Grenzeloze generaties - Vijfeeuwenmigratie.nl

Grenzeloze generaties
Zuideuropese jongeren
over hu n identiteit
Onder redactie van
Jan Lucassen en Rinus Penninx

Grenzeloze generaties
Zuideuropese jongeren
over hun identiteit
Onder redactie van
Jan Lucassen en Rinus Penninx

Grenzeloze generaties
Zuideuropese jongeren
over hun identiteit
onder redactie van Jan Lucassen en Rinus Penninx

2
Inhoudsopgave

Voorwoord
Inleiding
Cabo Verde, mijn tweede thuis
Eneida Oelgado Silva
Ben ik Portugese of Nederlandse?
Monica Pereira Martins
{.Oónde está mi futuro?
Sofia Branco Bolón
Overal een thuis
Mariangela De Lorenzo
Uit liefde naar Nederland
Irena Zagar
Identiteitscrisis
Tineke Lupi
Zelfs, als ik mijn botten in den vreemden liet,
dan nog droomde ik van Bosnië-Herzegovina
Ernad Cilasevié
Tussen hemel en aarde
Predrag Vitkovié
Oe sociaal-culturele postitie van de Griekse gemeenschap
in Nederland
Thanasis Dialektopouias
Nabeschouwing
Bibliografie
4
8
28
46
SB
72
86
100
116
142
162
184
194
3

4
Voorwoord
Voorwoord
Emiliano Ruiz
Voorzitter Lize

Zuid-Europeanen vormden de eerste groep gastarbeiders die begin jaren zestig naar
Nederland kwamen. Men dacht toen dat deze 'gasten' uit Italië, Spanje, Griekenland,
Portugal, Joegoslavië en Kaapverdië slechts tijdelijk zouden blijven. Veertig jaar en
één, soms zelfs twee generaties later, kunnen we constateren dat het voor velen
een permanent verblijf is geworden.
Oktober 1989 is de vereniging Landelijk Inspraakorgaan Zuid-Euro­
peanen (LlZE] opgericht. Zuid-Europeanen is de verzamelterm voor personen af­
komstig uit Bosnië-Herzegovina, Griekenland, Italië, Kaapverdië, Kroatië, Macedonië,
Portugal, Servië en Montenegro, Slovenië en Spanje.
Nu, ruim twaalfeneenhalf jaar later, staan velen ervan te kijken dat Zuid-Europeanen
nog deel uitmaken van het integratiebeleid voor minderheden.
'Zuid-Europeanen zijn toch immers geïntegreerd?' is een veelgehoorde opmerking.
Lize, inmiddels een stichting en overlegpartner van de Rijksoverheid voor de
Zuideuropese gemeenschappen, heeft negen jongeren uit de verschillende gemeen­
schappen bereid gevonden te beschrijven hoe zij in de Nederlandse samenleving
staan. Hoe geïntegreerd zijn zij en wat betekent dat voor hen?
De jongeren in dit boek hebben verschillende antwoorden op deze vragen. Uit hun
bijdragen valt te leren dat integratie géén definitieve keuze is vóór het ene en dus
tegen het andere, dat identiteitsvorming ingewikkeld in elkaar zit en dat men loyaal
kan zijn aan meerdere landen. Aan een vaderland en een moederland.
Hoe belangrijk deze vragen zijn blijkt uit het debat dat rond integratie is losgebars­
ten. Hoewel het idee voor dit boek al daarvóór geboren was, wil Lize met deze
jubileumuitgave een positieve bijdrage aan dit debat leveren.
Dit boek zou nooit tot stand zijn gekomen zonder het enthousiasme
van Eneida, Monica, Soffa, Mariangela, Irena, Tineke, Ernad, Predrag en Thanasis.
Wij zijn onder de indruk van de manier waarop zij de moed hebben getoond om hun
persoonlijke verhaal te vertellen. Jan Lucassen en Rinus Penninx, die beiden aan
de wieg hebben gestaan van de geschiedschrijving over migranten in Nederland,
namen de bezielende (bege )Ieiding voor hun rekening. Wij mogen ons rijk prijzen dat
zij allen bereid waren om geheel belangeloos aan dit project mee te werken. De dank
van het bestuur van Lize gaat dan ook naar hen allen uit. Daarnaast gaat onze dank
uit naar de eigen medewerkers die vele avonduren in dit project hebben gestoken en
naar C&P Communicatie. Wij allen geloofden in dit project waarvan u nu het tastbare
bewijs in handen hebt.
5
Voorwoord

6
00
Kaapverdië
o
Portugal
Spanje
o o
Cl
D
?

8
Inleiding
Inleiding
Jan Lucassen en Rinus Penninx
Dit
Zu
Val
Wo
dri
we
be'
de
Slo
bel
nie
art
1 DE
van
eurc
BOSI
Slov
gerr
2
8r
Slov
werl
S.D(

Dit boek vestigt op een bijzondere wijze de aandacht op de migratie naar Nederland
van Kaapverdianen, Portugezen, Spanjaarden, Italianen, Slovenen, Kroaten,
Bosniërs, Serven en Grieken, hierna kortweg met de verzamelnaam 'Zuid-Euro­
peanen' aangeduid 1. De hoofdmoot bestaat namelijk uit essays - in principe een
per land - van jonge migranten of jonge nakomelingen van migranten uit deze lan­
den waarin ze hun persoonlijke visie op migratie en vestiging uiteenzetten.
In deze inleiding willen wij allereerst een beknopte historische schets geven van
deze migraties en enkele theoretische noties op dit gebied de revue laten passeren.
Aan de hand van vragen die onze huidige kennis en inzichten opleveren zullen wij
vervolgens uitleggen hoe dit boek tot stand gekomen is en met welke vragen de
auteurs van de deelhoofdstukken aan de slag zijn gegaan_ In de nabeschouwing
gaan we in op de vraag welke lessen we kunnen trekken uit deze essays en in hoe­
verre ze nieuwe vragen opwerpen of suggesties voor nieuw onderzoek bevatten.
Zuid-Europeanen in Nederland: een historische schets
Vanaf de Middeleeuwen kan de aanwezigheid van Zuid-Europeanen in Nederland
Worden aangetoond_ Schematisch kunnen we, al naar de intensiteit van de migratie,
drie periodes onderscheiden. Allereerst de tijd vóór ongeveer 1900, toen hun aan­
wezigheid nooit meer dan 1.000 personen zal hebben bedragen en dus - op een
bevolking die groeide van één tot vijf miljoen inwoners - minder dan één promille_ In
de eerste helft van de twintigste eeuw neemt het aantal Italianen, maar ook
Slovenen toe en kan met enkele duizenden 2 Zuid-Europeanen de één promille zijn
bereikt. De derde en laatste periode breekt aan met de grootscheepse vestiging, nu
niet meer uit enkele landen, maar uit het hele gebied, sinds de jaren van de 'gast­
arbeid' in de jaren vijftig_ Later werd deze immigratie gecontinueerd in de vorm van
1 De verzamelterm 'Zuideuropeanen' heeft geen historische of geografische grond, maar is een uitvloeisel
van het Nederlandse minderhedenbeleid. Stichting Lize is de overlegpartner Rijksoverheid voor de Zuid­
europese gemeenschappen en behartigt bij die rijksoverheid de belangen van personen afkomstig uit
Bosnië-Herzegovina, Griekenland, Italië, Kaapverdië, Kroatië, Macedonië, Portugal, Servië & Montenegro,
Slovenië en Spanje. Jammer genoeg is het uiteindelijk niet gelukt om een schrijver uit de Macedonische
gemeenschap te vinden.
2 Brassé en Van Schelven 1980,11-1 komen tot ca 1.500 mijnwerkers uit Italië en Joegoslavië (meest
Slovenen, voor Kroaten zie Idem 45). Tel daarbij nog gezinsleden en elders in den lande de terrazzo­
werkers, schoorsteenvegers, ijsbereiders en andere Italianen dan zal het totaal ergens in de orde van
5.000 à 10.000 gelegen hebben. 9
Inleiding

10
Inleiding
enerzijds vrije vestiging binnen de Europese Unie en anderzijds in de vorm van
vluchtelingen uit het uiteenvallende Joegoslavië. We komen dan in de orde van
grootte van één procent van de bevolking.
Zuid-Europeanen in Nederland: minieme aantallen tot 1900
Vanaf de late Middeleeuwen tot aan het begin van de twintigste eeuw zijn Zuid-Euro­
peanen al actief in Nederland, zij het in kleine aantallen en dikwijls zonder veel con­
tinuïteit. Er zijn twee uitzonderingen op deze regel: incidenteel vochten hier grote
aantallen soldaten uit Zuid -Europa en daarnaast vond vooral in de zeventiende eeuw
een belangrijke vestiging van 'Portugese joden' plaats.
Overwegend gaat het dus om kleine aantallen, zowel absoluut als
relatief. Vanaf de volkstelling van 1849 beschikken we iedere tien jaar over lande­
lijke cijfers van in het buitenland geborenen, later van inwoners met een buiten­
landse nationaliteit. Voor Duitsland, België, Frankrijk en Groot-Brittannië samen
betekende dit in 1900 ongeveer één procent van de bevolking. Alle andere nationa­
liteiten samen, met name Scandinaviërs, Oost- en Zuid-Europeanen maken dan min­
der dan een promille uit van de mannen in Nederland en een half promille van de
vrouwen 3. In totaal zullen er rond de eeuwwisseling zeker niet meer dan 1.000
Zuid-Europeanen in Nederland hebben gewoond, waarvan de Italianen het grootste
deel uitmaakten.
Voor eerdere jaren moeten we het doen met locale en dus fragmen­
tarischere gegevens maar er is weinig reden om aan te nemen - dit in tegenstelling
tot andere immigranten, vooral Duitsers - dat de Zuideuropese aanwezigheid in
Nederland toen indrukwekkender zal zijn geweest. Nemen we als voorbeeld de stad
Utrecht, want daarvoor hebben we wat meer vroege gegevens. In de volkstellingen
van 1829 en 1839 die hier toevallig bewaard zijn, komen we slechts respectievelijk
12 en 20 Italianen tegen en in 1829 nog een Spanjaard. Andere Zuid-Europeanen
ontbreken. In de tweede helft van de negentiende eeuw veranderde dit beeld niet 4.
3 In de volkstelling van 1899 worden 1.982 mannelijke en 1.384 vrouwelijke 'overige' buitenlanders
geteld, resp. ?,9 en 5,4 per 10.000 inwoners (zie www.volkstelling.nl).
4 We ontlenen deze aantallen aan de doctoraalscriptie van Jelle·Jaap van Lottum (Vrije Universiteit
Amsterdam, geschiedenis 2002) die momenteel voor publicatie gereed wordt gemaakt.
Achter de minieme aantallen Oostenrijkers en Hongaren kan overigens ook nog een enkele Zuid-Euro­
peaan schuilgaan. Uit Rommes 1998 zijn geen aanwijzingen te halen die op grotere aantallen daarvóór
wijzen; Schrover 2002, 320-323.

12
Inleiding
Als tweede uitzondering noemden wij de Portugese joden 13. De eer­
sten trokken na de val van Antwerpen in 1585 door naar Amsterdam. De nieuwe
commerciële hoofdstad van Europa was niet alleen aantrekkelijk voor hen als koop­
lieden, maar ook vanwege de godsdienstvrijheid. Als afstammelingen van joden die
gedwongen waren tot het katholicisme overte gaan, keerde een aantal van hen
terug naar de godsdienst van hun voorvaderen. Zo ontstond de Amsterdamse
Sefardisch-joodse gemeenschap die weer nieuwe geestverwanten van het Iberisch
Schiereiland aantrok en uitgroeide tot enkele duizenden personen, inclusief de
gemeentes die in andere plaatsen ontstonden, zoals bijvoorbeeld in Den Haag.
Toename, maar nog kleine aantallen: de periode 1900-1950
In de eerste helft van de twintigste eeuw verandert de situatie die in de twee
eeuwen daarvoor gegroeid was: de Italiaanse ambachtslui 14 leggen zich deels toe
op andere specialismen en de mijnen gaan Zuid-Europeanen aantrekken.
Zeker, de Italiaanse schoorsteenvegers verdwijnen niet helemaal uit beeld en
beheersen die markt zelfs tot aan de Tweede Wereldoorlog, maar in de grotere
steden wordt het beeld nu toch meer bepaald door terrazzowerkers en ijsbereiders.
De terrazzowerkers uit Friuli in Noord-Dost Italië vonden hier vanaf 1895 emplooi
voor het maken van hun granitovloeren en -aanrechten die in die jaren als hygië­
nisch, kunstzinnig en modern golden. Niet alleen in gewone huizen, maar vooral ook
in grote gebouwen als scholen en ziekenhuizen werden zij vaak toegepast lS. De
nog steeds beeldbepalende Italiaanse ijsbereiders komen vrijwel allen uit de provin­
cie Belluno, iets ten westen van Friuli. In de negentiende eeuw ontwikkelden zij hun
specialisme in Oostenrijk-Hongarije en via Duitsland worden zij voor het eerst in de
jaren 1920 in Nederland gesignaleerd 16. Dankzij de grotere aantallen en de betere
bronnen kunnen we over deze groep iets meer zeggen over de manier waarop hun
13 Fuks-Mansfeld 1989.
14 Numeriek zijn de Italianen veruit het belangrijkste: de Volkstelling van 1920 geeft 535 mannen en
373 vrouwen, die van 1930 lS52 mannen en 1054 vrouwen. Andere Zuid ·Europeanen worden daarin
niet gespecificeerd. Deze Italiaanse dominantie wordt bevestigd door een steekproef uit Leiden 1920-
1940 waarin tegenover 47 Italianen slechts 4 Joegoslaven, 2 Grieken en 1 Spanjaard voorkomen (met
dank aan Leo Lucassen, vgl. Van der Harst en Lucassen 1998). Voor het landelijk beeld moet daarbij
nog met de sterke concentratie van Slovenen in Zuid-Limburg gerekend worden. Voor de kleine Griekse
gemeenschap die dan ook ontstaat van o.a. zeelui, sigarettenrnakers en bonthandelaars zie Vermeulen
e.a. 1985, 39-41 en 111-112 en Lindo 1994, 118-119. Terzijde zij opgemerkt dat in en na de Eerste
Wereldoorlog veel krijgsgevangenen tijdelijk in Nederland verbleven, o.a . uit Servië, Italië en Portugal
(Roodt 2000,407,411).

'r- assimilatieproces in Nederland verliep. Opvallend is het verschil tussen de
terrazzowerkers en de schoorsteenvegers aan de ene kant die veelal buiten de
p- eigen groep trouwden, meestal met een Nederlandse vrouw, en de ijsbereiders aan
e de andere kant die het tegenovergestelde deden. Pas de derde generatie van de ijs­
bereiders trouwt overwegend Nederlandse partners. Daarbij speelde een rol dat de
ijsbereiders in het winterseizoen, wanneer hier maanden lang geen vraag was naar
h hun waar, naar Belluno terugkeerden 11. Dit betekent overigens niet dat de schoor­
steenvegers en terrazzowerkers hun banden met Italië spoedig loslieten: voor nieu­
we arbeidskrachten deden zij in de regel een beroep op hun streek van herkomst,
evenals de ijsbereiders.
De mijnindustrie in Zuid-Limburg is vanaf de eeuwwisseling in snel­
treinvaart uit de grond gestampt. Dat betekende dat massaal immigranten nodig
waren, vooral geoefende mijnwerkers die uit aangrenzende oudere steenkoolgebie­
den werden gehaald, met name uit het Duitse Rijnland. Oe plaatselijke bevolking
keek aanvankelijk immers niet alleen met wantrouwen naar dat gewroet onder de
. grond, maar had er ook geen verstand van. Bij die buitenlandse arbeiders uit Duits­
land zaten ook veel mijnwerkers die elders geworven waren, in de eerste plaats
Polen, maar ook Slovenen en Italianen 18. Oe Slovenen kwamen vooral uit de omge-
k ving van Ljubljana en het oostelijk daarvan gelegen Celje; de Italianen uit het noord­
Oosten, de driehoek Gorizia-Bolzano-Padua en uit Istrië. Rond 1905 zullen de eerste
- Slovenen vanuit Duitsland in de Limburgse mijnen zijn gaan werken. Na de Eerste
n Wereldoorlog kwamen zij ook via Frankrijk en België en vanaf 1927 werden zij ook
e
rechtstreeks geworven. Oe Italianen zijn wat later gearriveerd dan de Slovenen. In
de crisisjaren werden deze buitenlandse arbeiders het eerst ontslagen en meer dan
de helft van de Slovenen en Italianen vloog vanaf 1931 de laan uit. Pas na de oorlog
zouden hun aantallen weer toenemen.
15 Brassé en Van Schelven 1980, S8·60; Bovenkerk, Eijken, Bovenkerk·Teerink 1983, 161·164; Heering
1985, 58·60; Lucassen 1996,97·102; Van der Harst en Lucassen 1998, 107·114; (oltaar 1998, 39-47.
16 Bovenkerk, Eijken en Bovenkerk·Teerink 1983; Van der Harst en Lucassen 1983, 114·118; (oltaar
1998, 51·53; De Mas 1999.
17 Brassé en Van Schelven 1980, 59,87,121·125; Bovenkerk, Eijken, Bovenkerk·Teerink 1983, 154·158;
Kors en Kors 1992, 186·187; Lucassen 1996, 100·102; Van der Harst en Lucassen 1998, 117·118; Vogel
1999,29; Schrover 2001.
18 Brassé en van Schelven 1980. Voor de Polen is nu de uitgebreide studie van Wojciechowski 2000
beschikbaar. 13
Inleiding

14
Inleiding
In vergelijking met de eerder behandelde groepen woonden de mijn­
werkers dicht bij elkaar in grote groepen, zodat nu ook het ontstaan van organisa­
ties mogelijk werd. De Slovenen stichtten al vóór de eerste Wereldoorlog een eigen
Sint Barbara Vereniging. Deze hield het niet zo lang uit, maar in de jaren 1926-1929
ontstonden in maar liefst zeven plaatsen in de mijnstreek Sloveense verenigingen
die als doel hadden het bevorderen van het geestelijk welzijn, het nationaal­
Sloveense bewustzijn en het behartigen van de sociale belangen. De meesten
waren katholiek van aard, maar er was ook een socialistische en zelfs een commu­
nistische vereniging. Bij de Italianen ontbreekt dit soort activiteiten, misschien ook
omdat de Italiaanse mijnwerkers geen hoge eigendunk hadden en door hun land­
genoten de terrazzowerkers als sociaal minder werden gezien 19. Wel organiseerde
de Italiaanse fascistische regering via afdelingen in diverse plaatsen, niet alleen in
de mijnstreek, haar onderdanen in Nederland. Het lidmaatschap hiervan was ver­
plicht. Dok zette de Italiaanse regering hier eigen scholen op 20.
Flinke groei, zowel absoluut als relatief vanaf 1950
Na de oorlog waren al spoedig weer buitenlandse arbeiders nodig in de mijnen en in
1949 werden weer de eerste Italianen geworven, aanvankelijk in dezelfde streken
waaruit ook de vooroorlogse mijnwerkers afkomstig waren. Daarnaast werden nieu­
we bronnen aangeboord en vanaf 1956 kwamen de meeste nieuwe Italianen van
Sardinië, Sicilië en de Abruzzen in Midden-Italië 21. Dit waren de eerste 'gastarbei­
ders'. Vooral na het afsluiten van officiële wervingsovereenkomsten met Italië in
1960, Spanje in 1961, Griekenland in 1962 (voorlopig; definitief in 1966], Portugal
in 1963 en Joegoslavië in 1970 nam de Zuideuropese immigratie naar Nederland in
vergelijking met de tijd daarvóór een ongekende omvang aan 22. Zeker omdat velen
kwamen zonder officieel geworven te zijn. Na de mijnen volgden andere bedrijven
en bedrijfstakken, eerst nog aarzelend maar vanaf 1960 massaal. In 1956 wierf de
Nederlandse Rijnvaart Vereniging die haar hoofdkantoor had in Rotterdam 700
Joegoslavische matrozen uit Duitsland 23. Zoals ook al voor de oorlog vestigen zich
19 Brassé en Van Schelven 1980,60-61.
20 Brassé en Van Schelven 1980,62,87-97; Bovenkerk, Eijken en Bovenkerk-Teerink 1983,44-48, 107-
121; Heering 1985, 60-61; Cottaar 1998, 45-46.Voor de politieke houding van de Slovenen in de periode
1933·1945 zie Brassé en Van Schelven 1980, 76-81.
21 Brassé en Van Schelven 1980,97-100.
22 Voor een overzicht zie Lindo en Pennings 1988 en Tinnemans 1994; voor Rotterdam: Krijnen 1998;
voor Den Haag: Cottaar 1998, 136-157; voor Overijssel: Mak 2000.
23 Krijnen 1998,252.

n-
­
k
in
-
n
n
1
)7-
de
8;
Na 1973 groeit de tweede generatie Zuid· Europeanen sterk: tekenwedstrijd in de Italiaanse Casa van De Poort
in Den Haag in 1978. (IISG Amsterdam, fotocollectie De Poort)
15
Inleiding

16
Inleiding
daar ook zeelieden, bijvoorbeeld Kaapverdianen vanaf de jaren vijftig 24. Vanaf 1956
wierven ook Hoogovens, Demka en enkele grote scheepsbouwers Italianen en na
jaren van voorbereiding deed in 1960 de Twentse textielindustrie een groot beroep
op gastarbeiders en spoedig volgden andere grote en kleine ondernemingen 25. Het
waren vooral jonge, ongetrouwde mannen en soms ook jonge vrouwen.
Na de oliecrisis in 1973 valt de werving van gastarbeiders stil. Op
dit hoogtepunt van de immigratie van gastarbeiders zijn er circa 75.000 Zuid-Euro­
peanen in Nederland, ruim een half procent van de totale bevolking. Zoals te ver­
wachten was zijn de mannen ver in de meerderheid, maar hierbij worden wel grote
nationale verschillen zichtbaar. De grootste mannenoverschotten komen voor bij de
Italianen en Spanjaarden. Daartegenover staan de Joegoslaven bij wie de meeste
vrouwelijke gastarbeiders te vinden zijn 26 (zie tabel 1].
In deze tijd - tot 1974 - was het voldoende om Nederland binnen te
komen als je wilde aanpakken. Dat wil niet zeggen dat ideologische of politieke
Tabel 1 • Aanwezige vreemdelingen naar nationaliteit in 1914
nationaliteit mannen vrouwen totaal percentage mannen
Portugese* 4.341 3.076 7.417 59
Spaanse 21.406 10.384 31.790 67
Italiaanse 12.937 6.498 19.435 67
Joegoslavische 6.511 5.462 11.973 55
Griekse 2.502 1.533 4.035 62
Totaal 47.697 26.953 74.650
Bron: Lindo en Pennings 1988, 20 (op basis van CBS gegevens)
* Onder de Portugezen zijn ook de Kaapverdianen gerekend, dan ca. 1.000 in getal 27.
24 Strooij-Sterken 1998, 271.
25 Mak 2000, 71·73.
26 Chotkowski 2000.
27 Lindo en Pennings 1988, 21 en 23; Vgl. Strooij-Sterken 1998,271-272.

