visie op het beheer van de landgoederen Rhijnauwen, Amelisweerd ...

V I S I E 2 0 0 8
Visie op het beheer van de landgoederen
Rhijnauwen, Oud Amelisweerd en Nieuw Amelisweerd
concept 11 maart 2008

INHOUD
SAMENVATTING
1 Voorwoord
2 Inleiding 5
2.1 Aanleiding voor deze Visie 5
2.2 Doel van de visie 5
2.3 Werkwijze en onderzoek 6
2.4 Planproces 7
2.5 Beschouwing: de ecologie van het cultuurlandschap 8
3 Plangebied 9
3.1 Ligging plangebied 9
3.2 Relatie met de omgeving 10
4 Visie 12
4.1 Beleid overheden 12
4.2 Doelstelling 13
5 Cultuurhistorie en landschap 14
5.1 Analyse 14
5.2 Revitalisering ruimtelijke structuur 17
5.3 De lanen 19
6 Natuur 21
6.1 Analyse 21
6.2 Realisatie Ecologische Hoofdstructuur 25
6.3 Kromme Rijn en ander water 26
6.4 Het bos 26
7 Recreatie 29
7.1 Analyse 29
7.2 Gebruikers 30
7.3 Aansluiting op de stad 31
7.4 Parkeren aan de rand 31
7.5 Pleisteren 32
7.4 Mens en natuur 32
VISIE 2008 landgoederen blad 2 van 45
concept 11 maart

8 Landbouw 34
8.1 Analyse 34
8.2 Landgoedboeren 34
8.3 Tuinderijen 35
9 Gebouwen 37
9.1 Analyse 37
9.2 37
10 Organisatie 38
10.1 Analyse 38
10.2 Naar een stichtingsvorm voor het beheer 38
LITERATUURLIJST 39
BIJLAGEN
Bijlage I Gebouwenlijst
VISIE 2008 landgoederen blad 3 van 45
concept 11 maart

SAMENVATTING
………………….
Opgemerkt moet worden dat de voorstellen van deze Visie, geen ingrijpende veranderingen
in de ruimtelijke opbouw van het gebied vragen. De historische structuur is in grote lijnen
nog intact. De voorgestelde maatregelen leveren winst op voor natuur, cultuur, de bele‐
vingswaarde en een op landgoederen afgestemd recreatief gebruik.
………………
1 VOORWOORD
………….
VISIE 2008 landgoederen blad 4 van 45
concept 11 maart

2 INLEIDING
2.1 Aanleiding voor deze Visie
Het beheer van de landgoederen Rhijnauwen, Oud Amelisweerd en Nieuw
Amelisweerd staat al jaren onder druk. Dat is enerzijds het gevolg van de be‐
perkte beheerbudgetten, anderzijds is er gebrek aan draagvlak voor sommige
noodzakelijke beheermaatregelen. Veel van de maatregelen staan helder be‐
schreven in het vigerend beheerplan uit 1990. Onder dat plan ligt een goede
historische en ecologische analyse.
De beheerders, vakmensen en sommige bezoekers maken zich terecht zorgen
om de duurzame instandhouding van de landgoederen en de kwaliteit van
dit cultuurhistorisch erfgoed: het verval ligt op de loer. Het parkeren in het
centrum van het landgoed Rhijnauwen geeft niet alleen praktische bezwaren
(veiligheid en ergernis), het conflicteert met de beleving van de historische
gebouwen en het park.
Laanbomen hebben niet het eeuwige leven. Zoals in meer monumentale par‐
ken en buitens in Europa, raken oude lanen geleidelijk in verval.
Vanuit ecologische overwegingen blijven omgewaaide bomen liggen wat
voor sommigen niet strookt met het landgoedkarakter.
Door de wildgroei aan opslag van vooral es en esdoorn raken historisch en
landschappelijk belangrijke structuren steeds minder zichtbaar.
Door onvoldoende onderhoud, staan ook de natuurwaarden onder druk.
Door de wildgroei van opslag van es en esdoorn in bosranden verdwijnen
gevarieerde, open leefmilieus. Sloten en waterpartijen worden onvoldoende
schoon gehouden.
Waar onderhoud wel plaats vindt, gebeurt dat zorgvuldig en met vakkennis,
maar het onderhoudsvolume is ontoereikend.
2.2 Doel van de Visie
De Visie 2008 geeft de richting aan voor herstel en adequaat beheer dit van
hoogwaardig cultuurhistorisch ensemble met zijn hoge natuurwaarden. Dit
bijzondere eigendom vraagt aandacht: NOBLESSE OBLIGE.
Deze Visie met zijn Achtergrondrapport kan als basis dienen voor een op te
stellen uitvoerings‐ en beheerplan.
VISIE 2008 landgoederen blad 5 van 45
concept 11 maart

2.3 Werkwijze en onderzoek
Een beheerplan moet antwoord geven op drie vragen: ‘Wat hebben we?’,
‘Wat willen we?’, en ‘Hoe moet dat?’
Voorliggende Visie beoogt een antwoord te geven op de tweede vraag, en
daarmee de gewenste ontwikkelingsrichting voor de landgoederen aan te ge‐
ven. Vooraf is een analyse gemaakt van de huidige situatie en de ontstaans‐
geschiedenis door middel van:
• terreinbezoeken
• gesprekken met bezoekers
• bestudering van documentatie, historisch materiaal, het bestaande be‐
heerplan en het archief van de beheerder. Er is veel bekend over het ge‐
bied.
• informatie van beheerder en rentmeester
• uitvoerige gesprekken en terreinbezoeken met bewoners en betrokkenen,
leden van de Klankbordgroep en een groep van ‘ambtelijk berokkenen’.
Op deze manier is voor de samenstellers van deze Visie een goed beeld ont‐
staan van het terrein en de vraagstukken die er liggen. Dit vooronderzoek
geeft, samen met hun ervaring in het beheer en inrichting van vergelijkbare
objecten, de onderbouwing van deze Visie.
Voorafgaand aan de uitvoering van onderdelen van deze Visie zal te zijner
tijd op verschillende terreinen nader en gericht onderzoek moeten plaats vin‐
den. Zo zal, als besloten wordt om het Engelse Werk en de Boomgaard tot
Vermaeck te restaureren, nader historisch onderzoek nodig zijn. Dit onder‐
zoek maakt dan deel uit van het herstelproject. Dit geldt ook voor de te ma‐
ken natuurvriendelijke oevers aan de Kromme Rijn. Dergelijke ingrepen vra‐
gen om gedetailleerd onderzoek en dat onderzoek dient in de uitvoerings‐
kosten te worden meegenomen. Daarnaast verplicht de Flora‐ en Faunawet
om bij ingrepen in de natuurgebieden onderzoek te doen naar het voorko‐
men van beschermde dier‐ en plantensoorten. Bij graafwerkzaamheden zal in
het kader van de nieuwe Monumentenwet vooraf archeologisch onderzoek
moeten plaats vinden.
Omdat naar verwachting de uitvoering van de verschillende in deze Visie
voorgestelde ingrepen in de tijd gespreid zullen plaatsvinden, zal kort voor
de uitvoering actuele informatie moeten worden verzameld.
Het gaat in deze Visie om de hoofdlijnen van herstel en toekomstig beheer.
Sommige onderdelen zijn in dit rapport wat meer uitgewerkt ter onderbou‐
wing en ter illustraties van de consequenties van bepaalde keuzes.
Deze Visie gaat vergezeld van een Achtergronddocument met daarin een deel
van de geschreven bronnen, ecologische gegevens, historische beschrijvin‐
VISIE 2008 landgoederen blad 6 van 45
concept 11 maart

gen, beleidsmatige beschouwingen van derden, de zogenaamde Redenge‐
vende omschrijving in het kader van de Monumentenwet, verslagen van de
bijeenkomsten van o.a. Klankbordgroep, en dergelijke.
Deze Visie is samengesteld door een Kerngroep waarin:
• Ing. Simon Klingen, projectleider, specialist bosbeheer
• Ir. Michael van Gessel, landschapsarchitect
• Ing. Erik van der Staak, adviseur bos en natuurbeheer, landgoedbeheer
• Ing. Annemieke Ouwehand, ecoloog
• Ir. Jan Willem Burgmans, ecoloog
• Ir. Kees Konings, bosbouwkundige.
in intensieve samenwerking met:
• Joop Spaans, beheerder landgoederen van de gemeente Utrecht dienst
Stadwerken
• Jeroen van Gaalen, senior adviseur groen van Stadwerken
• Majolein Ruiter, rentmeester van dienst StadsOntwikkeling.
2.4 Planproces
In de zomer van 2007 is tijdens een informatieavond in restaurant De Oude
Tol de komst van het beheerplan aangekondigd. Uit de bijna honderd be‐
langstellenden is een Klankbordgroep samengesteld (zie bijlage). Met deze
groep zijn in de periode daarna concepten besproken, excursies op de land‐
goederen gemaakt, is een bezoek gebracht aan landgoed Groeneveld in Baarn
en is in het Hoge Bos van Amelisweerd een gezamenlijke blesoefening ge‐
houden (blessen is het markeren van bomen die bij een dunning moeten wij‐
ken voor toekomstbomen).
Met een groep van daartoe uitgenodigde ‘ambtelijk betrokkenen’ van o.a.
provincie, Hoogheemraadschap, gemeente Bunnik, gemeente Utrecht (zie bij‐
lage) zijn tijdens vergaderingen en terreinbezoeken de voorstellen bediscus‐
sieerd.
Daarnaast hebben leden van de Kerngroep verschillende individuele bespre‐
kingen gevoerd met direct betrokkenen zoals de vertegenwoordiger van De
Veldkeuken, Bloemkracht 8 en de Aardvlo, de exploitant van het Theehuis,
bestuursleden van de tennisbaan, landbouwer Kees van Dijk, Bart Klück van
de dienst Monumenten, e.d. Ook de contacten met toezichthouders en be‐
heermedewerkers leverden veel relevante informatie op.
In het open planproces is bij voortduring aan gegeven dat de Kerngroep ver‐
antwoordelijk is voor de inhoud van het plan en de bestuurders van de stad
Utrecht uiteindelijk de beslissingen nemen over de visie en de daarin voorge‐
stelde maatregelen.
VISIE 2008 landgoederen blad 7 van 45
concept 11 maart

2.5 Beschouwing: de ecologie van het cultuurlandschap
Naast een aantrekkelijk en verantwoord recreatief gebruik zijn de bescher‐
ming van cultuur en natuur uitgangspunt van deze Visie.
Cultuur is een breed en overwegend subjectief begrip. Het refereert bijvoor‐
beeld aan kunst, muziek, oude gebouwen en andere menselijke uitingen,
maar ook aan door mensen gevormde landschappen. De meeste landschap‐
pen zijn de resultante van agrarische functionaliteit zoals het veenweideland‐
schap en het esdorpenlandschap. Landgoederen en buitenplaatsen zijn echter
in de eerste plaats vorm gegeven op esthetische gronden. Vormgegeven naar
de heersende mode van tuin en parkaanleg in verschillende periodes.
Dit door mensenhand gevormde landschap draagt hoogwaardige natuur in
zich. De veelheid aan biotopen, de eeuwenlange relatief ongestoorde ontwik‐
keling en vooral een constant beheer maken de biodiversiteit op de landgoe‐
deren hoog. Het rijk gestructureerde bos met zijn oude bomen en rijke on‐
dergroei, de rivier met zijn oevers, de knotwilgen en hoogstamboomgaarden
en de oude gebouwen herbergen alle specifieke dier‐ en plantensoorten.
Anders dan in gebieden met wilde natuur, waar spontane processen de vrije
loop hebben, gaat het hier dus om ‘gestuurde’ natuur. Dat wil overigens niet
zeggen dat er op de landgoederen geen ruimte is voor spontane processen.
Het betekent evenmin dat alles aangeharkt moet worden.
VISIE 2008 landgoederen blad 8 van 45
concept 11 maart

