You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
Vakblad voor managers beheer en onderhoud infrastructuur<br />
november, nummer 9<br />
• Strooien. Wat hebben we geleerd?<br />
• Daan Stuit van MKB Infra<br />
‘In de infra moet alles goedkoop’<br />
• Rooskleurige toekomst voor<br />
waterbouwers<br />
2010<br />
Jaargang 91
Duurzaamheid<br />
zit in onze genen<br />
ARCADIS heeft een lange traditie in duurzaamheid. Al decennia lang is duurzaamheid een vanzelfsprekend onder deel<br />
in onze projecten en adviezen op het vlak van milieu en ruimte, gebouwen, mobiliteit en water.<br />
De komende jaren krijgt dat zelfs nog nadrukkelijker vorm, nu wij wereldwijd het maatschappelijk verantwoord<br />
onder nemen tot integraal onderdeel hebben gemaakt van onze werkmethode: Sustainability by Design ® .<br />
ARCADIS. Projectmanagement, ontwerpen, adviezen en ingenieursdiensten voor het v erbeteren van bereikbaarheid,<br />
duurzaamheid en leefbaarheid. We ontwik kelen, ontwerpen, implementeren, onderhouden en exploiteren projecten.<br />
Voor overheden en bedrijven, wereldwijd. Met 3.000 mede wer kers in Nederland, in een regionaal verankerd netwerk<br />
van kantoren. Dichtbij onze klanten, denken we als onze klanten. Een heldere blik op het probleem. Creatief in de<br />
oplossing. Daadkrachtig in de uitvoering. Resultaat telt.<br />
Meer weten?<br />
Bel 033 4771 153. Of bezoek ons op internet: www.arcadis.nl.<br />
Kantoren in:<br />
Amersfoort, Arnhem, Assen, Apeldoorn, Bodegraven, Eindhoven, Goes, Hoorn, Hoofddorp, Maastricht,<br />
Marknesse, Rotterdam, Wageningen, Zwolle en ‘s-Hertogenbosch.<br />
Imagine the result<br />
november, nummer 9<br />
Zoutloket alleen nog bij<br />
crisissituatie<br />
2010<br />
Het zouttekort van vorige winter ligt nog vers in<br />
ons geheugen. De winter staat weer voor de deur.<br />
Rijkswaterstaat hoopt met 30.000 ton extra zout en<br />
verbeterde contracten met leveranciers problemen te<br />
voorkomen.<br />
Daan Stuit, MKB Infra<br />
Daan Stuit is sinds dit voorjaar de<br />
nieuwe voorzitter van MKB Infra.<br />
Hij maakt zich druk over de nieuwe<br />
contractvormen, waarbij vaak te<br />
hoge eisen worden gesteld aan<br />
MKB’ers en over het onderwijs dat<br />
tekort schiet.<br />
Column Elco Brinkman<br />
Actueel<br />
Column Hans van der Togt<br />
Agenda<br />
Wie, wat, waar<br />
Spoedaanpak<br />
De aanleg en aanpassing van transportinfrastructuur<br />
in Nederland kan<br />
sneller en beter, zo rapporteerde de<br />
commissie Elverding in 2008. De<br />
versnelde aanpak van dertig hardnekkige<br />
fileknelpunten is de eerste<br />
praktijktoets. Inmiddels is ruim de<br />
helft van deze spoedaanpakprojecten<br />
in uitvoering.<br />
18<br />
4 10 28<br />
9<br />
17,25<br />
22<br />
35<br />
36<br />
Coverbeeld:<br />
Rijkswaterstaat<br />
Waterbouwers hebben<br />
vertrouwen in de toekomst<br />
De Nederlandse waterbouwers waren<br />
ongetwijfeld verheugd toen staatssecretaris<br />
Joop Atsma bekend maakte<br />
dat het nieuwe kabinet volledig achter<br />
de Deltacommissaris staat. Ook wil hij<br />
de Deltawet zo snel mogelijk door de<br />
Kamer krijgen.<br />
november 2010<br />
3
Daan Stuit, MKB Infra:<br />
‘In de infra moet helaas<br />
alles goedkoop’<br />
Tekst: Astrid Melger<br />
Daan Stuit is sinds dit voorjaar de nieuwe voorzitter van MKB<br />
Infra. Hij maakt zich druk over de nieuwe contractvormen, waar-<br />
bij vaak te hoge eisen worden gesteld aan MKB’ers en over het<br />
