onderzoek - Politieacademie

Significante leermomenten
van succesvolle bachelorstudenten

2
Politieacademie
Significante leermomenten van succesvolle bachelorstudenten
Rapportage van het onderzoek naar de significante leermomenten van
succesvolle bachelorstudenten van de Politieacademie
April 2010
Lectoraat Lerende Politieorganisatie
dr. Cees Sprenger
drs. Pieterjan Wijngaarden
drs. Fiona Engbers
drs. Karel Marttin
Inhoudsopgave
1. Introductie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5
Doel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5
Aanpak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5
Vooruitblik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5
2. Methode van onderzoek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7
Inventariseren van succesvolle en niet-succesvolle bachelorstudenten . . . . 7
Inventariseren van de significante leermomenten . . . . . . . . . . . . . . 8
Van significante leermomenten naar succeselementen van de opleiding . . 8
3. Analyse van significante leermomenten binnen en buiten
de bacheloropleiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11
Elementen van de opleiding die bijdragen aan het succes van de bachelors 11
Elementen van de opleiding die niet bijdragen aan het succes
van de bachelors . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13
Kenmerken van de student die samenhangen met een succesvol
opleidingsresultaat . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13
Kenmerken van de werkomgeving die samenhangen met een succesvol
opleidingsresultaat . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15
4. Aanbevelingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17
Succesvolle elementen om vast te houden . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18
Succesvolle elementen om verder te ontwikkelen . . . . . . . . . . . . . . 18
Minder succesvolle elementen om af te bouwen . . . . . . . . . . . . . . .19
Bijlage I:
Enquêteresultaten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21
Bijlage II:
Interviewleidraad voor de interviews met succesvolle bachelorstudenten . . 25
Bijlage III :
Analysematrix (voorbeeld) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29
Bijlage IV:
Geïnterviewden en onderzoekers . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .31
3

4
1.
Op dit moment wordt binnen de School voor Hogere Politiekunde
van de Politieacademie gewerkt aan de herziening van
de bacheloropleidingen. Deels gaat het om de actualisatie van
kernopgaven, deels om een verbetering van het curriculum op
basis van kritische evaluaties van studenten, docenten en
korpsen. De huidige kwaliteit van de bacheloropleiding heeft
echter niet alleen te maken met de kwaliteit van het curriculum,
maar ook met thema’s als de gekozen vakken, de volgorde of
rode draad en de leeropdrachten. Het vraagstuk gaat dieper en
heeft ook betrekking op de vrij onduidelijke positie van een
HBO opgeleide politiefunctionaris. In de dagelijkse praktijk,
zowel tijdens als na de opleiding, blijkt dat al dan niet afgestudeerde
HBO’ers regelmatig werk doen dat ‘onder hun niveau’
(5) ligt. Dit brengt spanningen met zich mee voor zowel de
student/ politiemedewerkers als de directe partners in
Politieacademie of de korpsen.
Dit vormt voor de School voor Hogere Politiekunde de aanleiding
om dit onderzoek te doen, zodat in de herziening van het
curriculum daar op voortgebouwd kan worden.
Introductie
Doel
Het doel van een onderzoek naar de bachelor in de politieorganisatie
is om meer zicht te krijgen op de leerweg die
succesvolle bachelorstudenten tijdens en na hun opleiding
volgen. De veronderstelling die aan dit onderzoek ten grondslag
ligt, is dat de bacheloropleiding ten minste voor een aantal
studenten zinvol is, met name voor diegenen die hiermee in hun
functioneren tijdens en na de opleiding succesvol zijn. Het begrip
succes is in dit geval gerelateerd aan het goed functioneren
in de dagelijkse praktijk met name op die kernopgaven en
competenties waar de opleiding op gericht is. Dit onderzoek
moet antwoord geven op de volgende onderzoeksvragen:
1. Welke elementen van de bacheloropleiding dragen wel en
welke dragen niet bij aan het succesvol functioneren in de
praktijk na het volgen van de opleiding?
2. Zijn er bij succesvolle studenten (informele) leeractiviteiten
in of buiten het werk die geen onderdeel uitmaken van de
opleiding, maar toch bijdragen aan het goed functioneren?
3. Zijn er specifieke kenmerken van studenten of werkomgevingen
die een sterke correlatie hebben met het opleidingssucces?
Aanpak
Het onderzoek bestond uit twee fasen. De eerste fase was het
uitzetten en verwerken van een enquête onder alle afgestudeerde
bachelors. Doel van de enquête was om de personen te
vinden die succesvol en niet succesvol zijn in hun dagelijkse
functioneren als bachelor. De tweede fase bestond uit het
houden van diepte-interviews met alumni. In totaal hebben we
14 diepte-interviews gehouden. We hebben 12 interviews
gehouden met succesvolle bachelorstudenten en twee interviews
met niet-succesvolle bachelors. We hebben in dit
onderzoek gebruik gemaakt van de Succes Case Method
(Brinkerhoff, 2002). Dit is een kwalitatieve onderzoeksmethode
waarmee bij een beperkte groep respondenten navraag wordt
gedaan naar de succeskenmerken van een opleiding.
Vooruitblik
In het voorliggend rapport bespreken wij de resultaten van het
onderzoek naar de significante leermomenten van succesvolle
bachelorstudenten. De komende hoofdstukken geven een
overzicht van de achtergronden, de methode, het proces en de
inhoudelijke inzichten uit het onderzoek. Tenslotte doen wij
enkele aanbevelingen voor de curriculumherziening van de
bacheloropleiding van de Politieacademie.
5