3 PLANGEBIED
3.1 Ligging plangebied
Deze visie is gericht op de landgoederen Oud Amelisweerd, Nieuw Amelis‐
weerd en Rhijnauwen. Voor een evenwichtige visie op de landgoederen zijn
drie gebieden bij de ruimtelijke visievorming betrokken:
• het fort Rhijnauwen, eigendom van Staatsbosbeheer,
• de agrarische gronden van de faculteit Diergeneeskunde RUU,
• het gebied tussen de weg Rijnsoever en De Uithof.
Het plangebied maakt deel uit van de Nieuwe Hollandse Waterlinie. Het
overgrote deel van het plangebied is eigendom van de gemeente Utrecht,
maar is gelegen binnen de gemeentegrenzen van Bunnik. De meeste land‐
bouwgronden zijn verpacht.
Figuur XX. Ligging van het plangebied.
VISIE 2008 landgoederen blad 9 van 45
concept 11 maart

3.2 Relatie met de omgeving
De landgoederen staan niet op zichzelf. Ze zijn landschappelijk en ecologisch,
maar ook in hun recreatief gebruik, verweven met de omgeving.
De stad Utrecht was aan de oostelijke zijde lange tijd begrensd door een open
gebied. De lunetten vormden de grens en de weilanden van Maarschalker‐
weerd vormden een open overgang naar de landgoederen. De aanleg van de
Rijksweg A27 heeft deze open relatie tussen stad en landgoederen bruut ver‐
stoord. Met de voortschrijdende ontwikkeling van de Uithof heeft de ‘achter‐
zijde’ van de landgoederen er een nieuwe ‘voorzijde’ bij gekregen. De relatie
tussen de twee gebieden is tot op heden onderbelicht. Voor de werkers en
bewoners van de Uithof zijn de landgoederen een aantrekkelijk gebied om op
uit te kijken en te bezoeken. Vanuit de landgoederen biedt de skyline van de
Uithof, met de Toulouselaan als uiterste grens, een nieuw contrast met het
oude cultuurlandschap.
De landgoederen spelen een centrale rol in de ecologische relaties aan de
oostzijde van Utrecht. Als een lint speelt de Kromme Rijn een belangrijke rol
als ecologische verbindingszone die doorloopt tot in de stad Utrecht. De lig‐
ging binnen de Nieuwe Hollandse Waterlinie die aangewezen is als één van
de zeven Robuuste Ecologische Verbindingszones van Nederland maakt de
landgoederen tot een belangrijke schakel in een ecologisch, landschappelijk
en recreatief element van Nationaal belang. Ook de ecologische relaties met
de hogere zandgronden via Oostbroek naar de Utrechtse Heuvelrug en het
Noorderpark en de landgoederenzone stroomopwaarts zijn ecologisch van
belang. Het fort Rhijnauwen, gelegen binnen de landgoederen herbergt bij‐
zondere botanische kwaliteiten en is een belangrijke locatie voor vleermui‐
zen.
De Nieuwe Hollandse Waterlinie, lopend van de Biesbosch tot aan de voor‐
malige Zuiderzee is een aaneenschakeling van historische bouwwerken en
landschapsstructuren. De gehele Nieuwe Hollandse Waterlinie wordt mo‐
menteel ontwikkeld tot een landschapslijn met belangrijke recreatieve en eco‐
logische waarden. De landgoederen maken daar onderdeel vanuit en zijn van
belang voor de ontwikkeling van een verbinding tussen fort Rhijnauwen en
fort Vechten.
De landgoederen zijn een belangrijk recreatiegebied voor de inwoners van de
stad Utrecht. Ook mensen uit o.a. Bunnik maken veelvuldig gebruik van het
gebied. Het aantal bezoeken aan de landgoederen bedraagt naar schatting
jaarlijks 1,5 miljoen. In de omgeving worden nieuwe recreatiegebieden ont‐
VISIE 2008 landgoederen blad 10 van 45
concept 11 maart

wikkeld als Nieuw Wulven en Laagraven. Mogelijk dat dit op termijn de aan‐
tallen bezoekers aan de landgoederen beïnvloed.
VISIE 2008 landgoederen blad 11 van 45
concept 11 maart

4 VISIE
4.1 Beleid overheden
Het plangebied ligt binnen een zone met een grote ruimtelijke dynamiek. Er
zijn invloeden van belangrijke transportroutes, stedelijke ontwikkelingen, de
Ecologische Hoofdstructuur (EHS) en recreatieve structuren. Op verschillen‐
de beleidsniveaus worden uitspraken gedaan die direct of indirect doelen en
wensen formuleren voor het gebied. Onderstaand zijn op vier niveaus de
kernpunten van het huidige beleid weergegeven. In het achtergronddocument
is een nadere beschrijving van het beleid opgenomen.
Rijksbeleid
• Realisatie van de EHS binnen het plangebied;
• Realisatie van / transformatie tot ecologische verbindingszone van de
Kromme Rijn;
• Realisatie van de robuuste ecologische verbinding Nieuwe Hollandse
Waterlinie.
• De drie historische buitenplaatsen zijn, inclusief hun tuin en parkaanleg,
aangewezen als Rijksmonument.
Provinciaal beleid
• Herstel van grond‐ of oppervlaktewaterstanden en het verbeteren van
waterkwaliteit;
• Versterking van recreatief (mede)gebruik en routestructuren;
• Spoedige realisatie van de EHS;
• Kansen bieden voor land‐ en tuinbouw d.m.v. het mogelijk maken van
groene diensten, zoals verkoop van streekeigen producten, zorgland‐
bouw en recreatief landschapsbeheer.
Gemeentelijk beleid (Bunnik)
• Realisatie EHS;
• Realisatie ecologische verbindingszone Kromme Rijn;
• Behoud van landschappelijke waarden zoals bodemreliëf en openheid.
Gemeentelijk beleid (Utrecht)
•
Overig
Er zijn meerdere beleidsplannen over het gebied geschreven door verschil‐
lende organisaties. Deels zijn dit uitwerkingsplannen die direct of indirect
VISIE 2008 landgoederen blad 12 van 45
concept 11 maart

aan rijk of provincie zijn gekoppeld. Ook andere organisaties zoals het
Hoogheemraadschap hebben beleidsdoelen voor het gebied geformuleerd.
• Verbeteren van de milieukwaliteit. De kwaliteit van het water van de
Kromme Rijn heeft daarbij de uitdrukkelijke aandacht;
• Uitbreiding en versterking van de mogelijkheden voor openluchtrecrea‐
tie, waaronder de aanleg van informatievoorzieningen en extra routes,
waaronder de reconstructie van de hoofdverdedigingslijn van de Nieuwe
Hollandse Waterlinie als route;
• De reconstructie, renovatie of transformatie van de hoofdverdedigingslijn
van de Nieuwe Hollandse Waterlinie als landschapslijn;
• Het ontwikkelen van een recreatief en ecologisch netwerk Rhijnauwen –
Vechten ‐ ’t Hemeltje;
• Aantakking van Waterlinie op Romeinse Limes en A12;
• Instelling van een natuurlijkere afvoerdynamiek of peilverloop van de
Kromme Rijn: tenminste 20 cm verschil tussen zomer‐ en winterpeil;
• De aanleg van natuurvriendelijke oevers aan de Kromme Rijn.
4.2 Doelstelling
Het beheer van de landgoederen richt zich op het behoud en de ontwikkeling
van
A. de betekenis voor cultuurhistorie, landschap en natuur;
B. een aangenaam en verantwoord recreatief gebruik.
VISIE 2008 landgoederen blad 13 van 45
concept 11 maart

5 CULTUURHISTORIE EN LANDSCHAP
5.1 Analyse
De landgoederen en hun omgeving hebben een rijke geschiedenis. De eerste
vraag is daarom: hoe is de bestaande situatie ontstaan en wat zijn de belang‐
rijkste kenmerken.
In de eerste plaats is er de Kromme Rijn. Een oude arm van de Rijn die door
dit gebied meandert, in westelijke richting de grachten en voormalige ves‐
tingwerken van Utrecht voedt om vervolgens over te gaan in de Leidsche
Rijn en de Vecht. Met de afdamming van de Rijn in 1122 bij Wijk bij Duur‐
stede beheerste men de waterhuishouding in het gebied, en begonnen de
ontginningen. De naast de rivier gelegen hogere en dus drogere oeverwallen
en de verder af gelegen lagere en nattere komgronden geven door de eeuwen
heen specifieke mogelijkheden voor en beperkingen aan het agrarisch ge‐
bruik. De Kromme Rijn en het daaraan gekoppelde rivierenlandschap is de
structuur van de eerste orde, de onderlegger waarop alles van daarna is ge‐
ent (kaart A).
Kaart A: structuur van de eerste orde: de Kromme Rijn
In de zeventiende eeuw zijn de landgoederen Rhijnauwen, Oud en Nieuw
Amelisweerd in die volgorde hier gesticht. Niet voor niets hier. Het gebied
was vanaf Utrecht via de rivier, anders dan via de modderige wegen, goed
bereikbaar en de droge oeverwallen waren geschikt voor bewoning. De land‐
VISIE 2008 landgoederen blad 14 van 45
concept 11 maart

goederen zijn in de eerste plaats op de rivier gericht en pas in tweede instan‐
tie op de achterliggende lagere, open komgronden. Hier was wel de ruimte
voor het ontwikkelen van bossen en uitgebreide lanenstelsels passend in de
formele stijl van parkaanleg in die periode. Dit gebeurde binnen de middel‐
eeuwse ontginningsstructuur. Vlak bij huis, op de hogere oeverwallen lagen
de lusthoven en siertuinen.
Deze rechtlijnige formele structuur van de zeventiende‐eeuwse landgoede‐
ren, geënt op de middeleeuwse ontginningen met wegen en sloten, is on‐
danks alle veranderingen van daarna nog zeer goed herkenbaar. Het vormt
als het ware de tweede en cultuurlijke orde (kaart B) bovenop de eerste, meer
natuurlijke orde van het rivierenlandschap dat door de mens is getemd en in
gebruik genomen. De cultuurlijke structuur van lange lanen en bossen afge‐
wisseld met weilanden is een stoer en ruimtelijk aantrekkelijk uitgangspunt
voor het gebied.
Kaart B: structuur van de tweede orde: de Baroklanen
In de negentiende eeuw is gestart met de gedeeltelijke omvorming van een
formele parkaanleg naar een meer landschappelijke aanleg. Anders dan in
vele andere parken zijn de formele structuren hier grotendeels behouden en
heeft deze omvorming zich althans bij Rhijnauwen en Oud Amelisweerd be‐
perkt tot het omvormen van de tuinen en direct aangrenzende bossen in
parkbossen, maar alles binnen de kaders aangegeven door de formele lanen‐
stelsels. Op Nieuw Amelisweerd was dit ook aan de hand, maar daarnaast is
de omvorming bij het huis wat meer ingrijpend, maar wel zeer goed aflees‐
VISIE 2008 landgoederen blad 15 van 45
concept 11 maart

