Economie en Natuur in Brabant Samen Slimmer ... - SER Brabant

Economie en Natuur in Brabant
Samen Slimmer Investeren!
Het Raveleijn Beraad (Commissie Economie & Natuur)

Dit advies is opgesteld door de een breed samengestelde externe commissie, met representanten
uit het bedrijfsleven, de kennisinstellingen, de financiële sector, de overheid en de wereld van
natuur, landschap en water.
Het voorzitterschap was in handen van Bert van Dijk.
Over SER Brabant
SER Brabant adviseert het provinciaal bestuur over de hoofdlijnen van het te voeren sociaal-economisch
beleid. De Raad is een onafhankelijk orgaan dat wordt gefinancierd door bijdragen van de
provincie Noord-Brabant, de landelijke SER en de Brabantse Kamers van Koophandel.
De provinciale SER is ingesteld op grond van formele besluitvorming door Provinciale Staten en
brengt gevraagd en ongevraagd advies uit over vraagstukken die rechtstreeks of door hun uitwerking
van belang zijn voor de sociaal-economische ontwikkeling in Brabant. De advieswerkzaamheden
worden voor het grootste deel bepaald door de jaarlijkse Kaderbrief van het College van
Gedeputeerde Staten.
In de Brabantse SER hebben zitting vertegenwoordigers van de organisaties van ondernemers
(BZW, MKB Nederland, ZLTO) en werknemers (FNV, CNV, vakbond De Unie). Voorts zijn vaste
kwaliteitszetels ingesteld voor vertegenwoordigers van de beide Kamers van Koophandel.
De raad laat zich bij het opstellen van adviezen bijstaan door een viertal themacommissies
waarin externe expertise uit ondermeer bedrijven en kennisinstellingen is gebundeld.

Inhoudsopgave
Vooraf 5
Samenvatting 7
I. Context 10
1. Terugtredende overheid 10
2. De kunst van het loslaten, beetpakken & versnellen (het nieuwe krachtenveld) 10
3. Duurzaam ondernemen, autonome trend 11
4. Green Deals 11
5. Rangeerterrein ‘De Provincie’ 12
6. Verdiencapaciteit Brabantse economie 13
II. Praktijktoets Telos 14
7. Lessen uit bestaande projecten 14
III. Concept 16
8. Brabants buitengebied in een metropolitane omgeving (verkiezingsmanifest) 16
9. Druk op de financiering 17
10. Investeringsopgave voor Brabant 17
11. De economische waarde van natuur 18
12. De waarde van water 19
13. Transitie Stad en Platteland (koersdocument) 20
14. Agro-economie (GLB 2014) 21
15. Vrijetijdseconomie 21
IV. Content 23
16. Nieuwe uitdagende filosofie 23
17. IBA-gebiedsaanpak als wenkend perspectief 24
18. Juridische kaders: ‘onsje minder’ of juist ‘onsje meer’ 25
19. Ondernemerschap centraal 25
20. Experimenteerruimte (‘third spaces’) 26
21. Nieuwe Verdien Richtingen 27
22. Slimmer organiseren 27
23. Slimmer financieren 28
V. Concretiseringsslag 31
24. Gebiedsontwikkeling 3.0 (operationeel kader) 31
25. Regionale verbijzondering 31
26. Aansluiten bij Landschappen van Allure 32
27. Betrokkenheid grote ondernemingen (initiatief BZW) 33
28. Procesarchitectuur 33
29. Focusgebieden (pilots) 35
30. Convenant Eindhoven Airport 37
VI. Inzet provincie 38
31. Het spel op de wagen 38
32. Vijf prioriteiten voor het beleid 38
Samenstelling commissie Economie & Natuur 40

Tableaux Vivants
ik heb een venster geplant
in het midden van een weide
een glazen wand
van links naar rechts
met gratis zicht op groen
en als ik me soms eenzaam voel
of argeloos gelukkig
zoek mij dan niet
maar tref mij hier
voor mijn Brabantse schilderij
waar de seizoenen nog bruusk stilstaan
en uitbundig weer verdwijnen
voor een klas van madeliefjes
die wild uitzwermt
en steels een paardebloem
omarmt
zo zie ik mijzelf versneeuwen
in een krans van witte kroost
vanmorgen stond er plots een koe
voor mijn raam
ik heb haar laten staan
misschien was ze wel verwonderd
over wat ze zag
Ann Langeraet
4 | SER Brabant

Vooraf
Van dit literaire pronkjuweel over natuur
& landschap naar het Provinciehuis lijkt
een verre sprong over een diepe kloof. Een
systeemsprong. Welnu, springen is niet meer
nodig, want er wordt een brug gebouwd.
Vanaf 2014 zijn de provincies financieel verantwoordelijk
voor het beheer van de ecologische
hoofdstructuur (EHS), een aaneenschakeling
van leefgebieden voor planten en
dieren. Maar wat gaat dat de facto betekenen,
biedt het ook nieuwe kansen?
Feit is dat de toekomst van het Brabantse
groen zwaar onder druk staat. Het Rijk kort
stevig op haar middelen voor natuur- en
landschapsontwikkeling en de herijking van
het natuur- en landschapsbeleid is daarmee
versneld aan de orde. Het dwingt tot een
fundamentele koerswijziging. In deze nieuwe
politieke realiteit zien we een nieuw krachtenveld
ontstaan met een andere verdeling van
verantwoordelijkheden tussen het publieke
en private domein. Dat biedt echter ook
kansen en aanknopingspunten voor nieuwe
verdienmodellen.
Rode draad in dit advies is dat de regio in
de nieuwe politiek-bestuurlijke actualiteit het
lef moet hebben om op eigen benen te staan
en een eigen koers uit te zetten. En Brabant is
in dat opzicht kansrijk. Want hier is het besef
gegroeid dat een hightech regio, die zich
met de beste van de wereld wil meten, meer
nodig heeft dan een bedrijfsleven van wereldklasse.
High tech kan niet zonder high green.
Het is zoeken naar een optimale regionale
dynamiek: economisch, sociaal-cultureel en
ruimtelijk. En daar liggen de aanknopingspunten
voor een nieuwe landschaps- en natuur-
aanpak. Niet alleen de provincie, maar ook
alle overige stakeholders zullen zich moeten
beraden op de nieuwe situatie. De werelden
van Economie en Natuur hebben elkaar altijd
gewantrouwd. Dat deze twee totaal verschillende
culturen nu tot elkaar worden veroordeeld
lijkt een ware cultuurschok, hoewel uit
dit advies zal blijken dat die werelden in de
praktijk al veel dichter bij elkaar zitten dan
soms wordt verondersteld. Schokken kunnen
naar binnen slaan en leiden tot (verdere)
verstarring. Ze kunnen ook het begin van een
periode van hernieuwde groei en bloei inluiden,
met duurzaamheid als leidraad en met de
provincie en ondernemers als aanjagers. Dat is
het wenkend perspectief in dit advies.
Belangrijke bouwsteen bij de opstelling
van dit advies was een kritische toets van de
huidige praktijk door Telos. Een reeks lopende
projecten en initiatieven is onderzocht op
succes- en faalfactoren. Welke lessen kunnen
we trekken, waar zitten de aanknopingspunten
voor het nieuwe Brabantse model?
Het Telos-onderzoek wijst op de beperkingen
van het huidige stelsel, op de noodzaak van
een systeemsprong. Het onderzoeksrapport is
integraal onderdeel van dit advies.
Voor de opbouw van het advies gebruiken wij
de begrippen context, concept en content. Het
zijn begrippen uit de architectuur die ordening
kunnen brengen in de veelheid aan feiten,
indrukken, opvattingen en meningen die elke
dag op ons afkomen. De context is de wereld
om ons heen. Ontwikkelingen en factoren die
uitermate belangrijk zijn, maar die je niet kunt
sturen. Een concept is de mentale voorstel-
Economie en Natuur in Brabant | 5

ling van een abstract, algemeen idee of van
een cluster van samenhangende ideeën. Ten
slotte de content. Er zijn maar weinig ruimtes
of plaatsen waar niets gebeurt, waarvoor zelfs
geen programma is. Architecten zegt zo’n
onbestemde ruimte niets. Er is geen architectonische
ruimte zonder gebeurtenis, geen
ruimte zonder content
Een dergelijke ordening van denken is
nodig. We zien namelijk dat er op dit moment,
gedwongen door de nieuwe politieke realiteit,
overal stevig wordt nagedacht over nieuwe
verdienmodellen. Rijpe en groene ideeën
gaan over tafel. SER Brabant brengt in dit
advies enige ordening aan en zet daarmee de
lijnen uit voor een echte systeemsprong.
Dit verhaal begint met een opmerkelijke
gebeurtenis (zie: 1, Terugtredende overheid),
die aan de basis staat van een radicale
omkering van waarden. De natuur in brede
zin – inclusief bodemschatten, flora en fauna
– wordt steeds nadrukkelijker erkend als een
belangrijk ingrediënt voor het leef- en
6 | SER Brabant
werkklimaat en daarmee van de economie
in een bepaald gebied (stad, land, regio). In
de rangorde van gebieden kiest de provincie
steeds nadrukkelijker positie. Zo profileert
Noord-Brabant zich binnen de Europese Unie
als een vooraanstaande kennis- en innovatie
regio. Om die show te kunnen blijven runnen
zijn wetenschappers en andere knappe koppen
van wereldformaat nodig en die trekt een
provincie als Noord-Brabant vooral aan met
aantrekkelijke woon/werk milieus voor kenniswerkers
en topvoorzieningen op het gebied
van sport en cultuur. Om mee te draaien met
de Europese top voor wat betreft kennis en
innovatie moet je als (stedelijke) regio een
aantal zaken goed voor elkaar hebben, zoals
arbeidsmarkt, ondernemerschap, kwaliteit
van onderwijs en goede bereikbaarheid. De
sociale, culturele en ecologische kwaliteiten
van de provincie hebben niet alleen een intrinsieke
waarde, maar vormen noodzakelijke
randvoorwaarden voor het realiseren van de
nieuwe Agenda van Brabant.

Samenvatting
Probleemstelling
Kernvraag voor dit advies is hoe de belangen
van de bedrijven in Brabant beter of anders
kunnen worden gebundeld met de belangen
van natuur en landschap, geheel in de geest
van de Agenda van Brabant. Directe aanleiding
is dat de provincies vanaf 2014 financieel
verantwoordelijk worden voor het beheer
en de ontwikkeling van de natuur buiten de
gebieden waarvoor internationale verplichtingen
gelden (Natura 2000, KRW e.d.). Wij zien
dit als een kans voor een nieuwe, inspirerende
Brabantse aanpak. Voor de Brabantse financieringsopgave
wordt in dit advies uitgegaan
van een bedrag van ca. € 300 miljoen voor de
komende 10 jaar.
Veranderende context
SER Brabant schetst ingrijpende veranderingen
in de context van het natuur- en
landschapsbeleid. Als gevolg van de terugtredende
overheid gaat het krachtenveld tussen
publiek en privaat fors veranderen. In dat
veranderend perspectief gaat het vooral om
de kunst van het ‘loslaten’ door de overheid
en gezien de aloude overheidsdominantie op
dit terrein is dat een ware cultuurschok. De
commissie ziet echter vooral ook kansen. Het
advies komt met een nieuwe en uitdagende
filosofie, waarin natuur en landschap niet
langer worden gezien als kostenpost, maar als
een meerwaarde voor de regionale economische
concurrentiepositie. Gewezen wordt in
dit verband ook op de onomkeerbare trend
van duurzaam ondernemen in het bedrijfsleven
en de omvangrijke reeks van ‘green deals’
die inmiddels zijn gesloten. Hamvraag is nu
hoe de financiering van natuur en landschap
meer direct in verband kan worden gebracht
met de verdiencapaciteit van de Brabantse
economie, die jaarlijks ongeveer € 65 miljard
bedraagt. Waar zitten de nieuwe hefbomen
en wat betekent dat voor het provinciale en
regionale beleid?
Praktijktoets
Eén van de bouwstenen voor dit advies is een
onderzoek van Telos naar de ervaringen in
een 15-tal lopende projecten. Deze praktijktoets
wijst uit dat er bij bedrijven en private
partijen weliswaar best bereidheid is om te
investeren in natuur en landschap, maar dat
de huidige systematiek onvoldoende aanknopingspunten
biedt en niet tot het gewenste
succes zal leiden. Geconcludeerd wordt dat
er een schaalsprong nodig is, met fundamentele
veranderingen ten aanzien van zaken als
ownership en functieflexibiliteit van grondgebruik.
In dat kader worden suggesties
gedaan voor slimmer organiseren en slimmer
financieren. Belangrijk signaal is overigens dat
er in het huidige stelsel onvoldoende vertrouwen
bestaat tussen overheden en bedrijven.
Dat heeft in belangrijke mate te maken met
juridisering en doorgeschoten bureaucratie
en regelgeving. Het advies wijst in dit verband
op de noodzaak van het vermaatschappelijken
van natuurdoelen.
Concept
Voor de nieuwe koers van het natuur- en landschapsbeleid,
en met name de private financiering
ervan, wordt in het advies gewezen
op een aantal relevante ontwikkelingen die
Economie en Natuur in Brabant | 7

