Vitale kerkelijke presentie in de stad Gent

ONDERZOEKSRAPPORT
Vitale kerkelijke presentie in de stad Gent
onderzoek naar de mogelijkheden van kerk-zijn in het
dekenaat Gent-stad
TINE HUF K ENS, MENCO VA N KONINGSV EL D & L E A VER ST R ICH T

vitale kerkelijke presentie in de stad Gent
onderzoek naar de mogelijkheden van kerk-zijn in het
dekenaat Gent-stad

Projectonderzoekers: Tine Hufkens, Menco van Koningsveld
Projectcoördinator: Lea Verstricht
http://www.ik-ks.org
IKKS vzw © januari 2013

Inhoud
Voorwoord 6
Hoofdstuk 1. Inleidend hoofdstuk 7
1.1. Vertrekpunt 7
1.2. Onderzoeksvraag 7
1.3. Methodologie 8
1.4. Beperkingen 10
1.5. Dekenaat Gent-Stad 10
1.6. Inhoud van het onderzoeksrapport 11
Hoofdstuk 2. De 24 parochiegemeenschappen van het dekenaat Gent-Stad 12
2.1. Pastorale programmering en prioriteiten 12
2.2. Kerkelijke participatie 16
2.2.1. Doopsels 16
2.2.2. Vormsels 19
2.2.3. Huwelijken 23
2.2.4. Begrafenissen 26
2.2.5. Andere vormen van kerkelijke participatie 29
2.3. Het karakter van de parochies 31
2.3.1. Parochieculturen 32
2.3.2. Parochiestructuren 37
2.4. Medewerkers en deelnemers 43
2.4.1. Vooraf bij de enquêtes 43
2.4.2. Algemene bemerkingen voor het gehele dekenaat 44
2.4.3. Aanvullingen vanuit de reflectieavonden 47
Hoofdstuk 3. De niet-parochiegebonden geloofsgemeenschappen 53
3.1. Voorstelling 53
3.2. Niet-parochie-gebonden spirituele bewegingen 53
3.3. Congregaties 55
Hoofdstuk 4. Jong en kerkelijk 57
4.1. 12- tot 25- jarige kerkelijke jongeren in Gent 58
4.2. 30- tot 40- jarige kerkelijke mensen in Gent 60

Hoofdstuk 5. Kerk in de stad Gent 62
5.1. Stadscontext 62
5.2. Socio-demografische situatie 63
5.2.1. Bevolking 64
5.2.2. Samenstelling van de bevolking (nationaliteit en etnisch culturele afkomst) 70
5.2.3. Economische situatie 76
5.2.4. Sociaal-culturele factoren 79
5.2.5. Politieke gegevens 83
5.2.6. Nieuwe sociale media 84
5.2.7. Ecologische factoren 85
5.2.8. Wat betekent dit alles voor het Kerk-zijn in Gent-Stad? 85
5.3. Uitdagingen vanuit stadsdynamieken 87
5.3.1. Nieuwe wijk 87
5.3.2. Diversiteit 87
5.3.3. ‘Nieuwe Parochie’ 88
5.3.4. KRAS en diaconie 88
Hoofdstuk 6. Uitdagingen 91
Hoofdstuk 7. Toekomstperspectief: Gent-Stad als de nieuwe parochie 94
Hoofdstuk 8. Aanbevelingen 100
Nawoord 104
Bibliografie 105
Bijlagen 108

Voorwoord
Vanuit verschillende hoeken, kerkelijke en maatschappelijke, wordt gestimuleerd om na te denken
over de toekomst van de Kerk. Vanuit het bisdom Gent is de vraag gesteld aan de dekens een
toekomstplan uit te tekenen voor hun dekenaat. Minister Geert Bourgeois stuurde een nota naar
de kerkbesturen om de reflectie over het gebruik en de herbestemming van kerkgebouwen te
stimuleren. Door het stadsbestuur van Gent is een werkgroep ‘Masterplan kerken’ opgericht.
De dekenale stuurgroep achtte het verstandig een onderzoek te wijden aan de vitaliteit en de
mogelijkheden van het kerkelijke leven in de stad Gent, vandaag en in de toekomst, zodat de
aandacht voor kerkgebouwen en de herstructurering van het territorium ook gerelateerd zouden
worden aan een pastoraal verhaal en een pastorale praktijk die ten dienste staat van de Kerk en de
samenleving in de stad Gent.
Wij willen iedereen bedanken die dit onderzoek mogelijk heeft gemaakt. In eerste instantie is dit
de opdrachtgever, het dekenaat Gent-Stad, dat de moed vond om een onderzoek te vragen naar
de plaats die het dekenaat inneemt in de samenleving van Gent en zichzelf daarmee kritisch durft
te benaderen. Dit geldt niet alleen voor de dekenale stuurgroep, de eigenlijke opdrachtgever, maar
evenzeer voor alle betrokkenen die op informatie- en reflectieavonden het onderzoek mee hebben
gestoffeerd en georiënteerd. Menco van Koningsveld (LUCE) werd gevraagd om zijn expertise
op het domein van kerkopbouw in te zetten voor het onderzoek in Gent. Ook de deelnemers
aan de leergemeenschap willen we expliciet danken. Aan die leergemeenschap werkten mee:
Flor Brondeel, Roland Hebbelinck, Ingrid Meyvaert, Christophe Moonen, Tom Steyaert, Annie
Vandamme, Freddy van Hyfte, Antoinette Van Mossevelde, Dirk Vanroose, Hans Vermeersch,
Adelheid Verstraeten, Bart Walgraeve en Roger Weverbergh.
Lea Verstricht, projectcoördinator IKKS
6

Hoofdstuk 1. Inleidend hoofdstuk
1.1 Vertrekpunt
Het onderzoek dat voorligt vindt plaats in Gent anno 2012. Zowel de plaats- als de tijdsaanduiding
zijn belangrijk.
Dit betekent ten eerste dat het onderzoek gebeurt in een tijd waarin de Kerk zich in een wankele
positie bevindt. Zowel op inhoudelijk vlak – christelijke boodschap, geloofsverkondiging –
als op structureel vlak – tekort aan priesters en medewerkers, samenvoegen van parochies in
grotere gehelen – rijzen vragen over de toekomst van de kerkelijke aanwezigheid. Ook zijn andere
medespelers op het veld aanwezig; religie en zingeving zijn niet meer het alleenrecht van de
Kerk. Andere culturen en religies zijn ook in de stad aanwezig. Dus naast de interne inhoudelijke en
structurele vragen zijn ook de vragen omtrent verhoudingen in de ruimere samenleving aan de orde van de
dag. Mogelijke antwoorden daarop zijn onder andere verdere isolatie van de eigen gemeenschap
enerzijds of vervaging van de eigen identiteit anderzijds. Nochtans wordt ook de Kerk van 2012,
in het spoor van Vaticanum II, opgeroepen om missionair aanwezig te zijn in de wereld van
vandaag. Wat betekent het om vandaag als kerkgemeenschap relevant te zijn voor de samenleving?
Wat kan daarbij haar geloofsinhoudelijke bijdrage zijn? En welke structuur past het best bij deze
kerkgemeenschap?
Ten tweede is het van belang te onderstrepen dat het onderzoek plaatsvindt in een stedelijke
context. Het laatste decennium is heel wat literatuur op de markt gekomen over de problematiek
van de verstedelijking van de samenleving. (Kjellberg, 2000) Volgens bepaalde cijfers woont
binnenkort meer dan 70% van de wereldbevolking in steden of stedelijke contexten. Dit heeft
niet alleen ecologische en economische gevolgen maar daagt vooral ook de bestuurders van
steden uit: welke rol speelt een stad? Hoe wordt gemeenschap gevormd in een anonieme en
geïndividualiseerde omgeving? Hoe kan lokaal omgegaan worden met de globale wereld die
binnenkomt? Ook de stad Gent ontsnapt niet aan deze evoluties. In bepaalde wijken neemt
de industrialisering toe ten koste van woonomgeving. In andere wijken worden hele nieuwe
woonwijken gepland. In weer andere wijken is de multiculturaliteit en multireligiositeit een feit.
Ook studenten zijn duidelijk aanwezig in de stad en de stad zelf kent een relatief jonge bevolking.
In welke mate is de kerkelijke aanwezigheid mee geëvolueerd met de ontwikkelingen? Of nog:
in welke mate zijn de christelijke boodschap en de hedendaagse kerkstructuur afgestemd op de
stadsdynamieken?
Het onderzoek wil beide polen, de kerkontwikkeling en de stadsontwikkeling, integreren en op
elkaar afstemmen.
1.2 Onderzoeksvraag
In overleg met de opdrachtgever, de dekenale stuurgroep van het dekenaat Gent-Stad, wordt de
doelstelling als volgt geformuleerd:
Het onderzoek wil vanuit de lokale eigenheid van de parochies van het dekenaat Gent-Stad
focussen op de kerkelijke presentie, haar identiteit, haar pastorale kansen en dynamieken in de
context van de stad. Dit ter ondersteuning van alle actoren die betrokken zijn bij de opbouw van
een dekenaal plan in 2015 dat leidt naar een pastorale vernieuwing intern en naar buiten toe.
7

Die doelstelling geeft twee grote lijnen aan die aan bod komen in het onderzoek: de situatie
van de huidige parochies enerzijds, zowel naar binnen als naar buiten toe, en de stadscontext
waarbinnen de parochies leven anderzijds. Daarbij dient, vanuit de onderzoeksresultaten, een
toekomstperspectief uitgetekend te worden met de nodige aanbevelingen. Het onderzoek dient
ook te kaderen in de beleidsnota en het stappenplan van het bisdom Gent. We kwamen tot
volgende centrale onderzoeksvraag:
Is de kerkelijke presentie en de kerkelijke structuur in het dekenaat Gent-Stad afgestemd op de
actuele en toekomstige situatie?
Uit deze onderzoeksvraag vloeien vier subvragen die een leidraad vormden voor het onderzoek.
Een eerste vraag die het onderzoek bepaalde, was hoe de kerkelijke presentie in Gent-Stad eruit
ziet. Daarvoor werd een studie gemaakt van de aanwezigheid van verschillende katholieke
en kerkelijke gemeenschappen in het dekenaat Gent-Stad. Een tweede vraag betrof het feit
of de aanwezige gemeenschappen aangepast zijn aan de context van de stad Gent. Daarvoor
werd gekeken naar de houding van de geloofsgemeenschappen tegenover de bevolking en de
dynamieken van een stad in de actuele context. Een derde vraag was of het aanbod van de
bestaande parochies aan de huidige culturele en religieuze vragen van mensen beantwoordt.
Daarvoor besteedden we aandacht aan de mensen die vanuit een nood aan spiritualiteit hun
weg vinden naar niet-parochiegebonden (kerkelijke) bewegingen. In Gent bestaan verscheidene
organisaties die autonoom op zoek gaan naar (christelijke) spiritualiteit los van parochies of het
dekenaat. Een grootschalig onderzoek naar de opinie van niet-kerkbetrokken inwoners van Gent
over de kerkelijke presentie in Gent viel buiten de grenzen van dit onderzoek. Een laatste vraag
betreft de geschiktheid van de structuur van de parochies en het dekenaat voor haar opdracht en
maatschappelijke relevantie. Door de secularisering van Vlaanderen en een daling van het aantal
kerkgangers de voorbije decennia ontstaat een trend van samenwerking tussen parochies. Dit
vraagt ook een andere aanpak van het dekenaat. Men wordt geconfronteerd met een kerkelijke
structuur die niet langer aangepast is aan de plaatselijke aanwezigheid van gelovigen, vrijwillige
medewerkers en vrijgestelden. De lokale context waarin de parochies van Gent-Stad functioneren
is door migratie en een toenemend aantal studenten in de stad ernstig gewijzigd. De sociodemografische
gegevens van Gent-Stad krijgen dan ook ruim aandacht in dit onderzoek.
1.3 Methodologie
Het IKKS hanteert een participatieve onderzoeksmethode. Dit betekent dat het onderzoek
gebeurt in een lerende groepscontext. De betrokkenen worden aangesproken om mee te werken
(aanleveren van informatie, reflectieavonden, …) zodat een gezamenlijk leer- en actietraject
wordt afgelegd doorheen het onderzoek. Dit stimuleert het collectieve bewustzijn en het
waarderend benaderen van veranderingsprocessen. (Bouwen ) Die praktijk wordt, naast de grote
groepsbijeenkomsten, intens gemaakt in een leergemeenschap die het project begeleidt. (zie
verder)
In dit onderzoek werd gekozen voor een combinatie van kwalitatieve en kwantitatieve
onderzoekstechnieken. We maakten ook gebruik van beschikbare gegevens uit andere
onderzoeken, literatuur of databanken.
In een eerste fase van het onderzoek werden in de vier schakels van het dekenaat Gent-Stad vier
infoavonden georganiseerd, waarop alle medewerkers van de parochies uitgenodigd werden.. Op
deze infoavonden werd aan de hand van een vragenlijst informatie verzameld over het programma
van de parochies, hun prioriteiten en een mogelijke toekomstvisie voor hun parochiekerk. Deze
8

informatie werd aangevuld met cijfermateriaal van het bisdom over kerkelijke participatie en
materiaal van het Centrum voor Religieuze Kunst en Cultuur vzw (CRKC). Dit expertisecentrum
voor religieus erfgoed in Vlaanderen en Brussel werd door de bisschoppenconferentie aangesteld
om onderzoek te doen naar de situatie van de kerkgebouwen naar aanleiding van de nota
Bourgeois. Daarnaast werd aan de hand van de organisatiediagnostiek de organisatiestructuur
van de parochie bepaald. Hierin wordt de parochie beschouwd als een verwerkend systeem dat
een bepaalde houding aanneemt tegenover haar omgeving. De organisatiecultuur gaat dieper
in op de openheid of geslotenheid van een parochie en haar identiteit. De organisatiestructuur
hangt hiermee samen. Om de organisatiestructuur van een parochie in kaart te brengen werd
het systeem van ‘concurrerende waarden’ gehanteerd (Cameron en Quinn, 2004). Dit systeem
werd ook voor de beschrijving van de parochieculturen gebruikt. Voor het positioneren van de
parochie, een aspect van het bepalen van de organisatiestructuur, werd gebruik gemaakt van twee
assen. Op de horizontale as werden de waarden open en gesloten tegenover elkaar geplaatst. Op
de verticale as werden ze flexibel of decentraal en stabiel of centraal tegenover elkaar geplaatst.
De kerkelijke presentie in Gent-Stad beperkt zich niet tot de aanwezigheid van de parochies en
het dekenaat. Om een beeld te vormen van de diversiteit op het vlak van kerkelijke of spirituele
bewegingen in Gent, werden diepte-interviews gehouden. Bij de keuze van de verschillende nietparochiegebonden
bewegingen volgden we het advies van de dekenale stuurgroep en de tips die
we meekregen op infoavonden en bij gesprekken.
In een tweede fase werd dieper ingegaan op de vitaliteit, de organisatiecultuur en de
organisatiestructuur van de parochies in het dekenaat. Voor het opstellen en het verwerken
van enquêtes in verband met de huidige vitaliteit, organisatievorm en interne cultuur van
deze parochies werd er samengewerkt met dr. Menco Van Koningsveld. Hij heeft jarenlange
ervaring met kerkopbouw en onderzoek naar parochieculturen en parochiële organisatievormen
in een Nederlandse context. Dit soort onderzoek werd in de Vlaamse context nog nauwelijks
uitgewerkt. De gehanteerde methoden om vitaliteit in parochiële geloofsgemeenschappen te
onderzoeken en de organisatievorm en -cultuur te bepalen, laten een verschillende werking van
Vlaamse en Nederlandse katholieke parochies zien. Ook de maatschappelijke context waarin
kerkgemeenschappen functioneren is verschillend.De verspreiding van de enquêtes gebeurde via
de pastores en andere medewerkers van het dekenaat en de verschillende parochies. Voor het
ingeven van de enquêtes werd er gewerkt met een aantal vrijwilligers. De enquêtes werden ingevuld
door 422 medewerkers en 789 deelnemers van parochiële activiteiten. Om de positionering van
de kerkgemeenschap te bepalen, werden vragenlijsten ingevuld door de parochieploeg of een deel
van de parochieploeg. Een derde opdracht voor de parochies, het schrijven van een kort opstel
over de recente geschiedenis van de parochie, werd ook aan elke parochie doorgegeven. Dit korte
opstel werd geschreven door een deelnemer of een medewerker van de parochie die de voorbije
10 tot 50 jaar de veranderingen en de trends kon opvolgen. Deze verhalen werden op kwalitatieve
wijze verwerkt en dragen bij tot de beschrijving van de identiteit en de eigenheid van de parochies.
Een derde element van het onderzoek is een socio-demografische beschrijving van het dekenaat
Gent-Stad. Voor deze beschrijving werd hoofdzakelijk gebruik gemaakt van de buurtmonitor.
Dit is een database van de stad Gent waarin uiteenlopende indicatoren op wijkniveau beschikbaar
zijn. Het territorium van de stedelijke wijken is zoveel mogelijk afgestemd op de parochies en de
schakels.
In een laatste fase werden de resultaten uit de enquêtes en de socio-demografische beschrijving
voorgesteld op vier reflectieavonden. De parochies kregen hier de kans om te reageren op de
resultaten en eventueel nuances aan te brengen waar zij dit nodig achtten. Ook werd er verder
nagedacht over vragen die uit de resultaten naar boven gekomen waren.
9

In de loop van dit onderzoek werd er samengewerkt met een leergemeenschap. Een
leergemeenschap is, volgens een definitie van het IKKS, een ‘samen zoeken’ in de ontmoeting
van een verscheiden groep van mensen/actoren, die rond een thema of een gebeurtenis (een
focus), hun ervaringen, gevoelens en ideeën uitwisselen met elkaar, in een kwalitatieve interactie
(open, persoonlijk, concreet, toetsbaar, tegenspreekbaar, wederkerig, energie gevend, leerrijk,
inspirerend) om te komen tot een nieuwe ‘gedeelde betekenis’ die mogelijkheden tot actie opent
naar de toekomst. (Bouwen, 2012) In de praktijk wordt er bij elk project van het IKKS een
leergemeenschap samengesteld. Die bestaat uit academici, veldwerkers, ervaringsdeskundigen en
opdrachtgevers. Het doel van een leergemeenschap is om samen te overleggen, advies te geven
aan de onderzoekers over het gehele onderzoek of over een bepaald onderdeel daarvan en zo het
onderzoek mee inhoudelijk te sturen. Zij dragen mee de verantwoordelijkheid voor het resultaat.
De leergemeenschap van dit onderzoek kwam vier keer samen. Er namen vooral mensen aan deel
die actief betrokken zijn bij de kerkgemeenschap in Gent-Stad.
1.4. Beperkingen
Een beperking van dit onderzoek is de tijdslimiet. Het onderzoek liep van maart 2012 tot
november 2012, zonder de vakantiemaanden juli en augustus. Door deze beperking konden
de enquêtes slechts bij een beperkt, vooral kerkelijk, publiek verspreid worden. Het was niet
mogelijk de enquêtes te verspreiden onder een breder publiek van niet-kerkelijke wijkbewoners.
Desondanks vormen de enquêtes een belangrijke indicatie van de actuele situatie in de parochies
in Gent-Stad. De resultaten vertellen vooral iets over de situatie in het gehele dekenaat. De
verschillen tussen de parochies zijn beperkt en in een aantal parochies was de responsgraad te
laag om conclusies per parochie te kunnen trekken. De lage responsgraad en de wijze waarop
de respondenten voor de enquêtes en de interviews geselecteerd zijn, zorgen er eveneens voor
dat het onderzoek niet representatief is. Door gebruik te maken van zowel kwalitatieve als van
kwantitatieve onderzoekstechnieken kon een gevarieerd beeld gevormd worden van de kerkelijke
presentie in de stedelijke context van Gent.
De beperking in tijd en financiële ruimte zorgde er ook voor dat niet alle niet-parochiegebonden
bewegingen of organisaties en religieuze congregaties in Gent bevraagd konden worden. Ook
kon niet worden ingegaan op de herhaalde vraag om niet-kerkbetrokken bewoners van de stad
Gent te ondervragen.
1.5 Dekenaat Gent-Stad
Vooraleer de kerkelijke vitaliteit en de mogelijkheden voor het kerkelijke leven in de stad Gent in
kaart worden gebracht, moeten de aanwezigheid van de Kerk in Gent en kerkelijke bewegingen
in de stad geschetst worden.
Het onderzoek situeert zich in het dekenaat Gent-Stad. Het dekenaat valt grotendeels samen
met de historische binnenstad, het centrum van Gent. De randgemeenten behoren niet tot het
dekenaat en worden dus niet bij het onderzoek betrokken, ook al werd de opmerking gemaakt
dat in sommige randgemeenten de parochies in een vergelijkbare stadsomgeving werken. Het is
echter mogelijk dat lokale werkingen van parochies, verenigingen verbonden met de parochies,
niet-parochiegebonden geloofsgemeenschappen of lokale armoedewerkingen en sociale diensten
de bestaande grenzen overschrijden.
10

Het dekenaat Gent-Stad ontstond in 2005 door een fusie van een aantal kleinere dekenaten. De
huidige 24 parochies van het dekenaat werden in 2007-2008 ondergebracht in vier schakels: de
Centrumschakel, de Westelijke Schakel, de Noordelijke Schakel en de Zuidelijke Schakel. Binnen
deze schakels ontstonden spontaan of op advies van het dekenaat samenwerkingsverbanden met
naburige parochies of verenigingen. Die samenwerkingsverbanden worden clusters genoemd.
In het tweede hoofdstuk worden de 24 parochies uitgebreid besproken. Om de ligging van de
parochies van het dekenaat visueel duidelijk te maken wordt in bijlage 1 een kaartje toegevoegd.
Naast de parochies zijn er binnen het dekenaat een aantal uiteenlopende niet-parochiegebonden
(kerkelijke) spirituele bewegingen actief. De werking van deze geloofsgemeenschappen, hun
eigenheid en hun houding tegenover de parochies of het dekenaat van Gent-Stad hebben wel
degelijk hun invloed op de kerkelijke presentie in Gent-Stad. Ook zijn er nog enkele congregaties
aanwezig die elk op hun manier zoeken naar toekomst en aanwezigheid in de samenleving.
1.6 Inhoud van het onderzoeksrapport
Het voorliggende rapport is een weergave van de resultaten van de verschillende onderdelen van
het onderzoek. Na een eerste hoofdstuk dat de onderzoeksvraag en de methodologie schetste,
staan in hoofdstuk 2 de verschillende parochies centraal. Na een beschrijving van de parochies
op basis van hun verhalen, programmering en prioriteiten, wordt de kerkelijke participatie per
parochie in kaart gebracht. Ook wordt het karakter van de parochies beschreven. Hier wordt een
onderscheid gemaakt tussen parochiecultuur en parochiestructuur. In een laatste punt komen de
enquêtes aan bod. Omdat de verschillen per schakel miniem bleken, hebben we ze hier voor het
hele dekenaat besproken. Wel hebben we de vragen en antwoorden van de reflectieavonden per
schakel bijgevoegd. Die geven een nuancering van de algemeenheid van de dekenale bespreking.
In hoofdstuk 3 beschrijven we de interviews met de niet-parochiegebonden bewegingen en de
congregaties. Hoofdstuk 4 gaat in op de jongeren en de middengeneratie. In hoofdstuk 5 geven we
een uitgebreide beschrijving van de socio-demografische context van het dekenaat Gent-Stad. Na
al deze resultaten geven we in hoofdstuk 6 de uitdagingen aan die uit het onderzoek naar boven
komen. Hoofdstuk 7 schetst een toekomstperspectief en de aanbevelingen voor de toekomst.
11

Hoofdstuk 2. De 24 parochiegemeenschappen van het dekenaat
Gent-Stad
In dit hoofdstuk bespreken we de 24 parochies van het dekenaat Gent-Stad. De parochies
hebben elk een eigen geschiedenis, specifieke eigenschappen en activiteiten. Aan de hand van
infoavonden per schakel, participatiegegevens van het bisdom, een kwalitatieve analyse van de
recente geschiedenis van elke parochie en enquêtes bij de medewerkers en vrijwilligers konden
we stap voor stap de eigenheid van de verschillende parochies achterhalen. In dit hoofdstuk
bespreken we achtereenvolgens het pastorale programma, de kerkelijke participatie, het karakter
(open of gesloten) van de parochies en de medewerkers en deelnemers. De meeste elementen
worden per schakel besproken, met aandacht voor de afzonderlijke parochies waar nodig en
mogelijk.
2.1 Pastorale programmering en prioriteiten
We bespreken de parochies zoals ze zijn opgedeeld in de vier schakels van het dekenaat. De
Centrumschakel, die samenvalt met de kern van de oude binnenstad, kent dubbel zoveel parochies
als de andere schakels hoewel het geografisch gebied niet groter is. De andere drie schakels zijn
vergelijkbaar van grootte.
De Centrumschakel omvat 10 parochies: Sint-Anna, Onze-Lieve-Vrouw-Presentatie, Sint-
Antonius-Heirnis (= Sint-Antonius van Padua), Sint-Macharius, Sint-Baafskathedraal, Sint-
Michiels, Sint-Niklaas, Sint-Elisabeth, Sint-Stefanus en Sint-Jacobs. De parochies Sint-Baafs,
Sint-Niklaas en Sint-Michiels vormen samen een cluster. De samenwerking tussen de parochies
is zo hecht dat ze als een pastorale eenheid omschreven kunnen worden. Uit de infoavonden
blijkt dat de sacramenten voor de drie parochies (doopsels, vormsels en uitvaarten) van deze
cluster in de Sint-Michielskerk worden gehouden. Dit betekent niet dat de andere kerkgebouwen
niet meer gebruikt worden. Voor de Sint-Baafskathedraal zijn culturele en toeristische activiteiten
een prioriteit. Ze richt zich op toeristen en toevallige voorbijgangers. De organisatie van dit
soort activiteiten is in handen van medewerkers van de kathedraal die niet parochiaal bezig zijn.
Op hoogdagen is er liturgie in de Sint-Baafskathedraal en er is dagelijks een eucharistieviering
in de askapel van de crypte. Ook de Sint-Niklaaskerk vervult allerlei toeristische en culturele
functies. Er worden geregeld initiatieven genomen op het kruispunt van geloof en cultuur. In
de Sint-Michielskerk hebben geregeld concertmissen plaats. De stichting Dufour werd daarvoor
opgericht. Ook deze kerk richt zich op toeristen en doet dienst als kerk voor de cluster. Binnen
de cluster Sint-Baafs/Sint-Michiels/Sint-Niklaas worden naast liturgie ook verschillende
diaconale activiteiten georganiseerd zoals ziekenzorg, sensibiliseringsacties voor Welzijnszorg en
Broederlijk Delen, enzovoort. Eigen aan de drie centrumkerken is dat ze veel belang hechten
aan culturele activiteiten in de verschillende kerkgebouwen en ‘Open Kerken’. Dit is een concept
waarbij kerken toegankelijk worden gemaakt voor bezoekers. Zowel toeristen als inwoners van
Gent zijn welkom. De onthaalmedewerkers die de bezoekers ontvangen worden gevormd en
begeleid (Open Kerken, 2012).
Een andere parochie in de Centrumschakel is de parochie Sint-Jacobs. Zij heeft
samenwerkingsverbanden met de cluster Sint-Niklaas/Sint-Michiels/Sint-Baafs, maar ook met
Sint-Anna. De kerk kent een centrale ligging met veel bushaltes en parkeerplaatsen rond de kerk.
Tijdens de Gentse Feesten zijn er allerlei activiteiten in en rond de kerk. Toerisme is erg belangrijk
voor deze parochie. Er worden in de Sint-Jacobsparochie bewust taken naar leken gedelegeerd.
De prioriteiten van de Sint-Jacobsparochie liggen bij de dekenale gezinsviering, de diaconie, de
12

liturgie en de Open Kerken. De parochie heeft nog een eigen parochieploeg, maar in het verhaal
wordt duidelijk dat het gebrek aan vrijwilligers een andere organisatie eist. De parochie groeit
stilaan toe naar de bestaande cluster Sint-Baafs/Sint-Niklaas/Sint-Michiels. Ze proberen nu
tezamen een nieuwe pastorale eenheid te vormen.
Een tweede cluster in de Centrumschakel is de cluster Sint-Elisabeth/Sint-Stefanus. Beide
parochies hebben samen een parochieploeg. Beide parochies worden verzorgd door de paters
Augustijnen. Bijgevolg worden vele activiteiten samen georganiseerd. Er gaat veel tijd naar het
organiseren van de eucharistievieringen. De parochieploeg geeft aan meer te willen investeren
in diaconie. De wijk van deze parochie wordt immers gekenmerkt door de aanwezigheid van
ziekenhuizen en rusthuizen. Het kerkgebouw van Sint-Elisabeth wordt maandelijks gebruikt
voor concerten en de kerk wordt regelmatig bezocht door toeristen. De meeste bezoekers komen
in Sint-Elisabeth als onderdeel van de Holy Corner. Het project Holy Corner is een samenwerking
tussen de orthodoxe gemeenschap, de Anglicaanse Kerk, de rooms-katholieke gemeenschap en
de protestantse gemeenschap. De tweede kerk van deze cluster is Sint-Stefanus, de kloosterkerk van
de Augustijnen. Recent kwam er in de parochie een nieuwe dynamiek door de jonge buitenlandse
religieuzen die aangetrokken werden door de paters Augustijnen. Hiermee proberen ze in te
spelen op de multiculturaliteit in de wijk. Voor de toekomst rekent de parochie op de krachten van
deze jonge religieuzen. Door de dynamiek van een kloosterkerk trekt Sint-Stefanus ook mensen
aan van buiten haar parochiale grenzen .
De parochies van Onze-Lieve-Vrouw-Presentatie en Sint-Anna vormen een derde cluster in het
centrum. Zij hebben, net als de twee andere clusters van het centrum, sinds 2005 samen één
parochieploeg. In deze cluster wordt spiritualiteit omschreven als het vormen van gemeenschap,
God ter sprake brengen, inzicht geven in geloven en zin krijgen in geloven. De parochies
zouden graag meer aandacht besteden aan ziekenzorg, vorming, geloofsopbouw en jongeren:
een pastoraal op hun maat en een taal ontwikkelen die verstaan wordt door jongeren. Naar de
toekomst toe vindt deze cluster het belangrijk een van de twee kerken te behouden voor de
eredienst. De medewerkers van deze parochies menen dat de zondagsvieringen herschikt zouden
moeten worden, zodat de groep aanwezigen groter wordt. Het kerkbeeld en het beeld over Kerkzijn
moet bijgestuurd worden volgens deze cluster. Vele mensen voelen zich niet aangesproken
door het huidige beeld over Kerk-zijn.
Sint-Macharius en Sint-Antonius van Padua (Heirnis), ook wel de Regenboogkerk genoemd, zijn
buitenbeentjes in de Centrumschakel. Zij vervullen, in tegenstelling tot de grote centrumkerken
en de kerk van de Holy Corner, geen toeristische functie. De focus van deze twee parochies ligt
onderling op heel andere zaken, zodat ze niet als een cluster kunnen worden beschouwd. De
regenboogkerk of Sint-Antonius van Padua ligt in een volkswijk en investeert sterk in de sociale
dienst die in de jaren negentig werd opgericht. Ze speelt ook sterk in op het multiculturele
karakter van haar omgeving. Het publiek van de eucharistievieringen op zondag is er heel divers;
katholieken van allochtone origine vinden daar hun thuis.
In de Sint-Machariusparochie wordt spiritualiteit enerzijds beleefd in de liturgie en de catechese van
de parochie, anderzijds binnen het Machariusproject dat vijf jaar geleden ontstaan is. De Sint-
Machariusparochie kent een geschiedenis van arbeiders en migranten. Op dit moment wordt
de wijk gekenmerkt door sociale woningen en luxeappartementen. Het Machariusproject richt
zich op de architectuur van de kerk en wil een plek bieden voor de zinzoeker in de stad. Het
wil een stilteplek zijn of een plek waar men geïnspireerd kan raken door culturele activiteiten
of tentoonstellingen. Het project richt zich tot een ander publiek dan de parochie. Tussen Sint-
Macharius en Sint-Antonius van Padua bestaat een samenwerking voor het vormsel en de
vormselvoorbereiding. De samenwerking blijft beperkt tot deze ene activiteit.
13