36 motieven bij de immigranten ontbraken 28. Uit de politieke activiteiten van verschil­
lende gastarbeiders na hun komst in Nederland kan dit voldoende worden afgeleid.
p Zij hoefden zich echter niet als vluchtelingen te afficheren. Sterker nog; zij konden
et dat beter niet doen omdat ze anders een grote kans liepen om na een moeizame
procedure afgewezen en uitgezet te worden. We mogen er dus van uitgaan dat tal­
loze Joegoslaven onder lito, Spanjaarden tijdens de fascistische dictatuur van
Franco, Portugezen tijdens die van Salazar en Caetano, en Grieken tijdens het
- kolonelsbewind (en de lange geschiedenis van onderlinge afkeer van links en
rechts die daaraan voorafging) wel degelijk mede politieke motieven hadden om
hun vaderland te verlaten. Bij de Spanjaarden en vooral ook de Portugezen kwam
e hier nog bij dat de dienstplichtigen geen zin hadden om het koloniale rijk over zee
in stand te houden. Dat was voor hen extra problematisch omdat Nederland evenals
Spanje en Portugal ook NAVO-lid was 29. In 1975 werden de meeste Portugese kolo­
nies onafhankelijk en verviel dit migratiemotief.
Waren veruit de meeste Zuideuropese immigranten na de Oorlog
loonarbeiders, sommigen zetten ook de oude traditie van het zelfstandig onder­
nemerschap voort, met name in de horeca. Zo kwamen er naast de Italiaanse ijs­
salons nieuwe specialismen op zoals het Italiaans restaurant waaruit rond 1970
weer de typisch Italiaanse pizzeria voortkwam 30. Spaanse, Griekse, Joegoslavische
en Portugese restaurants zouden dit voorbeeld volgen.
Op het moment dat de politieke motieven om te emigreren voor de
meeste Zuid-Europeanen wegvielen was met de economische crisis in de landen
van bestemming de behoefte aan buitenlandse arbeiders ook plotseling weggeval­
len en gingen de grenzen dicht, althans voor gewone loonarbeiders van buiten de
Europese Economische Gemeenschap. Het effect daarvan op de Zuid-Europeanen
was zeer verschillend, al naar gelang de economie van het land van herkomst. De
landen die inmiddels zelf ook waren gaan profiteren van de economische opbloei
zoals in de eerste plaats Italië en in de tweede plaats Spanje, zagen nogal wat voor­
malige gastarbeiders terugkeren. De scherpe terugval bij de Spanjaarden (met niet
minder dan 43 procent van 1974 tot 1987) zal mede verklaard moeten worden door
de politieke omwenteling na de dood van Franco. Dit zou overigens een extra argu­
ment zijn voor de veronderstelling dat bij Spanjaarden naast economische ook
28 Vermeulen e.a. 1985, 32, 36,43; Krijnen 1998,248·254; Strooij-5terken 1998,278.
29 Ten Ooesschate 1993,49·64. Over Portugese deserteurs zie 5chaepman 1971.
30 Heering 1985, 61-63; Heering 1991; Cottaar 1998, 47-51. 17
Inleiding

20
Inleiding
gemengde huwelijken voor te komen als bij de Grieken. Toch is bij de Spanjaarden het
mannenoverschot veel en veel kleiner dan dat bij de Grieken. Logischerwijs lijkt er
maar één oplossing voorhanden te zijn: een aanzienlijk aantal, waarschijnlijk onaf­
hankelijk van elkaar hierheen gemigreerde Spaanse mannen en vrouwen is niet met
elkaar gehuwd, maar met respectievelijk Nederlandse vrouwen en mannen 34.
• De getalsverhouding tussen eerste en tweede generaties laat zien dat de Joego­
slaven het meest recent zijn binnengekomen en de Italianen het eerst. Deze laatste
groep kent bovendien waarschijnlijk al een [niet als zodanig geregistreerde) derde
generatie. Overigens geldt waarschijnlijk hetzelfde voor de Slovenen.
Vóór de oorlog ontstonden al verenigingen waar maar genoeg men­
sen van eenzelfde herkomstland bij elkaar woonden; hetzelfde gebeurde uiteraard
ook vanaf de jaren zestig bij de sterk toegenomen immigratie 35. En ook nu weer
komen veel onderlinge verschillen aan het licht. Waren deze voor de oorlog met
name ideologisch van aard, nu komen ook verschillen naar herkomst [bij voorbeeld
tussen Sardijnen en Sicilianen en andere Italianen 36], naar beroep en naar gods­
dienst naar voren. Het verenigingsleven van Italianen heeft zich in die jaren het
zwakst, dat van de Portugezen daarentegen het sterkst ontwikkeld 31.
Vestigingspatronen van Zuid-Europeanen
Hoe gaat het nu verder als mensen eenmaal gemigreerd zijn, met andere woorden,
hoe verlopen vestigingsprocessen van nieuwkomers en hun nakomelingen? Op
basis van de Nederlandse migratiegeschiedenis menen wij te mogen stellen dat in
de regel na enkele generaties de aanvankelijke verschillen tussen autochtonen en
de nakomelingen van nieuwkomers niet meer systematisch van aard zijn, tenzij de
overheid zodanig discriminerende maatregelen neemt dat de oorspronkelijke
achterstanden bestendigd worden 38.
34 Een aanwiizing hiervoor in Lindo en Pennings 1992, 19 en in Chotkowski 2000, 8l.
35 Lindo en Pennings 1988, 72·74; voor de Grieken zie Vermeulen e.a. 1985.
36 Brassé en Van Schelven 1980, 97-100; 8ovenkerk, Eijken, Bovenkerk·Teerink 1983, 149·151; Lindo
en Pennings 1988, 15.
37 Lindo 1994, 126-129.
38 Dit is de algemene stelling van Lucassen en Penninx 1994, m.n. hoofdstuk V en volgende.
k
a
b
s
r
d
c
z

let Deze stelling berust op een aantal theoretische noties die als volgt
kunnen worden samengevat:
a. Als een aanzienlijke groep migranten, die weinig middelen en scholing heeft,
?t binnenkomt dan moeten zij zich, helemaal vanaf de laatste trede van de maat­
schappelijke ladder, een plaats zien te verwerven: op de arbeidsmarkt, in het onder­
wijs, op de huisvestingsmarkt. Een dergelijke groep wordt door de samenleving
e primair als 'buitenstaanders' en als 'anders' (cultureel, etnisch, naar religie of zelfs
naar 'ras') gezien. Tevens bestaat de neiging deze groepen uit te sluiten of als twee­
derangs te behandelen. Migranten van de eerste generatie hebben bovendien vaak
ook zelf de neiging om zich als 'anders' te definiëren en om maar gedeeltelijk in de
nieuwe samenleving te participeren, met name wanneer zij hun verblijf als tijdelijk
zien. Dit kan er toe leiden dat zulke groepen als geheel onderaan de maatschappe­
lijke ladder blijven hangen en tegelijkertijd als een 'andere', afwijkende groep wor­
den gezien.
b. Als deze migranten definitief blijven - wellicht ook in tegenstelling tot wat zij oor­
spronkelijk hadden verwacht - rijst de vraag hoe zijzelf, hun kinderen en kleinkinde­
ren die hier geboren en getogen zijn, in de loop van de tijd veranderen. Dezelfde
vraag geldt echter ook het denken en handelen van de autochtonen ten aanzien van
de nieuwkomers en hun nakomelingen. Als migranten en hun kinderen zich gaan
inspannen om hogerop te komen, én wanneer de samenleving hen en hun kinderen
de kansen daartoe biedt in het onderwijs en op de arbeidsmarkt, kan met name bij
de tweede generatie een verbetering van de maatschappelijke positie optreden.
Deze groep stijgt dan gemiddeld op de maatschappelijke ladder. Dat vereist natuur­
lijk een zekere aanpassing van migranten en hun kinderen. Deze aanpassing hoeft
in onze opvatting niet per se te betekenen dat zij specifieke culturele of religieuze
kenmerken dienen los te laten. De Nederlandse geschiedenis kent vele voorbeelden
van groépen die geklommen zijn op de maatschappelijke ladder zonder dit soort
specifieke kenmerken geheel over boord te zetten. Van groot belang is dan echter
wel dat de samenleving als geheel zulke culturele, religieuze of andere kenmerken
accepteert of misschien zelfs als een verrijking ziet. In ieder geval is een vereiste
dat zulke kenmerken niet gebruikt worden om nieuwkomers of hun nakomelingen
uit te sluiten en daardoor hun maatschappelijke kansen te verkleinen.
c. Op basis van voorgaande punten kunnen we de situatie van een migrantengroep
na een langer verblijf van enkele generaties als volgt indelen:
• We noemen een groep 'geassimileerd'als deze als geheel na enkele generaties
21
Inleiding

22
Inleiding
een behoorlijke spreiding op de maatschappelijke ladder heeft bereikt, door de
samenleving niet meer als apart of anders wordt gezien en wanneer deze groep zelf
zich niet meer als zodanig definieert.
• We noemen een groep geïntegreerd als er een duidelijke spreiding heeft plaatsge­
vonden op de maatschappelijke ladder die niet gepaard is gegaan met het (volledig)
verdwijnen van culturele, religieuze of andere specifieke groepskenmerken. Bij inte­
gratie heeft specifieke groepsprofilering echter geen negatieve connotaties. Zij
wordt dus door de samenleving geaccepteerd .
• Een migrantengroep wordt in de loop van de tijd een 'minderheid' als een syste­
matisch lage maatschappelijke positie - onder meer door uitsluiting - samen blijft
gaan met een 'aparte' etnische, culturele of religieuze status, zowel in de eigen als
in andermans ogen.
Nogmaals, deze theoretische noties betreffen uitdrukkelijk niet
individuen of de korte termijn, maar 'het accommodatie- of inpassingsproces op
groepsniveau op langere termijn, dus over generaties heen' 39. Hoe deze theorie toe
te passen op de Zuideuropese nieuwkomers in Nederland? Voor de vooroorlogse
Slovenen en Italianen (evenals voor de Polen) kwamen Brassé en van Schelven al
meer dan twintig jaar geleden tot de conclusie dat assimilatie in bovenstaande zin
zich met name in de tweede generatie voltrokken heeft en dat er daarbij geen
essentiële verschillen tussen de nationaliteiten te vinden zijn. Hoogstens in het
vasthouden aan bepaalde vrijblijvende culturele tradities zijn de afstammelingen
van Polen, Slovenen en Italianen nog te herkennen. Genoemde auteurs vragen zich
verder expliciet af in hoeverre hun conclusies ook geldigheid hebben voor de naoor­
logse gastarbeiders, waarbij ze met name ook de Italianen noemen. Hoewel zij op
dit punt - met uitzondering, zij het aarzelend, van de tweede generatie naoorlogse
Italianen - niet optimistisch gestemd zijn, benadrukken zij toch ook dat hun uit­
spraken dienaangaande niet anders dan hypothetisch kunnen zijn aangezien er op
dat moment nog 'te weinig kinderen van naoorlogse immigranten zijn die behoren
tot [ ... de 1 tweede generatie (namelijk hier geboren zijn of minstens voldoende
opleiding gehad hebben om de taal goed te beheersen); anderzijds is er over deze
groep nog te weinig bekend' 40. Inmiddels zijn we bijna een generatie verder dan de
eerste onderzoeken en zouden fermere uitspraken over niet alleen Italianen, maar
ook over Spanjaarden en Grieken mogelijk moeten zijn 41.
39 Idem 99.
40 8rassé en Van Schelven 1980, 228.

zelf
ge­
lig)
lte-
s
oe
r-
Tien jaar na Brassé en Van Schelven vond het eerste grootscheepse
onderzoek plaats dat de sociale positie van eerste en tweede generatie Portugezen,
Spanjaarden en Joegoslaven met elkaar vergeleek 42. Weliswaar zit dan een deel
van de tweede generatie nog op school, maar Lindo en Pennings concluderen toch -
mede op basis van het soort onderwijs dat gevolgd wordt - dat de arbeidsmarkt­
positie van de Zuideuropese jongeren in vergelijking met die van Nederlandse leef­
tijdgenoten met ouders van dezelfde sociaal-economische achtergrond opmerkelijk
goed is. Aangezien met name de Portugese en Spaanse ouders toen op het laagste
functieniveau werkten betekende dit een aanzienlijke sociale stijging. Het voorzich­
tig optimisme van Brassé en Van Schelven ten aanzien van de Italianen wordt hier
dus bevestigd voor drie andere naoorlogse groepen Zuideuropese immigranten.
Voor de Grieken was enkele jaren daarvóór ook al iets dergelijks geconstateerd. Het
onderzoek van Lindo van weer enkele jaren later bevestigt deze conclusies nog
eens voor de tweede generatie Portugezen en Spanjaarden 43.
Ook de hierboven geciteerde regionale en lokale historische onder­
zoeken in Rotterdam, Den Haag, Overijssel en in zekere zin ook Leiden bevestigen
de sociaal-wetenschappelijke conclusies op landelijk niveau dat bij de nakomelin­
gen van de Zuideuropese gastarbeiders geen sprake is geweest van minderheids­
vorming en dat integratie, zoals hier gedefinieerd, eerder regel dan uitzondering is.
Wellicht dat een deel van de nakomelingen van deze groepen als geassimileerd mag
worden beschouwd 44. Voor de later gekomen Zuideuropese migranten zoals de
Kaapverdianen die grotendeels na 1975 zijn gearriveerd en de vluchtelingen uit ex­
Joegoslavië is de tijd nog te kort voor duidelijke uitspraken. Maar ook voor de eerder
gemigreerde groepen is daarmee nog lang niet alles gezegd.
Het probleem van de algemene patronen
We onderstrepen hier nogmaals dat bovenstaande conclusies slechts geldig zijn voor
'het accommodatie- of inpassingsproces op groepsniveau op langere termijn, dus
over generaties heen.' Groepen evenals generaties zijn echter samengesteld uit
41 Zie de percentages in de laatste kolom van tabel 2 (pag. 18·19) die als indicator voor de duur van het
verblijf kunnen dienen.
42 lindo en Pennings 1992; voor de Grieken zie Vermeulen e.a. 1985, 68·70.
43 lindo 1994, 137 en lindo 1996; zie ook Roelfsema, Sranco en Scalzo 1996, m.n. 16.
44 Heering 1991 is op dit punt voor de Italianen zeer expliciet. 23
Inleiding

24
Inleiding
individuen en lange termijnen uit jaren, maanden, dagen, ja, momenten. En op dit
niveau biedt de migratiegeschiedenis genoeg voorbeelden van de moeite waarmee
het vestigingsproces gepaard gaat. Vooral zijn voorbeelden bekend van onheuse beje­
geningen en erger door autochtonen ten aanzien van nieuwkomers en nakomelingen.
Systematisch onderzoek ontbreekt echter en nog zeldzamer zijn
bronnen voor de manier waarop individuele immigranten van de verschillende
generaties zichzelf zagen. Uit de algemene migratietheorie is schematisch de vol­
gende ontwikkeling van de oriëntatie van migranten op hun land van herkomst en
daarmee gepaard gaande identiteitsvorming afte leiden 45. De eerste generatie blijft
als het ware verscheurd tussen het land van herkomst en het land van bestem­
ming. Hun primaire referentiekader is het land waar zij zijn opgegroeid en hun etni­
sche identiteit zal in de regel meer gericht zijn op dat land dan op het land van
vestiging. Bij de tweede en derde generatie mag men het omgekeerde verwachten.
Toch treedt daar een opmerkelijk verschijnsel op. Onder deze, overigens of zelfs
juist maatschappelijk goed geïntegreerde generaties treft men niet zelden indivi­
duen aan met een grote interesse in het land van hun voorvaderen.
Bovenkerk en zijn collega's wijzen op dit verschijnsel dat in de
Amerikaanse migratiesociologie 'Hansen's law' heet 46. Voor de oorlog stelde Marcus
Lee Hansen al dat na de pioniersgeneratie de tweede generatie van immigranten
assimileert. De derde generatie echter kan zich een grotere vrijheid veroorloven en
raakt weer geïnteresseerd in de achtergronden van de grootouders. Zij menen dit
verschijnsel ook te herkennen, nu bijna twintig jaar geleden, bij de derde generatie
Italiaanse ijsbereiders: 'De kleinzonen [ ... ] trekken veel met elkaar op. Ze hebben
elkaar leren kennen in de zomer en de kerstvakanties in Italië [waar] ze de
'Olandesi'worden genoemd. [ ... ] We spreken met deze vriendenclub nadat we
begrepen hebben dat drie van hen de wens te kennen hebben gegeven in Italië te
gaan studeren en daar later te werken. Of ze dat echt zullen doen [de vrienden zijn
respectievelijk 15, 18, 15 en 15 jaar oud) is hier minder interessant, het gaat nu
om de instelling tegenover Italië.'
45 Over het begrip 'etnische' of 'etnisch-culturele identiteit' bestaat een bibliotheek vol aan literatuur.
Vanaf het begin van de jaren 1980 is dit begrip ook in de Nederlandstalige literatuur van groot belang
geworden. Enkele belangrijke overzichtswerken (die ook de internationale literatuur samenvatten] zijn
Vermeulen 1984, Roosens 1998, Verkuyten 1999 en Vermeulen 2001. Een bijzondere empirische stu­
die is Van Heelsum 1997 naar de etnische identificatie van tweede generatie Surinamers in Nederland.
46 Bovenkerk, Eijken en Bovenkerk-Teerink 1983, 157-158.
[
É
L
e
n
a
g
[
v
g
b
d
g
h
E
n
p
a
re
dl
te
ir
ti-
V
4
4E

eje­
en.
ijft
i-
.
us
jn
Voor zover wij weten heeft geen vervolgonderzoek plaatsgevonden
naar deze vriendengroep: hebben ze werkelijk hun plannen uitgevoerd? Dit soort
materiaal is natuurlijk noodzakelijk om tot een gedetailleerder beeld van het
vestigingsproces te komen. Het is echter slechts fragmentarisch voorhanden 47.
Deze bundel is een poging om op een systematische wijze voor de Zuideuropese
gemeenschap in Nederland meer van dit soort materiaal bij elkaar te brengen. Zoals
uit de opzet zal blijken gaat het niet zozeer om een representatief, laat staan om
een grootschalig onderzoek, maar eerder om een experiment dat zijn waarde zou
moeten ontlenen aan de attenderende waarde voor de opzet van verder onderzoekafgezien
van de intrinsieke waarde van het gebodene.
Uit zoveel mogelijk groepen Zuid-Europeanen is een jonge vertegenwoordiger
gekozen die bereid was zijn of haar observaties op papier te zetten.
Daarbij werd in algemene termen gevraagd om een beschouwing over de vorming
Van de eigen identiteit, vooral in etnische termen. Deze zou meer reliëf moeten krijgen
door haar te vergelijken met die van personen uit dezelfde generatie, bij voorbeeld
broers of zussen, vrienden of vriendinnen en tevens met die van de ouders,
dus met een generatie eerder. Dok hebben wij de schrijvers gevraagd om aan te
geven in welk soort situaties, op welke momenten en in welke sociale omgeving zij
het sterkst bezig zijn met vragen over hun eigen herkomst en stellingname.
Etniciteit is immers in wezen een sociale identiteit die tot stand komt in reactie op
remmende of juist stimulerende impulsen van de directe omgeving; men moet zijn
positie bepalen in die diverse sociale contexten en dat leidt tot keuze, strijd en
ambivalentie.
Om de authenticiteit zo min mogelijk geweld aan te doen, zijn de
redactionele aanwijzingen beperkt gebleven. Slechts aanmoedigingen om meer
details te geven, met name ook over de familiegeschiedenis hebben wij onszelf
toegestaan, alsmede ten dienste van de duidelijkheid voor de lezer - zij het met pijn
in ons hart - taalkundige en soms grammaticale verbeteringen en spaarzame stilistische
aanwijzingen 48. Daarmee is naar onze mening een zeer waardevol geheel
van verhalen beschikbaar gekomen, maar wij willen hier met nadruk elke pretentie
47 Mooie voorbeelden in Willems 1998. Een aanzet werd al in 1995 door Lize gegeven: oeekman 1995.
48 Ook hebben wij afgezien van het annoteren van de essays, hoewel dat in een aantal gevallen zeker
zou kunnen. Om één voorbeeld te noemen: de familie De Lorenzo die hier in de Italiaanse bijdrage pro­
minent figureert is reeds eerder onderwerp van studie geweest, zie Bovenkerk, Eijken en 8ovenkerk­
Teerink 1983, 15-30 en Lindo en Pennings 1988,85-120. 25
Inleiding

