatst, eenvoudig en snel in gebruik
Opleiding: opleiding manueel hanteren van lasten, aangepast aan de
werkpost
Vermoeidheid: aanvaardbaar op het einde van de werkdag
recent OK: zakken van 50 kg werden vervangen door zakken van 25 kg.
Verschillende initiatieven genomen om de lasten op hoogte te plaatsen,
zodat niet meer fel voorovergebogen moet worden.
Niet OK: er moeten nog regelmatig stenen heen en weer gedragen
worden: kunnen de bakstenen niet in een bak geplaatst worden die met
een heftruck tot op de goede plaats gebracht kan worden? Of verrijdbare
kar?
Meer in detail te bestuderen aspecten: mogelijkheid om een hulpmiddel in te lassen voor het transport van stenen
Tabel 19: Rubriek 10 van de Déparismethode: krachtinspanningen en goederenbehandeling
© NAVB-CNAC 2009
Welzijn van oudere werknemers in de bouw
23

navbdossier
© NAVB-CNAC 2009
24
Inventaris van de verbeteringen
Hieronder vindt u een lijst van de voorgestelde verbeteringen en de bijkomende studies die uitgevoerd
moeten worden. Daarin wordt ook vermeld wie de acties moet ondernemen en vooral tegen
wanneer. Wie en wanneer moeten in samenwerking met de hiërarchische lijn worden bepaald.
N° Wie? Doet wat en hoe? Kost
9 JAN
9/10 JOS
Tabel 20: Inventaris, datum en uitvoeringstermijn van de verbeteringen
Eigen poster ontwerpen rond goede werkhoudingen
(informatie halen bij Jos)
Inventaris en advies mogelijke hulpmiddelen
(draagbare werkbank, kniebescherming, ...)
Voorziene
datum
Wanneer?
Datum van
uitvoering
0 Nov 2008 …/…/…
€€ Dec 2008 …/…/…
Stappenplan voor analyse en preventie van rugklachten in de bouwsector
STAP 1:
Risicosituaties opsporen en
analyseren
STAP 2:
Verbeteringsprojecten
zoeken
STAP 3:
Verbeteringsprojecten
uitvoeren
Checklist rugklachten
Checklist: controle van de
toegepaste preventiemaatregelen
In het voorgaande voorbeeld is de belangrijkste diagnose ‘rugklachten’. Zoals al aangegeven werd,
is dit een vaak voorkomend probleem. Daarom werd een stappenplan opgesteld dat een leidraad
biedt om tot oplossingen te komen.
Dit stappenplan is een uitbreiding op de Déparismethode om rugklachten verder te evalueren en
oplossingen te bieden om ze te voorkomen.
Welzijn van oudere werknemers in de bouw

STAP 1: Risicosituaties voor rugklachten bij 45-plussers opsporen en analyseren
Behandeling van
lasten
Welzijn van oudere werknemers in de bouw
Checklist rugklachten 4 - risicosituaties opsporen
(aanvinken indien van toepassing)
navbdossier
Moeten de werknemers ouder dan 45 regelmatig lasten tillen? ❏
Is het gewicht van de last groter dan 25 kg (mannen)/ 15 kg (vrouwen)? ❏
Is de last omvangrijk? ❏
Zijn er handvatten of inkepingen om het vastnemen te vergemakkelijken? ❏
Weten de werknemers ouder dan 45 hoe ze correct lasten moeten tillen? ❏
Houdingen Werken de werknemers ouder dan 45 vaak voorovergebogen? ❏
Werken de werknemers ouder dan 45 vaak met gedraaide rug? ❏
Werken de werknemers ouder dan 45 vaak met de armen boven het hoofd? ❏
Werken de werknemers ouder dan 45 vaak met uitgestrekte armen? ❏
Trillingen Gebruiken de werknemers ouder dan 45 bouwplaatsmachines op de werf? ❏
Worden deze bouwplaatsmachines correct onderhouden? ❏
Zijn de bouwplaatsmachines voorzien van een vering? ❏
Kan de stoel worden afgesteld? ❏
Stress Staan de werknemers ouder dan 45 vaak onder tijdsdruk? ❏
Kunnen de werknemers ouder dan 45 hun werk zelf organiseren? ❏
Moeten de werknemers ouder dan 45 het werk alleen uitvoeren? ❏
Kunnen de werknemers ouder dan 45 rekenen op de steun van hun bazen, collega’s, ondergeschikten? ❏
Individuele factoren Maken de werknemers ouder dan 45 voor het eerst kennis met dit werk, of waren ze lange tijd afwezig? ❏
Zijn er bijzondere factoren, zoals een bepaalde ongeschiktheid of ziekte, die invloed kunnen hebben op de
goede uitvoering van de taak?