De tien parochies van de Centrumschakel hebben samen een catechetisch project: de
ingroeizondagen. Deze ingroeizondagen gaan door in de Sint-Michielskerk en richten zich op
ouders van dopelingen, eerste communicanten, vormelingen, mensen die een kerkelijk huwelijk
aanvragen en andere geïnteresseerden.
De Westelijke Schakel groepeert vijf parochies: Sint-Theresia van het Kind Jezus, Onze-
Lieve-Vrouw-Koningin van de Vrede, Sint-Jan-Baptist, Sint-Martinus en Sint-Paulus. In deze
schakel heeft zich één cluster gevormd, namelijk de Brugse Poort. In die cluster werken drie
parochies samen: Sint-Theresia van het Kind Jezus, Onze-Lieve-Vrouw-Koningin van de Vrede (Malem)
en Sint-Jan-Baptist. Deze drie parochies evolueren sinds acht jaar naar één gemeenschap met één
parochieploeg en drie kerken. De vormsels en de doopsels van de Brugse Poort vinden plaats
in de Sint-Jan-Baptistkerk. Sinds het voorjaar van 2012 werd ook Sint-Martinus (Ekkergem) bij de
gemeenschap van de parochies van de Brugse Poort gevoegd. Er wordt momenteel gepoogd
een nieuw geheel te vormen dat bestaat uit de Brugse Poort en de Sint-Martinusparochie. De
verschillende parochies hebben ook een verleden dat hen bindt. Ondanks hun diversiteit hopen
de vier parochies te evolueren naar één kerkgemeenschap. De cluster Brugse Poort/Sint-Martinus
ligt in een buurt waar veel jonge gezinnen wonen en vele buurtverenigingen zijn. De parochie
wil terug dichter naar de wijkwerkingen groeien en meer contacten leggen met verenigingen
in de buurt. “De kerk moet terug naar de mensen gaan luisteren, gaan naar dat wat beweegt.” Er is het
verlangen om aansluiting te vinden bij de jongeren, bij armen, bij allerlei groepen. Onthaal van
nieuwkomers en samen met hen activiteiten ontwikkelen kan een stimulans zijn in die richting.
Gemeenschapsvorming staat centraal bij de Brugse Poort/Sint-Martinus. Daarnaast wordt er ook
veel belang gehecht aan dienstbaarheid of sociale diensten. De parochies zetten zich samen in
voor de lokale KRAS-dienst van de Brugse Poort.
De laatste parochie die deel uit maakt van de Westelijke Schakel van het dekenaat Gent-Stad
is Sint-Paulus. Sint-Paulus werkt voor het vormsel en de vormselvoorbereiding samen met Sint-
Martinus (Ekkergem). Voor bepaalde sociale acties wordt samengewerkt met alle parochies van
de schakel. Naast het vormsel zijn er samenwerkingsverbanden voor gebedsmomenten tijdens de
advent en de vasten. Sint-Paulus is nog grotendeels een apart functionerende parochie binnen de
Westelijke schakel. Het geven van kansen aan leken en vorming binnen de parochie vinden zij erg
belangrijk. Naast catechese, het aanbieden van sacramenten en ziekenzorg wil Sint-Paulus dicht
bij de gewone mensen staan en laagdrempelig zijn. Reizen met de parochie en het ontvangen van
buitenlandse jongeren zijn hoogtepunten van de laatste jaren. Ook is het parochiehuis recent
vernieuwd. Geografisch ligt Sint-Paulus vrij ver van de cluster Brugse Poort/Sint-Martinus, wat
een hechtere samenwerking bemoeilijkt.
De Noordelijke Schakel bestaat uit vijf parochies, zijnde Heilig Kerst, Sint-Theresia van Avila
(Muide), Sint-Antonius-Abt (Meulestede), Sint-Jozef en Sint-Vincentius. Drie van de vijf parochies
vormen een cluster: Heilig Kerst/Sint-Theresia van Avila (Muide)/Sint-Antonius-Abt (Meulestede). Sinds
2001 is er een hechte samenwerking tussen deze drie parochies. Ze vormen nu één gemeenschap
en werken bijna voor alles samen. Liturgie, ziekenzorg en sociale dienstbaarheid zijn in de drie
parochies erg belangrijk. De parochies hebben elk nog een aantal verenigingen die ze belangrijk
vinden zoals Fedos, de bedevaart, Covda, culturele kring, enzovoort. De ouderdom van de
medewerkers en de zorg voor opvolging leeft heel erg in deze cluster. Alle vrijwilligers zijn boven
de vijftig jaar. Ze zien de toekomst niet rooskleurig in en verwijzen hierbij naar de jongeren die
niet bereikt kunnen worden. In deze wijk zullen tegen 2020 duizend nieuwe woningen gebouwd
worden. De parochies stellen zich de vraag hoe ze hierop kunnen inspelen.
De twee andere parochies in de Noordelijke Schakel zijn Sint-Jozef en Sint-Vincentius. Deze
parochies werken soms samen, maar er kan hier niet van een cluster gesproken worden. Beide
14

parochies werken ook samen met de geloofsgemeenschap die in de Maria Gorettikerk samenkomt:
Dominicus. In Sint-Vincentius staat de zorg voor de kleine man, de armen en de zieken vanuit
een evangelische inspiratie centraal. Het is vooral een ‘werkmansparochie’, ze ligt in een van
oudsher socialistische wijk en er is een grote aanwezigheid van allochtonen. Samenwerking met
andere organisaties en sociale dienstbaarheid zijn prioritair voor de parochie. Ze staan open voor
samenwerking met andere geloofsgemeenschappen, andersgelovigen en niet-gelovigen.
Binnen de Sint-Jozefsparochie wordt erg veel belang gehecht aan de wijk. Men is actief bezig met
het teruggeven van de kerk aan de wijk ‘het Rabot’. Er is veel aandacht voor het buiten- en
randkerkelijke. Er zijn ook goede contacten met de moslims in de buurt. De parochie werkt
actief mee aan het oprichten van een buurthuis, een buurtschool, opvang voor daklozen,
het eetcafé ‘Toreke’, … Een groep van buurtbewoners tracht oplossingen te zoeken voor de
noden van de wijk. Dit alles met oog voor de multiculturaliteit die de wijk typeert. Veel van
de initiatieven onstaan in gebouwen die eertijds aan de parochie toebehoorden, maar die nu
teruggegeven worden aan de wijk en de stad. Op die manier ontstaat een positieve samenwerking
tussen de stedelijke overheid en de parochie én tussen de verschillende denominaties (moslims,
protestanten, boeddhisten) en religieuze groepen zoals Dominicus, die actief zijn in de regio.
Werken vanuit de basis staat centraal in deze parochie. De zorg voor de parochie en de kerk wordt
aan leken toevertrouwd. Onlangs werd ook een buurtvergadering georganiseerd om de noden en
wensen van de wijkbewoners te leren kennen en erop in te spelen.
De vierde schakel is de Zuidelijke Schakel van het dekenaat Gent-Stad. Deze schakel groepeert
vier parochies: Onze-Lieve-Vrouw-Sint-Pieters, Sint-Coleta, Christus-Koning en Sint-Pieters-
Buiten. De parochies Onze-Lieve-Vrouw-Sint-Pieters en Sint-Coleta vormen een cluster, zij werken
op bijna alle terreinen samen: liturgie, catechese, de sacramenten en de voorbereiding van de
vieringen. Ze hebben samen één en dezelfde parochieploeg. Deze cluster heeft in vergelijking
met de rest van het dekenaat een relatief jonge parochieploeg. De gemiddelde leeftijd ligt rond
de veertig jaar. Gemeenschapsvorming is voor hen erg belangrijk; dit is eveneens zichtbaar
in de activiteiten die door de parochies worden georganiseerd. Er worden familievieringen
georganiseerd, er is een wijkwerking en de parochie geeft onderdak aan vier jeugdbewegingen.
Ze hebben ook een parochiehuis. De wijk zelf wordt gekenmerkt door een groot aantal studenten.
Net als voor de meeste parochies in het dekenaat is ook hier liturgie een prioriteit. De cluster
Sint-Coleta/Onze-Lieve-Vrouw-Sint-Pieters wil liturgie en de erediensten garanderen door te
werken met lekenprekers. De gemeenschap zou meer verantwoordelijkheid moeten krijgen in de
toekomst.
Behalve deze cluster maken ook Christus-Koning en Sint-Pieters-Buiten deel uit van deze schakel.
Beide parochies werken samen voor de doopcatechese en de vormselcatechese. De spiritualiteit
wordt in Christus-Koning beleefd door de liturgie in de vieringen en aandacht voor bejaarden,
minderbedeelden en zieken. De parochie zou in de toekomst meer willen investeren in catechese
voor 6-plussers en 12-plussers en in volwassenencatechese. In Sint-Pieters-Buiten wordt spiritualiteit
beleefd in de eucharistie en in gemeenschap, in verbondenheid met elkaar. Hun prioriteiten
liggen dan ook bij liturgie, gemeenschapsvorming en vorming. Ze zouden diaconie bewuster
willen beleven en catechese zouden ze, net als Christus-Koning, verder willen uitwerken. Er
zijn activiteiten voor alle leeftijden in Sint-Pieters-Buiten. De verschillende generaties zijn
vertegenwoordigd in de parochie en dit is eveneens zichtbaar in de activiteiten. Er is een
kinderwoorddienst, er zijn gezinsgroepen en gebedsgroepen en er is een bezinning voor de derde
leeftijd. Er is ook een Jokri-werking in deze cluster. De groep komt een keer per maand samen
en bestaat uit jongeren tussen 12 en 18 jaar die hun vormsel deden in deze cluster. Kenmerkend
aan de parochie Sint-Pieters-Buiten is dat het geen territoriale geloofsgemeenschap is. De mensen
komen naar deze parochie van buiten Gent. Daardoor krijgt ze het karakter van een ‘keuzekerk’.
15

De parochie vindt het, net als de cluster Sint-Coleta/Onze-Lieve-Vrouw-Sint-Pieters, essentieel
dat vrijwilligers vorming krijgen en meer verantwoordelijkheden kunnen dragen.
Uit de beschrijving van deze 24 parochies kan geconcludeerd worden dat er al enkele sterke
samenwerkingsverbanden bestaan. Het dekenaat kent zes sterke clusters. Deze clustervorming
is een proces van verschillende jaren, parochies moeten stilaan naar elkaar toe kunnen groeien.
De bezorgdheid rond opvolging en jonge vrijwilligers leeft in bijna alle parochies. Ze slagen er
niet in de jongeren te bereiken. De parochies in de Zuidelijke Schakel slagen hier wel deels in. In
deze schakel leven ook andere ideeën rond aanpassingen die nodig zijn om in de toekomst een
betekenisvolle kerk te zijn. Zij benadrukken het belang van vorming en de responsabilisering van
vrijwilligers. Een andere zorg die naar voren kwam en die men nodig acht om een betekenisvolle
kerk te worden, is een verandering inzake de oude structuur van de kerk, die niet meer aangepast
is aan de huidige samenleving. Ook ideeën rond het gebruik van de moderne media om jongeren
te bereiken en een Kerk die zich terug richt op de gemeenschap, op wat er leeft onder de mensen,
kwamen op de infoavonden naar boven.
Een meer praktische bekommernis die leeft in vele parochies gaat over de kerkgebouwen:
het gebruik, de herbestemming en het gedeeld gebruik van kerkgebouwen. Dit ligt buiten de
bevoegdheid van dit onderzoek.
Een andere algemene bekommernis is het belang van diaconie in de parochie. KRAS vzw is de
koepel van armoedewerkingen in Groot-Gent. Vele parochies van het dekenaat hebben een lokale
KRAS-werking. De betrokkenheid van de parochie tot deze sociale dienst is afhankelijk van de
parochie. Door de jaren heen zijn de KRAS-werkingen en de parochies op sommige plaatsen
uiteengegroeid. In andere parochies is deze sterke band tussen de parochie en de KRAS-werking
behouden. In vele parochies ervaart men, ondanks de aanwezigheid van een KRAS-werking, een
nood aan diaconie die momenteel niet vervuld wordt.
In (bijna) alle parochies van het dekenaat gaat de meeste energie naar de liturgie. Deze pijler werd
op de infoavonden het meest genoemd door de parochies. De gegevens uit de enquêtes bevestigen
dat er meer vrijwilligers meewerken aan liturgie dan aan diaconie of catechese. Alle parochies in
het dekenaat hebben nog minstens één weekendviering, sommigen hebben er twee of zelfs drie.
2.2 Kerkelijke participatie
De kerkgang en de kerkelijke participatie kennen de laatste decennia een dalende trend. In dit
onderdeel focussen we op evoluties van het laatste decennium per schakel. Hieronder worden de
cijfers van het aantal doopsels, vormsels, huwelijken en begrafenissen van de parochies van het
dekenaat Gent-Stad met elkaar vergeleken.
2.2.1 Doopsels
Het aantal doopsels in de parochies van Gent-Stad varieert van 4 tot meer dan 70. Het hoge aantal
doopsels (50 tot 70 doopsels per jaar) of het wegvallen van cijfers in bepaalde parochies is toe te
schrijven aan samenwerkingsverbanden tussen twee of meerdere parochies. Over geheel Gent-
Stad kan op het vlak van doopsels niet worden gesproken over een negatieve trend de laatste tien
jaar. Opvallende evoluties in de afzonderlijke parochies of clusters worden hieronder besproken.
16

Centrum-schakel evolutie doopsels
2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010
St.-Anna 5 25 17 20 24 24 5
OLV Presentatie 6 4 13 5 14 8 4 11
St.-Antonius Heirnis (= Sint-Antonius van Padua) 17 17 40 34 47 36 50 30 44
St.-Macharius 19 11 16 18 15 12 11 10 6
St.-Baafs
St.-Michiels 41 39 24 28 33 32 32 22 32
St.-Niklaas
St.-Elisabeth 16 12 11 11 12 8 9 8 13
St.-Stefanus 12 8 5 4 5 11 14 9 8
St.-Jacobs 12 16 14 20 7 16 32 12
Westelijke schakel
2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010
St.-Jan-Baptist 48 43 61 57 57 77 70 71 62
St.-Theresia (st-Theresia van het Kind Jezus) 27 15
Malem (= Onze Lieve Vrouw Koningin van de Vrede) 6 8
St.-Paulus 44 54 45 29 58 55 52 47 41
St.-Martinus (Ekkergem) 45 35 36 29 26 36 30 21 26
Noordelijke schakel
2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010
H.-Kerst (=St Salvator) 28 11 17 15
Muide (=Sint-Theresia van Avila) 11 18 9 10 12 10 8 11 6
Meulestede (Sint-Antonius-Abt) 9 7 7 14 14 15 12 11 8
St.-Jozef 21 39 21 27 32 28 24 20
St.-Vincentius 31 50 41 45 33 32
Zuidelijke schakel
2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010
Christus Koning 50 36 55 44 49 43 46 36 42
O.L.Vr. - St.-Pieter 54 35 35 32 57 57 86 47 74
St.-Coleta 28 15 19 25 20 16 21 20 26
St.-Pieters-buiten 64 67 50 57 51 40 38 50
Centrumschakel
In de Centrumschakel vallen de hoge aantallen voor parochies Sint-Antonius van Padua en
Sint-Michiels op. Sint-Antonius van Padua focust zich de laatste jaren op het organiseren van
multiculturele vieringen en activiteiten. Dit trekt een multicultureel publiek dat niet enkel binnen
de parochiegrenzen woont. Kerkgangers komen van buiten de parochiegrenzen. In de Sint-
Michielsparochie worden de dopelingen van de drie parochies uit de cluster gedoopt.
17

Westelijke Schakel
De Sint-Jan-Baptistparochie kent een duidelijke stijging in het aantal doopsels de laatste jaren. De
Sint-Jan-Baptistkerk doet dienst voor de doopsels van de cluster Brugse Poort. De parochie Sint-
Martinus kent een dalende trend in het aantal doopsels. In de socio-demografische beschrijving
van de wijk Ekkergem zal blijken dat de bevolking hier gemiddeld ouder is dan in de rest van
Gent. Dit zou het dalend aantal doopsels kunnen verklaren.
Noordelijke Schakel
De Noordelijke Schakel kent een lager aantal doopsels in vergelijking met de andere schakels van
het dekenaat Gent-Stad. Er ontbreken verschillende jaren, waardoor weinig evoluties vastgesteld
kunnen worden. De parochie Sint-Theresia van Avila (Muide) en Sint-Antonius-Abt (Meulestede)
kennen een constant aantal doopsels dat schommelt rond de tien doopsels per jaar.
18

Zuidelijke Schakel
Deze schakel kent gemiddeld meer doopsels dan de andere gedeelten van Gent. Vooral de
parochie Onze-Lieve-Vrouw-Sint-Pieters wordt sinds 2006 gekenmerkt door een hoog aantal
doopsels. Het aantal doopsels per jaar, per parochie ligt in bijna alle parochies van de schakel
boven de 20 doopsels per jaar. Enkel Sint-Coleta vormt hier een uitzondering op.
2.2.2 Vormsels
Het aantal vormsels is lager dan het aantal doopsels. In de meeste parochies schommelt het aantal
vormsels. De voorbije jaren vonden de meeste vormsels plaats in de Westelijke en de Zuidelijke
Schakel.
19

Parochies
Centrum-schakel evolutie vormsels
2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010
St.-Anna 3 5 4
OLV Presentatie
St.-Antonius Heirnis (= Sint-Antonius van Padua) 20 19 12 15 19 9 14 16 12
St.-Macharius 20 14 12 15 19 9 14 16 12
St.-Baafs
St.-Michiels 15 14 4 20 34 30 32
St.-Niklaas 38
St.-Elisabeth 5 1 3 4 3 0 2 0 2
St.-Stefanus 4 4 8 2 0 0 5 2 0
St.-Jacobs 13 3 7 10 7 6 5 5
Westelijke schakel
2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010
St.-Jan-Baptist 4 20 29 23 35 27 34 20 21
St.-Theresia (st-Theresia van het Kind Jezus) 11 17
Malem (= Onze Lieve Vrouw Koningin van de Vrede) 7 7
St.-Paulus 33 43 24 41 33 33 24 32
St.-Martinus (Ekkergem) 7 14 6 16 12 18 18 29 18
Noordelijke schakel
2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010
H.-Kerst 24 18 15 19 3 15 5 16 4
Muide (=Sint-Theresia van Avila) 12 11 7 9 3 10 2 5 2
Meulestede (Sint-Antonius-Abt) 7 8 7 3 6 7 0 5 2
St.-Jozef 6 9 6 7 5 0 0 0
St.-Vincentius 28 14 11 6 0 9
Zuidelijke schakel
2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010
Christus Koning 38 31 37 30 25 24 22 13 0
O.L.Vr. - St.-Pieter 24 23 22 15 0 26 36 32 27
St.-Coleta 24 22 16 18 24 10 0 14 8
St.-Pieters-buiten 41 43 30 30 32 44 44 49
Centrumschakel
Door samenwerkingsverbanden tussen de centrumkerken werd er niet elk jaar in elke kerk
gevormd. Het aantal vormelingen voor de Sint-Machariusparochie en de Sint-Antonius van
Paduaparochie zijn voor de gehele periode exact hetzelfde. Op de infoavonden werd duidelijk
dat deze twee parochies samenwerken voor de vormselvoorbereiding en de vormsels. De
cijfers geven identieke aantallen voor de twee parochies. We gaan er hier vanuit dat het om het
samenwerkingsverband gaat en niet om de afzonderlijke parochies. De Sint-Michielskerk wordt
bijna elk jaar gebruikt voor de vormelingen van de cluster Sint-Niklaas/Sint-Michiels/Sint-Baafs.
20

Westelijke Schakel
In de Sint-Paulusparochie vinden we een groot aantal vormsels terug in vergelijking met andere
parochies van de schakel en het gehele dekenaat. De parochies van de Brugse Poort doen hun
vormsels gezamenlijk in de Sint-Jan-Baptistkerk. In Sint-Martinus (Ekkergem) is een lichte
toename van het aantal vormsels merkbaar op het einde van de jaren 2000 in vergelijking met het
begin van de jaren 2000.
21

Noordelijke Schakel
Het aantal vormsels ligt in de Noordelijke Schakel laag in vergelijking met de rest van Gent. Af en
toe kan men een piek vaststellen in het aantal vormsels.
Zuidelijke Schakel
De Zuidelijke Schakel is de schakel met het meeste vormsels. Samenwerkingsverbanden kunnen
niet uit deze cijfers worden afgeleid. Deze vier parochies slagen er wel in het aantal vormsels min
of meer constant te houden.
22

2.2.3 Huwelijken
Het aantal huwelijken is vrij laag in het gehele dekenaat. Het gemiddeld aantal huwelijken per
parochie lag de voorbije jaren onder de tien huwelijken per jaar. In een aantal parochies wordt dit
aantal overstegen: de Sint-Michielsparochie, de Sint-Paulusparochie en de Onze-Lieve-Vrouw-
Sint-Pietersparochie. In de meeste parochies gaat het om een, twee of drie huwelijken per jaar.
Met uitzondering van de Noordelijke Schakel hebben alle schakels een kerk waar er opvallend
meer huwelijken plaats vinden
evolutie huwelijken
Centrum-schakel 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010
St.-Anna 1 3 1 3 0 2 0
OLV Presentatie 6 6 0 5 3 3 6 6
St.-Antonius Heirnis (= Sint-Antonius van Padua) 2 2 0 2 5 0 2 1 1
St.-Macharius 0 1 1 1 1 2 2 3 0
St.-Baafs
St.-Michiels 11 14 14 14 6 5 4 9 6
St.-Niklaas
St.-Elisabeth 8 9 6 9 4 4 7 6 3
St.-Stefanus 0 1 0 1 0 0 0 1 0
St.-Jacobs 2 2 2 2 4 0 0 2
Westelijke schakel
St.-Jan-Baptist 1 3 5 7 3 1 2 3
St.-Theresia (st-Theresia van het Kind Jezus) 2 2 3 3 1 1
Malem (= Onze Lieve Vrouw Koningin van de Vrede) 0 1
St.-Paulus 4 5 5 13 9 13 13 11 7
St.-Martinus (Ekkergem) 8 2 2 4 1 3 1 2 2
Noordelijke schakel
H.-Kerst 6 7 0 3 1 1 2 1 2
Muide (=Sint-Theresia van Avila) 1 0 0 0 1 1 1 3 0
Meulestede (Sint-Antonius-Abt) 1 1 0 0 1 2 6 3 0
St.-Jozef 1 1 2 3 1 1 0 1
St.-Vincentius 1 4 2 1 1 0 4
Zuidelijke schakel
Christus Koning 7 4 3 0 3 2 3 3 3
O.L.Vr. - St.-Pieter 12 3 11 15 5 22 15 17 18
St.-Coleta 3 3 6 1 3 0 3 0 1
St.-Pieters-buiten 8 8 8 5 5 6 5 7
Centrumschakel
In de Sint-Michielskerk en de Sint-Elisabethkerk vinden opvallend meer huwelijken plaats dan in
andere kerken van de schakel.
23

Westelijke Schakel
In de Westelijke Schakel is er een beperkt aantal huwelijken, enkel de Sint-Paulusparochie kende
elk jaar minstens vier, maar vaak meer, huwelijken.
24

Noordelijke Schakel
De Noordelijke Schakel kent weinig huwelijken, er is ook geen kerk waar structureel meer
huwelijken plaatsvinden.
Zuidelijke Schakel
In de Zuidelijke Schakel vinden in de Onze-Lieve-Vrouw-Sint-Pieterskerk erg veel huwelijken
plaats.
25

2.2.4. Begrafenissen
Het aantal begrafenissen in de parochiekerken in Gent-Stad ligt hoog. Er bestaan opvallende
verschillen tussen de parochies. Sint-Martinus, Heilig Kerst en de parochies van de Zuidelijke
Schakel kennen opmerkelijk meer uitvaarten.
evolutie uitvaartdiensten
centrum-schakel 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010
St.-Anna 9 9 13 6 2 4 3
OLV Presentatie 5 5 3 4 3 6 4 3
St.-Antonius Heirnis (= Sint-Antonius van Padua) 10 14 6 8 6 12 11 8 2
St.-Macharius 13 5 5 5 7 11 6 3 6
St.-Baafs
St.-Michiels 12 23 16 22 7 12 16 22 10
St.-Niklaas
St.-Elisabeth 7 4 8 10 6 5 5 5 8
St.-Stefanus 24 17 24 21 8 9 7 5 0
St.-Jacobs 16 7 15 9 11 8 8 5
Westelijke schakel
St.-Jan-Baptist 3 45 45 20 20 18 21 15 15
St.-Theresia (st-Theresia van het Kind Jezus) 22 15 15 9 18 14 9 17
Malem (= Onze Lieve Vrouw Koningin van de Vrede) 8 8 5 8 10 5 6 7
St.-Paulus 17 23 32 26 29 26 24 24 16
St.-Martinus (Ekkergem) 56 43 43 43 33 26 29 36 25
Noordelijke schakel
H.-Kerst 57 44 44 39 45 34 38 31 31
Muide (=Sint-Theresia van Avila) 16 17 15 6 8 9 5 7 6
Meulestede (Sint-Antonius-Abt) 9 10 5 7 4 8 4 5 2
St.-Jozef 20 15 15 12 19 11 14 6
St.-Vincentius 29 0 38 1 0 17
Zuidelijke schakel
Christus Koning 33 38 37 25 22 24 32 25 24
O.L.Vr. - St.-Pieter 48 34 40 33 25 28 30 27 26
St.-Coleta 25 29 24 25 20 23 21 26 23
St.-Pieters-buiten 25 34 33 27 27 27 18 31
Centrumschakel
De Centrumschakel kent een erg laag aantal begrafenissen. Uit de socio-demografische
beschrijving van de wijken van het centrum blijkt dat in deze wijken opvallend veel twintigers en
dertigers wonen. Het overwicht aan jonge mensen in deze schakel zou een verklaring kunnen zijn
voor het lagere aantal begrafenissen.
26

Westelijke Schakel
De Westelijke Schakel kent meer begrafenissen dan de Noordelijke en de Centrumschakel. De
voorbije jaren vonden de meeste begrafenissen plaats in Sint-Martinus. Een verklaring zou
opnieuw kunnen liggen in het feit dat Ekkergem gemiddeld een oudere bevolking kent dan de
rest van Gent.
27

Noordelijke Schakel
In de Noordelijke Schakel vinden vooral in de Heilig-Kerstparochie veel begrafenissen plaats.
Zuidelijke Schakel
De Zuidelijke Schakel kent de voorbije jaren een constant aantal begrafenissen in de vier
parochies. Het gaat hier om zo’n 20 tot 30 begrafenissen per parochie per jaar.
28

2.2.5 Andere vormen van kerkelijke participatie
In bovenstaande cijfers en grafieken werd een overzicht gegeven van de verschillende sacramenten
per parochie/per schakel. De samenwerkingsverbanden die voor deze activiteiten bestaan tussen
de verschillende parochies worden zo duidelijk zichtbaar. De CRKC-fiches geven nog een
ander beeld van kerkelijke participatie. In de onderstaande grafieken worden participatie aan
liturgie, catechese en diaconie weergegeven. We stellen ze voor per schakel om louter praktische
redenen. Het is dus niet de bedoeling om hier conclusies uit te trekken voor de verschillende
parochies of clusters. Er wordt echter wel een beeld gegeven van het overwicht van de liturgische
betrokkenheid, ten overstaan van de deelname aan diaconale of catechetische activiteiten. Wel
ook met dien verstande dat de fiches geen duidelijkheid geven over deelname aan activiteiten,
aan acties als Broederlijk Delen, Missio, Damiaanactie enzovoort. De horizontale balk geeft de
absolute cijfers van het aantal deelnemers weer.
Centrumschakel
29

Westelijke Schakel
Noordelijke Schakel
30

Zuidelijke Schakel
2.3 Het karakter van de parochies
In dit onderdeel wordt dieper ingegaan op de organisatiecultuur en -structuur van de parochies
van het dekenaat Gent-Stad. Bij de bepaling van de parochiecultuur worden de parochies als
kerkelijke ‘verwerkende systemen’ bekeken. Verwerkende systemen onderhouden op een of
andere wijze een relatie met hun omgeving. Om het in twee extremen te stellen: die relatie is er
een van absolute afwijzing of van volledig opgaan in de omgeving. In het eerste geval spreken
we van een gesloten systeem. Zo’n systeem schermt zich af van alle invloed van buiten en bestaat
bij de gratie van deelnemers die zich afsluiten voor hun omgeving en daar niets of nauwelijks
iets mee hebben. Zo’n gesloten systeem gaat ten onder met het ‘uitsterven’ van de deelhebbers
aan het systeem. In het tweede geval gaat het systeem helemaal op in de omgeving. Het past zich
voortdurend en in toenemende mate aan de veranderingen in de omgeving aan, ten koste van de
eigen identiteit. Openheid en geslotenheid zijn de twee polen die in creatieve spanning moeten
worden gehouden wil een organisatie vitaal blijven.
De parochie wordt beoordeeld volgens haar graad van innovatie, familiecultuur, hiërarchie en
marktcultuur. Dit systeem van ‘concurrerende waarden’ wordt ook gehanteerd bij het bepalen
van de structuur. De organisatiestructuur bekijkt de mate van openheid of geslotenheid van een
parochie en de mate waarin ze flexibel/decentraal of stabiel/centraal is.
31

2.3.1 Parochieculturen
De parochies worden per schakel besproken. De organisatiestructuur of -cultuur is niet gebonden
aan een schakel; het is evenmin zo dat de parochies per schakel op elkaar gelijken. De bespreking
van de parochies gebeurt enkel om praktische redenen per schakel.
Noordelijke Schakel
De parochies van de Noordelijke Schakel tekenen de schakel grotendeels met een familiaire
cultuur, die gekenmerkt wordt door een informele,losse organisatie, met een gesloten karakter
ten opzichte van de omgevende samenleving. Overtuigingen die leven binnen familieculturen
zijn meestal het scheppen van een menswaardige (werk)omgeving enerzijds en het betrekken van
medewerkers bij het werk om hun loyaliteit en participatie te bevorderen anderzijds. Er bestaat een
onderlinge samenhang op basis van wat men gemeenschappelijk heeft (waarden, overtuigingen)
en dat geeft een sterk wij-gevoel. De leiders proberen medewerkers zo veel mogelijk bij het werk te
betrekken en worden door de medewerkers veelal beschouwd als ‘vaderfiguren’. De gemeenschap
wordt door traditie en loyaliteit bijeen gehouden. Zorg voor mensen en een goede werksfeer zijn
de voorwaarden voor succes. Een dominante familiecultuur kent een veel ‘lossere’ en informelere
organisatie, waar veel zaken in de ‘wandelgangen’ worden geregeld. Het pastorale programma
van dergelijke kerkgemeenschappen bestaat uit activiteiten waarbij kerkbetrokken parochianen
kunnen participeren in de gemeenschap en aan de verwachtingen van de leiders (pastoors,
parochieassistenten, parochieploegen) tegemoetkomen.
Van de Sint-Jozefsparochie moet worden opgemerkt dat haar cultuur minder door een
familiecultuur wordt gedomineerd, maar die verbindt met eigenschappen van een innovatieve
cultuur. In een innovatieve cultuur worden vernieuwende initiatieven genomen die ertoe moeten
leiden dat de gemeenschap nieuwe wegen, een nieuw aanbod en een nieuwe dienstverlening
32

ontwikkelt. Door een innoverende houding probeert de kerkgemeenschap beter in te spelen op
de veranderende omgeving. De belangrijkste taak van de leiding is hier de creativiteit en het
‘ondernemerschap’ van medewerkers te bevorderen. Flexibiliteit en creativiteit zijn hoofddoelen.
Uit de cultuurtekening van de Sint-Jozefsparochie mag voorzichtig worden geconcludeerd, dat
zij zich langzaam maar zeker meer bewust is geworden van de omgeving en eerste pogingen
onderneemt om weer beter daarbij aangesloten te geraken. De wens en de ondernomen activiteiten
om meer betekenis te krijgen in buurt en wijk zijn daar tekenen van.
De Heilig-Kerstparochie en de Sint-Theresia-van-Avilaparochie worden gedomineerd door een
familiecultuur met een behoorlijke invloed van een ‘hiërarchische’ (niet te verwarren met de
kerkelijke hiërarchie) cultuur. Een hiërarchische cultuur laat zich kenmerken door een soepel
draaiende organisatie waar veel verloopt volgens afgesproken (kerkelijke) regels en procedures.
De leider kan effectief organiseren en coördineren. In zo’n organisatie is alles gericht op stabiliteit,
behoud, voorspelbaarheid en efficiëntie. De invloed van de hiërarchische, op efficiëntie gerichte
cultuur lijkt vooral het gevolg te zijn van intensieve samenwerking, die een effectieve coördinatie
en organisatie noodzakelijk maken, uitgaande van een gewenste stabiliteit en behoud van de
betrokken gemeenschappen. Eenzelfde invloed ziet men ook bij de Sint-Antonius-Abtparochie,
een derde parochie die van de samenwerking deel uitmaakt. In deze laatste parochie is de
familiecultuur toch meer dominant dan in de andere twee.
Westelijke Schakel
Ook de kerkgemeenschappen van de Westelijke Schakel worden over het geheel genomen
gedomineerd door een ‘familiecultuur’. De kenmerken van deze parochies komen bijgevolg
overeen met de kenmerken van de familiecultuur in de Noordelijke Schakel. De belangrijkste
elementen van een familiecultuur zijn de gevoelens van loyaliteit en traditie die de gemeenschap
bijeenhoudt. Leiders worden in deze kerkgemeenschappen beschouwd als vaderfiguren.
33

De Onze-Lieve-Vrouw-Koningin-van-de-Vredeparochie en de Sint-Paulusparochie combineren
een dominante familiecultuur met een behoorlijke invloed van een hiërarchische cultuur. Net
als de cluster Heilig Kerst, Sint-Theresia van Avila en Sint-Antonius-Abt, zijn dit organisaties die
gericht zijn op stabiliteit, behoud, voorspelbaarheid en efficiëntie.
Net als in de Noordelijke Schakel, is er in deze schakel sprake van een intensieve samenwerking
binnen een cluster van drie parochies: de parochies van de Brugse Poort. Sint-Theresia van het
Kind Jezus en Sint-Jan-Baptist zijn beide parochies met een vrij hiërarchische cultuur, hoewel
ze ook kenmerken hebben van een innovatieve cultuur (baanbrekende initiatieven, vernieuwing
van het aanbod en aanpassing aan de omgeving). Over de drie parochies in de cluster kan gezegd
worden dat hun familiecultuur wordt aangevuld met sterke trekken van een hiërarchische cultuur,
waarbij Sint-Jan-Baptist en Sint-Theresia van het Kind Jezus zich meer bewust zijn van hun
omgeving en daardoor, al is het met de nodige terughoudendheid, verbindingen zoeken met hun
omgeving. In de Onze-Lieve-Vrouw-Koningin-van-de-Vredeparochie is er sprake van een andere
organisatiecultuur dan bij de twee andere parochies van de Brugse Poort. Voor Onze-Lieve-
Vrouw-Koningin van de Vrede is stabiliteit en behoud van de huidige regels en programmering
van belang. Dit zou een reactie kunnen zijn op de intensieve samenwerking tussen de parochies
van de Brugse Poort. Dit is een motivatie die op de Sint-Paulusparochie, die dezelfde cultuur
vertoont, niet van toepassing is. Hier kent men slechts een beperkte samenwerking met naburige
parochies.
In Sint-Paulus hanteert men eerder een traditionele aanpak. De parochieploeg die in deze
kerkgemeenschap tot stand is gekomen, is ontstaan door interventie van het bisdom. Het is
een parochie met sterke lekenverantwoordelijkheid en dat wat voorheen ‘min of meer soepel
en automatisch’ in de persoon van de pastoor werd gecoördineerd, moet nu tot stand worden
gebracht door een soepel draaiende en vooral efficiënt coördinerende organisatie.
Zuidelijke Schakel
In tegenstelling tot de meeste parochies van het dekenaat worden de kerkgemeenschappen
van Christus-Koning, Sint-Pieters-Buiten en Sint-Coleta minder gedomineerd door een
familiecultuur. In deze parochies valt een meer hiërarchische cultuur op. De cultuur van deze drie
parochies kan in grote mate omschreven worden als een soepel draaiende organisatie, waar veel
verloopt volgens afgesproken (kerkelijke) regels en procedures. Het verschil van cultuur met de
andere parochies in het dekenaat zou het gevolg kunnen zijn van een toenemende betrokkenheid
van leken in deze drie parochies. Zowel in de cluster Sint-Pieters-Buiten, Christus-Koning als in
Sint-Coleta werd de lekenparticipatie al tientallen jaren geleden gestimuleerd door toenmalige
pastoors. Een dergelijke toename van participatie dwingt tot een herziening van de manier
waarop de kerkgemeenschappen zich organiseren.
34

Een uitzondering binnen de Zuidelijk Schakel vormt de Onze-Lieve-Vrouw-Sint-Pietersparochie.
Haar cultuurprofiel lijkt veel meer op dat van de Sint-Jozefsparochie (Noordelijke Schakel).
De kerkgemeenschap wordt gekenmerkt door een dominante familiecultuur, aangevuld met
innovatieve trekken. Die trekken zijn met name flexibiliteit, creativiteit en ondernemerschap. De
parochie zoekt naar nieuwe vormen van pastorale dienstverlening en Kerk-zijn die beter passen
bij de omgeving. De wens van de medewerkers om meer verantwoordelijkheid te krijgen voor de
toekomst is hiervan een evident signaal, evenals de verantwoordelijkheid die leken willen nemen
voor liturgie.
Centrumschakel
De Centrumschakel bestaat uit tien parochies en is daarmee ook de grootste schakel van
dekenaat Gent-Stad. Voor het in kaart brengen van de parochiecultuur werden geen gegevens
ontvangen van de Sint-Baafsparochie. Die parochie heeft ook aangegeven dat ze is opgegaan in
de cluster Sint-Michiels/Sint-Niklaas/Sint-Baafs en niet meer als een aparte parochie werkt. In de
overige negen parochies kunnen enkele parochies onderscheiden worden met een gelijkaardige
parochiecultuur.
35

De Sint-Jacobsparochie en de Sint-Niklaasparochie worden sterk gedomineerd door een
familiecultuur. Er is een sterk wij-gevoel aanwezig in deze parochies, de participatie wordt
bevorderd, de leiding voelt verplichtingen tegenover degenen die actief meedoen en de
gemeenschap wordt bijeengehouden door traditie en loyaliteit. De bescheiden omvang van
deze kerkgemeenschappen draagt ertoe bij dat de deelnemers aan elkaar vasthouden om zo als
gemeenschap te overleven in een min of meer als bedreigend ervaren omgeving.
De tweede groep bestaat uit Sint-Stefanus, Sint-Elisabeth, Sint-Macharius, en Sint-Antonius
van Padua. Deze kerkgemeenschappen kenmerken zich, zoals een aantal andere parochies
in Gent-Stad, door een familiecultuur te combineren met een innovatieve cultuur. Het
duidelijkste is dat het geval in de Sint-Antonius-van-Paduaparochie of de Regenboogkerk. In
deze kerkgemeenschap probeert men op verschillende manieren te zoeken naar vernieuwing en
aansluiting bij de omgeving. De op de eigen leden gerichte familiecultuur wordt doorbroken door
een minstens even sterke gerichtheid op de omgeving, met de vraag hoe daar creatief en flexibel
op kan worden ingespeeld. Bij de kerkgemeenschappen van Sint-Stefanus en Sint-Elisabeth
heeft de familiecultuur nog altijd de overhand, maar ook daar worden initiatieven genomen die
de aandacht meer richten op anderen dan de eigen leden. Sint-Stefanus heeft als kloosterkerk
een bepaalde uitstraling. Sinds enkele jaren zijn er in het klooster ook buitenlandse religieuzen
aanwezig. Op deze manier probeert de kloosterkerk in te spelen op de actuele situatie in haar
omgeving. Sint-Elisabeth is een erg kleine parochie, de kerkgemeenschap probeert zich wel open
te stellen naar buiten toe. Sint-Elisabeth wordt bediend door een pater Augustijn, waardoor
enige vorm van samenwerking met of beïnvloeding door het Augustijnenklooster, waar de Sint-
Stefanuskerk toe behoort, vanzelfsprekend is.
De Sint-Machariusparochie neemt een ietwat aparte positie in. De familiecultuur is hier iets
minder aanwezig dan in de drie voorgaande parochies van de schakel. Deze parochie kent een
meer hiërarchische cultuur (regels, procedures, afspraken, gestructureerde en soepel draaiende
organisatie, stabiliteit, voorspelbaarheid en efficiëntie).
36