6
2.
Methode van onderzoek
De methode van onderzoek die we gebruikt hebben is afgeleid
van de Succes Case Method (Brinkerhoff, 2002). Hij heeft
aangetoond dat kwalitatief onderzoek op kleine schaal al een
heel goed beeld kan geven van succeskenmerken van een
opleiding in relatie tot succesvolle functie-uitoefening in de
praktijk. Aanvullend op deze methode hebben we gebruik
gemaakt van het inventariseren en analyseren van succesvolle
leermomenten van de respondenten. In dit hoofdstuk gaan we in
op de drie aspecten van het onderzoek:
1. Inventariseren van succesvolle en niet-succesvolle
bachelorstudenten
2. Analyse van de enquête en interviews
3. Formuleren van aanbevelingen voor de opleiding.
Inventariseren van succesvolle en niet-succesvolle
bachelorstudenten
We hebben succesvolle bachelorstudenten opgespoord door
middel van een elektronische enquête (zie bijlage 1). De enquête
heeft inzicht gegeven in de achtergronden en kenmerken van de
afgestudeerde bachelors en hun beoordeling van de huidige
werksituatie en afgeronde opleiding. We hebben afgestudeerden
als succesvol beoordeeld op basis van drie criteria:
• De bachelors oordelen zelf dat hun huidige werk een goed
voorbeeld is van het werk dat een afgestudeerde bachelor
zou kunnen doen binnen de politie
• De bachelors oordelen zelf dat zij met hun werk toegevoegde
waarde leveren aan de politie
• Een aantal betrokkenen uit de opleiding herkent de op deze
wijze gesignaleerde bachelors als succesvolle studenten,
zonder een nader gedefinieerde omschrijving daarvan.
Vervolgens hebben de onderzoekers op basis van de interviews
beoordeeld of de bachelors inderdaad als succesvol te typeren
zijn.
7

8
Niet-succesvolle bachelors zijn geselecteerd op basis van de eerste
twee criteria voor succesvolle bachelors, maar dan ‘omgekeerd’:
• De bachelors oordelen zelf dat hun huidige werk geen goed
voorbeeld is van het werk dat een afgestudeerde bachelor
zou kunnen doen binnen de politie
• De bachelors oordelen zelf dat zij met hun werk geen of
nauwelijks toegevoegde waarde leveren aan de politie.
Inventariseren van de significante leermomenten
Een belangrijk deel van de diepte-interviews met de succesvolle
bachelorstudenten bestond uit het inventariseren van significante
leermomenten tijdens de opleidingsperiode. Significante leermomenten
zijn momenten die voor de respondenten belangrijk
zijn geweest in hun opleidingsperiode om (succesvol) te kunnen
functioneren zoals ze nu doen.
De diepte-interviews duurden drie kwartier tot een uur en
volgden steeds eenzelfde structuur1 :
• Kennismaking en introductie
• Inventariseren van drie tot vijf succesvolle significante
leermomenten
• Expliciteren en verdiepen van de leermomenten
• Reflectie op het interview.
Deze methode om de leerervaringen te expliciteren is een
biografische methode. Een biografische methode is meer dan een
registratiemethode: het stimuleert de betrokkenen om zelf actief
te reflecteren op en zo betekenis te geven aan het eigen leren
gedurende de eigen loopbaan2 .
1 Zie voor een uitgebreide beschrijving van het interviewformat bijlage II
2 Wijngaarden van, P.J. & Grotendorst, A. (2005). Baan-brekend leren: een biografisch
perspectief. Interview met Veerle Stroobants. Develop, 1(3-4), 57-61
Van significante leermomenten
naar succeselementen van de opleiding
We hebben bij de ordening en analyse van de onderzoeksdata
gebruik gemaakt van de analysematrix in bijlage III. We hebben
per significant leermoment steeds geanalyseerd wat de succeselementen
zijn in deze leermomenten. Op die manier zijn we tot
een overzicht gekomen van succeselementen zoals beleefd door
de ‘succesvolle’ bachelors. In een verdere analyse hebben we de
relatie gelegd tussen deze succeselementen en kenmerken van de
studenten of werkomgeving waarin de studenten het ‘werkend
leren’ onderdeel van hun opleiding hebben meegemaakt. Dit
hebben we gedaan om te zien of er een samenhang is tussen de
succeselementen en student- of omgevingskenmerken. Dat een
bepaald element van de opleiding succesvol is kan immers ook
liggen aan de student- of omgevingskenmerken.
Een veel gehoord geluid voorafgaand aan dit onderzoek was
bijvoorbeeld dat de leerwerkplekken voor bachelors vaak geen
beroep doen op het Hbo-niveau van de student. Ligt dat nu aan
‘het korps’ (de werkomgeving biedt onvoldoende leerkansen),
aan de student (niet in staat zijn eigen leerwerkplek te creëren)
of aan de ‘Politieacademie’ (de leeropdrachten zijn niet van het
juiste niveau of onuitvoerbaar)?
De data van de interviews met niet-succesvolle bachelorstudenten
hebben we gebruikt om de analyse van de succesvolle bachelors
te valideren. We waren benieuwd of zij de succeselementen
herkennen en of er bepaalde student- of omgevingskenmerken
zijn, die uitblijvend succes verklaren.
Formuleren van aanbevelingen voor de opleiding
Op basis van de analyse van de significante leermomenten
hebben we succeselementen van de bacheloropleidingen
onderscheiden, evenals verbeterpunten. Als laatste stap hebben
we mogelijke aanbevelingen besproken met docenten, medewerkers
en manager van de opleiding. Er zijn vier gesprekken
geweest waarin in het totaal 13 mensen aan hebben deelgenomen.
Op basis van suggesties en reacties in deze gesprekken
hebben we de aanbevelingen definitief geformuleerd.
9

10
3.
Analyse van significante
leermomenten binnen en buiten
de bacheloropleiding
De analyse van de significante leermomenten heeft geleid tot
verschillende opbrengsten. In dit hoofdstuk gaan we achtereenvolgens
in op de volgende aspecten:
• Elementen van de opleiding die bijdragen aan het succes
van de bachelors
• Elementen van de opleiding die niet bijdragen aan het
succes van de bachelors
• Kenmerken van de student die samenhangen met een
succesvol opleidingsresultaat
• Kenmerken van de werkomgeving (kenmerken buiten de
bacheloropleiding) die samenhangen met een succesvol
opleidingsresultaat.
Hierna bespreken we de analyse van de onderzoeksgegevens op
deze vier aspecten.
Elementen van de opleiding die bijdragen aan het succes
van de bachelors
Uit analyse van significante leermomenten van de respondenten
blijkt dat de volgende elementen van de opleiding bijdragen
aan het succes van de bachelors. In de volgende subparagrafen
werken we deze elementen nader uit.
• Kernopgaven: de brug tussen theorie en praktijk
• Meemaken van een breed palet aan praktijksituaties
• Leerklimaat binnen de Politieacademie
• Rolmodellen.
Kernopgaven: de brug tussen theorie en praktijk
In de interviews noemden de respondenten een aantal
specifieke kernopgaven die zij in verband brachten met
significante leermomenten. De volgende kernopgaven werden
genoemd (in volgorde van belangrijkheid):
• Evenementen
• Verkeersveiligheid
• PD management
• Gemeenschappelijke veiligheidszorg
• Sociaal psychische problematiek
11

