613_FM 613 (maart 2011)_p12-p17.pdf - Filmmagie

More documents

Recommendations

Info

Dat balletfilm BLACK SWAN je als kijker knock out slaat – en de legendarische klassieker The Red Shoes van Powelll en Pressburger evenaart – heeft alles te maken met die verscheurdheid tussen gruwel en schoonheid en met de intensiteit van deze subjectieve trip door een schizofrene creatieve geest. Dit macaber sprookje over een ballerina die evolueert van een verlegen meisje naar een psychotische diva betovert én terroriseert de kijker met nu eens droomachtige en dan weer realistische scènes. Een pijnlijk dansmelodrama slaat om in een akelige horrorthriller terwijl de lijn tussen realiteit en hallucinatie vervaagt. Aronofsky transformeert het conventionele ‘leven vs. kunst’-conflict en de clichématige protagonisten van het ‘putting on a show’-stramien in een viscerale zoektocht naar extase van een perfectioniste in de ban van verlangen (naar seksualiteit en identiteit). Daar waar The Wrestler identificatie koppelde aan een objectieve blik op de louterende kruisgang van worstelaar-opretour Mickey Rourke, dwingt BLACK SWAN identificatie af met een subjectieve blik door de soms rode oogjes van een fysiek en geestelijk lijdende Natalie Portman. Zij speelt Nina, een balletdanseres die de hoofdrol in het Zwanenmeer van Tchaikovsky krijgt omdat ze de ideale ‘witte zwaan’ (prinses Odette) is, al twijfelt choreograaf Thomas Leroy of ze ook de ‘zwarte zwaan’ (tovenaarsdochter Odile) aan kan. Tot ze in zijn lip bijt wanneer hij probeert haar te kussen. Thomas moedigt Nina aan om haar seksualiteit te ontdekken en zichzelf te verliezen in de rol. “Ga naar huis en raak jezelf aan” is zijn eerste raad. Gevolgd door “de enige persoon die in je weg staat is jezelf, vergeet haar”. Wat ze heel letterlijk doet. Het levert Nina vuur, waanzin, een staande ovatie en een theatrale apotheose op. BLACK SWAN opent quasi-documentair met realistische beelden van ballettraining, pijnlijke voeten, beschadigde spitzen en gespleten teennagels. Maar naarmate Nina ontdekt dat discipline en oog voor detail niet volstaan, verandert de filmstijl. Het feit dat Nina chaos en driften omarmt maar tegelijk angst heeft voor wat ze losmaakt wordt vertaald in zenuwachtige beelden opgenomen door een handgehouden camera temidden de actie. Maar ook in een spel van licht en donker, schaduwen en reflec- ties, dat in een grijs gesloten universum de donkere zijde van Nina’s onevenwichtige geest benadrukt. Terwijl haar paars-witte slaapkamer symbool staat voor de kinderlijke wereld waarin moeder Erica Nina verstikt. Tijdens metroritten en oefensessies blijft Nina geïsoleerd en eenzaam. Nooit veilig en steeds omringd door dubbelgangers. Of is het door mensen op wie ze de andere kant van haar persoonlijkheid projecteert? Want Aronofsky cast de vrouwenrollen zo dat iedereen op elkaar lijkt, waardoor archetypes in elkaar overlopen. Er is de mislukte danseres (controlezieke Erica), de sensuele rivale (doublure Lily) en de oudere ster (ex-vedette Beth). Nina wordt achtervolgd door haar eigen reflectie – waardoor BLACK SWAN meer Vertigo dan All About Eve wordt en de spiegelobsessie van The Red Shoes een nieuwe twist geeft – terwijl ze ongekende aspecten van haar persoonlijkheid projecteert op anderen. Ze belandt in een neerwaartse spiraal van paranoïde hallucinaties die gepaard gaan