aar als een transformatie van een formeel park naar een landschappelijk
park waarbij lanen zichtassen werden.
Ten slotte ligt er in het gebied de redelijk onzichtbare en geheime ordening
van de Nieuwe Hollandse Waterlinie, de negentiende‐eeuwse verdedigings‐
linie van westelijk Nederland (kaart C). Die linie maakte gebruik van het sub‐
tiele en complexe stelsel van ontwatering van de polders. Door het systeem
om te keren werden dezelfde polders geïnundeerd met circa vijftig centime‐
ter waardoor het gebied voor zowel voortuigen als vaartuigen onbegaanbaar
werd. De accessen, de hogere gronden zoals oeverwallen en elementen zoals
dijken en spoordijken, die boven water bleven werden verdedigd door een
stelsel van forten zoals fort Rhijnauwen en fort Vechten even ten zuiden van
de A12, beide behorend tot de grootste forten van de linie. Het gebied ten
oosten van Utrecht was door zijn relatief hoge ligging moeilijk te verdedigen
wat resulteerde in een uitgebreid stelsel van forten met daartussen series
groepsschuilplaatsen.
Kaart C: structuur van de derde orde: de Nieuwe Hollandse Waterlinie
Deze drie ordeningen, die van de Kromme Rijn, de zeventiede‐eeuwse Barok
lanen en die van de Nieuwe Hollandse Waterlinie hebben zich tot op heden
gehandhaafd. Het omringende landschap en de relatie tot Utrecht zijn echter
fors veranderd. Utrecht is tot in dit gebied uitgebreid met de A27 als de wes‐
telijke begrenzing en belangrijke barrière tussen de stad en dit gebied. Bunnik
heeft zich relatief even fors uitgebreid en de voormalige komgronden zijn nu
voor een groot gedeelte in beslag genomen door de campus van de Universi‐
VISIE 2008 landgoederen blad 16 van 45
concept 11 maart

teit van Utrecht. Het gebied heeft daarmee zijn landelijke karakter voor een
belangrijk deel verloren en is deel van de stadsrand, een uitloopgebied voor
de stedelingen die er in de omgeving wonen en/of studeren en werken.
Knelpunten
Met de tijd vervagen structuren en bedoelingen, veranderen vormen van ge‐
bruik en is de natuur steeds onderhevig aan processen van opbouw, bloei en
onvermijdelijk verval. Hierdoor, en door het om verschillende redenen on‐
toerijkende beheer in het verleden is het niet verwonderlijk dat een prachtig
historisch ensemble van drie buitenplaatsen, Rhijnauwen, Oud‐ en Nieuw
Amelisweerd, schitterend gelegen aan de oevers van de Kromme Rijn, in de
loop der tijd ruimtelijk minder spreekt, wat sleets is geraakt en rommelig en
wat verwaarloosd overkomt. Het verval van landschaps‐ en cultuurwaarden
ligt op de loer.
• Landschappelijke accenten, waaronder het aansprekende contrast tussen
open en dicht, zijn op veel plaatsen vervaagd. Veel lanen die grenzen aan
open gebied zijn dichtgegroeid met struweel en hakhout.
• Een deel van lanen is in verval of geheel verdwenen.
• Het landgoedkarakter wordt verstoord door autoverkeer en geparkeerde
auto’s in de lanen.
• Tuin en park rond de landhuizen zijn verrommeld.
• Het Engelse Werk is geheel in verval door het wegvallen van veel bomen
en het vervagen van de structuur van paden en waterpartijen.
• De zichtlijn in het verlengde van het Paardewater is dichtgegroeid.
• Door de dichte ondergroei is het zicht op fort Rhijnauwen beperkt. De
contouren van het fort zijn niet goed beleefbaar.
Potenties
• De entrees en routes voor wandelaars en fietsers vanuit de stad Utrecht
vragen om verbetering. Dat geldt voor de onderdoorgang A27/Kromme
Rijn en aan de Koningsweg ter hoogte van Maarschalkerweerd.
• Creëer een landschappelijke aansluiting op de Uithof. Dat komt zowel de
landgoederen als de Uithof ten goede.
• Verdwenen elementen zoals de Vogelenboslaan kunnen worden terugge‐
bracht en de landgoederen landschappelijk te versterken.
5.2 Revitalisering ruimtelijke structuur
Voor het behoud en de versterking van de deels verstofte ruimtelijke kwali‐
teiten van het gebied gaat het erom de kenmerkende structuren, die van de
rivier met zijn oeverwallen en komgronden en de bossen, parken en lanen
VISIE 2008 landgoederen blad 17 van 45
concept 11 maart

van de landgoederen, te articuleren. Toevoegen is niet nodig, wel het bestaan‐
de beter laten zien. Het gebied is ruimtelijk rijk, maar mist momenteel het
aansprekende contrast tussen open en dicht, natuurlijk en cultuurlijk, rust en
bedrijvigheid, bos en parkachtig.
Deze Visie geeft op grond van de historische ontwikkeling van het gebied de
kaders voor de verdere versterking van ruimtelijke structuren. Er zijn de be‐
sloten oeverwallen met kleinschalige elementen zoals boomgaarden, tuinen
en erven, de open kommen in grasland, de Nieuwe Hollandse Waterlinie, de
majestueuze lanen dwars door open weidegebieden en besloten boscom‐
plexen. Er zijn bossen die op enkele plaatsen een parkachtig karakter hebben.
Ieder element vereist een eigen vorm van agrarisch‐, bosbouwkundig‐, ecolo‐
gisch‐ of landschappelijk beheer. De parkbossen ‐ bossen waarin zich parkar‐
chitectonische elementen bevinden ‐ en parkgedeelten vormen een aparte
groep. Deze gebieden dienen, met historische studies als basis, nader uitge‐
werkt te worden op de schaal van de individuele boom en boomgroep en
vereisen deels renovatie en daarna een intensievere mate van beheer.
VISIE 2008 landgoederen blad 18 van 45
concept 11 maart

De ruimtelijke structuur zoals op bovenstaande kaart is weergegeven vormt
de basis voor de verdere ontwikkeling van de landgoederen. Dit is geen
plankaart op detailniveau, maar een structurenkaart. Bij de projecten die tot
doel hebben de structuur te articuleren dient tijdens de voorbereiding steeds
op de details te worden ingezoomd. Daarvoor zullen gedetailleerde, deels
historische onderzoeken plaats moeten vinden. De kaart geeft de elementen
aan die belangrijk zijn voor het behoud van de dragers van het landschap.
5.3 De lanen
De rechtlijnige, formele structuur van de oorspronkelijk zeventiende‐eeuwse
landgoederen is mede vormgegeven door de lanen. De lanen zijn daarmee
één van de belangrijkste historische kenmerken van het gebied. Voor een deel
zijn ze slecht herkenbaar geworden. Ze zijn opgenomen in het aanliggende
bos, of zijn geheel of gedeeltelijk verdwenen, zoals de Vogelenboslaan en de
Dwarslaan op Rhijnauwen. Sommige lanen zijn door uitval van bomen niet
meer compleet.
Verjonging
De vraag is, wanneer een laan te verjongen. Wachten tot de laatste boom van
nature uitvalt kan lang duren, en vitale bomen vellen betekent offers bren‐
gen. Bij het beheerplan uit 1990 is een ondergrens van 40% aangehouden, dat
wil zeggen als nog 40% van het oorspronkelijk aantal bomen aanwezig is, is
verjonging van de laan aan de orde. Dat lijkt een redelijk uitgangspunt. Bij
een lager percentage wordt het laanbeeld zo marginaal dat er nauwelijks
meer sprake is van een laan. Het vaststellen van het moment van verjongen is
echter wel maatwerk. Het laanbeeld is daarbij belangrijker dan een percenta‐
ge.
Voor het verjongen van een laan zijn meerdere methodes. Het kan in één keer
waarbij de nog staande bomen worden gekapt, of het kan geleidelijk door het
inplanten van de ontstane open plekken waarbij de resterende bomen als
‘dragers van de tijd’ behouden blijven. Zoals hier op de landgoederen, waar
juist de formele structuur landschappelijk en historisch zo bepalend zijn, is
vervanging van de laan in zijn geheel de beste oplossing en voor de toekomst
een positieve keuze. Bomen planten op de open gevallen plekken is niet
kansrijk, er is daarvoor te weinig groeiruimte en licht. Bovendien zal tot in
lengte van jaren de onregelmatigheid het beeld bepalen. Juist de eenheid van
de laan in soort en maat maakt de van oorsprong Barokke lanen tot een histo‐
risch en landschappelijk sterk element.
In de ruimtelijke basis (zie kaart D, pagina xx) zijn de lanen aangegeven die
voor de ruimtelijke structuur het meest van belang zijn. Als van deze lanen
verjonging op termijn aan de orde is, dienen ze in zijn geheel te worden ver‐
VISIE 2008 landgoederen blad 19 van 45
concept 11 maart

vangen. Op basis van de groeiplaats en historisch onderzoek moet bepaald
worden welke soort(en) geplant worden. Lanen buiten deze structuur kun‐
nen ‘opgaan’ in het aanliggende bos.
In de komende 10 jarige beheerperiode komen de volgende lanen van de ba‐
sisstructuur in aanmerking voor verjonging (zie kaart Laanverjonging):
• de voorlaan van Oud Amelisweerd;
• een gedeelte van de Dwarslaan;
• de laan die het Trapeziumbos aan de westzijde begrenst, uitgezonderd
het middengedeelte;
• de laan die het Trapeziumbos aan de zuidzijde begrenst;
• een gedeelte van de Domlaan;
• een gedeelte van de Beeldenlaan;
• twee lanen aan de westkant van het carré op Nieuw Amelisweerd.
Bij de vervanging van oude laanbomen dient de aanwezigheid van vleermui‐
zen en holenbroeders in de gaten gehouden te worden en passende voor‐
zorgsmaatregelen getroffen te worden.
Naast het verjongen van lanen dienen ook een aantal lanen te worden gere‐
construeerd c.q. toegevoegd
• De laan langs de hoeve Rhijnauwen (Van Dijk) om deze weer aan te laten
sluiten op het Vagantenpad
• De Vogelenboslaan die verdwenen is maar zowel landschappelijk als re‐
creatief een aantrekkelijke verbinding is
• De Hogeboslaan die de oorspronkelijk in het bos gelegen, maar vervallen
laan kan vervangen en een sterke verbinding kan bieden met De Uithof
• Een forse, nieuwe bomenrij parallel aan de Toulouselaan.
De laatstgenoemde laan gaat de zuidgrens van De Uithof markeren en de
landschappelijke aansluiting tussen de campus en de landgoederen vormen.
Het dient een laan van formaat te zijn van zes of acht rijen.
VISIE 2008 landgoederen blad 20 van 45
concept 11 maart