onderwijs dat tekort schiet. Ook het gemak waarmee opdracht-<br />
gevers nog steeds op laagste prijs gunnen, stuit hem tegen de<br />
borst. “Wanneer u een televisie koopt, selecteert u toch ook niet<br />
alleen op prijs?”<br />
Een belangrijke verandering die de<br />
laatste jaren in de infra-wereld heeft<br />
plaatsgevonden, zijn de nieuwe<br />
contractvormen. Wat betekent dat<br />
voor uw achterban?<br />
“Het is meer een gevestigde opvatting<br />
dat ‘als het maar hele grote bedrijven<br />
zijn, dan kunnen ze een opdracht wel<br />
goed maken’. Maar in de praktijk is een<br />
groot werk eigenlijk een kwestie van<br />
organiseren en financieren. Als je die<br />
twee dingen kunt, dan kun je eigenlijk<br />
het werk maken.”<br />
Zijn er voor MKB’ers dan voldoende<br />
kansen? Er worden vaak hoge eisen<br />
gesteld.<br />
“Dat is exact wat het probleem is. Het<br />
is niet gebaseerd op ‘kunnen ze het’,<br />
maar de eisen worden dusdanig hoog<br />
opgeschroefd dat veel MKB-bedrijven<br />
niet in aanmerking komen. Dat is<br />
een echt probleem. Vroeger sprak<br />
men veel over scheve concurrentie<br />
- dat ging over concurrentie tussen<br />
aannemersbedrijven en loonbedrijven.<br />
Omdat die in een andere CAO werken,<br />
scheelt dat de opdrachtgever een<br />
aantal euro’s per uur. Maar nu is er een<br />
situatie waarin er geen concurrentie is.<br />
Wanneer er een prachtig werk ligt dat<br />
je als ondernemer prima zou kunnen<br />
maken, kom je niet in aanmerking<br />
omdat er onterechte eisen zijn. Je<br />
mag domweg niet meedoen. Dus<br />
eigenlijk is dat nog erger dan scheve<br />
concurrentie.”<br />
Komt dit vaak voor?<br />
“We zien wel een toename. Een groot<br />
gedeelte van wat er in de infra gebeurt,<br />
wordt uitgevoerd door een beperkt<br />
aantal heel grote bedrijven. Ik schat dat<br />
dit om de helft van de bestedingen in<br />
de infrastructuur gaat. Niemand beseft<br />
dat die verhoudingen zo liggen. Het is<br />
heel raar dat er altijd gefocust wordt<br />
op die hele grote concerns. Dat is een<br />
probleem. We proberen met elkaar wel<br />
te onderzoeken of het inderdaad zo<br />
is. Is er van de tien aanbestedingen<br />
maar één geschikt voor het MKB?<br />
Rijkswaterstaat als aanbesteder wil<br />
ook graag weten of zij de eisen aan<br />
moet passen. Het is ook in het belang<br />
van de opdrachtgever dat er meer<br />
werken geschikter zijn. Dat onderkent<br />
Rijkswaterstaat ook. Als koper is het<br />
natuurlijk goed om de markt zo breed<br />
mogelijk te houden en om gebruik te<br />
maken van de kennis die overal zit.”<br />
De relatie met Rijkswaterstaat is dus<br />
heel belangrijk?<br />
“Jazeker, ik kan geen markt verzinnen<br />
met zo’n dominante opdrachtgever als<br />
infra. Bij 80 procent van de werken op<br />
het gebied van infra is een overheid<br />
opdrachtgever. Bovendien zijn ze<br />
regelgever. Je hebt dus een gedeelde<br />
verantwoordelijkheid voor die markt.<br />
Je hebt elkaar nodig, je bent tot elkaar<br />
veroordeeld. Wij betalen belasting en de<br />
overheid is een soort rentmeester die<br />
daar op een goede manier mee om moet<br />
gaan. Die moet daar dingen van maken,<br />
die daarna weer van ons allemaal zijn.<br />
Als ik een huis laat bouwen en het is een<br />
rothuis, dan heb ik een probleem. Als er<br />
een weg of een riool wordt aangelegd<br />
en die voldoet niet, dan hebben we met<br />
zijn allen een probleem. Ik vind dat de<br />
overheid het werk niet selectief mag<br />