❏
Ondervinden de werknemers ouder dan 45 hinder van hun leeftijd bij de uitvoering van hun taak? ❏
Hinderen de kleren of persoonlijke beschermingsmiddelen de werknemers ouder dan 45 niet in hun bewegingen? ❏
STAP 2: Mogelijke verbeterpunten aan de arbeidsomstandigheden van de
45-plussers detecteren
Ergonomie Behandeling van
lasten
Checklist rugklachten 5 - risicosituaties voor 45- plussers opsporen JA Verbetering
mogelijk?
Wordt de werkplanning voor de werknemers ouder dan 45 zo opgemaakt dat overbodige
taken vermeden worden? (opslag nabij de werkplaats, mechanisering van de taak,…)
❏ ❏
Zijn er hulpmiddelen voor de behandeling van lasten voor de werknemers ouder dan 45? ❏ ❏
Zijn er aangepaste hijsbakken voor de werknemers ouder dan 45? ❏ ❏
Wordt het gewicht van de last verminderd voor de werknemers ouder dan 45? ❏ ❏
Zijn de verticale transporten gemechaniseerd (liften, goederenliften) ten voordele
van de werknemers ouder dan 45?
❏ ❏
Houdingen Probeert men bij de werkplanning belastende werkhoudingen te vermijden voor de
werknemers ouder dan 45 (veelvuldig werken met gebogen rug, armen boven het
hoofd, torsie van de romp,…)?
❏ ❏
Beschikken de werknemers ouder dan 45 over verhogingen, schragen, steunen,…? ❏ ❏
Trillingen Wordt er bij de aankoop voldoende aandacht besteed aan de trillingen van de
machine/het gereedschap?
❏ ❏
Heeft men gedacht aan het invoegen van een veersysteem? ❏ ❏
Worden de de werknemers ouder dan 45 geïnformeerd over het belang van de regeling
van de stoelen en van een correcte positie bij het rijden met werfvoertuigen?
❏ ❏
4 Gebaseerd op de checklist in bijlage 2 van NAVB dossier 107 (Preventie van rugklachten in de bouwsector) en uitgebreid voor het toepassen
op 45-plussers
5 Gebaseerd op de checklist in bijlage 2 van NAVB dossier 107 (Preventie van rugklachten in de bouwsector) en uitgebreid voor het toepassen
op 45-plussers
© NAVB-CNAC 2009
25

navbdossier
Arbeidsorganisatie Denkt men eraan de materialen aan te brengen naar de plaats waar ze worden
gebruikt?
© NAVB-CNAC 2009
26
Denkt men eraan om variatie te brengen in de activiteiten van de werknemers ouder
dan 45, om taakrotatie toe te passen?
❏ ❏
❏ ❏
Worden er rustpauzes voorzien voor de werknemers ouder dan 45? ❏ ❏
Vorming Werden de werknemers ouder dan 45 en de hiërarchische lijn gesensibiliseerd voor de
preventie van rugklachten?
❏ ❏
Mogelijke verbeterpunten
Participatieve opsporingsmethode van risico's
(Déparis voor de bouwsector)
Kregen de werknemers ouder dan 45 een opleiding van het type ‘rugschool’? ❏ ❏
Kregen de werknemers ouder dan 45 een opleiding tillen en heffen/ manueel
hanteren van lasten?
❏ ❏
Kregen de werknemers ouder dan 45 een training werktechniek en ergonomie? ❏ ❏
STAP 3: De werkpost(en) en de arbeidsomstandigheden verbeteren
In de vorige stap werd aangegeven op welke punten verbetering mogelijk is. Hieronder zijn vooral
voorbeelden opgenomen ter preventie van vaak voorkomende rugklachten.
Mogelijke verbeterpunten Verwijzing naar voorbeeld
1. Werkzones De toegang tot de werkpost en de werf
vergemakkelijken, de arbeidstaak vergemakkelijken
Voldoende ruimte voorzien voor werkzones,…
Vaste of variabele verhogingen gebruiken voor het
plaatsen of bewerken van materialen
De personeelsvoorzieningen verbeteren
2. Technische organisatie tussen werkposten De werkorganisatie verbeteren
De bevoorrading van de werkposten verbeteren
Tijdelijke opslag voorzien
Overbodige manuele behandelingen vermijden
De planning verbeteren, rustpauzes inlassen
3. Risico’s op vallen Het transport van personen op de werf van en naar de
werkplek op grote hoogte mechaniseren
Dakstellingen gebruiken bij grote dakoppervlaktes
4. Heffen en vervoer van materialen en personen Aangepaste transportsystemen gebruiken
Het gewicht en volume van de te hanteren lasten
beperken
Overbodige manuele behandelingen van materiaal
vermijden
Opleiding tillen en heffen, rugschool
5. Arbeidsongevallen Werknemers opleiden
Het materiaaltransport optimaliseren door aangepaste
hijsmiddelen
6. Elektrische risico’s en brandgevaar Werknemers opleiden
Contact met elektrische en explosieve leidingen
vermijden
7. Bedieningsmiddelen en signalen Het aflezen van apparatuur verbeteren
Ergonomische bedieningsknoppen plaatsen
8. Materiaal, handgereedschap, machines Het vastnemen van de last verbeteren (handvatten
voorzien of bouwmateriaal gebruiken dat het
gemakkelijk vastnemen bevordert)
Overbodige manuele behandelingen van materiaal
vermijden
Meer ergonomisch handgereedschap en machines
aanschaffen
Voorbeelden 1 – 2 – 3
Voorbeelden 4 – 5 – 7
Voorbeeld 3
Voorbeelden 4 – 5 – 12
Voorbeelden 3 – 7 – 8
Voorbeeld 7
Voorbeelden 4 – 5 – 6
Welzijn van oudere werknemers in de bouw

Participatieve opsporingsmethode van risico's
(Déparis voor de bouwsector)
Welzijn van oudere werknemers in de bouw
navbdossier
Mogelijke verbeterpunten Verwijzing naar voorbeeld
9. Werkhoudingen De inrichting van de werkpost verbeteren
Gereedschap en persoonlijke beschermingsmiddelen
gebruiken waarmee een comfortabele houding
aangenomen kan worden die goed is voor de rug
Activiteiten en houdingen afwisselen
10. Krachtinspanning en goederenbehandeling Hulpmiddelen gebruiken bij het tillen van lasten
Overschakelen op prefabricatie van elementen
Overschakelen op uitrusting in lichtere materialen (bv.