6 NATUUR
6.1 Analyse
Het ensemble van drie historische landgoederen en het fort Rhijnauwen
vormen een landschapsecologische eenheid van betekenis. Te midden van de
sterk verstedelijkte omgeving is er sprake van een gebied met een bijzonder
hoge natuurkwaliteit. De rivier met zijn oeverwallen en kommen zijn de geo‐
logische basis met hun eigen groeiplaatskarakteristiek. De eeuwenoude land‐
goederen met de oude loofbossen en lanen, het hakhout en de singels, de
knotwilgen en hagen herbergen een veelheid aan planten en diersoorten van
de deels natte biotopen van de rijke grond. De landgoederen vormen een
schakel binnen het ecologische netwerk rond de stad Utrecht. Circa 50 hecta‐
re landbouwgrond is binnen de EHS begrensd als nieuwe natuur.
Bossen
Het bos op de landgoederen is indrukwekkend. Veel bos is oud, er staan ma‐
jestueuze bomen, er is een rijke ondergroei van struiken. Naast allerlei krui‐
den van de rijkere bosgronden vinden we hier in het voorjaar ook de kleur‐
rijke stinzenvegetatie met soorten als gevlekte aronskelk, bostulp, hyacint,
voorjaarshelmbloem, bosanemoon, narcis en gewone‐ en stengelloze sleutel‐
bloem. Als stinzensoort kan ook de wijngaardslak worden genoemd. Het
aantal hogere planten dat er voorkomt is indrukwekkend. Binnen de land‐
goederen zijn de bossen ecologisch het meest van betekenis. De bossen van
Oud‐ en Nieuw Amelisweerd behoren voor een groot gedeelte tot de bosge‐
meenschap Droog Essen‐Iepenbos (Fraxino‐Ulmetum) waarvan in Nederland
slechts enkele honderden hectares voorkomen. Ze zijn aangewezen als A‐
locatie. Er komen veel bijzondere en zeldzame plantensoorten voor waaron‐
der: grote keverorchis, bosaardbei, stengelloze sleutelbloem en kamgras. Ook
voor fauna zijn de oude loofbossen van grote waarde. Veel vogelsoorten,
waaronder steenuil, wielewaal, grauwe vliegenvanger en appelvink vinden
in de bossen een plaats, maar bijvoorbeeld ook ree, vos en eekhoorn. Een
ontmoeting met deze soorten wordt door de bezoekers hoog gewaardeerd.
De bossen van Oud‐ en Nieuw Amelisweerd zijn waardevol voor vleermui‐
zen. Vleermuizen benutten de bossen als foerageergebied, ook worden een
aantal holtes in bomen benut als winterverblijfplaats, paarplaats of kraamko‐
lonie. Op de landgoederen komen de soorten baardvleermuis, franjestaart,
rosse vleermuis, watervleermuis, gewone dwergvleermuis en gewone groot‐
oorvleermuis voor.
Eik, es en beuk zijn de meest voorkomende boomsoorten. Ook esdoorn,
haagbeuk, zoete kers en populier zijn er te vinden, hier en daar wilg, paarde‐
VISIE 2008 landgoederen blad 21 van 45
concept 11 maart

kastanje, veldesdoorn en linde. Het zijn overwegend inheemse boomsoorten.
Samen met de struiken zoals vogelkers, meidoorn en hazelaar vormt het bos
een rijke biotoop voor insecten, vogels en zoogdieren. Ook het staande en
liggende dode hout draagt met zijn holtes, varens en mossen bij aan de bio‐
diversiteit. Op de landgoederen komen ongeveer 400 soorten paddenstoelen
voor. Daaronder zijn veel zogenaamde ‘Rode Lijstsoorten’ (de Rode Lijst is
een door de overheid opgestelde lijst van zeldzame en beschermde soorten)
en enkele soorten die in Nederland alleen op Amelisweerd zijn aangetroffen.
Het bos is over het algemeen vitaal. De groeikracht en het herstellingsvermo‐
gen is op deze rijke groeiplaats goed, en er is veel natuurlijke verjonging van
es en esdoorn. Bij sommige oudere beuken laat de vitaliteit te wensen over.
De beuken blijken ook het meest gevoelig te zijn voor windworp, het ‘Engelse
werk’ is daardoor sterk gehavend.
De bossen van de landgoederen zijn geen natuurlijk bos. Ze zijn op verschil‐
lende momenten in het verleden aangeplant en geregeld uitgedund. Bij die
dunningen gaf de beheerder steeds groeiruimte aan de in zijn ogen ‘betere’
exemplaren, met als resultaat de dikke, majestueuze bomen. Onmiskenbaar
zijn daarbij in het verleden de eiken bevoordeeld.
De laatste decennia is adequaat beheer achterwege gebleven waardoor er
enerzijds te weinig jong bos is om de continuiteit te waarborgen, anderzijds
zijn er kansen gemist en natuurwaarden verloren gegaan. Naast de betekenis
van het oude bos als habitat, zijn er ook veel soorten planten en dieren af‐
hankelijk van bos met een open structuur en dus hier en daar open plekken.
(NB De stichting Kritisch Bosbeheer pleit al vanaf het begin van haar oprich‐
ting voor een verhoging van de biodiversiteit door een gevarieerde en vooral
open bosstructuur. Zij willen dat bereiken door de inzet van grote grazers.
De Vereniging Natuurmonumenten heeft recent na 18 jaar haar Bosvisie her‐
zien. Zij kiest voor haar bossen nu, op plaatsen waar begrazing niet kan of
niet gewenst is, voor ingrijpen – lees variabel dunnen – in plaats van zelfre‐
gulatie.)
Hakhout en griend
Het hakhout en de grienden zijn als oude beheersvormen cultuurhistorisch
van waarde. Veel van het nu opgaande bos is in het verleden ook als hakhout
beheerd. De sporen daarvan zijn op veel plaatsen nog te zien in de vorm van
oude hakhoutstoven en essen met knobbels aan de stamvoet die onmisken‐
baar zijn ontstaan uit ‘doorgeschoten’ hakhout.
VISIE 2008 landgoederen blad 22 van 45
concept 11 maart

Vlak na het afzetten krijgen lichtminnende en ruderale planten de kans zich
te ontwikkelen. Een door inval van zonlicht versnelde strooiselomzetting
zorgt voor het beschikbaar komen van extra voedingsstoffen. Naarmate de
kroonbedekking weer toeneemt vermindert de bedekking met kruiden en
krijgen de mossen meer kans. Voor mossen is oud essenhakhout internatio‐
naal gezien van natuurwetenschappelijke waarde. Kenmerkende mossoorten
zijn touwtjesmos, groot touwtjesmos, spatelmos en glad kringmos. In het
Kromme Rijngebied zijn 68 soorten gevonden (Jansen, Kuiper 2001). Elf soor‐
ten daarvan staan op de Rode Lijst van mossen en korstmossen.
Doordat bij een gefaseerd beheer alle stadia voorkomen is hakhout een aan‐
trekkelijke omgeving voor bijvoorbeeld dagvlinders als de eikenpage, de
schildrupspage, de berkenpare en het oranjetipje. De dichte structuur vormt
een geschikte leefomgeving voor diersoorten die kenmerkend zijn voor bos‐
randen. De grauwe vliegenvanger, fitis, matkop, bosrietzanger nachtegaal en
diverse mezensoorten kunnen er in hoge dichtheden voorkomen. Binnen de
landgoederen zijn het hakhout van Nummeri en de Rijngrienden op Nieuw
Amelisweerd belangrijke leef‐ en rustgebieden voor onder andere ree, konijn,
haas en ringslang. Amfibieën vinden in de deels ingerotte hakhoutstoven een
vorstvrije overwinteringsplaats.
Houtwallen, hoogstamboomgaarden, bomenrijen en bermen
Naast de landschappelijke functie vervullen de houtwallen, boomgaarden,
bomenrijen en bermen een belangrijke ecologische functie. Naast allerlei vo‐
gelsoorten, waaronder de steenuil, vinden egel, bunzing, wezel, hermelijn en
spitsmuis er hun leefgebied. Binnen deze landschappelijke elementen komen
door toetreding van zonlicht veel planten en besdragende struiken tot bloei
en zaadzetting waardoor het uitgelezen foerageergelegenheden zijn. De lijn‐
vormige elementen zijn aantrekkelijke verbindingen tussen de diverse bosge‐
bieden en worden als ecologische corridor gebruikt door vlinders en vleer‐
muizen. Ook bermen kunnen zeer soortenrijk zijn met een vegetatie die af‐
hankelijk van de lichtinval overeenkomsten vertoont met de hooilanden of de
vochtige loofbossen.
De lanen die zowel binnen als buiten de bossen voorkomen bestaand deels
uit oude en dikke bomen waar vaak holtes in voorkomen. Deze holtes wor‐
den gebruikt door holenbroeders zoals de groene specht, de grote bonte
specht en de kauw. Enkele holtes worden gebruikt door vleermuizen. Ver‐
houdingsgewijs zijn oude loofbossen in Nederland zeldzaam waardoor ge‐
schikte holen niet vaak in zulke dichtheden voorkomen.
De hoogstamboomgaarden vervullen een bijzondere landschappelijke‐ en na‐
tuurfunctie. In de loop der jaren is het areaal flink afgenomen.
VISIE 2008 landgoederen blad 23 van 45
concept 11 maart

Rivier, sloten en poelen
Zowel de Kromme Rijn als de grachten, sloten en poelen zijn ecologisch van
belang. Ondanks de matige waterkwaliteit draagt de Kromme Rijn bij de bi‐
odiversiteit van de landgoederen. Veel libellen en juffers brengen er als larve
het grootste deel van hun leven in door. Voor vogels en vleermuizen biedt de
rivier foerageermogelijkheden. Niet in de laatste plaats is hij van belang voor
veel vissoorten. In de huidige situatie wordt vispopulatie gedomineerd door
algemene soorten als baars en blankvoorn. De sluizen vormen een barrière
voor trekvissen zoals paling, winde en alver. Een aantal bijzondere soorten
die binnen het plangebied voorkomen zijn bermpje, bittervoorn, driedoorni‐
ge stekelbaars, kleine modderkruiper en riviergrondel. Recent is ook de uit
het oosten naar Nederland gemigreerde marmergrondel aangetroffen.
De sloten en poelen zijn een belangrijk biotoop voor amfibieën en libellen.
Binnen de landgoederen zijn 15 libellensoorten en 12 soorten juffers aange‐
troffen. Van de voorkomende libellen zijn de populaties van glassnijder en de
vroege glazenmaker Europees van groot belang. De op de rode lijst staande
bruine korenbout is zeer gevoelig voor een afnemende waterkwaliteit. De
soort lijkt zich in Nederland te herstellen.
De vrij zeldzame tengere grasjuffer is een opvallende verschijning in het ge‐
bied omdat de soort met name waargenomen wordt op de hoge zandgron‐
den. Het is aannemelijk dat zich meer zeldzame soorten binnen het gebied
vestigen als de kwaliteit van het water van de Kromme Rijn toeneemt. Binnen
de landgoederen komen relatief weinig amfibieën voor. Het gaat om de groe‐
ne kikker, bruine kikker, gewone pad en kleine watersalamander, alle zeer
algemene soorten.
De sloten en meer landschappelijke wateren als die van het Engelse Werk zijn
in sterke mate dichtgeslibt en hebben een dikke baggerlaag. Dit heeft geleid
tot een verarming van de ecologische betekenis.
Gebouwen
Ook de gebouwen binnen het plangebied herbergen bijzondere natuurwaar‐
den. Op de oude (kade)muren en brugpeilers komen muurvaren en muur‐
leeuwenbekje voor. De oude gebouwen bieden broedgelegenheden voor vo‐
gels en vleermuizen maken er al dan niet voor hun winterslaap gebruik van.
Fort Rhijnauwen is van nationaal belang als verblijfplaats voor vleermuizen.
Er worden per seizoen circa vierhonderd overwinterende vleermuizen geteld.
Daaronder zijn de baardvleermuis, franjestaart, watervleermuis, gewone
dwergvleermuis, gewone grootoorvleermuis en laatvlieger.
VISIE 2008 landgoederen blad 24 van 45
concept 11 maart