12
Daarnaast werd ook een aantal onderdelen genoemd waarin
gericht werd gesimuleerd en geoefend (vooral de PIOG
4-daagse).
Wat men vooral waardeerde in deze kernopgaven is de
verbinding die tussen theorie en praktijk wordt gelegd of door
henzelf gelegd kon worden. Men benadrukt dat het gehele
pallet van de kernopgaven helpt om het werk binnen de
basispolitiezorg te kunnen doen. Deze ervaring (dat is het
vooral) is een essentiële basis om later op een goede manier de
niveau 5 functie in te kunnen vullen. De verbinding tussen
theorie en praktijk ontstaat als in de lessen zaken naar voren
komen die men later in de praktijk herkent. Zo gaf een
respondent aan dat hij in de les geleerd had dat een positief
bekeuringsgesprek sterk kan bijdragen aan de effectiviteit van
de bekeuring.
“We leerden binnen de Politieacademie steeds te denken buiten
de reguliere denkpatronen die men binnen de korpsen
hanteert. Zo leer je ook problemen bezien vanuit partners van
de politie, dat geeft een veel ruimere blik. In het korpskwartiel
deed ik mee aan een verkeersveiligheidsactie op een gevaarlijk
kruispunt. Deze actie was samen opgezet met de gemeente.
Door een goede gezamenlijke analyse met de gemeente wisten
we dat er de laatste tijd veel verkeersongelukken waren
gebeurd en kenden we de toedracht. Iedereen die een meer dan
gemiddeld risico nam op deze kruising werd bekeurd. In de
bekeuringsgesprekken konden we heel goed toelichten welke
risico’s de verkeersdeelnemers hadden genomen en tot welke
ongelukken dat kan leiden. Op die manier konden we positieve
bekeuringsgesprekken voeren. Op de PA had ik geleerd dat
vooral dit soort gesprekken leidt tot gedragsverandering.”
Dit voorbeeld geeft ook aan dat het van belang is dat de timing
zo goed mogelijk is (praktijk volgt op theorie of eventueel
omgekeerd), al zit daar een grote toevalsfactor in en een
geringe beïnvloeding door de student zelf. De succesvolle
bachelorstudenten zijn zich hiervan bewust.
Meemaken van een breed pallet aan praktijksituaties
In vrijwel alle interviews met zowel succesvolle als niet-succesvolle
bachelorstudenten werd het belang genoemd van het
meemaken van een breed pallet aan praktijksituaties. Het gaat
daarbij zowel om (voorbeelden of simulaties van) praktijksituaties
binnen de Politieacademie als (tijdens het werk) in het
korpskwartiel. Al deze situaties bij elkaar genomen geven de
bachelors een goed beeld en een goede voorbereiding op het
politiewerk dat zij na de opleiding zijn gaan verrichten.
Meerdere succesvolle bachelors gaven aan dat de inhoudelijke
thema’s van de opleiding lang niet altijd leerzaam zijn voor hen,
maar dat vinden ze geen bezwaar, aangezien dat weer
gecompenseerd wordt doordat ze in nieuwe praktijksituaties
terecht komen. Sommige inhoudelijke onderdelen waren niet
nieuw, maar de oefening daarin was toch zinvol omdat het
leidde tot nieuwe praktijkervaringen
“Komende van buiten de politie is de bacheloropleiding een
goede leerschool voor het uitvoerende politiewerk. Ik had wel
al een basis in bijvoorbeeld sociale psychische problematiek,
maar verder weinig kennis van zaken over het politiewerk. (…)
De opleiding is ‘degelijk’ en ik zou het een groot gemis vinden
als de meer praktische zaken als bijvoorbeeld Verkeersongevallen
uit het curriculum gaan. Het is juist het gehele pallet aan
onderwerpen dat een goede voorbereiding biedt.”
Meerdere succesvolle bachelors gaven aan dat zij dit succeselement
soms in het gedrang vonden komen. Zij wezen erop dat er
studenten zijn die tijdens het korpskwartiel van de opleiding
zoveel aan het schrijven en analyseren zijn, dat ze er niet aan
toekomen de praktijk mee te maken. De succesvolle bachelors
kiezen er vaak voor steeds zoveel mogelijk praktijk mee te
maken tijdens de opleidingsperiode.
Leerklimaat binnen de Politieacademie
Binnen de Politieacademie heerst volgens de respondenten
duidelijk een leerklimaat. Dat is anders dan binnen de korpsen,
waar de focus sterker op het werk ligt. Kenmerkend aan het
leerklimaat binnen de Politieacademie is de gelijkwaardigheid
tussen docenten en studenten, ook als de docenten mensen zijn
die in de korpsen hogere posities bekleden en in die hoedanigheid
voor hen vaak moeilijk benaderbaar zijn. Daarnaast is ook
de openheid in communicatie en kritische reflectie een
belangrijk kenmerk van dit leerklimaat binnen de Politieacademie.
Dit leerklimaat draagt voor de bachelors bij aan het
vasthouden van en verder ontwikkelen van hun eigen identiteit
in het politiewerk. Dit thema kwam in veel van de interviews
terug.
“ In het politiewerk loop je het risico je eigen waarden en
normen ‘op te geven’ onder druk van de groep collega’s. Door
tijdens de lessen van de Politieacademie in gesprek te zijn over
wat je meemaakt in het korpskwartiel bleef ik me bewust van