26
Inleiding
van representativiteit verwerpen. Alleen al de keuze van de auteurs is daarvoor te
eenzijdig. Zonder op hun kwaliteit afbreuk te doen - integendeel- is alleen al uit de
korte biografieën in de omslag van dit boek op te maken dat zij behalve hun leef­
tijdsgroep nog het een en ander gemeenschappelijk hebben. Ten eerste hebben zij
allen een universitaire of hogere beroepsopleiding gevolgd of zijn zij bezig deze af
te ronden. Daarnaast zijn velen op de een of andere manier actief binnen de eigen
etnische groep waardoor zij bij de instelling die dit boek mogelijk heeft gemaakt
bekend waren.
In de nabeschouwing zullen wij lessen trekken uit het materiaal dat
hier gepresenteerd wordt. Tot welke nieuwe inzichten en aandachtspunten voor
verder onderzoek geven deze essays een aanzet?

t
--- - -
27
Inleiding

28
Kaapverdië
Cabo Verde, mijn tweede thuis
Eneida Delgado Silva
c
h
G
a
c
c
e
g
S
b
H
S
E
o
o

30
Kaapverdië
Portugezen al snel werk van de kolonisatie. In de 16de en 17de eeuw deed Cabo
Verde vooral dienst als een reusachtig slavendepot waar duizenden Afrikanen in
transit zaten. De meerderheid werd door Europese slavenhandelaars verscheept
naar de plantages van Zuid- Amerika en de Caraïben, anderen werden ingeschakeld
in de kolonisatie van de eilanden en nog anderen vluchtten het onherbergzame
binnenland in. AI snel ontstond er een 'gemengde' bevolking met een unieke cultuur
die beïnvloed is door versch illende landen. Europeanen en slaven afkomstig van de
Afrikaanse kust trouwden met elkaar en vormden hun eigen cultuur en hun eigen
dialect 'creole'. Sinds het begin van hun geschiedenis zijn de Kaapverdianen voor­
namelijk gemengd; BO procent is gemengd, 17 procent is zwart en 3 procent is
blank. AI deze dingen vormen de cultuur van Cabo Verde. Langzaam kreeg Cabo
Verde zijn culturele identiteit en begon het te zoeken naar zijn politieke identiteit. Na
een langdurige strijd samen met Guiné Bissao werd Cabo Verde onafhankelijk van
Portugal op 5 juli 1975. Tegenwoordig ontwikkelt Cabo Verde zich snel en heeft een
democratisch stelsel. Wat betreft de gezondheidszorg, onderwijs en de kwaliteit
van leven staat Cabo Verde op de vierde plaats in Afrika. Door de beperkte mogelijk­
heden in Cabo Verde en de langdurige en constante droogte die de archipel teistert
zijn veel Kaapverdianen geëmigreerd naar andere landen, op zoek naar een beter
leven. Hoewel Kaapverdianen verspreid zijn over de gehele wereld zijn ze vooral
geconcentreerd in de Veren igde Staten, Portugal, Frankrijk en Nederland. Tegen­
woordig is de groep geëmigreerde Kaapverdianen (ongeveer 1 miljoen) veel groter
dan de bevolking van Cabo Verde (ongeveer 450 duizend). Dit maakt Cabo Verde een
land van emigranten, die echter veel contact hebben met hun achtergebleven
familieleden.
Kaapverdianen, de stille immigranten
'Kaapverdië? Waar ligt dat?' Deze vraag verwacht ik altijd wanneer ik mensen die
buiten Rotterdam wonen moet uitleggen waar mijn ouders vandaan komen. Ik woon
mijn hele leven al in Rotterdam en daar heb ik nooit hoeven uitleggen waar Kaap­
verdië ligt, omdat iedereen die in Rotterdam woont ooit wel eens in aanraking is
geweest met een Kaapverdiaan. De Kaapverdianen zijn namelijk de vierde grote
minderheidsgroep in Rotterdam. Naar schatting wonen er in heel Nederland onge­
veer 20.000 Kaapverdianen waarvan er ongeveer 15.000 in Rotterdam wonen.
Buiten Rotterdam worden we vaak gezien als behorende tot andere bevolkings­
groepen, vooral als Surinamers en Antillianen. Van ons bestaan weten weinig
f
g
l
a
ir
V
o
E
o
a
z
d
K
d
P
d
K
pi
Sl
b

32
Kaapverdië
Vooral de Kaapverdiaanse, Turkse en Marokkaanse werkzoekenden zijn in het alge- d
meen zeer laag opgeleid. Dit beeld komt overeen met de bevindingen in het onder- v
zoek van D. Pires 1 waarin de gegevens van het werkzoekendenbestand van v
Arbeidsvoorziening Rijnmond zijn gebruikt. In dit onderzoek wordt geconstateerd b
dat Kaapverdianen vooral ingeschreven staan voor beroepen waarvoor een laag g
opleidingsniveau wordt vereist. Illustratief hiervoor is dat van de 1970 personen die S
zijn ingeschreven bij het arbeidsbureau er 823 (40%) als beroep schoonmaker ft
opgeeft. g
g
De tweede en derde generatie Kaapverdianen staan heel anders in d
de Nederlandse samenleving. De jongeren profileren zich op verschillende vlakken li
en door meer participatie in het onderwijs en binnen bepaalde instanties worden ze n
steeds meer opgemerkt door de Nederlandse gemeenschap. Nog altijd kom ik men- f
sen op de faculteit of op het werk tegen, aan wie ik moet uitleggen wie de Kaap- E
verdianen zijn, waar [abo Verde ligt en wat voor taal we spreken. Ik sloof me vaak uit v
bij het uitleggen, want het is altijd leuk om nog iemand van ons bestaan af te laten
weten.
Kaapverdiaanse ouders, de geschiedenis
Zoals al eerder gezegd is de Kaapverdiaanse gemeenschap voornamelijk in Rotter­
dam geconcentreerd vanwege de haven. Oe meeste Kaapverdianen waren zee­
lieden en zijn op die manier via de scheepvaart in Rotterdam terecht gekomen. Mijn
vader is geen uitzondering. Hij is op 12 Juli 1948 geboren, te Santo Antào in [abo
Verde en is het vijfde kind van negen. Hij heeft vier oudere broers en vier jongere
zussen. Zijn ouders waren van Koreaanse, Portugese en Afrikaanse afkomst. Als
mijn familie bij elkaar is, lijkt het onmogelijk dat wij allemaal familie van elkaar zijn.
Sommigen lijken op Koreanen, anderen zijn blond met blauwe ogen en weer ande­
ren lijken op Somaliërs. Mijn grootvader was een 'grootgrond bezitter'. Hij had grote
lappen grond van zijn ouders geërfd en had in de loop der tijd meer grond bijge­
kocht. Hierdoor werd en wordt onze familie als 'rijken' beschouwd in het dorpje waar
zij wonen. Boeren bewerken nog altijd de suikerrietplantages van onze familie. Mijn
vader wilde hierdoor niets weten van school. Hij voelde zich oppermachtig in zijn
dorp. Hij was zogenaamd 'rijk' en het feit dat de helft van het dorp voor zijn vader
werkte, maakte het er ook niet beter op. Mijn grootvader hechtte veel waarde aan
onderwijs en wilde dat al zijn kinderen een diploma zouden behalen. Het grootste
1 Pires, 1997

34
Kaapverdië
Zeven jaren na mijn geboorte kreeg ik een broertje. Mijn vader heeft
vanaf dat moment besloten om op het vaste land te werken. Het is hem snel gelukt
om een baan te vinden en vanaf die tijd was hij iedere dag thuis. Eindelijk was heel
het gezin samen, iedere dag, dacht iedereen behalve ik. Ik had het best moeilijk,
want ik had jarenlang bij andere mensen gewoond en ik kende mijn vader wel maar
ik was er al aan gewend dat hij om de zoveel maanden een maandje kwam en aller­
lei leuk speelgoed voor mij meebracht. Nu was hij iedere dag thuis en ik moest hem
gehoorzamen. Het gevoel dat hij mijn vader was moest nog echt groeien. Ik was
inmiddels zeven jaar oud! Uit gesprekken die ik met nichten en Kaapverdiaanse
vrienden heb gehad blijkt dat ik niet de enige ben die dit heeft meegemaakt. Veel
kinderen hebben vaak jarenlang bij hun grootouders of andere familieleden
gewoond omdat hun ouders moesten werken. Ik heb geluk gehad dat ik in hetzelfde
land woonde als mijn ouders want veel leeftijdgenoten hebben nogjarenlang in
Cabo Verde gewoond terwijl hun ouders of alleen hun vaders in Nederland werkten.
Vaak hoor ik dat de relatie tussen de kinderen en hun ouders nooit echt een ouder­
kind relatie is geworden, omdat de kinderen al groot waren toen ze hun ouders of
vaders na jaren terugzagen. Dit, samen met het verschil tussen de eerste en twee­
de generatie, zorgt voor veel conflicten tussen de ouders en hun kinderen. De kinde­
ren voelen dat ze niet met hun problemen bij hun ouders terecht kunnen en nemen
afstand van hun ouders. Dit zorgt voor veel spanningen binnen het gezin die uitein­
delijk uitmonden in verschillende conflicten.
Desondanks is het dochtergevoel tegenover mijn vader wel snel
gegroeid, omdat mijn vader er alles aan deed om betrokken te zijn bij mijn leven.
Hij ging al snel mee wanneer ik mijn rapport moest ophalen en kwam altijd kijken
tijdens mijn danslessen. Tot op de dag van vandaag is hij geïnteresseerd in alles
wat ik doe en laat hij me altijd weten dat hij trots op me is, ongeacht de incidentele
ruzies die er zijn vanwege verschillende opvattingen en meningen over wat hoort
en wat n iet hoort.
Kaapverdiaanse ouders en opvoeding
De Kaapverdiaanse ouders in Nederland hanteren de enige tradities en opvoed­
regels die ze kennen en dat zijn de Kaapverdiaanse, die ze zelf hebben meege­
kregen. Binnen de Kaapverdiaanse cultuur bestaat er een verschil tussen hoe een
dochter en hoe een zoon wordt opgevoed. Een dochter wordt behoorlijk streng

36
Kaapverdië
ene cultuur is het normaal om op je zestiende een vriendje te hebben terwijl men dit li
in de andere het liefst niet zou willen. Kaapverdiaanse meisjes willen ook uitgaan en u
vriendjes hebben. Vaak doen ze beide stiekem. Een negatief gevolg hiervan is dat a
veel meisjes tegenwoordig op jonge leeftijd zwanger raken. Mijn mening is dat een
oorzaak hiervan is dat de meisjes niet veel anders meekrijgen van thuis dan 'zorg v
dat je geen vriendje hebt' wanneer ze de wereld ingaan. Als ze niet thuis zijn worden
ze alleen maar beïnvloed door de stoere praatjes van vriendinnen over het hebben "
van vriendjes en het hebben van sex, die uiteindelijk leiden tot het zwanger raken .
Veel meisjes zien dit echter ook als een kans om het huis uit te vluchten en in een
eigen huis een eigen leven te kunnen leiden.
De gezinnen waar ik het tot nu toe over had zijn echter uitzonderin­
gen geworden, omdat de Kaapverdiaanse gemeenschap momenteel het grootst
aantal éénoudergezinnen in Rotterdam heeft 2. Ik had hier niet bij stil gestaan en
stond versteld toen ik dit een aantal dagen geleden las. Ik ben toen beter gaan oplet­
ten en ben erachter gekomen dat er in mijn omgeving inderdaad veel Kaapverdiaan ­
se gezinnen zijn waar de vader ontbreekt, maar dit komt voornamelijk in de jongere
generatie voor. Vaak heeft de vader al een andere vrouw met andere kinderen of
hebben de vrouwen bewust gekozen om hun kind( eren) alleen op te voeden. Vaak
proberen de vrouwen hun geluk met andere mannen met als gevolg dat ze kinderen
van verschillende mannen hebben. De kinderen worden in deze gezinnen veel vrijer
gelaten en ze krijgen een mix van de normen en waarden uit zowel de Nederlandse
als de Kaapverdiaanse cultuur. De uitkomst hiervan moet nog blijken.
Kaapverdianen en onderwijs
Kaapverdianen hechten veel waarde aan onderwijs, vooral in Cabo Verde zelf. Daar
gaan veel van de studenten aan buitenlandse universiteiten studeren. Ze komen
vaak terug met een diploma op zak om vervolgens geen werk te vinden. In Neder­
land willen de ouders het liefst ook dat hun kinderen naar school gaan en een
diploma halen. Maar vooral tot enkele jaren geleden begrepen ze niets van het
Nederlandse onderwijssysteem en doordat ze de Nederlandse taal niet beheersten
waren ze vaak niet betrokken bij de school van hun kinderen en raakten ze vaak te
gedemotiveerd om daar nog aandacht aan te besteden. Als hun kinderen niet aan
een universiteit studeerden (het enige dat hun bekend in de oren klonk) dachten ze
al snel dat hun kinderen niets uitvoerden op school en zagen ze hun kinderen het
2 Strooij 1996.

38
Kaapverdië
hebben afgemaakt een uitzondering, maar met de ontwikkelingen die ik zie denk ik
dat hier in de toekomst verandering in zal komen.
De identiteit van Kaapverdiaanse jongeren;
op de eerste plaats Nederlander of Kaapverdiaan?
Er zijn veel discussies over hoe de Kaapverdiaanse jongeren zichzelf voelen. Op de
eerste plaats Kaapverdiaan of Nederlander? Ik heb deze vraag gesteld aan vrienden,
familieleden en kennissen. Velen voelen zich op de eerste plaats Kaapverdiaan en
een enkel Nederlander, anderen kunnen er niet goed op antwoorden. Vroeger was er
geen twijfel over mogelijk. Het was voor mij heel duidelijk. Ik ben Kaapverdiaanse en
niets anders. Dit gevoel was zo sterk dat wanneer mij gevraagd werd waar ik van­
daan kwam ik antwoordde: 'uit Cabo Verde', terwijl men simpelweg wilde weten waar
ik woonde. Tot de middelbare school voelde ik me op de eerste plaats Kaapverdiaan­
se en dan Nederlandse. Dit kwam voornamelijk omdat ik van kleins af aan een
hechte band met mijn familie heb, ik veel naar Kaapverdiaanse liedjes luisterde en
ik (wanneer het mocht) het liefst naar Kaapverdiaanse feesten ging. Bovendien zat
ik op een 'zwarte' school waar het grootste deel van mijn vriendenkring van buiten­
landse afkomst was. Ik had veel Kaapverdiaanse vrienden. Mijn strenge opvoeding
heeft hier veel invloed op gehad. Mijn ouders wilden altijd weten waar ik mee bezig
was en met wie ik omging. Het liefst wilden ze weten wie de ouders waren. Voor mij
was het hebben van vrienden die zij kenden én mochten dé manier om dingen
buitenshuis te kunnen doen.
Tijdens de basisschool had ik geen problemen totdat ik in groep acht
kwam. Uit mijn Cito-toets kwam het advies havo/vwo. Mijn geluk kon niet meer op.
Mijn ouders en ik waren hartstikke blij en meteen ging ik op zoek naar een school.
AI snel had ik mijn keuze gemaakt. Ik wilde naar een openbare school waar ze mavo,
havo en vwo hebben, maar mijn leraar raadde mij dat steeds af. Hij vond dat ik het
niet aankon. Hij heeft mij niet kunnen overtuigen en ik zette gewoon door. Toen ik
me ging inschrijven gaf hij mij een envelop die ik niet mocht openen. Deze envelop
moest ik aan de persoon geven die mij zou inschrijven. Ik gehoorzaamde, opende
de envelop niet en overhandigde haar aan de mevrouw die mij zou moeten inschrij­
ven. Toen ze de envelop opende, zei ze dat het een misverstand moest zijn. Ik vroeg
wat er aan de hand was en zij antwoordde dat mijn leraar mij lbo/mavo adviseerde.
Ze besteedde er verder niet al teveel aandacht aan, verscheurde de brief en gooide

40
Kaapverdië
hem weg. Ik kon het maar niet begrijpen en op dat moment werd het gevoel dat ik
Kaapverdiaanse ben, mezelf moest bewijzen, niemand moest vertrouwen en altijd
in mezelf moest blijven geloven ongeacht wat anderen zeggen, heel erg versterkt.
Dit gevoel is mij heel lang bijgebleven en in bepaalde situaties komt dit gevoel nog
steeds boven. Naarmate ik ouder werd is dit gevoel echter minder geworden. Door
mijn opleiding raakte ik steeds meer betrokken bij de Nederlandse gemeenschap.
Doordat ik mijn studie aan de Universiteit van Amsterdam heb gevolgd, heb ik een
tijdje in Amsterdam gewoond, al mijn vrienden en familie achterlatend. Op de facul­
teit werd mijn identiteit als Kaapverdiaanse in eerste instantie erg versterkt, omdat
mijn vriendin en ik één van de weinige negerkopjes waren. Bijna al onze eerste
gesprekken met onze medestudenten begonnen of eindigden met de vraag waar wij
vandaan kwamen en elk antwoord dat wij gaven lokte weer andere vragen uit,
omdat niemand op onze faculteit ooit over [abo Verde gehoord had. Na een aantal
maanden was de hype over en voelden wij ons helemaal thuis. Het sterke gevoel
Kaapverdiaanse te zijn en het gevoel bekeken te worden als ik een lokaal binnenliep,
was er niet meer omdat niemand verbaasd opkeek als ik binnenkwam. Naarmate de
tijd verstreek had ik deze gevoelens ook niet als ik buiten de faculteit was. Ik ben dit
gevoel heel snel kwijtgeraakt en ben me gaan voelen (en gedragen) als een mede­
burger en niet meer als iemand die zich constant moet bewijzen en moet uitleggen
wie zij is. Tijdens deze periode ben ik me gaan realiseren dat ik me jarenlang zo had
gevoeld en gedragen en het was een hele opluchting dat ik eindelijk uit dat hokje
was gestapt. Denken over hoe andere mensen mij zagen wilde ik niet meer. Alleen
over hoe ik mezelf in deze samenleving zag. Uit gesprekken die ik met Kaapver­
diaanse leeftijdsgenoten heb gevoerd valt afte leiden dat veel Kaapverdiaanse jon­
geren het gevoel hebben dat ze anders zijn en zich constant moeten bewijzen. Dit
gevoel heerst voornamelijk onder de Kaapverdiaanse mannen. Zij geven aan dat zij
deze gevoelens hebben door bepaalde gebeurtenissen en doordat zij het gevoel
hebben steeds tegen dezelfde muur aan te lopen. Zij komen veel barrières op hun
pad tegen waarvan zij vinden dat die er zijn vanwege hun Kaapverdiaanse achter­
grond. Zij menen dat zij deze barrières veel eerder tegenkomen dan de Kaapver­
diaanse vrouwen doordat zij veel vrijer worden opgevoed en eerder dingen buiten
meemaken of zien gebeuren. Bovendien worden zij vaker herinnerd aan hun achter­
grond door andere mensen, bijvoorbeeld in het uitgaansleven, in het onderwijs of bij
het zoeken van een baan. Daarom zijn erveel Kaapverdiaanse jongens die hier
geboren zijn die zich nog altijd voelen als Kaapverdiaanse jongens in een Neder-
s
v
\J
g
d
d
c
n
v
a
g
P
k
o
g
n
je
T
n
s
\J

42
Kaapverdië
zich ongemakkelijk voelen bij het beantwoorden van de vraag of zij zich Nederlan­
der voelen. Ze zijn bang om anderen te beledigen zoals hun ouders of dé Kaap­
verdiaanse gemeenschap. Ten onrechte naar mijn mening. Wij wonen immers in
Nederland en het is belachelijk te denken dat de Nederlandse cultuur geen invloed
op ons heeft. Naar mijn mening moet niemand zich al te druk maken over hoe hij of
zij zich voelt. Als lid van de tweede of derde generatie Kaapverdianen in Nederland
moet je profiteren van het feit dat jij de kans en mogelijkheid hebt om van twee cul­
turen te genieten en te leren. De ene cultuur is niet beter dan de andere. Pik uit
beide culturen wat volgens jou bij je past en waarvan jij denkt dat goed is om door
te geven aan je kinderen. De rest moet je laten voor wat het is.
De toekomst
Mijn toekomst zie ik in Nederland. Ik ben net afgestudeerd en ik hoop spoedig een
baan te vinden. Het liefst binnen het vak waarvoor ik gestudeerd heb en het liefst in
een kliniek met bejaarden. Naast mijn werk hoop ik in de toekomst veel meer betrok­
ken te zijn bij verschillende Kaapverdiaanse projecten en instanties. Tot nu toe heeft
mijn participatie aan verschillende projecten op een zijspoor gestaan, omdat ik een
tijd lang niet in Rotterdam heb gewoond en ik niet op de hoogte was van de ver­
schillende Kaapverdiaanse projecten. Mijn betrokkenheid bij de Kaapverdiaanse ge­
meenschap zal er altijd zijn aangezien mijn ouders en familieleden hier wonen (en
hopelijk zullen blijven) en omdat veel van mijn vrienden Kaapverdiaans zijn.
Mijns inziens zal ik altijd in Nederland blijven wonen. Hier voel ik me
thuis. Hier bén ik thuis. Ik ken niets anders. Hier heb ik alles geleerd. Nederland zit
in mij. Ik denk Nederlands. Ik doe Nederlands. Ik bén Nederlands. Alleen heb ik net
iets extra's wat andere Nederlanders misschien niet hebben. Ik heb het geluk gehad
om de Kaapverdiaanse cultuur te hebben meegekregen. Ik hou van mijn ouders. Ik
hou van mijn familie en ik hou van mijn Cabo Verde. Mijn Kaapverdiaanse achter­
grond verrijkt mij. Mijn Kaapverdiaanse achtergrond verbreedt mijn zicht en zorgt
ervoor dat ik alles uit twee verschillende perspectieven kan bekijken. Cabo Verde zal
ook altijd mijn tweede thuis blijven. Mijn ouders hebben ervoor gezorgd dat ik nauW
contact heb met mijn familie in Cabo Verde en dat ik verschillende keren daar ben
geweest. In het begin behandelden mijn familieleden en vrienden in Cabo Verde mij
als een toerist, een buitenlander. Ik werd door iedereen verwend, maar al helemaal
door mijn grootmoeder (de moeder van mijn vader) en tegen iedereen werd verteld

