lesmateriaal (pdf)

Het wereld voedselvraagstuk
Aardrijkskunde – bovenbouw VWO

Hoofdstuk 1: Vrij naar Praxis Geographie
Hoofdstuk 2: Vrij naar Praxis Geographie en R.T.A. Adriaens in NTR schooltv- Aardrijkskunde voor de Tweede Fase
Hoofdstuk 3: Vrij naar NOCW – Vensters op wereldburgerschap
R.T.A. Adriaens - 2011

Inleiding: Het wereld voedselvraagstuk
Een tortillacrisis in Mexico, boeren die plaats moeten maken voor bananen- of palmolieplantages
in Midden-Amerika of Zuidoost-Azië, voedselrellen in Indonesië, Tunesië en Egypte. Allemaal zaken
die direct te maken hebben met het wereld voedselvraagstuk. De centrale vraag in dit vraagstuk is:
Hoe krijgt iedereen op de wereld voldoende voedsel van voldoende kwaliteit? Het lijkt simpel te
beantwoorden, maar dat is het niet. Door globalisering zijn we afhankelijk geworden van een
voedselproductie die vaak aan de andere kant van de wereld plaatsvindt. Wat als daar de oogst
mislukt?
In dit boekje ga je een aantal casussen onderzoeken die nauw verbonden zijn met het wereld
voedselvraagstuk. De casussen geven je samen een beeld van de complexiteit van het vraagstuk. De
eerste casus gaat over de tortillacrisis die in 2007 in Mexico woedde. In deze casus verken je hoe een
centrumland (de VS) en een semiperiferieland (Mexico) elkaar kunnen beïnvloeden als ze samen in
een vrijhandelsorganisatie zitten.
De tweede casus gaat over de internationale handel in bananen. Deze casus laat aan de hand van een
enkel product (bananen) zien hoe de internationale handel in elkaar steekt en hoe verschillende
groepen mensen daar elk een ander oordeel over vormen.
De derde casus gaat over de oliepalm, een multifunctionele plant die aan een opmars bezig is. Deze
opdracht voer je uit in Google Earth.
Na de drie casussen wordt de achtergrond van het wereld voedselvraagstuk nog kort weergegeven.
Je eindigt met het schrijven van een brief aan de staatssecretaris van landbouw.

1. De tortilla-crisis
In 2007 vonden in Mexico allerlei demonstraties plaats tegen de hoge voedselprijzen, vooral die van
het nationale voedsel, de tortilla. Deze demonstraties werden samen de tortilla-crisis genoemd. Dat
de tortilla-crisis niet op zich zelf staat blijkt wel uit de graancrisis die in 2011 een grote rol speelde bij
de revoluties in Tunesië en Egypte, de oorlog in Libië en de demonstraties of onlusten in Syrië,
Bahrein, Jemen, Marokko en zelfs China.
Mysterie
Je gaat de tortilla-crisis analyseren door een werkwijze toe te passen die ‘mysterie’ wordt genoemd.
Je moet daarbij een antwoord geven op een centrale vraag door 21 –op het eerste gezicht op zich
zelf staande kaartjes- zo te ordenen dat ze samen het ‘verhaal’ van de tortilla-crisis vertellen.
De centrale vraag
Wat is het verband tussen het tanken van mr. Green en de ontevredenheid van Maria Sanchez en
haar zoon Pedro?
Maak dit verband duidelijk door de 21 kaartjes logisch te structureren. Je moet je bevindingen
kunnen presenteren aan de hand van een aantal belangrijke begrippen. Denk hierbij aan: NAFTA, het
wereldvoedselvraagstuk, het energievraagstuk, milieubewustzijn, fossiele en alternatieve
energiebronnen, centrum-periferiemodel, afhankelijkheid
Mr. Green uit Colorado tankt biobrandstof E85
voor zijn nieuwe Chevrolet Avalance, die sinds
kort is uitgerust met een tank voor een mengsel
dat bestaat uit 85% bio-ethanol en 15% benzine.
Maria Sanchez, moeder van de 14-jarige
Pedro, heeft een verre reis achter de rug. Zij is
vanuit het zuiden van het land naar de
hoofdstad Mexico-stad gereisd om deel te
nemen aan een demonstratie tegen de hoge
tortillaprijzen. Tijdens de demonstratie wordt
geroepen: ‘Zonder tortilla’s geen Mexico!’