mijn eigen waarden en normen en op die manier leer je ook in
het politiewerk je eigenheid beter te bewaren.”
De kritische reflectie, waar de docenten van de Politieacademie
regelmatig aandacht voor hebben, helpt hierbij. Dat nodigt de
studenten uit om uit te spreken hoe ze lastige situaties in de
praktijk hebben ervaren en wat ze daarvan vinden. Deze
openheid versterkt de ontwikkeling van de eigen identiteit.
In dit kader werd door meerdere mensen ook genoemd dat de
medewerkers van de Politieacademie soms ook enige arrogantie
kunnen uitstralen die niet prettig is en soms het leren in de weg
staat. De respondenten brengen dit vooral in verband met
logistieke problemen rond de lessen waarin men weinig gehoor
vindt: plannen van lessen, examens en contacten. Het is
blijkbaar belangrijk te beseffen dat ieder contact met de student
van invloed is op het leerproces.
Rolmodellen
De succesvolle bachelors in dit onderzoek gaven meerdere keren
aan dat ze tijdens de opleiding veel leren van mensen die voor
hen een rolmodel zijn.
“We hadden een goede docent ‘Kwaliteitsprojecten’ van één
van de partner Hogescholen. De lessen waren goed georganiseerd
en de docent gaf zelf het goede voorbeeld van onder
andere timemanagement. Ik heb geleerd van de docent door
dat bij hem af te kijken, evenals hoe hij zelf problemen kon
kaderen, doelstellingen opstellen en vragen formuleren”.
“In het korpskwartiel had ik te maken met een Marokkaanse
collega, hij straalde gezag uit, met of zonder uniform. Het is de
houding en toon in het gesprek. Antilliaanse jongens spreken
hem aan met u en ik deed dat ook. Als lange en blonde vrouw
kreeg ik ook heel wat te horen. Een goede mentor als deze leert
je je eigen houding aan te nemen”.
Opvallend was ook dat de succesvolle bachelors ook wel
aangaven dat er docenten waren die ze niet zo goed vonden,
maar dat meer zagen als ‘part of the deal’, dan dat ze daar nu
veel last van hadden of het nodig vonden hierover te klagen.
Elementen van de opleiding die niet bijdragen aan het
succes van de bachelors
Uit analyse van significante leermomenten van de respondenten
blijkt dat de volgende elementen van de opleiding niet
bijdragen aan het succes van de bachelors. In de volgende
subparagrafen werken we deze elementen nader uit.
• Plannen opstellen;
• Weinig differentiatie en vrijstellingen.
Plannen opstellen
Bij veel onderdelen vraagt de Politieacademie om een beleidsplan
of een plan van aanpak te maken, meestal in relatie tot de
kernopgaven. Veel respondenten geven (in de enquête) aan dat
dit twee keer nuttig is, maar daarna gauw veel van hetzelfde
wordt. Bovendien kost het maken van deze plannen van aanpak
veel tijd die voor sommige studenten ten koste kan gaan van
hun inzet in de dagelijkse praktijk van het korps, waardoor ze
die leertijd missen. De meeste respondenten die dit noemden
gaven aan dat ze het schrijven van (beleids )plannen al geleerd
hadden tijdens eerdere opleidingen of werkervaringen.
Respondenten gaven de suggestie om meerdere toetsvormen te
gaan gebruiken, docenten herkenden deze suggestie en
voegden eraan toe dat het de moeite waard zou kunnen zijn
om ook kennistoetsen weer in te voeren als alternatief.
Er waren ook docenten die opmerkten dat niet alle plannen
hetzelfde zijn, zo is er verschil tussen operationele, tactische en
strategische plannen en moet er een onderscheid gemaakt
worden tussen beleidsplannen en plannen van aanpak
Weinig differentiatie en vrijstellingen
Er zijn al met al heel wat respondenten die (in de enquête)
aangeven dat er onderdelen in de studie zitten die voor hen
geen toegevoegde waarde hadden ten opzichte van hun
vooropleiding. Iedere respondent noemde weer andere
onderdelen, waardoor er niet specifieke studieonderdelen
uitsprongen die men onvoldoende of geen toegevoegde waarde
toekende. Als argument gaf men meestal aan dat men het
onderwerp in de vooropleiding al behandeld had, men al
praktijkervaring had opgedaan met het onderwerp of dat het
onderwerp een te specifiek karakter had voor de later vervulde
functie binnen het korps (bijvoorbeeld recherchewerk). Dit duidt
erop dat men vooral vindt dat er te weinig vrijstellingen of
differentiatie per persoon mogelijk is tijdens de studie.
Kenmerken van de student die samenhangen met een
succesvol opleidingsresultaat
Uit analyse van significante leermomenten van de respondenten
blijkt dat de volgende kenmerken van de student samenhangen
met een succesvol opleidingsresultaat:
• Wil en wens om het politievak te leren door het te doen
• Vermogen om eigenheid te bewaren binnen de overrompelende
cultuur van de (operationele) politiemensen
• Emotionele intelligentie om eigen angsten te herkennen,
onder ogen te zien tijdens het politiewerk en daar effectief
mee om te gaan
13