met lichamelijke transformaties, wisselende gezichten en geruilde kleding. We zijn beland in een surrealistisch gruwelsprookje dat de dreiging, verwarring maar ook opwinding die Nina voelt tastbaar maakt. Nina is een vrouw die worstelt met lichamelijke onvolmaaktheid, angst voor ouderdom en mannelijke verwachtingen. Ze is vooral ook een perfectioniste die zichzelf beschadigt. Mede door haar groeiende waanzin wordt ze de volmaakte ‘black swan’ maar het applaus van het publiek gaat eigenlijk naar een monster. Nina fantaseert zo sterk over seks en agressie dat ze droomt over een moord, zichzelf een fatale messteek toedient en heel gepast tijdens de opvoering sterft. Net daarvoor transformeert ze al dansend in een zwarte zwaan en bereikt ze zo een vorm van extase. “Ik was perfect” mompelt ze glimlachend terwijl het leven uit haar glijdt. Die perfectie bereikte ze door virtuositeit te koppelen aan bezieling, controle aan chaos. Het is voor haar de prijs (pijn, isolement, dood) waard. Heel haar leven werkte ze immers naar die extatische triomf toe. Zoals veel artiesten verlangde ze naar de euforische staat van een ‘perfecte vertolking’ die van haar een legende zou maken. De dood is daarbij geen schrikbeeld. Falen, uitgerangeerd worden en nooit gren- COVERSTORY zen verlegd hebben zijn dat wel. Nina’s uitdovend leven is dan ook een ‘perfect’ einde van dit grimmig melodrama. Het Zwanenmeer werd het verhaal van de film. Nadat balletmuziek en drama crescendo samenvloeien valt het doek. Niet voor het eerst gebruikt Darren Aronofsky een obsessieve zoektocht naar perfectie, naar het absolute, als narratieve motor. De worstelaar van The Wrestler en de adolescenten van Requiem for a Dream proefden de extase, de studenten van Pi en de wetenschapper van The Fountain zochten respectievelijk de formule die het universum vat en een remedie om een stervende vrouw te redden. In BLACK SWAN botsen de Amerikaanse Droom (wil om te winnen) en de Amerikaanse Nachtmerrie (angst om te verliezen) terwijl creatieve en destructieve krachten versmelten. Aronofsky plaatst het perfectionistische individu centraal zonder er een 'slachtoffer’ van te maken. Een gestresseerde en uitgeputte Nina ziet overal dreiging en concurrentie maar zij en haar eigen ambities vormen het grootste gevaar. Aronofsky heeft een liefde-haat relatie met dit Amerikaans Waanbeeld. Opwinding en angst, fascinatie en afkeer liggen ook voor hem dicht bij elkaar. En net zoals choreograaf Thomas zweert hij bij een spektakel dat “echt en visceraal” is. Horror maakt het melodrama zicht- en voelbaar terwijl humor de clichés een meerwaarde geeft. Daar waar veel would be-auteurs een origineel uitgangspunt al te vaak herleiden tot iets traditioneel, doet Aronofsky het omgekeerde. Een vertrouwd gegeven wordt na transformatie uniek. BLACK SWAN is verbijsterend, opwindend, gruwelijk, grandioos, mooi, monsterlijk, absurd, surrealistisch, grappig, aangrijpend en verontrustend. Kortom, straffe cinema. Met een verbluffende Natalie Portman. × melodrama / reg. Darren Aronofsky / sce. Mark Heyman, Andrés Heinz & John McLaughlin / fot. Matthew Libatique / mon. Andrew Seisblum / muz. Clint Mansell / act. Natalie Portman (Nina Sayers), Vincent Cassel (Thomas Leroy), Mila Kuni (Lily), Barbara Herschey (Erica Sayers), Winona Ryder (Beth MacIntyre), Benbjamin Millepied (David), Ksenia jSolo (Veronica) / pro. Mike Medavoy, Arnold W. Messer, Brian Oliver & Scott Franklin / USA / 2010 / 108’ / dis. Fox > RELEASE 2 MAART FILMMAGIE #613 | MAART 2011 | 13