uitgeven aan een paar hele grote partijen<br />
omdat dat toevallig heel goedkoop is, je<br />
hebt ook een verantwoordelijkheid die<br />
markt breed te houden. Een bedrijf met<br />
een omzet van twee miljoen euro moet<br />
je geen nieuwe Van Brienenoordbrug<br />
gunnen, maar er zijn wel werken die<br />
– net als in het verleden – in drie of<br />
vier stukken hadden kunnen worden<br />
geknipt. Wij zijn niet tegen het clusteren<br />
van werk, als dat een hele goede<br />
reden heeft. We zijn wel tegen onnodig<br />
clusteren alleen omdat het makkelijk is.<br />
Tegenwoordig wordt veel gesproken<br />
over maatschappelijk verantwoord<br />
ondernemen, ik wil graag aandacht<br />
voor maatschappelijk verantwoord<br />
aanbesteden. Neem als overheid je<br />
verantwoordelijkheid.”<br />
november 2010<br />
5
Toch is bij Rijkswaterstaat duidelijk<br />
het doel om naar meer zaken te<br />
kijken dan alleen de laagste prijs,<br />
denk aan de Economische Meest<br />
Verantwoorde Investering.<br />
“Dat is ook zo, maar dat zou veel verder<br />
moeten gaan en het zou transparant<br />
gemaakt moeten worden. Ik wil<br />
precies weten welk onderdeel van een<br />
inschrijving wordt gewaardeerd. Dat<br />
is van belang en gebeurt nog veel te<br />
weinig.”<br />
Dus uiteindelijk draait het om de<br />
laagste prijs?<br />
“Ja, het draait altijd om geld en dat zou<br />
niet zo moeten zijn. Het is ons aller bezit<br />
en een gedeelde verantwoordelijkheid.<br />
Als u een televisie gaat kopen, gaat<br />
u waarschijnlijk in drie of vier zaken<br />
kijken en besluit welke tv u voor welke<br />
prijs wilt. Dat gebeurt nooit in de infra.<br />
Er is een aantal aanbieders en er wordt<br />
altijd gekeken naar de laagste prijs.<br />
Maar verder doet niemand dat, anders<br />
zouden we allemaal in dezelfde Lada<br />
rijden. Je kijkt naar prijs-kwaliteit, maar<br />
in de infra moet alles goedkoop.”<br />
6 november 2010<br />
U maakt zich ook druk over<br />
opleidingen in de infra.<br />
“Ik zie dat met opleidingen hetzelfde als<br />
met aanbestedingen gebeurt. Als je in<br />
Nederland doctorandus Slavische talen<br />
wil worden, dan kan dat bijna geheel<br />
op kosten van de overheid. Als je een<br />
stratenmaker of een timmerman nodig<br />
hebt, dan moeten we dat als bedrijfstak<br />
zelf doen, anders gebeurt het niet meer.<br />
Er is geen opleiding voor. Dat vind ik een<br />
rare situatie. Als het dan zo is, vind ik<br />
dat een overheidsopdrachtgever ervoor<br />
moet zorgen dat er ook voldoende<br />
leerplekken zijn. Als onze bedrijven<br />
geen personeel meer kunnen vinden,<br />
dan hebben wij een probleem. Ik vind<br />
het een totale verantwoordelijkheid om<br />
te zorgen dat er voldoende opleidingen<br />
zijn en voldoende mensen worden<br />
opgeleid om ons nationaal bezit aan te<br />
leggen en in stand te houden. Maar dat<br />
gebeurt niet. Wij moeten het doen, want<br />
niemand anders doet het.”<br />
Zijn de opleidingen verdwenen?<br />
Vroeger had je de HTS, MTS en LTS. Er<br />
is nooit een LTS Infratechniek geweest,<br />
CurrICuluM VITAe<br />
alleen een LTS Bouw. Je werd daarmee<br />
metselaar, elektricien. Het huidige<br />
VMBO heeft bijna helemaal niets<br />
meer met techniek te maken. De<br />
hele technische opleiding begint<br />
eigenlijk op MBO-niveau. Een heleboel<br />
drop-outs kwamen en komen in de<br />
infratechniek terecht. Wij hebben daar<br />
opleidingsinstituten voor opgezet,<br />