De derde groep die hier onderscheiden kan worden bestaat uit de parochies Sint-Michiels en
Onze-Lieve-Vrouw-Presentatie. Voor de Sint-Michielsparochie geldt dat zij een hiërarchische
cultuur verbindt met een marktcultuur. Bij een kerkgemeenschap met een ‘marktcultuur’ gaat
het om een gemeenschap die gericht is op de externe omgeving van ‘klanten’. Die gemeenschap
richt zich helemaal op het verrichten van pastorale diensten (doop, huwelijk, uitvaart, enzovoort)
ten behoeve van mensen die erom vragen. De parochie is gericht op pastorale dienstverlening en
wordt vooral gekenmerkt als een vorm van dienstverlenend instituut. Een marktcultuur schept
een sterk taakgerichte werkomgeving waar medewerkers in de eerste plaats ‘dienstverleners’
zijn. Het succes in zo’n geloofsgemeenschap wordt gemeten aan het aantal doopsels, huwelijken,
deelnemers aan bijzondere liturgie, enzovoort. Voor de Sint-Michielsparochie geldt dat zij een
soepel draaiende en gestructureerde organisatie is met (kerkelijke) regels, procedures en afspraken
als belangrijkste coördinatiemiddel, verbindt met een dienstverlenende instelling, die tracht in haar
dienstverlenende activiteiten zoveel mogelijk tegemoet te komen aan de wensen en verlangens van
‘externe anderen’. De kerkgemeenschap van Onze-Lieve-Vrouw-Presentatie wordt gekenmerkt
door een iets sterkere mate van hiërarchische cultuur. Daardoor wordt Onze-Lieve-Vrouw-
Presentatie naast een dienstverlenende houding ook gekenmerkt door een strak gestructureerde
organisatie die sterke overeenkomsten vertoont met meer traditionele organisatievormen van
parochie. Ondanks deze traditionele organisatievormen geeft de parochie wel ook te zoeken naar
innoverende vormen van geloofsbeleving. Men is duidelijk zoekend naar een vorm en activiteiten
om op dat punt nieuwe wegen in te slaan. “Het kerkbeeld en het beeld over kerk-zijn moet duidelijk
worden omgevormd” zo luidt de overtuiging van deze kerkgemeenschap. De ‘marktcultuur’ heeft
nog altijd een behoorlijke invloed. De Onze-Lieve-Vrouw-Presentatieparochie lijkt in dat opzicht
vooral op de Sint-Michielsparochie.
Ten slotte is er de Sint-Annaparochie. Op basis van de beschikbare gegevens konden geen
conclusies worden getrokken met betrekking tot de cultuur in de Sint-Annaparochie. Ook
uit andere informatie wordt duidelijk dat de Sint-Annaparochie eigenlijk pastoraal nog
maar van heel beperkte betekenis is en grotendeels is opgegaan in de samenwerking met de
Onze-Lieve-Vrouw- Presentatieparochie.
2.3.2 Parochiestructuren
Cultuur en structuur hangen samen. Cultuurveranderingen en structuurveranderingen
beïnvloeden elkaar wederzijds. Om de belangrijkste aspecten van de organisatiestructuren van
de parochie in kaart te brengen hanteren we hetzelfde systeem van ‘concurrerende waarden’
(Cameron en Quinn, 2004) als bij de beschrijving van culturen. (zie bijlage 2) Voor het globaal
positioneren van de parochies wordt gebruik gemaakt van de volgende kenmerken: open
tegenover gesloten en flexibel/decentraal tegenover stabiel/centraal. De positionering gebeurt
op basis van de resultanten op beide ‘concurrerende assen’. Op de horizontale as werd gesloten
(links) en open (rechts) uitgezet, op de verticale as flexibel/decentraal (boven) en stabiel/centraal
(onder) uitgezet.
37

Noordelijke Schakel
Uit het diagram wordt duidelijk dat alle parochies van de Noordelijke Schakel zich in hetzelfde
kwadrant bevinden: gesloten en flexibel/decentraal. Dat is het gebied waar de organisatie wordt
gedomineerd door het Human Relations-model. In dat model ligt de nadruk op het bevorderen van
de participatie in de organisatie; in het geval van kerkgemeenschappen betekent dit het stimuleren
van het participeren van parochianen in de kerkgemeenschap. Het territoriale principe van de
Katholieke Kerk is erop uit iedereen te laten deelnemen aan de activiteiten van de kerk. Het
stimuleren van de participatie van parochianen kan op twee manieren geschieden. De eerste
mogelijkheid is door voor iedereen die mee wil doen een plek te creëren, of door actieve werving
van parochianen voor bepaalde taken en functies. De parochie laat zich dan vooral kennen als
een participatiegericht Human Relations-model. Een tweede mogelijkheid is mensen aan te spreken
op hun onvervreemdbare eigen roeping voor de opbouw van de gemeenschap en een beroep te
doen op hun talenten en charisma’s door hen te motiveren en te enthousiasmeren om die talenten
en gaven voor de gemeenschap in te zetten. Dan laat de parochie zich kennen als een op motivatie
en persoonlijke roeping gericht Human Relations-model. De twee mogelijkheden verschillen in de
verhouding en combinatie van ‘geslotenheid’ en ‘flexibiliteit’. Voor de eerste vorm zijn bestaande
taken en functies (organisatie) het uitgangspunt. Voor de tweede vorm zijn de talenten, gaven en
charisma’s van de parochianen het uitgangspunt voor de participatie. De organisatie past zich aan
de beschikbare talenten en charisma’s van de parochianen aan. Dit past in de visie van de kerk
als Lichaam van Christus waarin alle beschikbare charisma’s hun plaats hebben (1Kor 12). Er
ontwikkelen zich naar aanleiding van vernieuwingen en veranderingen nieuwe taken en nieuwe
functies. In het diagram worden beide vormen door de diagonaal (gestippelde lijn) van elkaar
gescheiden. De onderste helft is het participatiegericht Human Relations-model, de bovenste helft
is het op persoonlijke roeping en motivatie gericht Human Relations-model.
Voor de Noordelijke Schakel houdt deze indeling in, dat Sint-Antonius-Abt (1), Heilig Kerst (2),
Sint-Theresia (3) en Sint-Vincentius (5) worden gekenmerkt door een participatiegericht Human
Relations-model. Het zijn voor de omgeving betrekkelijk gesloten parochies met een sterke
gerichtheid op de eigen medewerkers binnen een voorgegeven taak- en functieorganisatie. Alleen
de Sint-Jozefsparochie (4) kent een wat grotere flexibiliteit en is meer gericht op de opbouw van
een gemeenschap waaraan ieder bijdraagt volgens eigen talenten en gaven. Dat betekent ook dat
38

nieuwe en andere taken vervuld worden, anders dan medewerking aan de gebruikelijke pastorale
taken en activiteiten.
Het diagram maakt nog een paar andere kenmerkende zaken duidelijk. Zo verschillen de Sint-
Antonius-Abtparochie en de Heilig-Kerstparochie duidelijk in mate van ‘geslotenheid’. Sint-
Antonius-Abt is erg gesloten en speelt (bijna) niet in op haar omgeving. Heilig Kerst daarentegen
is veel minder expliciet in haar ‘afwijzing’ van de omgeving. Daarnaast hebben de Sint-Theresia-
en de Sint-Vincentiusparochie beide een gelijksoortig organisatieprofiel: behoorlijk gesloten en
gericht op eigen medewerkers vanuit een bestaande invulling van taken en functies.
Westelijke Schakel
Ook de vijf parochies van de Westelijke Schakel hebben verschillende organisatieprofielen. In
onderstaand diagram worden de verschillende parochies weergegeven. Deze parochies liggen in
hetzelfde kwadrant als de parochies van de Noordelijke Schakel. Deze vijf parochies liggen in het
gebied van de Human Relations-organisaties. Ze zijn vooral gericht op eigen medewerkers en op
hun welbevinden.
5
4
1
Flexibel/decentraal
gesloten open
2
3
Hiërarchisch/centraal
In vergelijking met de figuur van de Noordelijke Schakel liggen deze vijf parochies verder uit elkaar,
ze verschillen dus onderling meer. De Onze-Lieve-Vrouw-Koningin-van-de- Vredeparochie (1),
de Sint-Theresia-van-het-Kind-Jezusparochie (2) en de Sint-Paulusparochie (5) horen alle drie tot
het gebied van de participatiegerichte Human Relations-organisaties met een vaste taak- en functieindeling
als uitgangspunt. De Sint-Jan-Baptistparochie (3) en de Sint- Martinusparochie (4) horen
beide tot het gebied van de op motivatie en inzet van eigen talenten en gaven gerichte Human
Relations-organisaties.
De kerkgemeenschappen van Onze-Lieve-Vrouw-Koningin van de Vrede, Sint-Theresia van
het Kind Jezus en Sint-Paulus behoren tot het op participatie gerichte Human Relations-model,
toch verschillen ze op een aantal punten. In de eerste plaats is de kerkgemeenschap van
Sint-Paulus de meest geslotene van deze drie. Zij is in haar ‘afwijzing’ van de omgeving het
sterkst. Daarmee is die parochie ook het sterkst geconcentreerd op de eigen leden. Dat is bij
39

Onze-Lieve-Vrouw- Koningin van de Vrede en Sint-Theresia van het Kind Jezus veel minder het
geval. Daar staat tegenover dat bij de laatste twee de centraliserende en controlerende tendens in
de organisatie nog sterker doorklinkt dan in de Sint-Paulusparochie. In de Sint-Paulusparochie
is men meer op weg naar flexibiliteit en decentralisatie. Die centraliserende en controlerende
tendens is een gevolg van het Intern Proces-model dat op de achtergrond bij deze parochies nog een
wat sterkere rol speelt. Kenmerkend voor dat organisatiemodel is dat het gericht is op consolidatie
en continuïteit, op behoud en overleven. De stabiliteit in de organisatie wordt volgens dit model
ofwel verkregen door uitgewerkte procedures en afspraken, ofwel door het centrale gezag, in een
parochie is dat vooral en in de eerste plaats de pastoor.
De Sint-Jan-Baptist- en de Sint-Martinusparochie liggen beiden in het gebied van de veel meer
op de inzet van talenten en charisma’s georiënteerde Human Relations-organisaties, anders dan in
het onderste gebied waar het vervullen van taken en functies de drive tot participatie vormt. Hier
gaat het al veel meer om de opbouw van een parochie op basis van de onvervreemdbare roeping
van parochianen, die de ‘dragers’ van de gemeenschap zijn, en ook om het zoeken naar nieuwe bij
de talenten passende mogelijkheden. De Sint-Martinusparochie blijkt daarbij meer gesloten, maar
tegelijkertijd ook meer flexibel en ze is blijkbaar ook wat meer in staat tot flexibele aanpassing aan
nieuwe en andere taken en functies dan de kerkgemeenschap van Sint-Jan-Baptist. Die parochie
is wat minder gesloten, maar op de achtergrond klinkt nog altijd gecentraliseerd organisatorisch
hiërarchisch geluid.
Zuidelijke Schakel
De Zuidelijke Schakel omvat vier parochies, waarvan er drie duidelijk gelijksoortige
organisatieprofielen hebben, terwijl één parochie daarvan wat afwijkt. Dit werd ook zichtbaar bij
de parochiecultuur (zie 2.4.1 Parochieculturen, Zuidelijke Schakel).
De kerkgemeenschappen van Christus-Koning (1), Sint-Pieters-Buiten (2), en Sint-Coleta(4)
zijn duidelijk op participatie gerichte Human Relations-organisaties die het vervullen van
bestaande ‘vacatures’ prioriteit geven. De vacante plaatsen in bestaande taken en functies zijn de
belangrijkste motivatie tot het bevorderen van participatie van parochianen. Daarbij vertonen
Christus-Koning en Sint-Pieters-Buiten nog heel duidelijk de trekken van een organisatie volgens
het Intern Proces-model, gericht op consolidatie en continuïteit, met een sterke inbreng van het
centrale gezag. Zij zijn duidelijk bezig om de beweging van een organisatie die is gemodelleerd
naar dat Intern Proces-model te veranderen naar een meer participatief gericht Human Relationsmodel.
De Sint-Coletaparochie heeft al meer afstand genomen van dat Intern Proces-model en is in
haar ontwikkeling al verder geëvolueerd.
40

De Onze-Lieve-Vrouw-Sint-Pietersparochie (3) ligt in hetzelfde kwadrant, maar boven de
diagonaal in plaats van eronder zoals de andere parochies van deze schakel. De kerkgemeenschap
is meer te typeren als een op motivatie en charisma gerichte Human Relations-organisatie, die
zoekend en tastend nieuwe taken en functies tracht te ontwikkelen passend bij de charisma’s
waarmee de gemeenschap is toegerust. Op basis daarvan zoekt Onze-Lieve-Vrouw-Sint-Pieters
ook nieuwe manieren van Kerk-zijn en nieuwe manieren van kerkelijke presentie in de voor
haar relevante context. Het gaat hier niet om de vraag of dat allemaal slaagt, of men met al dat
denken en overwegen ook daadwerkelijk tot stappen komt. Hier gaat het om de ‘geest’ van de
organisatie en die ligt duidelijk veel dichter bij een op charisma en vernieuwende opbouw gerichte
gemeenschap dan de andere drie parochies in de Zuidelijke Schakel.
Centrumschakel
Bij de typering van de organisaties in de Centrumschakel valt het op dat niet alle parochies in
hetzelfde kwadrant liggen. Door een gebrek aan gegevens over Sint-Anna (8) worden negen van
de tien parochies van de Centrumschakel besproken.
De Sint-Niklaasparochie (1) en de Sint-Michielsparochie (2) organiseren zich beide volgens het
Intern Proces-model. De Sint-Michielsparochie bevindt zich nog in dat kwadrant en is daarmee ook
het sterkst te typeren volgens dat organisatiemodel. Dit betekent dat de parochie gericht is op
continuïteit, sterk taakgericht is en een centraal gezag (pastoor) heeft en/of duidelijke en heldere
afspraken en procedures. De Sint-Niklaasparochie heeft meer afstand genomen van dat model en
is ontwikkeld richting een Human Relations-model dat gericht is op de participatie van parochianen
in het gebruikelijke pastoraat. Toch blijft ook in de Sint-Niklaasparochie de organisatie sterk
gefocust op overleven en het behouden van wat er is.
41

De parochies Sint-Jacobs(3), Sint-Stefanus(4), Sint-Elisabeth(6) en Sint-Macharius(7) zijn alle
vier in mindere of meerdere mate kerkgemeenschappen die zich laten kennen als organisaties
die werken volgens het Human Relations-model. Het feit dat ze boven de diagonaal liggen
impliceert dat ze focussen op de motivatie en de inzet van talenten van de parochianen. Hier
wordt gemeenschapsopbouw nagestreefd die niet louter de invulling van vacatures zoekt in het
gebruikelijke pastoraat, maar ook vernieuwende mogelijkheden op basis van de beschikbare
vaardigheden van parochianen. De Sint-Jacobsparochie leunt nog sterk aan bij een op de
participatie in het gebruikelijke pastoraat gericht Human Relations-model, terwijl Sint-Elisabeth
op dat punt al duidelijk meer ontwikkeling heeft doorgemaakt. Sint-Stefanus en Sint-Macharius
situeren zich tussen de Sint-Jacobsparochie en de Sint-Elisabethparochie in.
Uitzonderlijke posities worden ingenomen door de Sint-Antonius-van-Paduaparochie (9) en de
Onze-Lieve-Vrouw-Presentatieparochie (5). Beide parochies neigen meer naar het Open Systeemmodel
dan de andere parochies van het dekenaat. Typerend voor dat model is dat het gericht is op
verandering en expansie. Het legt nadruk op de externe focus, dit betekent dat de parochie ‘naar
buiten’ gericht is en zoekt naar een positieve en relevante aansluiting bij haar omgeving. Zij laat
de wijze waarop zij georganiseerd is mede bepalen door wat voor haar omgeving van belang is.
De parochiestructuur speelt in op de vragen, noden en verlangens die leven in haar omgeving en
gebruikt een taal die in haar omgeving wordt gesproken en gehoord.
Sint-Antonius van Padua of de Regenboogkerk zoekt naar een positieve en relevante aansluiting
bij de omgeving. De kerkgemeenschap probeert op flexibele wijze nieuwe en innoverende
vormen van kerkelijke presentie te realiseren. De Onze-Lieve-Vrouw-Presentatieparochie zoekt
die positieve en relevante aansluiting eerder in groei. Groei in deelname aan allerlei vormen van
kerkelijke activiteiten. Hier ligt de nadruk niet zozeer op innoverende vormen van kerkelijke
presentie, maar op een gebruikelijke kerkelijke presentie die veel beter en positiever aansluit bij
de relevante omgeving van de parochie. Beide parochies zijn dus op weg naar een organisatie
volgens het Open Systeem-model, maar elk vanuit een eigen benadering.
42

2.4 Medewerkers en deelnemers
2.4.1 Vooraf bij de enquêtes
Om toekomstperspectieven te bieden voor kerkelijke presentie in Gent-Stad is het om te beginnen
noodzakelijk de huidige situatie in beeld de brengen. Aan de hand van enquêtes bij medewerkers
(zowel vrijwilligers als vrijgestelden) en deelnemers werden een aantal onderwerpen onderzocht.
Zijn deelnemers tevreden over de kwaliteit van de pastorale activiteiten waaraan zij deelnemen?
Verdiept het hun geloof en zijn ze tevreden over het aanbod? Ook de visie van medewerkers
wordt in kaart gebracht om een gevarieerd beeld te krijgen van de huidige kerkelijke aanwezigheid
in Gent-Stad. Voelen zij zich ondersteund in hun werk in de parochie? Hoe staan zij tegenover de
leiding en de taken die ze moeten uitvoeren?
Voor het vormen van toekomstperspectieven beperken we ons niet tot de resultaten van
de enquête. Samen met de parochies gingen we op infoavonden en reflectieavonden op zoek
naar de uitdagingen voor hun wijk of hun kerkgemeenschap. Vervolgens werd ook gedurende
verschillende bijeenkomsten van de leergemeenschap nagedacht over alternatieven en nieuwe
mogelijkheden om Kerk te zijn in Gent. De enquêtes vormen slechts een stap in de vorming van
toekomstperspectieven. Het is daarom essentieel dat de resultaten van de enquêtes geïnterpreteerd
worden tegen de achtergrond van de parochie in kwestie (zie 2.1 pastorale programmering en
prioriteiten) en de context van de wijk en de stad (zie 5. Kerk in de stad Gent). Verder werden
de resultaten van enquêtes, interviews en reflectiegesprekken in de leergemeenschap besproken.
Deze leergemeenschap vulde het onderzoek en de toekomstperspectieven inhoudelijk mee in.
De hieronder beschreven resultaten dienen dus te worden bekeken binnen het geheel van het
onderzoeksrapport en niet op zichzelf.
Wanneer het pastorale programma wordt uitgevoerd zijn zowel deelnemers als medewerkers
betrokken. Deelnemers zijn mensen die hebben deelgenomen aan een activiteit van de parochie.
Medewerkers zijn de vrijgestelden en vrijwilligers die zich inzetten voor de parochie en de
activiteiten mee organiseren. Beide groepen participeren aan dat programma, ieder vanuit een
eigen perspectief. Een deelnemer kijkt vooral naar wat zijn of haar participatie heeft betekend,
een medewerker (vrijwillig of vrijgesteld) stelt daarnaast ook vragen bij die participatie met
betrekking tot het tot stand komen van dat programma. Voor beide groepen geldt dat zij vanuit
dat verschillend perspectief bijdragen aan de terugkoppeling naar de parochie. Beide groepen
werd gevraagd de enquêtes in te vullen.
Vooraleer cijfers te lezen en te interpreteren is het ook goed te weten dat sociale wenselijkheid
en loyaliteit ten aanzien van de eigen parochie altijd meespelen bij het invullen van enquêtes
en in sociaal-wetenschappelijk onderzoek. Hiermee dient rekening gehouden te worden bij de
uiteindelijke resultaten.
Omdat de resultaten uit de enquêtes betrekkelijk weinig verschillen tussen de vier schakels,
worden een aantal uitkomsten voor het gehele dekenaat weergegeven. Bijlage 3 geeft het overzicht
van de cijfers weer en het aandeel van de verschillende parochies per schakel. Hieruit zal blijken
dat sommige schakels getekend worden door het overwicht van bepaalde parochies. De resultaten
van die parochies komen dan ongeveer overeen met de resultaten van de betreffende schakel. Van
andere parochies zijn er te weinig resultaten binnengekomen om conclusies te kunnen trekken.
Daarom worden geen cijfers per parochie weergegeven.
43

Wel zullen we op het einde van deze paragraaf de vragen meegeven die op de verschillende
reflectieavonden per schakel zijn voorgelegd. Die vragen waren gebaseerd op de verkregen data
uit de enquêtes en zetten de parochies aan het denken over specifieke problemen of doelstellingen.
2.4.2 Algemene bemerkingen voor het gehele dekenaat
De cijfers waarnaar in dit hoofdstuk verwezen wordt, zijn te vinden in bijlage 3.
Schets van de respondenten-medewerkers
De respondenten die de medewerkersenquête invulden, hebben eveneens een hoge leeftijd.
Meer dan twee derde van de respondenten-medewerkers is ouder dan 55 jaar. De gemiddelde
leeftijd bedraagt 60 jaar. Het aantal mannen en vrouwen is zo goed als gelijk. De respondenten
zijn hoofdzakelijk betrokken bij de taakvelden liturgie (34,1 %) en ondersteuning (28,7 %).
Wederom werden de andere taakvelden minder geëvalueerd, al is het verschil minder groot dan
bij de deelnemers. Diaconie en catechese werden respectievelijk door 16,6 % en 5,8 % van de
respondenten-medewerkers beoordeeld.
Wanneer dieper wordt ingegaan op de betrokkenheid van de medewerkers bij liturgie, blijkt dat
zij overwegend ondersteunende activiteiten vervullen. Ze zijn in veel mindere mate betrokken
bij uitvoerende liturgische taken. Slechts uitzonderlijk kan een vrijwilliger de rol van lekenvoorganger
uitoefenen. De betrokkenheid bij liturgie omvat dus zelden inhoudelijk (mede)
dragende liturgische rollen. Het gaat dan over koorzangers, koster, enzovoort.
Ook bij de ‘ondersteuning’ gaat het hoofdzakelijk om taken als secretariaat, administratie,
boekhouding, schoonmaak, enzovoort. Pastoraal-coördinerende taken worden in heel beperkte
mate opgenomen: slechts 40 respondenten in het hele dekenaat.
De inzet voor catechese onder de respondenten is beperkt, zelfs wanneer de medewerkers
van Cringels, de huwelijksvoorbereiding Zuid en de huwelijksvoorbereiding Streek worden
meegerekend, gaat het slechts om 8,4 % van de totale inzet van de respondenten. De inzet voor
de diaconie is iets groter. In de Noordelijke en de Zuidelijke Schakel wordt ook meer ingezet op
diaconale taken dan in de Westelijke Schakel en Centrumschakel.
Gemiddeld neemt een medewerker in de parochie in Gent-Stad 1,8 deeltaken voor zijn of haar
rekening.
We onthouden hier vooral dat, wil de kerkgemeenschap aan vitaliteit winnen, er nood is
aan medewerkers uit meerdere leeftijdsgroepen, aan inhoudelijk toegeruste vrijwilligers en
medewerkers die een coördinerende functie kunnen opnemen.
Schets van de respondenten-deelnemers
Van de respondenten die als deelnemer van een pastorale activiteit een vragenlijst invulden is
70% 55 jaar of ouder. De gemiddelde leeftijd van de respondenten voor het gehele dekenaat is
60 jaar. In de Noordelijke Schakel situeren zich de oudste respondenten (gemiddeld 65 jaar). De
Zuidelijke Schakel heeft de jongste respondenten, met een gemiddelde van 58 jaar. Onder deze
respondenten vinden we iets meer mannen dan vrouwen. De verdeling tussen vrouwen en mannen
is enkel onevenwichtig in de Westelijke Schakel. Hier bleken twee derden van de respondenten
van de deelnemersenquête vrouwen te zijn. Voor het gehele dekenaat geldt dat de nadruk ligt op
44

de evaluatie van de liturgie van de parochie: 82,6 % van de respondenten-deelnemers evalueerde
liturgische activiteiten. De andere activiteiten, catechese (2,3 %), diaconie (6,8 %) en parochieopbouw
(3,2 %), werden slechts in beperkte mate geëvalueerd. Voor de respondenten-deelnemers
bestaat de kerkelijke presentie van de parochie hoofdzakelijk uit liturgie (gebruikelijke liturgie,
liturgie bij bepaalde gelegenheden en andere vormen van vieringen).
Hier kunnen we vooral vragen stellen bij de pastorale programmering van de parochies. Met hun
programma bereiken ze vooral een bepaalde leeftijdsgroep die zich concentreert op deelname aan
de liturgie. Dit bepaalt mede het gesloten karakter van de parochie: de beperkte samenstelling van
de doelgroep en de programmering maakt dat een parochie de neiging heeft ‘te behouden wat
is’ en haar openheid op de samenleving en de wereld te verwaarlozen. Voor een vitalisering van
de kerkgemeenschappen zal hierover gereflecteerd moeten worden en zullen nieuwe projecten
moeten worden uitgewerkt.
Indexen, sub-schalen en vragen medewerkers
De enquête voor de medewerkers peilde naar vijf indexen: taakintrinsieke motivatie, onderlinge
verhoudingen, leiderschap, arbeidsomstandigheden en taakorganisatie. In de enquête werden die
verschillende domeinen verder onderverdeeld. We geven hier de meest relevante resultaten weer.
In alle gevallen is het positief gesteld met de taakintrinsieke motivatie van de medewerkers.
Zij vinden hun werk zinvol, belangrijk en verantwoordelijk werk. Twee onderdelen roepen
vragen op. In de eerste plaats kan een vraagteken geplaatst worden bij de mogelijkheden om
zaken zelf naar eigen inzicht te organiseren. De mate van zelfstandigheid in het uitvoeren van
de taak is niet voldoende gequoteerd. Ten tweede gaat het over de mate waarin respondenten
de resultaten van hun eigen werk kunnen evalueren of beoordelen. Het blijkt heel moeilijk
om vast te stellen of medewerkers hun werk goed hebben gedaan. De uitkomst van die twee
deelfactoren kan teruggebracht worden op het soort werk dat de meeste medewerkers aangeven:
hun ondersteunende rol.
Over de onderlinge verhoudingen is men niet positief. De reden daarvan is niet de wederzijdse
steun die men ondervindt, daarover zijn de meesten wel positief. Het verschil wordt vooral
veroorzaakt door een verschil in beleving van de steun die men van elkaar kan verwachten bij
problemen die men bij het werk ondervindt. Ook de interne en onderlinge communicatie kan
verbeterd worden. De respondenten geven wel aan daar zelf ook in tekort te schieten. We merken
over de gehele lijn dat de Noordelijke Schakel hier iets positiever scoort dan gemiddeld en de
Zuidelijke Schakel iets negatiever dan gemiddeld.
Het leiderschap is in de enquête onderverdeeld in drie aspecten: relationeel leiderschap,
taakgericht/resultaatgericht leiderschap en stimulerende/inspirerend leiderschap. Over het
relationele aspect zijn de meeste respondenten tevreden. Zorg en aandacht gaat uit naar een goede
relatie en goede verhoudingen met de vrijwillige medewerkers. Van resultaatgericht leiderschap
is nauwelijks sprake, en ook met het inspirerend leiderschap is het niet erg positief gesteld. Ook
hier merken we dat de Noordelijke Schakel iets positiever scoort dan gemiddeld en de Zuidelijke
Schakel iets minder goed dan gemiddeld.
Over de arbeidsomstandigheden, zowel de fysieke/materiële omstandigheden als de psychische
werkomstandigheden, bestaan nauwelijks klachten. Dit hangt natuurlijk ook samen met het soort
taak dat de meeste respondenten opnemen. Een ondersteunende rol geeft over het algemeen
minder werkdruk dan een verantwoordelijke taak.
45

Van taakorganisatie is geen sprake. Dit wil niet zeggen dat er niets gebeurt of niets goeds
gebeurt, wel dat alles wat tot stand komt, min of meer spontaan tot stand komt zonder al te veel
coördinatie en afstemming.
In deze resultaten verdienen volgende elementen onze aandacht. De medewerkers halen over het
algemeen voldoende motivatie uit hun taak. Toch zal het belangrijk zijn om aan medewerkers
bredere en meer verantwoordelijke taken te geven, wil de kerkgemeenschap toekomst hebben. Ook
zal er meer in teamverband gewerkt moeten worden. Daarom is het verzorgen van de onderlinge
communicatie van groot belang. Daarnaast zullen de verschillende vormen van leiderschap
ontwikkeld moeten worden. Een leider van een vitale en toekomstgerichte kerkgemeenschap
zal de aanwezige charisma’s van de gelovigen naar boven halen en laten werken ten voordele
van de kerkelijke presentie en de kerkgemeenschap. Daarbij hoort vanzelfsprekend een goede
taakorganisatie.
Indexen, sub-schalen en vragen deelnemers
In de enquête voor de deelnemers aan activiteiten van de parochie werd enerzijds gepeild
naar de parochietevredenheid: dit punt vroeg naar tevredenheid over het aanbod, de
informatievoorziening, de uitvoering van de activiteit, de kwaliteit en de liturgievieringen.
Anderzijds werd er gepeild naar de geloofsverdieping. Die index is betrokken op drie elementen:
geloof en gemeenschap (vieren), persoonlijk geloof (verdiepen), geloof en samenleving (doen van
het geloof).
Over het geheel genomen zijn de respondenten wel tevreden met de gang van zaken in de
parochie. De parochietevredenheid scoort dus behoorlijk. Ook hier merken we wel verschillen
per schakel: de deelnemers van de Noordelijke Schakel zijn meer tevreden dan de respondenten
van de Zuidelijke en Westelijke Schakel.
In alle gevallen zijn de respondenten tevreden over het (liturgische) aanbod van de parochies. Op
het punt van de informatievoorziening zijn de meeste respondenten ook positief. Op twee punten
zijn ze wat kritischer: de mogelijkheid om navraag te doen en de wijze waarop je te woord wordt
gestaan. Ook is er bij de respondenten een tevredenheid over de uitvoering van de activiteiten
terug te vinden. De kwaliteit scoort ook niet slecht, maar hier toch een opmerking: om de
‘gebruikerskwaliteit’ te meten is het belangrijk dat de activiteiten aansluiten bij de verlangens of
behoeften van mensen. In alle schakels laten de respondenten horen dat medewerkers meer moeite
zouden mogen doen om te achterhalen ‘wat er leeft onder de mensen’. En ook de liturgievieringen
worden positief beoordeeld, vooral als gevolg van de tevredenheid over de zang van het koor.
Een algemene opmerking hierbij is dat de Noordelijke Schakel op alle punten beter scoort dan
gemiddeld en de Zuidelijke Schakel minder goed dan gemiddeld. Het publiek is daar duidelijk
kritischer dan in de rest van het dekenaat. Tegelijk blijkt ook dat de Noordelijke Schakel het meest
doet om te achterhalen ‘wat er leeft onder de mensen’. Blijkbaar sluiten de (liturgische) activiteiten
daardoor beter aan bij de verlangens van mensen.
De geloofsverdieping scoort algemeen genomen maar net positief. Dit betekent dat er nog veel
kan verbeterd worden. Het geloof van mensen is de basis voor een geloofsgemeenschap. Ook in
de ‘nieuwe parochie’ wordt in de eerste plaats verwezen naar de geloofsinhoudelijke invulling van
het concept. Hier zal dus de nodige aandacht naar moeten gaan.
Het deelnemen aan vieringen en activiteiten heeft nauwelijks enig positief effect op de binding met
en de betrokkenheid bij de geloofsgemeenschap. En ook de effecten op de verdieping of beleving van
46

het persoonlijke geloof blijven beperkt. Gemiddeld meer dan 38% van de respondenten onderschrijft
op alle bevraagde items nauwelijks enig effect. De bevraagde items zijn de verdieping van het
persoonlijk geloof, begrijpen wat geloof voor het persoonlijke leven betekent, zich de vraag stellen
wat je te doen staat als christen in dit leven en geloof als bron van inspiratie weten. Wat betekent
liturgie voor een kerkgemeenschap als enkel de Noordelijke Schakel een ruime voldoende scoort
op het geloof als bron van inspiratie? Ook in het item van geloof en samenleving/politiek is de
Noordelijke Schakel de enige met een positief resultaat. Wanneer het gaat om politieke keuzes
blijven respondenten duidelijk terughoudend. Het inzicht dat Geloof en Samenleving samengaan
neemt wel toe, maar het leidt voorlopig niet tot handelen.
2.4.3 Aanvullingen vanuit de reflectieavonden
De (geringe) verschillen in de resultaten tussen de schakels waren aanleiding om aan de
betreffende parochies een aantal vragen voor te leggen om verder te reflecteren over wat de
specifieke opdracht kan zijn van de parochies. Hieronder komen de vragen aan bod zoals ze
voorgelegd zijn op de reflectieavonden en de antwoorden die door de aanwezigen werden gegeven.
Centrumschakel
Groep 1: Kan er werk gemaakt worden van het evangeliseren via Open Kerken?
(toerismekerken)
• De rol van onthaal-personeel: moeten zij beter onderlegd zijn in geloofsinhoud?
• Vormingspakket voor onthaal-personeel, ze samenbrengen om info uit te wisselen, soort
handleiding
• Eventueel audiogidsen die ‘bijbelse’ achtergrond verduidelijken bij kunsthistorisch gegeven:
langs het kunstzinnige de christelijke inhoud laten voelen
• Bijvoorbeeld Sint-Jacobs beter profileren als Jacobsstatie: inspelen op de rage van de
pelgrimstochten
• Bijvoorbeeld het Damiaanbeeld van een tekst voorzien die zijn rol toelicht, en verwijzing
naar het caritatieve en de diaconie
• Zorgen dat er in elke kerk voldoende folders liggen over alle activiteiten van de parochie,
maar ook inspirerende teksten
• Kerken meer open houden, zeker in vakantieperiode en Gentse Feesten
47

Groep 2: Kan er een centrum voor spiritualiteit en geloofsverdieping worden
uitgebouwd? (Sint-Elisabeth, Sint-Stefanus)
• De wisselwerking met de priester die voorgaat is hierbij uiterst belangrijk; de manier waarop
de boodschap gebracht wordt is essentieel. Niet alleen de pastor/priester is hierbij belangrijk,
doch iedereen die erbij betrokken is (koster, lector, organist, zangers)
• Het contact is niet alleen priester → kerkgangers, maar de wisselwerking loopt ook
omgekeerd
• Er moeten andere gelegenheden gezocht worden om spiritualiteit en geloofsverdieping te
bespreken, te verduidelijken (dus buiten de liturgische diensten)
• Geloofsverdieping wordt doorgegeven via persoonlijke contacten
Groep 3: Hoe kunnen we medewerkers emanciperen tot dragers van de
geloofsgemeenschap? (Macharius, Sint-Antonius van Padua)
• Het is verkeerd de parochie af te schaffen als de priester verdwijnt
• Waar vinden wij ‘jongere’ medewerkers?
• Door te gaan waar de mensen te vinden zijn
• Vorming is noodzakelijk
• Laat de mensen zelf hun verantwoordelijkheid nemen (zeker wanneer een pastoor wegvalt)
• Preken door meerderen opzetten
• In de ‘Open Kerken’ zijn reeds ‘dragers’.
Westelijke Schakel
Groep 1: Nadenken over nieuwe pastorale planning? (Sint-Martinus Ekkergem)
• Aantrekken van de jeugd: terugkomdag, vormelingen, misdienaars, …
• Aanpassen van de liturgie, gezang, meevieren aan kinderen en jeugd
• Catechese op zondag: vormelingen en ouders (voor de viering); creatief tijdens de viering –
doorwerken na de viering
• Jeugdbeweging?
• De kerk meer openstellen voor activiteiten buiten de viering
• Regelmatig samenkomen, contact (recepties, parochiefeesten, …)
48