Knelpunten
• In veel bosdelen is sprake van dunningsachterstand. Dit belemmert de
ontwikkeling van monumentaal en stabiel bos.
• Bij een ongestuurde ontwikkeling wordt het aandeel eik in de bossen
steeds minder. De soort is ecologisch en cultuurhistorisch waardevol bin‐
nen de landgoederen. In tegenstelling tot de andere boomsoorten ver‐
jongt eik zich hier niet van nature.
• Er is weinig jong bos, terwijl veel flora en fauna aan open ruimte en jong
bos is gebonden. Jong bos is nodig om tijdig voor opvolgers van het oude
bos te zorgen.
• Beuk is kwetsbaar voor windworp. Veel bomen zijn tijdens diverse stor‐
men omgewaaid.
• De bosranden zijn in de regel harde grenzen. Het gebrek aan goede over‐
gangszones via zoom en mantel naar het gesloten bos beperkt de vesti‐
gingsmogelijkheden voor planten en dieren van bosranden.
• De bomenrijen zijn bijna zonder uitzondering geflankeerd door struweel
of hakhout. Het aandeel schrale bermen is daardoor laag.
• De waterkwaliteit van de Kromme Rijn is matig.
• Veel sloten en waterpartijen zijn dichtgeslibd. Dit beperkt de ecologische
waarden.
• Er komen weinig soortenrijke graslanden voor.
Potenties
• Een gedeelte van het gebied is begrensd als ‘nieuwe natuur’ binnen de
EHS. Dit biedt kansen voor een substantiële uitbreiding van het areaal na‐
tuur binnen het gebied en daarmee de ecologische waarden van het ge‐
bied. In lijn met het provinciaal natuurgebiedsplan kan hier stroomdal‐
grasland worden ontwikkeld.
• Een gevarieerder en plaatselijk opener bos kan extra natuurwaarden op‐
leveren.
• Er zijn op verschillende plaatsen mogelijkheden voor natuurvriendelijke
oevers langs de Kromme Rijn
6.2 Realisatie Ecologische Hoofdstructuur
De gemeente is mede verantwoordelijkheid voor de realisatie van de EHS.
Dit landelijke netwerk van natuurgebieden, dat door het rijk is aangewezen
en door de provincie is uitgewerkt, moet in 2018 gereed zijn. Circa 50 hectare
van de landbouwgronden binnen de landgoederen is aangewezen als ‘nieuw
te ontwikkelen natuur’ binnen de EHS. Deze gronden, die nu landbouwkun‐
dig worden gebruikt, krijgen een natuurfunctie. Er zal conform het provinci‐
aal natuurgebiedsplan bloemrijk stroomdalgrasland worden ontwikkeld. Van
VISIE 2008 landgoederen blad 25 van 45
concept 11 maart

deze ontwikkeling zal veel flora en fauna profiteren. Het landschappelijk
open graslandkarakter van de gronden blijft behouden, maar zal voor recre‐
anten visueel aantrekkelijker worden. Nader hydro‐ecologisch onderzoek
moet uitwijzen wat, met name in relatie tot grondwaterregime en grondwa‐
terkwaliteit, de beste inrichting is.
Ter versterking van de natuurwaarden wordt binnen de EHS een akkercom‐
plex ontwikkeld waar karakteristieke akkerflora met soorten als klaproos en
eironde leeuwenbek zich kan ontwikkelen. Soorten die in het de reguliere
agrarische bedrijfsvoering geen kans krijgen Op extensieve wijze worden ou‐
de gewassen als spelt in een historisch drieslagstelsel verbouwd. De gewas‐
sen worden bij voorkeur gebruikt voor het vervaardigen van landgoedpro‐
ducten.
6.3 Kromme Rijn en ander water
De Kromme Rijn is drager van de watergebonden natuur. Niet alleen vissen
maar ook veel soorten vogels en insecten brengen een deel van hun leven
door in en om het water. De kwaliteit van het water laat te wensen over.
Doordat het water troebel is wordt het ecologisch functioneren belemmerd.
Het verdient aanbeveling te bestuderen of binnen de landgoederen een slib‐
vang kan worden geïntegreerd teneinde de waterkwaliteit van de Kromme
Rijn stroomafwaarts te verbeteren. De natuurkwaliteit kan versterkt worden
met natuurvriendelijke oevers. De zuidoever wordt bepaald door het Jaag‐
pad en biedt alleen met een knuppelbrug mogelijkheden voor natuurontwik‐
keling. De noordoever zal, waar dat niet storend is voor de tuin en parkaan‐
leg, voorzien worden van natuurvriendelijke oevers. Voorafgaand aan
graafwerkzaamheden zal archeologisch onderzoek moeten uitwijzen of dit
niet conflicteert met sporen uit de Romeinse tijd.
6.4 Het bos
Waren in het verleden houtproductie en jacht de doelen van het bosbeheer,
anno 2008 zijn belevingswaarde en ecologie het voornaamste doel.
Het bosbeheer dient zich daarom te richten op behoud en ontwikkeling van:
1. zware monumentale bomen;
2. een menging van vooral es, eik en beuk;
3. een behoorlijk aandeel eik;
4. een zo natuurlijk mogelijk aanzien;
5. een variatie in ondergroei;
6. een aandeel dode bomen;
VISIE 2008 landgoederen blad 26 van 45
concept 11 maart

7. behoud van bomen met een bijzondere ecologische waarde.
Deze doelen combineren respect voor het verleden met huidige inzichten op
het gebied van ecologie en bosontwikkeling.
Dunningen
Op veel plaatsen in het bos is sprake van een achterstand bij de dunningen,
bomen verdringen elkaar. Dunningen zijn nodig voor het ontwikkelen van
stevige, monumentale bomen en om te sturen in de menging. De eiken die‐
nen bij de dunningen in beginsel voorrang te krijgen boven de essen, beuken
en esdoorns.
Het blessen (= het selecteren van de bomen die bevoordeeld, dan wel verwij‐
derd dienen te worden) vraagt om maatwerk. De hierboven aangegeven 7
uitgangspunten dienen daarbij als richtlijn. Het blessen vraagt enerzijds om
vakkennis en terreinkennis, anderzijds gaat het daarbij soms om keuzes
waarbij persoonlijke voorkeuren een rol spelen. Het is daarom aan te bevelen
om geïnteresseerde leken, bijvoorbeeld leden van de Klankbordgroep, te be‐
trekken bij het selectieproces.
Bosverjonging
Een groot deel van het bos is oud. Het oude bos draagt waardevolle bomen
die gekoesterd moeten worden. Omwille van de continuïteit is het echter no‐
dig om tijdig voor opvolgers te zorgen. De komende periode van tien jaar
dient gewerkt te worden aan het verjongen van het bos. Het zou goed zijn
als, gemeten in oppervlakte, zo’n 10 tot 20% van het bos te verjongen. Voor
een deel gebeurt dit vanzelf door het natuurlijke proces van bosverjonging.
Waar bijvoorbeeld door windworp gaten in het bos ontstaan, zullen es en es‐
doorn deze weer vullen. Ook beuk verjongt zich van nature. Eik moet echter
geholpen worden, dat wil zeggen aangeplant. Op plekken waar voldoende
ruimte is (eik is een lichtbehoeftige boomsoort) moet de kans benut worden
om eik te planten. Soms zullen plekken enigszins vergroot moeten worden
door een beperkte kap van bomen. Bomen uit de oudste bosgeneratie worden
daarbij in principe gespaard.
Eiken nemen in deze bossen een speciale plaats in. Van nature komen ze
nauwelijks voor in bossen op deze rijke grond, ze worden er verdrongen
door de groeikrachtige es, iep en beuk. In het verleden zijn de eiken bewust
aangeplant en bij de dunningen ten opzichte van andere soorten bevoor‐
deeld omwille van de hoge gebruikswaarde van hun hout. In ecologische
opzicht zijn eiken waardevol. Ze zijn een bron van leven voor veel insecten
en vogels. Eiken hebben een groot herstellingsvermogen en kunnen, als ze
voldoende ruimte hebben, heel oud worden.
VISIE 2008 landgoederen blad 27 van 45
concept 11 maart

Met winst voor de ecologie, en zonder aantasting van de ruimtelijke struc‐
tuur en sfeer die past bij de landgoederen is er ruimte voor dode bomen:
o in het bos, in beginsel niet in het parkbos;
o niet in en direct naast lanen;
o niet in en over landschappelijk en historisch waardevolle waterpartijen;
o geen staand dood hout waar veiligheid in gedrang komt;
Als omgevallen bomen in zijn geheel blijven liggen, draagt dat bij aan de on‐
gereptheid van het bosbeeld. Bomen waar aan gezaagd is kunnen beter opge‐
ruimd worden.
VISIE 2008 landgoederen blad 28 van 45
concept 11 maart

7 RECREATIEF GEBRUIK
7.1 Analyse
De landgoederen zijn een wandelgebied waar op enkele plaatsen gefietst kan
worden. Er kan in tegenstelling tot de sterk verstedelijkte omgeving en infra‐
structuur genoten kan worden van natuur, het cultuurlandschap en rust.
Mensen uit Utrecht en omliggende gemeenten komen graag op de landgoe‐
deren, het aantal bezoekers wordt geschat op 1,5 miljoen per jaar. Met het
Theehuis als belangrijke trekpleister is Rhijnauwen het drukst bezocht. Dit is
in lijn met het beleid vastgelegd in het vigerend beheerplan waar richting
Oud Amelisweerd en Nieuw Amelisweerd een sterkere natuurfunctie is toe‐
gewezen.
Veel mensen komen te voet of met de fiets naar de landgoederen ondanks dat
aantrekkelijke routes en entrees vanuit de stad ontbreken. Daarnaast komen
veel mensen per auto. De auto’s worden niet geparkeerd aan de rand van de
landgoederen, maar dringen via de poort van het historische poortgebouw
door tot in het hart van de landgoederen. Ook wordt er geparkeerd in de cul‐
tuurhistorisch waardevolle lanen. Dit levert problemen op m.b.t. de ver‐
keersafwikkeling, de veiligheid, de belevingswaarde en de vitaliteit van de
laanbomen. De opstoppingen rond het poortgebouw leiden tot onrust en irri‐
taties bij gebruikers.
Het tennispark op Rhijnauwen kent een rijke geschiedenis, maar past in haar
huidige omvang niet binnen de landgoederen en ligt deels binnen de
Dwarslaan, een essentiële laan van het barokke lanenstelsel van Rhijnauwen.
Het parkeren en de verlichting verstoren de sfeer van de landgoederen. De
duisternis binnen de landgoederen vormt een bijzondere waarde binnen het
sterk verstedelijkte gebied. Veel diersoorten gebonden aan de landgoederen
zijn afhankelijk van duisternis en nachtelijke rust.
Knelpunten
• De recreatieve druk op Rhijnauwen is erg groot. Het Theehuis heeft als
smaakvolle horecagelegenheid een aanzuigende werking. Ook de Stayo‐
kay en het tennispark dragen bij aan bezoekersaantallen en de daarmee
gepaard gaande onrust en autobewegingen.
• Nieuw Amelisweerd is slecht ontsloten voor het publiek en Oud Amelis‐
weerd matig.
• Het autoverkeer dringt door tot in het hart van de landgoederen. De loca‐
tie van de parkeerplaatsen van het Theehuis, de tennisbanen en de be‐
heerpost is onwenselijk. Om deze te bereiken moet het verkeer door het
VISIE 2008 landgoederen blad 29 van 45
concept 11 maart