steigers uit aluminium)
Overbodige manuele behandelingen van materiaal
vermijden
Taken mechaniseren (bv. mengsilo’s gebruiken)
11. Verlichting, lawaai, thermische
omgevingsfactoren
Homogene verlichting voorzien
Gehoorbescherming optimaliseren
Aangepaste uurregeling winter/zomer
12. Trillingen Trillingen beperken aan de bron
Veersysteem gebruiken in werfvoertuigen
13. Luchthygiëne Ventilatie voorzien bij binnenactiviteiten
Contact met gevaarlijke stoffen en biologische agentia
vermijden
14. Autonomie en individuele verantwoordelijkheden Coachingprogramma’s opstarten
Bijscholing en omscholing organiseren
15. Inhoud van het werk Mogelijkheid tot initiatief
Taakrotatie
16. Tijdsdruk Dienstregeling aanpassen
Verplaatsingen van en naar het werk beperken:
werknemers in eigen regio,…
17. Arbeidsverhoudingen tussen werknemers en
hiërarchische lijn
Isolement vermijden
Communicatiesystemen verbeteren
Evaluatiesysteem invoeren
18. Psychologische omgeving Afwisselende taken, afwisseling tussen momenten van
concentratie en momenten waarop minder aandacht
vereist is,…
Een verbeteringsproject beschrijven
Ergonomische verbeteringsprojecten: ergonomische werkplek
Voorbeeld 1: Steiger in lichte materialen
De leeftijdsgebonden problematiek bestaat erin dat bouwvakkers vaak op wisselende plaatsen
op hoogte moeten werken. Daarvoor moet de bestaande stelling – die weliswaar aan de wettelijke
voorschriften voldoet – voortdurend verplaatst en heropgebouwd worden. Door het veelvuldig
opstellen en afbreken van de huidige zware stelling krijgen werknemers rugklachten.
Een verbeteringsproject in een dergelijke situatie is de aankoop van een lichte stelling uit aluminium.
Daardoor verbetert de werksituatie van de betrokken arbeiders aanzienlijk: het verplaatsen
en heropbouwen wordt gemakkelijker. Dit is een verbetering van de volgende items van de Déparismethode:
werkzones, werkhoudingen, krachtinspanningen en goederenbehandeling.
Het project verbetert de werkomstandigheden voor de beoogde 45-plussers. Zij moeten immers
minder zware fysieke inspanningen leveren, wat een aangenamere werksituatie tot resultaat heeft.
Dit kan ze motiveren om langer aan de slag te blijven.
LET WEL:
Een project dat een bestaande wettelijk correcte en veilige toestand verbetert, kan wel worden
gesubsidieerd!
Een project dat dient om aan de minimumeisen van de welzijnswetgeving te voldoen, wordt
niet gesubsidieerd!
Voorbeelden 1 – 2 – 3 – 6
Voorbeelden 1 – 2 – 3 – 4 –
5 – 12
Voorbeeld 8
Voorbeeld 8
Voorbeelden 9 – 10
Voorbeelden 9 –10 – 11
Voorbeeld 11
Voorbeeld 10
Voorbeeld 11
© NAVB-CNAC 2009
27

navbdossier
© NAVB-CNAC 2009
28
Voorbeeld 2: Metselsteiger - Verbetering van de arbeidsomstandigheden voor de
oudere metselaars
De leeftijdsgebonden problematiek: als metselaars vanop een gewone stelling een muur metselen,
buigen ze veelvuldig voorover om stenen en mortel te nemen, aangezien de stenen en de
mortelbak op de vloer van de stelling staan. Daardoor krijgen ze rug-, nek- en gewrichtsklachten.