Groep 2: Welke mogelijkheden zie je voor geloofsverdieping/toerusting/kadervorming
(Sint-Paulus)
• Pastoor staat meer taken af en delegeert; bijvoorbeeld redactieploegje parochieblad i.p.v. de
pastoor alleen
• Dit gebeurt geleidelijk aan en in stappen
• Voor vorming breder kijken dan parochie alleen: initiatieven geloofsverdieping in hele
bisdom breed bekend maken (via parochieblad)
• Blijven inzetten op vorming, zowel binnen parochie als erbuiten
Groep 3: Welke mogelijkheden zie je voor realisatie van Kerk in de wijk? (cluster Brugse
Poort)
• Beperkt in mensen
• Besparen op mensen en liturgie?
• >< het in stand houden van wat is
• Eerder: verzorgde liturgie op enkele plaatsen veel belangrijker
• Aanbod:
• Liturgisch aanbod
• Geloofsoverdracht in woorden, en in doen; moet nog rijpen
• Wat we horen
• Fluïde vormen van Kerk-zijn
• Dingen om weg te doen en inspelen op cultuur
• Geloofsverdieping
• Moeilijk om door te geven
• Herbronnen
• Andere manieren
• Nood aan vorming, vanuit de vraag van de mensen; bijvoorbeeld bijbelavonden
• Hele gemeenschappen zijn verloren gegaan door de vaagheid van de verkondiging; het
‘moeten’ als oorzaak van de afvalligheid.
49

Noordelijke Schakel
Groep 1: Hoe kunnen we werken aan een samenwerkingsverband? (cluster Heilig Kerst/
Sint Theresia van Avila (Muide)/Sint-Antonius-Abt (Meulestede)
• Welke stappen zijn al gezet in het ontwikkelen van een nauwe samenwerking?
• Welke stappen moeten worden gezet in het integreren van nieuwe wijken?
• Bij a)
• Afstemmen van de uren van de diensten
• Samenbrengen van de parochieploegen
• Elkaar leren kennen
• Eerste gezamenlijke beslissingen
• Gemeenschappelijke uitstap om naar elkaar toe te groeien
• Één parochieploeg
• Samen vieren van de Goede week en Pasen, Allerzielen.
• Gezamenlijke activiteiten: Broederlijk Delen/Welzijnszorg (solidariteitsmaal, koffiestop,
ontbijt)
• Eén parochiekas
• Nog te doen:
• Samenwerking van parochiale VZW’s en kerkfabrieken??
• Catechese: eerst samenwerken, dan een gezamenlijk project
• Bij b)
• Contacten leggen, vrijwilligers zoeken
• Doopsel – vormsel: alleen na het meemaken van catechese op zondag
• Alle dopen in gemeenschapsvieringen
• Vraaggestuurd werken
50

Groep 2: Hoe ga je om met de diversiteit van het publiek in de wijk en het ontwikkelen
van samenwerkingsverbanden met diverse actoren? (Sint-Jozef)
• De ‘parochiale mensen’ zijn ingebed in het leven in de wijk; er is een voedselteam,
bakfietsdelen Rabot, een wijkgezondheidscentrum dat samenwerkt met Femma, een stedelijk
buurtcentrum, een netheidscharter, een speel-o-theek.
• Mensen stimuleren die verantwoordelijkheid willen nemen in hun wijk, bekommerd zijn om
hun wijk en zich engageren. En dit zijn niet alleen christenen. Door aan eenzelfde project in
de wijk te werken ontstaat verbondenheid. Het kerkelijke/christelijke is voorbij. De wijk is de
gemeenschap geworden. De christelijk geïnspireerden gaan we wel ergens anders zoeken en
vinden.
• Het is ook belangrijk dat er echte contacten zijn tussen de verschillende religies, waar we steeds
naartoe gaan. We hebben geïnvesteerd in leven op de wijk, al hebben we het niet allemaal
zelf gedaan: een nieuwe stedelijke buurtschool in gebouwen die vroeger van de parochie
waren; een sociaal tewerkstellingsproject (Eetcafé Toreke) in de gerenoveerde gebouwen van
de vroegere kring; de Kopergieterij en toneel voor kinderen in de oude parochiale toneelzaal.
Groep 3: Hoe spoor je op ‘wat er leeft onder de mensen’? (Sint-Vincentius)
• Onder andere via Ziekenzorg en organisaties zoals de kring
• Mensen kunnen hun mening zeggen en hebben geen schrik
• Algemeen geïnformeerd zijn (via krant, radio, TV, internet, …)
• Bron van info zit in de overlapping parochie en andere bewegingen
• Naar mensen luisteren
• Door solidair te zijn met mensen in hun kritiek op de kerk
• Door veel contact met niet-kerkgangers
• Door veel respect
51

Zuidelijke Schakel
Groep 1: Wat is belangrijker: Liturgisch aanbod (keuzekerk) versus inspelen
op de omgeving? En wat is de plaats van een keuzekerk hierin? (Sint-Coleta/
Onze-Lieve-Vrouw-Sint-Pieters)
• Hebben we voldoende middelen en personeel om in te spelen op de omgeving? Welk soort
engagement vraagt dit?
• Kijken op het niveau van Gent
• Waar zit potentieel?
• Naar doelgroepen (RVT, studenten in de zondagavondviering, samenwerking Effata) meer
centraal gestuurd benaderen: ‘parochie Gent’
• Gewoon parochianen ‘kiezen’ op basis van praktische zaken: tijdstip, plaats, frequentie, …
• Keuzekerk betekent ook
• Andere vorm van liturgie (gebedsvieringen, middaggebed, lauden, …)
• Zondagsviering die geen familieviering is om te experimenteren
• Of niet allen liturgie/eucharistie op zondag
• Vraaggestuurd: valkuil van nostalgie: vooral uitvaarten lenen zich daartoe.
Groep 2: Wat zijn mogelijkheden in pastorale programmering: inzetten op diaconie, en
op jongerenwerking? (Sint-Pieters-Buiten/Christus-Koning)
• Er is een groot verschil tussen de parochies
• Sint-Pieters-Buiten is vooral ziekenzorg, al zijn er vrijwilligers die zich elders inzetten.
Christus-Koning heeft het Geraarke.
• Niet elke parochie moet alles aanbieden. Elk zoekt het zijne. Er is ook een beperking door de
mogelijkheden van de medewerkers.
• Laten mensen hun parochie niet in de steek als zij naar een keuzekerk gaan?
• Beter samenwerken dan te kleine groepjes worden.
52

Hoofdstuk 3. De niet-parochiegebonden geloofsgemeenschappen
3.1 Voorstelling
Om een volledig beeld te krijgen van de kerkelijke presentie in Gent-Stad en ons niet te beperken
tot de parochiale en dekenale initiatieven, werden uiteenlopende niet-parochiegebonden
religieuze bewegingen geïnterviewd. Met niet-parochiegebonden bewegingen verwijzen we hier
naar zowel christelijke, katholieke of kerkelijke als spirituele groepen. De meeste organisaties die
we interviewden, ontstonden vanuit een christelijke inspiratie en/of een kerkelijk engagement,
maar noemen zichzelf niet meer noodzakelijk christelijk. Door de tijdslimieten van het onderzoek
konden niet alle niet-parochiegebonden (christelijke) bewegingen in Gent-Stad bevraagd worden.
De selectie gebeurde op basis van gesprekken met de opdrachtgever. We geven een overzicht.
Er werden drie religieuze congregaties bevraagd: de Zusters van Liefde, de Redemptoristen
en de Augustijnen. Een tweede groep zijn de religieuze en spirituele bewegingen. Daarin kan
het volgende onderscheid worden aangebracht. Maria Kefas, die zichzelf omschrijven als een
gezinsvriendelijke, evangeliserende beweging, is een kerkelijke beweging die ook erkend is door
de Rooms-Katholieke Kerk. Er zijn ook bewegingen die zichzelf als kerkelijk beschouwen,
maar niet erkend worden door de Rooms-Katholieke Kerk. Tot die groep behoren Dominicus,
een liturgische beweging die haar oorsprong vindt in de studentenpastoraal, en Effata, een
gemeenschap die openstaat voor allen die zoeken naar zinvol en waardevol leven. Verder werden
interviews afgenomen bij spirituele bewegingen die zichzelf niet als kerkelijk beschouwen, maar
die wel christelijk geïnspireerd zijn. La Verna, dat activiteiten organiseert rond spiritualiteit
en persoonlijke ontwikkeling, en het Machariusproject, een project rond zingeving in de
Machariuskerk, behoren tot deze categorie. Een derde groep die bevraagd werd zijn de meer
tijdelijke werkgroepen of werkgroepen met een brugfunctie. Het oecumenische Interkerkelijk
Beraad en de Interlevensbeschouwelijke Werkgroep vervullen een brugfunctie. Lopend Vuur is
een tijdelijke werkgroep van christenen die ervan overtuigd zijn dat religie een betekenis heeft
voor de samenleving. Aan de hand van lezingen, leesgroepen en dergelijke willen zij hierover
nadenken en een breed publiek bereiken. Ten vierde werden er ook twee jongerenwerkingen
geïnterviewd. Het betreft de lokale werking Jokri in Sint-Pieters-Buiten/Christus-Koning en
Cringels, de dekenale werking voor de jongeren. Ten slotte werd ook de armoedewerking KRAS
vzw geïnterviewd. De resultaten van de laatste twee groepen worden besproken in hoofdstuk 4
‘Jong en kerkelijk’ en in paragraaf 5.4 ‘KRAS en diaconie’.
3.2 Niet-parochie-gebonden spirituele bewegingen
Deze spirituele bewegingen, die zich vaak ook kerkelijke bewegingen noemen, zijn ontstaan
vanuit een christelijke traditie. Ze hadden of hebben allemaal een band met de Katholieke
Kerk. Mensen die actief betrokken zijn bij deze spirituele bewegingen, ondernamen meestal een
zoektocht naar een geloofsgemeenschap, een plek waar ze aan spiritualiteitsbeleving kunnen
doen. Veel leden en medewerkers van deze bewegingen zijn of waren parochiaan. Ze vinden
echter geen antwoord meer op hun spirituele of religieuze vragen binnen hun eigen parochie
of binnen de traditionele Katholieke Kerk. Ondertussen zijn ook mensen aangesloten die geen
banden kennen met de Kerk. Wat hen wel bindt, is de nood aan spiritualiteit. Ze zijn op zoek
naar een plek voor spiritualiteitsbeleving. We geven hier enkele gezamenlijke kenmerken, wat de
nodige veralgemeningen met zich meebrengt.
53

Spiritualiteitsbeleving
De meeste leden van niet-parochiegebonden spirituele gemeenschappen gingen bewust op
zoek naar een manier om zich spiritueel te verdiepen. Daarvoor vonden ze weinig aansluiting
bij de traditionele Kerk. De pastoor in hun parochie kon hen niet aanspreken, ze kunnen zich
niet langer vinden in de klassieke parochiestructuur of willen hun geloof op een andere manier
beleven dan in de klassieke Kerk. Dit proces waarin mensen op zoek moeten gaan naar een plek,
een vorm en een taal waarin ze zichzelf spiritueel en religieus kunnen vinden, wordt door hen
omschreven als religieuze dakloosheid. Voor sommigen is dit kerkelijke dakloosheid, anderen
willen zich niet met de Kerk identificeren. Deze groep zou als ‘spiritueel zoekenden’ omschreven
kunnen worden. Ze doorlopen een zoekproces en door tips van anderen, opzoekingswerk, of via
vrienden en kennissen komen zij terecht bij een kerkelijke of religieuze gemeenschap waarin ze
zich thuis voelen.
Ontstaan
Wanneer wordt gekeken naar het ontstaan van de recente niet-parochiegebonden religieuze
bewegingen, wordt duidelijk dat deze bewegingen ontstaan zijn uit een nood aan spiritualiteit
van één of meerdere personen. Deze nood aan spiritualiteit kon voor deze personen niet langer
beantwoord worden door de traditionele Katholieke Kerk. Mensen die deelnemen aan de
vieringen of activiteiten van deze bewegingen zien hun nood aan spiritualiteit beantwoord in
deze gemeenschap. De mensen die zich aansluiten bij kerkelijke of religieuze bewegingen worden
aangesproken door de manier van vieren, van spiritualiteit beleven van hun beweging. Enerzijds
kan dit ertoe leiden dat ze volledig breken met de Katholieke Kerk, anderzijds zijn er ook mensen
die beide zaken combineren. Ze zijn actief in hun parochie, maar gaan bijvoorbeeld wel naar de
vieringen van Dominicus of Maria Kefas. Een deel van de leden van een niet-parochiegebonden
religieuze beweging neemt binnen de eigen parochie of een parochiegebonden werkgroep (bijv.
diaconale initiatieven, KWB, …) wel nog een engagement op.
Activiteiten
De spiritualiteitsbeleving en de activiteiten zijn in elke beweging anders ingevuld. Ze hebben elk
hun eigenheid en benadrukken dit ook. Deze eigenheid wordt gevormd door het soort activiteiten
dat ze doen en de wijze waarop ze spiritueel bezig zijn. Deze eigenheid mag niet verloren gaan.
De regelmaat waarmee de kerkelijke en spirituele gemeenschappen bijeenkomen varieert van
wekelijks tot maandelijks of minder. Hieronder worden enkele gemeenschappelijke kenmerken
van de bewegingen opgesomd. Het gaat hier vooral over de kerkelijke of spirituele bewegingen die
zichzelf als een gemeenschap beschouwen en al geruime tijd op regelmatige basis samenkomen.
Het gaat niet over groepen met een brugfunctie of tijdelijke initiatieven.
De religieuze gemeenschappen zetten leken centraler, de rol van een priester wordt minder
belangrijk of onbelangrijk. Hierdoor verandert automatisch ook hun invulling van ‘vieren’. Niet
allemaal spreken ze van ‘vieringen’ of ‘brood breken’. Ze geven een nieuwe invulling aan ‘vieren’
of laten de invulling ervan open. Ze houden zich niet altijd aan de kerkelijk voorgeschreven
normen en tradities. Ze zijn wel christelijk geïnspireerd en de meeste benadrukken dit ook. Deze
bewegingen verwijzen ook naar het gebruik van een nieuwe geloofstaal. Effata, Dominicus,
het Machariusproject en Maria Kefas wijzen erop dat ze een eigen geloofstaal hanteren.. Deze
geloofstaal kan de vorm aannemen van zang, beeldende kunst, muziek, meditatie, creatief gebruik
van het woord enzovoort.
54

Voor de kerkelijke of spirituele gemeenschappen is ook het aanbieden en het volgen van vormingen
een belangrijk aspect van hun beweging. Het onderwerp van de vormingen is uiteenlopend.
Geografische focus
Iets wat de verschillende kerkelijke en religieuze bewegingen bindt en hen tegelijkertijd
onderscheidt van de parochies, is hun geografische focus. Parochies zijn territoriaal gebonden
en richten zich op een bepaald territorium. De kerkelijke en spirituele bewegingen tekenen geen
grenzen. Hun leden komen uit Groot-Gent of soms zelfs uit heel Vlaanderen. Mensen die zich
aangesproken voelen door de beweging komen naar de activiteiten, ongeacht de ligging van de
beweging. De trend waarbij mensen gaan kiezen voor een (kerk)gemeenschap waardoor ze zich
voelen aangesproken, beperkt zich echter niet tot de niet-parochiegebonden gemeenschappen.
Kerkgangers gaan ook steeds meer kiezen voor een bepaalde parochie en sluiten zich niet
vanzelfsprekend aan bij de parochie van hun woonplaats.
Nood aan erkenning
De relatie van deze niet-parochiegebonden bewegingen met de Katholieke Kerk werd hierboven
al aangeraakt. Ze noemen zichzelf christelijk geïnspireerd en willen hun link met de Katholieke
Kerk niet verliezen. Een groot deel van de kerkelijke bewegingen wordt echter niet erkend, wat een
aantal negatieve gevolgen heeft. Zo kunnen ze geen invloed uitoefenen op het beleid, ze kunnen
geen voorgangers of medewerkers betalen en ze zijn niet steeds welkom in gebouwen van de
Katholieke Kerk. Wanneer men toenadering zoekt, krijgen de bewegingen vaak geen antwoord.
Informele vormen van samenwerking tussen de Katholieke Kerk (parochies of congregaties) en
de niet-parochiegebonden bewegingen zijn niet uitzonderlijk. Deze samenwerkingsverbanden
worden meestal erg positief beschreven.
3.3 Congregaties
Om een beeld te krijgen van de congregaties in Gent-Stad en hun betekenis voor de
kerkelijke presentie in Gent werden drie congregaties geïnterviewd. De Zusters van Liefde
stichtten verschillende dienstverlenende organisaties in het onderwijs, de welzijnszorg en de
gezondheidszorg. In 2003 werd Tabor vzw opgericht, een vzw die de taken van de Zusters van
Liefde overgenomen heeft, omdat de zusters zelf te oud worden en in aantal afnemen. Ten tweede
werden de Redemptoristen geïnterviewd. Zij zijn op dit moment bezig met een nieuw project.
Hun oude klooster op de Voskenslaan wordt afgebroken en er zal een nieuwe wijk gebouwd
worden op deze oppervlakte. Ze bepalen zelf grotendeels hoe de wijk zal worden ingedeeld en
ingericht. De derde congregatie die werd geïnterviewd zijn de paters Augustijnen. Zij proberen in
te spelen op de multiculturaliteit in de samenleving door buitenlandse religieuzen aan te trekken
en op te leiden in hun klooster. Anderzijds zou de aantrek van jonge buitenlandse religieuzen ook
de vergrijzing van de paters kunnen opvangen.
Uit de interviews met leden van congregaties blijkt duidelijk dat de congregaties zich realiseren
dat de gemiddelde leeftijd van hun paters of zusters erg hoog ligt en dat hun aantal niet
langer aangroeit. In de bevraagde congregaties werden al stappen gezet om de spiritualiteit
of de diaconale activiteiten van de congregatie of het klooster door te geven aan leken.
Lekenbewegingen worden belangrijker en zullen na verloop van tijd de rol of de functie van de
55

paters of zusters overnemen. Lekenorganisaties worden bewust verbonden met de congregatie om
het voortbestaan te garanderen. De kloostergemeenschappen zijn elk op hun eigen manier bewust
bezig met het plannen van hun toekomst. Concurreren met de parochies is nooit de bedoeling
van kloostergemeenschappen. De Augustijnen zijn wel dicht betrokken bij het parochiale leven in
Gent omdat zij twee centrumparochies draaiende houden.
Voor de congregaties is het belangrijk hun gedachtegoed door te geven. De Zusters van
Liefde proberen hun activiteiten en ook hun gedachtengoed zo goed mogelijk door te
geven aan Tabor. Tabor vormt een koepel voor de verschillende scholen, welzijnszorg- en
gezondheidszorgorganisaties die door de Zusters van Liefde werden opgericht. De medewerkers
van Tabor zijn allemaal professionele leken.
De Redemptoristen in Gent zijn momenteel bezig met de realisatie van een nieuwe site op de
Voskenslaan. Het klooster van de Redemptoristen op de Voskenslaan moest afgebroken worden,
de Redemptoristen besloten hier een nieuwe wijk te creëren. Een deel van de grond wordt
verkocht, het overige deel wordt door de Redemptoristen zelf ontwikkeld. Er komen plaatsen voor
studenten, voor gezinnen en voor religieuzen om samen te wonen. Er zullen vormingslokalen
komen die door allerlei verenigingen gebruikt kunnen worden en er zal een plek voor bezinning
komen. Onthaal op deze plek zal door een lekenvereniging gebeuren. De Redemptoristen hebben
sinds enkele jaren een kerkelijke lekenvereniging, Effata, onder hun vleugels genomen. Deze
beweging identificeert zich met het gedachtengoed van de Redemptoristen.
Het klooster van de Augustijnen is enkele jaren geleden een programma gestart waarbij ze jonge
religieuzen van Afrika of Azië aantrekken om naar het Augustijnenklooster in Gent te komen.
De jonge religieuzen krijgen vorming en gaan op zoek naar wat hun roeping kan betekenen. Door
het aantrekken van jonge religieuzen van buitenlandse afkomst spelen de Augustijnen in op de
multiculturele stadscontext. De jonge religieuzen trekken leeftijdsgenoten aan en brengen een
nieuwe dynamiek in de vieringen. In de kloosterkerk Sint-Stefanus vinden Filipijnse, Poolse en
traditionele Gregoriaanse vieringen plaats. Sinds enkele maanden biedt het klooster ook onderdak
aan een lekenvereniging die zich inzet voor mensen die iemand verloren hebben en rouwen, het
Huis van Troost. De groep draait volledig op vrijwilligers.
De congregaties krijgen te maken met dezelfde uitdagingen als andere kerkgemeenschappen. Een
veroudering van de religieuzen, het kleine aantal roepingen en de zorg rond opvolging zijn ook
voor hen een realiteit. Ze zijn in tegenstelling tot parochies niet territoriaal gebonden. Ze staan
erg positief tegenover lekenbewegingen en het doorgeven van hun spiritualiteit aan leken.
56

Hoofdstuk 4. Jong en kerkelijk
Een bezorgdheid, een probleem of een vraag die herhaaldelijk naar boven kwam zowel in
leergemeenschappen als op infoavonden en presentatiemomenten, was de vraag naar de
aanwezigheid van jongeren. Vrijwilligers bij parochiale initiatieven, pastoors en parochieassistenten
stellen allemaal vast dat de gemiddelde leeftijd bij pastorale activiteiten erg hoog is. Vijftigers,
zestigers, zeventigers zijn de maatstaaf. Parochies met veel veertigers worden jong genoemd. De
vraag naar jongeren hangt ook samen met de vraag naar opvolging van vrijwilligers. De vraag
naar opvolging wordt hier terzijde gelaten, omdat die ook gerelateerd is aan andere aspecten. We
gaan hier verder in op de jongeren binnen de kerk.
De socio-demografische gegevens van Gent geven een heel ander beeld van de bevolking dan het
beeld dat we terugvinden in parochies. Uit de buurtmonitor kan worden afgeleid dat meer dan de
helft (52,8%) van de inwoners van Gent jonger is dan 40 jaar (Stad Gent, 2012). Wanneer wordt
ingezoomd op het dekenaat, blijkt dat zelfs 57,6 % van de inwoners van Gent-Stad jonger is dan
40.
In de onderzoeksvraag wordt de vraag gesteld of de kerkelijke gemeenschappen aangepast zijn
aan de context van de stad Gent. Het grote aantal min-veertigjarigen in Gent, weerspiegelt zich
niet in de groep kerkgangers of in de enquêtes. Vanuit de kerkgemeenschappen is er een vraag
naar meer jongeren. Wat de religieuze vragen van jongeren in Gent zijn en hoe de kerk in Gent
hierop kan inspelen, valt buiten dit onderzoek. Wel wordt gekeken naar de jongerenwerkingen en
de aanwezigheid van jongeren in de kerkelijke gemeenschappen in Gent.
Recente literatuur over jongeren en religie is beperkt. In Nederland kwam in 2010 het boek
‘jongeren en religie’ uit. In dit boek worden de wetenschappelijke onderzoeken en de informatie
die voorhanden is gebundeld. De auteurs proberen op deze manier de bestaande kennis over
jongeren en religie in Nederland te verzamelen. Hier volgen enkele bevindingen. Het lidmaatschap
van een kerk of godsdienstige groepering kende jarenlang een neerwaartse trend. De laatste jaren
stagneert dit aantal. Ongeveer 30 % van de Nederlandse jongeren beschouwt zichzelf als lid
van een godsdienstige groepering. Wanneer toegespitst wordt op kerkbezoek en godsdienstige
bijeenkomsten van christelijke jongeren, kan gezegd worden dat ongeveer 15 tot 20 % regelmatig
naar de kerk gaat of naar een andere soort van godsdienstige bijeenkomst. Onder regelmatig
wordt minstens een keer per maand verstaan (Van Dijk – Groeneboer, 2010, 1-40).
De gegevens over jongeren en geloof in Vlaanderen zijn nog schaarser. In 2000 kwam, in
navolging van een grootschalig jongerenonderzoek, een boek uit: ‘Jongeren in Vlaanderen,
gemeten en geteld’. In dit boek wordt een hoofdstuk besteed aan religie. De bevraagde jongeren
zijn tussen de 11 en de 18 jaar oud. De resultaten tonen aan dat iets meer dan de helft (52,2 %)
zich als gelovig, katholiek of christelijk beschouwt. Naarmate de jongeren ouder worden, daalt dit
percentage. Voor de meeste jongeren blijken geloof en levensbeschouwing niet zo belangrijk te
zijn in hun leven. Jongeren van niet-Belgische afkomst zijn geloviger dan jongeren van Belgische
afkomst (De Witte e.a, 2000: 283-297). Deze gegevens zijn ondertussen meer dan tien jaar oud
en geven geen goed beeld van de actuele houding van jongeren tegenover het geloof. Recentere
wetenschappelijk informatie over jongeren en geloof in Vlaanderen, vooral over jongeren en
christelijk geloof, is schaars. In 2010 polste Humo via de Humo-jongerenenquête eveneens naar
het geloof van Vlaamse jongeren (15-24 jaar). Op de vraag “Waar geloof je in?” antwoordde
41,2 % “in niets”, 17,5 % “in een God” en 41,5 % “in iets”. Een duidelijk beeld van de huidige
Vlaamse gelovige jongeren kan niet geschetst worden. Wel werd recent onderzoek gedaan naar
de deelnemers van de Wereldjongerendagen in Madrid. Dit betreft echter een beperkte groep van
57

jongeren. In De Madridgeneratie van Nolf en Ingels (2012) is meer informatie te vinden over dit
onderwerp.
Bovenstaande onderzoeken verwijzen naar 12- tot 25-jarigen, een groep die in de kerkelijke
gemeenschappen in Gent grotendeels afwezig is. De afwezige groep ‘jongeren’ beperkt zich
echter niet tot deze leeftijdsgroep. Ook de jongvolwassenen, 25- tot 40-jarigen, zijn zo goed als
afwezig.
4.1 12- tot 25- jarige kerkelijke jongeren in Gent
Door de tegenstelling van de grote aanwezigheid van bepaalde leeftijdsgroepen in de samenleving
in Gent en de afwezigheid van die groepen in het parochiële leven werd in de interviews met
niet-parochiegebonden bewegingen en jongerenwerkingen gefocust op de jongeren en hoe zij
vertegenwoordigd zijn. Met ‘jongeren’ wordt hier verwezen naar de groep 12- tot 25-jarigen.
Het bereiken van deze leeftijdsgroep blijkt zowel voor de parochies als voor de niet-parochiële
bewegingen erg moeilijk.
Problemen bij het bereiken van jongeren
Het probleem om de generatie 18- tot 25 (of 29)-jarigen te bereiken situeert zich niet enkel binnen
de parochies in Gent. De kerkelijke niet-parochiegebonden bewegingen die zich situeren in Gent
worden eveneens geconfronteerd met de afwezigheid van deze leeftijdsgroep. Jonge kinderen
komen met hun ouders mee naar de vieringen of de activiteiten, maar wanneer ze ouder worden,
beginnen te studeren, andere interesses ontwikkelen, sluiten ze zich niet langer aan bij de
(kerkelijke) gemeenschap.
De niet-parochiegebonden bewegingen merken ook een afwezigheid van de groep 18- tot 25-
jarigen, hun bezorgdheid naar opvolging toe is kleiner dan bij de parochies.
In dit onderzoek werden twee jongerenwerkingen geïnterviewd: Jokri, een jongerenwerking
die zich situeert op de cluster Sint-Pieters-Buiten/Christus-Koning, en Cringels, een dekenale
jongerenwerking. Beide werkingen richten zich op jongeren van 12 jaar tot 18 jaar. Ook zij geven
aan dat het moeilijk is om jongeren te bereiken. Zowel Jokri als Cringels is bedoeld voor jongeren
die hun vormsel deden en naast ontmoeting en verbondenheid ook op zoek zijn naar God. Via
de vormselcatechese en de catechisten komen de jongerenwerkingen in contact met 12-jarigen
die hun vormsel deden. De vormelingen worden dan uitgenodigd om deel te nemen aan de
jongerenwerking Jokri of Cringels.
De drempel om effectief deel te nemen aan Jokri- of Cringels-activiteiten is echter erg hoog.
De jongeren die deelnemen en zich lid maken, zijn meestal op één of andere wijze meer gelinkt
met de parochie of de jongerenwerking dan een vormeling die zijn vormsel deed in het dekenaat
Gent-Stad. Ze kennen één van de begeleiders van Jokri/Cringels, zijn misdienaar (geweest) of
hebben broers of zussen die al in Jokri/Cringels zitten.
Samenstelling van de jongerengroepen
De jongeren- of kinderwerkingen die bestaan binnen de niet-parochiegebonden bewegingen
bestaan uit kinderen van ouders die verbonden zijn met de gemeeenschap van de beweging
in kwestie. Voor jongeren die deelnemen aan Jokri en Cringels geldt dat het volgen van
58

vormselcatechese in een van de parochies in Gent-Stad niet voldoende is om zich nadien bij
de jongerenwerking aan te sluiten. Zoals al eerder werd vermeld, hebben de leden van deze
jongerenwerking meestal meer dan één link met hun parochie of de jongerenwerking. Vaak zijn
de jongeren die zich aansluiten bij Jokri of Cringels al vanaf jonge leeftijd betrokken bij parochiële
activiteiten.
De leeftijd varieert bij Jokri en Cringels tussen de 12 en de 17 jaar. Doordat het kleine groepjes
zijn, tussen de vier en de twaalf deelnemers, worden de leden niet in aparte leeftijdscategorieën
opgesplitst.
Activiteiten
Activiteiten van jongerenwerkingen zoals Jokri en Cringels zijn een combinatie van spel met
een inhoudelijke invalshoek. De nadruk op het speelse of het inhoudelijke varieert sterk van
groep tot groep. Belangrijk is wel dat in de activiteiten steeds een aantal inhoudelijke thema’s
aangeraakt worden. Het is ook mogelijk dat de jongeren een viering samenstellen of deelnemen
aan een jongeren- of kinderviering. In een aantal niet-parochiegebonden bewegingen worden
aparte vieringen of momenten georganiseerd voor de kinderen en/of jongeren. In de cluster
Christus- Koning/ Sint-Pieters-Buiten wordt voor de jongste kinderen een kindernevendienst
georganiseerd en in de Sint-Paulusparochie organiseert de Werkgroep Jonge Gezinnen een
kinderwoorddienst tijdens de zondagsviering.
Lokaal
Het ter beschikking hebben van een eigen lokaal wordt zowel door de niet-parochiegebonden
bewegingen als door de jongeren als heel belangrijk ervaren. Een eigen lokaal kan volgens
de wensen en behoeftes van de jongeren zelf ingericht worden, er kan een persoonlijke sfeer
gecreëerd worden en het geeft een zekerheid en een continuïteit aan de locatie van de activiteiten.
Niet elke jongerenwerking in het dekenaat beschikt over een eigen lokaal, wel worden door beide
groepen de vele voordelen van een eigen lokaal beschreven.
Ondersteuning
Jokri en Cringels worden inhoudelijk ondersteund door jaarmappen van IJD. IJD organiseert
jaarlijks verschillende activiteiten waar alle Jokri-groepen van het bisdom op worden uitgenodigd.
Eenmaal per jaar organiseert IJD ook een kamp voor de jongerenwerkingen van het bisdom.
Voor meer praktische ondersteuning kunnen de jongerenwerkingen rekenen op de plaatselijke
parochies, de pastoors van deze parochies en het dekenaat. Volgens Jokri en Cringels staan de
parochies achter hun jongerenwerking. Desondanks ondernemen de parochies zelf geen stappen
in de richting van deze jongerengroepen of ter ondersteuning van deze groepen. De begeleiding
investeert veel energie in het organiseren van activiteiten en het in stand houden van de groep.
Dit vraagt een groot engagement van de begeleiding. Deze grote vrijwillige inzet zorgt soms voor
een inperking van de activiteiten.
59

Samenwerkingsverbanden
Zoals hierboven beschreven nemen Jokri en Cringels deel aan de activiteiten georganiseerd door
het bisdom (IJD). Daarnaast organiseren beide groepen af en toe ook een activiteit tezamen. Er
bestaan slechts twee jongerenwerkingen in Gent-Stad, de samenwerking tussen beide verloopt
vlot. Ze hebben wel elk hun eigenheid: ze leggen andere accenten en vullen hun activiteiten
anders in.
Op internationaal niveau nemen de jongerenwerkingen deel aan de Wereldjongerendagen, een
hoogtepunt voor hun werkingen.
Voor studenten bestaat er in Gent GPS: StudentenPastoraal Gent. Elke donderdagavond
organiseren zij een jongerenviering in het Seminariehuis. GPS omschrijft zichzelf als een groep
jonge christenen die zich vanuit een gelovige inspiratie inzetten voor de Gentse studenten. Ze
zijn een apolitieke studentenvereniging en ze zijn niet gebonden aan een richting, faculteit of
universiteit. Ze organiseren allerhande sociale, culturele of religieuze activiteiten. GPS wordt
georganiseerd vanuit IJD.
4.2 30- tot 40-jarige kerkelijke mensen in Gent
Het bereiken van de middengeneratie (25-50 jaar) blijkt gemakkelijker voor de niet-parochiële
bewegingen dan voor de parochies. De verscheidenheid in leeftijd is echter niet in alle parochies
gelijkaardig. De Zuidelijke Schakel bijvoorbeeld kent jongere vrijwilligers dan de andere schakels.
Over die generatie bestaan al evenmin veel onderzoeksgegevens. In Nederland deed KASKI een
onderzoek naar de spiritualiteit van de 30-40-jarigen, in opdracht van ‘Kerk zonder Grenzen’. Op
de website van KASKI kunnen de onderzoeken gedownload worden. Els Verheyen synthetiseerde
enkele studies omtrent deze generatie in haar Adviestekst in verband met pastoraal bij de middengeneratie
(2012). Daarin kwamen volgende elementen naar voren.
Voor de middengroep is de betrokkenheid op het kerkinstituut of de lokale kerkgemeenschap niet
meer vanzelfsprekend. De laatste jaren zijn (vooral in Nederland) enkele kleinere onderzoeken
gebeurd die de kenmerken van die generatie en haar betrokkenheid bij kerk, geloof en spiritualiteit
weergeeft.
Simon J. Dingemanse gaat via individuele gesprekken en enkele groepsgesprekken met de
genoemde leeftijdsgroep uit de gemeente Maarn na wie deze mensen zijn, en waarvoor ze staan.
In zijn gemeente leven vooral mensen uit de middenklasse: hoogopgeleide en goed verdienende
mensen. Dit geeft de eenzijdigheid weer van het onderzoek, maar het laat hem toe enkele grote lijnen
te trekken wat betreft de inspiratie van de gemeenteleden. Zijn startvraag was: “Wat beweegt je?”
Het gezin en het werk zijn prioriteiten in het leven van deze mensen, maar geven tegelijk de druk
aan waaronder deze mensen hun leven vorm geven. Hoge eisen op het werk en hoge leningen zijn
hier enkele voorbeelden van. Door die druk kampen mensen ook met het gevoel altijd te kort te
schieten. Velen geven daarom aan geen engagement in Kerk of Samenleving op te nemen. Terwijl
het tijdsgebrek voor anderen juist wel een reden is om zich niet enkel door economische belangen
te laten leiden. Zij uiten ook hun zorg aangaande de richting die de samenleving uitgaat. De
verruwing, de intolerantie en agressie, maar ook de klimaatverandering en de milieuproblematiek
verontrusten hen. En tegelijk weet de middengeneratie zich in een wereld geplaatst die hen een
enorm aanbod aan keuzes geeft. Die veelheid van keuzes geeft de indruk bevrijdend te werken,
60

maar blijkt evengoed verlammend te zijn als perspectieven of richtingaanwijzers verbleken of
afwezig zijn. Deze generatie laat ook merken dat ze zich zelfbewust opstelt. Wie kiest voor een
engagement in Kerk of Samenleving doet dat maar als het beantwoordt aan enkele factoren. Zo
moeten mensen er zelf deugd aan hebben en het moet aansluiten bij hun eigen deskundigheid
of interesse. Ook brengt de mobiliteit, het niet meer gebonden zijn aan een plaats, een zekere
ontworteling met zich mee ten aanzien van de lokale (kerk)gemeenschap waar men toevallig
woont.
Als Dingemanse vraagt naar hun inspiratiebronnen komt hij vooral uit bij de ervaringen
van alledag. Geloof en Kerk krijgen hierin een minieme plaats en worden zelden in verband
gebracht met het concrete leven. God is vervaagd (ietsisme) en heeft nog weinig invloed op de
levensinvulling. De betekenis van Kerk wordt nog wel positief bevonden, ook al maakt men er
zelf niet of nauwelijks gebruik van. Wat gewaardeerd wordt is de rust en de bezinning. Maar ook
de betrokkenheid op het leven, de ruimte, openheid en gastvrijheid zijn elementen die een Kerk
aantrekkelijk maken.
Voor Dingemanse is het belangrijk dat de Kerk zich verbindt met het concrete leven van mensen.
Daartoe is het nodig niet enkel te zien dat de mensen de Kerk hebben verlaten, maar zich vooral
de vraag te stellen of de Kerk de mensen niet heeft verlaten. Openheid en luisterbereidheid zijn
hiervoor een noodzakelijke grondhouding.
Tot dezelfde conclusie komt ook Willien van Wieringen in het tijdschrift vieren. Zij stelt dat een
Kerk die contact wil houden met de middengeneratie een ontvangende en gevende houding
moet aannemen. “Een plaatselijke geloofsgemeenschap die zich uit overlevingsdrang richt op de
middengeneratie zal onherroepelijk ten gronde gaan.” Voor van Wieringen is het duidelijk dat de
Kerk aansluiting zal moeten vinden bij de leefwereld en de levensvragen van mensen.
Een en ander kan ook afgeleid of bevestigd worden uit de onderzoeksresultaten van Gent-Stad.
De kritische houding van zowel medewerkers als deelnemers in de Zuidelijke Schakel hangt
samen met het gegeven dat zij een jonger publiek hebben dan de andere schakels. In het volgende
hoofdstuk zal ook blijken dat in die schakel de gegoede middenklasse woont. Ook bleek uit de
cijfers dat de deelname aan parochiale (liturgische) activiteiten te weinig invloed had op het
leven. Waarom zouden mensen met een drukke agenda daar dan tijd in steken? Uit deze beperkte
literatuurstudie onthouden we vooral de omgekeerde vraag of de Kerk de mensen niet heeft
verlaten.
61