44
Kaapverdië
Wonen en werken in Nederland?
De meeste Kaapverdiaanse ouders kwamen naar Nederland met de gedachte snel
weer weg te gaan. Na de komst van kinderen hebben ze toen besloten om maar te
wachten tot na hun pensioen. Velen lopen nog altijd met deze gedachte rond en
hopen in de nabije toekomst weer terug te keren naar Cabo Verde. Voor de tweede
generatie is het vanzelfsprekend te praten over een toekomst hier in Nederland.
Weliswaar dromen sommigen wel over een leven in Cabo Verde, maar dan wel meer
in de trant van: 'Het zou wel leuk zijn als ... ' en, 'Stel je eens voor dat...'. Concrete
plannen om daar te wonen zijn er niet.
De Kaapverdiaanse jongeren spreken gemakkelijk over het vinden
van een baan, maar bij velen heerst er de angst dat motivatie niet voldoende is om
aan het werk te komen, ongeacht het feit dat ze in Nederland zijn geboren en de taal
goed beheersen. Ze geven aan dat werk zoeken voor een buitenlander moeilijk is.
Overigens zijn niet alle jongeren bang dat ze later geen werk zullen vinden. Gesteld
wordt dat je via-via wel aan de bak komt, om te beginnen met tijdelijke baantjes. Dit
is iets dat ze hebben meegekregen van de eerste generatie Kaapverdianen, die
graag wilden werken en elkaar hielpen bij het vinden van een baan.
De eerste Kaapverdianen kwamen hier met de gedachte niet al te
lang te blijven want zij wisten waar zij naartoe wilden gaan en dat was hun Cabo
Verde. Wij? ... Wij voelen ons nog verdwaald. Wie zijn wij en hoe zal ons leven eruit­
zien? Moeten wij een keuze maken tussen het Nederlandse of Kaapverdiaanse
gevoel? Het is voor ons nog niet allemaal duidelijk en wij moeten onze weg nog
vinden. Hopelijk de juiste ...

lorres Vedras
Lissabon
Deze vraag wordt mij vaak gesteld en ik antwoord trots dat ik Portugese ben. Als
mensen doorvragen, blijven ze vaak verbaasd kijken, als ik zeg dat ik hier in Neder­
land ben geboren en (toch) Portugees ben. Ze zeggen dan dat ik eigenlijk Neder­
landse ben, omdat ik hier ben geboren en opgegroeid. Maar zo voel ik mij totaal niet;
mijn ouders zijn beide Portugees, dus heb ik Portugees bloed en de Portugese natio­
naliteit. Waar die trots vandaan komt, weet ik niet precies. Ik denk dan toch, dat ik
het van mijn ouders heb meegekregen. Ik ben van kinds af aan sterk betrokken bij
de Portugese gemeenschap. De laatste jaren denk ik vaak aan mijn identiteit, wie
ben ik nou eigenlijk? Ben ik nou echt zo Portugees, zoals ik mij voel of wil voelen;
denk ik 'Portugees', praat ik in mijn dromen Portugees of Nederlands, reageer ik
'Portugees' of heb ik juist 'Hollandse' trekjes? In mijn hart ben ik wél Portugese,
maar in mijn doen en laten ben ik misschien toch wel een beetje Nederlandse (ook
al wil ik dat niet altijd toegeven). Hoe meer ik erover nadenk, hoe moeilijker ik het
vind tussen deze twee 'werelden' te leven. Ik probeer er daarom niet te veel bij stil te
staan en alleen het positieve uit beide achtergronden te halen.
47
Portugal

48
Portugal
Begin jaren tachtig ging ik in Amsterdam naast de Nederlandse
school ook twee keer in de week naar de Portugese school. Ik kan mij nu niet her­
inneren dat ik het heel erg vond, maar soms hadden we (ik en andere Portugese
kinderen) er niet zo veel zin in. Nederlandse kinderen konden op de woensdag­
middag buiten spelen of iets leuks doen en wij moesten die middag en op zaterdag­
ochtend of -middag weer naar school. Ik heb de Portugese basisschool gevolgd en
middelbare school tot en met het vierde jaar, vergelijkbaar met 4-havo/vwo. Ik kon
toen niet meer verder, want het vijfde en zesde jaar werd niet meer gegeven. Er
waren niet genoeg leraren beschikbaar. Mijn ouders hebben mij min of meer naar de
Portugese school gestuurd, maar ik vond het ook normaal dat ik deze lessen volgde.
Naar de middelbare school gaan vond ik ook helemaal niet erg, ook al was dit extra
zwaar voor mij. Later zag ik dat sommige ouders hun kinderen niet meer naar de
middelbare school stuurden, dat vond ik juist erg en tegelijk ook jammer. Nu ben ik
erg blij, dat ik naar de Portugese school ben gegaan en vind het een beetje jammer
dat ik niet de complete middelbare school heb gedaan (maar het is nooit te laat).
Naast het Nederlands en het Engels beheers ik dus nog een derde taal. En van kinds
af aan kan ik goed communiceren met mijn familie in Portugal. In het afgelopen jaar
heeft de Portugese school haar 3D-jarigjubileum gevierd en het was erg leuk de
leraressen weer terug te zien. Er werden allerlei optredens door de huidige kinder­
tjes opgevoerd waardoor mijn jeugdherinneringen weer boven kwamen. In de afge­
lopen maanden heb ik verscheidene keren gehoord, dat het slecht gaat met de
Portugese school, dat er geen geld is om nogjaren les te geven. Ik zou het vreselijk
jammer vinden als de school er binnenkort mee moet stoppen. Dat wil zeggen dat
mijn kinderen in Nederland later geen Portugees op school kunnen leren.
Op de Nederlandse (basis en middelbare) school ging het altijd goed, ik heb nooit
een achterstand gehad in vergelijking met de Nederlandse kinderen vanwege de
extra Portugese lessen die ik volgde. Tot het examenjaar heb ik het vwo zonder pro­
blemen gevolgd. Ik was niet de enige allochtoon in de klas, en kan mij niet herinne­
ren dat ik door scholieren of leraren werd gediscrimineerd. Wat mij is bijgebleven
van de middelbare school, is dat mijn Spaanse vriendin en ik, omdat we altijd naast
elkaar zaten, ook wel het Iberisch schiereiland werden genoemd door onze Engelse
leraar. Maar dit was nooit discriminerend bedoeld.
Door mijn vriendin werd ik ook wel eens gecorrigeerd op mijn taalgebruik. Ik vond
het niet erg, want ik heb er juist van geleerd. Wat mij opvalt is dat ik veel Neder­
landse én Portugese gezegdes niet heb meegekregen, ik moet dan altijd naar de
betekenis vragen.

g-
î
de
de.
a
k
ds
ar
-
k
-
-
t
e
Men vraagt mij wel eens of ik geen twee nationaliteiten wil, maar ik
zeg zelfverzekerd dat ik dat niet wil en ook niet nodig heb. Ik heb de Portugese
nationaliteit (paspoort) en een vreemdelingenpas voor onbepaalde duur om in
Nederland te kunnen wonen en werken. Tot op heden heb ik er nooit problemen mee
gehad en in de toekomst hoop ik er ook geen problemen mee te krijgen. Ik vind het
sorns alleen een beetje vreemd klinken, als ik het over mijn 'vreemdelingenpas'
heb. Onlangs hebben twee vriendinnen nog hun Nederlandse nationaliteit aan­
gevraagd, omdat het wel zo gemakkelijk kan zijn en omdat het tot en met je 25ste
jaar maar vijftig euro kost en binnen tien minuten geregeld is. Wat heel gek is, is als
je je tweede nationaliteit aanvraagt na je 25ste verjaardag, dan kan het wel twee
jaar duren voordat alles geregeld is en kost het rond de 240 euro. Het maakt dan
niet uit dat je al je hele leven hier in Nederland woont (of geboren bent) en als
Portugese tot de Europese Unie behoort. Pasgeleden zou ik voor het eerst wel even
de Nederlandse nationaliteit willen hebben en dat was tijdens de verkiezingsavond
van 15 rnei 2002. Ik wilde die avond eigenlijk wel rnijn stern uitbrengen. Na de
ongelofelijke, vreselijke rnoord op een politieke lijsttrekker, leek het wel of de men­
sen niet rneer nadachten. Ik was een beetje bang voor de uitslag van de stemrners.
En nu het kabinet is gevorrnd en de rninisters aan de slag gaan, ben ik zeer be­
nieuwd wat er zoal rnet al die irnrnigratie-issues gaat gebeuren. Door deze politieke
veranderingen ben ik mij ook rneer voor de politiek gaan interesseren.
In Nederland voel ik mij niet echt thuis en toch wel een buitenlander,
ook al ben ik hier geboren, naar school gegaan en woon ik rnijn hele leven al in de
rnulticulturele stad Arnsterdarn. Maar ik associeer rnij ook niet echt rnet de grote
groep allochtonen in Nederland. Ik weet niet waar het aan ligt, waarschijnlijk omdat
ik bij de kleinere groep allochtonen hoor en mij gewoon aan de rnaatschappij aan­
pas. Als in de krant of op tv over allochtonen wordt gesproken, dan worden in feite
Wij, Portugezen, Spanjaarden en Italianen hier niet rnee bedoeld. Deze groep heeft
zich aangepast aan de Nederlandse cultuur en heeft ook zijn eigen cultuur behou­
den. In het algerneen geeft deze groep ook geen problernen in de samenleving.
Ik erger mij ook aan de criminele allochtonen van tegenwoordig. En betrap mijzelf er
sorns op dan ook erg discriminerend te zijn over deze groep, terwijl ik zelf ook
'allochtoon' ben. Maar in dit geval gaat het dan niet om de allochtoon, maar om de
crirnineel!
In de puberteit was ik vaak boos op mijn ouders, vroeg mij afwaarom zij hiernaar
49
Portugal

50
Portugal
Mijn opa [eerste generatie J samen met mijn broer [derde generatie J in het Vondelpark in Amsterdam, voorjaar 1972.

2.
toe zijn gekomen, en elke keer kreeg ik hetzelfde antwoord: dat mijn opa hier al was
en dat het voor een beter leven was ... Ik zei dan meteen dat de mensen dáár ook
een goed leven hebben. Tot op heden heb ik er nooit echt bij stilgestaan dat ik al
derde generatie migrant ben. Dit komt omdat mijn opa al voor mijn geboorte naar
Portugal was teruggekeerd.
In 1964 is mijn opa [vader van mijn moeder) op éénenveertigjarige leeftijd als gast­
arbeider alleen naar Nederland gekomen. Hij ging in Scheveningen wonen en werkte
toen in Den Haag. Later verhuisde hij naar Amsterdam en ging hij bij de KLM op
Schiphol werken. Vijf jaar later kwam mijn oma en liet ze mijn moeder in Portugal
achter. Intussen waren mijn ouders getrouwd en begin 1971 kwam mijn vader naar
Nederland en drie maanden later volgden mijn moeder en mijn broer, die toen drie
maanden oud was. In totaal heeft mijn opa elf jaar in Nederland gewoond en één
jaar Voor mijn geboorte zijn mijn opa en oma teruggegaan. Tot zijn overlijden vorig
jaar vertelde hij trots, elk jaar tijdens onze vakantie, over zijn verblijf in Nederland.
Als je ouder bent, ga je anders naar dingen kijken en waarderen. Nu
ben ik blij dat ik hier in Nederland ben opgegroeid en naar school ben gegaan en
Waardeer steeds meer het mooie in Amsterdam en Nederland [ook al is hier veel in
de samenleving veranderd en verslechterd). Ik geniet nu dan ook als ik in het zon­
netje langs de grachten van Amsterdam loop. Maar ik word ook super chagrijnig en
depri als het midden in de zomer bewolkt is en stortregent [zoals nu], terwijl het in
'mijn' land Portugal zonnig en dertig graden is. Dit even tussendoor.
Wanneer ik in Portugal ben, is dat altijd tijdens een vakantie, dan ben
ik daar toch eigenlijk ook wel een 'toerist', maar dan in eigen land. Ik voel mij er thuis,
heb soms alleen de eerste twee dagen een beetje moeite, moet dan vaak naar woor­
den zoeken om volledig Portugees te spreken, omdat ik in Nederland niet constant
één taal spreek. Elke keer geniet ik van het eerste moment dat ik er ben en heb nooit
heimwee naar Nederland. En ik moet er elk jaar minstens één keer op vakantie I Tot
op heden heb ik er nooit gewoond, ik weet niet hoe het studeren of werken is. Ik ben
wel zeer nieuwsgierig, hoe het er zal zijn, om er te werken in plaats van er alleen
maar op vakantie te gaan. Vorigjaar [en vier jaar geleden) heb ik via mijn werk twee
Cursussen mogen volgen in Lissabon. Vijf dagen lang heb ik op kantoor les gehad en
heb een klein beetje van het bedrijfsleven daar mogen proeven. Als klein kind al
wilde ik later in Portugal gaan studeren of werken en ik zeg ook altijd dat ik er ooit
51
Portugal

ij
al
a-
1-
s
te
e
-
e
n,
I.
De POrtugese volksdansgroep, As Lavradeiras de Amsterdào, in Heiloo, mei 2001.
53
Portugal

54
Portugal
- -- -
Portugese jongeren (derde en vierde generatie) van tegenwoordig
zijn al helemaal in de Nederlandse samenleving ingeburgerd en vinden een vakantie
in Portugal leuk maar hebben er geen binding mee. Ik heb het idee dat ze tegen­
woordig weinig voor hun 'roots' voelen. Ik merk dit aan het bezoek aan de Portugese
verenigingen die in Amsterdam bestaan.
Zo'n 15.000 Portugezen wonen verspreid over heel Nederland, waarvan een grote
groep in Amsterdam, Rotterdam en Den Haag geconcentreerd is. Zo zijn er dan ook
de Portugese verenigingen, waar er in eigen ruimtes feestjes georganiseerd worden,
er allerlei hulp wordt verleend, er voetbalelftallen bestaan en er verscheidene
activiteiten (zoals Nederlandse les, kaarten, handarbeid etc.) worden gehouden.
Sommige verenigingen hebben een eigen radio en in de meeste gevallen kan er
onze eigen 'bica' (de Portugese espresso) gedronken worden.
Tien jaar geleden kwam ik er regelmatig; elke maand werd er wel een feestje georga­
niseerd en veel jongeren waren dan aanwezig. Nu wordt er zo nu en dan een feestje
georganiseerd, maar de jeugd van tegenwoordig komt er niet meer. Portugese band­
jes worden uitgenodigd en dan spelen ze maar voor een klein publiek. Ergjammer,
want op een gegeven moment, als de ouderen met pensioen (naar Portugal) gaan
of overlijden, dan zullen de verenigingen ook ophouden te bestaan als hier geen
interesse meer voor is.
Ik merk het ook aan het bezoeken van de Portugese kerk in Amsterdam. In Amster­
dam West en Den Haag hebben we een eigen kerk voor alle Portugeestaligen, waar
één keer in de week een mis gehouden wordt en door het hele jaar verschillende
activiteiten zijn en zoals bij de verenigingen ook allerlei hulp verleend wordt. Zo kom
ik ook van kinds af aan in de Portugese kerk in Amsterdam, maar de laatste tijd
steeds minder vaak. Zo gaat het ook met de jongeren van tegenwoordig, soms ben
ik de enige jongere in de kerk. Dit is wel zeer opvallend, want Portugal is wél een
katholiek land.
In april 2000 ben ik met een groepje Portugese vrienden een jongeren stichting
begonnen, Fundaçào Lusolanda. Hiermee willen wij de Portugese jongeren in Neder­
land meer over onze cultuur laten weten, op de hoogte houden en allerlei activi­
teiten houden, omdat wij merken dat in de huidige verenigingen niet veel voor de
jongeren wordt gedaan.
Hoe mijn toekomst eruit zal zien, weet ik niet. Ik zou heel graag wil­
len weten hoe mijn leven er over vijf jaar uit ziet. Ik ben er de laatste drie jaren wel

S6
Portugal
Zoals mijn ouders zijn er meer Portugese gastarbeiders naar Nederland gekomen
met de gedachten hier maar enkele jaren te blijven. Deze eerste generatie heeft niet
veel moeite gedaan om zich aan de samenleving aan te passen en de Nederlandse
taal te leren. In tegenstelling tot mijn generatie, die hier naar school is gegaan en
veel van de Nederlandse cultuur heeft opgepikt. Mijn ouders hebben bijvoorbeeld
veel contact met Portugezen en Spanjaarden en werken ook met ze samen, hierdoor
hebben ze de Nederlandse taal nooit goed onder de knie gekregen.
Ik ben niet de enige die 'terug' wil. AI veel Portugese jongeren heb­
ben deze stap 'terugkeren naar onze roots' gemaakt. Sommigen zijn in Portugal
gaan studeren of stage gaan lopen en anderen zijn er gaan werken. Ze zijn daar
opnieuw begonnen en hebben zich daar aangepast.
Van de tientallen mensen die naar Portugal zijn gegaan (die ik ken], zijn twee meis­
jes teruggekomen, van één weet ik helaas de reden niet. De andere is terug­
gekomen vanwege het geld, zij en haar Portugese vriend verdienden erg weinig. Ze
hebben besloten samen naar Nederland te komen, dat was voor hem ook een grote
stap, want hij kwam voor het eerst naar Nederland (nog een nieuwe migrant erbij].
Wel hebben de meesten in de eerste periode veel moeite gehad, maar dat is altijd en
overal wel zo. Ik denk ook dat het in het begin erg moeilijk is om je aan te passen. In
Nederland is alles zo goed geregeld, in Portugal duurt alles altijd zo lang. Voordat
iets geregeld is, word je van de ene afdeling naar de andere gestuurd. Ook de Neder­
landse gezondheidszorg is veel beter dan die in Portugal, ook al is het in Nederland
erg aan het veranderen. In Portugal leef je heel anders, het klimaat en omgeving is
veel beter dan in Nederland. Het is zo moeilijk te beschrijven hoe anders ik mij
daar voel.
Ik kan zo acht jongeren van mijn generatie opnoemen die bezig zijn om naar
Portugal te gaan, ze willen er graag heengaan, maar durven die grote stap niet te
nemen, hun goede baan hier opgeven voor de onzekerheid in Portugal. Maar zoals ik
eerder schreef, dáár hebben de Porto's ook een goed leven. Ik heb één vriendin die
totaal niet terug naar Portugal wil, zij heeft haar leven inmiddels hier opgebouwd.
Van de zomer ging ze wel op vakantie naar Portugal om haar familie te bezoeken. Ze
zei iets tegen mij dat mij zo is bijgebleven. Tijdens mijn eigen vakantie was ik weer
zo enthousiast over Portugal, dat ik helemaal happy was, toen zei ze tegen me dat
het haar niks meer doet. Ze gaat alleen naar het dorp waar ze vandaan komt (zij is
dan wel in Portugal geboren) om haar familie te bezoeken, ook het uitgaan daar zegt

60
Spanje
Het is een vraag waar vrijwel alle allochtone jongeren wel eens bij stil hebben
gestaan, maar in het geval van de Spanjaarden lijkt die vraag toch vaker op te
duiken. Onder hen komt het tevens vaak voor dat er (definitief] gekozen wordt voor
Spanje. Bij veel mensen, vooral bij diegenen die niet zijn opgegroeid met twee cultu­
ren, roept dit de vraag op wat er meespeelt bij het maken van die keuze. Aan de
hand van twee levenslopen, mijn eigen verhaal en dat van Laura die niet wil terug­
keren, wil ik proberen hier een antwoord op te geven. Er wordt daarbij gekeken naar
de invloed die de eerste generatie Spanjaarden heeft in de beslissing en daarmee
gepaard de opvoeding, de positie in de Nederlandse samenleving en tevens de posi­
tie in de Spaanse samenleving. Om een duidelijker beeld te scheppen van de Spaan­
se gemeenschap in Nederland, zal ik beginnen met een korte schets van de
geschiedenis van de Spaanse emigratie.
De Spaanse emigratie
Na de Tweede Wereldoorlog begon Nederland vrijwel meteen te werken aan de
wederopbouw door middel van het stimuleren van de industrialisatie. Om dit te
bewerkstelligen waren veel arbeidskrachten nodig, maar algauw bleek dat er niet
genoeg (autochtone) arbeiders waren die de laaggeschoolde 'vuile' baantjes wilden
hebben. Om het tekort aan werknemers op te vullen, besloot men daarom om
arbeiders in het buitenland te werven. Na een wervingsovereenkomst te hebben
getekend met Italië, sloot de Nederlandse overheid in 1961 een akkoord met
Spanje, gevolgd door overeenkomsten met andere mediterrane landen. Door de
massale toestroom van Spanjaarden die niet alleen vertrokken door het tekort aan
banen in hun thuisland, maar soms ook om de repressie van de Franco-dictatuur te
ontvluchten, vormden zij vrij snel de grootste groep buitenlanders in het land.
Ze werkten vooral in de staalindustrie, de mijnbouw, de scheepsbouw en in de
textielindustrie, industrieën waar zogezegd het werk zwaar, vuil, laaggeschoold en
slecht betaald was. Oe meesten van deze vooral jonge mannen waren al getrouwd
voordat ze naar Nederland kwamen, maar doordat het vrij moeilijk was om aan een
verblijfsvergunning te komen voor de echtgenotes, volgden de vrouwen meestal
pas na een tijdje. De mannen verbleven in de tussentijd meestal op goedkope
kamers in pensions e.d. Zowel de Nederlandse regering als de Spanjaarden zelf
zagen hun verblijf hier als tijdelijk, maar door de jaren heen bleek dat, hoewel een
groot deel inderdaad na enkele jaren terugkeerde, velen toch ook langer zijn geble­
ven en hier hun kinderen hebben gekregen. Vandaag de dag zijn er ruim 30.000

oor
iltu-
g-
ar
e
osi-
an-
n
r te
d
n
e-
Spanjaarden in Nederland, waarvan er ruim 13.000 tot de tweede generatie beho­
ren . Ongeveer 8.000 hiervan zijn tweede generatie Spanjaarden van wie beide
ouders in het buitenland geboren zijn,
De komst van mijn familie naar Nederland
De komst van mijn familie aan moeders kant vertoont veel gelijkenissen met de
korte schets van de Spaanse emigratie. Hoewel voor sommige Spanjaarden de
komst naar Nederland deels te maken had met de politieke situatie in het herkomst­
land, gold dit niet voor mijn opa. Zijn vertrek, en later dat van de rest van de familie,
was het gevolg van de economische situatie waarin hij zich bevond.
Zo is mijn opa in 1966 in Galicia geworven om voor de Nederlandse Spoorwegen in
Den Haag te werken. Zijn eerste jaren in Nederland was hij alleen en woonde net als
de meeste Spanjaarden in een pension. Nadat in 1971 mijn oma, mijn beide ooms en
mijn moeder waren overgekomen, zijn ze in een huurhuis gaan wonen . Hun oudste
zoon keerde vrij snel terug naar Spanje, maar de rest van het gezin besloot te
blijven.
Mijn moeder leerde in Nederland mijn vader kennen die in 1965 tijdens zijn militaire
dienst uit Paraguay als chauffeur voor de Paraguayaanse ambassadeur is komen
Werken. Nadat zijn militaire dienst beëindigd was, bleef hij nog een groot aantal
jaren werkzaam als chauffeur voor de ambassadeur. Met mijn moeder trouwde hij in
1975 en twee jaar later werd ik geboren. Mijn vader nam begin jaren tachtig de
Spaanse nationaliteit aan en tegelijkertijd kreeg ik haar ook. Dit had vooral te maken
met het reizen binnen Europa, wat gemakkelijker zou gaan als er geen visum aan te
pas hoefde te komen. Inmiddels zijn mijn grootouders geremigreerd naar Galicia,
nadat ze met pensioen zijn gegaan en sinds enige jaren wonen mijn ouders en ik in
Arnhem.
Het Spaans en het Nederlands
Mijn ouders dachten dat het beter voor me zou zijn als ik tweetalig zou opgroeien,
met andere woorden dat ik zowel het Spaans (om o.a. met mijn familie te kunnen
praten) als het Nederlands zou spreken. Ze geloofden echter dat het beter zou zijn
als ik op school de Nederlandse taal perfect zou leren spreken in plaats van via hen.
Ze hebben me daarom met de Spaanse taal opgevoed. Toen ik in de kleuterklas
terechtkwam, sprak ik dus geen woord Nederlands hoewel ik het wel kon verstaan.
Omdat ik op dat moment één van de weinige buitenlandse kinderen in de klas was,
61
Spanje