COVERSTORY Kaalgeschoren in V for Vendetta (James Mc- Teique, 2006), als stripper in Closer (Mike Nichols, 2004) of met tutu in BLACK SWAN. In historisch gewaad als Goya’s Joodse model Inez, slachtoffer van de Spaanse achttiende-eeuwse inquisitie in Milos Formans Goya’s Ghosts (2006), als zestiendeeeuwse Engelse koningin in The Other Boleyn Girl (Justin Chadwick, 2008) of als Naboo-koningin in een fictief melkstelsel (Star Wars-prequeltrilogie van George Lucas, 1999-2005). Als actrice straalt Natalie Portman (°Jerusalem, 1981) zo’n natuurlijke vertrouwdheid met het filmmedium uit, dat de camera heel close kan komen en diep kan binnendringen. In Amos Gitai’s Free Zone (2005) leverde dat een van de meest beklijvende beelden uit haar filmografie op. Mooi en intens begint de Israëlische cineast zijn meditatieve film met een ellenlange shot van Natalie Portman op de achterbank van een auto 14 | MAART 2011 | FILMMAGIE #613 NATALIE PORTMAN Queen Amidala trekt de spitzen aan Dankzij haar pirouette in BLACK SWAN van Darren Aronofsky belandt Natalie Portman op de eerste rij in Hollywood. Een zwanendans die de jonge actrice van Pools-Joodse komaf heel dicht bij de Oscar brengt. | DIRK MICHIELS in westelijk Jerusalem. Ze tuurt verdwaasd van achter het autoraam en begint heel langzaam te wenen voor haar verloren liefde. Uiteindelijk blijft ze tien minuten lang voor de camera snikken, alsmaar dieper en pijnlijker. Liefdesverdriet speelde haar ook al parten in Mike Nichols’ eigentijds relatiedrama Closer. Ook hier slaagde Portman erin haar innerlijke pijn heel fysiek uit te drukken door in een stripclub met lef, maar zonder gêne en heel eerlijk en lijfelijk te doen wat ze doet. Portman was nauwelijks de twintig voorbij toen ze Closer draaide met rijpe dertigers zoals Julia Roberts, Clive Owen en Jude Law als tegenspelers. Verrassend jong dus voor haar eerste volwassen rol op het slagveld van de huwelijksrelaties. Maar voor een Hollywoodkindsterretje, dat meer op het scherm opgroeit dan in haar eigen leefwereld, ligt de leeftijdsgrens uiteraard anders. Als elfjarige werd Nathalie Hershlag al door Revlon als cosmeticamodel uit een pizzeria op Long Island geplukt, waar haar ouders zich na een omzwerving door Maryland en Connecticut hadden gevestigd. De naam Portland ontleende ze aan haar grootmoeder. Een jaar later vertederde ze huurmoordenaar Jean Reno in Luc Bessons Léon (1994) als het 12-jarige buurmeisje, van wie het gezin brutaal is uitgemoord. Als stiefdochter van Al Pacino in Michael Manns Heat (1995) zwoer ze het misdaadgenre trouw en bleef ze voor haar leeftijd opmerkelijk volwassen personages vertolken. Ze leek al vlug gedoemd tot Lolita-rolletjes zoals in Ted Demme’s Beautiful Girls (1996) of tot het gegiechel van bakvisjes die verliefd zijn op dezelfde jongen (Woody Allens Everyone Says I Love You, 1996). Tot ze plotseling rond de eeuwwisseling een tieneridool werd in de Star Wars-saga. Als een soort Venetiaanse koningin FREE ZONE GOYA'S GOY GHOSTS THE OTHER BOLEYN GIRL
Page 1: COVERSTORY “Ik dacht lang dat ik
Page 5 and 6: COVERSTORY voorkeur aan zich filmis

613_FM 613 (maart 2011)_p12-p17.pdf - Filmmagie

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?