Hoofdstuk 5. Kerk in de stad Gent
5.1 Stadscontext
Een onderdeel van de onderzoeksvraag is of de kerkelijke gemeenschappen in Gent-Stad aangepast
zijn aan de context van de stad Gent. De context van de stad wordt grotendeels geschetst in de
socio-demografische beschrijving van Gent-Stad en de wijken binnen het dekenaat. Wil de kerk
betekenis hebben voor haar omgeving, dan dient ze in te spelen op de dynamieken van de stad.
We schetsen hier kort enkele uitdagingen waar de kerkgemeenschap van Gent-Stad een mee zal
moeten leren omgaan.
De laatste jaren kan wereldwijd een vlucht naar de stad vastgesteld worden. Niet alleen in
ontwikkelingslanden groeide het aantal metropolen de voorbije vijf jaar, maar ook in de westerse
wereld groeien de steden (Corijn, 2006). Gent deelt in die globale trend en de stad zal meer
inwoners moeten huisvesten op een kleinere oppervlakte. In haar beleidsnota houdt Karin
Temmerman, schepen van stadsontwikkeling, bouwen en milieu, rekening met het toenemend
aantal inwoners op een beperkte oppervlakte (Temmerman, 2008). De stad plande in 2008 een
aantal nieuwe woonprojecten in verschillende delen van de stad. Opvallende projecten de voorbije
jaren waren de werkzaamheden in en rond het station Gent-Sint-Pieters en het openleggen van
de Nederschelde: het project Portus Ganda. Tegelijkertijd wil de stad ook investeren in meer
groen in alle wijken van de stad en in betaalbaar wonen. Die nieuwe wijken zorgen voor nieuwe
inwoners voor de betreffende parochies. Hoe geven parochies een antwoord op de religieuze
vragen van de nieuwe bewoners?
Ook blijkt de diversiteit van de stad Gent de laatste jaren erg toegenomen. Een vierde van
de inwoners van het dekenaat Gent-Stad heeft een andere etnisch-culturele achtergrond, in
sommige wijken loopt het aantal mensen van een etnisch-culturele minderheid zelfs op tot 50
%. De diversiteit in de stad en de gevolgen die deze diversiteit met zich meebrengt is voor vele
parochies een dagelijkse realiteit. Door de toenemende migratie worden verschillende wijken
in het dekenaat Gent-Stad heel gekleurd en divers. Dat zal blijken uit de socio-demografische
gegevens. De diversiteit wordt verder uitgewerkt in 5.3.
Daarnaast kon vastgesteld worden dat Gent, en in het bijzonder het dekenaat Gent-Stad, een jonge
bevolking heeft. Het aantal inwoners van de stad is de laatste jaren gestegen (Stad Gent, 2012)
en deze trend zal zich blijven doorzetten. Het bereiken van jongeren lijkt niet vanzelfsprekend.
Uit gesprekken met medewerkers in parochies en uit interviews met niet-parochiegebonden
bewegingen bleek dat het vinden en het behouden van jonge vrijwilligers niet makkelijk is. Ook
onder de deelnemers van de activiteiten is het aantal jongeren of min-veertigers erg beperkt. In
het hoofdstuk ‘jong en kerkelijk’ (zie 4. Jong en kerkelijk) kwam dit uitgebreider aan bod. Hoewel
Gent een jonge bevolking kent, ziet men deze jonge mensen niet in de kerk, de vieringen of op
parochiale activiteiten.
Een andere trend zijn de hoge armoedecijfers in bepaalde wijken: vooral het noorden van de stad
en de wijk Nieuw-Gent kennen een hoog armoederisico. In wijken die al jarenlang door armoede
gekenmerkt worden, ontstonden vanuit de parochies armoedewerkingen. Een groot deel van deze
werkingen worden sinds 1997 gebundeld in KRAS vzw. De relatie tussen de armoedewerkingen
en de parochies en het dekenaat wordt in paragraaf 5.4. verder uitgewerkt. Dit onderdeel gaat over
de functie en de werking van KRAS en de mate waarin de lokale KRAS-diensten de diaconale rol
van de kerk vervullen. Parochies spelen in op de armoede in hun wijk door het organiseren van
62

activiteiten gericht op armen of door te verwijzen naar de aanwezigheid van een lokale KRASdienst
of een armoedewerking.
Kerk-zijn in de stad betekent dat de kerkgemeenschappen en andere religieuze organisaties van het
dekenaat inspelen op deze dynamieken. De meeste parochies blijken zich echter vooral te richten
op een oudere, trouwe groep parochianen die erg tevreden is over het huidige pastorale aanbod.
(zie 2.3. het karakter van de parochies) Toch zien we in een aantal parochies al vernieuwende
initiatieven die proberen in te spelen op de diversiteit aan culturen, leeftijden en pastorale vragen.
Ook ontstaan samenwerkingsverbanden om aan die stedelijke uitdagingen tegemoet te komen.
5.2 Socio-demografische situatie
Hieronder worden de socio-demografische kenmerken van de verschillende schakels in het
dekenaat Gent-Stad besproken. Onderstaande kaart geeft de verschillende wijken van de stad
Gent weer. Het is enkel de binnenstad die wordt opgenomen bij de bespreking van de wijken. De
deelgemeenten van Gent worden hier niet opgenomen, omdat ze niet tot het dekenaat Gent-stad
behoren en buiten het domein van dit onderzoek vallen.
De 24 parochies van het dekenaat worden beïnvloed en gekenmerkt door de socio-demografische
kenmerken van de wijk waarin ze liggen. In deze socio-demografische beschrijving worden zo
veel mogelijk omgevingsfactoren in beeld gebracht. Cijfers weerspiegelen echter nooit de volledige
werkelijkheid. Binnen de schakel bestaan verschillen op het vlak van socio-demografische
context. Daarom is het niet evident de socio-demografische kenmerken per schakel te bespreken.
De gegevens zullen dan ook genuanceerd worden via de informatie van de reflectieavonden.
Op basis van een kaartje met het aantal inwoners per wijk worden hieronder de vier schakels
weergegeven. De Noordelijke Schakel omvat de Bloemekenswijk, het Rabot-Blaisantvest,
Muide-Meulestede-Afrikalaan, Sluizeken-Tolhuis-Ham. De Centrumschakel omvat het
Elisabethbegijnhof-Papegaai, de binnenstad, Macharius-Heirnis en Dampoort. De Westelijke
Schakel bestaat uit de wijken Brugse Poort-Rooigem, Watersportbaan-Ekkergem, en het westelijke
gedeelte van Stationsbuurt Noord en Stationsbuurt Zuid hoort eveneens bij de Westelijke Schakel
(= parochie Sint-Paulus). De Zuidelijke Schakel (in dit deel ligt de wijk ‘het Miljoenenkwartier’)
tot slot is samengesteld uit Stationsbuurt Noord, Stationsbuurt Zuid en Nieuw Gent-UZ.
63

Aan de hand van verschillende factoren wordt een omgevingsanalyse gemaakt van het dekenaat. Om
te beginnen worden een aantal demografische factoren besproken: de spreiding van de bevolking,
de omvang, de leeftijd en de samenstelling (etnische afkomst en nationaliteit). Vervolgens worden
een aantal economische factoren besproken: inkomen en werkgelegenheid Daarna wordt dieper
ingegaan op de socio-culturele factoren, waaronder huisvesting, opleidingsniveau en burgerschap.
Ook politieke factoren zoals de wetgeving en het overheidsbeleid met betrekking tot de parochies
en ecologie worden behandeld.
5.2.1 Bevolking
Bevolkingsdichtheid
In totaal kent Gent een bevolking van ongeveer 247 000 inwoners. Deze inwoners zijn niet gelijk
verdeeld over de stad en de verschillende wijken en deelgemeenten. Op onderstaande kaart wordt
de bevolkingsdichtheid in de verschillende wijken zichtbaar
64

Het Rabot, Sluizeken-Tolhuis-Ham, Macharius-Heirnis en Dampoort kennen een erg hoge
bevolkingsdichtheid. De Centrumschakel en de Westelijke Schakel kennen een hogere
bevolkingsdichtheid dan de andere stadsdelen. Binnen de Noordelijke Schakel moeten we een
onderscheid maken tussen het oosten en het westen van de schakel. De westelijke helft (Sint-
Vincentius en Sint-Jozef) is dichter bevolkt dan de oostelijke helft ( Muide, Meulestede, Heilig
Kerst).
Bevolking 2011 Wijken
Totaal aantal
inwoners [aantal]
Binnenstad 17.724 6.671
Bloemekenswijk 8.926 5.352
Brugse Poort - Rooigem 17.840 7.026
Dampoort 12.074 8.289
Elisabethbegijnhof - Papegaai 6.909 7.330
Macharius - Heirnis 6.683 9.085
Muide - Meulestede - Afrikalaan 5.988 3.969
Nieuw Gent - UZ 8.042 1.937
Rabot - Blaisantvest 8.334 9.684
Sluizeken - Tolhuis - Ham 10.901 8.708
Stationsbuurt Noord 11.389 5.030
Stationsbuurt Zuid 7.547 2.829
Watersportbaan - Ekkergem 7.186 1.985
Totaal 129.543 4.921
Bron: Bevolkingsregister Stad Gent
Bevolkingsdichtheid
[inwoners per km²]
65

Bovenstaande tabel geeft nauwkeurig weer hoe het aantal inwoners en de bevolkingsdichtheid in
het dekenaat Gent-Stad verdeeld zijn. Het dekenaat kent 129 543 inwoners. In het dekenaat woont
ongeveer 52 % van het totale aantal Gentenaren. De andere 48 % woont in de randgemeenten.
Bovenstaande tabel bevestigt de hoge bevolkingsdichtheid in de wijken van de Centrumschakel
en het benadrukt de hoge bevolkingsdichtheid in de wijk het Rabot (Sint-Jozef) en Sluizeken-
Tolhuis-Ham (Heilig Kerst).
Leeftijd
Om de leeftijdsverdeling in Gent te bepalen, wordt hieronder per cohorte van tien jaar weergeven
hoe groot het aandeel van elke leeftijdsgroep ten opzichte van de gehele bevolking is. Per wijk
worden de verschillende leeftijdsklassen weergegeven. Achtereenvolgens worden hieronder de
leeftijdsklassen weergegeven voor de 13 wijken van het dekenaat.
Ongeveer 52 % van de inwoners van Gent is jonger dan 40 jaar. Binnen de grenzen van het
dekenaat ligt dit aantal nog hoger: 57,6 % van de inwoners van Gent-Stad is jonger dan 40.
De groep 0- tot 10-jarigen en 10- tot 20-jarigen is in de binnenstad klein in verhouding met de
andere wijken. 28,1 % van de binnenstad behoort tot de cohorte 20- tot 30-jarigen. Voor de gehele
Centrumschakel kan gezegd worden dat hier meer 20-tot 30-jarigen wonen dan gemiddeld in heel
Gent. Ook in het zuidelijke stadsdeel of de Zuidelijke Schakel wonen veel 20- tot 30- jarigen. In
de Bloemekenswijk en Muide-Meulestede-Afrikalaan komt deze leeftijdsgroep veel minder voor.
In de wijk Ekkergem-Watersportbaan ligt de leeftijd hoger dan in de rest van Gent. Dit kan niet
veralgemeend worden voor de gehele Westelijke Schakel. De Brugse Poort-Rooigem kent sinds
enkele jaren een jonge bevolking: 59 % is jonger dan 40 jaar.
66

Jonge gezinnen lijken hoofdzakelijk in de Noordelijke Schakel te wonen. Het aantal 0- tot en met
9-jarigen ligt in alle wijken van deze schakel boven het gemiddelde.
10-jaar leeftijdsklassen [%] 2011 Wijken
%
0-9
jaar
%
10-19
jaar
%
20-29
jaar
%
30-39
jaar
%
40-49
jaar
%
50-59
jaar
%
60-69
jaar
%
70-79
jaar
Binnenstad 6,5 4,9 28,1 19,6 10,9 9,8 7,9 6,2 6,2
Bloemekenswijk 14,8 12,5 13,7 15,8 12,4 10,9 9,6 6,7 3,6
Brugse Poort - Rooigem 14,3 10,9 16,6 17,2 12,3 10,5 8,4 6,2 3,7
Dampoort 14,6 11,1 16,6 18,5 13,2 10,7 7,2 4,9 3,2
Elisabethbegijnhof - Papegaai 7,5 6,1 23,4 19,1 12 11,2 8 6,4 6,2
Macharius - Heirnis 12,2 9,5 19,5 21 13,3 10,4 6,9 4,4 2,9
Muide - Meulestede - Afrikalaan 15,7 12,2 13,9 18,1 13,1 10,4 7,3 6,1 3,1
Nieuw Gent - UZ 12,9 10 17,9 14,1 12,7 11,2 10,2 6,6 4,2
Rabot - Blaisantvest 15,7 12,5 18,4 17,6 12,4 9,8 6,3 4,8 2,5
Sluizeken - Tolhuis - Ham 13 10,4 17,9 17,1 12,4 10 6,7 5,9 6,6
Stationsbuurt Noord 8 6,3 21,9 17,8 11,7 11,9 9,1 7,2 6,2
Stationsbuurt Zuid 9,5 7,5 20,7 16,7 11,5 11,9 9,5 7 5,6
Watersportbaan - Ekkergem 7,9 5,2 16,5 15,3 12,5 11 10,6 11,1 9,9
Gemiddelde 11,6 9 19,4 17,6 12,2 10,7 8,2 6,3 4,9
Bron: Bevolkingsregister Stad Gent
Huishoudens
In dit onderdeel wordt geschetst hoe de gezinnen en de alleenstaanden verdeeld zijn over het
dekenaat Gent-Stad. De onderstaande percentages staan in verhouding tot het totale aantal
huishoudens dat officieel is ingeschreven in Gent. Alleenstaanden hebben in vergelijking
met samenwonenden of gehuwden een hoger armoederisico. Het percentage gehuwden of
samenwonenden omvat het percentage gehuwden of samenwonenden met en zonder kinderen.
%
80+
67

Huishoudens [%], 2011 - Wijken
Percentage
alleenstaanden
Percentage
gehuwden /
samenwonenden
Percentage
gehuwden /
samenwonenden
met
thuiswonende
kinderen
Percentage
gehuwden /
samenwonenden
zonder
thuiswonende
kinderen
Binnenstad 64,2 31 9,8 21,2 4,7
Bloemekenswijk 39 50,9 27,5 23,4 10,1
Brugse Poort - Rooigem 43,8 45,6 23,1 22,5 10,6
Dampoort 38,9 52,8 29,2 23,6 8,3
Elisabethbegijnhof -
Papegaai 63,7 30,8 11,5 19,3 5,5
Macharius - Heirnis 49,9 42 19,4 22,6 8,1
Muide - Meulestede -
Afrikalaan 43,9 45,9 26,5 19,4 10,2
Nieuw Gent - UZ 49,7 39,8 19,8 20 10,5
Rabot - Blaisantvest 44,5 44,7 27,4 17,3 10,7
Sluizeken - Tolhuis - Ham 49,5 42,4 23,2 19,3 8,1
Stationsbuurt Noord 56,3 38,5 14 24,4 5,2
Stationsbuurt Zuid 48,1 46,2 19,8 26,4 5,6
Watersportbaan -
Ekkergem 60,4 32,7 10,4 22,2 6,9
Gemiddelde 51,5 40,8 19 21,8 7,7
Bron: Bevolkingsregister Stad Gent
Percentage
eenoudergezinnen
Het percentage alleenstaanden is de verhouding van het aantal alleenstaanden (alleenstaande
huishoudens) tegenover het totaal aantal huishoudens voor een bepaalde wijk. Het grootste
aandeel van de alleenstaanden woont in de Centrumschakel. In de binnenstad en de wijk
Elisabethbegijnhof- Papegaai zijn meer dan 60 % van de huishoudens alleenstaand. Gehuwden of
samenwonenden situeren zich hoofdzakelijk in de Noordelijke Schakel, maar ook Brugse Poort-
Rooigem en Stationsbuurt Zuid liggen boven het gemiddelde. De huishoudens met kinderen
situeren zich hoofdzakelijk in de Noordelijke Schakel, zowel de gehuwden of samenwonenden
met kinderen als de eenoudergezinnen. Het aantal gehuwden of samenwonenden zonder kinderen
ligt sterk boven het gemiddelde in de wijk Stationsbuurt Zuid.
In dit en het voorgaande punt werd duidelijk dat jonge gezinnen, jongeren en samenwonenden of
gehuwden zonder kinderen zich in grotere mate in bepaalde wijken bevinden. Hierboven worden
enkel personen opgenomen die in Gent gedomicilieerd zijn . Een belangrijke, jonge groep mensen
die de stad Gent kenmerkt, zijn de studenten. Ook zij bewegen zich in de stad, maar zijn meestal
niet hier ingeschreven in het bevolkingsregister. Hieronder wordt de verdeling van (kot)studenten
in Gent-Stad beschreven.
68

Kotstudenten
In het schooljaar 2010-2011 verwelkomde de stad Gent 65 000 studenten. 30 000 daarvan wonen
in Gent.
De beschikbare gegevens van het aantal kotstudenten in Gent moeten om verschillende redenen
genuanceerd worden. De gegevens over de verdeling van het aantal kotstudenten per wijk dateren
van 2007. Het aantal studenten, en dus ook het aantal kotstudenten, is de laatste jaren gestegen.
Deze indicator omvat zowel de officiële studentenhuisvesting voorzien door de instellingen voor
hoger onderwijs als de aangeboden studentenkamers op de private huurmarkt. Dit aantal is echter
moeilijk te achterhalen, vermits het niet geregistreerd wordt. Zo is er bijvoorbeeld een trend naar
co-housing, meerdere studenten wonen dan samen in een gezinswoning. De gegevens van de
buurtmonitor dateren van het schooljaar 2007-2008, Gent telde toen 56 752 studenten, waarvan
er 23 216 een kamer huurden. In de beschikbare gegevens worden slechts 19 480 kotstudenten in
kaart gebracht. Van 16 % van de kotstudenten is dus niet geweten waar ze verblijven.
De gegevens in onderstaande figuur en tabel vormen om bovenstaande redenen een onderschatting
van het aantal studenten dat in Gent gehuisvest is.
De kotstudenten zijn hoofdzakelijk gesitueerd in de binnenstad, de wijk Elisabethbegijnhof-
Papegaai en Stationsbuurt Noord. Watersportbaan – Ekkergem en Stationsbuurt Zuid liggen
eveneens boven het gemiddelde. De andere wijken kennen geen of bijna geen kotstudenten.
Vooral de Zuidelijke Schakel en de Centrumschakel hebben te maken met studenten.
69

Aantal kotstudenten per 100 inwoners 2007 - Wijken
Binnenstad 47
Bloemekenswijk 1
Brugse Poort - Rooigem 3
Dampoort 1
Elisabethbegijnhof - Papegaai 35
Macharius - Heirnis 7
Muide - Meulestede - Afrikalaan 1
Nieuw Gent - UZ 9
Rabot - Blaisantvest 6
Sluizeken - Tolhuis - Ham 4
Stationsbuurt Noord 26
Stationsbuurt Zuid 17
Watersportbaan - Ekkergem 23
Gemiddelde 15
Bron: Stad Gent, departement Onderwijs en Opvoeding
Aantal kotstudenten per 100 inwoners
De tabel geeft het aantal kotstudenten per 100 inwoners weer in verhouding tot de gedomicilieerde/
officiële bevolking.
5.2.2 Samenstelling van de bevolking (nationaliteit en etnisch culturele afkomst)
Om de eigenheid van elke schakel te bepalen en de uitdagingen waarmee zij te maken hebben,
wordt hieronder de verdeling van de nationaliteiten en etnisch-culturele minderheden in Gent
bekeken.
Om te beginnen worden de verschillende nationaliteiten in Gent-Stad weergegeven. Er wordt een
onderscheid gemaakt tussen Belgen, niet-Belgen, personen met een Europese nationaliteit van de
groep EU15, uitgezonderd Belgen, inwoners van nieuwe EU-lidstaten en niet-Europeanen. Tot
de EU15 behoren de landen België, Denemarken, Duitsland, Finland, Frankrijk, Griekenland,
Groot-Brittannië, Ierland, Italië, Luxemburg, Nederland, Oostenrijk, Portugal, Spanje en
Zweden. De inwoners van Gent uit de recentere EU-lidstaten worden apart aangeduid. Hieronder
vallen de volgende landen: Cyprus, Estland, Hongarije, Letland, Litouwen, Malta, Polen,
Slovenië, Slowakije en Tsjechië, Bulgarije en Roemenië (EU12). De inwoners van niet-Europese
nationaliteit worden tezamen in een kolom geplaatst (niet-EU27). De laatste kolom geeft een
kleinere groep weer van Turkse of Maghrebijnse nationaliteit.
70

Nationaliteit [%] 2011 Wijken
% Belg
% niet-
Belg
% EU15 (min
België)
% nieuwe EUlidstaten
(EU12)
% niet-EU27
% Turken en
Maghrebijnen
Binnenstad 81 19 6,6 3,4 9 1
Bloemekenswijk
Brugse Poort
83,6
-
16,4 1,7 6,2 8,4 5,3
Rooigem 82,1 17,9 2,1 6 9,8 5,4
Dampoort
Elisabethbegijnhof
82,1
-
17,9 1,7 9,2 7 4,5
Papegaai 85,4 14,6 5,2 3,2 6,2 1,1
Macharius - Heirnis 83,2
Muide - Meulestede -
16,8 3,3 6,3 7,2 3,1
Afrikalaan 76,9 23,1 2,1 9,2 11,8 4,5
Nieuw Gent - UZ 83,3 16,7 2,5 2,2 11,9 3,3
Rabot - Blaisantvest 72,1
Sluizeken - Tolhuis -
27,9 2,1 12,2 13,6 8,3
Ham 74,4 25,6 3,1 10,8 11,7 6,9
Stationsbuurt Noord 89,3 10,7 3,5 2,3 4,9 0,6
Stationsbuurt Zuid
Watersportbaan
88,3
-
11,7 3,6 1,9 6,3 0,7
Ekkergem 89 11 3 1,6 6,4 1,2
Gemiddelde 82,2 17,8 3,2 5,7 8,8 3,6
Bron: Bevolkingsregister Stad Gent
Het percentage niet-Belgen is opvallend hoog in de wijken Sluizeken-Tolhuis-Ham, Rabot-
Blaisantvest en Muide-Meulestede-Afrikalaan. Het grootste percentage personen met de Belgische
nationaliteit woont in Stationsbuurt Noord en Stationsbuurt Zuid. In de binnenstad ligt het
aandeel Europeanen uit de EU15 hoog boven het gemiddelde. De Europeanen die niet afkomstig
zijn uit de EU15 situeren zich vooral in de Noordelijke Schakel en de wijk Nieuw Gent-UZ. Ook
het aandeel Turken en Maghrebijnen is het hoogste in de Noordelijke Schakel. Het aandeel niet-
Europeanen is eveneens het hoogste in de Noordelijke Schakel. Omdat de nationaliteit niet alles
zegt over de etnisch-culturele samenstelling van de bevolking, wordt in de volgende paragraaf
dieper ingegaan op de etnisch-culturele minderheden in Gent.
De personen die behoren tot de groep van etnisch-culturele minderheden zijn alle personen die
niet de Belgische nationaliteit hebben. Ze zijn in het bevolkingsregister ingeschreven en behoren
niet tot een van volgende nationaliteiten: de lidstaten van de EU (15), Andorra, Japan, Noorwegen,
Hong Kong, Zwitserland, Canada, San Marino, VSA, IJsland, Australië, Liechtenstein, Nieuw-
Zeeland, Malta. Daarnaast horen ook de personen van vreemde origine uit het bevolkingsregister
die de Belgische nationaliteit verkregen na 1 januari 1985 tot de groep van etnisch-culturele
minderheden.
Personen die zijn ingeschreven in het wachtregister behoren eveneens tot de groep van etnisch-
culturele minderheden.
71

% Etnisch-Culturele Minderheden in Bevolkingsregister [%] 2011 Wijken
Binnenstad 16,1
Bloemekenswijk 32,4
Brugse Poort - Rooigem 33,5
Dampoort 31,5
Elisabethbegijnhof - Papegaai 13,1
Muide - Meulestede - Afrikalaan 38,8
Nieuw Gent - UZ 29
Rabot - Blaisantvest 50,8
Sluizeken - Tolhuis - Ham 43,5
Stationsbuurt Noord 10,6
Stationsbuurt Zuid 10,3
Watersportbaan - Ekkergem 14,5
Gemiddelde 26,9
Bron: Bevolkingsregister Stad Gent
% Etnisch-Culturele Minderheden in
Bevolkingsregister
Hierboven wordt het percentage inwoners weergegeven die behoren tot de groep ‘etnisch-
culturele minderheden’ die officieel zijn ingeschreven in Gent (in het bevolkingsregister) ten
opzichte van het totale aantal inwoners. In Groot-Gent behoort 18,5% van de gehele bevolking
tot een etnisch-culturele minderheid. Wanneer ingezoomd wordt op de wijken van het dekenaat
blijkt dat meer dan een vierde van de inwoners behoort tot een etnisch-culturele minderheid.
Vooral Rabot-Blaisantvest en Sluizeken-Tolhuis-Ham steken erbovenuit. Respectievelijk 50,8 %
en 43,5 % van de inwoners van deze wijken behoort tot een etnisch culturele minderheid. In
de Centrumschakel, vooral in de wijken Elisabethbegijnhof-Papegaai en de binnenstad, ligt het
aantal etnisch culturele minderheden ver onder het gemiddelde van het dekenaat. Ook in de
stationsbuurt Noord en Stationsbuurt Zuid, wijken die tezamen grotendeels de Zuidelijke schakel
weergeven, ligt het aandeel etnisch culturele minderheden ver onder het gemiddelde.
72

Op de bovenstaande afbeelding blijkt duidelijk dat de etnisch-culturele minderheden zich
hoofdzakelijk in het noordelijke gedeelte van de stad en in de wijk Nieuw Gent-UZ bevinden.
De Brugse Poort-Rooigem (= Westelijke Schakel) kent dezelfde concentratie etnisch-culturele
minderheden als de Noordelijke Schakel (Rabot, Bloemekenswijk, Muide-Meulestede-Afrikalaan
en Sluizeken-Tolhuis-Ham.
Er moet een kanttekening gemaakt worden bij de aanwezigheid van moslims (Turken en
Maghrebijnen). Dit aandeel van de bevolking zal zich minder door de Katholieke Kerk
aangesproken voelen en heeft wel de Belgische nationaliteit aangenomen. Zij zijn tweede- of
derdegeneratiemigranten en staan dus als Belgen in het bevolkingsregister. Vermits in België
geen religies worden bijgehouden in het bevolkingsregister is het moeilijk deze groep een plek te
geven in de socio-demografische analyse. In de tabel van etnisch-culturele minderheden worden
de personen die hun identiteit na 1985 veranderden naar de Belgische nationaliteit opgenomen.
Turkse en Maghrebijnse migranten die hun nationaliteit voor 1985 wijzigden horen hier niet bij.
Om deze bevolkingsgroep zo goed mogelijk te plaatsen in de gehele bevolking van Gent en een
ruw idee te vormen van het aantal moslims, wordt hieronder naast het percentage personen van
Turkse of Maghrebijnse nationaliteit, ook het percentage personen van Turkse of Maghrebijnse
origine weergegeven. Het percentage Turken en Maghrebijnen verwijst naar het aantal personen
met een Turkse of Maghrebijnse nationaliteit ten opzichte van het totaal aantal inwoners van de
wijk. Het percentage personen van Turkse of Maghrebijnse origine geeft de verhouding weer van
de personen met als huidige of vorige nationaliteit Turk, Marokkaan, Tunesiër of Algerijn ten
opzichte van het totaal aantal inwoners van de wijk.
73

Nationaliteit [%] 2011 Wijken
%
Belg
% niet-
Belg
% Turken en
Maghrebijnen
Binnenstad 81 19 1 2,6
Bloemekenswijk 83,6 16,4 5,3 19,7
Brugse Poort - Rooigem 82,1 17,9 5,4 17,8
Dampoort 82,1 17,9 4,5 17,2
Elisabethbegijnhof -
Papegaai 85,4 14,6 1,1 2,3
Macharius - Heirnis 83,2 16,8 3,1 10,6
Muide - Meulestede -
Afrikalaan 76,9 23,1 4,5 17,5
Nieuw Gent - UZ 83,3 16,7 3,3 10,4
Rabot - Blaisantvest 72,1 27,9 8,3 28,2
Sluizeken - Tolhuis - Ham 74,4 25,6 6,9 24,5
Stationsbuurt Noord 89,3 10,7 0,6 2
Stationsbuurt Zuid 88,3 11,7 0,7 1,4
Watersportbaan -
Ekkergem 89 11 1,2 3
Gemiddelde 82,2 17,8 3,6 12,2
Bron: Bevolkingsregister Stad Gent
% personen van Turks -
Maghrebijnse origine
Wanneer ingezoomd wordt op de personen van Turkse of Maghrebijnse origine wordt meteen
duidelijk dat een erg groot aandeel zich situeert in de Noordelijke Schakel. In het Rabot-
Blaisantvest en Sluizeken-Tolhuis-Ham is ongeveer een vierde van de bevolking van Turkse of
Maghrebijnse afkomst. Ook in de Dampoortwijk, de Bloemekenswijk en de Brugse Poort ligt het
aantal inwoners van Turkse of Maghrebijnse afkomst boven het gemiddelde.
Uit de gesprekken tijdens de infoavonden bleek dat de Westelijke Schakel een multiculturele
buurt is. Het bovenstaande kaartje van het dekenaat leert dat dit enkel verwijst naar de wijk de
Brugse Poort-Rooigem. Ekkergem lijkt etnisch minder divers samengesteld. Om een beeld te
vormen van alle (eventuele) allochtone religieuzen in de verschillende wijken wordt hieronder een
overzicht gegeven van de in Gent aanwezige nationaliteiten. De figuur en de tabel geven de tien
meest voorkomende nationaliteiten weer.
74

Vooral de grote aanwezigheid van Bulgaren en Turken valt op in bepaalde wijken. Op de
derde plaats staan Nederlanders. In geen van deze drie landen is het rooms-katholicisme de
overheersende godsdienst (geweest).
Top 10 meest voorkomende nationaliteiten [%] 2011 Wijken
%
Bulgaren
%
Turken
%
Nederlanders
%
Slowaken
%
Polen
%
Marokkanen
%
Fransen
%
Spanjaarden
%
Russen
Binnenstad 0,9 0,6 2 0,6 1,1 0,3 0,5 1,2 0,4 0,2
Bloemekenswijk 4,5 4,4 0,9 1,1 0,3 0,6 0,3 0,1 0,4 0,1
Brugse Poort -
Rooigem 2,9 3,5 1 2,1 0,4 1,5 0,3 0,3 0,3 0,4
Dampoort 7,6 4 0,8 1 0,3 0,2 0,3 0,2 0,3 0,3
Elisabethbegijnhof -
Papegaai 1,3 0,5 1,9 0,9 0,3 0,3 0,6 0,7 0,3 0,1
Macharius - Heirnis 4,1 2,6 1,4 1,1 0,7 0,4 0,4 0,3 0,4 0,4
Muide - Meulestede
- Afrikalaan 5,6 3,8 0,9 2,7 0,6 0,4 0,4 0,2 1,5 0,5
Nieuw Gent - UZ 0,4 1,4 0,9 0,5 0,4 0,7 0,3 0,4 0,5 1
Rabot - Blaisantvest 9,4 7,1 1 2 0,4 0,6 0,3 0,3 0,5 0,4
Sluizeken - Tolhuis -
Ham 9,1 6 1,3 1,1 0,4 0,6 0,9 0,2 0,4 0,4
Stationsbuurt Noord 0,4 0,3 1,2 0,4 1 0,1 0,4 0,5 0,1 0,2
Stationsbuurt Zuid 0,3 0,4 1,3 0,2 0,9 0,3 0,4 0,5 0,2 0,2
Watersportbaan -
Ekkergem 0,4 0,5 1,2 0,6 0,3 0,2 0,4 0,4 0,4 0,2
Gemiddelde 3,5 2,7 1,2 1,1 0,6 0,5 0,4 0,4 0,4 0,3
Bron: Bevolkingsregister Stad Gent
%
Ghanezen
75

Asielzoekers
Sommige wijken hebben niet enkel te maken met multiculturaliteit onder de inwoners, maar
moeten ook proberen om te gaan met grote aantallen asielzoekers. Op onderstaande kaart
wordt het aantal asielzoekers per 1000 inwoners weergegeven. De asielzoekers bevinden zich
hoofdzakelijk in het noorden en het centrum van de stad en zijn geconcentreerd in de wijk
Muide-Meulestede-Afrikalaan.
Deze kaart is niet hetzelfde ingekleurd als de kaart van de etnisch-culturele minderheden of de
verschillende nationaliteiten. De asielzoekers situeren zich dus niet vanzelfsprekend in dezelfde
wijken als de etnisch-culturele minderheden of andere nationaliteiten.
5.2.3 Economische situatie
Inkomen
Het netto belastbaar inkomen wordt in een overzicht per wijk gegeven. Het inkomen hieronder
genoteerd is het mediaan netto belastbaar inkomen per wijk. Er werd gekozen voor de mediaan
en niet voor het gemiddelde, omdat op deze manier de beïnvloeding door outliers (afwijkende
waarden) vermeden wordt. Het netto belastbaar inkomen in de tabel is dat van het jaar 2009, het
meest recente mediaan inkomen dat per wijk beschikbaar is.
76