Verder kunnen ze ook maagklachten krijgen doordat hun maag veelvuldig gespannen zit.
Een verbeteringsproject in een dergelijke situatie is het voorzien van een vaste steun op hoogte,
zodat de materialen en gereedschappen niet langer op de vloer liggen. Dit is een verbetering van
de volgende items van de Déparismethode: werkzones, werkhoudingen, krachtinspanningen en
goederenbehandeling.
Een mogelijke verbetering is de metselsteiger. Het systeem zorgt ervoor dat de metselaar alle materialen
(gevelstenen, bakstenen, mortel,…) bij de hand heeft. De hoogte kan aangepast worden
zonder de stellingbalken weg te nemen, wat het aantal manuele handelingen vermindert.
Door de steiger met twee niveaus kan de metselaar zich op het ene niveau verplaatsen en op het
andere niveau metselblokken, mortelemmers en gereedschap leggen. Zo moet hij zijn romp niet te
veel vooroverbuigen. Ook het hanteren en heffen van lasten wordt zo minder zwaar, waardoor de
rug minder belast wordt.
Het project verbetert de werkomstandigheden voor de beoogde 45-plussers. Zij moeten immers
minder zware fysieke inspanningen leveren, wat een aangenamere werksituatie tot resultaat heeft.
Dit kan ze motiveren om langer aan de slag te blijven.
Voorbeeld 3: Daksteiger - Verbetering van de arbeidsomstandigheden voor de
oudere dakdekker
Dakdekkers hebben duidelijk zeer belastende werkhoudingen. Naarmate
ze ouder worden, heeft dit steeds meer impact op het gestel. Het jarenlange
gebogen werken kan leiden tot pijn in de rug, de nek en de
gewrichten en tot maagklachten.
De leeftijdsgebonden problematiek is hier overduidelijk. Bijkomend is
er ook het risico op ongevallen door vallen van hoogte (zie item ‘risico’s
op vallen’ van de Déparismethode).
Een degelijk verbeteringsproject kan hier de volgende items van de
Déparismethode verbeteren: werkzones, werkhoudingen, krachtinspanningen
en goederenbehandeling en risico’s op vallen.
Een recente ontwikkeling is een daksteiger met een verplaatsbaar werkplatform
in plaats van de vaste daksteiger. Het mechanisme wordt aangedreven
door een elektromotor die van op het werkplatform bediend
wordt. Deze steiger vermindert aanzienlijk de fysieke belasting voor de
dakwerkers doordat ze zittend werken. Bovendien wordt het risico op
vallen verminderd omdat ze niet langs een ladder van het dak moeten
afdalen om het werkplatform naar omhoog of omlaag te verplaatsen.
De helling van de geleiders waarlangs het platform verplaatst wordt, volgt perfect de variaties van
de helling van het dak. Het platform zelf wordt door een stalen kabel naar boven of naar beneden
getrokken. Een terugvalbeveiliging op de sporten van de geleiders zorgt ervoor dat het werkplatform
bij een kabelbreuk niet naar beneden valt.
Het systeem wordt volledig op de grond gemonteerd en nadien met een kraan op het dak geplaatst.
Zo wordt het systeem in alle veiligheid gemonteerd en bovendien wordt de fysieke belasting fel
verminderd doordat dakwerkers niet langs een ladder naar boven moeten met zware stukken op
hun schouder.
Samengevat heeft het gebruik van een dergelijk mobiel werkplatform een grote verbetering van de
arbeidsomstandigheden van dakwerkers tot resultaat. Het vermindert de moeilijke werkhoudingen,
het manueel hanteren van lasten en de kans op ongevallen.
Welzijn van oudere werknemers in de bouw

Ergonomische verbeteringsprojecten: het hanteren van materiaal
Voorbeeld 4: Installeren van rollenbanen, vacuümliften, heftafels, ...
Installeren van rollenbanen, vacuümliften, heftafels,…
1. Leeftijdsgebonden problematiek
Op twee werkposten wordt ziekteverzuim vastgesteld. Uit gesprekken met de betrokken oudere
werknemers blijkt dat ze vervroegd wensen uit te stappen: de werkpost aan de vertikale
freesmachine in de machinezaal en de werkpost voor het afmonteren van deurbladen ter
voorbereiding van de plaatsing zijn zeer belastend. Werkposten met veel manueel hef- en tilwerk zijn
vooral voor oudere werknemers met veel anciënniteit erg belastend. Hun zware fysieke inspanningen
leiden o.a. tot rugklachten.
2. Acties
Er wordt een degelijke analyse op de werkvloer uitgevoerd.
Er worden rollenbanen, vacuümliften en heftafels geïnstalleerd, waardoor de werkposten
ergonomischer worden en de (oudere) werknemers ontlast worden.