62
Spanje
kreeg ik veel persoonlijke aandacht van de lerares en leerde al gauw de taal. Tegen­
woordig kom ik wel eens mensen tegen die zich verbazen over mijn 'foutloze' Neder­
lands, zoals ze het zelf noemen. Waarschijnlijk hebben ze een bepaald beeld van
allochtonen in het algemeen met een buitenlands accent. Ik denk dat mijn ouders
me voor dat 'stereotyperen' wilden behoeden. Om mijn Spaans te verbeteren, kreeg
ik tevens Spaanse les die georganiseerd werd door de Spaanse ambassade. Oe eer­
ste jaren was dat op woensdagmiddag en op zaterdagochtend, later werd het dins­
dag- of donderdagavond. Dat ik dat als kind niet leuk vond, zal wel duidelijk zijn,
maar mijn ouders zeiden altijd: 'Later zul je er blij mee zijn.' Dat het zeer handig was
om zowel de Spaanse als de Nederlandse taal te beheersen in woord en geschrift
bleek al gauw: het heeft me zeer geholpen bij het leren van andere talen op de
middelbare school zoals het Latijn, Frans, Duits en Engels. Op de universiteit was
het ook heel nuttig aangezien ik veel vrijstellingen heb kunnen krijgen (ik heb mijn
propedeuse in Spaanse taal- en letterkunde gehaald en ben verder gegaan met
Europese Studies]. Het helpt me nog steeds bij het begrijpen van verwante talen
zoals het Italiaans en Portugees. Wat ik overigens veel doe bij mensen die zowel het
Spaans als het Nederlands beheersen (vooral bij mijn ouders], is het praten in een
mengelmoesje van beide talen. Dat dit niet de bedoeling is moge duidelijk zijn, maar
het is zeer handig als je in de ene taal praat, 'even' niet op een woord komt en in de
andere taal overgaat. Het gaat zelfs zover dat mijn ouders en ik van sommige Neder­
landse woorden een 'Spaans woord' hebben gemaakt.
Mijn Spaanse opvoeding
Hoewel ik in feite half Spaans en half Paraguayaans ben, heb ik meer te maken
gehad met de Spaanse cultuur. De familie aan mijn vaders kant (mijn oma , vijf
tantes en hun familie] woont aan de andere kant van de Atlantische Oceaan en door
verschillende omstandigheden hebben we ze niet veel gezien. Een paar jaar geleden
ben ik voor het eerst in Paraguay geweest en heb toen ook de familie daar ontmoet
(mijn oma had ik al eerder gezien omdat ze een paar keer hier is geweest, ook voor
mijn communie]. Momenteel hebben we vooral telefonisch contact, maar zowel
mijn ouders als ik willen er nog eens heen. Het komt dus vooral door de afstand en
daarmee samenhangend het weinig zien van de familie dat ik minder mee heb
gekregen van de Paraguayaanse cultuur. Het feit dat ik meer persoonlijk contact
heb met mijn Spaanse familie is dan ook de reden dat ik meer met de Spaanse
cultuur ben opgegroeid.

64
Spanje
- ----------------------
- ----
Mijn ouders hebben me altijd 'Spaans' opgevoed, dat wil zeggen dat
ik naast de Spaanse taal ook in contact kwam met de Spaanse cultuur en hun nor­
men en waarden. Ik denk dat ze dat naast de logische redenen (het is immers hun
eigen cultuur) ook gedaan hebben om een andere reden: hoewel ze het me nooit
direct gezegd hebben, zouden zij graag zien dat ik naar Spanje ga. Zij zijn zelf ook
van plan terug te keren zodra mijn vader met pensioen gaat en ze willen niet dat ik
in eenzelfde positie terechtkom als zij, zo ver van je familie. Ik ben daarom dus
opgevoed met de Spaanse cultuur. Zo ging ik als jong meisje met mijn vader op zon·
dag vaak naar een kerk waar de kerkdienst in het Spaans werd gehouden. En toen ik
oud genoeg was voor mijn communie, heb ik die in Spanje gedaan, samen met mijn
neef. Ik zou dus niet weten hoe het 'Onze Vader' in het Nederlands gaat. Mijn ouders
gingen op zaterdag en op zondag altijd naar het Spaanse centrum in Oen Haag. Het
Centro Espafiol was een ontmoetingscentrum waar Spanjaarden uit alle regio's bij
elkaar kwamen. Ik ging vaak mee en speelde dan met de andere kinderen. En omdat
het centrum in hetzelfde gebouw gevestigd was als het Italiaanse, Portugese en
Kaapverdiaanse centrum, speelden we ook met de kinderen van die nationaliteiten.
Naarmate ik ouder werd, ging ik steeds minder, omdat ik mijn eigen activiteiten
wilde doen. AI voor de verhuizing naar Arnhem is het helemaal gestopt. Zoals ik al
eerder vermeld heb, heb ik de Spaanse nationaliteit en dus een Spaans paspoort. Ik
heb nooit de behoefte gehad om de Nederlandse nationaliteit aan te nemen, ten eer­
ste omdat het voor mij niet méér voordelen heeft dan de Spaanse en ten tweede
door mijn opvoeding: ik voel me Spaanse, ik ben er trots op en ik zou dan ook nooit
alleen kiezen voor de Nederlandse nationaliteit. Ik heb ook nooit overwogen om een
dubbele nationaliteit te hebben. Ik vind het al moeilijk genoeg om mensen uit te leg­
gen dat ik in Nederland geboren ben, maar dat ik de Spaanse nationaliteit heb. Ik
denk dat het hebben van twee nationaliteiten het alleen maar ingewikkelder zou
maken.
Mijn positie in de Nederlandse samenleving
Ik ben anders, daar is geen twijfel over mogelijk, maar het is niet zo dat ik de hele
dag rondloop met het idee dat ik Spaanse ben. Het is echter ook niet zo dat ik me
met de Nederlanders kan vereenzelvigen. Mijn uiterlijk heeft er voor een deel mee te
maken, aangezien ik er helemaal niet 'Nederlands' uitzie, om het zo maar te zeggen.
Het is echter mijn Spaanse opvoeding die mij, denk ik, anders maakt. Zo ben ik
opgevoed met het idee dat familie heel belangrijk is en dan niet alleen wat ouders

66
Spanje
'lvIaar je bent in Nederland geboren. '
'Ja. '
'En je bent hier naar school gegaan.'
'Ja.'
'En je hebt hier je vrienden.'
'Ja.'
'En je hebt nooit in Spanje gewoond.'
'Nee.'
'En toch voel je je meer Spaanse dan Nederlandse.'
'Dat klopt.'
' ... Oh .. .'
-------------------.. -----
Ik vond het toen moeilijk om mijn standpunt uit te leggen en dat is eigenlijk nog
steeds zo. Een logische beredenering is er wel (opvoeding en familie bijvoorbeeld).
maar uiteindelijk kom ik toch op het gevoelsmatige uit en dat is zeer subjectief en
moeilijk onder woorden te brengen.
Mijn positie in de Spaanse gemeeenschap in Nederland
en in Spanje
Zoals gezegd heb ik vooral in mijn jeugd contact gehad met de Spaanse gemeen­
schap in Nederland, via school en andere activiteiten. Dat is door de jaren heen ver­
waterd door verschillende opleidingen, interesses e.d. Ik heb ook geen behoefte om
die band weer te versterken. Ik bedoel, ik heb dat contact niet nodig om mij Spaans
te voelen of om mijn band met het herkomst land te verbeteren. Het is echter niet zO
dat ik niets met de Spanjaarden in Nederland te maken wil hebben. In principe heb
ik echter het meeste contact met Spaanse mensen in Spanje zelf, zowel fam ilie­
leden als vrienden. Omdat ik elke zomer en sinds enkele jaren ook met de kerst naa r
Galicia op vakantie ben geweest, heb ik daar een eigen vriendenkring kunnen
opbouwen. Het klinkt waarschijnlijk raar, maar ik voel me meer thuis in Spanje dan
in Nederland. Dat is ook het gevoel dat ik heb zodra ik daar het vliegtuig uitstap:
thuis, alsof alles op zijn plaats valt. Ik mis Nederland dan ook helemaal niet. Het
gekke is dat ik daar, net als in Nederland, een buitenlander ben, ik ben immers hier
geboren. Ik ben daar dus in feite ook 'anders' en dat is in sommige opzichten ook te
merken. Zo heb ik wat sommige dingen betreft echt een Nederlandse mentaliteit als
je het zo mag typeren: ik ben zeer nuchter en realistisch en als we om vier uur

afspreken verwacht ik ook dat je om die tijd klaarstaat. Ik denk dat dit echter plus­
punten zijn en als ik in Spanje ben zie ik vaak dat dit ook gewaardeerd wordt. Dat ik
soms als Nederlandse word beschouwd, zie je ook aan mijn bijnaam daar: Jolan
(spreek uit als golan). Het is een soort verbastering van Holland (of zoals mijn nicht
zegt: 'zo spreken wij dat uit'). Het grappige is dat er veel [jonge) mensen zijn die mij
alleen kennen met die bijnaam en niet met mijn eigen naam.
Terugkeren of blijven
Als ik erover nadenk, dan heb ik eigenlijk nooit gedacht aan blijven. Zolang ik me
herinner, wil ik 'terugkeren' naar Galicia. Het standpunt van mijn ouders heeft daar
Ook een rol in gespeeld, hoewel zij mij nooit zouden dwingen om te kiezen voor
remigratie. Ik heb mijn leven lang daar zelf op ingespeeld, in ieder geval sinds ik zelf
de beslissingen daarvoor kan nemen. Zo heb ik Europese Studies gestudeerd om
dJ, daarmee in Spanje aan het werk te kunnen. Binnen die opleiding heb ik voor econo-
mie en niet voor rechten gekozen, omdat ik in Spanje meer aan economie heb, dat
toch universeel is, dan aan recht, dat toch meer aan Nederland gebonden is. De
afgelopen paar jaar heb ik ook niets ondernomen dat me voor meerdere jaren aan
Nederland zou binden. Een raar maar grappig detail is dat mijn beste vrienden in
Nederland zelf ook weg willen of wilden uit Nederland. Het is niet zozeer dat ik
bewust voor hun vriendschap heb gekozen, ik heb gewoon meer met hen gemeen
er- dan alleen dat weg willen. Ik ken ook tweede generatie Spanjaarden die terug zijn
om gekeerd, zowel vanuit Nederland als vanuit andere Europese landen. De meeste ver-
ns halen die ze mij vertellen zijn zeer positief, hetgeen mij in mijn beslissing sterkt.
t zO Enkele verhalen zijn niet positief, maar als ik een beetje doorvraag van wat er mis
b ging, dan krijg ik vaak te horen dat ze in een gehucht terechtkwamen, dat ze een
beetje verwachtten dat het net als in de vakantie zou zijn of dat ze een soort
aar levensstandaard als in hun geboorteland verwachtten. Nu ik afgestudeerd ben, ben
ik dan ook van plan om door te zetten. Ik wil mijn leven in Spanje opbouwen en ik ga
n er helemaal voor. Ik ben inmiddels bezig met de eerste stappen. Ik ben me er zeer
van bewust dat Spanje in de zomer- en kerstvakantie niet hetzelfde is als de rest
van het jaar, maar ik denk niet dat ik door een roze bril kijk waar het dat land of die
er regio betreft. Ik ben me er terdege van bewust dat het niet allemaal rozengeur en
te maneschijn is. Ik ben bereid om zowel de positieve als de negatieve dingen mee te
als maken. Ik geloof echt dat ik in Spanje een gelukkig leven tegemoet ga. Ik ga er in
ieder geval alles aan doen om die droom te bewerkstelligen.
67
Spanje

58
Spanje
De komst van Laura's familie
Laura's ouders waren een jaar getrouwd toen Laura's vader vanuit Andalucfa begin
jaren zeventig in Rotterdam terechtkwam om in de haven te werken. Zijn vrouw
volgde twee jaar later met hun zoontje. Nadat ze een huurhuis namen, kregen ze
nog twee kinderen: een zoon en een dochter. Laura's ouders hebben altijd het idee
gehad dat ze hier tijdelijk zouden blijven. Maar die paar jaartjes stapelden zich op,
vooral toen de kinderen eenmaal naar school gingen. Ze zijn echter nog steeds van
plan om terug te keren zodra ze met pensioen gaan.
Het Spaans en het Nederlands
Laura's ouders wilden dat ze naast het Nederlands ook het Spaans leerde. Daarom
spraken ze Spaans met haar en stuurden haar van jongs af aan naar de Spaanse
school. Toen ze echter dertien was stopte ze ermee, omdat ze het moeilijk vond om
het met de Nederlandse school te combineren. Hoewel ze daar nu wel spijt van
heeft, vindt ze dat ze toch de juiste beslissing heeft genomen op dat moment. Thuis
praat ze veelal Spaans, maar met haar broers praat ze voornamelijk Nederlands.
'Het is nu eenmaal de taal waarin ik me het meeste uitdruk, alleen met mijn ouders
heb ik altijd Spaans gesproken.' Haar broers doen overigens hetzelfde. Tijdens haar
schooltijd vond ze het wel handig dat ze ook Spaans sprak, omdat het makkelijker
was om het Frans te leren. Voor haar studie (economie) heeft ze het niet nodig, wat
niet wil zeggen dat het in de toekomst geen voordeel kan zijn. Misschien gaat ze het
wel als studie ernaast doen, want ze vindt het wel een mooie taal.
Laura's opvoeding
Laura's ouders hebben haar altijd met de Spaanse normen en waarden willen opvoe­
den. De Spaanse cultuur wilden ze haar ook bijbrengen door middel van het bezoe­
ken van een Spaanse vereniging en door het contact met de familie in Spanje. Van
huis uit was het dus Spaans, maar via haar Nederlandse vrienden kwam ze veelal in
contact met de Nederlandse manier van opgevoed worden: 'Ik weet hoe het zo'n
beetje in beide culturen gaat. Ik ken dus de voor- en nadelen van beide zijden en
daardoor kan ik nu voor mezelf het beste uit beide culturen via mezelf naar buiten
brengen en dat zeg maar toepassen op mijn leven hier.'
Haar positie in de Nederlandse samenleving
Laura heeft zich nooit 'vreemd' gevoeld in Nederland: 'Het is mijn vaderland en in

- - - --- -- --- - -
70
Spanje
tijdelijk naar het land van haar ouders gaat, maar dan is dat echt alleen voor een
paar jaartjes. Op de vraag of ze dan naar Andalucfa wil gaan, is het even stil: 'Ik weet
niet... voor die paar jaar maakt het me niet zo uit. Ik zou het zeker niet erg vinden
om een ander deel beter te leren kennen. Maar ja, wie weet hoe ik over een paar jaar
erover denk, misschien wil ik dan wel definitief verhuizen. Alhoewel. .. zoals ik me nu
voel betwijfel ik dat. En mijn vriend moet dan natuurlijk ook mee willen.' Laura heeft
dus momenteel gekozen voor het blijven in Nederland. Dit betekent niet dat ze haar
Spaanse afkomst de rug toe keert. Net als bij mij is het gewoon een kwestie van het
kiezen van het land waar je je het beste voelt. In haar geval is het Nederland, in mijn
geval is het Spanje. Geen van ons beide zal als volledig Nederlandse of als volledig
Spaanse worden gezien, maar daar hebben we vrede mee. Het gaat er immers om
hoe je jezelf ziet en niet hoe anderen je zien.

n
jaar
e nu
eeft
aar
het
jig
ijn
71
Spanje

a
o
Net als bij de andere auteurs liggen ook mijn wortels onder andere in Zuid-Europa.
Mijn naam is Mariangela De Lorenzo en mijn vader is van Italiaznse afkomst. Uit het
feit dat mijn ouders een ijssalon hebben is de bijna logische conclusie (bijna, omdat
er hierop natuurlijk meerdere uitzonderingen zijn) te trekken dat het dorp waar mijn
vader vandaan komt in het noorden van Italië ligt. De reden dat ik reeds hier een
Onderscheid tussen Noord- en Zuid-Italië maak, heeft te maken met het volgende:
ten eerste komt mijn gehele familie van mijn vaders kant uit één van de noordelijk­
Ste gebieden van Italië, namelijk de Dolomieten (een deel van de Alpen). Daardoor
liggen de meeste van mijn interesses voor Italië in dit gebied. Ten tweede heb ik als
gevolg hiervan vrijwel niets van de Zuid-Italiaanse cultuur meegekregen, die toch wel
een wezenlijk verschil vertoont met de noordelijke, en daardoor heb ik te weinig ken­
r"iis Van zaken als het zich hierom handelt. Vandaar dat ik het als er in mijn stuk over
Ital""
Ie gesproken wordt, in het algemeen over de polentoni heb (polenta-eters: een
SOort rnaispuree die vroeger voornamelijk in de noordelijke gebieden gegeten werd) .
73
Italië

74
Italië
De geschiedenis van Nonno Guido (mijn opa) en mijn vader
Het eerste contact van de familie van mijn vader met Nederland is allang geleden
gelegd, zo'n 75 jaar geleden. Dit was in 1928, om precies te zijn, toen mijn opa met
zijn compagnon naar Nederland kwam om daar zijn geluk te beproeven. Nadat hij op
meerdere plaatsen geweest was, kwam hij uiteindelijk toch in de plaats terecht
waar hij van het begin al heen wilde: Utrecht. Dit is dan ook sindsdien 'ons' stadje.
In 1930 was het zover. Na vele jaren zijn brood te hebben verdiend
met de verkoop van ijs aan karretjes, kon hij eindelijk zijn droom verwezenlijken:
een eigen ijssalon openen. Ondanks dat dit niet onmiddellijk van een leien dakje
ging, zette hij door en binnen een paar jaar was zijn ijssalon Venezia dan ook een
groot succes. De keus voor de naam kwam doordat Venetië de grootste stad in de
buurt van zijn geboortedorp is. Hij heeft niet alleen als eerste die naam gebruikt, hij
was ook de eerste die het over een ijssalon had, daarvoor werd ijs in Nederland aan
karretjes gekocht.
Na meerdere malen van locatie te zijn veranderd, kwam hij in 1943
op de Voorstraat terecht waar hij, tot aan zijn dood, dag in dag uit zelf aanwezig was
om met iedereen een praatje te maken en er voor te zorgen dat het ijs door zijn jong­
ste zoon met dezelfde amore bereid werd als in 1928. Dit was dan ook een van de
belangrijkste redenen dat hij zo geliefd was bij de Utrechters.
Toen in 1939 de Tweede Wereldoorlog uitbrak, leek het in eerste instantie alsof dit,
behalve de algemene verschrikkingen die iedereen meemaakte, geen extra effect
op hem zou hebben. Hij heeft zich altijd afzijdig gehouden en neutraal opgesteld.
Maar al snel bleek dat Mussolini een bondgenoot werd van Hitier. Ondanks het feit
dat Nonno Guido hier absoluut niets mee te maken wilde hebben, werd hij net als
iedere Italiaan in Nederland hier wel mee in verband gebracht. Hij heeft hier echter
nooit grote problemen mee gehad.
Lange tijd was ijs iets voor kinderen en kwamen ouders voorname­
lijk om die reden mee naar de zaak. In de jaren vijftig werd de ijssalon echter een
ontmoetingsplaats voor jong en oud. Stelletjes gingen een coupe eten tijdens een
romantisch avondje uit en andere spraken er af om gewoon gezellig bij te kletsen.
Venezia was inmiddels een begrip in de stad geworden en menig Utrechter kende
Nonno Guido persoonlijk. Hierdoor heeft hij beetje bij beetje de naam opgebouwd