Wijken
Binnenstad 20.193,00
Bloemekenswijk 17.426,00
Brugse Poort - Rooigem 17.725,00
Dampoort 19.253,00
Elisabethbegijnhof - Papegaai 19.792,00
Macharius - Heirnis 19.818,00
Muide - Meulestede - Afrikalaan 16.637,00
Nieuw Gent - UZ 16.665,00
Rabot - Blaisantvest 14.933,00
Sluizeken - Tolhuis - Ham 15.335,00
Stationsbuurt Noord 23.636,00
Stationsbuurt Zuid 24.710,00
Watersportbaan - Ekkergem 18.433,00
Mediaan netto belastbaar inkomen
Bron: Algemene Directie Statistiek en Economische Informatie
Door de gegevens uit bovenstaande tabel kunnen we de laagste lonen situeren. Deze bevinden
zich in de Bloemekenswijk (17.426), Brugse Poort-Rooigem (17.725), Muide-Meulestede-
Afrikalaan(16.637), Nieuw Gent - UZ(16.665), Rabot-Blaisantvest (14.933) en Sluizeken-Tolhuis-
Ham (15.335).
De wijk Muide-Meulestede-Afrikalaan, de wijk Rabot-Blaisantvest en de wijk Sluizeken-Tolhuis-
Ham situeren zich in de Noordelijke Schakel. De wijk Brugse Poort ligt in de Westelijke Schakel.
De Brugse Poort is een oude volkswijk van Gent met vele arbeiderswoningen. Enkel de armere
wijk Nieuw Gent–UZ situeert zich in het zuiden van de stad. Het noorden van de stad (de
Noordelijke Schakel) kent opvallend lagere lonen dan de rest van de stad.
De wijken met een hoger mediaan netto inkomen situeren zich hoofdzakelijk in de Zuidelijke
Schakel. Het gaat hier over de wijken: Stationsbuurt Noord en Stationsbuurt Zuid. Het zuidelijke
stadsdeel omvat de wijk ‘het Miljoenenkwartier’, deze wijk leefde op door de wereldtentoonstelling
in 1913 en kent vele residentiële gebouwen. Een uitzondering binnen het zuidelijke gedeelte van
de stad is de wijk ‘Nieuw Gent-UZ’ waar zich eerder lagere inkomens situeren.
Werkloosheid
Om de werkloosheid in Gent weer te geven, wordt gebruik gemaakt van cijfers van de vdab. De
werkloosheidsdruk is de verhouding tussen de niet-werkende werkzoekenden binnen de actieve
bevolking (van 18 tot en met 64 jaar) en de totale actieve bevolking.
77

De werkloosheid ligt in de wijken in het noorden van de stad boven het gemiddelde. De wijken
Brugse Poort-Rooigem (= Westelijke Schakel), Bloemekenswijk, Rabot-Blaisantvest, Sluizeken-
Tolhuis-Ham en Muide-Meulestede-Afrikalaan kennen een erg hoge werkloosheidsdruk.
Werkloosheidsdruk [%] 2011 Wijken
Werkloosheidsdruk
Binnenstad 8,3
Bloemekenswijk 10,9
Brugse Poort - Rooigem 12,4
Dampoort 8,9
Elisabethbegijnhof - Papegaai 11,5
Macharius - Heirnis 9,4
Muide - Meulestede - Afrikalaan 13
Nieuw Gent - UZ 11,5
Rabot - Blaisantvest 14,6
Sluizeken - Tolhuis - Ham 13,3
Stationsbuurt Noord 6,7
Stationsbuurt Zuid 4,5
Watersportbaan - Ekkergem 10,5
Gemiddelde 10,2
Bron: vdab
78

In de Brugse Poort is de werkloosheid relatief hoog. De naburige wijk Ekkergem kent een lagere
werkloosheidsdruk, al ligt de werkloosheid in Ekkergem nog steeds boven het gemiddelde van
Gent-Stad. De werkloosheidsdruk in Brugse Poort–Rooigem en Watersportbaan-Ekkergem
is respectievelijk 12,4 en 10,5 %. Beide wijken vormen grotendeels de Westelijke Schakel. De
Noordelijke Schakel wordt gekenmerkt door een nog hogere werkloosheid. De wijk Muide–
Meulestede–Afrikalaan en de naburige wijken Rabot-Blaisantvest en Sluizeken-Tolhuis–Ham
kennen een werkloosheidsdruk van 13 %, 14,6 % en 13,3 %.
De werkloosheidsdruk in de wijken van de Zuidelijke Schakel ligt duidelijk onder het gemiddelde
van Gent-Stad, met uitzondering van de wijk Nieuw Gent-UZ. In de Centrumschakel ligt de
werkloosheidsdruk, op de wijk Elisabethbegijnhof-Papegaai na, onder het gemiddelde.
5.2.4 Sociaal-culturele factoren
Huisvesting
Om een beeld te krijgen van de huisvesting in Gent-Stad wordt hier het aandeel woningen dat
verhuurd wordt aan sociale huurders weergegeven. Op deze manier kan men een beeld vormen
van de sociale huisvesting in de stad. Bij deze gegevens worden de woningen opgenomen die
verhuurd worden door sociale huisvestingsmaatschappijen en het OCMW.
In de hele stad Gent (centrum + randgemeenten) waren er in 2010 10,87 sociale woningen per
100 huishoudens. Dit is een lichte stijging tegenover 2008, toen er 10,13 sociale woningen per
100 huishoudens waren (Stadsmonitor, 2011: 184). De recentste gegevens van het aantal sociale
woningen per wijk dateren uit 2008. Vermits er slechts een lichte stijging plaatsvond, kunnen deze
gegevens nog gebruikt worden om de huidige situatie op vlak van huisvesting te schetsen.
De sociale woningen situeren zich in het noorden van de stad en in de wijk Nieuw Gent-UZ .
Het grootste aandeel sociale woningen ligt in de wijken Muide-Meulestede-Afrikalaan, Nieuw
Gent-UZ, Rabot-Blaisantvest en Ekkergem-Watersportbaan.
79

Aandeel woningen met sociale huurders [%] 2008 Wijken
Binnenstad 8,8
Bloemekenswijk 22,5
Brugse Poort - Rooigem 17,8
Dampoort 9,5
Elisabethbegijnhof - Papegaai 4,3
Macharius - Heirnis 11,3
Muide - Meulestede - Afrikalaan 28,1
Nieuw Gent - UZ 57,7
Rabot - Blaisantvest 35,6
Sluizeken - Tolhuis - Ham 18,1
Stationsbuurt Noord 4
Stationsbuurt Zuid 1,6
Watersportbaan - Ekkergem 34,1
Gemiddelde -
Bron: woonstudie 2008
Aandeel woningen met sociale huurders
In Nieuw Gent-UZ is meer dan de helft van de woningen een sociale woning, dit heeft een
invloed op de samenstelling van de wijk.
Opleidingsniveau
Per wijk of stadsdeel zijn geen gegevens beschikbaar over opleidingsniveau. Uit de gegevens van
Eurostat blijkt dat in België in 2010 gemiddeld 26,6 % van de bevolking als leerling of student
ingeschreven is in het onderwijs. Voor de provincie Oost-Vlaanderen ligt het gemiddelde op
27,3 %. Dit is ook meteen de enige Vlaamse provincie die het Belgische gemiddelde overstijgt.
Het Brussels hoofdstedelijk gewest piekt met 35, 9 % van de bevolking die als leerling of student
staat ingeschreven. Studenten die in Oost-Vlaanderen zijn ingeschreven in een hogeschool of
universiteit zijn echter niet steeds gedomicilieerd in deze provincie (Eurostat, 2012).
Burgerschap
Burgerschap wordt gemeten aan de hand van drie indicatoren: leefbaarheid, vertrouwen in het
gerecht en in de politie en vertrouwen in het stadsbestuur.
Leefbaarheid
In 2010 zette de stad Gent voor de derde keer een leefbaarheidsonderzoek op. Aan de hand van
verschillende indicatoren probeerde men in dit onderzoek de leefbaarheid van Gent te bepalen.
Leefbaarheid wordt in dit onderzoek bekeken “vanuit het perspectief van de mens. Er worden vier dimensies
onderscheiden: de fysieke kwaliteit van de woonomgeving; de sociale kwaliteit van de woonomgeving; de (on)veiligheid
en het aantal, de kwaliteit en de bereikbaarheid van voorzieningen voor tewerkstelling, onderwijs, huisvesting,
80

administratie, welzijn en gezondheid, jeugd, cultuur, … ” (Stad Gent 2003 in Stad Gent, 2010: 9). Deze
samengestelde index bestaat uit zeven indicatoren die opgebouwd werden uit 38 variabelen. De
zeven indicatoren zijn: de mening van Gentenaren over de kwaliteit van de woning, de kwaliteit
van de woonomgeving, de veiligheid, het voorzieningenniveau, de kwaliteit van het sociaal leven,
de mate van buurtbinding en de relatie tot de Stad i.v.m. buurtaangelegenheden. De bedoeling
van de monitor is het creëren van een soort koortsthermometer voor de stad. De thermometer
geeft niet aan waarom er koorts is, wel dàt er koorts is. Op deze manier kunnen evoluties binnen
verschillende deelgebieden van Gent in kaart gebracht worden en kan men zien of de buurten het
beter of slechter doen dan in voorgaande metingen. Met de leefbaarheidsmonitor wordt enerzijds
de tevredenheid met het eigen leven en het leven in de onmiddellijke leefomgeving en anderzijds
de gehechtheid aan en de kwaliteit van de buurt gemeten (Stad Gent, 2010).
Om de verschillen binnen de stad zichtbaar te maken, wordt de stad in dit leefbaarheidsonderzoek
opgedeeld in vier delen: Gent Noordoost, Gent Zuidwest, Gent Centrum Rand en Gent Centrum.
Deze onderverdeling komt niet overeen met de stadsdelen gehanteerd in de buurtmonitor of
de schakels van het dekenaat. De delen Gent Centrum en Gent Centrum Rand omvatten de
stadskern van Gent en de 19 de -eeuwse gordel die rond de stadskern ligt. Deze omschrijving komt
grotendeels overeen met het dekenaat Gent-Stad. Er kan dus geen onderscheid gemaakt worden
voor de schakels. Daarom wordt hier ingezoomd op de stadsdelen Gent Centrum Rand en Gent
Centrum van de leefbaarheidsmonitor.
De algemene leefbaarheidsindex is het gemiddelde van de indexen van de zeven dimensies.
Voor de gehele stad bedraagt de leefbaarheidsindex 0,43. De stadsdelen Gent Centrum en
Gent Centrum Rand, die behoren tot het dekenaat Gent-Stad, hebben een leefbaarheidsindex
van respectievelijk 0,51 en 0,27. Tussen 2003 en 2006 steeg de leefbaarheidsindex voor Gent
Centrum en Gent Centrum Rand. In 2010 is er echter geen evolutie ten opzichte van 2006.
Uit het onderzoek van de Stad Gent blijkt dat er tussen de algemene leefbaarheid en een aantal
socio-demografische kenmerken een verband is. De algemene leefbaarheid wordt hoger inschat
naarmate men een hoger diploma heeft, een hoger inkomen heeft of wanneer men financieel geen
zorgen heeft. De algemene leefbaarheid wordt hoger ingeschat door bedienden, vooral hogere
bedienden, door vrouwen, door gepensioneerden en door eigenaars; ze wordt lager ingeschat
door arbeiders, vooral ongeschoolde arbeiders, door mensen die minstens een jaar werkzoekend
zijn, door mindervaliden en door huurders. Nationaliteit of geslacht heeft geen invloed op de
algemene leefbaarheid.
Ruw geschat, kan gezegd worden dat de parochies in de Centrumschakel een hogere algemene
leefbaarheid kennen dan de andere schakels. De Noordelijke, Zuidelijke en Westelijke Schakel
liggen in het stadsdeel Gent Centrum Rand en kennen een lagere algemene leefbaarheid. Deze
drie schakels zijn socio-demografisch echter niet hetzelfde samengesteld (Stad Gent, 2011).
Vertrouwen in het gerecht en in de politie
Hiervoor zijn geen gegevens beschikbaar per wijk of stadsdeel. Uit de stadsmonitor kan afgeleid
worden dat het vertrouwen in het gerecht in Gent in 2011 21,4 % is. Het percentage geeft het
aandeel van de bevolking weer dat aanduidde ‘veel’ of ‘zeer veel’ vertrouwen te hebben in het
gerecht. In vergelijking met andere steden heeft de Gentenaar veel vertrouwen in het gerecht. Op
Antwerpen na, ligt het vertrouwen in het gerecht in de andere 11 Vlaamse centrumsteden lager
dan in Gent.
81

In 2011 bedraagt het vertrouwen in de politie in Gent 37,3 %. Ook hier scoort Gent goed in
vergelijking met de andere centrumsteden.
Bron: stadsmonitor, http://www.thuisindestad.be/338908.img
Vertrouwen in het stadsbestuur
45,5 % van de Gentenaren heeft ‘veel’ tot ‘zeer veel’ vertrouwen in het stadsbestuur. In vergelijking
met de andere steden heeft men in Gent veel vertrouwen in de stedelijke overheid.
82

Bron: stadsmonitor, http://www.thuisindestad.be/338903.img
5.2.5 Politieke gegevens
Gent kent al 24 jaar een ‘paars bewind’. Aan het hoofd van het Gentse stadsbestuur staat de
socialistische burgemeester Daniël Termont. De gemeenteraadsverkiezingen van oktober 2012
zorgden voor een verandering in de samenstelling van het stadsbestuur. Het kartel SP.A-GROEN
won de verkiezingen met 45,48 %. De NV-A met Siegfried Bracke behaalde 17,09 %. Open VLD
ging van 21,04 % van de stemmen in 2006 naar 16,50 % in 2012. Ondanks deze daling van het
aantal stemmen, zal Open VLD toch mee besturen. De CD&V eindigde als vierde met 9,07 %
van de stemmen. Daniël Termont (SP.A) zal de burgemeesterssjerp behouden. Begin november
bereikte de paars-groene coalitie een akkoord.
Belangrijk voor de parochies in Gent is ook de conceptnota “Een toekomst voor de Vlaamse
parochiekerk” van de Vlaamse minister van onroerend erfgoed Geert Bourgeois. In deze nota
erkent Bourgeois enerzijds de centrale plaats van de parochiekerk in Vlaanderen: hoe vele dorpen
en wijken gegroeid zijn rond de parochiekerk, de landschappelijke en stedenbouwkundige
waarde van kerkgebouwen en de scheiding tussen Kerk en Staat die niet absoluut is in België
(de Staat is verantwoordelijk voor het onderhoud van openbare cultusgebouwen en verzorgt de
wedden en de pensioenen van bedienaars van de eredienst). Anderzijds wijst Bourgeois op drie
knelpunten die naar boven komen. Ten eerste bestaat er een verbroken evenwicht tussen het
aanbod en het gebruik van parochiekerken. Er is een afname van de kerkpraktijk waardoor een
aantal parochiekerken een kleinere of geen religieuze functie vervullen. Andere erediensten en
niet-religieuze, maatschappelijke organisaties hebben dan weer te maken met ruimtetekort. Dit
debat over medegebruik, herbestemming, nevenbestemming en zelfs sloop van de parochiekerk
83

wordt op verschillende plaatsen in Vlaanderen gevoerd. Ten tweede is er het beheer van de
parochiekerken. De kerkraad is een orgaan van vrijwilligers dat verantwoordelijk is voor het
beheer van de parochiekerken. Doordat dit vrijwillig is, verloopt de rekrutering van nieuwe
leden niet vlot. Een herziening van de beheersstructuren is nodig, maar ook financieel is dit
een zware last voor de kerkfabrieken of de lokale overheid (gemeentebesturen). Ten derde wordt
het beheer van de parochiekerken weinig strategisch aangepakt. Bij gemeenten met meer dan
vier parochiekerken dient een centraal kerkbestuur opgericht te worden. Dit orgaan is meestal
te weinig uitgewerkt, waardoor te weinig vragen gesteld worden rond de religieuze functie van
parochiekerken, de ruimtebehoeften voor andere maatschappelijke functies, de prioriteiten inzake
onderhoud, herstel en restauratie.
De Vlaamse regering geeft in het Regeerakkoord 2009-2014 aan zich te engageren voor het beheer
van parochiekerken. In het Regeerakkoord staat dat de Vlaamse Regering werk wil maken van
het restaureren en beschermen van kunsthistorisch, archeologisch, kerkelijk en varend erfgoed en
het hedendaags bruikbaar maken ervan. “De Vlaamse Overheid wil het Centrum voor Religieuze Kunst en
Cultuur, Vlaams expertisecentrum voor het religieuze erfgoed ook voor het onroerende erfgoed erkennen. Zo kan
het alle betrokkenen optimaal begeleiden bij behoud, beheer en herbestemming.” (Vlaamse Overheid, 2011: 8)
Het Cultureel Centrum voor Religieuze Kunst en Cultuur (CRKC) staat in voor het behoud en de
valorisatie van het kerkelijk erfgoed in Vlaanderen. Het steunpunt wil expertise over het beheer
en de (her)bestemming van de parochiekerken in Vlaanderen uitbouwen (Vlaamse Overheid,
2011: 1-15).De herbestemming, de nevenbestemming of de sloop van parochiekerken is van
belang voor de pastorale programmering van de parochies in Gent-Stad en het dekenaat Gent-
Stad. Gesprekken tussen de Stad en de Kerk over de bestemming van de verschillende kerken
in het dekenaat Gent-Stad houden best ook rekening met de pastorale lijnen die het dekenaat zal
uitzetten. zie ook het stappenplan van de nieuwe parochie op www.denieuweparochie.be/.
5.2.6 Nieuwe sociale media
Een minstens zo belangrijke ontwikkeling is de enorme vlucht die de digitalisering van onze
wereld heeft genomen. In toenemende mate leven mensen niet alleen in het fysieke Gent, maar
veelal ook in verschillende virtuele werelden zoals Facebook, LinkedIn, enzovoort. Die werelden
zijn helemaal niet meer ‘lokaal’. In de digitale wereld ontmoeten mensen vrienden en vriendinnen,
doen zij nieuwe contacten op, worden ervaringen uitgewisseld, en indringende vragen aan de
orde gesteld. Wie geen deelnemer is in een virtuele wereld, wordt door jonge mensen al gauw ‘niet
meer gezien’.
De communicatiemogelijkheden zijn met Twitter, WhatsApp, e-mail en internet enorm
toegenomen, terwijl er tegelijkertijd in toenemende mate sprake is van eenzaamheid en van
behoefte aan ‘fysieke ontmoeting’. ‘Digitale’ contacten blijken vaak snel, vluchtig en oppervlakkig.
Maar vooral de scheiding tussen ‘verbale’ en ‘non-verbale’ signalen bij digitale contacten blijkt
van betekenis. Hoezeer jonge mensen ook met tekens proberen hun gemoedstoestand via
bijvoorbeeld Twitter weer te geven, het blijft altijd gekunsteld en beperkt in vergelijking met
het non-verbale repertoire dat mensen ter beschikking staat. Toch wordt nu al ervaren dat
communicatie via de digitale weg een steeds belangrijkere plaats zal innemen en voor een groot
gedeelte het interactieproces tussen mensen zal uitmaken en bepalen.
Hoe het ook zij, voor de parochies en de Kerk in het algemeen is de digitale ontwikkeling een
belangrijk gegeven, waardoor zij ook dienen na te denken over hoe zij zich in de digitale wereld
laten kennen.
84

5.2.7 Ecologische factoren
In onze samenleving is ecologie van toenemend belang. Ook de kerk in het dekenaat Gent-Stad
krijgt te maken met deze ontwikkelingen. De zorg voor het milieu, bijvoorbeeld het zorgvuldig
omgaan met energie, zijn zaken waar ook een kerkgemeenschap rekening mee kan houden. Het
gaat hier niet enkel om de financiële kosten die komen kijken bij het verwarmen van de kerk
bijvoorbeeld, maar om de energie die verloren gaat wanneer een kerk met een capaciteit van 200
mensen verwarmd wordt voor slechts 20 parochianen. Meer info is te vinden in de Ecokerk van
het Netwerk Rechtvaardigheid en Vrede. (Netwerk rechtvaardigheid en vrede, 2012)
5.2.8 Wat betekent dit alles voor het Kerk-zijn in Gent-Stad?
Door de verschillende socio-demografische factoren per schakel te bespreken, komen voor
elke schakel een aantal kenmerkende factoren naar voren. Achtereenvolgens worden hier de
verschillende schakels van het dekenaat Gent-Stad besproken. Binnen de schakels bestaan echter
grote verschillen op het vlak van socio-demografische kenmerken. Veralgemeningen per schakel
zouden een vertekend beeld geven van de socio-economische en demografische factoren waarop
een lokale kerkgemeenschap en een wijk moeten inspelen. Daarom wordt in onderstaande
conclusies geregeld verwezen naar een specifieke wijk binnen een schakel.
De Centrumschakel omvat de toeristische centrumkerken en de Machariuswijk. De schakel kent
een erg jonge bevolking, het aandeel 20- tot 30-jarigen is hier groter dan in de rest van de stad.
De huishoudens die zich hier vestigen zijn hoofdzakelijk alleenstaanden. Het gaat bij deze jonge
bevolking niet om jonge koppels of jonge gezinnen. De gehuwden of samenwonenden trekken
naar andere delen van de stad. Bij deze 20- tot 30-jarigen horen waarschijnlijk jongeren die na
hun studies in Gent zijn blijven hangen en hier enkele jaren wonen. De kotstudenten situeren
zich immers ook hoofdzakelijk in het centrum van de stad: in de wijken Elisabethbegijnhof en de
binnenstad. De andere wijken van het centrum kennen weinig kotstudenten. Tot slot kunnen we
met betrekking tot de wijken binnenstad en Elisabethbegijnhof stellen dat ze gekenmerkt worden
door een hoog aantal inwoners met een nationaliteit uit de EU15-groep. In de Centrumschakel
klinkt de vraag wat het betekent om een pastoraal uit te bouwen voor een ‘flexibele’ en weinig
duurzame jonge bevolking.
De Noordelijke Schakel is de meest multiculturele schakel van het dekenaat. Het aandeel etnisch-
culturele minderheden ligt hier in elke wijk boven de 30 %, in de wijk het Rabot-Blaisantvest
behoort 50 % tot een etnisch-culturele minderheid. Bijgevolg is het aantal Belgen in deze schakel
laag, bij de nationaliteiten kunnen veel nieuwe Europeanen (EU12) en Turken en Maghrebijnen
onderscheiden worden. De bevolking bestaat in de Bloemekenswijk en in Muide-Meulestede-
Afrikalaan uit een lager aantal 20- tot 30-jarigen dan in de rest van de stad. Kotstudenten
komen in deze schakel niet of zelden voor. Het is de schakel met de laagste lonen en de hoogste
werkloosheidsdruk. In deze schakel bevinden zich veel sociale woningen. Deze schakel heeft
economisch gezien de grootste uitdagingen. Geografisch grenst deze schakel aan de kanaalzone
van Gent. Ze omvat de volkswijken: de Muide, Meulestede en het Rabot. Welke pastoraal sluit
het best aan bij de sociaal kwetsbare groepen? De multiculturaliteit van de wijken daagt de
betreffende kerkgemeenschappen uit tot meer openheid. De diaconie als elan voor een kerkelijke
presentie kan ontdekt of verder ontwikkeld worden.
De Westelijke Schakel kan niet als geheel omschreven worden. De twee wijken waaruit de schakel
voor het grootste deel bestaat, hebben uiteenlopende socio-economische kenmerken. De Brugse
Poort-Rooigem is als wijk vergelijkbaar met de wijken van de Noordelijke Schakel. Er wonen
85

veel etnisch-culturele minderheden en andere nationaliteiten, de lonen zijn laag en er heerst een
hoge werkloosheidsdruk. Een verschil met de noordelijke wijken is dat in de Brugse Poort het
aantal eenoudergezinnen onder het gemiddelde ligt. Het aandeel samenwonenden of gehuwden
ligt, net als in de Noordelijke Schakel boven het gemiddelde. Ekkergem-Watersportbaan kent
gemiddeld een oudere bevolking dan de wijk Brugse Poort, die eerder jong is. In Ekkergem
situeren zich minder etnisch-culturele minderheden of personen met een niet-Belgische
nationaliteit. Het gemiddelde inkomen in beide wijken is niet zo verschillend. Op het vlak van
huisvesting verschillen beide wijken wel. Ekkergem kent dubbel zo veel sociale woningen als de
Brugse Poort. Een derde gedeelte van deze schakel wordt gevormd door het westelijke gedeelte
van Stationsbuurt Noord en Stationsbuurt Zuid. In dit gedeelte ligt de parochie Sint-Paulus.
Socio-demografisch kan deze parochie gesitueerd worden tussen Ekkergem-Watersportbaan en
de Zuidelijke Schakel. De stationsbuurten (Noord en Zuid) liggen in het zuiden van de stad en
zijn gekenmerkt door residentiële huizen en wijken. Tijdens de infoavonden werd deze schakel
omschreven als een schakel met veel moslims. Persoonsgegevens rond religie worden niet
bijgehouden in België. Wanneer we deze groep op basis van nationaliteit bekijken, blijkt dat hun
aandeel in de Brugse Poort niet zo groot is; als we kijken naar inwoners van de wijk met Turkse of
Maghrebijnse origine daarentegen wordt de grote aanwezigheid van moslims al beter zichtbaar.
Ook hier stelt zich de vraag wat het betekent om als kerkgemeenschap deel uit te maken van een
multireligieuze wijk. Ze vraagt in ieder geval een andere positionering in de maatschappij.
De vierde en laatste schakel is de Zuidelijke Schakel. Deze schakel bestaat uit Stationsbuurt
Noord, Stationsbuurt Zuid en Nieuw Gent–UZ. In deze wijk kunnen we enerzijds de residentiële
miljoenenwijk en de nieuwe stationsbuurt situeren, anderzijds behoort de armere wijk Nieuw
Gent-UZ ook tot deze schakel. Ook hier kunnen geen conclusies getrokken worden voor de
gehele schakel. De stationsbuurten Noord en Zuid hebben wel gelijkaardige socio-economische
kenmerken. In de stationsbuurten wonen veel gehuwden of samenwonenden zonder kinderen.
Zowel in de stationsbuurten als in Nieuw Gent ligt het aantal Belgen boven het gemiddelde.
De stationsbuurten huisvesten ongeveer 90 % Belgen, terwijl er in Nieuw Gent ongeveer 83
% Belgen zijn en de overige bewoners hebben een niet-Europese (niet-EU27) nationaliteit.
De stationsbuurten zijn de rijkere wijken van Gent: hier liggen de lonen het hoogst, er zijn
amper sociale woningen en de werkloosheidsdruk ligt erg laag. In deze wijken verblijven veel
kotstudenten. De wijk Nieuw Gent-UZ daarentegen is gekenmerkt door lage lonen, hoge
werkloosheidsdruk en veel sociale woningen. Eén op de twee woningen hier is een sociale
woning. De Zuidelijke Schakel ziet zich, vanuit de socio-demografische context, voor de opdracht
staan een dubbele pastoraal uit te bouwen. De wijk Nieuw Gent vraagt een heel andere aanpak
dan de traditionele parochies in de schakel. Die traditionele parochies trekken vooral een meer
gegoed en kritisch publiek, wat het contrast alleen maar groter maakt. Maar misschien kunnen
juist daarin paradoxale krachten ontwikkeld worden.
Voor het geheel van het dekenaat Gent-Stad kan geconcludeerd worden dat de wijken van de
19 de -eeuwse gordel met gelijkaardige problematieken te maken hebben: multicultureel samenleven
en armoede. De 19 de -eeuwse gordel bestaat uit de Brugse Poort, het Rabot, de Bloemekenswijk,
Sluizeken-Tolhuis-Ham, Muide-Meulestede-Afrikalaan, Macharius-Heirnis en Dampoort. De
19 de -eeuwse gordel is gekenmerkt door kleine arbeiderswoningen. De wijken Macharius-Heirnis
en Dampoort behoren socio-economisch gezien niet echt tot deze groep. Aan deze lijst zou ook
de wijk Nieuw Gent-UZ toegevoegd moeten worden. Deze wijk ligt niet in de 19 de -eeuwse gordel
maar de socio-economische situatie en de uitdagingen zijn vergelijkbaar met die van de meeste
wijken in de 19 de -eeuwse gordel.
86

Wanneer we de kerk willen plaatsen in de socio-economische en andere dynamieken van de stad
lukt dit niet goed per schakel, wegens de uiteenlopende contexten binnen de desbetreffende
schakel. Een andere indeling of ordening dringt zich op.
5.3 Uitdagingen vanuit stadsdynamieken
Kerk in de stad impliceert dat de Kerk moet inspelen op nieuwe en oudere stadsdynamieken. We
selecteerden een aantal uitdagingen waarmee het dekenaat Gent-Stad en de parochies van het
dekenaat geconfronteerd zullen worden de komende jaren.
5.3.1 Nieuwe wijk
De stad speelt in op de toenemende bevolking in de stad en plant verscheidene nieuwe wijken en
stadsprojecten. Momenteel is de stad bezig met een aantal grote projecten waaronder de Oude
Dokken, Zuurstof voor de Brugse Poort en Bruggen naar het Rabot. Het project Oude Dokken
zal in de omgeving van de vroegere industriehaven tussen de Dampoort en de Muide een nieuwe
wijk aan het water bouwen. Het project Zuurstof voor de Brugse Poort is niet gericht op het
creëren van extra woningen. Deze wijk is al dichtbebouwd, het project wil meer ademruimte
geven aan de wijk door de aanleg van een park op de plek waar vervallen arbeidershuisjes stonden.
Er komen een aantal nieuwe sociale woningen en ook private eigenaars starten renovaties. Men
hoopt door deze evoluties de buurt op te waarderen. Met het project Bruggen naar Rabot wil
de stad de kwaliteit van de huisvesting op het Rabot verbeteren. Sommige woningen worden
onbewoonbaar verklaard of veranderen van eigenaar, in andere woningen worden kleine
aanpassingen doorgevoerd om de gezondheidsrisico’s te verkleinen en de woonkwaliteit te
verbeteren.
Deze nieuwe wijken zorgen voor nieuwe inwoners voor de omliggende kerkgemeenschap. Hoe
kunnen de huidige parochies een antwoord bieden op de religieuze en culturele vragen van de
nieuwe bewoners? Het is een kans op vernieuwing en het ontdekken van nieuwe mogelijkheden,
die de nodige reflectie zal vragen.
5.3.2 Diversiteit
De diversiteit in de stad en de gevolgen en uitdagingen die deze diversiteit met zich meebrengt is
zichtbaar in verschillende wijken van de stad. In de Brugse Poort leeft een groot aantal Turken
en Maghrebijnen, zij hebben meestal een islamitische achtergrond waardoor de parochie niet
kan antwoorden op hun religieuze vragen en geen toenadering zoekt. In de wijk het Rabot en
Sluizen-Tolhuis-Ham is het aantal Maghrebijnen en Turken nog hoger. Op het territorium van
de parochie zijn verschillende moskeeën terug te vinden. De parochie heeft contacten met de
naburige moskeeën en probeert zo veel mogelijk een Kerk van de wijk te zijn. In de wijk is ook
een protestantse gemeente en een boeddhistische gemeenschap. De parochie probeert op allerlei
manieren in de diversiteit van de wijk aanwezig te zijn en in te spelen op de ontwikkelingen die
zich daar voordoen. De mix van culturele achtergronden en levensbeschouwingen die ook in
andere wijken van Gent aanwezig is, vormt een uitdaging voor de parochies in de wijk en het
vormen van een gemeenschap in de wijk.
Sint-Antonius van Padua of de Regenboogkerk heeft er bewust voor gekozen te investeren in de
diversiteit die aanwezig is in de wijk en past haar parochiaal aanbod aan. De parochie kent nu drie
koren van verschillende etnische achtergronden. Een andere gemeenschap die bewust inspeelde
87

op de diversiteit zijn de paters Augustijnen. Zij trekken buitenlandse religieuzen aan om in te
spelen op de verscheiden bevolking in hun wijk.
Naast de verscheidenheid aan culturen, is er in Gent ook een erg grote verscheidenheid aan
leeftijden. Naast het grote aantal studenten, is Gent in trek bij jonge koppels of jonge gezinnen.
Zoals bleek uit de enquêtes is het pastorale aanbod echter hoofdzakelijk gefocust op ouderen
(60- plussers).
Ook de diversiteit aan socio-economische situaties vereist een eigen aanpak.
5.3.3 ‘Nieuwe parochie’
Het bisdom Gent roept parochies en dekenaten op tot een bezinning over de, wat zij heeft
genoemd, ‘nieuwe parochie’. Zij definieert de ‘nieuwe parochie’ niet zozeer als een gemeenschap
van gelovigen binnen een bepaald territorium, als wel een vitale geloofsgemeenschap die een
open huis is met een eigen ziel en een ruim hart voor de mensen. Bij de ‘nieuwe parochie’ gaat het
om een nieuwe initiatie en evangelisatie, niet om een louter organisatorische verandering.
Bouwen aan zo’n nieuwe parochie noemt het bisdom een positief project, dat gedragen wordt door
een kern van mensen die er bewust voor kiezen om christen te zijn. Daarom zijn er in het recente
verleden al veel diocesane initiatieven genomen tot geloofsverdieping, geloofsontwikkeling en
toerusting. Het bisdom heeft voor de nieuwe parochie ook een afzonderlijke website ontwikkeld
(Bidsom Gent, 2012), die de voornemens voor de ontwikkeling en uitbouw van de nieuwe parochie
op een rij zet. Daarbij waarschuwt het bisdom dat organisatorische veranderingen op zich, alleen
maar ingaan op de vragen van mensen, en verschillende groepen verzamelen in een ‘netwerk’
geen soelaas bieden. Zulke veranderingen leiden meestal tot kosmetische vernieuwingen, en niet
tot een vitale geloofsgemeenschap die de grondslag is van de ‘nieuwe parochie’.
Het bisdom stelt hiermee ook de huidige parochies in het dekenaat Gent voor nieuwe vragen.
Vragen naar samenwerking tussen de lokale gemeenschappen zijn door de oproep van het bisdom
opgenomen in een fundamentelere vraag: hoe realiseren wij een vitale geloofsgemeenschap als
grondslag voor de nieuwe parochie? Die vraag is niet in de eerste plaats een organisatorische,
maar wel een inhoudelijke. Daarom zal het belangrijk zijn dat door de nieuwe parochie een
visie zal worden uitgewerkt waarin vragen naar identiteit en zending een plaats krijgen. In het
toekomstperspectief dat vanuit dit onderzoek zal geschetst worden, gaan we hier verder op in.
5.3.4 KRAS en diaconie
In een groot deel van de parochies van het dekenaat Gent-Stad geeft men aan meer te willen
investeren in diaconie. Tegelijkertijd geeft men aan dat er in het verleden verschillende organisaties
zijn opgericht vanuit de parochie die ten dienste staan van de noden die zich in de omringende
context voordoen. Door een aantal parochies werd aangegeven dat de band met deze organisaties
verwaterd is. De organisaties bestaan nog steeds en vinden nog steeds vrijwilligers, maar ze
hebben niet meer zoveel contact met de parochie als in het verleden.
Op dit moment is het grootste deel van de armoedewerkingen aangesloten bij de koepel van
kansarmoedewerkingen van Groot-Gent: KRAS vzw. Met enkele van hun medewerkers en
vrijwilligers hadden we een gesprek over de kerkelijke presentie in Gent en hun aandeel daarin.
In dit gesprek werd KRAS vzw als volgt omschreven. KRAS vzw is een koepel van verschillende
armoedebestrijdingsorganisaties. Zelf heeft ze geen contact met de doelgroep. De werkingen
88

die deel uitmaken van KRAS komen hoofdzakelijk, maar niet exclusief, uit katholieke hoek. De
lokale diensten hanteren uiteenlopende methoden en richten zich op andere wijken. Wat hen
bindt is hun visie op armoedebestrijding en hun omgang met armen. Door een koepel te vormen
worden de vele KRAS-diensten of plaatselijke werkingen een gesprekspartner voor de stad. Dit
leidde ook tot financiële ondersteuning van de stad Gent. Tegenover de stad hebben zij een open
houding. De organisatie moest de voorbije jaren vechten tegen het vooroordeel caritatief te zijn.
Nu hebben de KRAS-koepel en de afzonderlijke lokale KRAS-werkingen een goede band met
het OCMW en de stad.
KRAS is ontstaan doordat verschillende parochiale armoedewerkingen de krachten wilden
bundelen. In de beginperiode van KRAS werd de vzw financieel gesteund door het bisdom. Het
gebouw waarin de organisatie huist, is nog steeds eigendom van het bisdom. Ook verschillende
lokale werkingen maken gebruik van gebouwen van de parochie. Op de reflectieavonden in het
dekenaat werd door verschillende aanwezigen de nadruk gelegd op het katholieke karakter van
KRAS.
Voor vele medewerkers van de parochies in Gent-Stad is de lokale KRAS-dienst een belangrijk
onderdeel van de diaconale werking van de parochie. Uit de enquêtes blijkt dat de gespendeerde
tijd aan diaconie minimaal is vergeleken met bijvoorbeeld liturgie. Sommige parochies gaven ook
op de infoavonden aan, meer te willen investeren in diaconie.
Imago
Tijdens de opstartfase werd het letterwoord KRAS verklaard als ‘Kerk Rond Armoede in de
Stad’. Dit is echter niet waar het letterwoord voor staat. De organisatie heeft jaren moeten strijden
tegen het kerkelijke imago dat ze voor de buitenwereld had. De werkingen kwamen uit christelijke
hoek waardoor KRAS het vooroordeel kreeg caritatief te zijn. Het creëren van een pluralistische,
open identiteit heeft veel tijd gekost. Hierdoor bestaan er nu wel goede relaties met de stad en
wordt KRAS ook door het OCMW erkend.
Mocht KRAS gebruikt worden om de Kerk te profileren, dan zou dit ten koste gaan van hun
huidige werking. Het is in het belang van de armen in de stad dat een open houding behouden
blijft en een goede verhouding met de stad.
Vanuit de parochies in Gent wordt vaak wel naar KRAS verwezen als een kerkelijke organisatie.
In een aantal parochies is de plaatselijke KRAS-dienst ontstaan als een parochiaal initiatief, er
zijn ook werkingen die ontstaan zijn vanuit het dekenaat of een samenwerking van parochies of
vanuit de Protestantse Kerk. Wanneer de vrijwilligers van de plaatselijke KRAS-dienst dezelfde
zijn als de vrijwilligers in de parochie is er meestal nog een hechte band. Wanneer dit niet het geval
is en vrijwilligers zich vanuit een andere achtergrond inzetten voor de plaatselijke KRAS-dienst,
is de band tussen parochie en KRAS-dienst beperkt of onbestaande. Soms stelt de parochie
wel een lokaal ter beschikking van de KRAS-dienst en blijft op deze manier de band met een
armoedewerking bestaan. Wanneer de relatie tussen een lokale KRAS-dienst en de parochie
verwaterd is, heeft de parochie niet langer het idee dat ze haar diaconale rol goed vervult. Er
ontstaat een neiging opnieuw een armoedewerking op te richten en men wil meer tijd en energie
investeren in de diaconale pijler.
89

