Denken en dichten - Filosofie.info

DENKEN EN DICHTEN IN PLATO’S ION
met het werkwoord in de verleden tijd: van nu af aan. Naar Kants zeggen hebben we
hier te maken met een probleem dat niet van gisteren is, maar al vroeg in de
geschiedenis van de filosofie aan de orde is gekomen.
Kant verzet zich tegen de philosophus per inspirationem. Een dergelijke ‘filosoof’
heeft twee kenmerken: de aard van zijn kennis en de manier waarop zij verkregen
wordt. Ten eerste is hij in het bezit van een geheim dat hij niet kan uitspreken. Ten
tweede is hem dit geheim ten deel gevallen door onmiddellijke en moeiteloze
aanschouwing (Anschauung).
Kant brengt deze filosofie in verband met voornaamheid. Het voorname bestaat
daarin, dat het kan leven zonder te hoeven werken. De filosofie gedraagt zich
voornaam, in zoverre zij geen arbeid in de zin heeft, maar kosteloos leeft van inspiratie,
die als zodanig ontheven is aan iedere vorm van toetsing. Anders gezegd: sinds de
opkomst van de wetenschappen, die alle mogelijke arbeid leveren omwille van de
kennisvermeerdering, is de filosofie schijnbaar niets anders overgebleven dan zich
voornaam te gedragen, d.w.z. haar kennis niet uit arbeid, maar uit mysterieuze orakels
te putten:
Mit einem Wort: Alle dünken sich vornehm nach dem Masse, als sie
glauben, nicht arbeiten zu dürfen; und nach diesem Grundsatz ist es
neuerdings so weit gekommen, dass sich eine vorgebliche Philosophie, bei
der man nicht arbeiten, sondern nur das Orakel in sich selbst anhören und
geniessen darf, um die ganze Weisheit, auf die es mit der Philosophie
angesehen ist, von Grunde aus in seinen Besitz zu bringen, unverhohlen
und öffentlich ankündigt […] 22
In deze hortende volzin met meervoudige tangconstructie is het woord arbeiten met
nadruk geschreven. Voor Kant ontleent deze filosofie haar bestaan niet aan een orakel,
maar ze komt voort uit een zucht naar arbeidsloosheid. Als zodanig zou zij altijd
gemoveerd zijn door ‘Gemächlichkeit des Vernunftgebrauchs’, of zelfs door ‘die
natürliche Trägheit’ of ‘Eitelkeit der Menschen’. 23
Kant maakt een schijnbaar vanzelfsprekend gebaar door arbeid te opponeren
aan iets wat geen arbeid is: een orakel. Maar is dit wel zo vanzelfsprekend? Voor Kant
22 Ibidem, p. 390.
23 Ibidem, p. 390.
13