Informatiekaarten
1. Prijs ruwe aardolie
4. Speculeren met maïs
Op een pamflet leest Pedro dat miljoenen
tonnen maïs voor 1.500 pesos per ton
worden opgekocht door grote
internationale speculanten. Daardoor
wordt het aanbod kunstmatig klein
gehouden. Op een later tijdstip worden
deze voorraden maïs voor meer dan 3.000
pesos op de markt verkocht.
7. Het belang van de tortilla voor
Mexico
Dagelijks worden er in heel
Mexico 300 miljoen tortilla’s
gegeten
De tortilla dekt als basis van het
voedsel bijna 50% van de
hoeveelheid calorieën die
mensen binnenkrijgen, vooral bij
de allerarmsten
De tortilla maakt mes, vork en
bord overbodig
10. De familie van Pedro
De oudoom van Pedro was vroeger boer.
Na de oprichting van de NAFTA in 1994
moest hij, net als veel andere kleine
boeren, zijn bestaan als akkerbouwer
opgeven, omdat concurreren met de
gesubsidieerde goedkope maïs uit de VS
niet mogelijk was.
13. De ontwikkeling van maïs in
Mexico
De waarde van het jaar 1993 is op 100%
ingesteld.
Jaar binnenlandse productie Verbruik
2000 111% 130%
2006 124% 182%
2. Bio-ethanol
Bio-ethanol wordt gemaakt
uit biomassa, bijvoorbeeld
suikerriet of maïs. Bij de
verbranding van bio-ethanol
komt precies de
hoeveelheid CO 2 vrij, die
daarvoor tijdens de groei
door de planten was
vastgelegd. Omdat voor de
oogst en de destillatie nog
energie nodig is, is het
proces niet helemaal CO 2neutraal.
5. 250 kg maïs is
goed voor…
460 kg brood (=1.000.000
cal)
40 kg rundvlees (= 200.000
cal)
100l biobrandstof (= 0 cal)
8. Multinationals
Als Pedro in de supermarkt
voor de schappen met maïs
staat, ziet hij alleen de
etiketten van drie grote
multinationals: Gargill,
Maseca en Minsa. Deze drie
multinationals zijn de
grootste opkopers van
Mexicaans maïs.
Tegelijkertijd zijn ze ook de
importeurs van maïs uit de
VS. Ze bepalen zowel
hoeveel Mexicaanse maïs ze
afnemen als voor welke prijs
de maïs in de schappen ligt.
11. Recept voor een
maïstortilla
300g maïsmeel, 200g water,
1tl zout. Alles mengen en
goed doorkneden. In kleine
balletjes verdelen en tot een
tortilla draaien. In een
koekenpan me hete olie de
tortilla in 1 a 2 minuten
bakken.
14. Veranderingen in
de Mexicaanse
landbouw
Sinds de oprichting van de
NAFTA in 1994 zijn twee
miljoen arbeidsplaatsen in
de landbouw verloren
gegaan, 2 miljoen hectare
3. Bio-ethanol-installaties in de VS
116 installaties, waarvan er 11 worden
uitgebouwd
79 installaties in aanbouw
200 installaties zijn gepland
Stand: eind 2006
6. Bio-ethanol vs aardolie
‘Biobrandstof kan een vervanger voor
aardolie worden’, zegt een boer uit het dorp
van mr. Green. De meeste Amerikanen
merken daarbij helemaal niet dat ze ethanol
tanken. Het wordt bijgemengd met normale
benzine (5-10%). In een jaar tijd steeg het
aandeel van de maïsoogst dat tot brandstof
verwerkt wordt van 6 naar 24%.
9. Gebruik van maïs als brandstof
12. Een bio-ethanol auto
Mr. Green heeft , na het zien van een
documentaire over klimaatverandering,
besloten om zijn huidige auto te vervangen
door een E85-Chevrolet Avalance. Met deze
auto draagt hij nog maar weinig bij aan de
uitputting van de aardoliereserves.
15. Kinderen van de maïs
In ‘Popol Vuh’, het heilige boek van de
Maya’s, staat geschreven dat de goden de
mensen vormden uit maïsmeel. De Maya’s
noemden zichzelf dan ook wel ‘Kinderen van
de maïs’.