interessante conceptuele aanknopingspunten
bieden. Genoemd worden ondermeer
het topsectorenbeleid van het ministerie van
EL&I, de maatschappelijke innovatieagenda
rond thema’s als health, food en energie, de
vrijetijdseconomie en het nieuwe Europese
landbouwbeleid vanaf 2014 (GLB 2014). Op
deze ‘cross-over’ gebieden zit in potentie veel
nieuwe draagkracht voor natuur en landschap,
maar dat vraagt wel om nieuwe concepten en
allianties.
Dit advies komt met een uitdagende filosofie
en presenteert een nieuwe koers. Daarbij
wordt aangesloten bij het koersdocument
“Stad en Platteland”, eind 2011 gepresenteerd
als nieuwe koers voor het Brabantse
platteland. Naar het oordeel van SER Brabant
is dit een belangrijke eerste stap voor
een nieuwe aanpak, omdat er meer ruimte
komt voor bedrijven en burgers. Er is echter
verdergaande vernieuwing nodig, door echte
verbindingen te zoeken met de stedelijke
gebieden. Daar zit immers een belangrijk deel
van de verdiencapaciteit van de economie.
De gewenste bundeling van beleid en middelen
vraagt in onze optiek voor een echte
schaalsprong.
Belangrijk uitgangspunt in de voorstellen
van SER Brabant is dat economie en natuur
als evenwaardig worden beschouwd. Zoals
bekend is dat niet de gangbare praktijk in de
ruimtelijk-economische modellen. Tevens
vraagt de nieuwe koers om een ‘mental shift’
want uitgangspunt moet worden dat zowel de
natuur als het bedrijfsleven eraan moeten kunnen
verdienen. Het vraagt nieuwe business of
‘verdienmodellen’.
Nieuwe Verdienrichtingen
Langs twee hoofdlijnen – ‘slim financieren’
en ‘slim organiseren’ – wordt in dit advies een
scala aan nieuwe verdienrichtingen gepresenteerd.
SER Brabant komt dus niet met één of
enkele gedetailleerd uitgewerkte nieuwe verdienmodellen,
omdat die in de praktijk vorm
en inhoud moeten krijgen. Bij de inventarisatie
van nieuwe verdienrichtingen wordt tevens
onderscheid gemaakt tussen “optimaliseren”
8 | SER Brabant
en “herontwerpen” (compleet vernieuwen)
en daarmee ontstaat een matrixschema aan
opties. Stelling is dat het debat in Brabant nu
vooral moet gaan over herontwerpen, omdat
optimaliseren binnen de bestaande mogelijkheden
– hoe waardevol ook – te weinig soelaas
zal bieden.
Als het gaat om herontwerpen staat
“gebiedsontwikkeling 3.0” centraal in het denken
van SER Brabant, dit wordt gepresenteerd
als operationeel kader. Het natuur- en landschapsbeleid
zoekt in die visie aansluiting bij
de economische strategische agenda’s van de
regio’s. Gepleit wordt voor de totstandkoming
van regionale masterplannen voor gebiedsontwikkeling,
waarin overheden en hun
stakeholders gezamenlijke ambities formuleren
over natuur, landschap en biodiversiteit. In
die setting worden de juridische kaders (EU)
volgens SER Brabant eerder een stimulans dan
een last. In het verlengde van het voorgaande
opteert SER Brabant voor het ontwikkelen
van regionale natuur- en landschapsfondsen.
Actueel voorbeeld is de overeenkomst over
het regionaal fonds Eindhoven Airport, waaraan
op dit moment wordt gewerkt. Het instellen
van regionale fondsen is gekoppeld aan de
filosofie om processen fundamenteel anders,
dat wil zeggen aan de voorkant, te gaan regelen.
De meerwaarde voor het bedrijfsleven is
dat dit voorkomt dat men in lange juridische
processen vervalt die veel geld gaan kosten.
Het is beter dat geld in de kwaliteit van de
omgeving te steken. Dit vereist echter wel een
principiële inspanning en gebaar van zowel de
natuurorganisaties als het bedrijfsleven. Deze
gedachte is cruciaal voor het nieuwe denken
over economie en natuur.
Concretiseringsslagen
Er wordt geëindigd met handreikingen voor
operationalisering. De Brabantse opgave
krijgt een regionale verbijzondering door
aansluiting te zoeken bij de vier Brabantse
samenwerkingsregio’s en de op deze schaal
ontwikkelde economische strategische
agenda’s (het “economisch DNA” van de
regio’s). Dringend advies is niet eerst in grote

structuren te denken, maar bij voorkeur te
starten met concrete projecten. Interessant is
het om waar mogelijk aansluiting te zoeken bij
de Landschappen van Allure, in welk kader de
provincie een stevig investeringsbudget heeft
gereserveerd vanuit de Essent-gelden (€ 56,2
mln.). Dit budget moet in onze visie deels
dienen als aanjaaggeld voor nieuwe publiekprivate
arrangementen gericht op het maken
van echte allure.
Het advies duidt een aantal concrete
pilotgebieden aan waar interessante nieuwe
verbindingen kunnen worden gemaakt. Aanbevolen
wordt om bij voorkeur aan te sluiten
bij concrete probleemeigenaren, vaak grotere
bedrijven. Om nieuwe publiek-private ontwikkelingen
in de regio op gang te brengen,
is de betrokkenheid van ondernemers en met
name de grotere bedrijven namelijk cruciaal.
In verband daarmee wordt een door de BZW
aangekondigd initiatief omarmd; deze ondernemingsorganisatie
heeft gemeld convenantpartner
te willen zijn voor de op Brabants
niveau te sluiten Green Deal “Economie &
Natuur”.
Het spel op de wagen
Dit advies pleit in feite voor het voeren van
een tweesporenbeleid: via projecten wordt
toegewerkt naar nieuwe kaders, waarin
de bedrijven zich verbinden aan de doelen
van natuur en landschap. Het gaat in eerste
instantie om concrete, soms ook kleinschalige
win-win projecten gericht op het vergroten
van ondernemingsruimte en het verbeteren
van de landschappelijke kwaliteit. Hamvraag
is nu hoe ‘het spel op de wagen’ kan komen. In
onze visie speelt de provincie daarbij een
doorslaggevende rol, vergelijkbaar met BHBaanpak
(herstructurering bedrijventerreinen).
Vernieuwende initiatieven moeten worden
uitgelokt en concrete doelstelling zou moeten
zijn dat er binnen een half jaar wordt gestart
met een 4-tal projecten ‘nieuwe stijl’.
Kernvraag voor de provincie is of men
bereid is het oude los te laten en te kiezen voor
een systeemsprong. Ofwel, is er bereidheid
te acteren vanuit een andere dan de traditionele
machtsrol? Naar aanleiding van deze
strategische kernvragen eindigt het advies met
de volgende vijf beleidsprioriteiten voor de
provincie:
1. Zet de marsroute uit naar een nieuwe,
eigen Brabantse koers Economie & Natuur
vanaf 2014 en creëer de juiste bestuurlijke
en planologische randvoorwaarden
2. Profileer Brabant als proeftuin voor innovatie
en bied in concrete pilotgebieden
operationele voorwaarden voor een
regionale strategische aanpak van economie
en natuur, in dit advies aangeduid met
‘gebiedsontwikkeling 3.0’
3. Maak de shift van overheidsdominantie
naar marktgeoriënteerd denken (‘kunst
van het loslaten’); schep maximale experimenteer-
en ondernemingsruimte (‘third
spaces’) voor het in de praktijk ontwikkelen
van nieuwe verdienmodellen
4. Zet investeringsbudget van de Agenda van
Brabant in, vanuit de verschillende compartimenten,
als versneller voor de nieuwe
Brabantse koers natuur & landschap
5. Richt samen met kennisinstellingen en
bedrijven een expertisecentrum in voor het
bundelen van kennis en onderzoek op dit
nieuwe terrein
Economie en Natuur in Brabant | 9

I. Context
1. Terugtredende overheid
De provincies zijn vanaf 2014 financieel
verantwoordelijk voor het natuurbeleid, met
uitzondering van de gebieden waarvoor internationale
verplichtingen gelden (Natura 2000,
KRW, Biodiversiteitsverdrag), deze blijven
onder rijksverantwoordelijkheid. Het Rijk
voegt daartoe vanaf 2014 jaarlijks € 105 mln.
(prijspeil 2011) toe aan het Provinciefonds.
Daarnaast krijgen de provincies de inrichting
van het landelijk gebied, het regionale
beleid voor recreatie en toerisme, het landschap,
de structuurversterking van de landbouw
en leefbaarheid in hun portefeuille. De
bestuurlijke heroriëntatie van het Rijk wordt
onderbouwd en uitgewerkt in de Visienota
bestuur en bestuurlijke inrichting. Het kabinet
geeft hierin weer hoe het overheidsapparaat
en de bestuurlijke inrichting moeten worden
vereenvoudigd.
2. De kunst van het loslaten, beetpakken &
versnellen (Het nieuwe krachtenveld)
De kunst van het loslaten: het kabinet beoogt
een krachtige, kleine (compacte) en dienstverlenende
overheid die slagvaardig kan opereren.
Het bestuur zal met minder belastinggeld,
minder ambtenaren, minder regels en
minder bestuurders moeten functioneren, op
basis van de uitgangspunten “je gaat erover of
niet” en “je levert tijdig”. Niet door terugtred,
niet door alles maar aan de markt over te laten,
maar door een doelmatiger organisatie en een
werkwijze die veel meer steunt op maatschap-
10 | SER Brabant
pelijke kracht en dynamiek. Niet voor, maar
door mensen, denken en doen.’1
De kunst van het beetpakken: niet alles
oppakken wat een ander – in dit geval de rijksoverheid
– laat vallen. Provincies moeten hun
eigen profiel ontwerpen en bewaken. Essentieel
is daarbij de vraag: kun je als provincie
het verschil maken? En, zo ja, waar? Noord-
Brabant beantwoordt die vraag als volgt: ‘Het
eigentijdse bestuurlijke profiel van de provincie
draait volgens ons om ruimte, economie en
de wisselwerking tussen beide. In de vorige
eeuw heeft de provincie een sterke positie
gekregen op het domein van de ruimtelijke
ontwikkeling en fysieke omgeving en inrichting.
Daar liggen onze kerntaken en zijn we
wettelijk bevoegd. In lijn met het advies van
de Commissie-Lodders zien wij een toenemende
rol voor de provincie weggelegd in het
ruimtelijk-economische domein. Wij willen
focussen op de taken die van oudsher tot onze
core business behoren.’ Voor meer informatie,
zie: Agenda voor Brabant.
De kunst van het versnellen: Nederland
doet er veel te lang over om de omslag naar
een duurzame economie te maken. Veel initiatieven
lopen vast in regelgeving en procedures.
Daar zijn diverse redenen voor. Duurzaamheid
blijft als concept nog te veel in de
theoretische sfeer en in de waan van ‘papieren
akkoorden’ hangen.
Wil het effect hebben op de manier waarop
mensen daadwerkelijk leven en succes boeken,
dan moet het ook in de praktijk wortel
1 Visienota – Bestuur en bestuurlijke inrichting:
tegenstellingen met elkaar verbinden, visie kabinet
10-10-2011.

schieten. Niet alleen bij de overheid, maar ook
in het bedrijfsleven, bij individuele burgers en
maatschappelijke instellingen. De rijksoverheid
– lange tijd monopolist in natuurbeheer
en landschapsontwikkeling – is niet vastberaden
genoeg, anders zouden de vooral in
ondernemerskring veelvuldig bekritiseerde
barrières, zoals regelgeving en procedures,
al lang zijn opgeruimd en zou de provincie
met publieke en private partners al in het gat
gesprongen zijn.’
3. Duurzaam Ondernemen, autonome trend
De afgelopen zes, zeven jaren rijpt bij ondernemers
het inzicht dat duurzaamheid niet
alleen geld kost, maar ook kansen biedt.
Nieuwe producten, diensten en werkwijzen
van innovatieve starters zoeken een weg naar
potentiële afnemers. Sommige sneuvelen
onderweg, maar per saldo zijn investeringen
in duurzaamheid bijzonder renderend, zo
blijkt uit onderzoek van Robeco. De beste
duurzame bedrijven boekten over de periode
2001-2011 een extra rendement van 16,1%.
In de ‘long/short-portefeuille’ was dit extra
rendement zelfs 33,7%! Geen wonder dat
steeds meer bedrijven worden aangetrokken
door het innovatie potentieel van deze veel
belovende nieuwe industrietak.2
Duurzaam ondernemen is een dwingende
trend in de opvatting van het bedrijfsleven.
Dat geldt zowel voor ondernemers als werknemers.
Dit werd onlangs bevestigd door de
BZW, die ter voorbereiding van haar strategienota
2012-2017 onderzoek heeft gedaan
naar de prioriteiten van hun leden. Duurzaamheid
blijkt samen met arbeidsmarkt en onderwijs
in de top drie van werkgeversprioriteiten
te staan. Dat er ook bij werknemers een sterk
groeiende aandacht is voor duurzaamheid en
een groene bedrijfsomgeving wordt bevestigd
door recent onderzoek3. Dit onderstreept dat
2 Keijzers, G. & J. Wempe, 2008, Entrepeneurship,
Innovation and Sustainability, in: W. Burggraaf, R.
Floren & J. Kunst, The Entrepeneur & The Entrepeneurship
Cycle, Van Gorkum, Assen.
3 Groen werkt beter, Kansen voor bedrijventerreinen
en natuur, Henk Bouwmeester (red), SDI 2010
er, meer dan in het verleden, kansen liggen
om het bedrijfsleven te betrekken bij natuur-
en landschapsontwikkeling.
4. Green Deals
De Engelse taal leent zich beter voor het
maken van kop en tussenkop dan het Nederlands.
Green Deal roept associaties op met
de New Deal4 en met Greenwheels5, maar
ook met concrete afspraken over duurzaamheid,
al dan niet schriftelijk vastgelegd en
voorzien van handtekeningen. Op 3 oktober
2011 hebben de ondernemingsorganisaties
VNO-NCW, MKB Nederland en LTO Nederland
samen met Natuur & Milieu en MVO
Nederland bijvoorbeeld hun handtekening
gezet onder een ‘Groene Groei Deal’ met de
overheid.
Deze Groene Groei Deal omvat een serie
ondertekende sector- en bedrijfsdeals (59)
die in de komende jaren verder zal worden
uitgebreid. Zo neemt de KLM zich voor om
200 keer van Amsterdam naar Parijs te vliegen
op afgewerkt frituurvet en willen Desso en
Van Gansewinkel tapijtafval recyclen. Essent,
Nederlandse Groen Gas Maatschappij en
Friesland Campina richten zich op vergisting
van mest tot vloeibaar biogas.
Minder spectaculair misschien, maar zeker
zo belangrijk zijn de praktijkvoorbeelden
waarbij stedenbouwkundige uitbreiding en
aanleg van bedrijventerreinen tegelijk ook
winst voor de natuur hebben opgeleverd.
Winsten uit grondverkoop zijn geïnvesteerd
in groen. Bijvoorbeeld in de Reeshof
in Tilburg (natuur langs de Donge), de wijk
Markiezaat in Bergen op Zoom, de High
Tech Campus Eindhoven en een Kempisch
bedrijventerrein te Bladel. Meer voorbeelden
in de handleiding Biodiversiteit gemeenten
www.biodiversiteitbrabant.nl
4 De New Deal was de naam van het programma
waarmee de Amerikaanse president Roosevelt zijn
land in 1932 uit de Grote Depressie wilde trekken.
5 Greenwheels exploiteert leenauto’s waar mensen
alleen maar voor betalen als ze de betreffende
auto’s ook echt gebruiken.
Economie en Natuur in Brabant | 11