76
Italië
Nonno Guido in de Ginnekenstraat in Breda, 1928.

andere Italiaanse stad ontmoeten om samen onder andere herinneringen uit hun
tijd op te halen. Dit is een zeer grote gebeurtenis in Italië.
In diezelfde periode begon hij met bobsleeën, de sport die zijn oudere broer al sinds
meerdere jaren beoefende. Gezien het feit dat hij de gehele dag exercities moest
verrichten, was het voor hem mogelijk om in goede conditie te zijn. Bobsleeën was
in Italië, en vooral in de Dolomieten, op dat moment en ook nu nog een zeer popu­
laire sport. Toen mijn vader zijn officiersopleiding in het leger afgerond had, kon hij
zich met hart en ziel op deze wintersport storten. Gedurende deze periode trainde
hij dagelijks een aantal uur. Dok toen hij na deze twee jaar weer naar Nederland
terugkeerde naar de zaak van zijn vader, gingen de trainingen door. Aangezien ons
land niet over bobsleebanen beschikte, beperkte de beoefening van de sport zich
tot krachttraining en sprint. Zodra het seizoen dan afgelopen was, vertrok hij onmid­
delijk naar Italië voor de trainingen en wedstrijden. Die jarenlange inzet heeft wel
zijn vruchten afgeworpen toen hij, na de Italiaanse kampioenschappen te hebben
gewonnen, eerste werd bij de Europese Kampioenschappen. Zijn bobslee-activitei­
ten hebben behalve voor sportieve genoegdoening ook voor geluk in de liefde
gezorgd. Na de overwinning tijdens deze bewuste kampioenschappen in
St. Moritz in 1964, verscheen er een foto in de Nederlandse kranten van de 'Utrecht­
se' kampioen bobsleeën. Mijn moeder, die nog thuis woonde in Utrecht, was op slag
Verliefd op deze mooie Italiaan. Na vele malen 'toevallig' binnen te zijn gelopen voor
een ijsje in de ijssalon van mijn opa, kwam uiteindelijk met behulp van een van haar
jongere zussen een eerste afspraakje tot stand.
Nu wil ik graag ook even iets over de familie van mijn moeder vertel­
len. Mijn oma, die gedeeltelijk van Duitse en Franse afkomst was, trouwde tijdens
de oorlog met mijn Chinese opa. Samen waren zij eigenaar van meerdere Chinese
restaurants in Utrecht en richtten begin jaren vijftig een importbedrijf van Azia­
tische producten op. Gezien hun beider buitenlandse afkomst hebben zij er nooit
prOblemen van gemaakt dat mijn moeder zelf met een Italiaanse man trouwde. Was
zij echter in een andere familie of situatie opgegroeid, dan was dit misschien alle­
maal veel moeilijker gegaan. In die tijd was een huwelijk tussen twee mensen van
VerSchillende nationaliteiten en van een ander geloof (mijn vader was rooms­
katholiek, dit in tegenstelling tot mijn moeder die Nederlands-hervormd was op­
gevoed) iets heel wat minder vaak voorkwam dan tegenwoordig. Uiteindelijk heeft
mijn moeder niet voor de enige Italiaan in de familie gezorgd: in datzelfde jaar
??
Italië

78
Italië
trouwde haar oudste zus met een Italiaan uit Sardinië. Samen met deze twee huwe- h
lijken is het aantal kinderen dat met een niet-Nederlander samenleeft, komen te g
staan op vier van de zeven. Ook in de derde generatie hebben deze multiculturele b
huwelijken zich voortgezet doordat nichten en neven met mensen afkomstig vanuit
de hele wereld trouwden. 'Ii
Zo zijn mijn ouders in 1965 in het huwelijksbootje gestapt en T
kregen zij een jaar later hun eerste dochter, Carlina, vernoemd naar mijn vader's v
moeder. Hiervoor werkten en woonden zij op de Voorstraat, twee jaar later werd hun ti
tweede dochter Romana geboren. Niet lange tijd daarna besloten ze om een eigen s
zaak te beginnen, die sindsdien op de Oudegracht zit. I,
Aangezien zij twee jonge kinderen moesten opvoeden en net de ijssalon hadden
geopend, was dit een zeer zware periode. Dit had mede te maken met het feit dat ze
's winters ook nog open moesten blijven, aangezien het toendertijd nog niet moge­
lijk was om in slechts de lente en de zomer voor een heel jaar geld te verdienen. Het
assortiment werd dan uitgebreid met allerlei soorten zelfgemaakte soepen, brood-
jes en taarten. Deze beslissing om het ijs niet meer als enige artikel op de kaart te
hebben was een moeilijke, aangezien dit inhield dat de oude manier van ijs ver-
kopen werd ingeruild voor een nieuwere. Toen het echter financieel mogelijk werd
om weer op de ouderwetse manier de ijssalon te runnen, hebben mijn ouders hier
dan ook wel voor gekozen. Ze wilden namelijk niet dat de identiteit van de winkel
verloren zou gaan. De verkoop van ijs was en bleef, ondanks een paar bij-artikelen
als koffie en gebak, het belangrijkst.
Begin jaren zeventig richtte mijn vader samen met drie andere ijssalonhouders de
Vereniging van Italiaanse Ijsbereiders Ital op. Dit zorgde voor een modernisering
van de ambachtelijke ijsbranche, doordat er door onderlinge samenwerking veel
meer mogelijk was op onder andere het gebied van inkoop van grondstoffen.
Overigens waren de eerste leden voornamelijk afkomstig uit het noorden van Italië
en dan specifiek uit de streek Cadore, waar mijn vader zelf ook vandaan komt.
Later ontstond er een Nederlandse tegenhanger van de ijsbereidersvereniging, aan­
gezien Ital slechts voor Italiaanse ijsbereiders was. In het begin was dit onderscheid
zeer groot, maar dit is mede verkleind vanaf het moment dat mijn vader als eerste
Italiaanse examinator van de Stichting Vakopleiding (onderdeel van de Nederlandse
IJsfrika) werd aangesteld. Sindsdien heeft mijn vader inmiddels vele andere ijs­
bereiders aangemoedigd tot oprichting van een eigen zaak. Een recent voorbeeld
(
z
v

Ie- hiervan is mijn oudste zus Carlina, die met haar man Roberto de traditie heeft voort­
uit
gezet door dit jaar een hele mooie ijssalon in Utrecht te openen. Ik zal haar later
betrekken in mijn verhaal over de derde generatie.
Verschil tussen de eerste generatie van Nonna Guido en
die van mijn vader
Toen mijn opa in 1928 naar Nederland kwam, was de belangrijkste reden een plek te
vinden om zijn eigen zaak op te starten. Ik denk of weet vrijwel zeker dat hij zich
In toendertijd absoluut niet gerealiseerd heeft dat juist hij zo'n belangrijke rol zou
spelen in de levens en voor de positie van de voornamelijk Noord-Italianen in Neder­
land. Als gevolg hiervan wordt hij door vele Italianen als een soort nestor gezien.
ze Eén van de zaken waar mijn opa zich mee bezig hield, was er voor
,- zorgen dat er genoeg gelegenheid voor Italianen was om zich thuis te voelen hier in
t Nederland. Tot 1935 liet hij altijd zijn personeel overkomen uit Italië. Mijn opa betaal­
de dan de reis, zorgde voor onderdak en eten en gaf ze een goed loon. Wat mij opviel
was de verantwoordelijkheid die hij voelde voor deze jonge werknemers. Dit beeld is
versterkt door de positieve en ophemelende verhalen van werknemers uit die tijd,
Waar ik de afgelopen jaren mee gesproken heb. Mijn opa wilde niet dat zij zich verlo­
ren zouden voelen in het 'nieuwe' land. Hierdoor betrok hij ze bij zijn eigen gezins­
leven aangezien ze vaak bij hem inwoonden en daar ook aten. Zodoende werd hij
een soort oom voor hen. Vele van deze Italianen zijn later elders voor zichzelf begon­
nen en hebben als dank en uit respect hun zaak naar die van mijn opa vernoemd.
Later probeerde hij dit gevoel van een thuis ver van huis, met succes, mede te
bereiken door de oprichting van de Casa d'ltalia in 1965, in samenwerking met Don
Roberto Lambriex. Dit was in eerste instantie een ontmoetingsplek voor Italianen,
die inmiddels vele malen van locatie veranderd is, maar na vele jaren nog steeds
bestaat. Het 'clubhuis', zoals men de Casa d'ltalia eigenlijk ook wel zou kunnen noe­
men, wordt de laatste jaren echter nog maar weinig bezocht. Dit heeft voornamelijk
- te maken met de goede en snelle integratie van Italianen in Nederland, die mede is
id veroorzaakt door het grote aantal huwelijken met Nederlandse vrouwen. De bedoe­
ling van de Casa was oorspronkelijk dat Italianen elkaar konden opzoeken, onderling
e konden helpen en indien zij dit zelf niet konden er hulp geboden werd. Die hulp dien­
de vooral bij het oplossen van sociale problemen, zoals het sturen van geld naar
huis of het snel verkrijgen van een vliegticket om naar Italië te gaan. De oprichting
79
Italië

80
Italië
hiervan is daardoor een belangrijke stap voor de integratie van Italianen in Neder­
land geweest. Zij beschikten mede hierdoor over betere communicatiemiddelen om
onder andere een goed contact met de Nederlandse medemens te krijgen. In die­
zelfde jaren heeft Nonno Guido een onderscheiding van de Italiaanse regering ont­
vangen voor al zijn inspanning omtrent de positie van Italianen in Nederland.
Ondanks dat mijn opa veel betekende voor zijn volk en een goed
contact met Nederlanders onderhield, beperkte zich dit toch vaak onbewust tot zijn
eigen branche en andere Italianen. Zijn positieve invloed was desondanks niet
gering en is ook in Nederland niet onopgemerkt gebleven. Zo ontving hij jaren gele­
den wederom voor zijn inzet voor de integratie van Italianen in ons land een onder­
scheiding, ditmaal echter van onze eigen koningin Beatrix. Aangezien Nonno Guido
nog steeds dezelfde grappenmaker was als vroeger, reageerde hij 'gepast' op de
erkenning. 'Heb ik dit te danken aan het jaren lang koel houden van Utrechters?',
vroeg hij bij de uitreiking.
Mijn vader daarentegen, die zelf met een Nederlandse trouwde,
heeft zijn activiteiten al snel op nog meer vlakken dan mijn opa weten uit te breiden.
Hiermee doel ik bijvoorbeeld op zijn voorzitterschap van de ondernemingsvereni­
ging Centrum Utrecht of de oprichting van de Nederlandse Bob- en Sleebond samen
met de heer Frans Henrichs, een befaamd sportverslaggever en journalist voor het
Utrechts Nieuwsblad. Zo kon hij zijn jarenlange en grote passie nog steeds op de
voet volgen. Bobsleeën is immers nog steeds een van zijn grote liefdes, en die vonk
is ook op zijn drie dochters overgeslagen.
AI deze activiteiten hebben waarschijnlijk te maken met het feit dat zijn kinderen
hier op school zaten en de familie van mijn moeders kant hier woonde. Mede
daardoor konden en wilden mijn ouders niet de hele winter naar Italië, zoals dat
vroeger wel de gewoonte was. Dit zorgde er voor dat mijn vaders leven zich meer en
meer hier in Nederland ging afspelen.
Verschil tussen de tweede generatie van mijn vader en
de derde van zijn dochters
Ondanks het feit dat wij als dochters van een Italiaan alle drie in Utrecht op school
hebben gezeten en de Nederlandse nationaliteit hebben, is de band met Italië niet
ve'rloren gegaan. Dit heeft onder andere te maken met het feit dat we ook de

TI
n
n
Italiaanse nationaliteit bezitten.
Mijn moeder heeft er vanaf het begin van haar huwelijk met mijn vader op aan­
gedrongen dat wij Italiaans als tweede moedertaal zouden beheersen. Dit had er
mee te maken dat zij van haar vader geen Chinees had geleerd. Verder vierden wij
Kerstmis bij onze familie in Italië en waren wij daar zo vaak als mogelijk. Een gevolg
hiervan is dat zowel mijn zussen als ik veel vrienden daar hebben. Dit is echter niet
bij de gehele derde generatie van Italiaanse ijsbereiders zo gegaan. Veel Italiaanse
jongeren spreken de taal niet meer en zien een verblijf in Italië dan ook alleen als
vakantie en niet zoals wij. als bezoek aan ons andere 'thuis'.
Deze kloof in de derde generatie zie je vooral wanneer het om de
overname van het familiebedrijf gaat. Veel kinderen zien het opvolgen van hun ouders
in de ijssalon niet zitten. Dit heeft naar mijn mening onder andere te maken met het
verschuiven van interesses, maar ook met het grotere aantal jongeren dat de kans
heeft gekregen om een studie te volgen die hen interesseert. Die kans was er ook al
in de tijd van mijn ouders, al was die toen een stuk kleiner. Dit had er mede mee te
maken dat de opvolging in de familiezaak toen als vanzelfsprekend gezien werd.
Een andere oorzaak is de werkdruk. Het overgrote deel van de derde generatie heeft
geen zin in zo'n onregelmatig leven, waarbij men zich de hele zomer kapot moet
Werken om in een half jaar zoveel te verdienen dat zij er ook nog de 'vrije' winter van
kunnen leven. Een seizoenbedrijf houdt namelijk in dat er 's zomers lange dagen
van 's ochtends vroeg tot 's avonds laat gedraaid moeten worden en dat men in die
periode vrijwel niet op vakantie kan gaan. Men is daarentegen de hele winter vrij.
Hoe gunstig dit ook moge klinken, zo'n onregelmatig leefpatroon is niet echt bevor­
derlijk Voor het sociale en familieleven van een ijsbereider.
Er is natuurlijk ook veel concurrentie gekomen. Hiermee doel ik niet alleen op ande­
re ijssalons, maar ook op onder andere het fabrieksijs. Vroeger was het zo dat men
ijs slechts bij een ijssalon kon halen, maar sinds lange tijd is het zo dat over het
algemeen iedere supermarkt een enorm vriesvak heeft met tientallen verschillende
SOOrten voorverpakt ijs. Men hoeft niet meer 's avonds het huis uit om een coupe te
gaan eten. Met hetzelfde gemak kan je voor de televisie blijven zitten en een ijsje
eten wat je vorige week hebt gekocht tijdens het doen van de wekelijkse bood­
Schappen. Nu is het wel zo, dat een ijsje in de ijssalon toch anders is en zijn eigen
charme bezit. Dit neemt echter nog steeds niet weg dat het aanbod van ijs de
laatste jaren enorm is gegroeid.
81
Italië

82
Italië
Een ander punt zijn de ijsbereiders zelf. Naast het feit dat het aantal onderlinge
huwelijken tussen Italianen in Nederland veel kleiner is geworden, speelt ook het
feit van de tweeverdieners een grote rol. Tegenwoordig werken over het algemeen
zowel de vrouw als de man. Wil men een ijssalon goed draaiende houden, dan moet
men met z'n tweeën zijn en beiden liefde voor het vak hebben. Nu is vaak zo dat
kinderen van ijsbereiders deze liefde wel meegekregen hebben, maar het is zeer
moeilijk om iemand te vinden die bereid is zijn of haar baan op te geven voor een
vak dat hem of haar misschien helemaal niet aanspreekt.
Er zijn natuurlijk ook uitzonderingen op deze situatie. Een goed voorbeeld hiervan is
mijn zus Romana. Waarschijnlijk zal zij samen met haar man de zaak van mijn
ouders overnemen en zullen zij op die manier de ijssalon draaiende houden. Zij
heeft het geluk gehad een man te vinden die bereid is haar bij te staan in het voort­
zetten van de ijssalon, wat niet per se hoeft te betekenen dat hij zijn baan hier voor
moet opgeven. De baan van de echtgenoot is namelijk niet het belangrijkste
struikelblok. Zodra men een ijssalon heeft, verandert je hele manier van leven en ik
denk dat vooral dat een groot aanpassingsvermogen vereist. Gelukkig wordt
Romana begrepen in haar liefde voor het vak en kan zij dan ook met behulp van
haar man de zaak voortzetten.
Ook zijn er gevallen van een andere manier van het hebben van een eigen zaak. Ik
doel hiermee op de ijssalon van Carlina en Roberto, die ik eerder al even noemde.
Mijn oudste zus wist tot een paar jaar geleden zeker dat zij nooit een eigen ijssalon
wilde hebben en besloot al snel in een andere bedrijfstak te willen werken. Eerst is
zij na haar studie voor een paar jaar naar ons familiedorp in Italië gegaan, waar zij
uiteindelijk haar toekomstige man ontmoette. Toen Carlina na een tijdje besloot
terug te komen naar Nederland, overwon de liefde de afstand en kwam Roberto
mee. De daarop volgende tijd is zij meerdere jaren werkzaam geweest in een groot
importbedrijf en sinds enkele jaren werkt zij bij een groot it-bedrijf. Roberto had
ondertussen werk gevonden bij een ijssalon ondanks het feit dat hij hier absoluut
geen ervaring in had. Oorspronkelijk was hij namelijk werkzaam in de brillen­
branche. Dit is een van de grootste exportproducten van Cadore.
Inmiddels is het zo dat de amore voor het vak toch bij Carlina teruggekeerd is en zij
met z'n tweeën ondanks haar drukke baan (die zij gewoon behoudt) toch een eigen
zaak hebben geopend. Zo zie je dat, ondanks de veranderingen tussen de tweede en
derde generatie, er toch altijd uitzonderingen zijn.

84
Italië
Als gevolg van dat verschil wat me opviel, heb ik, onbewust denk ik, altijd veel
buitenlandse mensen in mijn vriendenkring gehad. Dit had natuurlijk niet alleen
met hun eetgewoontes te maken. Ik denk dat ik gewoon het idee had dat deze kin­
deren, doordat ze in eenzelfde soort situatie verkeerden als ik, me beter begrepen.
Werkelijke zorgen over mijn afkomst heb ik mij echter nooit gemaakt (in tegenstel­
ling tot andere buitenlandse vriendinnetjes van me). Het is echter pas sinds een
paar jaar dat ik me realiseer wat een voordeel het eigenlijk is om niet één, maar
twee landen te hebben waar je je thuis kunt voelen.
Zo zal het voor mij bijvoorbeeld een stuk makkelijker zijn om in Italië te gaan stude­
ren dan voor de gemiddelde Nederlander. Naast het feit dat ik de taal zeer goed
beheers, weet ik ook al veel van de cultuur en ik snap de Italiaanse mentaliteit
hopelijk iets beter dan een andere Nederlandse student. Studeren in Italië is in mijn
geval niet alleen een droom. Volgend studiejaar zal ik, als het goed is, mezelf
'Studentessa all' Università di Bologna' mogen noemen. Verder weet ik zeker dat ik
mijn best zal doen om mijn eventuele kinderen later ook Italiaans te leren. Dit is
echter wat gecompliceerder dan het in eerste instantie lijkt. Dat merk ik nu al bij
mijn nichtje Lisa. Ondanks dat we met het hele gezin afgesproken hebben om
Italiaans met haar te praten, vergeet of wil je dat vaak niet als ze iets niet snel
genoeg begrijpt. Daar komt bij dat haar vader gewoon Nederlands is en wij met Lisa
in zijn bijzijn sowieso Nederlands spreken. Maar ik zal het in ieder geval proberen.
lets wat ik vooral de laatste tijd opgemerkt heb, is het gemak waarmee ik me overal
altijd snel thuis voel. Dit kunnen andere landen zijn, maar ook nieuwe situaties hier
in Nederland. Waarschijnlijk speelt ook hierin mijn (drie )dubbele afkomst een grote
rol. Voor mij is dan ook de drang om terug te keren naar Italië niet zo groot als bij
andere buitenlandse mensen. Ik zou dolgraag een tijd in Italië willen wonen en
werken. Misschien ontmoet ik daar zelfs mijn toekomstige man. Nederland is echter
op dit moment mijn thuis en ik zou er dan ook alles aan doen om hem hierheen te
krijgen.