16. De prijs van een tortilla
Maria Sanchez en haar zoon Pedro
demonstreren tegen de hoge tortillaprijs.
De normale prijs is 6 pesos per kg
(ongeveer 42 eurocent). Nu is de prijs al
gestegen tot 15 pesos per kg.
19. Kerncijfers van Mexico
Aantal inwoners 113 miljoen
% onder de armoedegrens 40-50%
% banen in de primaire sector 15%
% banen in de secundaire sector 26%
% banen in de tertiaire sector 59%
akkerland ligt braak en 8
miljoen Mexicaanse boeren
voelden zich gedwongen
(illegaal) naar de VS te gaan.
17. De import van
maïs
Mexico moest in 2005
ongeveer 7,5 miljoen ton
maïs importeren. Dat is een
derde van de totale import
aan landbouwproducten. De
geïmporteerde maïs kwam
vrijwel uitsluitend uit de VS.
20. Politieke
doelstellingen in
de VS
De VS is marktleider in het
destilleren van ethanol uit
maïs. President Bush heeft
al in 2007 ambitieuze
doelstellingen
geformuleerd: In 2017 moet
het verbruik van fossiele
brandstoffen met 20% zijn
teruggedrongen, o.a. door
de vervanging van benzine
door bio-ethanol
18. Alle daagse leven
‘Als er niet genoeg geld is voor vlees is, kom
je ook zonder thuis’, zegt Pedro’s moeder
Maria Sanchez. ‘Maar zonder tortilla’s kun je
echt niet’. Om haar gezin van zes personen
te voeden, moet ze ongeveer 80% van het
gezinsinkomen besteden aan
voedselproducten.
21. Kerncijfers van het bedrijf Cargill
Verantwoordelijk voor 25% van de
graanexport van de VS
159.000 medewerkers op 1.100
locaties in 68 landen
Omzet in 2006: 88,3 miljard USdollar
Nettowinst in 2006: 2,34 miljard
US-dollar

De tortilla-crisis – de achtergronden
In Noord-Amerika speelde zich enkele jaren geleden een conflict af dat de tortilla-crisis wordt
genoemd.
Met de term tortilla-crisis worden grote landelijke demonstraties in Mexico bedoeld waarmee in
januari 2007 tienduizenden Mexicanen protesteerden tegen de snelle stijging van de voedselprijzen.
In de weken voorafgaand aan de demonstraties stegen de prijzen van tortilla’ s van 6 tot bijna 13
pesos per kg. De oorzaak was de prijs van het hoofdbestanddeel van tortilla’s: maïs. De prijs van maïs
steeg in de tweede helft van 2006 van ongeveer 2,20 US-dollar per bushel (25,4 kg) naar 4,05 USdollar.
De gebakken maïspannenkoeken zijn in Mexico niet alleen het hoofdbestanddeel van het
voedsel, maar ook een belangrijk onderdeel van de nationale cultuur. De dagelijkse
tortillaconsumptie ligt in Mexico op ongeveer 300 miljoen, dit betekent bijna 3 tortilla’s per inwoner.
Omdat maïs ook een belangrijk veevoedergewas is, stegen ook de prijzen van dierlijk voedsel als
vlees en melk. Vooral de ongeveer 40% van de Mexicaanse bevolking die onder de armoedegrens
leeft werd erg getroffen door de gestegen voedselprijzen.
De oorzaken van de crisis
De oorzaken van de Mexicaanse tortilla-crisis moeten gezocht worden in twee complexen waarin de
relatie met het noordelijke buurland de Verenigde Staten een belangrijke rol speelt. Ten eerste heeft
het te maken met het groeiende mondiale milieubewustzijn. Centrumlanden als de VS gingen op
zoek naar alternatieven voor fossiele energiebronnen als aardolie. Dit leidde tot een regelrechte
‘boom’ van het gebruik van biobrandstoffen. Waar in bijvoorbeeld Brazilië de nadruk ligt op het
maken van brandstof uit suikerriet, ligt in de VS de nadruk op het produceren van bio-ethanol uit
maïs. Dit bio-ethanol wordt vooral gebruikt als bijmenging bij gewone benzine. Met de prodcutie van
bio-ethanol wordt geprobeerd de afhankelijkheid van aardolie te verminderen. Het gebruik van bioethanol
wordt door de politiek dan ook sterk gestimuleerd. Zo zal het aandeel bijmenging met bioethanol
de komende jaren stijgen tot ongeveer 15% in de VS. In tussentijd is er zelfs al een nog
puurdere vorm van bio-ethanolbrandstof op de markt: E85, dat bestaat uit 85% bio-ethanol en 15%
benzine. De automobielindustrie brengt inmiddels ook al auto’s op de markt die zowel benzine als
E85 kunnen tanken. De geringe uitstoot van schadelijke gassen bij het gebruik van bio-ethanol kan
het imago van automobielbedrijven immers verbeteren.
Het gebruik van maïs als brandstof leidde tot een verkleining van het aanbod van maïs op de
voedselmarkt en dus tot een prijsstijging. Dit wordt nog versterkt door de speculatie door grote
maïsproducenten. Zij benutten hun monopoliepositie op de Amerikaanse markt om hun winsten te
maximaliseren.
In 1994 werd de NAFTA (North American Free Trade Agreement) opgericht, een
vrijhandelsovereenkomst tussen Canada, de VS en Mexico. Door het geleidelijk afbouwen van de
invoerheffingen tussen de drie landen werden de Mexicaanse landbouwers de directe concurrenten
van de Amerikaanse boeren. De Amerikaanse boeren produceren echter maïs tegen een lagere
kostprijs dan de Mexicanen, vooral omdat zij veel grootschaliger werken. Vooral de kleine
Mexicaanse landbouwers dolven hierbij het onderspit en gaven hun bedrijf op. Dit leidde tot een
concentratie van het marktaandeel bij de grote handelsconcerns in de VS. Mexico is tegenwoordig