Kaartje 1: Gebiedsgerichte topclusters
Verder zijn er plannen om bedrijventerreinen
deels ter beschikking te stellen van de
natuur. In 2012 begint een proef op vier locaties.
De betreffende bedrijventerreinen gaan
als verbinding fungeren tussen natuurgebieden.
Hierdoor zouden planten en dieren zich
beter kunnen verspreiden, waardoor ze in het
wispelturige Nederlandse klimaat meer kans
hebben om te overleven. Elf grote bedrijven
(stand 13 december 2011) hebben zich bij het
initiatief aangesloten, waaronder DSM, Akzo-
Nobel, Philips, KLM, Nutreco, ABNAmro
en DHV. Deze ondernemingen fungeren als
‘aanjager’.
5. Rangeerterrein ‘De Provincie’
De EU wordt langzaam maar zeker dominanter,
het rijk decentraliseert, en de provincie
wordt steeds meer een ‘rangeerterrein’ voor
de overheid en de private sector, een platform
voor joint action. Aan de kant van de overheid
staan de gemeenten, waterschappen en
(semi) overheidsinstellingen als TU/e, UvT,
12 | SER Brabant
ziekenhuizen en overige zorg- en onderwijsinstellingen.
Aan de kant van de private sector
staan de individuele bedrijven, de provinciaal
georganiseerde belangenverenigingen als
BZW, MKB, ZLTO, brancheorganisaties, vakbonden,
BMF, Brabants Landschap, Natuurmonumenten,
etc.
Movers en shakers
In dit nieuwe krachtenveld spelen individuele
ondernemers en (hun) ondernemingen steeds
meer de rol van aanjager (mover). Degenen
die de crisis hebben doorstaan, zijn klaar
voor nieuwe uitdagingen. Zij hebben schoon
genoeg van het ‘achteruit verdedigen’ en
loeren op de counter. De aanvallers onder hen
(koplopers, avant gardisten) zoeken de ruimte
op en die ligt bij alles wat met duurzaamheid
te maken heeft.
Het kan wat lijden. Nederlandse bedrijven
staan er financieel helemaal niet zo slecht
voor. Zeker niet als je het vergelijkt met de
Nederlandse huishoudens. De totale schuld

van alle Nederlandse huishoudens overtreft
het bruto binnenlands product (bbp)6 met 4%
(cijfers 2008). Daarmee zijn de Nederlandse
gezinnen Wereldkampioen schulden maken.
De banken behoren met 99% bbp tot de
shakers. De overheid doet het met een totale
schuld van 60% bbp het best, maar bezuinigt
niettemin om ideologische en bedrijfskundige
redenen – de compacte overheid.
Bedrijven hebben met een totale schuld
van 89% bbp weliswaar ook weinig ruimte
voor wilde avonturen, maar als er een kans is
op hernieuwde economische en maatschappelijke
voorspoed, dan ligt die hier. Als er één
stakeholder is die de Nederlandse economie
en samenleving uit de crisis kan trekken, dan
is dat het bedrijfsleven. Maar het management
daar zal eerst massaal de knop om moeten
draaien van business as usual naar duurzaam.
De decentralisatie van het natuurbeleid is
hiervoor een mooie testcase.
6 Bruto Binnenlands Product (BBP) is het totale
inkomen dat gedurende een jaar in heel Nederland
wordt verdiend
6. Verdiencapaciteit Brabantse economie
Noord-Brabant heeft een uitstekende uitgangspositie
in het kader van het landelijk
topsectoren beleid van het ministerie van
Economie, Landbouw & Innovatie.
Brabant heeft ‘comparatieve voordelen’ in
ten minste vijf clusters: high tech systems &
automotive (de Brainportregio mag zich het
centrum van het land noemen), food & agro,
lifescience, logistiek en aerospace & maintenance
(onderhoud van vliegtuigen en andere
hoogwaardige apparatuur). Door clustering
van bedrijven en kennisinstellingen ontstaat
een gigantische innovatie potentie die Noord-
Brabant geen windeieren legt.
De toegevoegde waarde (verdiencapaciteit)
van de Brabantse economie bedraagt
jaarlijks in totaliteit zo’n € 65 miljard Euro. Dat
is wat alle bedrijven in Noord-Brabant samen
aan waarde toevoegen aan ingekochte goederen
en diensten.
Het aandeel van de in bovenstaand schema
aangegeven topclusters bedraagt ca. 23 miljard
Euro, of wel ongeveer 35% van het Bruto
Regionaal Product. Het aandeel in de totale
exportwaarde van onze Brabantse economie is
hoger en bedraagt zelfs ruim 50%.
Economie en Natuur in Brabant | 13

II. Praktijktoets Telos
7. Lessen uit bestaande projecten
Ten behoeve van dit advies heeft Telos, het
Brabants centrum voor duurzame ontwikkeling,
onderzoek gedaan naar de ervaringen
die zijn opgedaan met bestaande projecten
gericht op de duurzame ontwikkeling van
economie en natuur. In totaal heeft Telos een
15-tal projecten geanalyseerd. De projecten
zijn zowel publiek als privaat van karakter en
variëren in fases van planvorming, realisatie en
beheer. In onderstaand schema zijn de onderzochte
projecten gerangschikt, het betrof
zowel projecten op het gebied van landschapsbeheer
als het ontwikkelen van bedrijventerreinen,
woningbouw en sponsoring:
Algemene conclusie uit dit onderzoek is dat
er best bereidheid is bij bedrijven en andere
private partijen om te investeren in de ontwikkeling,
maar dat de huidige systematiek
daarin in onvoldoende mate kan voorzien. Het
Planvorming Levende Beerze
14 | SER Brabant
Publiek Privaat
Maashorst
Realisatie De Groote Wielen
Brainport
De Peel
Beheer Het Groene Woud
Lifescape
huidige stelsel is vooral defensief van aard en
het is bureaucratisch, met rigide en ingewikkelde
regelgeving. Telos concludeert uit de
interviews dat investeringen in de natuur op
dit moment vooral als kostenpost worden
ervaren.
Feitelijke situatie is dat het overgrote deel
van de middelen voor beheer van natuur en
landschap afkomstig zijn van de overheid.
Waar private partijen bijdragen aan natuurontwikkeling,
gaat het bovendien in het
merendeel van de gevallen om natuurcompensatie.
Bij compensatie worden de gevolgen
van een ingreep in de natuur bestreden
door ergens anders natuur te ontwikkelen. In
de praktijk betekent dit dat voor de ontwikkeling
van woningbouw of bedrijfsgebouw
een financiële vergoeding wordt bepaald om
natuur mee te kunnen ontwikkelen, zgn. ‘rood
voor groen’ projecten.
Eindhoven Airport
Moerenburg
AFC Nieuw Prinsenland
Duurzaam industriepark Cranendonck
FujiFilm
Efteling
Schema 1: Overzicht getoetste plannen en projecten (Telos onderzoek)
Industrieterrein Moerdijk
Bedrijventerrein Saxe Gotha

Een belangrijke voorwaarde voor meer
private financiering van natuur is dat de (economische)
waarde van natuur beter benut kan
worden. In de onderzochte projecten vindt
dit tot nu toe nog maar zeer beperkt plaats.
Telos concludeert dat dit vraagt om fundamentele
aanpassingen in het huidige stelsel,
bijvoorbeeld veranderingen in eigenaarschap
als mogelijkheid om de economische waarde
van natuur te veranderen. Privaat eigendom
van natuur biedt de mogelijkheid om andere
investeerders aan te trekken.
In de interviews wordt ook door private
partijen aangegeven dat ze willen investeren
in natuur die op een of andere manier functioneel
is. Het kan dan gaan om recreatieve functies,
landschappelijke inpassing van bedrijven
of een bufferfunctie tegen milieu-overlast.
Deze economische functies zullen dan binnen
de voor de biodiversiteit in het gebied geldende
voorwaarden moeten worden ingevuld.
In dit kader pleit Telos voor het verruimen
van mogelijkheden van ‘functieflexibiliteit’.
Hierdoor kunnen de verschillende gebruiksmogelijkheden
van een gebied optimaal tot
waarde worden gebracht. Functieflexibiliteit
speelt ook in op de vraag van bedrijven naar
mogelijkheden om zich op een locatie te kunnen
blijven ontwikkelen. Op dit moment zien
bedrijven zich te vaak belemmerd door natuur
in hun omgeving.
Slimmer organiseren en financieren
Op grond van de vijftien onderzochte projecten
doet Telos een aantal voorstellen voor
‘slimmer financieren’ en ‘slimmer organiseren’.
Belangrijke denklijn is het bundelen
van de beschikbare middelen in (regionale)
natuurfondsen. Deze fondsen kunnen gevuld
worden met overheidsmiddelen, middelen uit
rood-voor-groen projecten, sponsorgelden
of andere opbrengsten. Bij lokale of regionale
fondsen zijn de projecten beter zichtbaar voor
de deelnemende (private) partijen en dat
geeft veel meer betrokkenheid en continuïteit.
Slimmer organiseren zou vooral gericht moeten
zijn op het vergroten van samenwerking
en vertrouwen tussen overheden, natuur- en
milieuorganisaties, burgers en bedrijven.
Vanuit deze samenwerking kunnen de economische
en maatschappelijke kansen van natuur
beter op elkaar worden afgestemd en elkaar
versterken. Ideaaltypisch wordt in dit nieuwe
model gekomen tot gezamenlijke keuzes, de
overheid is monopolist af. Belangrijk signaal
is het creëren van samenwerkingsverbanden
op een hoger schaalniveau, door tevens
verbindingen te leggen met stedelijke regio’s.
Samenwerking op dat hogere schaalniveau
kan zowel bestuurlijk als financieel een impuls
geven aan de natuur op het platteland.
Kosteneffectiviteit natuurontwikkeling
Verwacht mag worden dat de kosteneffectiviteit
van natuurontwikkelingsprojecten in
dit nieuwe samenspel van publieke en private
partijen explicieter en kritischer aan de orde
zal gaan komen. Wij vinden dat van belang,
want het onderzoek van Telos geeft ook aan
dat natuurontwikkelingsprojecten in het
algemeen relatief zeer kostbaar zijn. Bij afnemende
regionale middelen en budgetten zal
– meer dan tot dusver – de kosten-effectiviteit
en het mogelijk ontwikkelen van alternatieve
opties onderwerp van bespreking worden.
Economie en Natuur in Brabant | 15

III. Concept
8. Brabants buitengebied in een metropolitane
omgeving (verkiezingsmanifest)
In dit advies knopen we aan bij het verkiezingsmanifest
‘Brabants buitengebied in een
metropolitane omgeving’, dat eind 2010 werd
gepresenteerd door een groot aantal organisaties
die actief zijn op het gebied van natuur,
water, milieu, landbouw en recreatie: ZLTO,
Brabants Landschap, de Noord-Brabantse
Waterschappen, Natuurmonumenten,
Brabants Particulier Grondbezit, de Brabantse
Milieufederatie, Staatsbosbeheer en de
ANWB. Voorts is het manifest onderschreven
door de Brabants-Zeeuwse Werkgevers
(BZW) en het ToeristischOndernemersPlatform
(TOP) Brabant. Onderstaand worden de
kernboodschap en de visie op de actualiteit
kort samengevat. Er blijkt een breed maatschappelijk
draagvlak te ontstaan voor het
positioneren van natuur en landschap in een
breder (economisch) perspectief.
Kernboodschap
In het drukke en verstedelijkte Brabant
worden de kwaliteiten van het buitengebied
steeds meer op waarde geschat. Boeren,
burgers, inwoners en toeristen genieten van
het landschap met beek, bos, polders, heide
en weiden. Natuurgebieden bieden leefruimte
aan bijzondere plant- en diersoorten. Land- en
tuinbouw is een belangrijke gebruiker van het
buitengebied en is voor Brabant een economische
sector van belang. Behoud van de
vitaliteit van het platteland vraagt ook ruimte
voor andere sectoren, waaronder toerisme
en recreatie. Goed waterbeheer is voor de
vele functies in het buitengebied essentieel.
16 | SER Brabant
Partijen constateren dat de relatie tussen stad
en platteland verandert en intenser wordt.
Het platteland biedt een kostbaar spectrum
aan activiteiten en waarden die zowel voor
inwoners als toeristen in meer dan één opzicht
van grote betekenis zijn. Tegelijkertijd staat de
kwaliteit van het landelijk gebied onder grote
druk. Investeringen zijn noodzakelijk voor een
toekomstbestendig buitengebied, waar voor
de vele functies een duurzaam perspectief
lonkt.
Actualiteit
Er komen structureel minder rijksmiddelen
beschikbaar en de nationale overheid trekt
zich terug uit het domein van de natuur- en
plattelandsontwikkeling. Dat betekent dat
andere partijen (ondernemers en particulieren,
lagere overheden, maatschappelijke
organisaties, meer aan zet zijn om doelen te
realiseren. Creatieve oplossingen en nieuwe
verdienmodellen zijn nodig om dit te bereiken.
De opstellers van het manifest voelen
zich verantwoordelijk daarover mee te denken
en daaraan bij te dragen. Het manifest noemde
als uitgangspunten voor de toekomstige ontwikkelingen
in het landelijk gebied:
– Stad en Platteland in beleid, proces en uitvoering
sterker met elkaar verbinden
– Betrek burgers en bedrijven meer bij de
ontwikkeling van het platteland
– Om natuur- en landschapsambities buiten
de ‘topnatuur’ te kunnen realiseren
is er behoefte aan creativiteit en nieuwe
instrumenten
– Water is kansrijk als nieuwe aanjager van
uitvoeringsprojecten

– Het bedrijfsleven wordt er nadrukkelijk bij
betrokken
– Recreatie vormt de natuurlijke verbinding
tussen stad en platteland
– Nieuwe financieringsmogelijkheden maximaal
benutten voor een vitaal platteland
– De agrarische sector creëert verbindingen
tussen productielandbouw en burgers
– Faciliterende rol van de provincie komt
centraal te staan
9. Druk op de financiering
De centrale overheid trekt zich terug uit de
maatschappelijke vuurlinie. Vraagstukken en
problemen kunnen het best worden opgelost
door degenen die het aangaat, vindt het kabinet.
De overheid brengt dit nu ook in praktijk.
Om te beginnen met de zorg voor de Ecologische
Hoofdstructuur (EHS). Die komt vanaf
2014, zoals gezegd, bij de provincies te liggen.
Het Rijk beperkt zich tot de natuurkwaliteit
van gebieden waarvoor internationale en
Europese verplichtingen zijn aangegaan, de
Natura 2000-gebieden.
Er komen structureel minder rijksmiddelen
om de EHS te realiseren. Voor nieuwe natuur
komt er een herijking van de EHS die zal gaan
resulteren in een verdeling van primaire EHS
en overige EHS. In de primaire EHS zullen
de nog beschikbare overheidsmiddelen borg
moeten staan voor realisatie van de ambities
welke door particulieren, agrariërs, landgoedeigenaren
en terreinbeherende instanties
worden georganiseerd. In de overige EHS is
dat niet of zeer moeilijk te realiseren.
In verband met de overdracht van financiële
verantwoordelijkheid voor de EHS voegt het
Rijk vanaf 2014 jaarlijks € 105 miljoen toe aan
het Provinciefonds. Om de overgang te vergemakkelijken
wordt er tot 2014 ook nog geput
uit een potje met ILG-middelen7, maar daarna
worden de provincies geacht het operationele
en financiële beheer van de EHS voor eigen
rekening te nemen.
Wegens het gebrek aan middelen als gevolg
van de economische crisis zal de realisatie van
7 ILG = Investeringsbudget Landelijk Gebied.
de EHS over meerdere jaren worden gespreid.
Het landelijk akkoord decentralisatie natuur8
spreekt daarom over een ‘herijkte EHS’ die in
2021 wordt afgerond.
Uitgangspunt voor ons is dat de basisfinanciering
van de bestaande natuur binnen de
herijkte EHS (inclusief particulier en agrarisch
natuurbeheer) uit de reguliere algemene middelen
moet komen.
Aanvullend zijn dan nieuwe financierings-
en investeringsmiddelen nodig om in
de overige EHS, het landelijk gebied en de
kwaliteit van het landschap gewenste ontwikkelingen
op gang te krijgen. Het is met name
op deze laatstgenoemde segment dat SER
Brabant voorstellen aanreikt om de gewenste
ontwikkelingen door het aangaan van nieuwe
coalities alsnog tot stand te brengen.
10. Investeringsopgave voor Brabant
In deze paragraaf wordt, uitgaande van de
nieuwe context van het natuur- en landschapsbeleid
(overige EHS, landelijk gebied en kwaliteit
landschap) de Brabantse investeringsopgave
in een zo concreet mogelijk perspectief
gezet. Op voorhand willen we er daarbij op
wijzen dat niet het beeld mag ontstaan dat
sprake is van een nulsituatie. Er wordt bijvoorbeeld
in het kader van Stika (Stimuleringskader)
jaarlijks al € 18 mln. geïnvesteerd in
landschapsontwikkeling en ook in de agrarische
sector zijn concrete aanknopingspunten.
De ZLTO is bijvoorbeeld op zoek naar 7000 ha
GLB-landschap om maximaal te kunnen profiteren
van de EU-middelen (GLB 2014).
Wij schatten in dat de Brabantse investeringsopgave
v.a. 2014 neerkomt op grofweg
€ 300 mln., zoals uitgebeeld in schema 2 dat
zowel de ‘donkergroene’ natuur (topnatuur)
als de ‘lichtgroene’ natuur betreft. Hierbij
moet worden aangetekend dat dit bedrag
niet gezien moet worden als een doelstelling,
maar als voorbeeld van de effecten die
ontstaan door de terugtredende overheid. De
in nieuwe coalities te genereren fondsen zullen
niet alleen bedoeld zijn om de tekorten in
8 Onderhandelingsakkoord Decentralisatie Natuur,
Kabinet en IPO, 20 september 2011
Economie en Natuur in Brabant | 17