Besluit
De relatie tussen de Kerk (parochies van Gent) en KRAS is dus erg dubbel. KRAS is op
verschillende plaatsen ontstaan als een parochiaal initiatief en de organisatie heeft nog altijd
een sterk christelijke signatuur. Naar buiten toe profileert ze zich echter niet als een gekleurde
organisatie (geen vermelding van christelijke oorsprong op de website bijvoorbeeld). De drijfveer
van vrijwilligers is ook heel verschillend. Een deel doet het vanuit een christelijk engagement,
terwijl een deel van de vrijwilligers zich inzet vanuit andere, uiteenlopende drijfveren. Een
belangrijke evolutie bij de vrijwilligers is dat steeds meer mensen van de doelgroep zelf vrijwilliger
worden. In bepaalde wijken is het aantal doelgroepvrijwilligers hoog. De doelgroepvrijwilligers
hebben vaak wel een sterke vrijwilliger of professionele kracht nodig om hen te begeleiden. Voor
de vrijwilligers die zich niet inzetten vanuit een christelijk engagement is het belangrijk dat KRAS
een open en niet-gekleurde organisatie is. De band ziet er vanuit sommige parochies heel anders
uit. Op de reflectieavonden werd duidelijk dat de lokale kerkgemeenschappen hun diaconale rol
vervullen in de plaatselijke KRAS-werkingen. Waar deze band verloren is gegaan, geven parochies
aan het gevoel te hebben niet langer te voldoen aan hun diaconale taak en wordt er gezocht naar
andere wegen. Diaconie blijft namelijk een belangrijk fundament van het evangelische leven van
de kerkgemeenschappen.
De verhouding van KRAS vzw tot de lokale kerkgemeenschappen is een goed voorbeeld van
de evoluties in de samenleving waarbij steeds meer gevraagd wordt zich vanuit verschillende
levensbeschouwingen te scharen rond maatschappelijke kwesties. De openheid van KRAS vzw
hoeft geen bedreiging te zijn voor de lokale kerkgemeenschappen. Komen tot een vruchtbare
samenwerking met partners van verschillende strekkingen is een belangrijke uitdaging voor de
Kerk in een stad vandaag.
90

Hoofdstuk 6. Uitdagingen
Op basis van de resultaten van de enquêtes, de interviews, de reflectieavonden en de bijeenkomsten
van de leergemeenschappen kunnen we een aantal uitdagingen formuleren voor het dekenaat
Gent-Stad.
De eerste en meteen ook een essentiële uitdaging is het ontwikkelen van een globale visie. “Een
visie vertelt in een paar woorden iets over volgende vragen: ‘Wie zijn we?’, ‘Wat is onze opdracht?’
, en daarbij ook: ‘Hoe willen we ons daaraan wijden?’.(Jan Hendriks, 2011) In een visie worden
keuzes gemaakt. Wenselijkheden worden getoetst aan de werkelijkheden waarin de verschillende
kerkgemeenschappen zich bevinden. Concreet gaat het om het ontwikkelen van antwoorden op
de vragen: ‘Wat betekent het om Kerk te zijn in Gent?’ en ‘Waar en hoe moet de Kerk in Gent-Stad
aanwezig zijn?’. Daarbij is het van belang om bestaande structuren en gemeenschappen kritisch
te bekijken en te zien wat ze bijdragen aan een vitale presentie van de Kerk in de stad Gent. Het is
een uitdaging voor de Kerk in Gent om een visie te ontwikkelen voor het dekenaat als geheel
enerzijds, en voor de lokale gemeenschappen anderzijds. Wanneer een toekomstperspectief
wordt geschetst voor het dekenaat wordt dieper ingegaan op de Kerk in Gent als één geheel. De
verhouding van het globale en het lokale zal hierin ook ter sprake komen.
Uit de bespreking van de parochieculturen en de parochiestructuren bleek dat de organisatievorm
en de structuur van de Kerk in Gent niet langer is afgestemd op de huidige situatie. De
parochieculturen van het dekenaat worden gekenmerkt door een sterk familiaire cultuur. Ze zijn
weinig of niet marktgericht en weinig of niet vernieuwend. In een aantal parochies worden al
pogingen ondernomen om een meer flexibele en innovatieve positie in te nemen, terwijl een aantal
andere parochies gefocust zijn op behoud en stabiliteit. Op het vlak van parochiestructuur valt op
dat de parochies van het dekenaat erg gesloten zijn. De combinatie van deze gesloten structuur
en de familiaire cultuur zorgt ervoor dat doelgroepen niet bereikt worden en de parochies er
niet in slagen in te spelen op de noden en vragen uit de wijk en de stad. Het vormen van een
nieuwe, meer open structuur en cultuur is een tweede uitdaging voor de kerkgemeenschap
van het dekenaat Gent-Stad. Dit zal meteen ook consequenties hebben op de programmering
van de verschillende parochies. Om meer in te spelen op de leefwereld van haar kerkgangers,
maar ook om in te spelen op de context van de wijk en de stadsdynamieken, is een aanpassing van
de pastorale programmering nodig. Het pastorale aanbod aanpassen aan wat er leeft, aan de
noden van de wijk en de dynamieken van de stad, is een grote uitdaging.
Ook bij het denken rond structuur is het van belang Gent als een geheel te bekijken. De
kerkgemeenschappen in het dekenaat Gent-Stad zullen hoe langer hoe meer gestuurd en
gecoördineerd worden door een team. Een dragend team voor het geheel van het dekenaat, dat
niet louter bestaat uit een vertegenwoordiging van de afzonderlijke kerkgemeenschappen, maar
de kwaliteiten opzoekt die nodig zijn voor zo’n leidinggevende functie. Deze derde uitdaging
is verbonden met een vierde uitdaging die erin bestaat vrijwillige medewerkers om te vormen
tot ‘dragers’ van de kerkgemeenschap. Uit de enquêtes bleek dat de (vrijwillige) medewerkers
nu hoofdzakelijk ondersteunende en administratieve taken uitvoeren. Het omvormen van
medewerkers tot dragende, inhoudelijk toegeruste vrijwillige medewerkers is een uitdaging
voor Kerk in de stad, in deze tijd. Dit betekent dat vrijwilligers ernstig genomen worden en op hun
deskundigheden worden aangesproken én ingezet. Het verlangen van de (jongere) medewerkers
in de Zuidelijke Schakel en de medewerkers in de nieuwe religieuze bewegingen bevestigt die
noodzaak aan erkenning en waardering.
91

In dit onderzoek werden drie soorten leiderschap onderscheiden: relationeel leiderschap,
inspirerend leiderschap en taakgericht leiderschap. Wanneer gepolst werd naar het relationeel
leiderschap werd de leiding (vaak de pastoors) positief beoordeeld. Er gaat dus veel aandacht naar
de relatie tussen de leiding en de medewerkers. Dit hangt samen met de parochiecultuur van vele
parochies. In verschillende kerkgemeenschappen wordt de pastoor gezien als een vaderfiguur.
De familiaire sfeer wordt bevestigd door een goede beoordeling van het relationeel leiderschap.
Deze informele sfeer ontstaat ten koste van de twee andere vormen van leiderschap. Over het
taakgericht en het inspirerend leiderschap geven de respondenten aan dat het niet of nauwelijks
aanwezig is. Het zoeken naar nieuwe vormen van leiderschap is een uitdaging voor het
dekenaat Gent. Het is echter, om verschillende redenen, geen eenvoudige uitdaging. Enerzijds
wordt met leiding vaak verwezen naar de pastoors of vrijgestelden. De leiding kan echter gedeeld
worden onder verschillende medewerkers, vrijgestelden en vrijwilligers. We spreken dan van
gedeeld leiderschap. Leken zouden een mandaat kunnen krijgen waardoor zij participeren in de
leiding. Anderzijds is het dekenaat gebonden aan een kerkelijke structuur waarin een pastoor
een bepaalde (eind)verantwoordelijkheid draagt. Kerkjuridisch zal moeten bekeken worden
hoe leken of vrijwillige medewerkers meer betrokken kunnen worden in de leiding van de
kerkgemeenschap(pen).
In de enquêtes gaven de medewerkers zelf aan dat er nog werk is op het vlak van onderlinge
communicatie. Elkaar op de hoogte houden, anderen informeren, informatie doorgeven en
feedback geven zijn aspecten die voor verbetering vatbaar zijn. Zowel interne als externe
communicatie vormt een uitdaging voor de kerkgemeenschappen in Gent-Stad. Zeker
wanneer de verantwoordelijkheid bij een team komt te liggen en een verhouding dient gezocht
te worden tussen het globale en het lokale zal communicatie zeer belangrijk worden. Bij externe
communicatie dient men rekening te houden met de stadscontext en de wijze waarop jonge
mensen informatie verzamelen. Het digitaal communiceren en het inzetten van de nieuwe sociale
media wordt aangemoedigd.
De doelgroep van de jongeren en de jongvolwassenen verdient extra aandacht. Het onderwerp
van de jongeren is in info- en reflectieavonden en in de leergemeenschap heel vaak genoemd
als de grote moeilijkheid. Het bereiken van de nieuwe generaties is een uitdaging waar de
hele kerkgemeenschap van Gent-Stad voor staat. Ruimte geven aan nieuwe vormen van
geloofsontwikkeling of geloofsgesprek, aan nieuwe manieren van dienstbaarheid en van vieren, is
een eerste stap in het bereiken van de jonge bevolking. Hiertoe zijn verschillende wegen mogelijk:
verkennen van de vragen van jongeren is er een van. Een andere mogelijkheid is contacten leggen
met diensten (IJD of stedelijke diensten) om te zien waar de kerkgemeenschap kan inspelen op de
vragen van de jongere bevolking van Gent. Ook voor de continuïteit van de kerkgemeenschap in
Gent is dit van belang, ook al zal die Kerk er anders uitzien dan de vertrouwde.
Dit onderzoek wees ook uit dat geloofsverdieping bij de respondenten van de enquête matig
scoort. De band tussen geloof en betrokkenheid bij de kerkgemeenschap is beperkt, de
invloed van vieringen en pastorale activiteiten op het persoonlijk geloof is in drie van de vier
schakels ook ondermaats (uitzondering: Noordelijke Schakel). Het effect van geloof en Kerk
op de samenleving scoort in alle schakels onvoldoende. Geloof en leven zijn niet echt op elkaar
betrokken. Het samengaan van geloof en leven vormt bijgevolg een belangrijke uitdaging voor
het dekenaat. Daarvoor zullen de verschillende kerkgemeenschappen ook moeten inzetten op de
eigen geloofsverdieping. Wat betekent het om christen te zijn in onze samenleving? En waarom
komen wij samen vanuit het geloof in Jezus Christus? Door de vanzelfsprekende aanwezigheid
van Kerk in de Vlaamse samenleving de voorbije decennia zijn die vragen te weinig expliciet
aan bod gekomen. Zo werd de kerkbevolking niet of te weinig uitgedaagd om het geloof altijd
opnieuw te formuleren in de nieuwe contexten.
92

Uit de interviews met niet-parochiegebonden bewegingen bleek dat zij wel toenadering willen
zoeken tot de kerkgemeenschap in Gent-Stad. Verschillende van deze gemeenschappen staan
open voor samenwerking. Daarnaast zijn er bewegingen zoals de interlevensbeschouwelijke
werkgroep, Lopend Vuur, het interkerkelijk beraad enzovoort. Deze laatste groepen proberen
samen te werken, maar voelen zich onvoldoende ondersteund. Samenwerking tussen
verschillende parochies of kerkgemeenschappen, met andere levensbeschouwingen en met
andere niet-parochiegebonden religieuze gemeenschappen is een moeilijke, maar wezenlijke
uitdaging voor het dekenaat Gent-Stad. Ook de samenwerking met de burgerlijke overheden kan
best gestimuleerd worden om uit de geslotenheid en eigen vertrouwdheid te breken.
93

7. Toekomstperspectief: Gent-Stad als de nieuwe parochie
Gezien de evoluties binnen Kerk en Samenleving opteren we ervoor om het huidige dekenaat
Gent-Stad als één ‘nieuwe parochie’ te beschouwen, en er ook naar te handelen. Bijlage 2 biedt een
overzicht van de diversiteit in het dekenaat Gent-Stad, socio-demografisch én religieus-kerkelijk.
De evoluties binnen de kerk
Vanuit het bisdom Gent wordt gestimuleerd om toe te werken naar een ‘nieuwe parochie’. Die
nieuwe parochie zal in de eerste plaats een ‘authentieke en gastvrije gemeenschap waar geloof
verkondigd, gevierd en beleefd wordt’ zijn. Het is de bedoeling een vitale geloofsgemeenschap
rond Christus op te bouwen, die zich vanuit het evangelie gezonden weet in de wereld. Er wordt
vastgehouden aan de benaming ‘parochie’ omwille van de rijke etymologische en theologische
betekenis. “Letterlijk zijn ‘parochianen’ namelijk mensen die, bijna als vreemdelingen verspreid
levend tussen en naast anderen, bewust als christenen samenkomen.” In een stad wordt dit gevoel
beter ervaren dan waar dan ook. In de stad wordt het hoe langer hoe duidelijker dat christenen wel
degelijk een bijdrage hebben in de ontwikkeling van een humane samenleving. Een onderzoek
daarnaar in een stad als Rotterdam – Tel je zegeningen. Het maatschappelijk rendement van christelijke
kerken in Rotterdam en hun bijdrage aan sociale cohesie – leverde enkele jaren geleden nog bijzondere
resultaten op.
Levend tussen en naast anderen worden christenen uitgedaagd om samen met die anderen te
getuigen van wie zij zijn en wat zij te betekenen hebben in de wereld van vandaag. Heel concreet
worden de christenen en de bestaande kerkgemeenschappen in Gent uitgedaagd om te getuigen
van wie zij zijn en wat zij bijdragen aan de komst van het Rijk Gods. Het samenbrengen van de
hele binnenstad Gent in een nieuwe parochie biedt mogelijkheden om krachten te bundelen en
nieuwe krachten aan te boren om met de groei en de dynamiek van Gent om te gaan.
Ook over de inzetbaarheid van het personeel moet nagedacht worden. Een nuchtere voorspelling
laat zien dat in 2020 één priester actief is in Gent-Stad. Die zal niet dezelfde rol kunnen spelen als
de pastoor van de huidige parochie. Het is goed om vanaf vandaag te leren omgaan met die nieuwe
situatie qua personeelsbestand, zowel voor de lokale kerkgemeenschappen als voor het aanwezige
personeel. Eerder dan het fusioneren van enkele parochies biedt het organiseren van Gent-Stad
als een nieuw geheel de mogelijkheid om nieuwe vormen van leiderschap en dienstbaarheid te
verkennen en te ontwikkelen. Het biedt de mogelijkheid om het personeel efficiënt en effectief in
te zetten.
Uit het onderzoek blijkt ook dat de kerkgemeenschap in Gent-Stad een heel diverse
kerkgemeenschap is die inspeelt op de diverse noden die zich voordoen, en dit zowel op liturgisch
als diaconaal vlak. Die diversiteit dient wel bewaard te worden, wil de kerk verbonden blijven met
haar context. De nieuwe parochie zal die verscheidenheid ook in haar eigen organisatie aanwezig
moeten maken om tegemoet te kunnen komen aan de ontwikkelingen van de stadscontext. Dit
kan best in handen gegeven worden (of blijven) van de verschillende parochiekernen die in het
grote geheel werkzaam zijn. Het lezen van de tekenen van de tijd vraagt dit dubbele perspectief:
heel nabij in de lokale kernen, maar de grotere ontwikkelingen moeten ook groter worden
aangepakt.
94

De oefening om het dekenaat in vier schakels te verdelen heeft niet echt gewerkt. De data
van het onderzoek zijn wel als schakel weergegeven, maar ze laten niet toe een uniformiteit
weer te geven. De eigenheid van de bestaande parochies dient erkend te worden. Wel zijn er
organische samenwerkingsverbanden gegroeid, of groeien er nog. Die samenwerkingsverbanden
zijn zinvol, maar vaak ook nog onvoldoende om bepaalde situaties aan te kunnen. We denken
hierbij aan de bouw van nieuwe wijken in de Noordelijke Schakel of aan de uitdaging van een
wijk als Nieuw Gent. Deze situaties zijn te ruim om ze over te laten aan één parochie of een
samenwerkingsverband van enkele parochies. Hier komt de kracht van de nieuwe parochie Gent-
Stad naar boven.
Evoluties in de stad
Uit de socio-demografische studie kwam naar voren dat Gent een stad in volle ontwikkeling
is. Diversiteit is daarbij het kernwoord. Die diversiteit uit zich op heel verscheiden domeinen:
leeftijd, culturen en religies, economische situaties enzovoort. Die ontwikkelingen zijn volop
aan de gang en zullen voorlopig ook niet stoppen. Dat betekent dat het aanschijn van een stad
voortdurend verandert. Het is dan ook een hele uitdaging om daar als Kerk attent voor te blijven
en te zien hoe de zending in zo’n wereld kan vervuld worden.
De ontwikkeling van nieuwe wijken biedt een eigen uitdaging. Hoe kan een kerk inspelen op
een project waarbij duizend nieuwe woningen worden gebouwd? Wat betekent dat voor de lokale
kerkgemeenschappen? Hoe kan er contact gelegd worden met de nieuwe bewoners van de stad?
Biedt het huidige aanbod een antwoord op de vragen van de bewoners? Hoe kan een kerk zich
integreren in die nieuwe manier van wonen?
Gent wordt ook gekenmerkt door een heel jonge bevolking. Van die aanwezigheid is volgens
de gegeven data weinig terug te vinden in de kerkpraktijken. Zo kwam op een infoavond ook
de vraag naar boven of er wel moest geïnvesteerd worden in een bevolking die ergens maar
enkele jaren blijft wonen. De flexibiliteit waarmee de jonge generaties door het leven bewegen is
een gegeven dat de kerkelijke structuren gebaseerd op duurzaamheid inderdaad uitdaagt. In de
Zuidelijke Schakel merkten we dat er nog een jongere generatie actief betrokken is. In diezelfde
schakel werd ook duidelijk dat we kunnen spreken van ‘keuzekerken’, kerken waar mensen
van buiten de parochie bij aansluiten om te vieren. De mobiliteit en de iets grotere afstand
zijn voor die generatie geen onoverkomelijk probleem om toch aan te sluiten bij een bepaalde
kerkgemeenschap, ook al is dat partieel. Wel blijken de jongeren een iets kritischere houding
aan de dag te leggen bij de keuze van de kerkgemeenschap, en dat eist ook een zelfkritische
houding van de kerkgemeenschappen zelf. Hoe kan een kerkgemeenschap creatief inspelen op
de veranderlijkheid en voortdurende wisseling van de bevolking, zonder zichzelf te verliezen als
kerkgemeenschap? Het is een vraag die de komende jaren steeds luider zal klinken. Ze haalt ons
in ieder geval uit de vanzelfsprekendheid en vertrouwdheid.
De stadscontext is ook een omgeving waarin anonimiteit een nieuwe waarde krijgt. In negatieve
vorm kan dit leiden tot eenzaamheid, ook geen ongekend probleem in de hedendaagse stad.
Tegelijk biedt die anonimiteit ook de nodige rust in de drukte. Het succes van kapellen of
kerken die openstaan en waar kaarsen kunnen gebrand worden, wijst op de noodzaak om het
verlangen naar anonimiteit ernstig te nemen. ‘Gemeenschap’ krijgt in een stadscontext en in een
geïndividualiseerde wereld een andere invulling dan in dorpen of wijken. Ook deze term, die we
graag hanteren in de Kerk als volk van God, is aan herinterpretatie toe.
95

De organisatie van één geheel
De organisatie van het huidige dekenaat Gent-Stad tot een nieuwe parochie heeft verschillende
voordelen. We onderscheiden inhoudelijke, organisatorische en praktische elementen.
Inhoudelijk: vele charisma’s in een lichaam van Christus
Een van de manieren waarop in het Nieuwe Testament een gemeenschapsideaal van christenen
wordt uitgedrukt is het beeld van Paulus van het lichaam van Christus. (1 Kor 12) Het verhaal
van het ene lichaam, waarvan Christus het hoofd is en de verschillende ledematen in hun
afhankelijkheid van elkaar geduid worden als de verschillende geestesgaven, doet recht aan de
individuele gaven van gelovigen die zich in een gezamenlijkheid organiseren tot een lichaam
van Christus. Het is een manier om de diversiteit die aanwezig is in een gemeenschap tot zijn
recht te laten komen. Ook voor de nieuwe parochie van Gent-Stad kan dit de metafoor zijn
waarbinnen zij zich organiseert. Naast de individuele charisma’s kunnen we ook de eigenheid
van de verschillende lokale kerkgemeenschappen zien in een geheel dat samen het lichaam van
Christus vormt.
Leonardo Boff komt aan die diversiteit tegemoet wanneer hij zijn model van de ecclesiogenese
voorstelt. Ecclesiogenese – letterlijk vertaald als ‘het geboren worden van Kerk’ – richt haar
aandacht op de lokale kerkgemeenschappen, anders dan de traditionele ecclesiologie die
zich eerder focust op het instituut of het kader van de Kerk. Met Boff zouden we de lokale
gemeenschap kunnen definiëren als ‘de geest van het instituut’, en niet als alternatief voor het
kerkinstituut. Gemeenschap is dan op te vatten als een inspiratie, de geest van liefde tot God en
tot de naaste. Het kader waarin de gemeenschap kan gedijen is het instituut. Elke grote organisatie
kan vernieuwd worden door de kracht van de aanwezige gemeenschappen. Het institutionele
kader staat dan altijd in dienst van de gemeenschappelijke geest, die in de kerk aanwezig zou
moeten zijn, wil ze Kerk zijn. De spanning instituut/gemeenschap typeert de Kerk van in haar
oorsprong. De metafoor van de ecclesiogenese kan als volgt worden voorgesteld.
96

In dit kerkbeeld zijn Christus en de Geest de inspirators van de verschillende kerkgemeenshappen,
vooraleer die zich belichamen in een organisatie. Het beeld maakt ook duidelijk wat een
gemeenschap tot een kerkgemeenschap maakt. Vier kenmerken komen daarbij in het vizier. Ten
eerste belijdt de gemeenschap expliciet het geloof in Christus. Ten tweede maakt zij de zaak van
Christus concreet in deze wereld. Zij geeft ten derde rekenschap van de oproep van Christus en
van de gemeenschappen voor haar; ze plaatst zich dus in een traditie. En ten vierde ziet en erkent
zij zich als opgenomen in een groter geheel dat de ene Kerk is.
De ecclesiogenese biedt de mogelijkheid om kerk altijd opnieuw ‘uit te vinden’ (ecclesia semper
reformanda), wat nodig zal zijn om Gent-Stad te ontwikkelen tot een nieuwe parochie. Het model
van de ecclesiogenese gaat uit van het vertrouwen dat Christus en zijn Geest werkzaam zijn in
verschillende gemeenschappen. Vanuit dat vertrouwen is het mogelijk om de verscheidenheid
die vorm krijgt toe te laten en naar waarde te schatten. Dit geeft ook een verantwoordelijkheid
aan de lokale gemeenschappen om enerzijds hun wezen en hun zending ernstig te nemen en
die anderzijds voortdurend te herinterpreteren of te overwegen. Dat vertrouwen dat de Geest
werkzaam is op verscheidene manieren maakt ook de band met andere gemeenschappen mogelijk
zonder in oppositioneel denken of handelen terecht te komen. Het stimuleert een samenwerking
waarbij gemeenschappen met dezelfde situaties worden geconfronteerd. Zo’n verband maakt
ook dat gemeenschappen nooit geïsoleerd komen te staan en zich verbonden weten met
gemeenschappen dichtbij of veraf, waarmee zij samen de ene Kerk, het lichaam van Christus
vormen. Het katholieke principe van ‘verscheidenheid in eenheid’ of ‘eenheid in verscheidenheid’
komt hier volledig tot zijn recht.
Organisatorisch: een beleidsploeg die het geheel coördineert
De ecclesiogenese maakt ook duidelijk dat het ambt en de leiding altijd in dienst staan van
de kerkgemeenschap, zoals ook beschreven in de dogmatische constitutie over de Kerk van
Vaticanum II, Lumen Gentium. De organisatie van een nieuwe parochie zal dan ook reflectie
vragen over de leiding van het geheel.
Vanuit het onderzoek stellen we voor een team samen te stellen dat het geheel van Gent-Stad
coördineert. We schetsten al dat de stad Gent ontwikkelingen en uitdagingen kent die te groot
zijn om aan één of enkele bestaande parochies toe te vertrouwen of over te laten. Een team maakt
het mogelijk dat niemand alleen komt te staan voor beslissingen die verder reiken dan het eigen
‘territorium’. Ook in de visie op de nieuwe parochie wordt duidelijk gesproken van een team dat de
leiding heeft over het geheel. Van belang is dat dit team niet alleen de organisatorische coördinatie
voor zijn rekening neemt, maar ook bereid is zich te blijven vormen en bekwamen in het ‘lezen
van de tekenen van de tijd en ze te interpreteren in het licht van het evangelie’. (Gaudium et Spes)
De rol van de priester zal in deze nieuwe constellatie ook herbeken moeten worden. Kerkjuridisch
heeft hij de uiteindelijke verantwoordelijkheid voor een (nieuwe) parochie. Toch zal die rol anders
moeten vertolkt worden in het ruimere verband dan in de parochies zoals ze tot nu bestaan.
De nabijheid bij mensen en het ‘voorgaan’ van de gemeenschap zal anders ingekleurd zijn. Hier
blijft het belangrijk om de charisma’s van mensen niet uit het oog te verliezen, maar een ander
soort leiderschap zal ontwikkeld moeten worden. In het onderzoek kwam naar voren dat het
taakgerichte aspect van het leiderschap ontbreekt. In teamverband zal juist dat ontwikkeld dienen
te worden. Ook het gedeeld leiderschap kwam ter sprake in de leergemeenschap als te nemen
optie. Het is dan nodig dat de teamleden van elkaar weten waar ze in het proces staan en wat van
hen verwacht wordt. Een werking die gericht is op het doel en het proces vereist een evolutie naar
meer taakgericht en inspirerend leiderschap.
97

De samenstelling van zo’n team bestaat het best uit vrijgestelden (priester, diaken, parochieassisten)
en vrijwilligers. Dit garandeert een aanwezigheid van verschillende delen van de stad en van
verschillende domeinen uit Kerk en Samenleving. Het werken met de leergemeenschap die het
onderzoek mee begeleidde, heeft ook aangetoond dat een dergelijke samenwerking tot nieuwe
perspectieven en tot nieuwe resultaten kan leiden. De diversiteit in Kerk en Stad is dan aanwezig
in het coördinerende team. Op die manier zal de aandacht ook gericht blijven op de diverse
elementen en sectoren van de uitbouw van een nieuwe parochie in de stad.
Aanvullend bij het coördinerende team van het geheel zullen ook de verschillende lokale
kerkgemeenschappen een ploeg van verantwoordelijken opzetten die de zorg voor de specifieke
noden van de betreffende kerkgemeenschap opneemt. Hun verantwoordelijkheid is niet minder
dan die van de coördinerende ploeg, maar situeert zich op een ander vlak. De ecclesiogenese maakt
duidelijk dat de eigenlijke zichtbaarheid en betekenis van Kerk heel lokaal gestalte krijgt. Zij zijn
allen verschillende gestalten van de ene kerkgemeenschap. Ook in de visie op de nieuwe parochie
ontkent het diocesaan beleid de waarde van deze kerkgemeenschappen niet. “Het is denkbaar dat
we, per dekenaat, evolueren van de vele huidige parochies naar één nieuwe parochie. Maar het
kunnen er ook twee of drie zijn. Dit betekent niet dat de nu bestaande parochies juridisch meteen
zouden ophouden te bestaan of dat ze als bestaande kernen met een eigen kerkgebouw pastoraal
geen aandacht meer zouden krijgen.” (de nieuwe parochie)
Praktisch
Het grote voordeel van het maken van een gezamenlijk nieuw geheel is, anders dan bij een
fusie van gemeenschappen, dat er geen sprake is van ‘winnaars en verliezers’. De emoties die
naar boven komen bij een fusie of een opheffen van een bestaande parochie getuigen van de
verbondenheid die men ervaart bij een lokale kerkgemeenschap. Alle bestaande gemeenschappen
geven iets weer van wat het betekent om het lichaam van Christus te zijn, elk op hun eigen
manier. Waar nodig worden nu al samenwerkingsverbanden opgezet om verschillende redenen.
Dit kan gaan om een gezamenlijke context, een gezamenlijk project, eenzelfde dynamiek die zich
ontwikkelt, enzovoort.
Een overzicht over het geheel maakt het beter mogelijk om kwaliteiten en charisma’s voluit in
te zetten. Het traditionele denken kan gemakkelijker worden omgebogen. Zo kan het begrip
‘territorialiteit’ een nieuwe invulling krijgen. Waar het nog teveel wordt verstaan als het afbakenen
van geografische grenzen, kan het nu ingevuld worden als het openbreken van mentale grenzen.
Vragen als ‘Voor wie zijn wij kerkgemeenschap?’ of ‘Wie zijn wij?’ kunnen dan herbekeken
worden. (Verstricht). Parochies worden uitgenodigd om hun vastgestelde ‘geslotenheid’ (“onze
parochie”) in een ruimer verband te plaatsen. En ook bij ‘het behouden van wat is’, wat voor de
meeste parochies als impliciet doel werd geformuleerd, worden ze uitgedaagd om de relevantie
van ‘wat is’ te bereflecteren.
De organisatie van een geheel maakt ook dat creatiever kan worden omgegaan met nieuwe
situaties. Het perspectief is sowieso ruimer dan in elk van de afzonderlijke kerkgemeenschappen
die al dan niet op elkaar zijn afgestemd. Dit maakt dat nieuwe paden van spiritualiteit kunnen
ontwikkeld worden die niet plaatsgebonden zijn. Het maakt de Kerk in Gent-Stad ook tot
een interessante gesprekspartner voor de stedelijke overheid of de bewegingen van nieuwe
religiositeit, bij het tegemoet komen aan bepaalde noden van zingeving of diaconie. Eerder dan
de versnippering van verschillende lokale gemeenschappen kan een team van het geheel beter
tegemoet komen aan de gevraagde communicatie van de stad. Een communicatieplan behoort
dan ook tot de opdrachten van het team.
98

Verder is een opsplitsing van het huidige dekenaat in drie of vier kerkgemeenschappen tijdelijk
van aard. Dit voorkomt een voortdurend moeten aanpassen van mensen en gemeenschappen aan
nieuwe organisatievormen. De huidige schakels hebben bewezen dat een opsplitsing ook niet zo
eenvoudig te realiseren is, intern noch extern.
Ten slotte zal het belangrijk zijn om een strategisch plan te ontwerpen om dit proces te kunnen
realiseren.
99