14
• Communicatieve vaardigheden om met andersdenkenden
(vooral lager opgeleiden) contact te maken, in gesprek te
zijn en op hun denkniveau aan te sluiten.
Deze kenmerken troffen we aan bij vrijwel alle succesvolle
bachelors. Het tweede en vierde kenmerk troffen we vrijwel niet
aan bij de niet-succesvolle bachelors. In de volgende subparagrafen
werken we deze elementen nader uit.
Wil en wens om het politievak te leren door het te doen
Erg overtuigend in de interviews kwam naar voren dat
succesvolle bachelors met elkaar gemeen hebben dat ze graag
het politievak willen leren en gaan uitoefenen. Deze drive staat
voorop en maakt dat ze zich soms wat minder kritisch opstellen
naar de opleiding dan ze zouden kunnen zijn. Voor hen is de
bacheloropleiding ondersteunend aan wat zij zelf graag willen.
Illustratief is de wijze waarop een van de succesvolle bachelors
terugblikt op een opdracht waarin hij beleid heeft moeten
schrijven voor zijn korps:
“Vanuit de opleiding hebben weinig mensen zich met deze
opdracht bemoeid, niet in positieve en niet in negatieve zin.
Ik heb er niet om gevraagd en heb het ook niet gemist. Ik heb
de theoretische kennis uit de opleiding kunnen gebruiken in de
praktijk. De wijze waarop dit al dan niet georganiseerd is doet
er dan minder toe.”
Uit dit citaat blijkt de gedrevenheid van een student, die we bij
veel andere succesvolle bachelorstudenten herkenden. Vanuit
zijn drive legt de student zelf een effectieve verbinding tussen
theorie en praktijk.
Vermogen om eigenheid te bewaren binnen de
‘overrompelende’ cultuur van de (operationele) politiemensen
In heel wat significante leermomenten kwam naar voren dat
studenten het een moeilijk punt vinden om hun eigenheid te
bewaren en niet op te gaan in de ‘collectieve’ cultuur die ze
soms aantreffen binnen de korpsen.
“Tijdens mijn eerste korpskwartiel liep ik tijdens een uitgaansavond
’s avonds laat mee op straat. Er was een ruzie bij een
berucht café. Dienders en een van de ruziemakers kwamen in
gesprek en een andere man deed een stap naar voren in de
richting van mijn collega’s die in gesprek waren. Ik stond op het
punt om tegen deze man te zeggen dat hij zich even afzijdig
moest houden. Twee collega’s reageerden onmiddellijk door de
man apart te nemen en tegen de muur te werken. Het escaleerde.
Ik was daardoor geschokt en verbaasd. Is dit normaal
politiewerk. Is dit de geëigende wijze? Kan dit echt niet anders?
Is het zo agressief optreden noodzakelijk? We waren toch in
gesprek? Door deze ervaring te bespreken en erop te reflecteren
heb ik geleerd dat ik mijn eigenheid vooral moet vasthouden.
Emotionele intelligentie om eigen angsten te herkennen,
onder ogen te zien tijdens het politiewerk en daar effectief
mee om te gaan
Tijdens de analyse van significante leermomenten viel ons op
dat de succesvolle bachelors vaak goed in staat bleken om hun
eigen reactie op de (toch vaak heftige) gebeurtenissen onder
woorden te brengen en te beheersen. Het zou interessant
kunnen zijn voor vervolgonderzoek om deze emotionele
intelligentie te onderzoeken om te zien of dit een onderscheidende
variabele is tussen succesvolle en minder succesvolle
bachelors.
Communicatieve vaardigheden om met andersdenkenden
(vooral lager opgeleiden) contact te maken, in gesprek te zijn
en op hun denknivo aan te sluiten
In meerdere interviews kwam naar voren dat de respondenten
wezen op de verschillen in communicatiestijl tussen operationele
mensen enerzijds en tactische en strategische mensen anderzijds.
Het is van belang dat je tijdens de opleiding leert om aan
te sluiten bij mensen die anders denken en anders redeneren.
Ook gaven ze aan dat er locale cultuurverschillen zijn tussen de
wijkgebonden teams en dat het van groot belang is dat je in
meerdere en verschillende soorten teams werkt tijdens je
opleiding.
Kenmerken van de werkomgeving die samenhangen met
een succesvol opleidingsresultaat
Uit analyse van significante leermomenten van de respondenten
blijkt dat de volgende kenmerken van de werkomgeving
samenhangen met een succesvol opleidingsresultaat:
• Heldere verwachtingen binnen het korps omtrent de inzet
van niveau 5 studenten, zowel op functieniveau als op het
niveau van de rol die de studenten vervullen binnen of naast
functies tijdens en na afloop van de opleiding
• Het werken in meerdere verschillende contexten in het
korps, zodat je verschillende culturen leert kennen
• Meerdere rollen (waaronder die van wachtcommandant)
kunnen vervullen tijdens het korpskwartiel
• Een directieve mentor/ coach in de praktijk die als voorbeeld
kan en wil dienen
• Opbouwen van een netwerk tijdens het praktijkdeel van de
opleiding, meestal verbonden met een mentor (meermaals
vanuit de korpsleiding) die hierbij support geeft.
Deze kenmerken zijn zeker niet altijd bij alle succesvolle
bachelors aanwezig, wel geven de niet-succesvolle bachelors aan
dat het hen aan een of meerdere kenmerken ontbrak. In de
volgende subparagrafen werken we bovenstaande elementen
nader uit.
Heldere verwachting binnen het korps omtrent de inzet van
niveau 5 studenten tijdens en na afloop van de opleiding.
Dit punt hebben we weliswaar opgenomen bij de kenmerken
van de werkomgeving, maar het is voor de onderzoekers niet
goed in te schatten of dit werkelijk een korpskenmerk is, dan
wel bepaald wordt door de manier waarop de succesvolle
bachelors er zelf naar kijken. We merkten namelijk ook dat de
succesvolle bachelors heel bewust zelf nadenken over de aard
van het werk dat bij een bachelor hoort of past.
Het werken in meerdere verschillende contexten in het korps,
zodat je verschillende culturen leert kennen
Meerdere respondenten gaven het belang aan van het opdoen
van veel verschillende ervaringen binnen uiteenlopende
contexten bij het korps. Een mooi voorbeeld was dat van een
respondent die aangaf dat zijn mentor hielp om een ander team
te zoeken om mee te lopen, nadat het eerste team een heel andere
aanpak had gekozen dan de student op de Politieacademie
had geleerd.
Meerdere rollen (waaronder die van wachtcommandant)
kunnen vervullen tijdens het korpskwartiel
De voorgaande opmerking ging over de context, deze gaat over
hetzelfde, maar dan de rol die de student vervult. Opmerkelijk
was dat veel studenten voorbeelden geven waarin ze een – al
dan niet formele – rol vervulden als leidinggevende van een
ploeg. Ze vonden dat erg waardevol als ervaring die hen sterker
deed staan in het politiewerk.
Opvallend was dat vooral de minder succesvolle bachelorstudenten
aangaven dat ze leidinggevende vaardigheden hadden
gemist als onderdeel van de opleiding.
Een directieve mentor/ coach in de praktijk die als voorbeeld
kan en wil dienen
In meerdere significante leermomenten speelt een ‘directieve’
mentor of coach (trajectbegeleider) in de praktijk een rol. Het is
voor de studenten belangrijk hen gezien te hebben en van hen
‘af te kijken’.
Opbouwen van een netwerk tijdens het praktijkdeel van de
opleiding, meestal verbonden met een mentor (meermaals
vanuit de korpsleiding) die hierbij support geeft.
De opleiding vormt ook een goede opstap om mensen te leren
kennen die later van pas komen als men werkt in de politieorganisatie.
Het zijn vooral de mentoren die in de hogere
rangen werken die men in dit verband noemt.
15