afhankelijk van de import van landbouwproducten. Het ‘moederland van de maïs’ moest in 2005
ongeveer een derde van haar behoefte aan maïs uit het buitenland, met name de VS, importeren.
Als reactie op de crisis stelde de Mexicaanse regering een maximale prijs vast voor maïs van 8,50
pesos per kg. Bovendien werd direct een extra hoeveelheid van 800.000 ton maïs geïmporteerd. De
prijs ligt echter nog steeds 40% hoger dan voor de crisis. In de toekomst kan de concurrentie tussen
het gebruik van maïs als voedsel of als brandstof opnieuw verscherpen.

2. Het groene goud van Midden-Amerika
Bananen zijn al vele tientallen jaren de meeste geliefde zuidvrucht in Nederland. De banaan is één
van de langst gecultiveerde gewassen ter wereld en bevat veel vitaminen. Daarnaast is de banaan
zeer geschikt als sportvoeding en heeft het een rustgevende werking. Opvallend genoeg is de banaan
nauwelijks duurder dan de appel van eigen bodem, en dat terwijl de banaan een halve wereldreis
aflegt voordat hij bij ons in de supermarkt ligt. Toch laat de , bij ons inmiddels zo alledaagse, vrucht
diepe ecologische, economische en sociale sporen achter in de herkomstlanden. Geen wonder dat de
banaan dan ook al inzet is geweest van talrijke transcontinentale handelsconflicten.
Hieronder vind je een aantal bronnen met opgaven. Je begint de opdracht met het bekijken van een
korte documentaire van NTR over het wereld voedselvraagstuk:
http://player.omroep.nl/?aflID=12407414
In de documentaire wordt verteld hoe Amerikaanse en Europese multinationals de handel in
bananen voor een groot deel beheersen. De bananen op de Europese markt komen uit een klein
aantal landen, voornamelijk in Latijns Amerika en Afrika. Bekijk onderstaande twee
cirkeldiagrammen.
Bananenproductie per land (gemiddeld over de periode 1997-2003)
Bananenexport per land (gemiddeld over 1997-2003)
7%
37%
7%
29%
10%
8%
12%
21%
9%
Vrij naar: http://www.unctad.org
29%
9%
9%
13%
India
Brazilië
China
Filipijnen
Ecuador
Indonesië
de rest van de wereld
Ecuador
Costa Rica
Filipijnen
Colombia
Guatemala
de rest van de wereld