Investeringen
Natura 2000 gebieden
Investeringen
Primaire EHS (herijkt)
de “overige EHS” te repareren, maar evenzeer
om bij te dragen aan de kwaliteit van natuur
en landschap in de breedste zin, inclusief de
inschakeling van boeren bij landschapsbeheer.
Toelichting:
De Brabantse EHS-opgave bedraagt ruwweg
3.500 ha.
Uitgaande van € 80.000 per ha (eenmalige
uitgaven t.b.v. verwerving en inrichtingskosten,
excl. beheer) bedraagt de verplichting
voor de Brabantse EHS, gemeten over een
periode van 10 jaar, ca. € 280 mln. Hierbij is
ervan uitgegaan dat de provincie tot verwerving
en inrichting overgaat.
Een optie is dat de grond in eigendom van
de eigenaar blijft en een alternatief beheer, dat
aansluit bij de natuurdoelen wordt overeengekomen.
Rekening houdend met de noodzakelijke
investeringen in overig waardevol
landschap buiten de EHS, komt de commissie
grofweg op een inschatting van een te financieren
bedrag van ruim € 300 mln. Hieraan is
geen concrete tijdshorizon verbonden, maar
de commissie gaat vooralsnog uit van een
periode van 10 jaar (2012-2022).
11. De economische waarde van natuur
De memorie van toelichting in de Wet Natuur
geeft een kernachtige beschrijving van de
waarde van natuur: ‘Natuur vertegenwoordigt
een grote waarde, niet alleen in zichzelf, maar
ook vanwege alles wat zij de samenleving
biedt. Natuur voorziet in de basisbehoeften
van de mens, brengt veiligheid en draagt bij
aan zijn welzijn. Wat natuur de samenleving
18 | SER Brabant
Rijk
Provincie
Overige EHS Nieuwe Coalities
Investeringen landelijk gebied en kwaliteit
landschap
Nieuwe Coalities
Schema 2: Natuur & Landschap, opgave voor Brabant v.a. 2012
⎫
⎬ 300 mln.
⎭
biedt laat zich uitdrukken in verschillende
diensten: productiediensten (voedsel, hout,
zout water en biomassa), regulerende diensten
(waterveiligheid, waterhuishouding,
CO2-opslag) en culturele en welzijnsdiensten
(cultuurhistorie, genot, rust, ontspanning,
gezondheid, sociale relaties). Deze diensten –
Telos spreekt in haar onderzoek over ‘ecodiensten’
– laten zich vertalen in maatschappelijke
en economische waarden: financiële,
maatschappelijke en intrinsieke waarde.
Natuur en landschap werden tot voor kort
– ook in de economische rekenmodellen –
vooral gezien als kostenpost, met een exclusieve
verantwoordelijkheid voor de overheid
en NGO’s als hoeder van dit ‘zwakke’ goed.
SER Brabant pleit in deze echter voor een
‘mental shift’. De natuur levert namelijk nu al
een belangrijke bijdrage aan ons economisch
systeem en dat gaat de komende periode sterk
toenemen in verband met de vergroening
en verduurzaming van de economie. Denk
bijvoorbeeld aan de ontwikkelingen rond de
biobased economy waar belangrijke sectoren
als de agrosector en de chemie sterk bij zijn
betrokken. Het verdient overigens wel aanbeveling
die economische waarde nader in kaart
te brengen.
In de bosbouw, de agrarische sector en de
voedingsmiddelenindustrie vormen natuurlijke
processen momenteel al een directe productiefactor.
Ook de omzet van de recreatieve
sector is voor een deel gebaseerd op de beleving
van natuur en landschap. Water halen we
uit de natuur, waarbij gebruik gemaakt wordt
van de zuiverende werking die de natuur

hierop heeft gehad. De toegevoegde waarde
van deze direct aan de natuur verbonden
sectoren bedraagt ongeveer 8% van de toegevoegde
waarde van de Brabantse economie, in
totaal 5,5 miljard Euro, zie bovenstaande tabel.
De toegevoegde waarde van natuur
beperkt zich echter niet tot deze direct aan
de natuur verbonden sectoren. Een voorbeeld:
woningen die dicht bij de natuur zijn
gelegen, zijn meer waard dan andere woningen.
Onderzoek heeft uitgewezen dat deze
waardestijging kan variëren tussen de 4% en
12%. In Noord-Brabant ligt deze waardestijging
rond de 6%. Voorts zijn de voordelen van
natuur voor gezondheid evident, maar dat is
moeilijk te kwantificeren. Bekend is wel dat
zicht op een natuurlijke omgeving concentratieverhogend
en stressverminderend is.
Natuur helpt ook om de fysieke gezondheid
van mensen op peil te houden door recreatieve
activiteiten zoals wandelen en fietsen
uit te lokken. Tot slot heeft de natuur ook een
waarde vanuit zichzelf (intrinsieke waarde).
Economisch onderzoek (Telos verwijst naar
Brouwers e.a.1999) dat huishoudens enkele
tientallen Euro’s per jaar over hebben voor het
in stand houden van natte natuurgebieden.
In algemene zin kan worden geconcludeerd
dat een mooie, rustgevende en groene omgeving
een steeds belangrijker factor is voor het
vestigingsklimaat. Voor bedrijven die zich in
Brabant willen vestigen of in Brabant willen
blijven is het in belang toenemend argument,
naast uiteraard andere economische argumen-
Toegevoegde waarde [mln. Euro]
Landbouw, bosbouw en visserij 1.137
Voedings- en genotmiddelenindustrie 3.793
Waterleidingbedrijven 237
Sport en recreatie 241
Totaal 5.408
Tabel 1: Toegevoegde waarde aan natuur verbonden sectoren (2008)
Bron: CBS, bewerking Telos
ten. Interessant is dat uit onderzoek9 blijkt dat
ook werknemers steeds meer prijs blijken te
stellen op een natuurlijk ingerichte buitenruimte.
Hieruit kan worden geconcludeerd
dat een groene bedrijfsomgeving de komende
jaren een strategische factor zal worden in de
‘war for talent’, die als gevolg van de vergrijzing
gaat ontstaan op de arbeidsmarkt.
Op grond van voorgaande beschouwingen
komen wij tot de conclusie dat de economische
waarde van de natuur aanzienlijk hoger
moet zijn dan het door Telos genoemde
(directe) cijfer van 5,4 miljard Euro. Dat
biedt perspectief voor het doorvoeren van
de ‘mental shift’ in de Brabantse natuur- en
landschapsaanpak.
12. De waarde van Water
Het domein water biedt interessante kansen
voor nieuwe slimme verbindingen tussen
economie en natuur. De blauwe opgave is
omvangrijk en water is, vanwege de kwaliteit
van het grondwater, een belangrijke vestigingsplaatsfactor
in Brabant. Denk daarbij
aan belangrijke dragers van de economie als
de voedings- en genotmiddelenindustrie en
de agrofoodsector. Daarnaast is water een
indirecte randvoorwaarde voor economische
ontwikkeling: zowel ten behoeve van
de landbouwproductie als voor het in stand
houden en verbeteren van de landschap- en
natuurwaarden, als basis voor onder andere
de gezondheids- en vrijetijdseconomie.
9 ‘Groen werkt beter, Kansen voor bedrijventerreinen
en natuur’, Henk Bouwmeester (red), SDU
2010
Economie en Natuur in Brabant | 19

Voor een nadere duiding van de regionale
waarde van water verwijzen wij naar een verkenning
die Waterschap Aa en Maas enkele
jaren geleden heeft gemaakt10. De jaarlijkse
netto kosten van het schap (€ 89,4 mln.,
2008) zijn afgezet tegen de baten van enkele
verschillende typen waterlichamen zoals een
watertransportweg, een recreatieplas, een
waterrijk hoogveengebied en een genormaliseerde
beek.
Uitkomst van deze verkenning was dat
sprake is van substantiële hefboomwerking,
zowel naar de consumptie als productiekant
van de regionale economie. Voorts verwijzen
wij naar een interessante publibatie van Telos
over de waardecreatie met water.11 Telos
heeft een ‘multi-input–multi-output analyse’
gemaakt en concludeert ondermeer dat een
slimmer doordacht watervoorraadbeheer
de sleutel vormt voor meer waardecreatie
met water. Een multifunctioneel gebruik
(recreatie, woonbestemming, landbouw en
natuur) van de voorraden vergroot kansen op
waardecreatie. Het gaat dan om zowel puur
economische als bredere maatschappelijke
waardecreatie.
Voor concretere investeringscijfers in het
Brabantse waterdomein refereren wij aan
een in 2009 door SER Brabant uitgebracht
advies over de economische doorwerking van
het Provinciaal Waterplan Noord-Brabant
2010-2015 12. Uit de berekeningen bleek dat
in 6 jaar tijd € 1, 7 miljard wordt geïnvesteerd
in waterkwaliteit, vooral in het kader van de
invoering van de EU Kaderrichtlijn Water.
Naast veiligheid gaat het ondermeer om zaken
als zuivering en systeem- en natuurherstel.
In het algemeen zaken die ook economisch
van belang zijn omdat het de kwaliteit van de
bedrijfsomgeving en het vestigingsklimaat
verbetert. Wat vooral opvalt, is dat het totale
investeringsplaatje al een bredere ppp- en/of
pps-basis heeft:
10 De economie van het schap; over de economische
betekenis van een waterschap, 2008, Tom Bade e.a.
11 Waardecreatie met water, Telos 2010
12 Economische doorwerking PWP Noord-Brabant
2010-2015, Ecorys/ SER Brabant, september 2009
20 | SER Brabant
Rijk 616 mln. 36%
Brabantse waterschappen 537 mln. 32%
Gemeenten 208 mln. 12%
Industrie 177 mln. 10%
Provincie c.a. 120 mln. 7%
Waterbedrijven 38 mln. 2%
Voor nieuwe verbindingen is het uiteraard
vooral interessant te kijken naar de batenkant
van water. In het reeds aangehaalde
SER-advies zijn nieuwe economische kansen
aangeduid die in het Provinciaal Water Plan
nog onvoldoende aan de orde kwamen:
– Combinatie van waterberging en gebiedsontwikkeling
(diverse projecten w.o.
HOWABO)
– Betere afstemming van vraag en aanbod
(grond)water, zie Deltaplan Hogere
Zandgronden
– Innovaties in de industrie en landbouw
– Ontwikkeling van nieuwe producten
en diensten (verstevigen groenblauwe
diensten)
– Terugwinnen en verkoop van fosfaat (bv.
Energiefabriek, het SOURCE pilotproject
e.d.)
13. Transitie Stad en Platteland
(koersdocument)
De provincie wenst in de nieuw ontstane
werkelijkheid haar verantwoordelijk voluit te
nemen. Men is ervan doordrongen dat koerswijziging
nodig is. Dit wordt bevestigd door
het koersdocument ‘Stad en Platteland’, dat in
december 2011 is vastgesteld door Provinciale
Staten.
Het document schetst in grote lijnen de
visie van de provincie op een vitaal Brabants
platteland. Gesproken wordt wel van ‘stadteland’
omdat in onze dichtbevolkte provincie
stad en platteland verweven zijn en elkaar
nodig hebben. Die visie betekent dat er een
betere samenhang moet komen tussen de
economie, de leefbaarheid en gezondheid en
een rijke natuur en mooi landschap. Het gaat
dan vooral om de combinaties daartussen, de
‘slimme verbindingen’. SER Brabant oordeelt
positief over het koersdocument en de daarin