16
4.
Aanbevelingen
In dit rapport hebben wij de resultaten besproken met betrekking tot het onderzoek naar
leerloopbanen van succesvolle bachelorstudenten van de Politieacademie. In de vorige hoofd-
stukken hebben we de uitgangspunten van het onderzoek besproken. We hebben teruggeblikt
op de aanpak van het onderzoek. In dit laatste hoofdstuk geven we een aantal aanbevelingen
voor de herziening van het curriculum van de bacheloropleiding op basis van de verzamelde
informatie in de enquête en de interviews.
17

18
Succesvolle elementen om vast te houden
Op basis van het onderzoek zien we de volgende elementen die
succesvol zijn. Onze suggestie is om deze elementen vast te
houden. Het gaat hierbij niet alleen in letterlijke zin om
‘onderdelen’ zoals cursusblokken of kernopgaven uit de
opleiding, maar ook om elementen die daar doorheen verweven
zijn en blijken toch een belangrijk onderdeel van een opleiding
te zijn. Voor een deel gaat het namelijk om onderdelen van het
‘verborgen’ curriculum:
1. Ga bewust om met rolmodellen die studenten tegenkomen
tijdens hun opleiding, zowel binnen de Politieacademie als
binnen hun korps. Van en met hen kunnen de studenten
veel leren en deze ‘rolmodellen’, met name binnen het
korps, vormen ook de opmaat tot de vorming van een
netwerk binnen de politieorganisatie.
2. Houd het brede pallet dat de bacheloropleiding heeft vast,
zodat deelnemers zich op de essentiële facetten van het
politiewerk kunnen voorbereiden. Met name noemen
deelnemers de kernopgaven evenementen, Verkeersveiligheid,
PD-management, Gemeenschappelijke veiligheidszorg,
Sociaal psychische problematiek en PIOG dagen.
3. Zorg dat in deze kernopgaven de aansluiting tussen theorie
en praktijk zoveel als mogelijk gewaarborgd is. Schakel
hierbij het zelforganiserend en zelfsturend vermogen van de
studenten zoveel mogelijk in. Een belangrijke succesfactor is
dat de student in het korpsdeel actief kan werken aan de
kernopgave. In het gesprek met docenten bleek dit een
lastig punt, omdat er de komende tijd minder uren
beschikbaar zijn voor docenten.
4. Behoud het bijzondere leerklimaat dat de studenten ervaren
tijdens de opleiding, als ‘tegenhanger’ van de handelingsgerichte
praktijk. Respondenten doelen daarmee op: eigen
locatie; kleine studentenpopulatie die elkaar makkelijk
vindt; voldoende contacturen. Met name de evenwaardige
verhouding met docenten en de tijd voor reflectie op de
praktijk is van waarde. In gesprekken met de docenten
merkten we dat het van belang is dat de afstand tussen
docenten enerzijds en managers en ondersteuners anderzijds
soms erg groot is. Het is wellicht ook behulpzaam voor
het leerklimaat wanneer ook managers en ondersteuners
regelmatig contact hebben met studenten en docenten
(voor zover dat niet het geval is).
Succesvolle elementen om verder te ontwikkelen
We zien de volgende elementen die door de bacheloropleiding
verder ontwikkeld zouden kunnen worden, op basis van het
onderzoek:
1. Bied de studenten meer de gelegenheid om hun eigen
studieloopbaan te plannen en in te vullen. Dit betekent ten
eerste vrijstellingen geven op basis van opleidings- of
werkervaring. Ten tweede betekent het keuzemogelijkheden
bieden om specifieke studieonderdelen te volgen die
nodig zijn om het eigen specifieke werk in het korps goed te
doen (bijv. recherchewerk, juridische kennis, jeugd).
2. Verhoog de aandacht voor de positionering van studenten
in de korpsen. De succesvolle bachelorstudenten zijn over
het algemeen in staat om hun eigen positie met succes te
verwerven op een aantal kritieke (leer)momenten, dan wel
komen in een korps terecht waar dit goed is geregeld.
3. Scherp de selectie aan op de punten die kenmerkend zijn
voor succesvolle bachelors; met name de:
a. Wil en wens om het (brede) politievak te leren door het te
doen;
b. Vermogen om eigenheid te bewaren binnen de ‘overrompelende’
cultuur van de (operationele) politiemensen en
c. Emotionele intelligentie om eigen angsten te herkennen,
onder ogen te zien tijdens het politiewerk en daar effectief
mee om te gaan.
4. Besteed meer aandacht aan persoonlijke effectiviteit (zie
ook hiervoor 3.b en 3.c) en communicatieve vaardigheden in
de opleiding. De succesvolle bachelors gedragen zich als
vakmensen die durven leiding te geven vanuit dat vak,
zonder daarvoor een leidinggevende functie ‘nodig’ te
hebben. Dat wil zeggen initiatieven nemen om het werk te
verbeteren of veranderen en collega’s aan te spreken op hun
aanpak of bijdrage. Zie een aantal voorbeelden en citaten in
dit rapport waaruit blijkt dat de succesvolle bachelors zich
bekommeren om meer dan alleen hun individuele bijdrage
aan de politie.
5. Verhoog de aandacht op het opdoen van leerervaringen
binnen het korps, zoals werken in meerdere teams,
kennismaken met alle basisprocessen van politie en leren
omgaan met mensen die werken op zowel strategisch,
tactisch als operationeel niveau.
Minder succesvolle elementen om af te bouwen
Op grond van het onderzoek zien we ook een aantal minder
succesvolle elementen in de bacheloropleiding. Onze suggestie
is om deze elementen af te bouwen.
1. De grote aandacht voor het maken van plannen binnen de
opleiding. Nu lijkt deze ‘werk- of rapportagevorm’ bij de
afsluiting van bijna alle kernopgave voor te komen, terwijl
veel studenten aangeven dat ze deze aanpak al beheersen
vanuit hun vooropleiding. Overweeg ook andere toetsvormen
te gaan gebruiken, eventueel ook de kennistoets.
2. De sterke overtuiging binnen de opleiding dat de bacheloropleiding
niet bedoeld is voor aanstaand leidinggevenden
binnen de politie en dat er om die reden ook geen aandacht
mag zijn voor leidinggevende vaardigheden (met name
persoonlijke effectiviteit en communicatieve vaardigheden).
3. De soms enigszins arrogante houding richting studenten
aangaande de logistiek van de opleiding. Het is belangrijk te
beseffen dat ieder contact met de student van invloed is op
(de beleving van) het leerproces. Studenten willen meer
flexibiliteit en invloed om de logistiek en vormgeving van
hun opleiding dan nu aanwezig is.
19