1. Welk gemeenschappelijk kenmerk hebben de landen die veel bananen produceren?
2. Leg uit waarom de landen die het meeste bananen produceren niet de grootste exporteurs
zijn.
De mondiale vraag naar bananen stijgt.
3. Geef twee ontwikkelingen die een belangrijke bijdrage leveren aan de toenemende vraag
naar bananen.
Om aan de toenemende vraag te voldoen zullen bananen-multinationals hun productie in landen als
Equador en Costa Rica willen uitbreiden.
4. Leg uit dat zo’n uitbreiding van de productie voor een deel van de boerenbevolking van deze
landen negatief kan uitpakken.
5. Waarom zullen de regeringen van deze landen de multinationals toch vaak toestemming
geven tot uitbreiding van de bananen-productie?
Bron 1.
Hoewel de bananenplant een hoogte van wel zes meter kan bereiken, is het strikt genomen geen
boom, maar een struik. De ‘schijnstam’ van de bananenplant bestaat namelijk uit dicht op elkaar
liggende bladeren. Er zijn meer dan duizend verschillende soorten van de bananenstruik.
De bij ons uit de supermarkt bekende bananen zijn fruit- of dessertbananen. Daarnaast worden er
ook veel kook- of meelbananen verbouwd, die in gekookte of gegrilde vorm een belangrijke
voedselbron zijn in de landen waar bananen groeien. Vezelbananen worden vooral in Indonesië veel
verbouwd.
Bananen groeien alleen goed in de vochtige tropen in de buurt van de evenaar. Ze hebben een
gelijkmatige temperatuur nodig van tussen de 20 o en de 27 o Celsius, veel zon en tussen de 2.000 en
2.500 mm neerslag per jaar. Dwergbananen zijn iets minder vatbaar voor kou dan gewone bananen
en groeien ook in de subtropen, het dichtst bij op de Canarische Eilanden.
Bananenstruiken groeien zeer snel, al na negen maanden wordt de volledige hoogte bereikt. De
bloemstam groeit daarna door de ‘schijnstam’ heen en vormt rood-paarse bloemenschermen. Uit
deze bloemenschermen ontstaan ronde trossen waaraan zogenaamde ‘bananenhanden’ groeien.
Iedere tros telt tien tot twaalf ‘handen’ met daaraan 14 tot 18 bananen, de ‘bananenvingers’. Die
groeien overigens eerst naar onder en pas later naar boven richting het zonlicht. Daardoor zijn de
bananen krom. De bananen kunnen het hele jaar door geoogst worden, per tros ongeveer 200
vruchten met een totaal gewicht tot ongeveer 50 kilogram.
Als de bananentros door de plantagearbeider met een machette losgeslagen wordt, zijn de vruchten
nog groen. Dat is belangrijk. Pas door het onderbreken van de toevoer van de sappen van de struik,
komt een biochemisch proces op gang waarbij in het vruchtvlees suiker wordt gevormd.
Tegelijkertijd krijgt de banaan zijn gele kleur. Door te koelen kan dit proces vertraagd worden. Dit
wordt bijvoorbeeld gedaan op de koelschepen waarmee de bananen worden vervoerd. Pas in het
land waar de bananen uiteindelijk geconsumeerd zullen worden, wordt het rijpingsproces door de
toevoeging van een plantenhormoon weer in gang gezet.

Een klimaatdiagram van een klimaat dat gunstig is voor de groei van bananen.

Bron 2.
6. Leg uit waardoor een zelfgeoogste banaan op een plantage in Midden-Amerika niet zoet, maar melig
smaakt. Je uitleg moet een oorzaak-gevolg relatie bevatten.
7. Waarom zijn de bananen krom?
8. Welk klimaat (volgens het systeem van Köppen) past bij het klimaatdiagram op de vorige bladzijde?
Gebruik voor je antwoord eventueel de Grote Bosatlas.
9. Waarom moeten bananen groen geplukt worden?
10. Waarom is het starten van een bananenplantage voor ondernemers die snel geld willen verdienen een
betere investering dan het starten van bijvoorbeeld een rubberplantage?
Costa Rica sloeg halverwege de jaren 1980 een nieuwe politieke koers in met betrekking tot landgebruik: Het
aantal hectare waarop exportbananen (‘het groene goud’) werden verbouwd, moest toenemen. Tussen 1985
en 1995 maakte meer dan 30.000 hectare regenwoud plaats voor bananenplantages. Het oppervlak waarop
bananen werden verbouwd groeide daarmee tot 57.000 hectare. Costa Rica behoort tot de tien landen op de
wereld met de grootste jaarlijkse hoeveelheid neerslag. Het verdwijnen van het regenwoud heeft dan ook
geleid tot overstromingen en bodemerosie.
Na het verwijderen van het regenwoud werden bananenstruiken geplant. De monocultuur waarin de bananen
verbouwd worden maakt de planten zeer gevoelig voor bacteriën, schimmels en insecten. Daarom worden
giftige pesticiden en insecticiden gebruikt. De plantages worden daarmee vanuit vliegtuigen besproeid.
Plantagearbeiders en omwonenden worden daarmee aan een nauwelijks te controleren gevaar blootgesteld.
Grote pamfletten die waarschuwen voor ‘de vogels van de dood’ helpen daartegen niet veel.
Zodra de bananentrossen gaan groeien worden ze in blauwe plastic zakken verpakt. De binnenzijde van de
zakken is met insecticiden behandeld, om de erin groeiende vruchten te beschermen. Als de bananen groot
genoeg zijn, slaat een plantagearbeider met een krachtige hef met zijn machete, de 35 tot 50 kilogram zware
trossen van de struik. Daarna draagt hij elke tros op zijn schouder naar een kabelbaan. Met de kabelbaan
worden de trossen bananen naar een verwerkingshal gehesen. Eén arbeider kan op een dag ongeveer 200
trossen bananen oogsten.
Aangekomen in de verwerkingshal wordt de folie verwijderd. Elke tros wordt met messen verdeeld in ongeveer
10 kleine trossen (de zogenaamde ‘handen’) met elk ongeveer 20 bananen. Deze kleine trossen gaan, voor
desinfectie, in een waterbad. De ‘handen’ worden daarna verder verkleind en de slechtere vruchten worden
eruit gesorteerd. Een vrachtwagen vervoert deze slechtere vruchten om elders verwerkt te worden tot
babyvoeding of veevoer. In de verpakkingsfabriek wordt ‘het groene goud’ nog een keer in een bad met
Thiabendazol gedoopt om de bananen voor hun lange reis tegen schimmels te beschermen. Tot slot worden de
bananen nog beplakt met merklabels en in karton verpakt. De kartonnen dozen worden op pallets in een
koelcontainer geladen. Een grote vrachtwagen vervoert de container naar een overlaadstation van de
betreffende onderneming in de buurt van de haven van Puerto Limon, waar die bananen enkele dagen later op
een enorm koelschip worden geladen. Aangekomen in Europa of Noord-Amerika moeten de bananen vaak nog
enkele weken rijpen voordat ze in de winkels verkocht kunnen worden.
11. Zet de verschillende stappen in de productie van bananen in de juiste volgorde, door de foto’s op de
volgende bladzijde in de juiste volgorde te plaatsen.