.
n
e
r
Nonna Guido en mijn vader voor de ijssalon op de Oudegracht in Utrecht, ca. 1990.
85
Italië

o
Ljubljana
Nederlanders stellen me dikwijls een vraag van het type: 'Ben je met Pasen nog bij
je ouders in Joegoslavië geweest?' of 'Wat wordt bij jullie in Slowakije gegeten?' Ik
laat dan niet zien dat ze me de gordijnen in hebben gedreven. Het is enigszins te
kort door de bocht om te denken dat deze mensen domweg nitwitten zijn. Deels ligt
het ook aan ons, Slovenen, die ons blijkbaar niet duidelijk en zelfverzekerd kunnen
profileren. Ik heb nu een kans en ik ga er gelijk gebruik van maken.
Ik kom dus uit Slovenië, een land dat deel uitmaakte van het voor­
malig Joegoslavië. Slovenië ligt aan de 'zonnige kant van de Alpen', zoals het
poëtisch staat in toeristische folders. Het is een klein land met amper twee miljoen
inwoners, gesitueerd tussen Italië, Oostenrijk, Hongarije en Kroatië. Geografisch
flink verwijderd van Slowakije, waarmee Slovenië vaak wordt verward. Het voor­
malig Joegoslavië en dus ook Slovenië hoorde nooit tot het Oostblok. De Russische
inVloed was gering, vergeleken met Hongarije, Tsjechoslowakije, Bulgarije enz. De
Socialistische Federatieve Republiek Joegoslavië was zoals bijvoorbeeld ook India
en Egypte een van de niet-gebonden landen. Joegoslavië was een multi-nationaal
land; bijna in elke republiek, behalve in Slovenië, waren er gebieden, waar een
87
Slovenië

88
Slovenië
andere natie de meerderheid vormde. Het was een gezellig land tot de dood van lito
in 1980. Oe jaren tachtig waren de crisisjaren. Met de economie ging het steeds
slechter en met de politiek ook. Er ontstonden al schermutselingen in Kosovo. Het
broederschap- en eenheidsgevoel van de Joegoslavische naties werd verpest door
het steeds groeiende centralisme. Daarom besloten Slovenen in het roemrijke
december-referendum in 1990 om zelfstandig verder te gaan. Op 25 juni 1991 ver­
klaart Slovenië zich zelfstandig. Er volgt een tiendaagse oorlog, een tiental mensen
sneuvelt. Maar na die tien dagen trekt het Joegoslavische leger zich terug en kan
het nieuwe land de erkenning van de wereld in vrede opwachten. Gelukkig, want
waren er in Slovenië ook enclaves geweest waar een andere natie in de meerder­
heid was, dan was het waarschijnlijk niet beter afgelopen dan in Kroatië of Bosnië.
Slovenië is nu al elf jaar zelfstandig en van Joegoslavië is niets meer over, zelfs de
naam bestaat officieel niet meer.
In het najaar van 2000 heb ik mijn jonge moederland verlaten en
kwam ik naar Nederland om Nederlandkunde te studeren aan de Universiteit in
Leiden. Dat was al jarenlang mijn droom geweest die ik tot dan toe niet kon waar­
maken. Daarvoor was ik jarenlang met het Nederlands bezig, dat voor mij de
mooiste taal ter wereld is. Maar ik kon nooit officieel een baan krijgen bij het lecto­
raat Nederlands aan de universiteit waar ik regelmatig lesgaf. Ik ben weliswaar
afgestudeerd op pedagogie en sociologie van de cultuur, maar ik heb geen talen
gestudeerd. Het lectoraat Nederlandse taal en cultuur was geen studierichting en
aan het eind kon je dus ook geen officieel diploma behalen. Ik ben in 1990 met het
leren van Nederlands begonnen en was meteen verknocht aan deze lenige, dyna­
mische taal. Later begon ik Nederlandse boeken te lezen en raakte ik in de ban van
de Nederlandse letterkunde. Vervolgens begon ik te vertalen en Nederlands te
onderwijzen. Het laatste vond ik het leukste werk dat bestaat. Helaas moest het les­
geven tot een bijbaantje beperkt blijven. Ik kon twee banen moeilijk met elkaar
combineren, het was zwaar. En op een dag toen ik overal van baalde, verzamelde ik
genoeg moed om de grote stap te maken en mijn leven te veranderen: ik besloot om
naar Nederland te komen en een universitair diploma te behalen. En dat is niet echt
een makkelijke beslissing als je al 31 bent.
Eenmaal in Nederland voelde ik me helemaal geen 'emigrant'. Ik
kwam hier voor hooguit drie jaar. Ik kwam heel doelbewust om te studeren en

o
;-
n
verder niks. Ik heb een onderkomen gekregen bij een vriend en ik ging de eerste dag
al aan de slag. Ik stond er niet bij stil dat ik in een andere cultuurterecht kwam,
alles leek vertrouwd. Ik was immers ook vroeger voor acht maanden in Nederland
geweest, als uitwisselingsstudente_ Maar na een jaar in Nederland begon het tot me
door te dringen dat ik aan het veranderen was. Ik praatte en lachte niet meer zo
hard en mijn lichaamstaal werd minder uitbundig ... Dat stoorde me echter niet, want
ik ging toch vrijwel elke drie maanden naar huis waar ik weer mezelf kon zijn. Mijn
verblijf in Nederland leek aldus meer op een tijdelijke missie en het kwam echt nooit
in me op om contact te zoeken met andere Slovenen. Tenslotte kwam ik naar Neder­
land om mijn Nederlands bij te spijkeren en niet om samen te hokken met mijn
landgenoten. Wel besteedde ik wekelijks veel uren aan de e-mailtjes voor mijn Slo­
veense vrienden. Omdat mijn huisgenoot tevens een heel goede vriend van me is en
omdat ik veel omging met mijn medestudenten, allemaal buitenlanders, had ik hele­
maal geen behoefte aan contact met de Slovenen die in Nederland wonen. Op één
uitzondering na: een vriendin die ik al jaren ken en die sinds een paar jaar in Neder­
land woont. Zo dacht ik al mijn studietijd in Nederland door te brengen; zo snel
mogelijk afstuderen en terug naar Slovenië gaan.
Maar soms maakt je leven als het ware buiten je om een rare wen­
ding en zet het al je plannen op zijn kop: ik werd verliefd. Ik heb nu een hele lieve
Nederlandse vriend en we zijn bijna een jaar serieus bezig. Het zou voor hem heel
moeilijk zijn om naar Slovenië te emigreren, dus bestaat er een heel grote kans dat
ik langer in Nederland zal blijven hangen dan ik had gedacht. Merkwaardig genoeg
hanteer ik altijd deze vage constructie 'langer in Nederland blijven hangen'. 'In
Nederland gaan wonen' krijg ik voorlopig niet gemakkelijk over mijn lippen. Mijn
moederland is Slovenië en daar zijn mijn diepste gevoelens mee verbonden_ Toen
mijn vakantie in Slovenië erop zat, moest ik voor het eerst echt huilen. Voor de eer­
Ste keer besefte ik dat ik straks in allerlei Nederlandse registers als 'allochtoon'
word bestempeld en dat ik wel degelijk emigrant ben.
Het is interessant dat mijn emigrant-zijn op een merkwaardige wijze
Verbonden is met de Sloveense emigratiegolf in de jaren twintig en dertig van de
Vorige eeuw. En het heeft niet eens zozeer te maken met Nederland maar met
Vlaanderen. De belangrijkste reden dat ik me überhaupt met het Nederlands bezig­
houd, heeft te maken met de geschiedenis van mijn familie. Deze geschiedenis gaat
89
Slovenië

90
Slovenië
terug naar het jaar 1930 toen mijn grootvader naar Belgisch Limburg emigreerde.
Als werkloze schilder was hij een van de Slovenen die in het interbellum het land uit
zijn gegaan op zoek naar werk in Noord-Europa. Een jaar later volgde mijn oma hem
met mijn vader die toen één jaar oud was. Ze zouden tien jaar in België blijven. Mijn
vader zou daar opgroeien en naar school gaan, mijn oom zou daar geboren worden.
In de mijnwerkersbuurt van Genk, waar ze woonden, werd er door alle bewoners die
voornamelijk uit Zuid- en Oost-Europa afkomstig waren, een soort pidgin-Duits als
omgangstaal gesproken. Maar de kinderen zoals mijn vader gingen op school bij de
monniken of 'de nonnekes' waar ze Vlaams leerden. Aldus heeft mijn vader Neder­
lands leren praten, lezen en schrijven. Mijn opa werd wegens een longziekte onge­
schikt verklaard voor het werken in een mijn. Aan een andere baan kon hij niet
komen en bovendien brak toen ook de Tweede Wereldoorlog uit. In 1940 keerde het
hele gezin terug naar Slovenië. Oe jaren verstreken en mijn vader kreeg in de jaren
zestig een baan in een hotel. Naarmate het aantal Nederlandse gasten groeide,
pikte mijn vader zijn lang vergeten Vlaams-getinte Nederlands weer op. Hij werd
door de gasten bijna als het achtste wereldwonder beschouwd. Zijn populariteit
boeide me als kind enorm. Als zesjarig kortgerokt bijdehandje riep ik al dat ik Neder­
lands zou leren als ik groter werd. Bijna te gek voor woorden, maar aldus geschied­
de. Ik merkte dat steeds meer Nederlandse kennissen van mijn vader verwachtten
dat ik net als hij Nederlands zou praten. Ik leerde steeds meer leuke Nederlandse
mensen kennen en juist op het moment toen ik mijn studie pedagogie en sociologie
tergend saai begon te vinden, besloot ik om mijn studie op te vrolijken met het
Nederlands. En meer dan tien jaar later beland ik weer in Nederland. Vorigjaar was ik
op zoek naar een passend cadeau voor mijn vader en een Vlaamse vriend van me
zei: 'Je moet hem Oe Ereburgers schenken.' Mijn vader vond het inderdaad een
prachtig boek, de geschiedenis van de Limburgse mijnwerkers 1. Hij kon zichzelf in
de taalloze tabellen vinden, hij herkende de mensen op de foto's, hij zat urenlang
samen met zijn broer in dat boek te bladeren. Ik had het gevoel dat ik hem meer dan
een boek cadeau gaf: van mij kreeg hij tegelijkertijd een weekendretourtje naar zijn
prille jeugd.
Anders dan mijn vader, oom, mijn opa en oma, zijn veel Sloveense
emigranten echter niet naar Slovenië teruggekeerd. Ze zijn in Duitsland, België, maar
ook in Nederland gebleven. In Nederlands Limburg, met name rond Heerlerheide,
waren vroeger ook veel mijnen 2. Ook daar hebben Slovenen als mijnwerkers
1 De Rijck, Van Meulder, e.a., 2000.
2 Brassé en van Schelven, 1980.

it
n
.
.
ie
n
t
er·
J.
ie
in
ik
jan
ijn
ThUis leest mijn vader voor, 1971.
91
Slovenië

92
Slovenië
gewerkt. Zij zijn gekomen in de jaren twintig of dertig van de twintigste eeuw.
75 jaar geleden richtten ze een Sloveense vereniging op, St. Barbara 3. De vereniging
heeft haar naam te danken aan de heilige Barbara, de beschermheilige van mijn­
werkers. Deze vereniging was aanvankelijk bedoeld als opvangnetwerk voor de
mijnwerkers, maar met het verstrijken van de jaren kwamen er ook andere geëmi­
greerden uit Slovenië bij. Het karakter en de doelstellingen van de vereniging waren
voornamelijk om de Sloveense taal, traditie, cultuur en godsdienst te behouden. In
2001 werd de vereniging St. Barbara opgeheven omdat het karakter en de doel­
stellingen ervan verouderd waren. De Sloveense emigranten waren allang geas­
simileerd in de Nederlandse maatschappij. De derde en vierde generatie van de
emigranten kan meestal amper of zelfs geen Sloveens spreken en voor hen is
Slovenië meer een vakantiebestemming dan een tweede vaderland.
Ofschoon de Sloveense vereniging St. Barbara nu niet meer bestaat,
leeft het Sloveens onder deze emigranten voort, zij het in liederen. De activiteiten
van de opgeheven vereniging werden deels overgenomen door twee jongerenvere·
nigingen, beide actief in Limburg: de zangvereniginglvon (de klok oftewel de bel)
en de folkloristische groep Nizozemsko (Sloveens voor Nederland).
Zelf heb ik nooit behoefte gehad om contact op te nemen met die
verenigingen. Net zo min als met de Vereniging voor vrienden van Slovenië, Lipa
(lindeboom). Deze werd in 1991 opgericht, na de onafhankelijkheid van Slovenië.
Lipa publiceert ook een blad met dezelfde naam. De leden zijn meestal echtparen
waarvan de vrouw Sloveense is en de man Nederlander. Deze vereniging heeft min
of meer een sociale taak: de leden komen twee keer per jaar gezellig bij elkaar voor
een picknick.
Ondanks deze verenigingen is de Sloveense gemeenschap geen
hechte gemeenschap. Dat is ook niet zo raar aangezien Slovenen niet in groten
getale naar Nederland emigreerden. We kunnen slechts van één 'emigratiegolf je'
spreken: dat van de mijnwerkers in de jaren 1920. In de jaren vijftig, zestig en
zeventig kwam een aantal Sloveense 'gastarbeiders' naar Nederland, maar van een
emigratiegolf is geen sprake meer. Deze economische migranten waren zo schaars
dat zij geen behoefte hadden aan een vereniging. De laatste decennia emigreren
naar Nederland nog slechts degenen die hun hart volgen. Meestal zijn dat vrouwen
3 De informatie over de Sloveense verenigingen heb ik via de Sloveense ambassade in Den Haag
gekregen.

94
Slovenië
drama's zoals zoveel anderen uit het gebied dat maar enkele honderden kilometers
ten zuiden van Slovenië ligt. Het is niet vreemd dat deze Sloveense nieuwkomers
niet meteen op zoek gaan naar de dichtsbijzijnde vereniging van landgenoten. Ze
hebben eigenlijk weinig behoefte aan een georganiseerde opvang. Ik kan me wel
voorstellen dat je je aanvankelijk met jezelf moet bezighouden.
Als nieuwkomer moet je je aanpassen aan de nieuwe cultuur en
omgeving, je leert de taal, je bent waarschijnlijk pas getrouwd of samenwonend,
straks krijgje misschien een kind dat je leven nog ingrijpender verandert. Dit zijn
allemaal zeer persoonlijke beproevingen. En dan ga je niet op zoek naar wildvreem­
den die toevallig wel je taal spreken. Ik denk dat je eerder steun zoekt bij de mensen
die je achter hebt gelaten: je ouders, je boezemvrienden. Je zoekt steun bij je part­
ner en bij de mensen in je directe omgeving. Het is natuurlijk wel prettig als je
iemand kent die uit Slovenië komt en een aantal jaren in Nederland woont. Soms
heb je een paar aanmoedigende woorden nodig als het heimwee toeslaat, een ande­
re keer kan je een advies goed gebruiken en af en toe heb je gewoon behoefte om in
je moedertaal te kletsen.
Het lijkt alsof de Slovenen in Nederland het niet belangrijk vinden
om het Sloveens te behouden. Naar ik weet worden er geen cursussen Sloveens
speciaal voor de tweede of latere generatie kinderen georganiseerd. De mensen
organiseren zich niet om het Sloveens te behouden en dat vind ik jammer. AI na
twee jaar verblijf in Nederland merk ik bij mij namelijk de verschijnselen van taal­
verlies. Soms kan ik gewoon niet zo gauw op het juiste woord komen als ik met mijn
moeder spreek via de telefoon. De Nederlandse woorden en uitdrukkingen dringen
zich op. Soms is het alsof mijn lievelingstaal mijn moedertaal aan het verdringen is.
Ik troost me met het idee dat ik me zo intensief met het Nederlands bezig houd dat
ik geen moeite meer doe om mijn hoofd te pijnigen met: hoe zou ik dit nou in het
Sloveens kunnen omzetten. Als ik straks met mijn studie klaar ben, wie weet, kan
ik dan meer vertalen en wordt mijn Sloveens niet zo brutaal door het Nederlands
weggepest. Maar ik vrees dat het toch niet zo zal zijn, nu ik langer in Nederland blijf
hangen.
Eén ding is zeker: een taal moet je koesteren als je wilt dat die blijft
leven. Daar moet je moeite voor doen. Gelukkig zijn er tegenwoordig meer mogelijk-

96
Slovenië
de 'geheime' taal niet hanteren uit angst dat ik asociaal overkom. Sommige mensen
overwegen om hun kinderen voor een langere periode in Slovenië te laten ver­
blijven. Maar dat kan je alleen doen als je daar betrouwbare mensen kent die je kind
goed kunnen opvangen. Mijn ouders zijn bijvoorbeeld hartstikke betrouwbaar, maar
ze zijn al boven de zeventig. Andere Sloveense emigranten overwegen om een
Sloveense oppas over te laten komen ... Maar het is altijd wat met een oppas.
Ik denk dat ik er alles voor over zou hebben om aan mijn kinderen het
Sloveens over te brengen. Soms vergeet ik echter dat deze kinderen, als ik ze krijg,
Nederlanders zouden zijn en geen Slovenen. Wij Slovenen hebben iets met onze taal
die eeuwenlang onderdrukt werd en soms zelfs verboden. Wat dit betreft hebben we
iets weg van Vlamingen en hun relatie tot hun moedertaal. Slovenen zijn, zoals Vla ­
mingen, zeer puristisch. Er worden weinig vreemde woorden toegelaten tot de offi­
ciële woordenschat. Alle technische termen worden in het Sloveens vertaald en dat
levert soms zelfs kleine relletjes op. In de spreektaal is het gebruik van vreemde
woorden wel groot, maar het geschreven woord blijft Sloveens. In Slovenië peinzen
ze er niet over om voortgezet onderwijs gedeeltelijk in het Engels te laten verlopen,
zoals in Nederland wel eens wordt voorgesteld. In Slovenië worden ongrammaticale
structuren minder gauw tot het algemeen beschaafd Sloveens toegelaten. In Neder­
land wordt er niet zo nauw gekeken op fout taalgebruik en menige taalkundige
beaamt dat in de toekomst 'hun hebbe gelijk' grammaticaal correct zou zijn.
Nog op een ander punt lijken Slovenen op Vlamingen: ze zijn trots op
hun taal en ze hechten er een grote emotionele waarde aan. De taal is voor ons bij
uitstek een bouwsteen van onze culturele identiteit. Je bent Sloveen omdat je het
Sloveens spreekt. Bij Nederlanders is dit anders omdat zij eigenlijk nooit voor hun
taal hebben moeten vechten. De periode waarin Nederlanders echt trots op hun taal
waren dateert uit de 16de en l?de eeuw toen ze oorlog voerden met de Spanjaar­
den. Toen was er een situatie van 'wij' tegenover 'zij'. 'Wij' als Nederlandsspreken­
den, protestants en de bewoners van een republiek. 'Zij' als Spaanssprekenden,
katholiek en de bewoners van een monarchie. Dat is inmiddels eeuwenlang geleden.
Maar tegenwoordig is er weer iets van deze 'wij' tegenover 'zij' situatie te merken.
'Wij' als autochtonen en 'zij' als allochtonen. Nu vindt de Nederlandse overheid het
Nederlands weer belangrijk en moeten de nieuwkomers de taal Ieren. Het was fout
om de gastarbeiders die in de jaren zeventig uit de Turkse en Marokkaanse dorpen

98
Slovenië
kunnen wandelen en hen de namen van de bomen leren zoals mijn vader die mij
vroeger leerde. Goed, misschien zal ik met de tijd ook leren relativeren, iets waarin
Nederlanders geweldig zijn en Slovenen wat minder. Enfin, mijn kinderen zouden
in plaats van de bomen onderscheid kunnen maken tussen tuin-, sperzie- en
snijbonen.
Omdat ik me onophoudelijk met de taal bezig houd, hoop ik in de
toekomst Nederlandse les te kunnen geven. En ik hoop dat ik mensen zal kunnen
overtuigen dat Nederlands een mooie taal is, ondanks de 'rochelende' klanken. En
dat het de moeite waard is om Nederlands te leren, ook al is het geen wereldtaal.
Tussen haakjes: deze verdeling tussen een wereldtaal en een niet-wereldtaal vind ik
trouwens zo suf; alsof talen zoals het Nederlands en Sloveens uit het heelal geslin­
gerd zijn. Hoe dan ook, ik hoop dat ik binnen een jaar afstudeer en aan een baan
kom. Dat zijn mijn plannen voor de toekomst hier. Ik wijd mijn leven voorlopig aan
mijn twee grote liefdes: mijn vriend en de taal. Verder vind ik het moeilijk om ook
maar iets zinnigs te zeggen over de toekomst van de Sloveense gemeenschap. De
trend is in ieder geval niet gunstig om al de genoemde redenen. Als de Sloveense
gemeenschap ooit hechter zou zijn, dan zal dat te danken zijn aan een enkele
enthousiasteling, maar die moet waarschijnlijk nog een Nederlandse man ont­
moeten, die zich niet laat overhalen om in Slovenië te wonen.

in
l ik
in-
e
99
Slovenië

Padua 0
VOlgens de door de overheid bepaalde definitie behoor ik tot de groep allochtonen in
de Nederlandse samenleving. Ondanks het feit dat ikzelf altijd in Nederland ge­
WOond heb, de Nederlandse nationaliteit bezit en buiten elk achterstandsbeleid val,
ben ik hierdoor onderdeel van een etnische minderheid. Werkgevers zijn altijd heel
blij met mij: weer een buitenlander aangenomen. Dat mijn persoonlijke beleving hier
ver Van afstaat doet er niet toe, voor hen geldt alleen de formele werkelijkheid. Zo
halen ze het wettelijk gestelde quotum allochtonen wel. ..
Op het eerste gezicht kom ik uit een gewoon Nederlands midden­
klassegezin. Mijn vader heeft sociologie en filosofie gestudeerd en werkt bij de
sociale dienst in Rotterdam. Mijn moeder heeft de pabo gedaan en werkt in het
onderwijs. Samen hebben ze vier kinderen, drie meisjes en een jongen, waarvan ik
de oudste ben. We zijn traditioneel Nederlands opgevoed. Thuis spraken we Neder­
lands, aten we Nederlands en gingen we om met Nederlanders. Echter, mijn vader
kOmt oorspronkelijk uit Kroatië. Tijdens een vakantie van mijn Nederlandse moeder
In dat land hebben ze elkaar ontmoet en na een aantal jaar besloten ze te trouwen
en zich in Nederland te vestigen.
101
Kroatië