uitgewerkte hoofdlijnen en basisprincipes.
Er is sprake van een opmerkelijke koerswijziging
en dat biedt perspectief. Belangrijk
uitgangspunt, zeker ook voor een vernieuwd
natuur- en landschapsbeleid, is dat de transitie
in het landelijk gebied erop gericht is om een
gezonde economische basis te behouden (het
koersdocument noemt landbouw & agrofood,
vrijetijdseconomie, MKB). Ook wordt een
andere sturingsfilosofie aangekondigd, met
meer ruimte en verantwoordelijkheid voor
bedrijven en maatschappij. In dit verband
wordt een shift aangekondigd van ‘toelatingsplanologie’
naar ‘uitnodigingsplanologie’, met
vertrouwen als uitgangspunt. Overigens ademen
deze begrippen naar het oordeel van SER
Brabant nog te zeer het oude planologische
denken, vanuit de overheid als monopolist.
Hoewel wij dus zondermeer positief zijn
over de richting die de provincie wil inslaan,
is er ook aanleiding voor het maken van een
fundamentele kanttekening bij de nieuwe
provinciale koers. Men stelt namelijk vast dat
het beleid de facto alleen het landelijk gebied
betreft, over de verbinding met de steden
wordt wel gesproken maar dat komt verder
niet echt terug. In het vervolg van dit advies
zal duidelijk worden dat SER Brabant opteert
voor verbindingen (hefbomen) op een hoger
regionaal schaalniveau.
14. Agro­economie (GLB 2014)
De agrarische sector is van oudsher een
belangrijke strategische partner in het landelijk
gebied en bij het natuur- en landschapsbeleid.
In deze sector wordt de komende jaren
een stevige transitieslag gemaakt naar een
duurzame en concurrerende agrarische sector
in welk verband ook nieuwe verbindingen en
cross-overs centraal zullen staan (agro-economie).
Naar het oordeel van SER Brabant biedt
dat uitstekende aanknopingspunten voor de
natuur- en landschapontwikkeling. Met name
het GLB (gemeenschappelijk landbouwbeleid)
van de EU gaat vanaf 2014 voor veranderingen
en nieuwe kansen zorgen.
Het GLB gaat vanaf 2014 bestaan uit twee
pijlers:
1. De eerste pijler wordt gevormd door rechtstreekse
inkomenssteun aan landbouwers
die voldoen aan bepaalde voorwaarden die
in de EU-wetgeving zijn vastgelegd.
2. Bij de tweede pijler gaat het niet om geld
dat direct naar de boeren gaat, maar om
beleid dat door de lidstaten en plattelandsontwikkelingsfondsen
samen wordt
gefinancierd voor zaken als het vergroten
van de biodiversiteit en milieubescherming
op het platteland.
Onze conclusie is dat met name de 2e pijler
interessante aanknopingspunten biedt voor
de nieuwe Brabantse koers ten aanzien van
het natuur- en landschapsbeleid. Hier zitten
namelijk expliciete aanknopingspunten voor
nieuwe collectieve arrangementen rond landbouw,
duurzaamheid en plattelandsontwikkeling.
De GLB-middelen, die uitgaan van 50%
cofinanciering, kunnen fungeren als “verdubbelaar”
van de beschikbare overige regionale
fondsen.
Voor de korte termijn (overgangsperiode)
vraagt SER Brabant overigens aandacht voor
een serieus probleem. Voor de vele contracten
agrarisch natuurbeheer (buiten ÉHS) die in
2012 en 2013 aflopen is namelijk vooralsnog
geen (provinciaal) budget beschikbaar. Dat
betekent dat bij een economische afweging er
de ploeg weer ingaat en dat betekent natuurverlies.
Een gemiste kans! Dit is laaghangend
fruit. Ook in het belang van het vertrouwen
van agrarische ondernemers, die straks hun
rol weer voluit moeten pakken, moet hier een
oplossing voor komen.
15. Vrijetijdseconomie
De vrijetijdseconomie gaat de komende
decennia een steeds grote betekenis krijgen in
de Brabantse economie en de sector Toerisme
& Recreatie zal zich doorontwikkelen als
een perspectiefrijke economische drager van
natuur en landschap. Deze sector is relatief
sterk vertegenwoordigd in Brabant, met als
overkoepelend orgaan het TOP (Toeristisch
Ondernemers Platform). Via het TOP lopen
contacten met Staatsbosbeheer, Natuur-
Economie en Natuur in Brabant | 21

monumenten en Brabants Landschap over
toeristisch-recreatieve bedrijfsontwikkeling in
combinatie met versterking van de ruimtelijke
structuur EHS en ook is de sector betrokken
bij de doorontwikkeling van projecten in het
kader van ‘Landschappen van Allure’. Daarnaast
zijn uiteraard ook interessante ervaringen
op te tekenen van individuele bedrijven
als De Efteling en de Beekse Bergen. Kortheidshalve
verwijzen wij op dat punt naar het
onderzoek van Telos.
Door het TOP is een toekomstvisie 202013
vastgesteld, bestaande uit een viertal visielijnen
en ambities die interessante aanknopingspunten
bieden voor een vernieuwende
natuur- en landschapsaanpak zoals die ons
voor ogen staat. Zie met name de volgende
punten uit de visielijn 3:
13 TOP, ‘Waarde(re)creatie in Brabant, Toerisme en
recreatie binnen de vrijetijdssector in 2020’, 2010
22 | SER Brabant
– In 2020 is de bijdrage van de sector aan de
leefbaarheid en vitaliteit van het platteland
zichtbaar vergroot.
– De sector wordt gezien als nieuwe economische
motor en zorgt voor meer
werkgelegenheid.
– In 2020 draagt de sector meer dan nu bij
aan de investeringen in het landschap, de
natuur- en cultuurhistorie, zowel op de
bedrijven zelf als in de (directe) omgeving
van de bedrijven.
– In 2020 heeft de hele vrije tijdssector, waaronder
toerisme en recreatie, een onderscheidende
positie verworven in het leef-,
woon- en vestigingsklimaat in Brabant.
Toeristisch Ondernemers Platform, Waarde(re)
creatie in Brabant, Visie 2020, visielijn 3

IV. Content
16. Nieuwe uitdagende filosofie
SER Brabant wil met dit advies een nieuwe en
uitdagende filosofie uitdragen voor de Brabantse
natuur- en landschapsaanpak. Natuur
en landschap moeten niet langer worden
beschouwd als een kostenpost, maar als een
meerwaarde waarvan met name bedrijven
en onderzoeksinstellingen kunnen profiteren
bij het aantrekken van internationaal
toptalent, wetenschappers en professionals.
Deze filosofie bevat onder meer de volgende
uitgangpunten:
– Economie en natuur zijn evenwaardig (verwaarding
van natuur)
– Een andere ‘mindset’ ten aanzien van
natuur en landschap (mental shift)
– Het bedrijfsleven moet er ook aan kunnen
verdienen
– Integrale benadering in plaats van
’potjesdenken’
– Regionale plannen (aansluiting bij
topclusters)
De Agenda van Brabant is ambitieus. De
provincie wil behoren tot de top vijf kennis- en
innovatieregio’s in Europa. Dat stelt bijzonder
eisen aan de kwaliteit van woon-, werk- en
leefomgeving. Het gaat kortweg om het slim
verbinden van ‘high tech’ en ‘high green’.
Kernvraag is nu hoe de investeringen in natuur
& landschap meer direct in verband kunnen
worden gebracht met de verdiencapaciteit van
de Brabantse economie die, zoals we hebben
gezien, ca. 65 miljard Euro bedraagt. Cruciaal
in het denken van de commissie is de evenwaardigheid
van economie en natuur, met
twee gespiegelde veronderstellingen:
– voor een vitaal landschap is een vitale economie
noodzakelijk
– een vitale economie is gebaat bij vitaal
natuur en landschap
‘Verinnerlijking’ van natuur & landschap staat
centraal in dit nieuwe denken. Dus niet alleen
zéggen dat natuur en landschap belangrijk
zijn voor overstijgende waardebegrippen als
gezondheid en kwaliteit van leven, maar het
diep van binnen ook voelen. Mensen veranderen
hun gedrag, betrokkenheid, motivatie en
inzet alleen uit eigen overtuiging, niet omdat
anderen het zeggen. Ondernemers zijn ook
mensen. Het geldt dus ook voor hen.
Hoe bereik je dat Brabanders zo trots op
Brabant, op z’n natuur en z’n landschappen
zijn, dat ze daarin willen investeren? Bijvoorbeeld
door middel van een gemeenschappelijk
verhaal (storytelling) over het belang
van natuur en landschap voor de economische
ontwikkeling van steden en bedrijven, ook al
is dat moeilijk of niet in geld uit te drukken
Het onderzoek van Telos heeft nog eens
uitgewezen dat het oude stelsel niet toereikend
is als basis voor de nieuwe koers.
Daarom wordt in dit advies gepleit voor een
fundamenteel andere benadering, weg van
het sector- en potjesdenken. Van compenseren
naar ontwikkelen! Dat houdt ondermeer
in dat er op grotere schaal, met meer middelen,
hogere doelen dienen te worden gesteld
met betrekking tot de ontwikkeling van economie
en natuur in Brabant. Een verregaand
integrale benadering dus.
Economie en Natuur in Brabant | 23

Deze lijn doortrekkend pleit SER Brabant voor
een nieuw model van gebiedsontwikkeling
(‘gebiedsontwikkeling 3.0’) waarin steden en
platteland echt integraal met elkaar worden
verbonden. Op die schaal zou ook bundeling
moeten plaatsvinden van de beschikbare
publieke en private middelen voor de natuur-
en landschapsaanpak.
De commissie opteert voor het maken van
regionale masterplannen Economie & Natuur
die aansluiten bij de regionaal-economische
strategische agenda’s in de Brabantse regio’s
(gebiedsgerichte topclusters). Op die schaal
zouden ook gezamenlijke ambities kunnen
worden geformuleerd over de te realiseren
biodiversiteitdoelen
17. IBA­gebiedsaanpak als wenkend perspectief
14
De IBA-gebiedsaanpak in Duitsland zien wij
als een wenkend perspectief voor een vernieuwende
aanpak van natuur- en landschap.
Afwijkend van de reguliere planologische topdown
benaderingen zijn IBA’s erop gericht
samenwerking tussen private partijen, organisaties
en burgers te stimuleren.
Onder de noemer Internationale Bauausstellung
(IBA) wordt in Duitsland al enige tijd
geëxperimenteerd met een creatief governance
concept voor (stads)regionale ontwikkeling.
Bij een IBA draait alles om de transformatie
van een stad, een regio of zelfs van een
deelstaat. Door middel van een culturele strategie
wordt een economische impuls gegeven
aan een bepaald gebied over een periode van
tien jaar, zodat het daarna op eigen kracht
weer verder kan. Het gaat om in vivo onderzoek:
de stad en/of de regio als laboratorium
voor planning en bouw van morgen. De eerste
IBA begon in 1901 op de Mathildenhöhe in
Darmstad. Bij alle IBA’s die daarna georganiseerd
werden was de uitdaging steeds hetzelfde:
de ruimte van de toekomst ontwerpen
14 Uit: Joks Janssen, ‘Erfgoed als katalysator voor
gebiedsontwikkeling. Lessen uit de Duitse praktijk’.
Topos, Periodiek over landschapsarchitectuur,
ruimtelijke planning en sociaal-ruimtelijke analyse 1
(2012) 32-37
24 | SER Brabant
en ontwikkelen. Hoe om te gaan met grote
problemen zoals industrieel verval (Ruhrgebied),
krimp (Saksen-Anhalt) of landschapsverandering
(Fürst-Pückler-Land)?
IBA’s zijn een uitnodiging aan de internationale
vakwereld van stedenbouwkundigen,
landschapsarchitecten en planologen, aan
private partijen en aan inwoners om een verandering
van een stad of regio vorm te geven.
IBA’s worden georganiseerd door consortia
van publieke en private partijen die samen een
besloten vennootschap (een Gmbh) vormen.
Een dergelijk IBA-Gmbh werkt coördinerend,
motiverend en initiërend en vormt het knooppunt
in een netwerk van internationale en
lokale experts die met elkaar in contact worden
gebracht rond een serie van prijsvragen,
conferenties, workshops, enzovoorts. Elke
stad of deelstaat kan het initiatief nemen voor
een IBA.
De meest spraakmakende IBA tot nu toe
was die in het Ruhrgebied. Na het sluiten van
de mijnen en afbouw van de staalindustrie in
het Ruhrgebied in de jaren zeventig en tachtig
resteerde een geruïneerd landschap, vuile
bodems, vervuild water en industrieel erfgoed
in de vorm van verlaten schachten en fabrieken.
Na een lang proces van economische en
sociale neergang en diverse pogingen om de
mijnbouw en staalindustrie door traditionele
economische structuurprogramma’s te steunen,
nam de regering van de Duitse deelstaat
Noordrijn-Westfalen een nogal onconventioneel
besluit om het tij te keren.
De IBA Emscher Park werd in het leven
geroepen om nieuwe aanpak te demonstreren
in de omgang met Europese industriële
regio’s. Deze heeft in de periode 1989-1999 in
het Noordelijk Ruhrgebied plaatsgevonden.
IBA Emscher park faciliteerde een proces van
economische reconversie en maatschappelijk
ombouw, waarin landschappelijke en
stedelijke kwaliteiten als beslissende elementen
werden gezien. De thema’s landschap
en industrieel erfgoed vormden de meest
beeldbepalende.
Het Duitse IBA-netwerk denkt aan verbreding
van het concept naar “European urban

exhibitions”. Deze internationalisering van het
merk “IBA” biedt kansen voor Nederlandse
steden en regio’s. Interessant in dat verband is
de organisatie van de eerste Euregionale IBA
in Basel vanaf 2020. Ook interessant zijn de
zogenaamde tweejaarlijkse Regionalen, die
de deelstaat Noordrijn-Westfalen voor haar
regio’s organiseert op basis van de ervaringen
die met IBA Emscher Park zijn opgedaan. De
Regio Parkstad Limburg heeft samen met
Aken en de Duitstalige gemeenschap van België
deelgenomen aan de “EuRegionale 2008”.
Deze EuRegionale focust met het concept
Grünmetropole op het gemeenschappelijke
industriële verleden. Dit verleden vormt de
basis voor nieuwe impulsen op het gebied van
toerisme, technologie en wetenschap.
18. Juridische kaders: ‘onsje minder’ of juist
een ‘onsje meer’
In Brabant wordt – evenals elders in Nederland
- de spanning tussen economische ambitie
en natuurbeschermingsrecht regelmatig
ervaren. Er bestaat een breed gedeeld gevoel
dat het zonde is om veel geld aan juridische
discussies en rechtszaken te moeten verliezen.
Ook binnen de commissie is dat een door allen
gedeelde overtuiging. In de nationale discussie
over deze spanning worden de oplossingen
in sterke mate gezocht in het schrappen van
natuurbeschermingsrecht.
Het is de vraag of dit een verstandige benadering
is. Dergelijke eenzijdige maatregelen
– in combinatie met aanzienlijke bezuinigingen
- brengen de internationale en Europese
natuurdoelstellingen niet dichterbij maar juist
minder goed haalbaar. Vooral nu zo’n 80%
van de Europees belangrijke natuurwaarden
in Nederland er niet goed voorstaat, zal het
natuurbeschermingsrecht dat nog wel blijft
bestaan (m.n. het Natura 2000-regime) aanzienlijk
gaan ‘verharden’.
Wij pleiten daarom voor een Brabantse aanpak
die zich kenmerkt door het zoeken naar
oplossingen waarbij natuurdoelstellingen juist
serieus worden genomen en actief dichterbij
worden gebracht. Dat deze weg veel verstandiger
is volgt niet alleen uit het bovenstaande,
maar is ook een belangrijke les van het lastige
stikstofdossier: door deze problematiek in o.a.
de rijkswetgeving lange tijd onvoldoende op
te pakken, is op vele plaatsen een achterstandsituatie
ontstaan die heeft geleid tot sterke
juridisering en de noodzaak van aanzienlijke
extra kosten voor herstel (PAS).
Zoals elders in dit advies wordt geconcretiseerd,
pleit SER Brabant daarom juist niet voor
een aanpassing van het beschermingsniveau
van natuurwaarden in wetgeving of beleid,
maar om een uitvoeringspraktijk waarbij
natuurdoelstellingen juist eerder bereikbaar
worden. Vanzelfsprekend vereist dit ook dat
wordt nagedacht over een financiering van
ambitieus natuurbeleid in Brabant, waarbij
een minder grote afhankelijkheid van de
rijksoverheid bestaat. Ook willen wij pleiten
voor het uitwerken van instrumenten die de
betrokken actoren stimuleren de bepleite weg
te volgen en belonen voor bereikte resultaten.
Is bijvoorbeeld denkbaar dat bedrijven die zich
aan de voorgestelde weg conformeren kunnen
rekenen op nader uit te werken procedurevoordelen
(bijv. meer ondernemingsruimte bij
duurzame bedrijfsplannen, snellere behandeling
vergunningaanvragen, e.d.). Van belang
daarbij is het maken van afspraken tussen
bedrijven, maatschappelijke organisaties en
overheden die er voor zorgen dat niet de juridische
details en formaliteiten, maar vooral de
gezamenlijke doelstellingen centraal kunnen
komen te staan.
19. Ondernemerschap centraal
Het is reeds betoogd. De gangmakers van de
economische, de ecologische en de sociaalculturele
ontwikkeling zijn op dit moment
vooral de entrepreneurs: initiatiefrijke, vernieuwingsgezinde
ondernemers, die gefocust
zijn op innovatie en het grijpen van kansen.
Entrepreneurship hoef je als overheid niet te
regelen. Dat regelt zichzelf, als je ondernemers
maar ruimte geeft om te manoeuvreren
en niet insnoert met regels. De oplossing ligt
vaak dichtbij. Ondernemerschap is in de praktijk
heel concreet. Een voorbeeld:
Economie en Natuur in Brabant | 25