A B
C D
E F
G H

Bron 3: Twee visies op arbeidsomstandigheden op een bananenplantage.
Juan Sin Tierra (arbeider op een bananenplantage in Costa Rica op de website van BanaFair)
Costa Rica is een land met schitterende tropische regenwouden, die een enorme biodiversiteit herbergen. De
komst van multinationale bananenconcerns heeft het landschap en onze levensstijl echte radicaal veranderd.
Er werd ons van alles beloofd: werk, geld, infrastructuur en koophuizen; kortom een beter leven. Maar ook
toen er daadwerkelijk vooruitgang kwam, zijn wij veel ons land en onze rechten kwijtgeraakt.
Wij bekommeren ons, ons hele leven om een vrucht die wij zelf niet eten. Wij planten, oogsten en verpakken
deze vrucht. De vijf euro die hier voor een doos bananen neergeteld wordt, is zo weinig dat de arbeiders van
hun loon alleen in het meest noodzakelijke levensonderhoud kunnen voorzien. Wij verdienen ongeveer 200
euro per maand. Daarvan kunnen we voedsel en kleding kopen en de bus betalen. Sparen komt er echter niet
van, en als je ziek wordt…
En er komen veel ziekten voor onder de bananenarbeiders. Veel mannen zijn door het gebruik van pesticiden
impotent geworden en kunnen dus geen kinderen meer krijgen. Er worden ook veel kinderen dood geboren.
Veel van het gif wordt gemaakt in Europese landen als Duitsland en Nederland. De bananenindustrie heeft ook
geleid tot verontreiniging van bodem en water. Deze situatie begint weliswaar aanzienlijk te verbeteren,
rivieren worden schoner en delen van het tropisch regenwoud wordt beschermd. Veel belangrijker is het
echter dat ieder mens zijn eigen ontplooiingsmogelijkheden heeft. Wij maken ons grote zorgen over de
mogelijkheden van onze kinderen.
Thyss Henze (directeur marketing Del Monte)
“Ik kan natuurlijk alleen voor mijn eigen bedrijf spreken, maar ik kan wel stellen dat uitspraken als ‘de
arbeidsomstandigheden op de plantages worden met de dag slechter’ of ‘80% van de plantagearbeiders krijgt
alleen een tijdelijk contract’ echt niet waar zijn.
Feit is dat bananenarbeiders minstens 25% meer verdienen dan het wettelijk vastgestelde minimumloon. Geen
enkele multinational kan het zich permitteren om de wetten aan zijn laars te lappen en dat doen wij derhalve
ook niet.
Wat betreft de milieubelasting: de aandacht voor het milieu wordt steeds belangrijker bij de productie van
bananen in Costa Rica. In plaats van insecticiden worden steeds meer insectenvallen gebruikt. Om
bodemerosie tegen te gaan worden tussen de bananenstruiken en in de omliggende velden bodembedekkers
geplant. De bananenstruiken dichtbij rivieren wordt vervangen door andere struiken en ondergroei. De
waterkwaliteit van beken en rivieren is al jaren aan het verbeteren.
(..) De bananenplantages van ons bedrijf liggen vooral op ‘oud bananenland’, grond die vroeger ook in gebruik
was voor de verbouw van bananen en op voormalige weidegrond. Dat er de afgelopen twintig jaar in een
beperkt aantal gevallen sprake is geweest van het kappen van stukken regenwoud bestrijden wij niet (..)
Vandaag de dag is 27% van het oppervlak van Costa Rica aangewezen als Nationaal Park. Het behoud van flora
en fauna wordt daar door strenge regelgeving gegarandeerd. Spreken deze cijfers geen duidelijke taal: 27%
Nationaal Park (en) 1% bananenplantages!”