Er worden regelmatig gesprekken gevoerd met de oudere werknemers om te peilen naar de
“werkbaarheid” en om eventueel (kleine) verbeteringen uit te voeren op de werkvloer.
Het verbeteringsproject houdt in dat de fysieke inspanningen van de oudere werknemers
verminderd worden, zodat ze de job langer kunnen volhouden. Zo wordt het absenteïsme wegens
ziekte verminderd en de vroegtijdige uitstroom vermeden. Het welzijn van de oudere werknemers op
de werkvloer neemt toe, net als hun motivatie.
3. Uitvoeringsplan
1. Analyse van de werkvloer
Op de productievloer worden de arbeidsposten in samenspraak met de productieverantwoordelijke
geanalyseerd wat betreft fysieke belasting (til- en hefwerk) en ergonomische opbouw. De interne
en externe dienst voor preventie en bescherming op het werk stelt een risico-analyse op voor
oudere werknemers. De nadruk ligt op de behandeling van zware stukken.
2. Inventarisatie van mogelijke hulpmiddelen
Er wordt gekeken welke installaties op de markt zijn om de werkpost aan te passen.
3. Keuze en aankoop van hulpmiddelen
Op basis van de inschakelbaarheid in het productieproces en de kostprijs/het budget wordt
een keuze gemaakt in overleg met de productieverantwoordelijke. De werknemers die bij de
veranderingen betrokken zijn, worden hierover geïnformeerd en geraadpleegd.
4. Implementatie
Er wordt gekeken welke begeleidende opleidingsinitiatieven genomen moeten worden om de
oudere werknemers te leren omgaan met de nieuwe werkprocedures en machines.
5. Ontwikkeling van opleidingsprogramma's voor oudere werknemers
Een verandering aan de werkpost kan voor oudere werknemers een bedreiging inhouden en tot hun
vroegtijdige uitstap leiden. Om dat te voorkomen worden voor hen opleidingen op de werkvloer
voorzien. Er worden eigen opleidingsmethoden ontwikkeld.
6. Regelmatige follow-upgesprekken
Om dit alles op te volgen, worden er zesmaandelijkse gesprekken gevoerd met de betrokken oudere
werknemers. Tijdens deze gesprekken wordt voortdurend getoetst welke elementen nog verbeterd
kunnen worden om hun uitstap uit het bedrijf zo langzaam en zo vlot mogelijk te laten verlopen.
Opmerking: In dit uitvoeringsplan zijn enkel de verschillende stappen opgenomen. Voor een
effectieve aanvraag moet een timing aan deze stappen worden gekoppeld!
4. Beoogde resultaat
Het verwachte resultaat is dat de werknemers langer in dienst blijven en minder vaak afwezig zijn
door rugklachten of andere fysieke klachten.
Dit project houdt een verbetering in van de volgende items van de Déparismethode:
a. technische organisatie tussen de werkposten
b. heffen en vervoer van materialen en personen
c. materiaal, handgereedschap, machines
d. krachtinspanningen en goederenbehandeling
Voorbeeld: aankoop van een autolaadkraan
Dit verbeteringsproject werd gecombineerd met een functiewijziging en wordt later in dit dossier
besproken.
Welzijn van oudere werknemers in de bouw
navbdossier
© NAVB-CNAC 2009
29

navbdossier
© NAVB-CNAC 2009
30
Ergonomische verbeteringsprojecten afbouw: Rug- en kniesparende
hulpmiddelen voor een tegelzetter
De leeftijdsgebonden problematiek bij tegelzetters bestaat o.a. uit rug- en knieklachten als gevolg
van langdurig op de knieën werken.
Voorbeeld 5: Cementlijmverdeler en tegelzetterszitje
Het verbeteringsproject bestaat uit een combinatie van 2 hulpmiddelen:
de cementlijmverdeler
het tegelzetterszitje
Samen bieden deze hulpmiddelen een oplossing voor knie- en rugproblemen. Door ze te gebruiken
moeten tegelzetters namelijk niet meer langdurig op hun knieën werken en gebogen staan. Dit
project vormt een verbetering van de volgende items van de Déparismethode: materiaal, handgereedschap,
machines en werkhoudingen.
Cementlijmverdeler
De cementlijmverdeler is een ergonomische oplossing voor het aanbrengen van cementlijm. Dankzij
dit hulpmiddel kan de cementlijm al staande aangebracht worden, waardoor rug- en knieklachten
vermeden worden.
De verdeler bestaat uit een bak voor de cementlijm en een trekarm. Nadat hij de cementlijm in
de bak gebracht heeft, kan de tegelzetter de verdeler met behulp van de trekarm staand wegtrekken.
Het resultaat is kwalitatief goed, er is geen extra afwerking nodig en de tegel kan zonder niveauaanpassing
gezet worden. De lijm is volkomen regelmatig verdeeld en precies in de maat van de
te zetten tegel.