Hoofdstuk 8: Aanbevelingen
In dit hoofdstuk formuleren we enkele aanbevelingen vanuit het onderzoek, de uitdagingen
en het geschetste toekomstperspectief waarmee het huidige dekenaat aan de slag kan in haar
ontwikkeling naar een nieuwe parochie.
Het uitwerken van een visie
In het toekomstperspectief vertrokken we van het paulinische beeld van het lichaam van
Christus om de nieuwe parochie van Gent-Stad te typeren. Dat beeld, dat de particuliere
charisma’s en eigenheden in een globaal beeld van een lichaam plaatst, vertrekt van een opvatting
dat gemeenschap maar kan bestaan uit de werking en samenwerking van diverse actoren.
Wanneer een kerkgemeenschap, lokaal of ruimer, zichzelf vandaag wil typeren zal het concept
‘gemeenschap’ moeten ge(her)definieerd worden. Wat verstaan we onder gemeenschap? Hoe
krijgt een gemeenschap vandaag vorm? En hoe uit zich dat dan? Wat betekent het voor christenen
om samen een gemeenschap in Christus te zijn? De vertrouwde sociologische benadering van een
kerkgemeenschap zou wel eens gecorrigeerd kunnen worden door de theologische benadering in
te brengen, en vice versa. Dit vraagt om een serieuze reflectie op wie christenen als gemeenschap
zijn.
Het beeld van het lichaam van Christus vraagt ook aandacht voor de verhouding tussen het lokale
en het globale. Individuele christenen en hun charisma’s spelen maar een rol van betekenis in
wisselwerking met andere christenen en hun charisma’s, en in de mate dat ze zich gezamenlijk laten
leiden door het hoofd dat Christus is. Dat geldt ook op het niveau van lokale gemeenschappen
en hun identiteit in verhouding tot de ruimere kerkgemeenschap waarin ze zijn opgenomen
(dekenaal, diocesaan, wereldkerk).
Bij het nadenken over de identiteit en de opdracht van kerkgemeenschappen is het belangrijk
te vertrekken vanwaar Christus en de Geest hen op dat moment naartoe leiden. In de visie
dienen zowel geloofsinhoud als een manier van leven verwoord te worden. En om het kader van
‘behouden wat is’ te doorbreken, is het daarbij goed ook de gangbare opvattingen over wat een
goede parochie is te overstijgen. Dit wil zeggen dat er niet enkel gekeken dient te worden naar
wat een kerkgemeenschap op dit moment presteert op vlak van verkondiging, liturgie, diaconie
en gemeenschapsopbouw, maar dat ook de vraag moet gesteld worden in welke contexten Kerk
nodig is, in welke vorm ze best aanwezig is en wat dan nodig is om ze ter plekke te realiseren.
Vooraleer bepaalde kerkplekken uit te roepen tot kernen van de nieuwe parochie moet de vraag
gesteld worden wat een goede parochie is.
Het uitwerken van zo’n visie gebeurt best in een zo ruim mogelijke groep, met zoveel mogelijk
betrokkenen. Enkel op die manier wordt een visie ook werkelijk iets van de gemeenschap.
Openheid van kerkgemeenschappen stimuleren
Uit het onderzoek bleek dat de huidige parochies er zelden in slagen om aansluiting te vinden bij
hun omgeving. Wil men in Gent-Stad spreken van een vitale kerkelijke presentie, dan is het wel
nodig los te komen uit de veilige en stabiele situatie die vele huidige parochies nog typeert. Het
parochieklimaat werd getypeerd door een sterke identificatie van medewerkers met de parochie.
Dit blijkt bijvoorbeeld uit het gegeven dat de meeste medewerkers een ondersteunende rol
vervullen. Die vanzelfsprekende identificatie kent andere verhoudingen tussen leidinggevenden
100

en medewerkers dan een klimaat dat getekend is door een meer geëmancipeerde houding van
de medewerkers. Zij verlangen een eigen inbreng, een dynamiek die het individu erkent, zonder
dat die opgaat in wat ‘de pastoor’ zegt of wil. Het gevaar van het huidige klimaat is dat er wordt
vertrokken vanuit vaststaande opvattingen over het christelijke geloof om Kerk in al zijn facetten
te ontwikkelen. De tweede, meer geëmancipeerde houding, vraagt dat ook het nieuwe kan worden
toegelaten, zonder dat daarmee de identiteit op het spel wordt gezet. Wel wordt ze steeds opnieuw
tegen het licht gehouden. Zo’n houding zal, vanuit haar identiteit, meer kunnen inspelen op de
stedelijke dynamieken. De diversiteit, de nieuwe wijken en de jonge bevolking in Gent kwamen
als specifieke aandachtspunten naar voren in het onderzoek. Ook het ‘nagaan wat er leeft onder
de mensen’ dient gestimuleerd te worden en de eigen dynamieken van de omgeving zullen mee
opgenomen worden in het ontwikkelen van het kerkelijke leven. Bij die eigen dynamieken kan
gedacht worden aan socio-culturele bewegingen, jeugdbewegingen, armoede, alleenstaanden,
wijkwerkingen, enzovoort. De leergemeenschap leerde dat het belangrijk is om ‘de context binnen
te brengen in de structuur’.
Een eerste aanzet om openheid te ontwikkelen is het opzetten van samenwerkingsverbanden met
verschillende instanties. Zo ontstaan al her en der samenwerkingsverbanden tussen verschillende
parochies (clusters), of met katholieken van buitenlandse afkomst (Regenboogkerk). Ook
met andere religies (oecumene en interreligieuze dialoog) bestaan contacten. Ook kunnen
verbanden ontwikkeld worden met zorginstellingen, scholen of culturele centra in Gent, lokaal of
bovenlokaal. Maar ook met de niet-parochiegebonden religieuze bewegingen kan een uitwisseling
opgestart worden. En in de nabije toekomst zal ook met de stedelijke overheid gesproken moeten
worden, bijvoorbeeld over het gebruik en de bestemming van kerkgebouwen. Tevens wat betreft
gezamenlijke noden die zich voordoen in de stad kan de kerkgemeenschap een gesprekspartner
worden (bijvoorbeeld voor winteropvang van daklozen). Op dit vlak liggen er vele mogelijkheden
open en kan het een mogelijkheid zijn om als Kerk mee te integreren in de samenlevingsopbouw
van de stad Gent.
Ontwikkelen van een divers en gedeeld leiderschap
Het probleem van het leiderschap zoals het aan bod kwam in het onderzoek overstijgt de grenzen
van de Kerk in Gent. Het leiderschap is in de hele samenleving in crisis. (Johan Verstraeten) Voor
dit punt kunnen we verschillende elementen onderscheiden.
Voor mensen met een leidende functie in de kerk is het belangrijk dat zij hun eigen bezieling en
spiritualiteit verzorgen. Naast het relationele leiderschap, dat goed scoorde, kwam het inspirerend
leiderschap als een ander aspect naar voren. Het zet geen slecht resultaat neer, maar voor een vitale
geloofsgemeenschap, wat de nieuwe parochie wil zijn, is een opwaardering van het inspirerend
leiderschap nodig. En daarvoor is het belangrijk dat de voorgangers van gemeenschappen de
eigen spiritualiteit en bezieling voeden.
Het leiderschap zal ook verdeeld worden over verschillende teamleden. Ook dit vraagt een
aanpassing. Het wordt dan ook aanbevolen om met het gehele team, nadat het is samengesteld,
een vorming en training te volgen die leert hoe kan worden omgegaan met verwachtingen,
taakverdeling, gezamenlijke inspiratie en bemoediging van elkaar. Het doel waar het team aan
werkt moet dan ook in een visie vertaald worden.
101

Er werd wel meermaals opgemerkt tijdens reflectieavonden en bijeenkomsten van de
leergemeenschap dat vrijwilligers die zich bijscholen ook kansen moeten krijgen om zich in te
zetten in de kerkgemeenschap. Gedeeld leiderschap veronderstelt dan ook een bezinning over de
verschillende ambten, mandaten en posities in het huidige kerklandschap.
Wat het leiderschap van de lokale kerkgemeenschappen betreft wees het onderzoek uit dat de
meeste medewerkers in de parochie zich een medewerker van de pastoor weten, eerder dan een
drager van de kerkgemeenschap. Het zal een mentale ommekeer vragen om zich als vrijwilliger
verantwoordelijk te weten voor de gemeenschap. Vrijwilligers zullen aangemoedigd moeten
worden om zich bij te scholen, zowel op inhoudelijk als op organisatorisch vlak. De leeftijd van
de meeste medewerkers die de enquête invulden, wees aan dat het zoeken naar een variëteit aan
medewerkers belangrijk is. Hierbij dient wel opgemerkt te worden dat de eisen van vrijwillige
inzet bij de jongere generaties anders liggen dan bij de oudere generatie. Het duurzame, stabiele
en gehele karakter maakt plaats voor projectmatig en partieel engagement.
De diaconie beleven als elan van de vitale kerkelijke presentie
Uit het onderzoek blijkt de grote rol die liturgie wordt toebedeeld. Veel tijd en energie gaat naar
het ontwikkelen en verzorgen van de liturgie. Naast liturgie en verkondiging kan de diaconie een
nieuw elan geven aan lokale en meer globale kerkgemeenschappen, omdat zij de gemeenschap
naar buiten richt en dus openhoudt. Het is een mogelijkheid om aanwezig te zijn in en betrokken
te zijn op het leven in de stad. De diaconie biedt de gelegenheid om onze zending in de wereld te
realiseren en te getuigen van het Rijk van God dat aan het aanbreken is.
Daarvoor is het belangrijk de diaconie op te vatten als het voortdurend alert zijn op de nieuwe
noden die zich voordoen en het dienstbaar aanwezig zijn, geïnspireerd door de liturgie, waar
dat van christenen verwacht wordt. We merken op dat de KRAS vzw ontstaan is als koepel
van diverse parochiale werkingen. De nadruk die wordt gelegd op het katholieke karakter van
de KRAS-werkingen kan de huidige kerkgemeenschappen beletten om een nieuwe aandacht te
ontwikkelen voor hedendaagse noden. Diaconie is een eigen manier van dienstbaarheid die het
door de overheid gesubsidieerde welzijnswerk in beweging kan zetten door een voortrekkersrol
te spelen daar waar noden zich voordoen in de stad. Geïnspireerd door Mattheus 25,40, “alles
wat je voor één van deze minste broeders van Mij hebt gedaan, heb je voor Mij gedaan”, wordt de
kerkgemeenschap uitgedaagd telkens die ‘minsten’ op te zoeken. Zeker in een stadscontext met
de vele uitdagingen kan diaconie op die manier een vitalisering van kerkgemeenschappen (en van
de samenleving) betekenen.
Troeven uitspelen
Tot slot willen we nog meegeven dat de kerkgemeenschap in Gent vele troeven bezit die ze
kan uitspelen. We denken hierbij bijvoorbeeld aan het toerisme en de Open Kerken. Toevallige
voorbijgangers, op zoek naar cultuur, kan de gelegenheid geboden worden zich te verdiepen in
de religieuze aspecten van het gebouw. Een samenwerking van de verschillende kerken die druk
bezocht worden door toeristen kan ontwikkeld worden om de troeven van de monumenten in
kaart te brengen en zo uit te drukken wat de aanwezigheid van de kerken in de stad kan betekenen.
We denken ook aan de Regenboogkerk die inspeelt op de aanwezigheid van katholieken van
buitenlandse afkomst. Hier kan een denkproces gestart worden over wat integratie en vruchtbare
ontmoeting kan betekenen. Zo kan de kerkgemeenschap in haar universaliteit een spiegel worden
voor de samenleving.
102

Verder denken we aan de vele spirituele bewegingen, stilteplekken, vormingsinitiatieven op de
grens van geloof, leven en cultuur, enzovoort. De hedendaagse mens is op zoek en vindt een
aansluiting bij de traditionele parochies niet zo evident. Elk van de bewegingen heeft een aspect
dat ze extra willen belichten en dat een aanvulling kan zijn bij wat de Kerk in haar structuren
te bieden heeft. Beide hebben elkaar nodig, en het zou niet goed zijn om naast elkaar te blijven
bestaan.
Ontwikkelen van een strategisch plan
Een strategisch plan is een manier om zich te positioneren in de context van de samenleving met
haar diverse domeinen. Het plan is een instrument om een beleid uit te tekenen. Dit houdt in dat
dat keuzes gemaakt zullen worden om de vooropgestelde doelstellingen te bereiken. (zie visie
ontwikkeling) Verder worden in zo’n plan de werkwijze en de te volgen procedures uitgetekend.
Ook aan de doelgroep, evaluatiecriteria en tijdsplanning wordt de nodige aandacht besteed.
Een strategisch plan bevindt zich in de spanningsverhouding tussen willen, kunnen en mogen/
moeten.
Naast een instrument voor de beleidsmakers wordt het plan best gedragen door zoveel mogelijk
betrokkenen. Verschillende partners uit verschillende domeinen van de kerkelijke aanwezigheid
in de stad tekenen het plan mee uit. Op die manier is de kans minder groot dat het een tekst is
die wordt opgeborgen van zodra hij geschreven is en kunnen de verschillende partners er ook op
terugvallen. Zo wordt het plan ook een communicatiemiddel in het grote geheel van de nieuwe
parochie.
Ten slotte is het belangrijk dat het plan op verschillende niveau’s speelt. Zowel de globale context
– de ruime maatschappelijke evoluties, Gent – als de eigenheid van het lokale is overdacht en
wordt mee opgenomen. Zo is de kans reëel dat wenselijkheid en werkelijkheid op elkaar afgestemd
blijven. Wel kan een spanning tussen willen, kunnen en moeten in de nodige dynamiek voorzien
die de vitaliteit van de kerkgemeenschap(pen) waarborgt.
In zo’n plan kunnen dan vragen aan bod komen als: waar moet de kerk versterkt worden? Waar
kan ze afgebouwd worden? Waar moet ze nieuw uitgebouwd worden? Welke vorm van kerk is
waar belangrijk? Waar wordt de klemtoon gelegd op liturgie, op diaconie, op presentie? Welk
personeel is ter beschikking en wie wordt waar ingezet? Is het personeel gebonden aan één
plaats? Welke ondersteuning kan het personeel bieden waar nodig? Welke verhouding is er tussen
vrijwilligers en personeel? Enzovoort.
103

Nawoord
Dit onderzoek naar kerkelijke presentie vond plaats in Gent anno 2012. We stelden vast dat
zowel de Kerk als de Stad in volle ontwikkeling is. Parochies gaan samenwerken, stellen vragen
bij hun aanbod en bereik. Op diocesaan niveau wordt er gestimuleerd om te werken aan een
‘nieuwe parochie’. Het vertrekt van de uitdaging om Kerk-zijn actueel te vertalen, inhoudelijk én
structureel. En dat in een stad die jong is, nieuwe wijken opricht, en waar ook de religieuze en
christelijke aanwezigheid niet eenduidig is. De Kerk van Gent-Stad, in haar diversiteit, bevindt
zich op een scharnierpunt. Wat dient ontwikkeld te worden? Wat dient achterwege gelaten te
worden?
Om als Kerk aanwezig te zijn in een samenleving en van betekenis te zijn voor gelovigen en
anders-gelovigen, is het nodig dat de tekenen van de tijd worden gelezen. Het is een opdracht die
vijftig jaar geleden door het tweede Vaticaans concilie werd geformuleerd. In Gaudium et spes, de
pastorale constitutie over de kerk in de wereld van deze tijd, wilden ze de Kerk op de wereldkaart
zetten als een gesprekspartner die wat te zeggen heeft over de zin van het leven. De tekst vatte het
als volgt samen:
Wil de Kerk deze taak kunnen vervullen, dan moet zij voortdurend de tekenen van de tijd
bestuderen en ze trachten te verklaren in het licht van het Evangelie, om zo, op een voor iedere
generatie verstaanbare wijze, antwoord te kunnen geven op de eeuwige vragen van de mensen
omtrent de zin van het tegenwoordige en toekomstige leven en hun onderlinge verhouding. Het
is daarom nodig dat wij de wereld waarin wij leven, met haar verwachtingen, haar idealen en haar
vaak dramatische trekken, leren kennen en begrijpen.
Wat hier staat neergeschreven is hoogst actueel. De vraag van het dekenaat betrof de manier
waarop men op ‘een voor iedere generatie verstaanbare wijze’ tegemoet kan komen aan de
religieuze vragen van de mensen. Dat we daartoe de wereld en haar bewoners moeten leren
begrijpen is een eerste opstap. Zo bleek uit het onderzoek dat waar de parochies moeite doen om
te weten te komen ‘wat er leeft onder de mensen’, geloof en leven ook nauwer op elkaar betrokken
zijn. Uit de kerkgeschiedenis van de voorbije vijftig jaar is gebleken dat dit geen gemakkelijke,
maar wel een noodzakelijke opdracht is. Dit onderzoek kadert in het willen leren kennen van wat
er leeft. Een uitdaging waar de dekenale stuurploeg en al haar medewerkers fier op mogen zijn dat
ze die zijn aangegaan.
Dit gaat echter niet op eigen kracht alleen. De kerkgemeenschappen, waar dan ook, worden
gedreven door de Geest die Christus na zijn verrijzenis heeft gezonden. Die Geest ontwaren, en
dus leren onderscheiden waar het op aankomt, is een dagelijkse opdracht voor mensen die in de
Kerk werken en leven en op die manier meebouwen aan het Rijk van God dat komende is. Om die
Geest alle kansen te geven, is het goed om de aanwezige charisma’s in de kerkgemeenschappen in
te zetten om de verscheidenheid van kerkelijke presentie in Gent-Stad te kunnen realiseren.
Laten we eindigen met een uitnodiging van Paulus die hij schreef aan de christenen van Filippi:
Laat de Heer uw vreugde blijven; ik zeg u nogmaals: wees altijd verheugd. Laat iedereen u kennen
als vriendelijke mensen. De Heer is nabij. Wees over niets bezorgd, maar vraag God wat u nodig
hebt en dank Hem in al uw gebeden. Dan zal de vrede van God, die alle verstand te boven gaat,
uw hart en gedachten in Christus Jezus bewaren. (Fil. 4, 4-7)
104

Bibliografie
Websites
BOURGEOIS, G. (2011) Conceptnota « een toekomst voor de Vlaamse parochiekerk”, (online), http://
www.geertbourgeois.be/files/minister1/generated/persbericht/conceptnota%20kerken%20pdf.
pdf , gelezen op 13-05-2012
BISDOM GENT (2012), De nieuwe parochie, http://www.denieuweparochie.be, gelezen op 11-2012
DOMINICUS GENT (2012), Dominicus, http://www.dominicusgent.be, gelezen op 04-2012
EFFATA (2012), Effata, gemeenschap van christenen onderweg, http://www.effata.be, gelezen op
04-2012
ELISABETH BEGIJNHOF (2012), Holy corner, http://www.elisabethbegijnhof.be/holy_corner.
html, gelezen op 10-2012
KERKNET (2012), De website van de kerk in Vlaanderen, http://www.kerknet.be/bisdomgent,
gelezen op 11-2012
KERKNET (2012), Kerk in Gent, http://www.kerknet.be/microsite/dekenaat_gent, gelezen op
03-2012; 11-2012
LA VERNA (2012), La verna, beweging voor bewustzijn, inspiratie & verbondenheid, http://www.laverna.
be, gelezen op 04-2012
MACHARIUSPROJECT (2012), Een project rond zingeving in de Machariuskerk te Gent, http://www.
macharius.be/, gelezen op 04-2012
MARIA-KEFAS VZW (2008), Gemeenschap Maria-Kefas, http://www.mariakefas.be, gelezen op
04-2012
NETWERK RECHTVAARDIGHEID EN VREDE (2012), Ecokerk, http://www.netrv.be/nl/
ecokerk-24.html, gelezen op 11-2012
OPEN KERKEN (2012), Open kerken, kijken met andere ogen, http://www.openkerken.be , gelezen
op 07-2012
STAD GENT. (2011), Gent in cijfers, (online), http://gent.buurtmonitor.be/, gelezen op 10-05-2012
STADSMONITOR. (2012), vertrouwen in het stadsbestuur, in 2008 en 2011 in %, (online), http://www.
thuisindestad.be/338903.img, gelezen op 13-05-2012
TEMMERMAN, K. (2008), Beleidsnota 2007-2012 Stadsontwikkeling. “Gent gaat voluit voor
kwaliteitsruimte”, (online), http://www.gent.be/docs/Departement%20Ruimtelijke%20
Planning,%20Mobiliteit%20en%20Openbaar%20Domein/Departement%20Ruimtelijke%20
Planning,%20Mobiliteit%20en%20Openbaar%20Domein%20-%20Staf/Beleidsnota_
stadsontwikkeling_2007-2012.pdf, gelezen op 12-5-2012
VLAAMSE OVERHEID (2011), Stadsmonitor 2011, (online), http://www.vlaanderen.be/nl/
105

contact/adressengids/vlaamse-regering-2009-2014/geert-bourgeois-viceminister-president-vande-vlaamse-regering-en-vlaams-minister-van-bestuurszaken,
gelezen op 15/11/12
Het bisdom Gent bezorgde ons de kerkelijke participatiegegevens.
Het Centrum voor Religieuze Kunst en Cultuur vzw (CRKC) (2012), CRKC-fiches.
Literatuur
BOFF, L. (1987), En de kerk is volk geworden, Averbode: Altiora, 196 p.
BORGMAN, E. (2008), Want de plaats waar je staat is heilige grond: God als onderzoeksprogramma,
Amsterdam: Boom uitgevers, 126p.
BOUWEN, R. (1994) ‘Onderzoek als interventie en interventie als onderzoek. Een sociaal
constructionistische methodologie voor organisatieverandering’ in Gedrag en Organisatie, 7, 6:
367-387.
CAMERON, K.S., QUINN, R. (1999), Onderzoeken en veranderen van organisatiecultuur, Schoonhoven:
Academic Service, 270 p.
CORIJN, E. (2005), ‘Kan de stad de wereld redden?’ in Oikos, 36: 6-13
DE ROEST, H., VAN ARK, J. (red.) (2004), De weg van de groep. Leidinggeven aan groepen in gemeente
en parochie, Zoetermeer: Meinema, 370 p.
DINGEMANSE, S. (2010), In beweging blijven. De gemeente op reis met de middengeneratie, Vught:
Skandalon, 200p.
Gaudium et spes. Pastorale constitutie van de kerk in de wereld van onze tijd, (1966) (uit het Latijn vertaald
door M.H. Mulders en J. Kahmann), Hilversum: Ecclesia Docens.
GREEN, L. (2001), The impact of the global: an urban theolog y, England: Benfoy Press Ltd, 60 p.
HELLEMANS, S. (2007), Het tijdperk van de wereldreligies, Religie in agrarische civilisaties en
in moderne samenlevingen, Zoetermeer/Kapellen: Meinema/Pelckmans, 222 p.
HELLEMAN, S., WISSINK, J. (red.) (2012), Towards a New Catholic Church in Advanced
Modernity. Transformations, Visions, Tensions, Münster: LIT Verlag 277 p.
HENDRIKS, J.(1990), Een vitale en aantrekkelijke gemeente: model en methode van gemeenteopbouw Kampen:
Kok, 210 p.
HENDRIKS, J. (1995), Terug naar de kern: vernieuwing van de gemeente en de rol van de kerkeraad: pleidooi
voor een ‘gezamelijke trektocht’, Kampen: Kok, 186 p.
HENDRIKS, J. (2010), Kerkvernieuwing… een uitdaging! Op weg gaan met visie en vertrouwen, Heeswijk:
Abdij van Berne, 111 p.
HOLEMANS, D. (red.) (2012), Mensen maken de stad: bouwstenen voor een sociaalecologische toekomst,
Berchem: EPO uitgeverij, 368p.
JURGENS HENDRIKS, H. (2004), Studying congregations in Africa, Wellington: Lux Verbi, 244 p.
106

KJELLBERG, S. (2000), Urban ecotheolog y, Utrecht: International Books, 174 p.
Lumen Gentium. Dogmatische constitutie van de kerk, (1967) (uit het Latijn vertaald door Philips, G.),
Kapellen: Patmos, 113 p.
MINTZBERG, H. (1979), The structuring of organisations. A synthesis of the research, New York:
Prentice-Hall, 512 p.
MORTELMANS, D. (2007), Handboek kwalitatieve onderzoeksmethoden, Leuven: Acco: 534 p.
QUINN, R., e.a., (1997), Handboek managementvaardigheden, Den Haag:Academic Service, 483 p.
QUINN, R. (2004), De brug bouwen terwijl je erover loopt. Een gids voor leidinggeven bij verandering, Den
Haag: Academic Service, 271 p.
RAMONDT, J.J. (2003),Organisatie Diagnostiek. Een methode voor vraaggericht onderzoek, Den Haag:
Academic Service, 200 p.
TIGCHELER, J. (1987), Gemeenschappen in het Nieuwe Testament, Kampen: Kok, 137 p.
VAN DIJK-GROENEBOER, M. (2010), Handboek jongeren en religie : katholieke, protestantse en
islamitische jongeren in Nederland, Almere: Parthenon, 224 p.
VAN WIERINGEN, W. (2006), ‘Geloven en vieren met een zoekende generatie’ in Vieren, 4, 3:
18-21.
VERHEYEN, E. (2012), Adviestekst in verband met pastoraal bij de midden generatie, onuitgegeven
publicatie.
VERSTRAETEN, J. (2003), Leiderschap met hart en ziel. Spiritualiteit als weg naar oorspronkelijkheid,
Tielt: Lannoo, 94 p.
VERSTRICHT, L. (2012), ‘De stad als nieuwe ruimte voor de kerken’ in Tussenruimte, 5, 2: 9-14.
VLAAMSE BOUWMEESTER. (2012), Cahier #3 Openbaarheid. Over publiek domein, planning en
restruimte, 272 p.
WEVERBERGH, R. (1992), Bouwen met beelden, Baarn: Gooi&Sticht, 369 p.
WEVERBERGH, R. (2001), ‘Parochies vitaal maken’, in HELLEMANS, S., e.a., De moderniteit
van religie, Zoetermeer: Meinema, 259 p.
WIJNANS, N. (2012), Het dertigers dilemma. De belangrijkste loopbaan- en levensvragen van twintigers en
dertigers, Amsterdam: Bert Bakker, 255 p.
107

Bijlagen
Bijlage 1: Het dekenaat Gent-Stad
108

Bijlage 2: De organisatietypologie van Quinn en Cameron
De organisatietypologie van Quinn en Cameron typeert het organisatiegedrag met behulp van een
twee-assig stelsel. Hieronder geven we een schematische tekening van die organisatietypologie.
De horizontale as geeft de interne gerichtheid (geslotenheid), c.q. externe gerichtheid (openheid)
in het organisatiegedrag aan. In extreme zin: de focus geheel intern gericht tegenover de focus
geheel extern gericht. De verticale as geeft de centrale gerichtheid (op integratie, op hiërarchie
gericht) of decentrale gerichtheid (op differentiatie, op flexibiliteit gericht) in het organisatiegedrag
weer. In extreme zin: de focus geheel decentraal gericht tegenover de focus geheel centraal gericht.
Om het organisatiegedrag in de parochie nader te typeren wordt in gesprek met het parochieteam,
eventueel aangevuld met leden van het kerkbestuur, eerst besproken waar de focus in het
algemeen op is gericht: extern (de samenleving, de leefomgeving) of intern (op de parochie zelf
en haar interne gang van zaken), centraal gericht/stabiliteit (op de pastoor, het parochieteam, het
kerkbestuur, behoud van de organisatie, op integratie) of decentraal gericht/flexibiliteit (op (werk)
groepen die hun eigen weg kunnen gaan, op verandering en aanpassing). Natuurlijk zal er altijd
sprake zijn van ‘mengvormen’, maar ook in die gevallen kan in overleg wel worden vastgesteld
welke oriëntatie het organisatiegedrag, het organiseren, in hoofdzaak heeft. Eenmaal op beide
assen de positie is bepaald, is daarmee ook het kwadrant waarin de parochie zich hoofdzakelijk
beweegt, aangeduid. Daarna volgt een nadere bepaling van de positie binnen dat kwadrant.
Daartoe kunnen de volgende accenten worden onderscheiden:
109

Eerste kwadrant: Open Systeem.
Dit type parochie is gericht op verandering en expansie.
Ligt hier de nadruk meer op innovatie? Met andere woorden wordt de flexibiliteit in het
organisatiegedrag eerder benadrukt dan de externe focus, en wordt gezocht naar nieuwe en
vernieuwende vormen van pastoraat? Zijn er pastorale experimenten die kritisch worden gevolgd
en geëvalueerd? Dan laat de parochie zich typeren als een Innovatief Open Systeem, in het
schema vak 1.
Ligt hier de nadruk op groei, op het verwerven van middelen, op de toename van kerkelijke
participatie? Ligt de nadruk meer op de externe focus, dan op flexibiliteit? Wordt bijvoor beeld
nieuwe invulling gegeven aan eucharistievieringen met het doel en de hoop daarmee meer
kerkgangers te trekken? Dan laat de parochie zich typeren als een op Groei en het Verwerven van
middelen georiënteerd Open Systeem, in het schema vak 2.
Tweede kwadrant: Rationeel Doel-model.
Dit type parochie is gericht op maximale output.
Ligt hier de nadruk op het behalen van resultaten, op ‘productiviteit’? Ligt de nadruk bijvoorbeeld
op het aantal kinderen dat meedoet aan de 1 e communie of het vormsel? Is het aantal gesloten
huwelijken van belang? Is een viering geslaagd als er veel bezoekers komen? En is een kerkelijke
uitvaart een succes als de kerk ‘vol’ zit? Kortom ligt de nadruk hier vooral op de externe focus en
pas daarna op de centrale, stabiele en hiërarchische organisatie? Dan laat de parochie zich vooral
typeren als een op Productiviteit en Resultaat gericht Rationeel Doel-model, in het schema vak 3.
Ligt hier de nadruk meer op de centrale, hiërarchische en stabiele organisatie en veel minder op
de externe focus? Gaat het vooral om voortdurende verduidelijking vanuit de centrale organisatie
van de richting die we met elkaar gaan? Worden de doelen voortdurend door het centrale gezag
verduidelijkt, krijgen die alle nadruk? Dan is de parochie vooral te typeren als een op Richting en
Doelverduidelijking georiënteerd Rationeel Doel-model, in het schema vak 4.
Derde kwadrant: Intern Proces-model.
Dit type parochie is gericht op consolidatie en op continuïteit.
Ligt de nadruk sterk op stabiliteit, op beheersing en controle vanuit het centrale gezag (pastoor,
parochieteam, bestuur), en zoekt de parochie het vooral in het behoud van een stabiele ‘traditionele
parochieorganisatie’, dan is de parochie vooral te typeren als een op stabiliteit en controle gericht
Intern Proces-model, in het schema vak 5.
Ligt de nadruk vooral op documenteren en draaiboeken maken (bijvoorbeeld drie of vier
alternatieve uitvaartvieringen die al vooraf vastliggen)? Worden interne processen (het uitvoeren
van activiteiten) vooral beheerst door regels en procedures die al dan niet expliciet schriftelijk zijn
vastgelegd? Dan is de parochie vooral te typeren als een op regels en procedure gericht Intern
Proces-model, in het schema vak 6.
110

Vierde kwadrant: Human Relations-model.
Dit type parochie is gericht op het ontwikkelen van commitment van parochianen/vrij wil li gers.
Ligt hier de nadruk op het stimuleren van participatie? Is er sprake van openheid als het gaat om
participatie, ‘voor iedereen is er plaats, iedereen mag meedoen’? Wordt er voor elke parochiaan die
bereid is mee te werken plek gemaakt? Worden parochianen actief geworven voor bepaalde taken
en functies? Dan is de parochie vooral te typeren als een participatiegericht Human Relationsmodel,
in het schema vak 7.
Ligt de nadruk hier vooral op het stimuleren van de inzet, het enthousiasme, en de motivatie? Ligt
de nadruk op roeping en op de gelovige inspiratie bij de inzet voor de parochie? Worden mensen
aangesproken op hun medeverantwoordelijkheid voor de opbouw van de geloofsgemeenschap,
op de talenten en charisma’s die zij hebben ontvangen, ook om mee te werken in de parochie?
Dan is de parochie vooral te typeren als een op motivatie en persoonlijke roeping gericht Human
Relations-model, in het schema vak 8.
111

Bijlage 3: Resultaten enquête medewerkers en deelnemers
112

1 In het totaal zijn ook respondenten opgenomen die niet onder een bepaalde schakel werden
ingedeeld: Cringels 4, Huwelijksvoorbereiding Zuid 4, Huwelijksvoorbereiding Streek 8.
2 Voorlopig werden alleen uitslagen per schakel opgenomen. In de praktijk blijken slechts een
beperkt aantal parochies voor een groot deel de uitslag per schakel te bepalen. Voor een groot
aantal parochies wordt het aantal respondenten dan wel heel erg laag.
3 Uitvoerend: lector, acoliet, misdienaar, leken-voorganger, enz.. Ondersteunend: koor,
voorbereiding, werkgroep, koster, enz..
4 Algemeen: catechese in het algemeen, niet specifiek aan sacramenten gebonden. Sacramenten:
huwelijk, doop, 1e communie, vormsel
5 Intern: ziekenzorg, senioren, pastoraat, 3de leeftijd, enz.. Extern: Broederlijk Delen, armoede,
sociale problematiek, sociale dienst, enz..
6 Pastorale coördinatie: parochieploeg, parochieteam, coördinator, enz.. Bestuur: kerkfabriek,
kerkraad, kerkbestuur, bestuur vzw parochiale werken, enz.. Secretariaat: secretariaat,
administratie, boekhouden, koffie/thee, schoonmaak, enz..
7 Buurt: buurt, wijkwerking, festiviteiten, Gentse feesten, onthaal, KAV, Femma, enz.. Jongeren:
Jongeren, Cringels, jonge gezinnen.
8 Hieronder vallen niet direct aan de parochie gerelateerde activiteiten, zoals OKRA. Daarnaast
vallen hieroner ook niet ingevulde activiteiten en onduidelijk ingevulde activiteiten, zoals
‘beslissen’.
9. Score op een schaal van – 10 (helemaal niet mee eens/uitgesproken negatief/niet tevreden) tot
+ 10 (helemaal mee eens/uitgesproken positief/erg tevreden)
113

Indexen, subschalen en vragen, deelnemers
114

14 In het totaal zijn ook respondenten opgenomen die niet onder een bepaalde schakel werden
ingedeeld, te weten Catechumenaat: 3.
15 Let op het specifieke aandeel van bepaalde parochies (zie verder)
16 Onder LiturGie worden alle liturgische vieringen en activiteiten begrepen. Onder gebruikelijke
vieringen zijn begrepen: weekendvieringen, vieringen door de week, Goede Week, Pasen,
Kerstmis, enzovoort. Onder gelegenheidsliturgie zijn begrepen: multiculturele vieringen, Kanazondag,
gebeds- en meditatievieringen, enzovoort.
17 Onder catechese zijn alle genoemde catechetische initiatieven opgenomen. Meestal gaat het
dan om de voorbereiding op de sacramenten (eerste communie, vormsel, doop, huwelijk). In een
enkel geval wordt een ander catechetisch initiatief genoemd, maar dat is een uitzondering.
18 Onder diaconie worden alle diaconale activiteiten begrepen. Als intern gerichte diaconie
gelden zaken als ziekenbezoek, ouderen, rouwmaaltijden, enzovoort. Als extern gerichte diaconie
werden zaken genoemd als Broederlijk Delen, sobere maaltijden. Ook extern gerichte diaconie
bleef beperkt.
19 Onder parochieopbouw zijn al die activiteiten opgenomen die bijdragen aan de ondersteuning
van de geloofsgemeenschap, het sociale netwerk en de pastorale organisatie. Het zijn activiteiten
als koffieochtenden, parochiefeest, onthaal, eetfestijn, receptie na de eucharistie. Met beleid, visie
en organisatie zijn activiteiten bedoeld die door de respondenten worden aangegeven als visie,
beleid, beleidsvragen.
20 Onder diversen/onduidelijk vallen niet direct aan de parochie gerelateerde initiatieven, zoals
bijvoorbeeld concerten, tentoonstellingen, enzovoort.
Aandeel van de verschillende parochies per schakel
De aantallen van de enquêtes worden opgedeeld in medewerkers en deelnemers. Eerst wordt het
absolute cijfer van het aantal ingevulde enquêtes gegeven, nadien volgt het aandeel per parochie
per schakel.
Centrumschakel
Medewerkers: 143 – OLV Presentatie 3%; Anna 2%; Ant. v. Padua 21%; Baafs 1%; Elisabeth 3%;
Jacobs 20%; Macharius 10%; Michiels 15%; Niklaas 19%; Stefanus 6%
Deelnemers: 383 – OLV Presentatie 6%; Anna 7%; Ant.v.Padua, 20%; Baafs 6%; Elisabeth 4%;
Jacobs 15%; Macharius 14%; Michiels 9%; Niklaas 10%; Stefanus 12%
Westelijke Schakel
Medewerkers: 93 – OLV K. Vrede 11%; St-Jan-Baptist 13%; St-Martinus 15%; St-Theresia 13%;
St-Paulus 48%
115

Deelnemers: 88 – OLV K. Vrede 3%; St-Jan-Baptist 3%; St-Martinus 27%; St-Theresia 2%;
St-Paulus 64%
Noordelijke Schakel
Medewerkers: 58 – H.Kerst 9%; Antonius Abt (Meulestede)12%; St-Theresia(Muide) 14%;
St-Jozef 17%; St-Vincentius 48%
Deelnemers: 166 – H.Kerst 14%; Antonius Abt (Meulestede)7%; St-Theresia (Muide) 13%;
St-Jozef 7%; St-Vincentius 60%
Zuidelijke Schakel
Medewerkers 118 – Chr. Koning 25 %; OLV St. Pieters 14%; St. Coleta 14%; St. Pieters Buiten
47%
Deelnemers 197 – Christus Koning 38%; OLV St. Pieters 15%; St. Coleta 6%; St. Pieters Buiten
41%
116

Bijlage 4: de diversiteit van de kerkelijke presentie van de nieuwe parochie Gent-Stad
117

Onderzoek in opdracht van dekenaat Gent-Stad