12. Neem de argumenten van Juan Sin Tierra en Thyss Henze over in het onderstaande schema:
Arbeidsomstandigheden
De belasting van het milieu
Juan Sin Tierra
(plantagearbeiders en
milieuactivisten)
13. Aan wie zou jij een reactie willen schrijven? Aan Juan Sin Tierra of Thyss Henze?
Geef de belangrijkste twee punten uit je reactie.
Bron 4: Hoe komt de prijs van een kilo bananen tot stand?
Thyss Henze
(multinationale
bananenondernemingen)
‘goedkope’ bananen worden verbouwd op plantages van multinationale ondernemingen. Fairtrade bananen
worden vooral verbouwd door ‘kleine’ boeren die zich hebben aangesloten bij coöperaties.
‘goedkope’ bananen Fairtrade bananen
Plantagearbeiders 5ct 10ct
Productiekosten 5ct 15ct
Winst voor bezitters plantages 5ct 5ct
Transport en douanekosten 20ct 30ct
Grote handelsondernemingen /
coöperaties
10ct 15ct
Het rijpen van bananen 20ct 20ct
Winkels/detailhandel 30ct 30ct
Eindprijs 100ct 125 ct
NB. Bij Fairtrade koffie doet zich de laatste jaren het volgende voor: Door de gestegen koffieprijs verkopen
minder kleine boeren hun koffiebonen aan de Fairtrade-coöperaties, omdat ze meer verdienen aan de
(gestegen) marktprijs.
14. Beredeneer waarom de productiekosten voor Fairtrade bananen hoger zijn.
15. Beredeneer waarom de transportkosten voor Fairtrade bananen hoger zijn.
16. Beredeneer waardoor de prijs van koffie op de wereldmarkt is gestegen.
17. Denk jij dat we een zelfde ontwikkeling voor de prijs van bananen kunnen verwachten? Waarom denk
je dat?

3. Het wereldvoedselvraagstuk – de theorie
Begin 2008 werden er in Indonesië en een aantal andere landen voedselrellen gemeld. Mensen
protesteerden tegen de sterk gestegen voedselprijzen. In 2011 staken dergelijke rellen in een groot aantal
landen op. De gestegen voedselprijzen speelden een belangrijke rol in de revoluties in Tunesië en Egypte, de
burgeroorlogen in Libië en Syrië en protesten in o.a. Bahrein, Jemen, Marokko en China. Hoe komt het dat
voedselprijzen zo sterk stegen?
Tussen 2005 en 2008 stegen de voedselprijzen wereldwijd met 75%. Er is niet één afzonderlijke oorzaak voor
deze prijsstijgingen, het gaat om een combinatie van verschillende oorzaken.
- De gestegen welvaart, vooral in landen als China en India, heeft gezorgd voor een toenemende vraag
naar landbouwproducten. Er wordt niet alleen meer geconsumeerd, maar er wordt ook meer vlees
geconsumeerd. En voor de productie van vlees zijn in de vorm van veevoer extra landbouwproducten
nodig. Als de vraag naar landbouwproducten toeneemt en het aanbod neemt veel minder toe, stijgen
de prijzen.
- Door de toenemende vraag naar biobrandstoffen wordt een deel van de landbouwproductie, die
anders als voedsel zou worden gebruikt, gebruikt als brandstof. Biobrandstof wordt onder andere
gemaakt uit suikerriet, maïs, palmolie en koolzaad.
- Natuurrampen, misschien als gevolg van klimaatverandering, hebben het aanbod van
landbouwproducten verkleind. Overstromingen in West-Afrika, extreme droogte in Australië en zware
sneeuwstormen in China zorgden allemaal voor het mislukken van oogsten. Extreme hitte en droogte
zorgden er in de zomer van 2010 in Rusland voor dat een groot deel van de graanoogst in vlammen
opging of verdorde. Rusland is een grote aanbieder van graan op de wereldmarkt. Landen als Egypte
importeren het grootste deel van hun graan uit Rusland. De mislukte Russische oogst leidde in Egypte
in het najaar van 2010 dan ook tot explosieve stijgingen van de broodprijs. Dit vormde de
voedingsbodem voor de Egyptische revolutie in het voorjaar van 2011. Ook na deze revolutie bleven
de protesten overigens aanhouden, Egypte blijft als importeur namelijk afhankelijk van de graanprijs
op de wereldmarkt.
- De hoge brandstofprijzen zorgen ervoor dat de transportkosten ook hoog zijn. Dit wordt
doorberekend in de uiteindelijke voedselprijzen.
Januari 2011: voedselrellen in Tunesië worden neergeslagen