maar die staan financieel onder<br />
druk. Als wij het dan zelf moeten<br />
doen, kan het kan natuurlijk niet zo<br />
zijn dat subsidiestromen opdrogen.<br />
Daarnaast zou je, zoals je dat in de<br />
bouw kent, ook leerlingbouwplaatsen<br />
in de GWW moeten hebben.<br />
Opdrachtgevers zouden daar vaker<br />
projecten beschikbaar voor moeten<br />
stellen. Bijvoorbeeld het aanleggen<br />
van een parkeerplaats, waarbij het niet<br />
uitmaakt of die een week later klaar<br />
is. Dit lukt niet meer. Het organiseren<br />
van leerlingbouwplaatsen is mij wel<br />
een paar keer gelukt, maar dan vooral<br />
bij wethouders van linkse signatuur.<br />
Die hebben wat meer met opleiden en<br />
zorg en zijn bereid dat te verdedigen in<br />
de politiek. Daar gaat het om, je moet<br />
Opleiding<br />
MTS Weg- en Waterbouw<br />
Kader Opleiding Bouwnijverheid<br />
Hogere bedrijfsleiding ISW en diverse management cursussen<br />
Werkervaring<br />
• Medewerker ingenieursbureau in de infrastructuur<br />
• Civil engineer bij Chemisch concern t.b.v. nieuwbouw<br />
projecten en onderhoud<br />
• Bedrijfsleider aannemingsbedrijf grond-, weg en<br />
waterbouw (GWW)<br />
• Directeur aannemingsbedrijf in de Bouw en GWW<br />
• Directeur / Eigenaar aannemingsbedrijf GWW<br />
(tot medio 2006)<br />
• Adviseur MKB ondernemingen<br />
Functies<br />
• Naast het dagelijks werk, jarenlang als bestuurder en<br />
voorzitter van grote brancheorganisaties<br />
• Commissaris bij middelgroot bedrijf<br />
• Algemeen bestuurslid VNO/NCW<br />
• Voorzitter landelijke branche-organisatie MKB INFRA<br />
• Lid Presidium Aannemersfederatie Nederland<br />
• Voorzitter Adviescentrum Aanbestedingen Grond- Weg- en<br />
Waterbouw (ACA GWW)<br />
je nek willen uitsteken om een goede<br />
zaak te maken. Dat gebeurt steeds<br />
minder.”<br />
Is het voor een MKB’er nog wel leuk<br />
om in de infra te zitten?<br />
Ja, het is heel erg leuk om dingen te<br />
maken, maar het is wel hartstikke<br />
moeilijk. Zeker nu. De recessie heeft<br />
zijn uitwerking op alles. Als je iets<br />
produceert als theekopjes, dan kun je<br />
in slechtere tijden toch doorproduceren<br />
en het tijdelijk opslaan. Dat kan in<br />
onze markt natuurlijk nooit. Ik heb wel<br />
eens gepleit dat opdrachtnemers de<br />
uitvoeringstijd mogen kiezen. Soms<br />
komt het een aannemer veel beter uit<br />
om iets twee maanden later te doen<br />
en kan dan een betere prijs bieden.<br />
Het betekent dus inkoopvoordeel voor<br />
de opdrachtgever en een geweldig<br />
voordeel voor de ondernemer. Want<br />
onze beste jaren zijn als de werken<br />
toevallig op een rijtje vallen. Ik zeg ook<br />
bewust toevallig, want je kunt er niet op<br />
sturen. In een aanbesteding ligt alles<br />
vast en daar valt niet over te praten.”<br />
Be there fi rst<br />
Loopt het aantal bedrijven in de MKB<br />
infra terug?<br />
“Dat valt mee. Maar wat is MKB?<br />
Wat is de definitie? Ik ervaar niet dat<br />
ze met bosjes omvallen en als er al<br />
bedrijven failliet gaan, wat natuurlijk<br />
altijd gebeurt, dan ontstaan er ook<br />
weer andere. Wij werken natuurlijk erg<br />
regionaal. Je bent als bedrijf dikwijls<br />
een verlengstuk geworden van een<br />
aantal opdrachtgevers, die uitbezuinigd<br />
zijn. Gemeenten doen veel minder dan<br />
in het verleden. Bij calamiteiten worden<br />
heel snel bedrijven uit de omgeving<br />
gebeld. Dat is voor veel MKB-bedrijven<br />
de basis van hun bestaansrecht.”<br />