Valid Express15 is a company offering
courier services. It employs people with a
slight physical handicap. And it was actually
feelings of frustration that led its founder
Nicolette Mak to launch the business in
1999. Nicolette Mak: ‘It all started with
my brother. It proved impossible for him to
find a job, even though he never gave up
trying. My brother suffers from a hereditary
muscle disorder and had been on the
dole for as long as ten years – in actual fact
ever since he left school. At that time I was
working as a freelance courier and it occurred
to me that this would be a perfect job
for my brother. Together we went to talk to
the Social Services Department and asked
if they could give my brother a car instead
of social security benefits. We expected
him to be able to pay back the car within a
year because of the work he would then be
able to do. The Dutch social welfare system
proved – and still proves – to be absolutely
unable to accommodate this type of
request, so our audience with the people in
charge lasted about five minutes and then
we found ourselves back in the street. I then
thought of a plan to start a courier service
employing only drivers with a physical
disability. And we have been growing ever
since: from one single client to well over six
hundred, and from eight permanent staff
members to fifty-five.’
Entrepreneurs zorgen voor de omslag van
baisse naar hausse in de eeuwig golvende
conjunctuur. Als de grotere bedrijven nog
druk aan het reorganiseren zijn, de overheid
stevig in de uitgaven snijdt en de consument
zich instelt op nog eens vele jaren van crisis en
kelderende huizenprijzen, kondigen entrepreneurs
de lente aan. Zij zijn de krokussen
van de economie. Overal zien ze kansen,
deze vormgevers van creatieve destructie.
En momenteel liggen die voor het grijpen
bij duurzame energie, duurzaam bouwen,
15 www.valid express.nl (2007). Retrieved August
2007 from http://www.validexpress.nl/site/
content/view/4/4/lang,nl/.
26 | SER Brabant
natuurbehoud, gebiedsontwikkeling en
andere facetten van duurzame ontwikkeling.
Daar valt veel geld te verdienen. Hoe landgoederen
en natuurlandschappen winstgevend
geëxploiteerd kunnen worden is nog niet
duidelijk.
Daar moeten nieuwe ‘verdienmodellen’
voor ontwikkeld worden, bij voorkeur door
middel van de mutual gains approach. Daar is
veel creativiteit bij nodig en aanzienlijk meer
ruimte voor ondernemerschap.
20. Experimenteerruimte (‘third spaces’)
Het scheppen van experimenteerruimte is
voor SER Brabant een sine qua non. Ervaringen
met innovatie- en transitietrajecten
wijzen uit dat vernieuwing niet tot stand komt
achter de tekentafel. Vernieuwing krijg je
in doelgerichte maar open experimenteerruimtes
(‘third spaces’), waarbinnen interdisciplinaire
teams met vertegenwoordigers
uit de Werelden van de drie O’s – Onderwijs,
Ondernemingen, Overheid (triple helix) – met
elkaar tekenen en rekenen ten behoeve van
een nieuwe toekomst. Daarvoor is mentale,
economische, bestuurlijke en fysieke ruimte
nodig. Voor het provinciaal beleid is het een
uitdaging om scherp de randvoorwaarden
te formuleren voor een dergelijke aanpak,
met het bijbehorende maatschappelijke
commitment.
Een recente publicatie van de POC (Provinciale
Omgevingscommissie)16 onderstreept
dat het belangrijk is om ondernemerschap de
ruimte te geven bij de versterking van het Brabantse
platteland. Er worden achttien economische
ondernemersactiviteiten beschreven
op of ten nutte van het Brabantse platteland.
Deze verhalen hebben mede aan de basis
gestaan van het POC-advies ‘Sjansen met
kansen op het platteland’. Ze geven inzicht in
de drijfveren en handelwijzen van deze ondernemers
met passie. Dat levert een staalkaart
van aanbevelingen op, waarvan goed gebruik
gemaakt kan worden bij beleid gericht op de
16 Ondernemers met een passie, voorbeelden van
inspirerend ondernemen op het platteland, Sjansen
met kansen op het platteland (POC, januari 2011)

versterking van het platteland. De centrale
boodschap: ‘Provincie en gemeenten, kruip
in de huid van de ondernemer, denk met haar
en/of hem mee en richt je organisatie daarop
in!’
21. Nieuwe Verdien Richtingen
Ondernemers kunnen persoonlijk dermate
geporteerd zijn voor natuur en landschappen
dat ze willen meebetalen aan een kwalitatieve
opwaardering daarvan. Maar dat zullen
ze dan à titre personnel moeten doen. In de
Nederlandse maatschappelijke orde worden
hun ondernemingen namelijk geacht naar
winst te streven. Dat betekent dat er een
business model (verdienmodel) moet zijn om
de investering in natuur en/of landschappen
te rechtvaardigen tegenover aandeelhouders,
banken, medewerkers, commissarissen,
partners en afnemers. Omdat de waarde van
natuur en landschappen moeilijk in geld is uit
te drukken (elke waardering is discutabel)
moeten er nieuwe verdienmodellen ontwikkeld
worden, waarbij de kwaliteit van natuur
op de een of andere manier wordt onderscheiden
en meetelt in de besluitvorming. Voor een
nadere aanduiding van de meerjarige opgave
voor Brabant (2012-2022) wordt uitgegaan
van een bedrag van ca. € 300 mln. dat publiek
en privaat op tafel moet komen, zie hiervoor
par. 10.
Nieuwe verdienmodellen moeten dus ten
grondslag liggen aan de nieuwe natuur- en
landschapsaanpak. Maar hoe gaan die nieuwe
verdienmodellen, waar iedereen in Nederland
op dit moment naar op zoek is, er nu precies
uitzien?
De commissie spreekt liever over “nieuwe
verdienrichtingen”, omdat de nieuwe modellen
zich in de praktijk zullen moeten ontwikkelen.
De boodschap is simpel: stop geen
kostbare tijd en energie in het ontwikkelen
van nieuwe theoretische modellen, maar
schep (regel) ruimte (zie hierboven: ‘third
spaces’) en ga in de praktijk met elkaar aan
de slag.
Ten aanzien van nieuwe verdienrichtingen
maken we onderscheid tussen de hoofdlijnen
“slimmer organiseren” en “slimmer financieren”.
Vooronderstelling daarbij is overigens
dat in de speurtocht naar nieuwe verdienmodellen
uiteindelijk organisatievraagstukken
centraal zullen komen te staan. Het gaat dan
om vragen over de organisatie van markten,
van de maatschappelijke verdeling van kosten
en baten, van investeringen en opbrengsten,
van publieke en private waarden. Hoewel
in de algemene opinie vooral wordt gedacht
aan nieuwe financieringsmodellen, is het in
de visie van SER Brabant dus niet primair een
financiële kwestie. Slimmer organiseren is van
nog wezenlijker belang.
Daarnaast maken we onderscheid tussen
“optimaliseren” en “herontwerpen”. Optimaliseren
is zoeken naar betere verdienmogelijkheden
of organisatiemodellen binnen de
huidige kaders. Maar de commissie wijst erop
dat daarbij echter al snel tegen grenzen wordt
aangelopen, binnen de mogelijkheden van
het ‘oude systeem’ zullen geen doorbraken
kunnen worden bereikt. Als voorbeeld wordt
verwezen naar een initiatief als het opzetten
streekrekeningen als financieringsbijdrage
bij de ontwikkeling van landschappen van
allure als het Groene Woud. Het is een goed
en sympathiek idee, maar is niet meer dan
een bescheiden bijdrage aan het te genereren
budget. Tegen die achtergrond vraagt de
commissie in dit advies vooral voor ‘herontwerpen’
van zowel organisatiestructuren als
financieringsmodellen. Daarover zal het debat
in Brabant vooral moeten gaan.
Voor een overzicht van de voorstellen en
ideeën van SER Brabant voor nieuwe verdienrichtingen
zij verwezen naar het schema op
pag. 30. Hieronder worden er enkele kort
uitgelicht.
22. Slimmer organiseren
De commissie pleit er, in wat het ‘Beraad van
het Ravelijn’ genoemd wordt, nadrukkelijk
voor om als uitgangspunt te nemen dat er aanzienlijk
minder zaken uit Brabant naar de Raad
van State gaan, door aan de voorkant van planningsprocessen
de zaken al fundamenteel af te
wegen en evenwichtig te regelen. Bij groot-
Economie en Natuur in Brabant | 27

schalige gebiedsontwikkelings projecten, zo
concludeert de commissie, kan er flink wat
procesgeld worden uitgespaard door stakeholders
zo vroeg mogelijk te betrekken bij de
keuzes die moeten worden gemaakt.
In dit opzicht knoopt dit advies aan bij
de Commissie Elverding17, die enkele jaren
geleden advies uitbracht aan het kabinet over
de versnelling van besluitvorming infrastructurele
projecten. Deze landelijke commissie
pleitte ervoor om decentrale overheden,
burgers, bedrijven en belangenorganisaties al
in de 1e fase te betrekken bij de probleemanalyse,
de formulering van ambities en de keuze
van het voorkeursalternatief.
Uitgangspunt bij elke nieuwe gebiedsgerichte
activiteit zou moeten zijn: hoe duurzaam
is de daarmee ingezette of ondersteunde
ontwikkeling? Waarbij duurzaamheid gedefinieerd
zou kunnen worden als: het creëren
van nieuwe manieren om te leven en succes
te hebben, zonder nadelige gevolgen voor de
mens en de planeet, nu en in de toekomst. In
de variant “optimaliseren’ kent SER Brabant
veel waarde toe aan het bundelen van investeringsmiddelen
in grote infrastructuurprojecten
of het ontwikkelen van campussen.
Als het gaat om ‘herontwerpen’ kent de
commissie veel waarde toe aan nieuwe modellen
voor gebiedsontwikkeling (gebiedsontwikkeling
3.0). Het natuur- en landschapsbeleid
moet in die visie aansluiting zoeken bij
de economische strategische agenda’s van de
regio’s. Gepleit wordt voor de totstandkoming
van regionale masterplannen, waarin
overheden en hun stakeholders (triple helix)
tevens gezamenlijke ambities formuleren over
natuur, landschap en biodiversiteit. In die setting
worden de juridische kaders (EU) volgens
SER Brabant eerder een stimulans dan een
last. Als inspirerend voorbeeld is in paragraaf
17 al verwezen naar de IBA-gebiedenaanpak in
Duitsland.
17 Adviesrapport commissie Elverding, “Sneller en
beter”, 2008
28 | SER Brabant
Bedrijventerreinen
Quick wins ziet de commissie voorts door
combinaties te zoeken tussen herstructurering
van bedrijventerreinen en de ontwikkeling
van functionele natuur. SER Brabant verwijst
hierbij ook naar de recent uitgebrachte
ondernemersvisie op bedrijventerreinen18,
waarin wordt gepleit voor meer aandacht voor
de herstructurering van bestaande terreinen.
Ook in die visie staat een regionale aanpak
voorop, die het ondermeer mogelijk moet
maken om – via regionale grondbedrijven – de
plussen en minnen te delen met betrekking tot
gronduitgifte en herstructureringen.
23. Slimmer financieren
De commissie ziet aantrekkelijke mogelijkheden
voor quick wins bij het slimmer financieren
van grote infrastructuurprojecten, bij de
ontwikkeling en herstructurering van bedrijventerreinen
en bij de ontwikkelingen op het
gebied van toerisme en recreatie. Nieuwe
financieringsvormen als de Streekrekening
Groene Woud worden als waardevol aangemerkt.
SER Brabant vindt dit allemaal waardevolle
zaken, maar is wel van mening dat
het niet toereikend zal zijn rekening houdend
met de forse financieringslast die de regio de
komende jaren moet dragen. Daarom moet de
focus vooral gericht zijn op herontwerpen.
Echte vernieuwing van financieringsmogelijkheden
betreft regionale fondsvorming. De
commissie effent de weg voor natuurfondsen
nieuwe stijl ten behoeve van robuuste, herkenbare
gebieden in de directe leefomgeving
(regio). Zij ziet hier grote kansen. Actueel
voorbeeld is de overeenkomst over het regionaal
fonds Eindhoven Airport, waaraan op
dit moment wordt gewerkt. Het instellen van
regionale fondsen is gekoppeld aan de filosofie
om processen fundamenteel anders, dat
wil zeggen aan de voorkant, te gaan regelen.
De meerwaarde voor het bedrijfsleven is
dat dit voorkomt dat men in lange juridische
processen vervalt die veel geld gaan kosten.
18 Ondernemersvisie Bedrijventerreinen Brabant,
BZW, KvK Brabant, KvK ZW Nederland, december
2011

Het is beter dat geld in de kwaliteit van de
omgeving te steken. Dit vereist echter wel een
principiële inspanning en gebaar van zowel de
natuurorganisaties als het bedrijfsleven. Deze
gedachte is cruciaal voor het nieuwe denken
over economie en natuur.
Een ander aantrekkelijk verdienmodel om
bedrijven veel directer te betrekken bij de
inrichting van hun groene omgeving is de
uitgifte van Gebiedsaandelen.19 Nederland
heeft de aandelen uitgevonden. Het is een
simpele methode om kapitaal te vergaren voor
een vennootschap (onderneming), waarbij de
verstrekkers van de benodigde middelen ook
nog eens mentaal (mede)eigenaar worden.
Het beleggen in gebieden door particulieren
en pensioenfondsen is een nog tamelijk
onbekend fenomeen. Wellicht zijn er fiscale
mogelijkheden te creëren in de sfeer van de
commanditaire vennootschappen, analoog aan
de cv’s voor scheepsbouw. Denk aan aandelen
CV Groene Woud, CV Landgoed De Utrecht
of CV Brabantse Wal.
19 Idem, blz. 22
Een ultieme nieuwe financieringskans
ligt naar het oordeel van SER Brabant in de
mogelijke verruiming van de handel in emissierechten,
vanaf 2013. Dit is nog onderwerp
van bespreking in de Tweede Kamer.
Momenteel moeten bedrijven nog op
locaties ver weg investeren, bijvoorbeeld
in de bouw van een duurzame woonwijk in
Boekarest om in aanmerking te komen voor
compensatie van CO2 en NO2-uitstoot. Als
investeringen in de eigen omgeving ook
gelden als vereffening van emissies, dan is dat
een stimulans voor de regionale economie
en ontstaat een directe hefboom vanuit de
verdiencapaciteit van de Brabantse industrie.
Maar zover is het nog niet en bovendien
kunnen we in Brabant niet aan de knoppen
draaien. In onderstaand schema (pag. 30) zijn
de nieuwe verdienrichtingen langs de twee
hoofdlijnen ‘slim financieren’ en ‘slim organiseren’
in beeld gebracht. Door het onderscheid
tussen optimaliseren en herontwerpen
ontstaat een matrixmodel.
Economie en Natuur in Brabant | 29