historische poortgebouw heen. Dit leidt regelmatig tot opstoppingen en
irritaties.
• Ook de ‘parkeerlus’ nabij de Stayokay geeft rumoer nabij de kern van de
landgoederen en is landschappelijk onwenselijk omdat deze vast ligt aan
de Rhijnauwense laan en het zicht op de historische boerderij Goed ten
Rijn belemmert.
• Het tennispark past in zijn huidige vorm niet binnen de landgoederen
Potenties
• De landgoederen kunnen zich ontwikkelen tot een kwalitatief hoogstaand
recreatiegebied voor de inwoners van Utrecht en omliggende gemeenten.
Ze hebben kwaliteiten om ook mensen van uit buiten de omgeving naar
het gebied te trekken om te genieten van cultuur en natuur.
•
7.2 Gebruikers
De bijzondere ambiance is voor veel mensen de aantrekkingskracht die aan‐
leiding is voor een bezoek aan de landgoederen. Binnen deze landgoedsfeer
speelt rust een belangrijke factor. Om deze rust te behouden blijven de land‐
goederen in eerste instantie een wandelgebied. Op enkele paden is fietsen
toegestaan, maar voorkomen moet worden dat doorgaand fietsverkeer voor
te veel onrust zorgt. Het gebied wordt niet opengesteld voor ruiters. In het
verleden is ervaren dat niet opengestelde paden toch worden gebruikt en be‐
schadigd. Een gezamenlijk gebruik van paden met wandelaars leidt tot con‐
flicten.
Mensen komen met verschillende verwachtingen naar de landgoederen. Ge‐
zinnen trekken overwegend naar Rhijnauwen en het Theehuis. Oud en
Nieuw Amelisweerd worden gewaardeerd door natuurliefhebbers en men‐
sen die rust zoeken.
Het door Stayokay geëxploiteerde Kasteel Rhijnauwen is de enige plaats
waar binnen de landgoederen overnacht kan worden. Op bepaalde plekken
kan als toevoeging daarop Bed & Breakfast worden toegestaan. Intensievere
vormen zoals kamperen hebben een te grote landschappelijke impact en dra‐
gen het risico van verrommeling in zich.
VISIE 2008 landgoederen blad 30 van 45
concept 11 maart

7.3 Aansluiting op de stad
Voor een goed gebruik door het grote aantal bezoekers wordt het gebied be‐
ter aangesloten op de stad en beter ontsloten. Er komen een aantal duidelijke
entrees met de daarbij noodzakelijke voorzieningen zoals parkeren en uit‐
spanningen, adequaat en logisch te accommoderen. Het is in de eerste plaats
van belang dit gebied beter te koppelen aan Utrecht, waarbij de entrees langs
de Kromme Rijn en via Maarschalkerweerd aantrekkelijker moeten worden
gemaakt. Ook de koppeling aan het Universiteitscomplex De Uithof is van
groot belang.
Door een betere koppeling worden nodeloze autobewegingen voorkomen.
Het gebied ligt vlakbij, maar voor het gevoel van de inwoners van Utrecht,
ver weg, ergens achter de snelweg. Een betere aanhechting kan er aan bijdra‐
gen dat meer bezoekers de fiets gebruiken om het gebied te bereiken. De mo‐
gelijkheden voor het terugdringen van de geluidsbelasting van de A27 op
Nieuw Amelisweerd d.m.v. overkluizing dienen te worden onderzocht. Een
vermindering van die belasting verhoogt de belevingswaarde en de natuur‐
waarde.
7.4 Parkeren aan de rand
Het zou goed zijn om door aantrekkelijke toegangen vanuit de stad een deel
van de bezoekers te bewegen niet per auto te komen. Gratis openbaar vervoer
tussen stad en landgoederen, bijvoorbeeld in het weekend kan daar eveneens
een belangrijke bijdrage aan leveren. Voor hen die wel per auto komen is het
aan te bevelen om het parkeren te spreiden over de drie landgoederen. Daar‐
door worden grootschalige parkeerplaatsen vermeden. Bovendien kan daar‐
mee enige spreiding van het bezoek bewerkstelligd en worden de drie parels
van landgoederen voor iedereen beleefbaar worden.
Om de kern van de landgoederen vrij van autoverkeer en parkeren te maken
worden de parkeerplaatsen ten noorden van de Kromme Rijn en de ‘parkeer‐
lus’ bij het ‘Goed ten Rhijn’ opgeheven. Hierdoor behoort de grote hoeveel‐
heid verkeersbewegingen door de smalle doorgang in het poortgebouw van
Rhijnauwen tot het verleden. Er komt op Rhijnauwen een nieuwe, met een
bosje omgeven parkeerplaats aan de zuidzijde van de Kromme Rijn. De ge‐
kozen locatie is een goed compromis tussen afstand tot de horeca enerzijds
en de wens om het parkeren zo ver mogelijk naar de Koningslaan te verplaat‐
sen anderzijds. De vrije ligging van de toegangslaan van Rhijnauwen wordt
versterkt en het lint van groepsschuilplaatsen die onderdeel zijn van de
Nieuwe Hollandse Waterlinie wordt niet verstoord. Nieuwe parkeerplaatsen
bij Oud Amelisweerd en Nieuw Amelisweerd zijn direct vanaf de Koning‐
slaan bereikbaar en liggen zodanig dat parkeren in de fraaie oprijlanen, zoals
dat nu gebeurt, niet meer noodzakelijk is. Vanaf de parkeerplaats bij Oud
VISIE 2008 landgoederen blad 31 van 45
concept 11 maart

Amelisweerd dient een sterke relatie met fort Vechten en het daarin te vesti‐
gen Liniecentrum te ontstaan. Dit verdient een brede studie en aanpak.
7.5 Pleisteren
De recreatieve druk is op Rhijnauwen het grootst. Het Theehuis heeft een
aanzuigende werking en ook de Stayokay en het tenniscomplex trekken be‐
zoekers. De bezoekers zullen beter over de landgoederen worden verspreid
door meerdere pleisterplaatsen te ontwikkelen. Op Rhijnauwen zal het Thee‐
huis zijn functie behouden. Op Oud Amelisweerd kan het bezoekerscentrum
zich verder ontwikkelen en dient een brede voorlichting over de landgoede‐
ren en hun omgeving gegeven te worden. Bij Nieuw Amelisweerd is naast de
nieuwe parkeerplaats een pleisterplaats in de vorm van landgoedwinkel ge‐
wenst. De relatie met de Uithof wordt versterkt door de vestiging van een
aantrekkelijke nieuwe pleisterplaats. Buiten de pleisterplaatsen en bestaande
ligweiden dient op de landgoederen zo min mogelijk recreatiemeubilair, ver‐
lichting, verharding en dergelijke toegepast te worden. Het behoud van het
landgoedkarakter moet voorop staan. Mede daarom verdient verplaatsing
van het tennispark naar elders of naar de rand van de landgoederen aanbeve‐
ling.
Het is aantrekkelijk om de Kromme Rijn met de kano te bevaren. Het is een
van de weinige plaatsen in ons land waar je vanaf het water monumentale
bossen kunt beleven. Met goede kanopleisterplaatsen kan deze doelgroep
worden gefaciliteerd en wordt het aanleggen op ongewenste plaatsen tegen‐
gegaan.
7.6 Mens en natuur
De zonering van recreatie welke is aangegeven in het vigerend beheersplan
legt het zwaartepunt van de recreatiedruk binnen de landgoederen op
Rhijnauwen. Deze zonering vindt zijn grondslag in de bescherming van de
natuurwaarden binnen de twee andere landgoederen. Ook de amputatie die
Nieuw Amelisweerd heeft ondervonden door de aanleg van de A27 zal hier
een rol in hebben gespeeld. De natuur op de landgoederen is echter veer‐
krachtig en de defensieve zonering van functies wordt losgelaten omdat de
kwaliteiten van alle drie de landgoederen het verdienen beleefd te kunnen
worden. Ze zijn aangekocht voor juist dat doel. Het recreatief gebruik zal ge‐
stuurd worden door een strategische ontsluiting voor diverse doelgroepen.
Daarvoor is geen intensiever padenpatroon nodig, maar kunnen enkele oude,
uit gebruik genomen paden weer worden opengesteld. De Madamlaan is een
VISIE 2008 landgoederen blad 32 van 45
concept 11 maart

goed voorbeeld. Door deze weer open te stellen voor wandelaars wordt
Nieuw Amelisweerd beter ontsloten vanaf de Koningsweg en Maarschalker‐
weerd. De kwetsbare delen met hoge natuurwaarden worden ontzien, maar
de bezoeker kan genieten van cultuur, natuur en landschap. De bezoeker
dichter bij de natuur brengen past bij een landgoedbezoek.
Recreatieve openstelling van de gebieden Nummeri en het boerenpad ten
oosten van de grienden van Nieuw Amelisweerd ligt voor de hand. Deze ge‐
bieden zijn echter voor diverse diersoorten een laatste toevluchtsoord en zul‐
len als rustgebied gehandhaafd blijven.
VISIE 2008 landgoederen blad 33 van 45
concept 11 maart