Vooral de allerarmsten zijn kwetsbaar voor prijsstijgingen. Zij besteden namelijk het grootste deel van hun
inkomen aan het kopen van voedsel. Vreemd genoeg wordt er op aarde genoeg voedsel geproduceerd om de
hele wereldbevolking te voeden. Het voedselvraagstuk is dus eigenlijk een verdelingsvraagstuk. Veel van de
allerarmsten, wereldwijd zo’n 900 miljoen mensen, hebben onvoldoende toegang tot voedsel. Dit komt door
oorlog, armoede en belemmerende handelsstructuren.
Vooral in Noord-Amerika wordt door boeren zeer grootschalig geproduceerd. Deze boeren kunnen ook
beschikken over de modernste landbouwtechnieken, het beste zaaigoed en de beste kunstmest. Zij produceren
dan ook tegen een lage kostprijs. Afrikaanse of Indiase boeren produceren op hun kleine akkertjes, zonder veel
hulpmiddelen en een slechte toegang tot de markt, tegen een hogere kostprijs. Het lukt de Afrikaanse of
Indiase boeren dan ook niet hun voedsel af te zetten op de grote consumptiemarkten in Noord-Amerika en
Europa. Als de overschotten van de Amerikaanse boeren dan ook nog eens tegen dumpprijzen in Afrika of India
worden verkocht, worden de boeren daar in hun voortbestaan bedreigd. Zonder een lokale voedselvoorziening
is de kans op hongersnood erg groot. Zeker wanneer er een burgeroorlog uitbreekt en het buitenlandse
voedsel de allerarmsten helemaal niet meer bereikt.
1. Zet de onderstaande stappen in het ontstaan van de voedselcrisis in Egypte in 2011 in de juiste
volgorde.
I. De prijs voor brood stijgt
II. Importeurs van graan moeten een hogere prijs betalen
III. Extreme droogte en branden in Rusland
IV. De allerarmsten kunnen geen brood meer kopen
V. Protesten tegen de leiders van het land
VI. De prijs van graan op de wereldmarkt stijgt snel
VII. Bakkers moeten meer betalen voor hun graan
VIII. Mislukte graanoogst in Rusland
2. Verwoord wat de tekenaar met de cartoon wil zeggen.

4. Slotopdracht
Henk Bleker (CDA) is staatssecretaris van Landbouw in Nederland. Hij is verantwoordelijk voor het
landbouwbeleid in Nederland. Het Nederlandse landbouwbeleid is sterk verweven met het Europese
landbouwbeleid. De afgelopen vijftig jaar heeft er in de landbouwsector een enorme schaalvergroting
plaatsgevonden. De boerenbedrijven die zijn blijven bestaan hebben zich gespecialiseerd in met name
intensieve veehouderij (op de zandgronden), akkerbouw (op de zeekleigronden) en tuinbouw (in de volle
grond aan de binnenrand van de duinen en de Noordoostpolder en in kassen in bijvoorbeeld het Westland
en Noord-Limburg). De Nederlandse landbouwsector is voor een groot deel gericht op export. Veel van de
landbouwproducten die bij ons in de supermarkten liggen worden echter geïmporteerd. Veel van onze
groenten en fruit komen uit Zuid-Europa, Afrika, Latijns-Amerika, India of Zuidoost-Azië. Hierdoor bestaat
er een verband tussen het Nederlandse of Europese landbouwbeleid en het wereldvoedselvraagstuk.
Jij gaat een brief schrijven aan de staatssecretaris van Landbouw waarin je aangeeft wat er volgens jou zou
moeten gebeuren om iedereen op deze wereld van voldoende voedsel van voldoende kwaliteit te
voorzien. Je richt je vooral op de (beperkte) rol die Nederland hier in kan spelen. In je brief ga je op de
volgende zaken in:
- Je zet uiteen wat de kern van het voedselvraagstuk is.
- Je maakt duidelijk welke rol Nederland volgens jou kan spelen om het vraagstuk op te lossen.
- Je geeft aan wat de voor- en nadelen zijn van de maatregelen waarvan jij vindt dat de staatssecretaris
van Landbouw ze moet nemen.
- EINDE -