Tegelzetterszitje
Het tegelzetterszitje zorgt voor een comfortabele houding, gesteund op drie punten: de twee
knieën en het onderlichaam. Het lichaamsgewicht steunt dus niet langer alleen op de knieën.
Bovendien zijn de drie steunpunten verzachtend gestoffeerd.
De tegelzetter verplaatst zich eenvoudig en doelgericht met zijn voeten.
Dankzij de mobiliteit van de stoel moet hij niet opstaan en weer gaan zitten, wat hem energie
uitspaart.
Deze hulpmiddelen worden vooral ingezet bij grote oppervlaktes. Gecombineerd gebruikt hebben
ze een comfortabele en ergonomische werkhouding tot resultaat. Dit verbetert de volgende items
van de Déparismethode: materiaal, handgereedschap, machines, werkhoudingen en krachtinspanningen
en goederenbehandeling.
Ergonomische verbeteringsprojecten: werken in sleuven
Werken in sleuven gebeurt:
met gebogen rug
in vochtige omstandigheden
met arbeidsmiddelen die trillingen veroorzaken
met gevaar voor ontploffing, brand, elektrocutie en bedwelming
in nauwe ruimtes (bv. in stadscentra, in smalle sleuven tussen de vele bestaande leidingen)
Dit heeft o.a. nek-, rug-, gewrichts- en maagklachten tot gevolg. De leeftijdsgebonden problematiek
is duidelijk: vaak in sleuven werken verhoogt het risico op de bovenvermelde gezondheidsklachten
en op arbeidsongevallen.
Voorbeeld 6: Sleufloos werken
Een mogelijke oplossing is sleufloos werken. Dit houdt een verbetering in van de volgende items
van de Déparismethode: werkzones, arbeidsongevallen, elektrische risico’s en brandgevaar, krachtinspanningen
en goederenbehandeling, trillingen en luchthygiëne.
Er zijn vele mogelijkheden om zonder sleuven te graven en kabels of
buizen te leggen, zowel kabels en buizen voor een stadsomgeving als
grotere buizen. Vaak wordt er bij deze systemen een mantelbuis aangebracht,
waardoor later ook nieuwe kabels getrokken kunnen worden. Dit
zijn de mogelijkheden:
horizontaal gestuurde boorinstallaties (boren met behulp van een
radiodetectiesysteem voor de juiste richting)
grondboorsysteem (tot 30 m): geschikt voor het leggen van kabels
en buizen onder tuinen, wegen, kruispunten, dijken,…
perslucht-raketboorsysteem: twee putten graven en vervolgens van
put naar put boren
betonnen buizen persen met hydraulische vijzelpersen (ondersteuning
met laserapparatuur voor de juiste diepte/richting).
Welzijn van oudere werknemers in de bouw

Voorbeeld 7: Verdichtingswiel
Een belangrijke leeftijdsgebonden problematiek bij werkzaamheden in
sleuven is de blootstelling aan trillingen, vooral bij het verdichten van
sleuven. Hoe ouder de werknemer wordt, hoe meer klachten hij hiervan
ondervindt, vooral rug- en nekklachten en gewrichtsklachten aan de
bovenste ledematen.
Er werd een hulpmiddel ontwikkeld voor een trillingsvrije verdichting,
zodat arbeiders niet langer hinder ondervinden van de trillingen. Door
dat hulpmiddel moeten er ook niet langer arbeiders in de sleuf aanwezig
zijn om de grond aan te vullen en te verdichten, waardoor bedelvingsgevaar
vermeden wordt. Voor het aanvullen en verdichten is enkel de
machinist nodig. Bovendien moet niet gewerkt worden met een aandammer
die veel trillingen veroorzaakt. Het verdichtingswiel verbetert
dus de volgende items van de Déparismethode: trillingen en arbeidsongevallen.
Verbeteringsprojecten: functiewijziging
Voorbeeld 8: Omscholing naar een andere functie
Het project heeft tot doel een 45-plusser om te scholen van metselaar tot ploegbaas en hem zo een
lichtere taak te geven. De betrokken werknemer wordt opgeleid door de ondernemer, die hem door
zijn ervaring en kennis de kneepjes van het vak kan bijbrengen. Tijdens het project zal de metselaar
hiertoe met hem samenwerken om zo de verschillende taken van een ploegbaas aan te leren.
Doordat hij een knelpuntberoep invult, wordt de werknemer in kwestie gestimuleerd nog enkele
jaren aan de slag te blijven. Na zijn opleiding kan de nieuwe ploegbaas op zijn beurt arbeiders
opleiden. Het project streeft een verbetering na van de volgende items van de Déparismethode:
autonomie en individuele verantwoordelijkheden en inhoud van het werk.
Voorbeeld 9: Ervaring doorgeven aan jongeren
Doordat de firma in kwestie over verschillende locaties verspreid is, verloopt de uitwisseling van
ervaring moeilijk. Dit heeft een versnippering van ervaring in de verschillende entiteiten van de
firma tot gevolg.