Dus het loont nog steeds om als pas<br />
afgestuurde voor jezelf te beginnen?<br />
“Jazeker, dat vind ik wel.”<br />
U bent dit voorjaar aangetreden als<br />
nieuwe voorzitter. Gaan de leden<br />
daar wat van merken?<br />
“Als het goed is wel. Wij zijn een heel<br />
jonge organisatie en mijn voorganger,<br />
Theo van der Kuil, heeft ons echt<br />
fantastisch op de kaart gezet. Mijn<br />
De wereld ontwaakt, natuurlijk zijn de straten sneeuw- en ijsvrij. We moeten kunnen vertrouwen op de<br />
begaanbaarheid van ons wegennet. Zeker in de wintermaanden wanneer de wegen geteisterd worden<br />
door sneeuw en gladheid. Nido, dé specialist op het gebied van gladheid bestrijding: Innovatief, betrouwbaar<br />
en effi ciënt. Uiteraard worden de Nido strooimachines met alle zorg voor het milieu ontwikkeld en<br />
is ook het gebruik ervan afgestemd op een minimale belasting van het milieu. Natuurlijk Nido!<br />
focus ligt nu wat meer op de leden zelf.<br />
Ik wil de leden meer betrekken, meer<br />
commissies bemannen die in de gaten<br />
houden wat er op de markt gebeurt qua<br />
aanbestedingen, arbeidsvoorwaarden,<br />
cao’s, duurzaamheid et cetera. De<br />
voorzitters van die commissies die<br />
komen in het bestuur, zodat zij terug<br />
kunnen koppelen wat er allemaal<br />
gebeurt. Ik vind het belangrijk de<br />
leden te betrekken, dat zij zelf actief<br />
zijn binnen de vereniging. Tenslotte<br />
behartigen wij hun belangen en dan<br />
werkt directe betrokkenheid het<br />
beste.”<br />
T 0548 370000, www.aebi-schmidt.nl
Verhuur en handel<br />
Rijplaten en Draglineschotten<br />
RUIM OP TIJD OP DE PLAATS<br />
VAN BESTEMMING ZIJN?<br />
Cofely maakt ’t waar.<br />
De toename van het verkeer maakt een goede doorstroming steeds belangrijker.<br />
Hoe kunt u vaarwegen, tunnels of bruggen bouwen of onderhouden zonder<br />
extra hinder te veroorzaken? Of verkeerscentrales en waterinstallaties optimaal<br />
laten functioneren? Met duurzame technologieën, een integrale projectaanpak en<br />
ver vooruit in duurzame technologie<br />
Met een vloot van diverse begeleidingsvoertuigen voor<br />
de binnenwateren, biedt SwetsODV ondersteuning bij<br />
projecten in de waterbouwkundige en watergebonden<br />
infrastructuur.<br />
SwetsODV is flexibel inzetbaar voor:<br />
• assistentie bij infrastructurele waterwerken<br />
• survey – en inspectiewerkzaamheden<br />
• schouwen van vaarwegen<br />
• scheepvaartbegeleiding op de binnenwateren<br />
• transport van personeel en bemanningsleden<br />
BEDIENING BINNENVAART VEREN NAUTISCH BEHEER<br />
T +31 (0) 88 6191234<br />
www.swetsodv.com<br />
uitgekiende onderhoudsconcepten maakt Cofely Energy & Infra het waar. Waarbij<br />
één regisseur zorgt voor een optimale planning en afstemming. Wilt u weten wat onze<br />
oplossingen voor u kunnen betekenen? Kijk op www.cofely.nl voor meer informatie,<br />
praktijkvoorbeelden en de mogelijkheid om een persoonlijke afspraak te maken.<br />
Het is altijd een goede zaak wanneer organisaties bereid zijn<br />
om hun eigen opereren bij betrokken partijen en belanghebbenden<br />
te toetsen. Of het nu over de ingezette koers gaat of<br />
eerder geformuleerde doelstellingen. Dat geldt zeker voor<br />
organisaties die in de publieke arena actief zijn en hun activiteiten<br />
ontplooien met gemeenschapsgeld. Het is dan ook te<br />
prijzen in Rijkswaterstaat dat zij bij haar opdrachtnemers te rade<br />
is gegaan hoe zij haar zien als opdrachtgever. Met als uitgangspunt<br />
