biobrandstof maakt meer kapot dan je lief is - Oxfam Wereldwinkels

iobrandstof
maakt meer kapot
dan je lief is

2
De meest kwetsbare mensen lijden
al onder de klimaatveranderingen.
Het vooruitzicht dat de fossiele
bronnen uitgeput raken, dwingt ons
om ons energieconsumptiemodel
ten gronde te herzien.
Zal een grootschalig gebruik van
biobrandstoffen een antwoord
bieden op de ecologische, sociale en
energetische uitdagingen?
Wat zou de plaats moeten zijn van
de biobrandstoffen in de
energietransitie die zich opdringt?
Deze tekst tracht deze vragen te
beantwoorden uitgaande van tien
ingekomen ideeën inzake
biobrandstoffen.”

De EU-richtlijn “hernieuwbare energie” verplicht
de 27 lidstaten om in 2020 10% hernieuwbare energie op
te nemen in transportbrandstoffen. In de praktijk zal dit doel
voor 90% bereikt worden middels het gebruik van
biobrandstoffen.
In 2010 verbruikte elke Belg bijna 1000 liter brandstof,
waarvan 40 liter biobrandstoffen. Met andere woorden:
4% van ons verbruik bestond uit biobrandstoffen.
Tegen 2020 moet dit percentage volgens de
beleidsdoelstellingen verdubbeld zijn tot 8%.
Voor de productie van deze 4% biobrandstoffen was
er 760.000 ton plantaardige olie, granen en bieten nodig,
wat gelijk staat aan 18% van de landbouwgrond ofwel
32% van de bebouwbare grond in België.
Het Belgisch beleid bepaalt weliswaar dat de
biobrandstoffen gedeeltelijk afkomstig moeten zijn van
eigen bodem, maar als we naar de EU als geheel kijken,
dan zien we dat zo’n 50% van de biobrandstoffen
geïmporteerd zal worden van buiten de EU.
Ook zonder de productie van biobrandstoffen
importeert de EU veel meer voedsel dan zij
exporteert. Europa is voor zijn voedselvoorziening
dus afhankelijk van grote oppervlakten
landbouwgrond in de zuidelijke landen, die gebruikt
worden voor de productie van soja, fruit, groenten,
olie…
3

4
1/ zijn
biobrandstoffen
wel BIO ?

neen
De granen,
de palmolie of de soja
voor de biobrandstoffen
worden niet geproduceerd
volgens de
principes van de biologische
landbouw. Voor de
productie van biobrandstoffen
worden kunstmest,
pesticiden en soms zelfs genetisch gemodificeerde
organismen gebruikt (maïs in de Verenigde Staten, soja
in Brazilië en Argentinië, enz.). Om verwarring te voorkomen,
spreken veel organisaties daarom liever van agrobrandstoffen,
oftewel op akkerland geproduceerde
brandstoffen. Ook brengt een groot deel van de buiten
de EU geproduceerde agrobrandstoffen ernstige problemen
met zich mee voor de samenleving en het milieu in
de landen van productie. Ontbossing, verlies aan biodiversiteit,
uitdroging van veengebieden, uitputting van
watervoorraden, enz., zijn schering en inslag.
5

6 2/ helpen
agrobrandstoffen
de opwarming
van de aarde
te bestrijden?