Daarom werd het idee vooropgesteld om de bestaande ervaring via de oudere werknemers over de
verschillende locaties te verspreiden en uit te wisselen. Zo zouden oudere, ervaren werknemers
ingeschakeld worden om “best practices” uit te wisselen.
Om deze oudere werknemers niet onder extra tijdsdruk te zetten, werd het plan ontwikkeld om
tegelijkertijd nieuwe mensen (jonge, pas afgestudeerde ingenieurs) aan te werven en op te leiden.
Dit resulteerde in twee initiatieven, waarvan één Ervaringsfondsproject. Enerzijds is er een
startbaaninitiatief voor de inwerking van jonge, pas afgestudeerde ingenieurs, anderzijds een
Ervaringsfondsproject waarbij bouwvakarbeiders ouder dan 45 ingezet worden om deze ingenieurs
te begeleiden.
Naast het verspreiden van ervaring in de firma, nemen deze oudere werknemers ook het peterschap
op van de nieuwe werknemers en geven ze “on the job training”, waardoor de starters op zes maanden
inzetbaar moeten worden. Het project zorgt ervoor dat de ervaring niet verloren gaat. Verder
wil het de communicatie en de samenwerking tussen jongere en oudere werknemers verbeteren.
Het project beoogt een verbetering van de volgende items van de Déparismethode: technische
organisatie tussen werkposten, autonomie en individuele verantwoordelijkheden, inhoud van het
werk, arbeidsverhoudingen tussen de werknemers en de hiërarchische lijn (door een communicatieen
evaluatiesysteem) en psychologische omgeving.
Welzijn van oudere werknemers in de bouw
navbdossier
© NAVB-CNAC 2009
31

navbdossier
© NAVB-CNAC 2009
32
Functiewijzigingen gecombineerd met een opleidings- of een ergonomisch
project
Voorbeeld 10: Functiewijziging en opleiding
Levenslang leren… ook voor oudere werknemers
1. Leeftijdsgebonden problematiek
Het bouwbedrijf in kwestie heeft werven over het hele land. Bovendien zijn bepaalde oudere
werknemers door hun ervaring sterk gespecialiseerd in enkele welbepaalde taken. Daardoor moeten
zij grote afstanden afleggen naar hun werkplek, omdat ze vaak de enigen zijn die bepaalde taken
kunnen uitvoeren. Naast de stress van de verre verplaatsingen (files, lange reistijden,…) zorgt dit
ook voor eentonigheid: de oudere werknemer zit gevangen in een patroon van “blijven doen waar hij
goed in is”.
2. Acties
Het project wil een opleidingsprogramma opzetten voor oudere werknemers die zich in meerdere
taken willen bijscholen of specialiseren. Door hun ervaring kunnen ze gemakkelijk een bijkomende
taak aanleren.
Het project bestaat uit meerdere fasen. In een eerste fase wordt nagegaan wie welke bijkomende
taak kan uitoefenen. Er wordt gepeild naar de interesses en fysieke mogelijkheden van de betrokken
werknemers. Aan de hand hiervan wordt bepaald welke taak/taken de oudere werknemers kunnen
en willen aanleren. In deze fase wordt ook nagegaan wie in de derde fase welke competenties wil
begeleiden bij collega’s.
In de tweede fase worden de oudere werknemers in kwestie in een erkend opleidingscentrum
opgeleid voor de uitvoering van de bijkomende taak.
De derde fase is bedoeld om de oudere werknemers hun praktische ervaring te laten uitwisselen
met elkaar. Door deze bijkomende uitwisseling van oude en nieuwe kennis kunnen de betrokken
werknemers zich goed inwerken in de nieuwe discipline.
3. Stappenplan
1. Bevraging van de oudere werknemers naar hun interesses, gezondheidstoestand en eigen wil om
competenties te delen
2. Keuze van de bijkomende specialisatie door de betrokken oudere werknemers in samenspraak met
hun hiërarchische lijn en op basis van hun interesses en lichamelijke conditie
3. Opleiding bij een erkend opleidingscentrum
4. Praktische ervaringsuitwisseling tussen de oudere werknemers, elk inzake hun specifieke vakgebied
4. Beoogde resultaat
Het is de bedoeling het werk minder eentonig te maken, de verantwoordelijkheden te verhogen
en de verplaatsingstijden te verminderen. Het betreft een verbetering van de volgende items
van de Déparismethode: technische organisatie tussen werkposten, autonomie en individuele
verantwoordelijkheden, inhoud van het werk, tijdsdruk en psychologische omgeving.
Doordat meerdere werknemers meerdere specialisaties zullen hebben, kunnen ze gemakkelijker
dichter bij huis werken en worden hun verplaatsingen verminderd.