de ambitie van Rijkswaterstaat om een resultaatgedreven,<br />
deskundige, vernieuwende en betrouwbare opdrachtgever te<br />
zijn. Eén waar marktpartijen graag mee samenwerken.<br />
Het getuigt van openheid dat zij onder meer Bouwend Nederland heeft gevraagd om gezamenlijk de vragenlijst<br />
op te stellen. De resultaten van de enquête, die door ongeveer de helft van de 900 aangeschreven grote<br />
en kleinere opdrachtnemers is ingevuld, verschaffen een helder inzicht hoe de geënquêteerden momenteel<br />
tegen Rijkswaterstaat aankijken. Er is waardering waar het de betrouwbaarheid en de integriteit betreft. De<br />
tijdigheid van betaling, die is gerealiseerd, is daarbij een belangrijke graadmeter. Op openheid en transparantie<br />
scoort Rijkswaterstaat ook goed. Al wordt wel geconstateerd dat de besluitvorming, na bevraging van<br />
de markt, toch vrij eenzijdig is en de bedrijven niet altijd de resultaten van hun suggesties terugzien.<br />
De bedrijven merken wel duidelijk dat Rijkswaterstaat een nieuwe koers is ingegaan. Het beleid ’Markt,<br />
tenzij’ heeft gezorgd voor een toename van geïntegreerde contracten, wat heeft geleid tot een betere invulling<br />
van de toepassing, zoals functioneel specificeren en EMVI. Er wordt ten opzichte van 2004 door tweederde<br />
van de marktpartijen geconstateerd dat er een positieve ontwikkeling is in het functioneel specificeren,<br />
in consistent en herkenbaar marktbeleid, in meerjarige programmering en het optimaliseren van contracten.<br />
Echter de bundeling van contracten wordt door kleinere ondernemingen en specialisten als een groeiende<br />
hobbel ervaren om als hoofdaannemer aan de slag te kunnen gaan.<br />
Uit de enquête blijkt verder dat er nog een weg te gaan is waar het de transactie- en inschrijvingskosten<br />
betreft. Een kwart geeft aan dat er nog steeds niet noodzakelijke informatie bij inschrijvingen wordt gevraagd.<br />
Hetzelfde geldt voor de risicoverdeling. Die wordt nog al eens als onevenwichtig ervaren. Het beleid van<br />
’Markt, tenzij’ heeft in de afgelopen jaren gezorgd dat er minder technische kennis bij Rijkswaterstaat aanwezig<br />
is. Dit geven de bedrijven ook aan in de enquête. Daarnaast merken de bedrijven dat de uitvoering<br />
van het beleid en de uniformiteit in deze, nog wel eens kan verschillen tussen de landelijke organisaties en<br />
de regionale diensten. Zoals gezegd verdient de enquête lof. Het is nu zaak om de verbeteringen verder<br />
door te voeren en de minpunten aan te pakken. Dat kan door elkaar kritisch en met open vizier te blijven<br />
volgen.<br />
Mr. drs. L.C. Brinkman<br />
voorzitter Bouwend Nederland<br />
Column<br />
Elco Brinkman<br />
Waardering<br />
november 2010<br />
9
Spoedaanpak praktijktoets voor efficiëntere<br />
infraprojecten<br />
Snellere besluitvorming<br />
vereist betere<br />
samenwerking<br />
Tekst: Constant Gras<br />
De aanleg en aanpassing van transportinfrastructuur in Nederland kan sneller en beter, zo rap-<br />
porteerde de commissie Elverding in 2008 aan het toenmalige kabinet Balkenende IV. De ver-<br />
snelde aanpak van dertig hardnekkige fileknelpunten onder de wet Versnelling Besluitvorming<br />
Wegprojecten kan in dat kader gezien worden als de eerste praktijktoets. Inmiddels is ruim de<br />
helft van deze spoedaanpakprojecten in uitvoering.<br />
“Van meet af aan was duidelijk dat de samenwerking met<br />
marktpartijen, omwonenden en weggebruikers de cruciale<br />