102
Kroatië
Mijn gedeeltelijke buitenlandse afkomst is niet aan mij te zien ofte horen, ik heb
een oer-Nederlandse voornaam en ook mijn achternaam is niet bijzonder exotisch.
Dat mijn vader uit Kroatië komt speelt voor mij wel een rol, maar geen allesover­
heersende. Zelf is hij is er altijd wel zeer mee bezig geweest; in sociale contacten,
maar ook op een hoger 'gemeenschapsniveau'. Echter, dat is altijd voornamelijk een
persoonlijke aangelegenheid gebleven. Zo zat hij in het bestuur van de Joego­
slavische club in Den Haag en is zich later, toen Kroatië onafhankelijk werd, gaan
bezighouden met het organiseren van de Kroaten op lokaal en zelfs nationaal
niveau. Voor mij persoonlijk was de belangrijkste manifestatie van mijn Kroatische
achtergrond tijdens mijn jeugd voornamelijk de zomervakantie en soms ook de
vakanties rond Kerst en Pasen, die we elk jaar volledig doorbrachten bij mijn
Kroatische familie. Deze bezoeken waren een vaststaand gegeven waar mijn vader
slechts van afweek toen het door de burgeroorlog begin jaren negentig echt te
gevaarlijk werd om naar Kroatië af te reizen. Mijn geringe kennis van het Kroatisch
heb ik voornamelijk aan deze familiebezoeken te danken. De door de plaatselijke
Joegoslavische club georganiseerde DEl[-lessen die ik gedurende een aantal jaar
elke zaterdagochtend volgde, konden hier niet veel aan bijdragen. Deze gingen
namelijk uit van een reeds goede beheersing van de taal en die was bij mij nog verre
van aanwezig.
Mijn Kroatische achtergrond is voor mij ook nu nog met name een privé-zaak, het
blijft binnen de familie. Met anderen praat ik er zelden over, al vind ik het soms wel
eens leuk er 'interessant' mee te doen. Als buitenlander of minderheid zie ik mezelf
echter totaal niet en wanneer mensen me daarop aanspreken reageer ik meestal
erg afwijzend. Ik heb me altijd Nederlander gevoeld, ook toen ik een paar jaar gele­
den nog slechts de Kroatische nationaliteit had. Nederlander met iets extra's, dat
wel, maar zeker geen allochtoon. Dat ik dit wel degelijk ben, ontdekte ik pas toen
aan het begin van mijn studie sociologie een studiegenoot kwam aanzetten met
een stroomschema dat veel weg had van de indeling in tariefgroepen op een loon­
belastingverklaring. Alleen ging het hier om een ordening naar bevolkingsgroepen
op basis van 'banden' met het buitenland, kortom allochtoon-zijn. Allochtoon ben je
in Nederland als je een buitenlandse nationaliteit hebt, in het buitenland geboren
bent of minstens één ouder hebt die in het buitenland geboren is. Binnen deze
definitie pas ik dus ook, ontdekte ik tot mijn ontzetting.
Sindsdien ben ik steeds opnieuw met dit feit geconfronteerd en elke keer krijg ik er
'de kriebels' van. Steeds vraag ik me af wat ik er mee moet. Aan de ene kant heb ik
te
al
rn
ar
z(
S;
Or
SI
SI
Vv
el
s;
te
h
é
n
d
d

te veel allochtone trekjes om volledig Nederlander te zijn, maar om een 'echte'
h. allochtoon te zijn ben ik weer te Nederlands. Ik kan mezelf niet goed plaatsen en dat
Ier
t
h
el
rre
elf
-
er
ik
maakt het er niet makkelijker op. Vragen als 'ben ik echt zo afwijkend, hoe zit dit bij
anderen en waar hoor ik dan wel thuis', komen steeds weer in mij op. Hieronder een
Zoektocht naar een aantal mogelijke antwoorden.
Immigratie en de als gevolg daarvan in Nederland wonende groep
allochtonen is vandaag de dag een 'hot item'. De belangstelling voor deze kwestie is
de afgelopen jaren flink toegenomen en gaat gepaard met sterke negatieve associa­
ties. Onder een groot"deel van de Nederlandse bevolking is een verzet opgekomen
tegenover migranten en hun nakomelingen; ze zijn synoniem geworden voor alles
'Nat mis zou zijn in de maatschappij. Het feit dat ze niet volledig in de Nederlandse
samenleving assimileren is in de ogen van veel autochtonen oorzaak van deze
problemen. Een hele bevolkingsgroep wordt hierbij gestigmatiseerd en als vreemd
en ongewenst beschouwd. Het algemene beeld is dat van de Turkse vrouw met
hOOfddoek, die zich volledig afzijdig houdt van de Nederlandse samenleving of de
onhandelbare Marokkaanse jongen die relschoppend door het leven gaat. Dit zijn
Sterke stereotypen die geen recht doen aan de bedoelde etnische groepering, laat
Staan de allochtone gemeenschap in totaal. Turken en Marokkanen vormen welis­
'Naar de grootste migrantengroepen met relatief de meeste minderheidskenmerken
en de grootste sociale, culturele en economische afstand tot de Nederlandse
samenleving, ze zijn niet als model te zien. Afgezien van de bewering dat alloch­
tonen hét maatschappelijk probleem bij uitstek zijn door het in stand houden van
hun eigen etnische identiteit, is het sterk de vraag of er wel van dé allochtoon en
één allochtone gemeenschap gesproken kan worden.
In het dagelijks spraakgebruik is een allochtoon een vreemdeling,
iemand die niet in Nederland geboren is, de Nederlandse nationaliteit niet heeft en
niet in de Nederlandse samenleving is ingevoerd, kortom geen Nederlander is. Voor
de eerste generatie immigranten gaat dit grotendeels nog op, al zijn de verschillen­
de etnische groepen ook niet zomaar over één kam te scheren, voor hun nakome­
lingen wordt het al een stuk ingewikkelder. Door huwelijken met autochtonen,
naturalisatie of simpelweg een langdurig verblijf in Nederland is er een groep alloch­
tonen ontstaan die formeel onder deze uniforme benaming valt, maar in de praktijk
een grote diversiteit vertoont. Voor de tweede en onder sommige groepen
103
Kroatië

106
Kroatië
De meesten van hen zijn via wervingsacties van Nederlandse of Joegoslavische
bedrijven uitgezonden, een klein deel is op eigen initiatief gekomen. Velen zijn na
een paar jaar teruggekeerd naar het land van herkomst, maar daarnaast zijn ook
een groot aantal Joegoslaven in Nederland blijven wonen.
De Kroatische arbeidsmigranten zijn zodoende doorgaans allang in Nederland. De
meesten zijn getrouwd met een partner uit het thuisland, soms wel uit een andere
voormalig Joegoslavische deelrepubliek, en een enkeling met een Nederlander. Ze
hebben zich hier gevestigd met hun gezin en een bestaan opgebouwd. Over het
algemeen hebben ze een lage opleiding en doen ze relatief laaggeschoold werk,
mannen doorgaans in de (zware) industrie. Derhalve zijn er grote concentraties
Kroaten in met name de Randstad en Midden-Nederland. Op deze plaatsen zijn
hechte etnische netwerken ontstaan waarin Kroaten in een beperkte omgeving van
familie, vrienden, buren en kennissen leven. De sociale cohesie onder deze groep
is over het algemeen zeer sterk. Rotterdam spant daarin de kroon met tal van
Kroatische bedrijven, instellingen en organisaties als sportclubs, gezelligheids­
verenigingen, politieke bewegingen, eigen media en dé Kroatische kerk. Zo is het
mogelijk in een min of meer etnisch isolement te leven en de Nederlandse samen­
leving buiten de deur te houden. Met name de volwassenen hebben mede hierdoor
een zeer sterke binding met het land van herkomst waar ze dan ook geregeld naar
toegaan. Het liefst zouden ze hun oude dag slijten op de plek waar ze geboren zijn,
maar ondanks dat zijn de meeste Kroatische arbeidsmigranten wel ingesteld op een
leven in Nederland en hebben ze zelden concrete plannen om terug te keren.
Als tweede is er een, veel kleinere, categorie Kroaten die zich in
Nederland gevestigd heeft als gevolg van een huwelijk met een Nederlandse echt­
genoot. Deze groep wordt gewoonlijk niet als zodanig onderscheiden, maar in mijn
eigen omgeving ken ik een aantal van deze gevallen en de ervaring leert dat ze
sterk verschillen van de arbeidsmigranten, ondanks dat ze in dezelfde periode naar
Nederland gekomen zijn. Meestal zijn de relaties waar deze huwelijken uit voort­
komen ontstaan als vakantieliefdes waarin het doorgaans een Nederlandse vroUw
en een Kroatische man betreft. De meesten van deze gemengde stellen kozen
ervoor in Nederland te gaan wonen omdat de economische omstandigheden hier
beter zijn en de eventuele kinderen hier meer kansen hebben.
In de invulling van hun etnische identiteit verschilt de groep Kroaten die getrouwd
is met een Nederlandse van de arbeidsmigranten. Hoewel ze niet minder gebonden
z
J
s
s
e
z
P
T
s

108
Kroatië
De oprichting van de Kroatische Vereniging in Den Haag, 1992.
v

katholieke geloof. Zo blijft het land van herkomst nog in hoge mate hun oriëntatie­
punt en verloopt het inburgeringsproces onder de volwassen vluchtelingen vaak
Zeer langzaam.
Zoals gezegd en hierboven beschreven, is er met enige moeite toch
een relatief goed beeld van de eerste generatie Kroaten in Nederland te krijgen. Dit
geeft gedeeltelijk antwoord op de vraag wie ik ben, maar lost mijn identiteitscrisis
nog niet op. In feite begint die hier pas. Mijn 'problemen' zijn namelijk een typische
tWeede generatie-kwestie.
Nederland kent bijna drie miljoen allochtonen waarvan ruim 1,4 miljoen van de twee­
de generatie. Verreweg de meesten van hen zijn in Nederland geboren en het overige
deel is hier op jonge leeftijd komen wonen. Bijna eenderde komt uit een gemengd
gezin waarvan één ouder een buitenlandse afkomst heeft en de ander een Neder­
landse. Hierin verschillen ze sterk van hun ouders. De tweede generatie wordt van
kleins af aan vertrouwd gemaakt met de Nederlandse samenleving en heeft deze
Ondanks hun [deels) buitenlandse achtergrond meestal als eerste referentiekader.
Dat wil echter niet zeggen dat de banden met de etnische basis helemaal worden uit­
geWist, in tegendeel. Ook de tweede generatie zoekt naar mogelijkheden om binnen
de Nederlandse maatschappij hun [gedeeltelijk) uitheemse origine te uiten.
Oe band die de tweede generatie doorgaans heeft met het land van herkomst is niet
zOmaar van hun ouders afte leiden. Zeker naarmate men ouder wordt of langer in
Nederland is, een eigen weg gaat zoeken en de Nederlandse samenleving hier het
uitgangspunt van is, gaat men een eigen invulling geven aan de etnische identiteit.
DOorgaans kijken de kinderen van migranten heel anders aan tegen hun allochtoon­
Zijn dan hun ouders, voor wie het land van herkomst vaak het vanzelfsprekende uit­
gangspunt is, ook al zijn ze vertrouwd met de Nederlandse maatschappij. De
tweede generatie kent zo een zeer grote verscheidenheid in beleving en ambiva­
lentie ten aanzien van de etnische identiteit. Dit is veel minder een gegeven, maar
zeker voor de jongeren iets waar ze voor kunnen kiezen, iets wat distinctiemiddel
kan Zijn. Voor enkele jongeren is het nauwelijks van betekenis, anderen hebben nog
Wel een vage notie van etnische identiteit, maar nauwelijks meer een binding met
het land en de daar wonende familie. Sommigen vormen het tot een soort hobby die
ze in de privé·sfeer uitleven en enkelen maken hun etnische achtergrond tot heuse
levensstijl waarin ze een diepe band met het 'thuisland' ontwikkelen en er soms
zelfs gaan wonen. Een aantal elementen is hierbij van groot belang zoals de
109
Kroatië

110
Kroatië
migratiegeschiedenis, opleiding en het beroep c.q. de sociaal-economische status,
de toegankelijkheid en beschikbaarheid van een etnisch netwerk en de waarde van
het herkomstland en de daar wonende familie. Onder de tweede generatie in het
algemeen, en Kroaten in het bijzonder, bestaan zodoende vele variaties en mogelijk­
heden en wordt het antwoord op de vraag 'wie ben ik' weer een stukje complexer.
Zoals gezegd zijn er naar mijn idee drie migrantengroepen onder de
in Nederland wonende Kroaten met elk hun eigen reden van komst: werk, huwelijk
met Nederlandse partner en de burgeroorlog in het voormalig Joegoslavië. Elk heb­
ben ze verschillende kenmerken die niet alleen doorwerken in hun eigen etnische
beleving, maar ook in die van hun kinderen.
Vluchtelingen, ook de tweede generatie, lijken in dit opzicht sterk op de eerste gene­
ratie arbeidsmigranten. De meesten zijn hier pas op latere leeftijd gekomen en heb­
ben al een aanzienlijk deel van hun jeugd in Kroatië of Bosnië-Herzegovina achter
de rug. Hoe sommigen zich ook storten op het opbouwen van een bestaan in Neder­
land, een opleiding gaan volgen e.d., vaak is de binding met het achtergelaten land
nog zeer sterk. Via de familie hebben ze doorgaans een vriendengroep opgebouwd
met 'lotgenoten' en kinderen van eerdere Kroatische migranten. Het feit dat ze nog
niet zo diep ingeburgerd zijn en de taal nog niet zo goed spreken, zorgt voor een
gering aantal contacten met Nederlanders, ten minste in de privé-sfeer. Naarmate
ze langer in Nederland verblijven beginnen ze steeds meer op de nakomelingen van
de 'oude' Kroatische migranten te lijken, maar tegelijkertijd zijn ze ook de groep die
mogelijk gaat zorgen voor een derde generatie Nederlandse Kroaten.
De kinderen van de 'oudere' immigranten zijn hier al langere tijd en
zijn dus beter dan de jonge vluchtelingen op de Nederlandse samenleving inge­
speeld. Echter, vele Kroatische jongeren en jongvolwassenen hebben doorgaans,
net als hun ouders, stevige banden met hun Kroatische achtergrond. Ze spreken de
taal goed, zijn doordrongen van de cultuur en zoeken elkaar vaak op. In Rotterdam
zijn er kinderen die geheel opgroeien in een Kroatische omgeving van familie, vrien­
den, buren en bekenden. Onder de tweede generatie bestaan zo eveneens hechte
netwerken van Kroaten, al hebben de meeste kinderen en jongeren ook contacten
met Nederlanders, met name via school.
Naarmate de Kroatische jongeren ouder worden en ze een eigen leven los van hun
ouders gaan opbouwen verandert vaak de houding die ze hebben ten opzichte van

3,
ijk-
Je
b-
b-
er-
J
J
g
n
e
Je
hun etnische identiteit. Jongeren met een lage opleiding die relatief laaggeschoold
werk doen blijven vaak binnen hun kleine kring van familie en vrienden uit hun
jeugd verkeren en bouwen weinig contacten op met Nederlanders. Ook gaan ze zelf­
standig naar het land van herkomst en beperken ze zich daarbij vaak niet tot de
plaatsen waar de familie woont. Hun etnische identiteit blijft dus de basis, het is een
vanzelfsprekend gegeven waar ze nauwelijks over nadenken. Sommigen van deze
tweede generatie Kroaten komen zelfs in een breder 'allochtoon' netwerk. Met name
in de grote steden en concentratiegebieden als Rotterdam en Amsterdam zijn er
Veel sociale contacten tussen Kroaten, Turken, Marokkanen en andere ex-Joego­
slaven. Hierin verschillen ze sterk van hun ouders, voor wie dit onmogelijk is en die
er vaak ook met een schuin oog tegenaan kijken. Maar ondanks dat deze jonge
Kroaten het allochtoon-zijn als belangrijk uitgangspunt hebben, staan ze wel ster­
ker dan hun ouders in de Nederlandse samenleving, ze draaien er volop in mee en
Weten er goed hun weg. Op het privé-terrein, waar ze het meest verkeren, geldt
hun etnische identiteit, maar naar buiten is men op de Nederlandse maatschappij
ingesteld.
Onder kinderen van Kroatische arbeidsmigranten die niet in of dichtbij een 'concen­
tratiegebied' als Rotterdam wonen is dit patroon van andere aard. Ze kunnen hun
etnische identiteit veel minder uitleven, al is die er meestal wel. In het uiten van
deze binding vervallen ze dan vaak in symboliek. Een ander geval zijn de jongeren
uit Kroatische gezinnen die zich als ze ouder worden langzaam losmaken van hun
aChtergrond door het volgen van een hogere opleiding. Hierin komen ze steeds meer
in aanraking met Nederlanders en ondergaan ze een soort 'bewustzijnsverandering'
waarin hun etnische identiteit en Kroatische netwerk minder een vanzelfsprekend
gegeven worden, maar een punt van discussie. Dit wordt nog sterker als door hun
opleiding of latere werk ook een fysieke afstand ontstaat. Voor sommigen draait het
erop uit dat ze vrijwel hun hele etnische identiteit loslaten en er alleen nog als ze bij
hun ouders langskomen of tijdens de sporadische bezoeken aan de familie in
Kroatië uiting aan geven. Anderen creëren twee verschillende sociale werelden,
één waarin ze met Nederlanders omgaan en slechts een enkele keer hun etnische
aChtergrond laten blijken en één waarin ze uiting geven aan hun Kroatische af­
kOmst in de omgang met familie en vrienden uit die groep. Weer anderen zijn alleen
in het openbaar 'Nederlands' en richten hun verdere leven volledig in naar hun
etnische identiteit. Daarin zijn ze doorgaans zeer actief in Kroatische organisaties
en Verenigingen. Voor sommigen is dit voornamelijk een 'hobby' in de privé-sfeer,
111
Kroatië

112
Kroatië
anderen voeren dit ver door en maken het allochtoon zijn een belangrijk punt in hun
bestaan. De specifieke Kroatische afkomst valt dan gedeeltelijk weg tegen de
achtergrond van de algemene 'minderhedenvertegenwoordiging'.
Het voorgaande geeft een goede beschrijving van de tweede gene­
ratie Kroaten in Nederland en de manier waarop ze met hun etnische identiteit
omgaan. Maar zijn hiermee mijn vragen beantwoord en is dus mijn identiteitscrisis
opgelost? Ja en nee. Ja, ik herken mijzelf en mijn situatie in vele aspecten van de
tweede generatie zoals hierboven beschreven, maar toch ontbreekt er nog iets. Het
laatste stukje van de puzzel ligt nog niet op z'n plaats. Mijn 'gespleten persoonlijk­
heid', half Nederlands, half Kroatisch, heeft nog een andere oorzaak.
Zoals ik al zei maken gemengde huwelijken, tussen autochtonen en allochtonen,
naar mijn idee een groot verschil en dat geldt met name voor de tweede generatie.
Doordat een ouder van Nederlandse afkomst is, groeien de kinderen echt 'in' de
Nederlandse samenleving op en zeker als de vader de Kroatische partij is, krijgen ze
een volledig Nederlandse opvoeding. Ze kennen vaak wel een etnisch besef maar
krijgen dat in hun ontwikkeling veel minder mee dan de kinderen van arbeidsmi­
granten. Zo hebben ze dikwijls een gebrekkige kennis van de taal en doorgaans ook
nauwelijks Kroatische vrienden. Dit onderscheidt ze zowel van de kinderen van vol­
ledige migrantengezinnen, waarbij ze niet voor vol worden aangezien, als van de
Nederlandse kinderen, voor wie ze toch iets 'anders' hebben. Hierdoor is er voor hen
geen gegeven etnische identiteit en wordt het veel meer dan bij de kinderen van
arbeidsmigranten iets wat ze zelf moeten uitzoeken. Dat dit niet gemakkelijk is heb
ik zelf ondervonden.
Voor de kinderen uit Nederlands-Kroatische gezinnen is het traditionele familie­
bezoek dat minstens elke zomervakantie wordt afgelegd van groot belang in hun
etnisch besef. Bij hun Kroatische ouder draait hier vrijwel alles om, het liefst gaan
ze zo vaak en zo lang mogelijk. Als kind is dat ook voor de tweede generatie vanzelf­
sprekend en worden er geen vragen gesteld, het hoort er nu eenmaal bij . Echter,
naarmate ze ouder worden, moeten ze er zelf zin en invulling aan gaan geven. Een
enkeling vindt niks tijdens de vakanties in Kroatië en heeft er zodoende niks mee
in het dagelijks leven. Bezoeken aan de familie worden nog wel afgelegd, maar
sporadisch en dan met name uit plichtsbesef. Echter, voor de meesten is juist het
tegenovergestelde het geval. Ze vinden nut en betekenis in een sterke band of
goede relatie met de familie, de contacten met vrienden en kennissen ter plaatse

114
Kroatië
naar 'zichzelf', is zo'n gemengde afkomst niet makkelijk in hun plaatsbepaling in de
samenleving. Willen ze iets met hun Kroatische achtergrond doen, dan moeten ze
er echt naar gaan zoeken en hierbij krijgen ze dan ook nog vaak te maken met een
afwijzende of tegenwerkende houding van Nederlanders.
Ondanks de verschillen binnen de tweede generatie Kroaten in
Nederland is er een plek waar ze bij elkaar komen en allemaal één zijn: het internet.
Er zijn diverse Nederlands-Kroatische internetpagina's die vrijwel allemaal gerund
worden door leden van de tweede generatie. Ook hun bezoekers zijn voornamelijk
jonge Nederlandse Kroaten; kinderen van vluchtelingen, arbeidsmigranten en
gemengde gezinnen in gelijke mate. De meeste pagina's zijn in het Nederlands, al
zijn er enkele die tweetalig zijn. De onderwerpen die op deze pagina's aan bod
komen geven goed weer wat de tweede generatie bezighoudt en waar ze ook een
onderlinge verbondenheid in vinden. Kroatië is dan wel het hoofdonderwerp, het
gaat daarin voornamelijk over de amusementswaarde van het land: de mooie pIek­
jes om op vakantie te gaan, het lekkere eten, de leuke muziek etc. Nieuws uit
Kroatië wordt wel gemeld, maar voor de meeste bezoekers blijkt de alledaagse
sociale, economische en politieke situatie in het 'thuisland' nauwelijks echt belang­
rijk te zijn. Nederlanders die de forums bezoeken halen de verhouding tussen de
verschillende groepen ex·Joegoslaven wel eens aan waarop vervolgens een discus­
sie ontstaat, maar zelf beginnen ze er zelden over. In tegenstelling tot veel van hun
ouders waar het in onderling gezelschap een geliefd gespreksonderwerp is. Wat wel
weer in trek is onder de jongeren zijn berichten over de verdiensten van Kroaten,
met name op het gebied van sport. De verrichtingen van nationale helden als de
tennisser Goran Ivanisevié worden ook door Kroaten in Nederland op de voet
gevolgd.
De websites zijn voor de tweede generatie Kroaten, zeker voor de jongeren die zich
voornamelijk op de Nederlandse samenleving richten en hun Kroatische achter­
grond nauwelijks openbaren, een plek waar ze een stukje van zichzelf vinden en
zich er ongestoord mee kunnen uitleven. Het internet heeft zo een belangrijke func­
tie gekregen bij het vinden van een invulling voor de etnische identiteit en biedt
voor een groep tweede generatie allochtonen een alternatief voor de hechte, beslo­
ten netwerken waar veel van hun ouders in verkeren. Op het net kunnen ze Kroaat
zijn, informatie opdoen over hun afkomst en contact met elkaar onderhouden,
terwijl ze er in het dagelijks leven niet zo sterk mee verbonden zijn. In het geval van