20
Bijlage I:
Enquêteresultaten
Panelgrootte: 173
Einde bereikt: 86 (100%)
Totaal beantwoord: 86 (49,7%)
1. Wat was je hoogst genoten vooropleiding toen je startte met
de opleiding? (Elke respondent kon slechts ÉÉN van de volgende
antwoorden kiezen.)
Totaal
Antwoord van antwoorden %
1 MBO 5 6%
2 HAVO 5 6%
3 VWO 5 6%
4 HBO-propedeuse 5 6%
5 HBO 37 43%
6 WO 25 29%
7 Post-WO 0 0%
8 Politiediploma 1 1%
9 Ander, gelieve te specificeren 3 3%
Totaal aantal respondenten: 86
Vraag overgeslagen: 0
2. Welke opleidingsvariant heb je gevolgd?
(Elke respondent kon slechts ÉÉN van de volgende antwoorden
kiezen.)
Totaal
Antwoord van antwoorden %
1 4 studiejaren 47 55%
2 3 studiejaren 6 7%
3 2½ studiejaren 25 29%
4 2 studiejaren 8 9%
Totaal aantal respondenten: 86
Vraag overgeslagen: 0
21

22
3. Wat was je leeftijd bij de start van de opleiding?
(Iedere respondent kon één enkel open antwoord van maximum
255 tekens ingeven.)
Totaal
Antwoord van totaal aantal respondenten %
Open antwoord 86 100%
Totaal aantal respondenten: 86
Vraag overgeslagen: 0
4. Wanneer ben je afgestudeerd?
(Elke respondent kon MEERDERE data ingeven.)
Antwoord
Totaal
van antwoorden %
Open antwoord
Totaal aantal respondenten: 86
Vraag overgeslagen: 0
86 100%
5. Wat is de naam van je huidige functie?
(Iedere respondent kon één enkel open antwoord van maximum
255 tekens ingeven.)
Totaal
Antwoord van totaal aantal respondenten %
Open antwoord 86 100%
Totaal aantal respondenten: 86
Vraag overgeslagen: 0
6. Wat is de schaal van je huidige functie?
(Elke respondent kon slechts ÉÉN van de volgende antwoorden
kiezen.)
Totaal
Antwoord van antwoorden %
1 8 56 65%
2 9 15 17%
3 10 3 3%
4 11 2 2%
5 2 3 3%
6 13 0 0%
7 Geen van bovenstaande 7 8%
Totaal aantal respondenten: 86
Vraag overgeslagen: 0
7. Wat zijn je belangrijkste werkzaamheden? Omschrijf ze.
(Iedere respondent kon één enkel open antwoord van maximum
2000 tekens ingeven.)
Totaal
Antwoord van totaal aantal respondenten %
Open antwoord 86 100%
Totaal aantal respondenten: 86
Vraag overgeslagen: 0
8. Met welk rapportcijfer beoordeel je de uitdaging in je
huidige functie? (Elke respondent kon slechts ÉÉN van de
volgende antwoorden kiezen.)
Totaal
Antwoord van antwoorden %
1 1 1 1%
2 2 2 2%
3 3 0 0%
4 4 2 2%
5 5 5 6%
6 6 7 8%
7 7 27 31%
8 8 31 36%
9 9 11 13%
10 10
Totaal aantal respondenten: 86
Vraag overgeslagen: 0
0 0%
9. Beoordeel de volgende stelling: Zonder de bacheloropleiding
bij de Politieacademie had ik dit werk nooit kunnen doen.
(Elke respondent kon slechts ÉÉN van de volgende antwoorden
kiezen.)
Totaal
Antwoord van antwoorden %
1 Helemaal niet mee eens 10 12%
2 Oneens 32 37%
3 Neutraal 16 19%
4 Eens 26 30%
5 Helemaal mee eens 2 2%
Gemiddelde: 2,74 — Mediaan: 3
Totaal aantal respondenten: 86
Vraag overgeslagen: 0
10. Met welk rapportcijfer beoordeel je de toegevoegde waarde
die jij in je werk levert aan de Politie?
(Elke respondent kon slechts ÉÉN van de volgende antwoorden
kiezen.)
Totaal
Antwoord van antwoorden %
1 1 1 1%
2 2 2 2%
3 3 1 1%
4 4 0 0%
5 5 5 6%
6 6 8 9%
7 7 23 27%
8 8 38 44%
9 9 8 9%
10 10
Totaal aantal respondenten: 86
Vraag overgeslagen: 0
0 0%
11. Beoordeel de volgende stelling: Mijn opleiding heeft mij een
goede basis verschaft om mijn huidige werk goed te kunnen
doen. (Elke respondent kon slechts ÉÉN van de volgende
antwoorden kiezen.)
Totaal
Antwoord van antwoorden %
1 Helemaal niet mee eens 3 3%
2 Oneens 19 22%
3 Neutraal 17 20%
4 Eens 42 49%
5 Helemaal mee eens 5 6%
Gemiddelde: 3,31 — Mediaan: 4
Totaal aantal respondenten: 86
Vraag overgeslagen: 0
12. Waarom wel? Of waarom niet?
(Iedere respondent kon één enkel open antwoord van maximum
2000 tekens ingeven.)
Totaal
Antwoord van totaal aantal respondenten %
Open antwoord 86 100%
Totaal aantal respondenten: 86
Vraag overgeslagen: 0
Powered by CheckMarket
23

24
Bijlage II:
Interviewleidraad
voor de interviews met succesvolle
bachelorstudenten
Introductie
Er is binnen de Politieacademie behoefte aan een nadere
plaatsbepaling van de bacheloropleiding, zodat in de herziening
van het curriculum daar op voortgebouwd kan worden. Met als
doel meer zicht te krijgen op de positie van de bachelor in de
politieorganisatie wordt een onderzoek uitgevoerd naar
succesvolle bachelors.
Een eerste stap in het onderzoek is het identificeren van
succesvolle afgestudeerde bachelorstudenten om hen nader te
ondervragen middels een enquête. Een tweede stap is om in
kaart te brengen wat succesvolle significante leermomenten in
iemands loopbaan zijn middels het biografisch interview.
Setting
Naar aanleiding van de enquête heeft een van de onderzoekers
contact opgenomen met de respondent. Er is een telefonische
afspraak gepland van 45 tot 60 minuten. Voorafgaand aan het
interview is:
• vastgesteld dat de respondent ook door collega’s wordt
gezien als succesvolle bachelor;
• het cv van de respondent opgevraagd en bestudeerd.
25