ja
Maar enkel wanneer de koolstofbalans
van de agrobrandstof in kwestie
positief is. Dat betekent dat het verbouwen
van de energiegewassen zelf weinig
energie verbruikt en niet leidt tot ontbossing.
Voor gerecycleerde plantaardige
afvaloliën is de energiebalans zeer gun-
De voornaamste
directe en
indirecte
effecten
De voornaamste
directe en indirecte
effecten zijn
ontbossing,
Scheuren van grasland
en droogleg-
Bij 80% van de huidige ging van veengronden.
Dit zijn indirecte
effecten omdat er
agrobrandstoffen
geproduceerd worden
op grond die eerder
gebruikt werd voor de
productie van voedsel.
Omdat de vraag naar
voedsel niet daalt, leidt
de stijgende vraag naar
agrobrandstof tot ontginning
van bossen en moerassen
voor landbouwdoeleinden.
Als gevolg van die
ontbossing en ontginningen
komen er enorme hoeveelheden
broeikasgassen vrij.
stig. Helaas zijn deze oliën slechts goed
voor 0,02% van het totale agrobrandstofverbruik.
neen
agrobrandstoffen komt niet minder,
maar net meer broeikasgassen vrij
dan bij diesel of benzine. Niet alleen
uit de agrobrandstoffen zelf,
maar ook uit de directe en indirecte
effecten van de productie
ervan. Uit steeds meer onderzoeken
blijkt dat de biobrandstofprogramma’s
van de Europese
lidstaten een extra uitstoot aan
broeikasgassen veroorzaken
ter grootte van de uitstoot van
12 tot 26 miljoen extra auto’s
op onze wegen.
7

8
3/ wordt
onze afhankelijkheid
van olie dankzij
agrobrandstoffen
kleiner?
ja Een deel van de
brandstoffen die we verbruiken,
wordt vervangen
door in de Europese Unie geproduceerde
agrobrandstoffen.

neen
Het Europese verbruik van transportbrandstoffen
netto sneller stijgt dan de
productie van agrobrandstoffen. Onze afhankelijkheid
van aardolie blijft stijgen. Zelfs als agrobrandstoffen
straks in 2020 in totaal 9% van de
Europese energiemix vertegenwoordigen, zal de EU
meer aardolie invoeren dan in 2010.
En doordat wij voor onze voedselvoorziening zo sterk
afhankelijk zijn van de zuidelijke landen, leidt het
gebruik van biobrandstoffen tot een sterke stijging
van onze algehele afhankelijkheid van de invoer van
landbouwproducten. De biobrandstoffen zijn geen
goed instrument ter diversificatie van onze energietoevoer.
In 2010 werd 70% van het Europese koolzaad
gebruikt voor de productie van biodiesel en tussen 1999
en 2010 is de invoer van
plantaardige oliën met
meer dan 60% gestegen.
In het leeuwendeel van de
zuidelijke landen zijn agrobrandstoffen
geen goed
middel ter terugdringing van
de energieafhankelijkheid.
De voedselzekerheid komt er
namelijk door in de knel.
Daadwerkelijk hernieuwbare
energiebronnen als zonneenergie
en windenergie zijn dus
een must.
Agrobrandstoffen
erger dan olie?
Er zijn talloze parallellen: uitputting
van de natuurlijke
hulpbronnen waarvan de
opbrengst volledig aan de
plaatselijke bevolking voorbijgaat,
corruptie, verjaging van
de bevolking, milieuvervuiling,
enz.. Door agrobrandstoffen
zonder oog voor de
gevolgen in te voeren en te
ondersteunen, wordt een
verspillend en vervuilend
achterhaald vervoersmodel
in stand gehouden.
9

104/ agrobrandstoffen
zijn zonder negatieve
gevolgen voor de
arme bevolking
van het Zuiden
neen
Zelfs als slechts 4% tot 6% van de benzine
of de diesel uit agrobrandstoffen bestaat, zijn de
gevolgen voor de mensenrechten in de zuidelijke
landen desastreus. De Europese vraag creëert een
markt die naar verwachting van investeerders zeer
lucratief zal zijn, met alle te voorziene gevolgen voor
het recht op voedsel, onderdak, gezondheidszorg en
een gezonde leefomgeving van dien. In slechts enkele
jaren tijd is meer dan 35.000.000 hectare landbouwgrond
– oftewel 11 keer het oppervlak van België –
herbestemd voor de productie van agrobrandstoffen.
In het leeuwendeel van de gevallen vond dit landjepik van
vruchtbare grond plaats in landen waar mensen honger lijden
en is de afhankelijkheid van geïmporteerd voedsel van
de landen in kwestie nog verder verergerd. De grootschalige
teelt van agrobrandstoffen leidt tot uitputting van de bodem
en grootschalige waterverspilling. Bovendien draagt deze bij
tot de volatiliteit van de prijzen van landbouwproducten en
de speculatie daarmee. De biobrandstoffen vormden hét
kernprobleem van de wereldvoedselcrisis in 2008. Er braken
toen in 40 landen voedselrellen uit. Naar schatting lijdt op dit
moment zo’n 1 miljard mensen honger.