8 LANDBOUW
8.1 Analyse
Het open landschap van de landgoederen kan niet zonder agrarisch gebruik.
Van oudsher beheren de boeren weilanden, hooilanden, akkers en boom‐
gaarden. Zij hebben het landschap mede vormgegeven. Verdienden vroeger
zeven boerengezinnen hun kost binnen de landgoederen; vandaag zijn er nog
drie boerenbedrijven actief. De nadruk ligt op melkvee, maar ook vleesvee en
fruit dragen bij aan het bedrijfsresultaat.
In de oude moestuinen van Nieuw Amelisweerd en Oud Amelisweerd wor‐
den groenten en bloemen geteeld. De biologische producten vinden hun weg
naar de stedelijke consument.
Knelpunten
• De ontsluiting van de boerenbedrijven is problematisch en conflicteert op
punten met belangen van recreatie en cultuurhistorie.
• De verdeling van gronden onder de boerenbedrijven is niet altijd logisch.
De Kromme Rijn vormt een belangrijke barrière voor goed bereikbare
gronden.
• Een deel van de landbouwgronden ligt binnen de EHS en is begrensd als
nieuwe natuur. De realisatie hiervan zal het areaal landbouwgronden
verkleinen. Van een bedrijf liggen bijna alle gronden binnen de EHS.
• De boerenbedrijven hebben niet altijd voldoende mogelijkheden om te
investeren en bij de tijd te blijven. Voor het duurzaam voortbestaan van
bedrijven binnen de landgoederen is dit wel noodzakelijk.
Potenties
• Boerenbedrijven kunnen een belangrijke functie vervullen op het gebied
van voorlichting en kunnen gebruik maken van de stedelijke bezoeker asl
consument.
• Verdere samenwerking tussen boerenbedrijven, tuinderijen en de binnen
het gebied aanwezige verwerkers van producten kan het landgoedpro‐
duct van Amelisweerd en Rhijnauwen op de kaart zetten en bijdragen
aan de bewustwording over de productie van voedsel.
8.1 Landgoedboeren
Bij de toekomst van de landgoederen horen echte boeren; Landgoedboeren.
Bij het gebruik van de grond volgen zij de logica van het landschap: grasland
VISIE 2008 landgoederen blad 34 van 45
concept 11 maart

op de komgronden en akkers en fruit op de oeverwallen. Het zijn gemengde
bedrijven met in ieder geval melkvee en fruitteelt (laagstam). De bedrijfsvoe‐
ring is duurzaam; ontziet het milieu, de natuur en het klimaat, buit dieren
niet uit en levert een normaal rendement. Het is geen openluchtmuseum en
drijft niet op subsidies. Zo zijn hoogstamboomgaarden aantrekkelijk voor na‐
tuur en landschap, maar bedrijfseconomisch niet verantwoord. Er worden
geen nadere eisen gesteld die de ondernemersvrijheid en creativiteit beper‐
ken. Verantwoorde bedrijfsvoering wordt gegarandeerd door steeds scherper
wordende Europese en landelijke regelgeving. Landbouw op bijvoorbeeld
biologische principes levert geen substantiële bijdrage aan de ontwikkeling
van natuurwaarden. Daarvoor zou de bemesting veel verder moeten worden
teruggebracht hetgeen een reële bedrijfsvoering onmogelijk maakt.
Tegelijkertijd vragen doelen op het gebied van natuur, landschap en beleving
om functieverandering van gronden. De hoeveelheid landbouwgrond binnen
het plangebied zal afnemen van circa 140 hectare naar circa 90 hectare, gro‐
tendeels doordat landbouwgronden een natuurfunctie krijgen in het kader
van de realisatie van de EHS). Er is duurzaam ruimte voor twee landgoed‐
boeren. Het zijn gemengde bedrijven met het accent op de melkveehouderij.
Deze bedrijven krijgen de ruimte om te investeren en bij de tijd te blijven zo‐
dat ook op termijn landbouw binnen de landgoederen behouden kan blijven.
De landgoedboeren spelen de hoofdrol bij het beheer van natuurlijke gras‐
landen binnen de EHS waar zij een deel van hun ruwvoer winnen.
De ligging van de landgoederen in een stedelijke omgeving en de daarmee
gepaard gaande bezoekersaantallen biedt kansen voor agrarische bedrijfs‐
economische verbreding. Landgoedboeren kunnen daar gebruik van maken
en een deel van hun producten rechtstreeks afzetten. Bezoekers kopen de
producten aan huis of in een landgoedwinkel. Educatie over de totstandko‐
ming van het landgoedproduct kan een waardevolle bijdrage leveren aan
bewustwording over voedsel en voedselproductie.
8.2 Tuinderijen
De bij de tuinderijen betrokken ondernemingen en de Veldkeuken als be‐
langrijke verwerker van landgoedproducten hebben aangegeven hechter sa‐
men te willen werken en daaruit vloeit de behoefte naar een extra moestuin
voort. De oude moestuin van Rhijnauwen is daar een goede locatie voor. Bij
het vermarkten van de producten ligt verdere professionalisering en samen‐
werking met de landgoedboeren voor de hand. Educatie over eerlijk voedsel
en oude, vergeten groenten past goed binnen de cultuurhistorische uitstra‐
VISIE 2008 landgoederen blad 35 van 45
concept 11 maart

ling van de landgoederen. De gemeente mag zich gelukkig prijzen met deze
invulling van de tuinen en de daarmee samenhangende bedrijvigheid.
VISIE 2008 landgoederen blad 36 van 45
concept 11 maart

9 GEBOUWEN
9.1 Analyse
9.2 Titel
Kasteel Rhijnauwen en de landhuizen Oud Amelisweerd en Nieuw Amelis‐
weerd zijn het centrum van de drie landgoederen. Het landschap is georiën‐
teerd op deze bijzondere locaties. Nieuw Amelisweerd heeft als woonbe‐
stemming geen publieke functie, Kasteel Rhijnauwen is als jeugdherberg be‐
leefbaar voor het publiek toegankelijk. Landhuis Oud Amelisweerd wordt
beheerd door het Centraal Museum en is, mede omwille van het behoud van
bijzonder Chinees behang, nauwelijks publiek toegankelijk.
De andere historische gebouwen die in het verleden direct gekoppeld waren
aan de productiviteit en bedrijvigheid van de landgoederen hebben, enkel
gebouwen daargelaten hun functie verloren en hebben grotendeels een
woonbestemming.
De gebouwen van de Beheerspost van de Dienst Stadswerken en de depen‐
dance van de Stayokay passen qua uitstraling niet in het historische setting,
waarbij laatstgenoemde deels in de Dwarslaan ligt.
Landhuis Oud Amelisweerd kan het hart van de landgoederen worden en
verdient een bredere publieke toegankelijkheid. In combinatie met het aan‐
grenzende bezoekerscentrum kan het een aantrekkelijke toegang tot het ge‐
bied worden. De tuinen en parkomgeving van de landhuizen verdienen een
grondige renovatie om ze hun oude allure terug te geven.
De dependance van Stayokay en de kantoren van de Beheerspost zouden ge‐
sloopt moeten worden. De oude schuren van de beheerspost moeten behou‐
den worden, maar wellicht op een nader te bepalen locatie worden her‐
bouwd. Op de locatie van de Beheerspost zou een nieuwe dependance ge‐
bouwd kunnen worden in een architectuur die aansluit bij de historische ge‐
bouwen. Voor de beheerspost moet een nieuwe locatie worden gezocht
waarbij het aan te bevelen is deze te zoeken in het centrum van de landgoe‐
deren.
In bijlage I is een overzicht opgenomen van alle gebouwen van de gemeente
Utrecht binnen de landgoederen met daarbij aangegeven hun huidige en toe‐
komstige gebruik.
VISIE 2008 landgoederen blad 37 van 45
concept 11 maart

10 ORGANISATIE
10.1 Analyse
Landgoederen worden vanouds als eenheid beheerd. Een nadrukkelijke be‐
trokkenheid bij de gronden en de gebouwen is uitgangspunt. Instandhou‐
ding van het bezit, vaak familiebezit, en continuïteit is het uiteindelijke doel.
Een gemeentelijke organisatie is niet in alle gevallen een functionele eigenaar
en beheerder van landgoederen. Wisselende budgetten en wisselend beleid
en bemensing vormen een bedreiging voor continuïteit. Verantwoordelijkhe‐
den zijn verspreid binnen de organisatie en afdelingen. Doelstellingen en
ambities zijn niet altijd op elkaar afgestemd. De revenuen gaan naar de alge‐
mene middelen terwijl budgetten voor beheer en ontwikkeling onzeker kun‐
nen zijn.
10.2 Naar een stichtingsvorm voor het beheer
Een mogelijkheid is het gehele complex onder te brengen in een beheersstich‐
ting. Dat biedt verschillende voordelen. Het landgoed wordt weer meer een
economische eenheid, revenuen van de grondgebonden activiteiten vloeien
terug in het bezit. Er zijn meer mogelijkheden voor externe geldstromen
(subsidie Rijk en Provincie, de Uithof, Nationale Postcode Loterij en andere
giften).
Aan westzijde van de stad Stichting de Haar, aan de oostzijde Stichting Ame‐
lisweerd c.a. De verantwoordelijke wethouder van Utrecht zit in het bestuur
van de Stichting.
Het is raadzaam om de mogelijkheden en consequenties van een stichting als
beheervorm nader te onderzoeken.
VISIE 2008 landgoederen blad 38 van 45
concept 11 maart

LITERATUURLIJST
- Anonymus, Lijst van voorkomende Paddenstoelen.
- Albers L. et al, Amelisweerd en Rhijnauwen, Utrecht, 16 maart 1983, herzien juli 1983
(studie naar de historische aanleg van de landgoederen)
- Bax I. et al, Veldgids ontwikkeling van botanisch waardevol grasland, DLG/IKC Natuur‐
beheer, Utrecht/Wageningen
- Boerema L., Teksten Flora‐ en faunawet, editie 2008, SDU Uitgevers, Den Haag, 2007
- Buro Kloeg, Oude parels, nieuwe glans, ideeën voor communicatieve en recreatieve inrich‐
ting van Amelisweerd en Rhijnauwen, een informeel plan, Buro Kloeg bv, Bunnik, juni
2006
- CH & Partners stedebouw en landschap, Buitenplaats Maarschalkerweerd, een ontwerp‐
verkenning, werkboek, Gemeente Utrecht, Wijkbureau Oost en KPMG Metrum mana‐
gement en planontwikkeling, juli 1999
- CLM Onderzoek en advies bv, Versterking van natuur‐ en landschapswaarden van de
landbouwgronden op landgoederen van de gemeente Utrecht, Utrecht, juli 2003
- Diepenbeek A. van et al, Herkenning amfibieën en reptielen, Stichting RAVON, Nijme‐
gen, oktober 2006
- Eng H. van der, Amelisweerd en Rhijnauwen, de geschiedenis, de acties, de natuur en de
mensen, Gusto, Utrecht 2007
- Enveloppecommissie Rijnauwen‐Vechten, Gebiedsprogramma, Ambities Rijnauwen‐
Vechten, SAB Arnhem, februari 2006
- Gemeente Bunnik, Voorontwerp bestemmingsplan, Amer Adviseurs bv ruimtelijke or‐
dening, 30 mei 2005
- Gemeente Bunnik, Bestemmingsplan Landelijk Gebied, Bunnik, mei 1982
- Gemeente Bunnik, Structuurvisie Gemeente Bunnik, februari 1992
- Gemeente Bunnik, Algemene plaatselijke verordening Bunnik 2006, 29 november 2006
- Gemeente Bunnik, Bunnik Monumentaal 2006‐2010, Parels in het snoer van Limes en Li‐
nie, Bunnik, 24 april 2006
- Gemeente Utrecht afd Openluchtrecreatie en groenvoorziening DOW, Beheersplan
voor de landgoederen Nieuw Amelisweerd, Oud Amelisweerd en Rhijnauwen, 1 februari
1990
- Gemeente Utrecht, Groenstructuurplan Utrecht, Stad en land verbonden, mei 2007
- Gemeente Utrecht, Oud‐ en Nieuw‐Amelisweerd en Rhijnauwen, een kort overzicht van de
historie, de flora en de fauna van de drie gemeentelijke landgoederen, Utrecht voorjaar 1974
- Gemeente Utrecht, SN‐aanvraag Amelisweerd 2007 t/m 2012
- Haaksma R., Nieuw Amelisweerd, een artikel uit het blad “De woonstede door de eeuwen
heen, nr 106”, April 1995
- Hoogheemraadschap De Stichtse Rijnlanden, Ecologische doelen voor de rivier de
Kromme Rijn, Europese Kaderrichtlijn Water (KRW) pilot waterlichaam Kromme Rijn, sa‐
menvatting.
- Jansen E.A., Voorkomen van vleermuizen op en rond de Uithof, een onderzoek naar aanwe‐
zigheid en functies, conceptrapport, Zoogdiervereniging VZZ, Arnhem, mei 2008
VISIE 2008 landgoederen blad 39 van 45
concept 11 maart

