een digitaal portfolio in een jenaplanschool - Nederlandse ...
een digitaal portfolio in een jenaplanschool - Nederlandse ...
een digitaal portfolio in een jenaplanschool - Nederlandse ...
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
20<br />
DE KWALITEIT VAN<br />
KWETSBAARHEID<br />
Nadenken over de professionaliteit<br />
van de Jenaplan-groepsleider (2)<br />
De kwetsbaarheid van kwaliteit<br />
De behoefte aan zekerheid, aan vaste grond onder de<br />
voeten, aan <strong>een</strong> basis om dagelijkse keuzes als leerkracht<br />
te maken en te verantwoorden kwam ook<br />
duidelijk naar voor <strong>in</strong> mijn onderzoek naar de professionele<br />
ontwikkel<strong>in</strong>g van leerkrachten . Uit de loopbaanverhalen<br />
van leerkrachten bleek dat zij vaak<br />
<strong>in</strong>tense gevoelens van kwetsbaarheid ervaren: ze staan<br />
onder voortdurende verantwoord<strong>in</strong>gsdruk én hebben<br />
tegelijkertijd we<strong>in</strong>ig houvast om die verantwoord<strong>in</strong>g te<br />
geven. Het gaat immers vaak om zaken die niet louter<br />
technisch zijn (didactische methode of werkvorm;<br />
curriculumkeuze), maar veeleer moreel van aard.<br />
Didactische en curriculumkeuzes hebben morele<br />
gevolgen. Het gaat immers altijd om keuzes tussen<br />
wat het beste is voor de k<strong>in</strong>deren, maar precies daarover<br />
bestaat g<strong>een</strong> noodzakelijke <strong>een</strong>sgez<strong>in</strong>dheid tussen<br />
leerkrachten en ouders of zelfs tussen leerkrachten<br />
onderl<strong>in</strong>g. Daarenboven moeten veel (de meeste?)<br />
van die besliss<strong>in</strong>gen genomen worden <strong>in</strong> de concrete<br />
realiteit van <strong>een</strong> groep, waarbij het groepsgebeuren<br />
gewoon verder loopt. Leerkrachten kunnen voor hun<br />
keuzes zelden teruggrijpen naar gedeelde ethische<br />
pr<strong>in</strong>cipes. En zelfs wanneer zo’n gem<strong>een</strong>schappelijke<br />
basis van waarden en normen lijkt te bestaan, bijvoorbeeld<br />
<strong>in</strong> <strong>een</strong> school met <strong>een</strong> uitgesproken en uitgewerkt<br />
schoolpedagogisch concept zoals<br />
Jenaplanscholen, dan nog moeten de leerkrachten zelf<br />
de vertal<strong>in</strong>g maken van het abstracte pr<strong>in</strong>cipe naar de<br />
eisen van de concrete situatie van het hier-en-nu die<br />
eist dat er gehandeld wordt. Uite<strong>in</strong>delijk kunnen leerkrachten<br />
voor de verantwoord<strong>in</strong>g van hun concrete<br />
besliss<strong>in</strong>gen <strong>in</strong> ethische kwesties enkel terugvallen op<br />
hun taakopvatt<strong>in</strong>g, namelijk de persoonlijke waarden<br />
en normen die voor de betrokkene bepalen wat hij of<br />
zij moet doen om <strong>een</strong> goede leerkracht te zijn. Het<br />
persoonlijke professionele programma van doelen en<br />
engagementen dat voor hen goed leraarschap <strong>in</strong>houdt.<br />
Die taakopvatt<strong>in</strong>g is <strong>een</strong> erg belangrijk onderdeel<br />
van de opvatt<strong>in</strong>gen die ze hebben over zichzelf als<br />
MENSEN-KINDEREN<br />
JANUARI 2005<br />
Geert Kelchtermans<br />
Het eerste deel werd gepubliceerd <strong>in</strong><br />
Mensen-k<strong>in</strong>deren, november 2004. De<br />
complete tekst van de lez<strong>in</strong>g – <strong>in</strong>clusief<br />
de literatuuropgaven – staat op<br />
www.jenaplan.nl onder ‘Mensenk<strong>in</strong>deren’.<br />
leerkracht, wat ik genoemd heb hun professionele zelfverstaan<br />
of hun identiteit als leerkracht.<br />
Een verschil maken<br />
Uit het promotieonderzoek van Hoogev<strong>een</strong> <strong>in</strong> 1999<br />
bleek dat <strong>in</strong> die taakopvatt<strong>in</strong>g van <strong>Nederlandse</strong> leerkrachten<br />
basisonderwijs het “houden van k<strong>in</strong>deren”<br />
zeer vaak genoemd werd als belangrijkste kenmerk van<br />
goed leraarschap, wat vertaald wordt <strong>in</strong> <strong>een</strong> brede<br />
waaier aan zorgtaken. Didactische vaardigheden worden<br />
gezien als onlosmakelijk verbonden met het leerkrachtenberoep,<br />
maar dat houdt volgens de betrokken<br />
leraren nog niet <strong>in</strong> dat iemand <strong>een</strong> goede leerkracht is.<br />
Hoogev<strong>een</strong> schrijft “Vrijwel unaniem zijn de geïnterviewden<br />
van men<strong>in</strong>g dat <strong>een</strong> goede leerkracht niet op<br />
rout<strong>in</strong>e vaart, maar iets extra’s aan de leerl<strong>in</strong>gen biedt.<br />
(...) Het ‘extra’ waarover de onderwijsgevenden spreken<br />
heeft te maken met de persoonlijkheid van de leerkracht”.<br />
Op het e<strong>in</strong>de van haar onderzoek concludeert<br />
ze: “Vrijwel alle leerkrachten (...) v<strong>in</strong>den dat <strong>een</strong> onderwijsgevende<br />
<strong>in</strong> de eerste plaats gericht dient te zijn op<br />
het k<strong>in</strong>d, de leerl<strong>in</strong>g behoort centraal te staan <strong>in</strong> het<br />
onderwijs en niet de lesstof of de onderwijsmethoden”.<br />
Nu zijn ‘persoonlijkheid’, taakopvatt<strong>in</strong>g, <strong>een</strong> ethos van<br />
zorgen en identiteit zaken die zich niet zomaar laten<br />
meten, laat staan vergelijken met <strong>een</strong> elders vastgelegde<br />
norm. Maar toch worden ze door de meeste<br />
leerkrachten wel wezenlijk geacht voor goed leraarschap.<br />
Daarbij betekent ‘goed’ niet all<strong>een</strong> dat men er<br />
effectief <strong>in</strong> slaagt leerl<strong>in</strong>gen te begeleiden bij het leren<br />
en ontwikkelen, maar daarbij ook nog beroepsvoldoen<strong>in</strong>g<br />
ervaart en op die manier <strong>een</strong> eigen professionele<br />
identiteit ontwikkelt. Evaluatiesystemen die <strong>een</strong>zijdig de<br />
meetbare output beogen gaan voorbij aan <strong>een</strong> van de<br />
belangrijkste bronnen van motivatie, engagement en<br />
beroepsvoldoen<strong>in</strong>g van leerkrachten. Ik omschrijf dat<br />
vaak als “leerkrachten willen als persoon <strong>een</strong> verschil<br />
maken <strong>in</strong> het leven van k<strong>in</strong>deren en jongeren”, daar zit<br />
<strong>in</strong> elk geval <strong>een</strong> diepe drijfveer van hun handelen. Luc<br />
Stevens schrijft <strong>in</strong> zijn afscheidsrede als hoogleraar over