12 5/ biobrandstoffen
leveren veel
groene
arbeidsplaatsen op
neen
Voor de ongeveer 400 arbeidsplaatsen die
in België dankzij de biobrandstoffen ontstaan zijn,
waren investeringen nodig die 4 tot vijf 5 zoveel
werkgelegenheid hadden opgeleverd als die
gepleegd waren in het energiezuiniger maken en
isoleren van gebouwen. Bovendien doen agrobrandstoffen
in de landen van het Zuiden meer
banen verdwijnen dan ze opleveren, nog gezwegen
van de arbeidsomstandigheden. Die zijn vaak
allesbehalve fatsoenlijk, zeker niet op de grote
plantages (kinderarbeid, bedreiging van vakbondsmensen,
armetierige loontjes, slavernij,
enz.). Met andersoortig beleid kan de werkgelegenheid
in de landbouw veel beter ondersteund
worden en kunnen tegelijkertijd alle negatieve
gevolgen van agrobrandstoffen worden vermeden.
Dat vraagt echter in de eerste plaats om
een Europees landbouwbeleid dat zorgt voor
stabiele en lonende prijsniveaus.

14 6/ ok, maar die
agrobrandstoffen
zijn toch
op z’n minst
een goed begin?
neen
De manier
waarop de agrobrandstoffen
op dit moment worden gepropageerd
en ook het beleid van de EU en de lidstaten op
dit vlak zijn alles behalve een goed begin. Het
steunbeleid is extreem duur (bijna 3 miljard euro
Europawijd) en mist de doelen van bestrijding van
de klimaatopwarming en vermindering van de
afhankelijkheid van olie..

15
Gezien de beperkte financiële middelen
van de overhedenis het zaak om te investeren
in initiatieven met een veel betere kostenbatenverhouding,
in initiatieven die daadwerkelijk
milieuvoordeel en veel hoogstaande arbeidsplaatsen
opleveren. Als dat ons uitgangspunt is, wordt duidelijk dat de
talloze overheidssteunmaatregelen voor agrobrandstoffen,
zoals groene certificaten, subsidies voor de bouw van fabrieken,
werk gelegenheidssteun, accijnsverlagingen en dergelijke,
puur weggegooid geld zijn. Al dit overheidsgeld moet
gebruikt worden voor andere, vanuit milieutechnisch en
maatschappelijk oogpunt veel doeltreffendere hernieuwbare
energiebronnen. Maar eerst en vooral dient ons energieverbruikmodel
te worden aangepast, voornamelijk op
vervoersgebied. De vraag naar vervoer moet worden teruggedrongen
en de mensen moeten alternatieven gebruiken die
minder vervuilend zijn dan de individuele auto en het vliegtuig
(de “benenwagen”, de fiets, het openbaar vervoer of deelauto’s).
Ook moet de energie-efficiëntie worden verhoogd.
Dát is pas een goed begin!

16 7/ de EU voert
alleen maar duurzaam
agrobrandstoffen in

neen
De EU hanteert weliswaar
duurzame productiecriteria, maar die hebben
veel te weinig om het lijf. De criteria houden
geen enkele rekening met een aantal directe
effecten als waterverspilling of schending van
de mensenrechten. Maar bovenal houden deze
criteria inherent geen rekening met indirecte
effecten als voedselonzekerheid, ontbossing,
of vermindering van de toegang van kleine
boeren tot landbouwgrond.
17
Het is onbegonnen werk voor een
agrobrandstoffenproducent
om erop toe te zien dat hij
niet indirect bijdraagt
aan ontbossing, landjepik
of honger.