- Jansen P. et al, Hakhout, suggesties voor het beheer, Stichting Bos en Hout en Unie van
Bosgroepen, Wageningen, september 2001
- Klück B., Cultuurhistorische aspecten van het voorgestelde beheersplan Landgoederen Oud
en Nieuw Amelisweerd en Rhijnauwen. Afdeling Stedenbouw & Monumenten, sectie
cultuurhistorie Gemeente Utrecht. 27 november 2007.
- Landinrichtingscommissie Groenraven‐Oost, Ontwerpplan herinrichting Groenraven‐
oost, Bunnik, juni 1998
- Limpens H. et al, Atlas van de Nederlandse vleermuizen, Onderzoek naar verspreiding en
ecologie, KNNV Uitgeverij, Utrecht 1997
- Maes B., Onderzoek monumentale bomen Oud Amelisweerd, 1 december 2007
- Nie H.W. de et al, Atlas van de Nederlandse zoetwatervissen, 2 e herziene druk, Stichting
Atlas verspreiding Nederlandse Zoetwatervissen, november 1997
- Provincie Utrecht, Natuurgebiedsplan Kromme Rijn, Utrecht, april 2001
- Provincie Utrecht, Streekplan 2005‐2015, vastgesteld 13 december 2004 door Provinci‐
ale Staten van Utrecht
- Rijksdienst voor de Monumentenzorg, Aanwijzingsbesluit beschermd monument,
Rhijnauwen, 28 oktober 2005
- Rijksdienst voor de Monumentenzorg, Aanwijzingsbesluit beschermd monument, Oud
Amelisweerd, 28 oktober 2005
- Rijksdienst voor de Monumentenzorg, Aanwijzingsbesluit beschermd monument, Nieuw
Amelisweerd, 11 juli 2006
- Spikmans F. et al, Herkenning zoetwatervissen, Stiching RAVON, Nijmegen, oktober
2006
- ULTV Rhijnauwen, De geur van gravel, 75 jaar ULTV Rhijnauwen, 2007
- Scherpenzeel H. van et al, Landgoederen Utrecht, VTA & Nader onderzoek herfst 2007,
Van Jaarsveld/ Van Scherpenzeel, Schalkwijk, herfst 2007
- Spaans J., Lijst van voorkomende planten en dieren op de landgoederen Amelisweerd en
Rhijnauwen in het jaar 2007
- Spaans J., Boomgaard tot Vermaek, restauratiecursus in relatie tot het beheer van historische
parken, tuinen en buitenplaatsen, Utrecht 1993/1994
Kaarten en luchtfoto’s:
- Anonymus, Grote historische (1905) topografische atlas Utrecht, schaal 1: 25.000, Uitge‐
verij Nieuwland, Tilburg 2005
- Anonymus, Luchtfoto’s Nieuw Amelisweerd.
- Gemeente Utrecht, ROVU, Wandelkaart landgoederen Amelisweerd Rhijnauwen, Utrecht,
juli 1984
- Google earth, luchtfoto’s landgoederen
- Stiboka Wageningen, bodemkaart ‘Het Kromme‐Rijnlanschap’, schaal 1:50.000
- Topografische Dienst Kadaster, ANWB, Topografische Atlas Utrecht en Flevoland,
schaal 1:25.000, ANWB bv Den Haag, 2004
Websites:
VISIE 2008 landgoederen blad 40 van 45
concept 11 maart

- Cultuurhistorie etc: www.KICH.nl
- Flora en fauna, wetgeving etc:
o www.minlnv.nl
o www.ravon.nl
o www.vzz.nl
o www.vlinderstichting.nl
- Provinciale regelgeving: www.provincie‐utrecht.nl
- Gemeentelijke regelgeving:
o www.utrecht.nl
o www.bunnik.nl
- Waterschap: www.hdsr.nl
Overigen:
- Verslaglegging Ambtelijk betrokkenen, Klankbordgroep en publieksbijeenkomst
VISIE 2008 landgoederen blad 41 van 45
concept 11 maart

Bijlage I Gebouwen
Landgoed Rhijnauwen
Locatie Benaming Huidig gebruik Toekomstig gebruik
Rhijnauwenselaan 7 en kasteel Rhijnauwen en Stayokay en horecagelegen‐ Gebruik voortzetten
14
koetshuis c.q. poortge‐
bouw
heid
Rhijnauwenselaan 16 Theehuis
In erfpacht uitgegeven op‐
stal met horeca bestemming
Gebruik voortzetten
Rhijnauwenselaan 5 Hofstede ʺGoed en • woning verhuurd Momenteel onderzocht of de bedrijfsopstallen kunnen worden verhuurd
Rhijnʺ
• bedrijfsopstallen vrij aan een samenwerkingvorm van De Veldkeuken, Stichting Aardvlo en
Bloemkracht 8.
Rhijnauwenselaan 7a Beheerpost Stadswerken Verblijfsruimte met twee Verblijfsruimte slopen en originele (fruit)schuren herbestem‐
originele schuren voor stal‐
ling van gereedschap.
men/verplaatsen
Rhijnauwenselaan “de Dependance Stayokay Verblijfs‐ en vergaderruimte Gebouwen slopen en grond herbestemmen (o.a. t.b.v. Dwarslaan). Voor
Bongerd”
Stayokay zou op de locatie van de beheerpost een bij de landgoederen
passende nieuwbouw ontwikkeld kunnen worden.
Rhijnauwenselaan Ten‐ Tennisbaan Rhijnauwen Tennisbanen (negen stuks) Verplaatsen en herbestemmen als tuin of boomgaard.
nisbaan
met clubgebouw
Rhijnauwenselaan 18 en hofstede ʺRhijnauwenʺ gemend bedrijf, melkvee, Gebruik voortzetten, nieuwe loopstal noodzakelijk i.v.m. aankomende
20
vleesvee en fruitteelt. Twee
woningen en diverse stallen.
regelgeving huisvesting dieren.
Rhijnauwenselaan 9 n.v.t. Verhuurde woning Gebruik voortzetten
Vossegatsedijk 1a hofstede ʺden Hooge Na staken agrarisch bedrijf Bedrijfsopstallen gedeeltelijk en mestsilo slopen. In de toekomst kan Bed
boomgaardʺ
is nu slechts de woning in
gebruik
& Breakfast en kaasboerderij worden toegestaan.

Vossegatsedijk 4
Rijnsoever 5
Rijnsoever 3
Lattenschuur Boshoeve
n.v.t. verhuurd als atelierruimte Bij vrijkomen de invulling nader overwegen
voormalige Boshoeve Verhuurd als woning Gebruik voortzetten
Voormalige hofstede van
de familie Miltenburg
in erfpacht uitgegeven als
woning
Gebruik voortzetten
Lattenschuur In gebruik bij Stadswerken Eventueel herbestemmen t.b.v. natuurbeheer / akkerbouw
VISIE 2008 landgoederen blad 43 van 45
concept 11 maart

Oud Amelisweerd
Locatie Benaming Huidig gebruik Toekomstig gebruik
Koningslaan 9 Landhuis Oud Amelis‐ in bruikleen bij Centraal Het landhuis moet meer en openener gebruikt gaan worden. Voorstel is
weerd
Museum voor rondleidin‐
gen. Unieke Chinese be‐
hangsels. Heeft tevens een
het pand in beheer geven aan de Veldkeuken om het pand te laten ge‐
bruiken voor ontvangsten, vergaderingen, rondleidingen en workshops
beheerderswoning.
onder zeer specifieke condities. CM wenst tentoonstellingen en verblijfs‐
ruimte voor kunstenaar. UMC wil op structurele basis gebruik maken van
landhuis,
Koningslaan 13
Koetshuis Oud Amelis‐
weerd
Verhuurde woning Gebruik voortzetten
Koningslaan 11 Koetshuis Oud Amelis‐ • Gedeeltelijk verhuurde Na vrijkomen woning deze toevoegen aan bezoekerscentrum
weerd
woning
• Gedeeltelijk boezoe‐
kerscentrum
nabij Koningslaan 9 Moestuin Oud Amelis‐
weerd
Verhuurd aan De Aardvloo Gebruik voortzetten, wellicht schuuroppervlakte uitbreiden.
Koningslaan 15‐15a hofstede ʺde Zonnewij‐ Melkveebedrijf, verpacht Bedrijf ligt geheel in de EHS. Bedrijvigheid beeindigen. Gebouwen herbe‐
zerʺ
stemmen tot beheerpost.
Koningslaan 19, 21 en 23 ʺVinkenbuurtjeʺ
Drie verhuurde woningen
en een in erfpacht uitgege‐
ven woning
Gebruik voortzetten
Provincialeweg 116 hofstede ʺWiltenburgʺ In erfpacht uitgegeven wo‐
ning
Gebruik voortzetten
Provincialeweg 118 n.v.t. Verhuurde woning Bij vrijkomen eventueel in erfpacht uitgeven
Provincialeweg 120
Provincialeweg 122
n.v.t. Woning verhuurd als ate‐
lierruimte
Zie provinciale weg 122
n.v.t. Verhuurde woning Bij vrijkomen bij 120 voegen en in erfpacht uitgeven
VISIE 2008 landgoederen blad 44 van 45
concept 11 maart

Nieuw Amelisweerd
Locatie Benaming Huidig gebruik Toekomstig gebruik
Koningslaan 1 landhuis Nieuw Ame‐ In erfpacht uitgegeven. Gebruik voortzetten
lisweerd
Wordt bewoond door be‐
wonersgroep
Koningslaan 3
Koetshuis Nieuw Ame‐ • Is gedeeltelijk ver‐ • Verhuur woning voortzetten
lisweerd
huurd als woning • Uitplaatsen bakkerij en omvormen tot voorberiedings‐ en ontvangst‐
• Voormalige stallen
verhuurd aan ecolo‐
gisch cateringbedrijf
De Veldkeuken
keuken voor kleine gezelschappen (max. 10 pers.)
Koningslaan 5
Koetshuis Nieuw Ame‐
lisweerd
Verhuurde woning Bij vrijkomen eventueel te verhuren aan De Aardvlo als dienstwoning.
nabij Koningslaan 5 Moestuin Nieuw Ame‐
lisweerd
Verhuurd aan De Aardvlo Gebruik voortzetten
nabij Koningslaan 1 Voormalige Appel‐ Verhuurd aan ecologische Bij beeindiging huur eventueel andere invulling zoeken.
schuur
bloembinderij Bloemkracht
8
Vossegatsedijk 2
In erfpacht uitgegeven Grasland Grond verwerven ten behoeve van uitruil van gronden voor de realisatie
grond ter grootte van 25
ha. Door erfpachter is er
een woning met bedrijfs‐
ruimte geplaatst.
van de EHS
Vossegatsedijk 2a hofstede “De Boeye” In erfpacht uitgegeven wo‐
ning met kantoorfunctie
Gebruik voortzetten
VISIE 2008 landgoederen blad 45 van 45
concept 11 maart