Slimmer organiseren
Businesscases
biodiversiteit en
landschap (al dan niet
in gebied, al dan niet
irt maatschappelijke
innovatieagenda of
bedrijventerrein)
30 | SER Brabant
Optimaliseren Herontwerpen
Gebiedsontwikkeling Hefboomwerking grote
infrastructuurprojecten (bv.
Brainport Avenue, N69)
Investeringsimpulsen
Toerisme & Recreatie
Maatschappelijke Innovatie
agenda (crossovers)
Natuurcompensatie (bv.
Safaripark Beekse Bergen)
Bedrijventerreinen Functieflexibiliteit,
herstructurering,
parkmanagement
Slimmer financieren
Investeringen industrie
(CO2, NO2)
Uitbreidingsinvesteringen
bedrijven
Agrarisch natuurbeheer Financiering aflopende
contracten 2012/2013
Vermogensvorming
landschappen
Innovatie. What’s in it for me?
Regionale platfora waar bedrijven
elkaar ontmoeten en verbindingen
met elkaar leggen of waar 1 bedrijf
business ziet om biodiversiteit te
betrekken in haar bedrijfsvoering
(niet enkel als investering in een
fonds, landschappelijke inpassing
maar wellicht ook een nieuw
product ontwikkelen gebaseerd
op biodiversiteit)
Gebiedsontwikkeling 3.0
(regionale masterplannen,
omgevingsschappen)
Integrale duurzame T&R investeringsplannen
(bv. Milheeze)
-- Health, Food, Energy: nieuwe
dragers landschap
Groene bedrijventerreinen, natuur
door bedrijventerreinen, bv.
Brainport Innovation Campus
-- Industrie investeert in directe
omgeving (TK-voorstel)
Natuurcompensatie Regionaal natuur- en landschapsfonds
(Eindhoven Airport)
GLB 2014, 2e pijler:
plattelands-ontwikkelingsfonds
Streekrekening Gebiedsaandelen (aandelen CV
De Maashorst, CV Groene Woud)

V. Concretiseringsslag
24. Gebiedsontwikkeling 3.0
(operationeel kader)
In voorgaande hoofdstukken heeft de commissie
haar creatieve zoektocht beschreven
naar nieuwe verdienrichtingen voor economie
en natuur. Langs de lijnen van ‘slim financieren’
en ‘slim organiseren’ is een scala aan
mogelijkheden in kaart gebracht voor het
ontwikkelen van nieuwe verdienmodellen. De
commissie wilde het daar echter niet bij laten,
men hechtte er zeer aan te komen met concrete
voorstellen waarmee snel kan worden
gestart. Daarvoor worden in dit hoofdstuk
handreikingen gedaan. Dit met als uitgangspunt
dat de nieuwe, crosssectorale investeringmodellen
alleen in de praktijk, en dus niet
van achter de tekentafel, kunnen worden ontwikkeld.
Uit gesprekken met diverse betrokken
partijen leiden wij bovendien af dat er veel
animo is om ermee aan de slag te gaan. Men
ziet de noodzaak en er is een breed gedeeld
besef dat er een momentum is voor nieuwe,
slimme verbindingen.
In dit nieuwe denken is ‘gebiedsontwikkeling
3.0’ het operationeel kader. Behalve dat
dit erg goed aansluit bij de kracht en kerntaken
van de provincie als middenbestuur, is het ook
inhoudelijk een aantrekkelijk kader voor de
verdere concretiseringsslag.
Als wenkend perspectief voor dit nieuwe
model is in par. 17 al verwezen naar de IBAgebiedsaanpak
in Duitsland (Internationale
Bauausttelung). Bij een IBA draait alles om de
transformatie van een stad, een regio of zelfs
van een deelstaat. Afwijkend van de reguliere
planologische top-down benadering zijn de
IBA’s erop gericht om samenwerking tussen
private partijen, organisaties en burgers te
stimuleren.
Onder ‘gebiedsontwikkeling 3.0’ wordt
verstaan dat overheden samen met hun
stakeholders – publiek én privaat – de verantwoordelijkheid
nemen voor de strategie,
keuzes en financiering van gebiedsontwikkeling.
De strategische belangen van bedrijven
(hoogwaardige groene omgeving) en natuur
& landschap (allure, biodiversiteit) worden op
één noemer gebracht en gaan elkaar versterken.
Het bedrijfsleven gaat hierbij dus actief
meedenken over de natuur & landschapsontwikkeling,
zowel het groen in de directe
bedrijfsomgeving als de natuur op grotere
regionale schaal. Ook dat is immers een direct
bedrijfsbelang. Nieuw bij deze aanpak is dat
er vooraf zoveel mogelijk ontwikkelruimte
wordt geboden. In tegenstelling tot de huidige
aanpak wordt niet vertrokken vanuit een
gedetailleerd dichtgetimmerd kader. Partijen
dienen zich slechts te houden aan de dwingende
kaders van EU en Rijk (“juridische
kaders als stimulans”), verder worden door
de overheid geen gedetailleerde regels vooraf
geformuleerd.
25. Regionale verbijzondering
SER Brabant bepleit om in Brabant te kiezen
voor een opbouwmodel, en dus niet te
kiezen voor een afbouwmodel zoals landelijk
het geval is. Op basis van de eigen Brabantse
belangen zou gekozen moeten worden voor
een ’EHS-plus strategie’, overigens zonder
daarbij het beeld op te roepen dat Brabant in
de gaten moet springen die het Rijk laat vallen.
We hebben eerder al becijferd dat de totale
Economie en Natuur in Brabant | 31

egionale financieringsopgave ca. € 300 mln.
bedraagt, zie par. 10.
Om deze Brabantse opgave hanteerbaar en
operationeel te maken kiest SER Brabant voor
regionale verbijzondering. In het bijzonder
naar de schaal van de vier Brabantse sociaaleconomische
samenwerkingsgebieden:
– Noordoost-Brabant
– Zuidoost-Brabant
– Midden-Brabant
– West-Brabant.
Belangrijkste argument daarbij is de constatering
dat op dat schaalniveau inmiddels ambitieuze
strategische agenda’s zijn opgesteld
voor economische ontwikkeling, met een
doorvertaling naar onder meer bedrijventerreinen,
infrastructuur en arbeidsmarkt. Door
daar nu ook de natuur & landschapsontwikkeling
aan te verbinden wordt een directere
koppeling gelegd tussen natuur & landschap,
het “economisch DNA”van de regio en de daar
– in triple helix verband – spelende duurzame
ontwikkelingsthema’s als lifetech, food &
health, leisure en biobased economy.
De commissie pleit ervoor de regio’s uit
te dagen tot het maken van ‘regionale masterplannen’
die aan de hierboven beschreven
eisen van gebiedsontwikkeling 3.0 voldoen.
In de regio West-Brabant zouden partijen
bijvoorbeeld kunnen worden uitgenodigd
om een natuur & landschapsplan te maken,
met een businessplan gebaseerd op biobased
economy, in Midden-Brabant kan leisure de
onderlegger zijn, in Noordoost-Brabant food
& health en in Zuidoost-Brabant Brainport
Industries.
26. Aansluiten bij Landschappen van Allure
Er wordt een scherpere focus verkregen
door aansluiting te zoeken bij de provinciale
investeringsopgave ‘Landschappen van Allure’
(Agenda van Brabant). Daarmee snijdt het
mes aan twee kanten: er wordt ingezoomd
op kansrijke eerste focusgebieden én er is
daar al budget beschikbaar – in het kader van
de Essent-investeringsagenda – waarmee
ontwikkelingen kunnen worden aangejaagd
32 | SER Brabant
en investeringen van andere partijen kunnen
worden uitgelokt.
De provincie investeert in de periode
2011-2016 in totaal € 56,2 miljoen in drie van
de kansrijke landschappen die Brabant rijk
is: de Brabantse Wal, het Groene Woud en
de Maashorst. Dit vindt zijn legitimering uit
de Agenda van Brabant: mooie en sterke
landschappen zijn van grote waarde voor
een aantrekkelijke provincie, waar ondernemers
en werknemers graag willen wonen en
werken. Een aantrekkelijk vestigingsklimaat
draagt bij aan Brabant Europese topregio op
het gebied van kennis en innovatie. Het geld
om te investeren in deze ‘Landschappen van
Allure’ is afkomstig uit de opbrengsten van
de verkoop Essent-aandelen. Voor een goede
invulling van de investeringen werkt de provincie
samen met gemeenten, waterschappen,
het lokale bedrijfsleven en maatschappelijke
organisaties.
Dat hier interessante aanknopingspunten
liggen voor ‘Economie & Natuur’ wordt
onderstreept door de hieronder opgenomen
kenmerken en de investeringsrichtingen per
gebied. Wij noteren ondermeer als ambities:
het verbinden met de steden, het verbinden
van landschap met economische activiteiten,
stimuleren van toerisme & recreatie, vernieuwing
landbouw, verbindingen met zorg en
gezondheidszorg en het versterken van het
investeringsklimaat. Het behoeft geen nader
betoog dat dit aantrekkelijke aanknooppunten
biedt voor het model van gebiedsontwikkeling
3.0, zoals door ons gepropageerd.
Wat opvalt in de beschrijving van de ambities
van de drie Landschappen van Allure is
dat er in feite langs dezelfde verbindingslijnen
tussen natuur en economie wordt gedacht als
door ons bepleit, in de praktijk blijkt het nog
lastig te zijn die werelden aan elkaar te verbinden.
Wij noteren onder meer de volgende
ambities c.q. investeringsrichtingen:

Kaartje 2: Landschappen van Allure (bron: provincie Noord-Brabant)
Groene Woud
– Verbinden van de steden met Het Groene
Woud
– Verbinden van het landschap met economische
activiteiten
– Samenwerking versterken tussen overheid,
bewoners en ondernemers
– Stimuleren van toerisme in het gebied
De Maashorst
– Versterken van de (fysiek) verbinding
t ussen stad en platteland
– Productvernieuwing en verduurzaming
landbouw
– Verbreding van het recreatieve aanbod
– Versterken verbinding met gezondheid
en zorg
De Brabantse Wal
– Aantrekkelijk investeringsklimaat
– Beleefbaarheid van gebied voor bewoners
en bezoekers
27. Betrokkenheid grote ondernemingen
(initiatief BZW)
Door de projectleiders ‘Landschappen van
Allure’, waarmee de commissie het gesprek
is aangegaan, onderschrijven het belang
van dit SER-advies dat naar hun mening een
stevige impuls kan betekenen voor de missie
van Landschappen van Allure. Men gaf aan
de aansluiting met de regionaal-economische
agenda, en met name met de grotere ondernemingen
in de regio, nog te missen. Graag zou
men die belangrijke actoren als ambassadeur
willen betrekken bij de regionale uitwerking.
Een bijzonder goede ontwikkeling in dit
verband is dat de Brabants-Zeeuwse Werkgeversvereniging
(BZW) inmiddels heeft laten
weten op Brabants niveau convenantpartner
te willen zijn voor de af te sluiten Brabantse
Green Deal “Economie en Natuur”. Dat zal
ertoe bijdragen dat economie en natuur &
landschap niet langer afzonderlijke werelden
zijn, maar elkaar daadwerkelijk gaan
versterken.
28. Procesarchitectuur
Dit advies beoogt een systeemsprong of een
paradigmashift te bewerkstelligen: op naar
gebiedsontwikkeling 3.0. Dat klinkt goed en
is ook noodzakelijk, zie de uitkomsten van het
Telosonderzoek, maar de praktijk is dat we
soms al moeite genoeg hebben om gebiedsontwikkeling
1.0, de huidige manier van werken
op een fatsoenlijke manier uit te voeren.
Het uitwerken van de nieuwe aanpak gaat niet
vanzelf en dat maakt het extra van belang dat
er helderheid komt over de procesarchitectuur.
In deze paragraaf doen wij daarvoor een
voorzet.
Economie en Natuur in Brabant | 33

Het belang hiervan wordt onderstreept
door het Telos-onderzoek, dat wijst op een
reeks kritische succesfactoren: het belang
van een gedeelde gebiedsvisie en ambities,
gebiedsbetrokkenheid, kortere doorlooptijd
besluitvorming, een krachtig project leiderschap
en – last but not least – investeren in
samenwerking en vertrouwen tussen partijen
en netwerken. De mutual gains aanpak laat
ook in Brabant zien dat met behulp van deze
methodiek moeilijke dossiers zoals Aviolanda,
de N 69, ruimtelijke inrichting West
Brabant succesvol kunnen worden opgelost.
In het boekje “Het kan wel!”van Frans Evers
en Lawrence Susskind wordt deze praktijk
beschreven. Deze sluit aan bij de hieronder
beschreven procesarchitectuur
In deze handreiking voor de procesarchitectuur
grijpen wij terug op de praktijk van
vergelijkbare multi-actor processen (bijv.
de ontwikkeling van duurzame bedrijventerreinen),
waarbij de volgende stappen
worden onderscheiden:
Stap 1: Vastleggen van begrippenkader en
uitgangspunten
Gestart wordt met het door partijen expliciet
vastleggen van de vitale begrippen. Het
betreft dan vooral zaken als belangen, preferenties
en randvoorwaarden.
In het ontwikkelingsproces spelen verschillende
spelers een rol, elke met hun eigen
belangen en preferenties. Dit zijn de intentionele
factoren. Preferenties duiden op individuele
of groepsgebonden voorkeuren en zijn te
beschouwen als een onderdeel van belangen.
Daarnaast speelt een aantal externe, feitelijke
factoren een rol, bijvoorbeeld de fysieke
kenmerken van een gebied en haar omgeving
of het economisch DNA van de regio, maar
ook principes van wet- en regelgeving en
organisatiestructuren. Deze factoren worden
gekenmerkt doordat ze een gegeven zijn, wat
als uitgangpunt (moet) worden genomen.
Het zijn vanzelfsprekendheden die partijen
niet ter discussie kunnen of willen stellen,
maar die wel bepalend zijn voor de realisatie.
Tevens kunnen de verschillende mogelijk-
34 | SER Brabant
heden voor de meest optimale interpretatie
van wet- en regelgeving (bijv. normstelling!)
onderzocht worden. (definiëren van
experimenteerruimte!)
Stap 2: Visie op gebiedsontwikkeling
Op basis van evenwaardigheid van belangen
– bedrijfsbelangen en de belangen van
natuur & landschap – wordt door partijen
een gemeenschappelijke visie op hoofdlijnen
geformuleerd en onderbouwd op de
gebiedsontwikkeling.
Stap 3: Van feitelijke en intentionele factoren
naar randvoorwaarden
Op basis van de visie en confrontatie met de
feitelijke en intentionele factoren van de partijen
worden de voorwaarden uitgewerkt voor
de gebiedsontwikkeling. Onder ‘voorwaarden’
wordt in dit verband verstaan: de factoren
die realisatie van de visie mogelijk maken,
in dit geval de duurzame en hoogwaardige
integrale ontwikkeling van een gebied.
In de set van voorwaarden is er een aantal
dat essentieel of noodzakelijk is of als essentieel
en noodzakelijk wordt beschouwd door
de actoren. Dit noemen we de randvoorwaarden.
De randvoorwaarden zullen echter niet
allemaal van gelijk niveau zijn in termen van
belang dat eraan gehecht wordt door betrokkenen
en de mate van overeenstemming
erover in de groep.
Daarom dient onderscheid te worden
gemaakt tussen twee soorten randvoorwaarden:
1) randvoorwaarden waarover relatief
snel overeenstemming is te bereiken (‘harde’
begrenzende randvoorwaarden 2) randvoorwaarden
die voor discussie zorgen en waarvan
de rangorde door de spelers gezamenlijk moet
worden vastgesteld (prioriterende en onderhandelbare
randvoorwaarden). Voorbeelden
van harde begrenzende randvoorwaarden:
het verkrijgen van experimenteerruimte en
het bundelen van publiek-privaat beschikbare
middelen (‘slim financieren’) in een gebiedsontwikkelingsfonds.
Discussie kan bijvoorbeeld
gevoerd worden over het na te streven
ecosysteem.