18 8/ Europa voert
geen palmolie
in voor
agrobrandstofdoeleinden
neen
De EU voert wel degelijk rechtstreeks palmolie
in om er auto’s op te laten rijden, bijvoorbeeld
in Italië. Maar ook op indirecte wijze importeert de EU
palmolie: doordat het Europese koolzaad nu gebruikt
wordt voor biodiesel, verbruikt de agrovoedings -
industrie nu veel meer geïmporteerde palmolie
dan voorheen. Deze palmolie is afkomstig uit
Indonesië, Maleisië en ook steeds vaker uit Afrika,
met alle onomstotelijk aangetoonde problemen
van landjepik en ontbossing van dien.
We rijden dus steeds vaker op koolzaad en eten
daardoor steeds meer palmolie, terwijl die nu
juist veel minder goed is voor de gezondheid
dan koolzaad. Wanneer palmolievetten – een
gebruikelijk procédé in de agrovoedingsindustrie
– gehard worden, ontstaan transvetzuren.
Deze zijn schadelijk voor de gezondheid
en in landen als Denemarken en Canada
niet voor niets geheel en al verboden.

20 9/ de productie
van agrobrandstoffen
levert
veevoer op

21
inderdaad
De koek, dat wil zeggen de resten
van de vermalen zaden die overblijven na onttrekking
van de olie die gebruikt wordt voor de productie
van “biodiesel”, kan verwerkt worden tot veevoer en
zo de soja uit Brazilië en Argentinië vervangen.
neen
Er is geen sprake van daadwerkelijk
voordeel als het gaat om vermindering van de
invoer van diervoeders, omdat we als gevolg
van de agrobrandstoffen veel meer voor
consumptie bestemde plantaardige oliën
moeten importeren. Omdat het op de allereerste
plaats belangrijk is dat we te eten
hebben en niet dat we rijden kunnen, is
het van het allergrootste belang dat we
onze afhankelijkheid van ingevoerde
oliën verminderen en niet juist verhogen
door een bijproduct tot prioriteit te
bestempelen.
Bovendien is het zowel qua gezondheid
als qua milieubescherming van groot
belang dat we minder vlees gaan eten
– en dan nog uitsluitend duurzaam geproduceerd
vlees – en dat we bereid zijn daar
een redelijke prijs voor te betalen.

22
10/ moeten alle
agrobrandstoffen
nu verboden
worden?
neen
Er is absoluut
niets tegen in Europa
geproduceerde agrobrandstoffen, als die geproduceerd
worden met duurzame landbouwmethodes,
onze voedselafhankelijkheid niet vergroten en geen
indirecte negatieve effecten hebben. Naar dergelijke
agrobrandstoffen is het momenteel zoeken als naar
een speld in de hooiberg.

23
Agrobrandstoffen die
de uitstoot van broeikasgassen
niet met
ten minste 60% verminderen
en die
directe of indirecte
gevolgen hebben op
het vlak van ontbossing
en de voedselzekerheid,
zijn onaanvaardbaar
en mogen
niet van overheidswege
worden ondersteund.
En omdat de
EU voor haar voedselvoorziening
sterk afhankelijk is van vruchtbare
gronden buiten de EU, dient de Europese landbouw
eerst en vooral voedsel te produceren om zo onze
voedselafhankelijkheid te verminderen. Al met al kunnen
er dus maar heel weinig aanvaardbare agrobrandstoffen
worden geproduceerd in Europa en kan onmogelijk
verwacht worden dat agrobrandstoffen op grote
schaal de aardolie vervangen zullen. Een duurzaam mobiliteitsbeleid
is in de allereerste plaats een kwestie van
terugdringing van de vraag naar vervoer.

zie voor verdere
bronnen en
referenties de website
www.pfsa.be
V. U.: Arnaud Zacharie, Handelskaai 9, 1000 Brussel