Michel Rein<strong>de</strong>rs ‘De borgers komen uyt alle ste<strong>de</strong>n met requesten’ Pamfletten, petities en <strong>de</strong> transformatie van politieke cultuur in <strong>de</strong> late 17<strong>de</strong> eeuw Het Rampjaar 1672 was een breekpunt in <strong>de</strong> Ne<strong>de</strong>rlandse geschie<strong>de</strong>nis. In <strong>de</strong> late 17<strong>de</strong> eeuw verschoof <strong>de</strong> Ne<strong>de</strong>rlandse politieke cultuur van een relatief gesloten politiek (<strong>de</strong> ‘Ware Vrijheid’) in <strong>de</strong> richting van een publieke politiek, waarbij bestuur<strong>de</strong>rs hun plannen en beleid in toenemen<strong>de</strong> mate moesten verantwoor<strong>de</strong>n aan een anoniem (lees)publiek. Deze veran<strong>de</strong>ring was niet enkel een gevolg van langlopen<strong>de</strong> processen als toenemen<strong>de</strong> welvaart, urbanisatie en geletterdheid van <strong>de</strong> bevolking. De ontwikkeling van publieke politiek raakte in een stroomversnelling tij<strong>de</strong>ns het Rampjaar 1672, toen een aantal krankzinnige gebeurtenissen, waaron<strong>de</strong>r bloedige oproeren (vooral in <strong>Holland</strong>) en <strong>de</strong> moord op <strong>de</strong> gebroe<strong>de</strong>rs De Witt, wer<strong>de</strong>n gecombineerd met een explosieve stijging van het aantal politieke publicaties en <strong>de</strong> opkomst van een nieuw medium: <strong>de</strong> gedrukte petitie. Als <strong>de</strong> Amerikaanse historicus Steve Pincus met zijn meest recente boek <strong>de</strong> vinger aan <strong>de</strong> pols van historiografische ontwikkelingen heeft, dan maakt ‘<strong>de</strong> revolutie’ <strong>de</strong> komen<strong>de</strong> jaren een comeback in wetenschappelijk on<strong>de</strong>rzoek. In zijn 1688. The First Mo<strong>de</strong>rn Revolution (2009) beargumenteert Pincus dat <strong>de</strong> Engelse Glorieuze Revolutie moet wor<strong>de</strong>n gezien als <strong>de</strong> eerste mo<strong>de</strong>rne revolutie, ondanks eeuwen van overeenstemming over het non-revolutionaire karakter van <strong>de</strong>ze gebeurtenis. 1 Als het aan Pincus ligt, betekent dit geenszins een terugkeer naar <strong>de</strong> revolutiegerichte geschiedschrijving van <strong>de</strong> jaren zestig en zeventig van <strong>de</strong> vorige eeuw, waarin <strong>de</strong> zoektocht centraal stond naar emancipatoire bewegingen van sociale klassen die streef<strong>de</strong>n naar gelijkheid. Het is zeer <strong>de</strong> vraag of het voor het historisch on<strong>de</strong>rzoek naar <strong>de</strong>ze perio<strong>de</strong> bijzon<strong>de</strong>r behulpzaam is dat Pincus zijn vlag stevig in het begrip ‘mo<strong>de</strong>rn’ plant, maar <strong>de</strong> metho<strong>de</strong> van <strong>de</strong> Amerikaan biedt bewon<strong>de</strong>renswaardige resultaten. Hij geeft <strong>de</strong> wensen en doelen van <strong>de</strong> revolutionairen en het bijbehoren<strong>de</strong> publiek <strong>de</strong>bat een vooraanstaan<strong>de</strong> plaats in zijn verhaal en laat daarmee zien hoe vruchtbaar <strong>de</strong> combinatie van on<strong>de</strong>rzoek naar politieke communicatie en populaire politiek kan zijn. 2 Even interessant is <strong>de</strong> verwijzing die Pincus naar <strong>de</strong> Ne<strong>de</strong>rlandse Republiek maakt. De Republiek was een voorbeeld voor Engelse revolutionairen, schrijft hij. 3 De implicaties van zijn metho<strong>de</strong> en <strong>de</strong>ze opmerking zijn interessant, want dit tijdvak ken<strong>de</strong> nog een beken<strong>de</strong> non-revolutie: het Rampjaar 1672. 1 S.C.A. Pincus, 1688. The first mo<strong>de</strong>rn revolution (Yale 2009). 2 Cf. J. Stern, Orangism in the Dutch Republic in word and image, 1650-75 (Manchester 2010); T.N. Corns, ‘Radical pamphleteering’ in: N.H. Keeble (red.), Cambridge Companion to Writing of the English Revolution (Cambridge 2006) 71-86; M. Knights, Representation and misrepresentation in later Stuart Britain. Partisanship and political culture (Oxford 2005); J. Peacey, Politicians and pamphleteers. Propaganda during the English Civil Wars and Interregnum (Al<strong>de</strong>rshot 2004); J. Raymond, Pamphlets and pamphleteer ing in early mo<strong>de</strong>rn Britain (Cambridge 2003); T.C.M. Blanning, The culture of power and the power of culture. Old regime Europe 1660-1789 (New York 2002); D. Zaret, Origins of <strong>de</strong>mocratic culture: printing, petitions, and the public sphere in early- mo<strong>de</strong>rn England, (Princeton 2000); W. Frijhoff en M. Spies, 1650. Bevochten eendracht (Den Haag 1999); J. Walter, Un<strong>de</strong>rstanding popular violence in the English revolution. The Colchester plun<strong>de</strong>rers (Cambridge 1999); A. Halasz, The marketplace of print. Pamphlets and the public sphere in early mo<strong>de</strong>rn England (Cambridge 1997); T. Harris, ‘Problematising Popular Culture’ in: T. Harris (red.), Popular culture in England c. 1500-1850 (Lon<strong>de</strong>n 1995) 1-27; H. Schilling, ‘Civic republicanism in late medieval and early mo<strong>de</strong>rn German cities’ in: H. Schilling (red.), Religion, political culture and the emergence of early mo<strong>de</strong>rn society. Essays in German and Dutch History (Lei<strong>de</strong>n/New York/Köln 1992) 3-59; C.E. Harline, Pamphlets, printing and political culture in the early Dutch Republic (Dordrecht/Boston/Lancaster 1987); J.M. Hay<strong>de</strong>n, ‘The uses of political pamphlets: the example of 1614-15 in France’, Canadian Journal of History/ Annales Canadiennes d´Histoire 21 (1986) 143-65. 3 Pincus, 1688, 49-90.