Voorbeeld 11: Aankoop van een autolaadkraan
Uit een analyse in het bedrijf is gebleken dat twee oudere meestergasten
steeds moeilijker zware lasten konden tillen. Om de kwaliteit
van het werk te verbeteren werd een ergonomisch verbeteringsproject
gecombineerd met een functiewijziging. Als oplossing werd gekozen
voor de aankoop van een autolaadkraan, een mechanisch hulpmiddel
voor het tillen van zware lasten. De meestergasten worden zo ontlast
van de zware taken en zullen ingeschakeld worden bij het opleiden van
jongere, lager gekwalificeerde arbeiders tot meestergast. Beide veranderingen
samen zorgen voor een verbetering van de volgende punten van
de Déparismethode: heffen en vervoer van materialen, krachtinspanningen
en goederenbehandeling, autonomie en individuele verantwoordelijkheden
en inhoud van het werk.
Hopelijk kunnen de twee 45-plussers nog enkele jaren werk verrichten
dat aangepast is aan hun mogelijkheden.
Welzijn van oudere werknemers in de bouw

Andere financieringsmogelijkheden
voor de aanpassing van werkposten
Campagne voor mensen met rugpijn
Het Fonds voor de beroepsziekten (FBZ) geeft het startschot om via een campagne en een actieplan
iets te ondernemen tegen de groeiende problematiek van mensen met lagerugpijn. Vroeg of
laat krijgt negentig procent van de algemene bevolking te maken met een acuut rugprobleem. In
sommige beroepssectoren, zoals de verzorging (ziekenhuizen, rusthuizen), de metaalnijverheid
en zeker de bouwsector kan dit evolueren naar chronische rugpijn. Rugklachten doen dus veel
bouwvakarbeiders afhaken.
Om dit te verhelpen, zal de federale overheid in de komende maanden via een campagne ruchtbaarheid
geven aan een nieuw project waarbij alle loontrekkenden met rugproblemen – onder bepaalde
voorwaarden – bijna kosteloos een revalidatieprogramma kunnen volgen. Het gaat om mensen die
al enige tijd arbeidsongeschikt zijn én rugbelastend werk uitvoeren, zoals zware lasten tillen of
blootgesteld worden aan mechanische trillingen.
Het succes van deze actie is vorig jaar al gebleken tijdens een pilootproject, waarbij een honderdtal
mensen uit de verzorgingssector het programma konden volgen. De deelnemers waren erg lovend
over het programma en de geboekte resultaten, die gewoonweg verbluffend waren. Meer informatie
over deze campagne kunt u bekomen bij het Fonds voor de beroepsziekten of via hun website:
www.fmp-fbz.fgov.be > Rugpreventie.
Preventieprogramma voor mensen met rugpijn
Het preventieprogramma van het FBZ bestaat uit een medisch gedeelte en een ergonomische
interventie. Dat laatste kan een analyse van de werkomstandigheden zijn of een opleiding op de
werkvloer die erop gericht is de door lagerugklachten arbeidsongeschikte werknemer het werk in
optimale omstandigheden te laten hervatten.
Voorbeelden van ergonomische interventies
In NAVB dossier 107 “Preventie van Rugklachten in de bouw” vindt u allerlei voorbeelden van
verbeteringen en hulpmiddelen ter preventie van rugpijn. Ook de FOD Werkgelegenheid, Arbeid en
Sociaal Overleg heeft heel wat brochures ter preventie van rugpijn bij bouwberoepen ter beschikking.
In beide bronnen vindt u voorbeelden van verbeteringsprojecten voor het Ervaringsfonds en
van aanvragen naar aanleiding van de campagne bij het FBZ.
Welzijn van oudere werknemers in de bouw
navbdossier
© NAVB-CNAC 2009
33

navbdossier
© NAVB-CNAC 2009
34
Bibliografie
Rapport van de Hermesstudie - Onderzoek naar het personeelsverloop in de bouwsector, FVB,
2006, Brussel
Reden van vertrek voor bouwvakarbeiders & de motieven van “uit het arbeidscircuit te stappen”
voor de 45-plusser, studie van Luc Sels
www.ervaringsfonds.be
Werk en Gezondheid in de bouwnijverheid, beroepenoverzicht, Stichting ARBOUW, Amsterdam
www.sobane.be
Goedepraktijkvoorbeelden voor toelage-aanvraag Ervaringsfonds, Vernibouw-Campens, Matexi,
Rosière Piette, Seghers
www.giovanni-system.com
NAVB DOSSIER 107 - Preventie van rugklachten in de bouwsector, editie juli-augustus-september
2005
Welzijn van oudere werknemers in de bouw

Welzijn van oudere werknemers in de bouw
navbdossier
© NAVB-CNAC 2009
35

Ervaringsfonds
www.ervaringsfonds.be
Sint-Jansstraat 4
1000 Brussel
In samenwerking met:
Nationaal Actiecomité voor Veiligheid
en hygiëne in het Bouwbedrijf
Tel.: 02/552 05 00
Fax: 02/552 05 05
E-mail: navb@navb.be
Website: www.navb.be