Stap 4: Van randvoorwaarden naar doelstellingen
en doelen
Doelstellingen zijn van een hoger (abstractie)
niveau en dragen iets in zich van een waarde,
van een ambitie. Denk bijvoorbeeld aan een
visie om te komen tot het versterken van het
gebiedsimage door middel van thematische
gebiedsontwikkeling, waarbij verbindingen
worden gelegd met relevante economischmaatschappelijke
thema’s (voeding, gezondheid,
energie e.d.). Op basis van begrenzende
en prioritaire randvoorwaarden kunnen
doelstellingen worden geformuleerd en
gerangschikt.
Doelen zijn concreter: doelen operationaliseren
de doelstellingen om de visie te kunnen
realiseren. Het opsporen, formuleren en
afwegen van de na te streven doelen is een
lastig onderdeel van het planningsproces.
Stap 5: Start van het proces
(projectorganisatie)
Op basis van het opgestelde kader wordt
gestart met het gebiedsontwikkelingsproces
Brabantse Wal
Markiezaat – Aviolanda / Maintenance
met als ambitie het realiseren van de gezamenlijke
visie middels het ontwikkelen van
een duurzaam-economisch gebiedsconcept.
De leiding van het proces is in handen van
een onafhankelijke kennisorganisatie, die
het vertrouwen geniet van de verschillende
actoren en bestuurlijk mandaat heeft om te
experimenteren.
Stap 6: Borging eindproduct
Het eindproduct, de gebiedsontwikkelingsvisie
en investeringsagenda, wordt getoetst en
vervolgens geborgd in het ruimtelijk-economische
ontwikkelingsbeleid van provincie en
gemeenten.
29. Focusgebieden (pilots)
Als uitwerking van het voorgaande volgt in
deze paragraaf een eerste inventarisatie van
potentieel kansrijke gebieden (focusgebieden)
voor “Economie & Natuur, samen slimmer
investeren”.
In onderstaand schema zijn voorbeelden
van kansrijke gebieden in kaart gebracht,
Auvergnepolder – Green Chemistry Campus (Sabic) / Biobased
Economy / duurzame landbouw
Waterlinie – T&R / overig
Moerdijk – Havenvisie 2030 / Logistiek terrein
Groene Woud
Brainport Avenue – Brainport Innovation Campus, Brainport Industries
– Eindhoven Airport
Leisure Boulevard Midden Brabant – T&R, Efteling, Dreamport
Vossenberg, Katsbogten – Logistiek Terrein / Logistic Cities
Maashorst
’s-Hertogenbosch / Bernheze Voeding en gezondheid
Uden / Veghel Agrofood & feed
Oss Lifesciences
Schema 3: Focusgebieden
Economie en Natuur in Brabant | 35

Kaartje 3: Focusgebieden voor ‘gebiedsontwikkeling 3.0’
waarbij in eerste aanleg is aangehaakt bij de
Landschappen van Allure. De zoekgebieden
moeten echter hier niet toe worden beperkt.
De commissie dringt aan te komen met
concrete voorstellen in enkele pilotgebieden,
waar met partijen afspraken worden gemaakt
om volgens deze nieuwe aanpak aan de slag
te gaan. Aanbevolen wordt ‘coalitions of the
willing’ te zoeken. Als bijzondere kartrekkers
voor het ‘eerste uur’ worden de volgende
actoren ingeschakeld:
– High tech industrie – via Stichting Brainport
Industries
– Sector Toerisme & Recreatie – via TOP,
Toeristisch Ondernemersplatform
– Agrosector / voedingsindustrie – via ZLTO,
branche c.a.
In bovenstaand kaartje hebben we een eerste
selectie pilotgebieden ingetekend, waarbij
een relatie is aangebracht tussen natuur &
landschap (Landschappen van Allure) en relevante
economische activiteiten in de directe
omgeving.
36 | SER Brabant
Voorstel is om in deze focusgebieden
maximale experimenteerruimte te bieden aan
publieke en private partijen om met elkaar aan
de slag te gaan met gebruikmaking van het
hele arsenaal aan nieuwe verdienrichtingen
zoals in dit advies geïnventariseerd.
De uitwerking van de pilots houdt het volgende
in:
– Relevante publieke en private partijen
komen bij elkaar (gemeenten, bedrijven,
kennisinstellingen, zorginstellingen etc.)
– Er wordt een intentieovereenkomst gesloten
met het project Landschap van Allure
– Gezamenlijke partijen krijgen de opdracht
om met plannen van ‘echte allure’ te komen
met ruimte voor nieuwe businessmodellen,
gebaseerd op het economisch DNA van de
regio
– Gebruik maken van bestaande sterktes of in
het verleden ontwikkelde plannen (voorbeeld:
Auvergnepolder, waar nog oude
plannen zijn voor de Floriade)
– Ruimte voor nieuwe businesscases economie
en natuur

– Overheids- en bedrijfsinvesteringen moeten
elkaar versterken
– Bedrijven met passende (duurzame) investeringsplannen
krijgen ontwikkelruimte
– Provincie biedt maximale
experimen teer ruimte
– Nieuwe oplossingen creëren voor NIMBYbedrijven
in het gebied
– Verbinding zoeken met investeringstrajecten
in andere domeinen:
• grote infrastructuurprojecten (bijv.
N279/Brainport Avenue of ombouw
261/Efteling/Dreamport)
• grootschalige investeringen in het waterdomein
(waterschappen)
• investeringen agrosector / verdubbelaar
GLB 2e pijler
30. Convenant Eindhoven Airport
Dit hoofdstuk over de concretiseringsslagen
besluit met een actueel voorbeeld voor de
Brabantse Green Deal, namelijk het convenant
dat Eindhoven Airport gaat sluiten met haar
omgevingspartners.
Uit een tweejarig overleg tussen alle
belanghebbenden van Eindhoven Airport
(Alderstafel), is een convenant voortgekomen
(Aldersadvies) dat in februari 2011 door het
Kabinet en Tweede Kamer is overgenomen. In
het Aldersadvies wordt Eindhoven Airport een
ontwikkelmogelijkheid geboden tot 43.000
vliegbewegingen in 2020. Deze ontwikke-
ling dient gepaard te gaan met een vastgesteld
ambitieus pakket aan maatregelen dat leidt tot
hinderbeperking en een duurzame exploitatie
van Eindhoven Airport. Zo heeft Eindhoven
Airport zich gecommitteerd aan het hoogste
level, namelijk dat van 3+, van het ‘Airport
Carbon Accreditation’-programma van de
ACI (Airport Council International). Dit houdt
in dat de luchthaven op basis van geaccrediteerde
CO2 footprints een CO2 reductie plan
opstelt en uitvoert met als doel de geformuleerde
reductietargets te halen. Het einddoel
is om de luchthavenprocessen volgens dit
accreditatieproces CO2 neutraal te organiseren
met ingang van 2015. Eindhoven Airport
heeft zich ten doel gesteld om tot de leidende
luchthavens van Europa te horen op het
gebied van duurzaamheid en hierin een koppositie
te vervullen die past bij een innovatieve
hightech regio als de Brainport regio. Hierin
past de ontwikkeling van nieuwe Publieke Private
Samenwerking (PPS) die moeten leiden
tot de oprichting van een Natuur & Milieufonds
Brabant.
Dit wordt nu geconcretiseerd in de vorm
van een convenant over de instelling van een
regionaal natuurontwikkelingsfonds van
Eindhoven Airport met de natuur & milieuorganisaties,
de vereniging van omwonenden
(BOW) en, via de BZW, onderschreven door
de grotere ondernemingen in de regio.
Economie en Natuur in Brabant | 37

VI. Inzet provincie
31. Het spel op de wagen
Dit advies pleit in feite voor het voeren van
een tweesporenbeleid: via projecten wordt
toegewerkt naar nieuwe kaders, waarin
de bedrijven zich verbinden aan de doelen
van natuur en landschap. Het gaat in eerste
instantie om concrete, soms ook kleinschalige
win-win projecten gericht op het vergroten
van ondernemingsruimte en het verbeteren
van de landschappelijke kwaliteit. Pas in een
later stadium komt de systeembenadering,
op een hoger (EHS) abstractieniveau, aan
de orde. Dan gaat het om hogere waarden
zoals landschappelijke kwaliteit, regionale
concurrentiepositie, een goed vestigingsklimaat
en de Brabantse bijdrage aan de
biodiversiteitdoelstellingen.
Hamvraag is nu hoe ‘het spel op de wagen’
kan komen. Eén ding is immers wel duidelijk:
nieuwe publiek-private arrangementen, met
ondernemers in een actieve rol, zullen in de
praktijk vooralsnog niet als vanzelf tot stand
komen. Het Telos-onderzoek, dat integraal
onderdeel uitmaakt van dit advies, wijst
er immers op dat er nog veel wantrouwen
bestaat tussen de stakeholders.
In onze visie speelt de provincie een doorslaggevende
rol om het spel op de wagen te
krijgen, zoals dat ook bij de herstructurering
van bedrijventerreinen is gebeurd. Om impasses
te doorbreken moet er iemand opstaan die
de leiding neemt. Partijen in de regio’s moeten
worden uitgedaagd om op korte termijn
met concrete projectvoorstellen te komen die
passen in de nieuwe koers. Bij voorkeur zou
moeten worden aangeknoopt bij concrete
probleemeigenaren, zoals individuele bedrij-
38 | SER Brabant
ven. Om die vernieuwende initiatieven uit te
lokken wordt door de provincie begeleiding,
facilitering én financiering in het vooruitzicht
gesteld. Concrete doelstelling zou moeten zijn
dat er binnen een half jaar wordt gestart met
een 4-tal projecten ‘nieuwe stijl’, bij voorkeur
verspreid over de vier samenwerkingsgebieden
in Brabant.
32. Vijf prioriteiten voor het beleid
Het nieuwe natuur- en landschapsbeleid
wordt door dit advies in het hart van de
Agenda van Brabant geplaatst met als meest
ingrijpende elementen de evenwaardigheid
van natuur en economie en een compleet
nieuwe verantwoordelijkheidsverdeling tussen
publiek en privaat. Expliciet wordt daarbij
de verbinding gezocht tussen belangen van
bedrijven en de doelstellingen van natuur en
landschap.
Met deze nieuwe koers wordt door de provincie
ook versneld ingespeeld op de nieuwe
Omgevingswet. Kernvraag is in alle gevallen
of men bereid is het oude los te laten en te
kiezen voor een systeemsprong. Ofwel, is er
bereidheid te acteren vanuit een andere dan
de traditionele machtsrol?
Op basis van deze strategische kernvragen
komt SER Brabant tot de volgende vijf
beleidsprioriteiten voor de provincie:
1. Zet de marsroute uit naar een nieuwe,
eigen Brabantse koers Economie & Natuur
vanaf 2014 en creëer de juiste bestuurlijke
en planologische randvoorwaarden
2. Profileer Brabant als proeftuin voor landschapsinnovatie
en bied in concrete pilotgebieden
operationele voorwaarden voor een

egionale strategische aanpak van economie
en natuur, in dit advies aangeduid met
‘gebiedsontwikkeling 3.0’
3. Maak de shift van overheidsdominantie
naar marktgeoriënteerd denken (‘kunst
van het loslaten’); schep maximale experimenteer-
en ondernemingsruimte (‘third
spaces’) voor het in de praktijk ontwikkelen
van nieuwe verdienmodellen
4. Zet investeringsbudget van de Agenda van
Brabant in, vanuit de verschillende compartimenten,
als versneller voor de nieuwe
Brabantse koers natuur & landschap
5. Richt samen met kennisinstellingen en
bedrijven een expertisecentrum in voor het
bundelen van kennis en onderzoek op dit
nieuwe terrein
Economie en Natuur in Brabant | 39

Samenstelling commissie Economie & Natuur
dhr. E. van Dijk SER Brabant (voorzitter)
dhr. J. Baan Brabants Landschap
dhr. C.J. Bastmeijer Universiteit van Tilburg
dhr. J. Buckens Interpolis
mw. D. Castelein Efteling
dhr. J. Dijkstra Rabobank Nederland
dhr. H. Dona Ruimte voor Ruimte
mw. J. Driessen Shell Nederland Chemie BV
dhr. L. Dubbeldam SER Brabant (secretaris)
dhr. A. van Groenendael Deutsche Bank
dhr. K. van Heesbeen ZLTO
dhr. J. Meijs Eindhoven Airport
dhr. J.T. Mommaas Universiteit van Tilburg
dhr. G. van Nuland Brabant Water
dhr. H. Polman Gemeente Bergen op Zoom
dhr. J. van Raaij vh Intervet/MSD
dhr. J. Smeekens vh REDE / Brainport
dhr. P. Struik Fujifilm Manufacturing Europe BV
dhr. N. Verdaasdonk Brabantse Milieu Federatie (BMF)
dhr. L. Verheijen Waterschap Aa & Maas
dhr. A. Vermeer Raad Landelijk Gebied, vh ZLTO

Colofon
Dit is een uitgave van de Sociaal-Economische Raad (SER) Brabant
April 2012
Tekst: Leo Dubbeldam, Frank van Empel (www.woordwerk.net)
Vormgeving: Sander Neijnens, Bladvulling
SER Brabant
Postbus 70
5201 AB ’s-Hertogenbosch
073-6806660
www.serbrabant.nl
info@serbrabant.nl

Pettelaarpark 10 | Postbus 70, 5201 ab ’s-Hertogenbosch | t 073–680 66 60 | www.serbrabant.nl