26
Stappen
Het interview bestaat uit de volgende stappen:
1. Kennismaken en introductie
2. Inventariseren van drie tot vijf succesvolle significante
leermomenten
3. Expliciteren en verdiepen van de leermomenten
4. Reflectie op het interview.
Stap 1:
Kennismaken en introductie
- Maak kennis met elkaar.
- Leg uit hoe het komende uur wordt ingericht:
doel, methode en tijdsbesteding.
Stap 2:
Inventariseren van drie tot vijf succesvolle significante
leermomenten
- Wat zijn vijf succesvolle en belangrijke momenten geweest
in het leren van het werk wat je nu doet? Noem vier momenten
binnen de context van de Politieacademie en noem
één moment buiten de context van de Politieacademie.
Stap 3:
Expliciteren en verdiepen van de leermomenten
Doel van deze fase is om de momenten zeer concreet voor ogen
te krijgen. Het is de taak van de interviewer om de respondent
te ondersteunen om de situatie zeer gedetailleerd te beschrijven,
als of het een film is.
De volgende vragen zouden kunnen helpen in het expliciteren
van de leermomenten:
- AANLEIDING: Hoe is het tot dat moment gekomen?
Wat is daaraan voorafgaand gebeurd?
- CONTEXT: Welke personen waren belangrijk in deze situatie
en wat hebben ze gedaan?
- ACTOR: Welke rol had jij? Wat deed jij?
- INTENTIE: Wat waren bedoelingen of drijfveren van de
betrokken personen?
- SPANNING: Wat was er moeilijk of spannend aan de situatie?
- ACTIE: Tot welke actie heeft het moment geleid?
Stap 4:
Reflectie op het interview
- Kijk samen terug op het interview om het gesprek af
te ronden.
- Maak afspraken over de verslaglegging.
Tips & suggesties
• Het is de kunst om de interviewrespondent in de filmmodus
te krijgen. Hij vertelt dan over de tijd, de plaats en de
omstandigheden van de situatie; als een film laat de situatie
zich beschrijven.
• We focussen op succeservaringen!
• Woorden als ‘vaak’ en ‘meestal’ duiden er op dat iemand
nog niet in de filmmodus is gekomen.
Het gaat niet om wat er ‘vaak’ of ‘meestal’ gebeurt.
Het gaat er om wat er gebeurde in die specifieke situatie.
• De situaties laten zich in veel gevallen beschrijven in
dilemma’s.
• De ‘waaromvraag’ doet vaak een oordeel vermoeden.
Probeer deze vraag te vermijden. Beter is te vragen: ‘Wat
maakt dat…’. We zijn echter niet op zoek naar verklaringen,
maar naar beschrijvingen van momenten.
• Het is belangrijk regelmatig te complimenteren. Geef aan als
de respondent een situatie vertelt waar je naar op zoek
bent. Zo weet de respondent dat hij op de goede weg zit.
• Het is belangrijk regelmatig samen te vatten. Op deze
manier kunnen we ook de ‘subjectiviteit aftoetsen’.
• Vermijd gesprekken over het wel en wee van de opleiding
of het politiewerk. Als je merkt dat de respondent hierover
toch het een en ander kwijt wil, kun je de opmerkingen
noteren. Ga er verder niet op in. Op die manier kunnen we
ze wel meenemen en belemmeren ze niet de voortgang van
het gesprek.
• We koppelen het interviewverslag terug naar de respondent.
Zo weet hij of zij wat wij hebben opgeschreven. We
houden hen ook op de hoogte van de verdere voortgang
van het onderzoek.
27

28
Bijlage III:
1 binnen
2 binnen
3 binnen
Leermoment (binnen of buiten opleiding)
Wildplassen tijdens horecadienst
PD management
De wijk met Antilliaanse jongeren
Analysematrix (voorbeeld)
Succeselementen
In praktijk herkennen hoe geweldsdelict
wordt aangepakt in relatie tot geleerde
in opleiding en daarmee de praktijk een
andere draai geven
Praktijkgerichte en praktische informatie
over PD management waarin je kennis
krijgt om in de meest voorkomende
situaties effectief te handelen
Afkijken bij ervaren goede politieman
waarin respondent leert om eigen
houding (tegen de achtergrond van eigen
identiteit) aan te nemen.
Kenmerken studie of werkomgeving
Het nivo hebben om zelf eigen weg/
aanpak te kiezen (reflectie) in relatie
tot politiecultuur
Theoretische kennis en intellectuele
bagage ontwikkelt de student wel zelf,
praktijkgerichte en gedragsgerichte
cursusonderdelen helpen om zelfvertrouwen
te ontwikkelen in de praktijk
Student heeft hoge emotionele intelligentie
en de wil om aan te sluiten bij
mensen van andere niveaus of afkomst
Advies voor bacheloropleiding
Zorg ervoor dat de opleiding lang
genoeg is om in de heftigheid van de
praktijk eigen normen en waarden
overeind te houden
De opleiding moet voorbereiden op alle
praktijksituaties die je tegen kunt komen.
Zorg dat logistiek goed klopt, voorkom
arrogantie van Politieacademie, houd
kleinschaligheid vast en blijf evenwaardig
communiceren met studenten (is sterk
punt!).
29

30
Bijlage IV:
Geïnterviewden en Onderzoekers
Geïnterviewden
Marieke van Bokhoven
Arjen van Giersbergen
Marten Jan Heida
Frouke Hoekstra
Titia van Kleffens
Wouter de Kool
Björn Mokkelenkate
Dennis den Os
Marieke Schnoing
Mark Springer
Marc Teeuwen
Josine Tiemessen
Peter de Vos
Onderzoekers
dr. Cees Sprenger
drs. Pieterjan Wijngaarden
drs. Fiona Engbers
drs. Karel Marttin
Voor meer informatie over dit onderzoek
kunt u contact opnemen met Jennie Pierik,
e-mail jennie.pierik@politieacademie.nl of
telefoon (06) 516 899 59.
31

10-132
www.politieacademie.nl