factor is om de gewenste versnelling ook daadwerkelijk te<br />
realiseren”, zegt Louis Schouwstra, namens Rijkswaterstaat<br />
ambtelijk opdrachtgever voor 22 van de dertig<br />
spoedaanpakprojecten. In zestien van de dertig projecten<br />
past Rijkswaterstaat dan ook ‘de nieuwe marktbenadering’<br />
toe waarbij bouwaannemers de ruimte krijgen en<br />
geprikkeld worden om zowel technisch als organisatorisch<br />
met slimme en innovatieve oplossingen te komen. “De<br />
openheid en duidelijkheid die daartoe in de communicatie<br />
centraal staat, geldt ook in de relatie met omwonenden en<br />
weggebruikers”, aldus Amiranda Abbes, projectleider van<br />
enkele spoedaanpakprojecten.<br />
Projecten op het gebied van transportinfrastructuur en<br />
ruimtelijke ordening hebben in Nederland vaak een zeer lange<br />
looptijd, met name door uitgebreide wettelijke procedures<br />
in de planvormings- en beroepsfase. Het doortrekken van<br />
de A4 vanaf Delft naar Schiedam is hiervan waarschijnlijk<br />
het bekendste voorbeeld. Na bijna vijftig jaar praten, is dit<br />
jaar definitief besloten om dit A4-tracé aan te leggen. Dat<br />
de besluitvorming over ruimtelijke projecten sneller moet én<br />
kan, wordt politiek al jaren breed onderschreven.<br />
Sneller en beter<br />
In 2007 stelden de toenmalige ministers van VenW en VROM<br />
de Commissie Versnelling Besluitvorming Infrastructurele<br />
Projecten in. Deze commissie Elverding, genoemd naar haar<br />
voorzitter, onderzocht waar het fout gaat in de besluitvorming<br />
rond deze projecten en hoe het beter kan.<br />
Als één van de belangrijkste oorzaken voor vertraging in de<br />
besluitvorming noemt de commissie ‘de beperkte en late<br />
betrokkenheid van bewoners, maatschappelijke organisaties<br />
en decentrale overheden in de planfase’. Daarnaast<br />
wordt onder meer aandacht gevraagd voor ‘de kwalitatief<br />
onvoldoende ambtelijke voorbereiding’, ‘een bestuurscultuur<br />
met voortdurend wijzigende inzichten’, ‘onduidelijkheden<br />
over budget, planning en organisatie’ en ‘juridische factoren,<br />
met name op het gebied van natuur- en milieuwetgeving’.<br />
De aanbevelingen van de commissie betroffen het<br />
vernieuwen van de verkenningsfase (betrokkenen eerder<br />
bij het project betrekken, strakke termijnen, helder politiek<br />
besluit), de planuitwerkingsfase (compact, pragmatisch<br />
en duidelijk) en de uitvoeringsfase (bedrijven eerder bij<br />
vergunningverlening betrekken). Daarnaast pleitte de<br />
commissie voor een consistent en krachtig bestuur (kennis,<br />
continuïteit en stabiliteit), voldoende budgettaire ruimte en<br />
aanpassingen in wet- en regelgeving.<br />
Spoedwet<br />
Uitvoering en toepassing van deze aanbevelingen kost<br />
tijd, omdat ze van de betrokken projectpartijen niet alleen<br />
een andere manier van werken, maar ook een andere<br />
manier van met elkaar omgaan, een cultuuromslag,<br />
10 november 2010 november 2010 11
‘Als één ding duidelijk was, was<br />
het wel dat we dit samen met de<br />
markt moesten doen’<br />
vragen. “Wegprojecten waarvan de urgentie hoog was,<br />
konden daar niet op wachten”, zegt Schouwstra. “Op een<br />
groot aantal punten in het Nederlandse hoofdwegennet<br />
was het dagelijkse fileprobleem zo groot geworden dat<br />
snel ingrijpen noodzakelijk was.” Om de hardnekkigste<br />
fileknelpunten versneld te kunnen aanpakken – of de<br />
daarvoor reeds opgezette, maar vastgelopen aanpas-<br />
singsprojecten vlot te trekken – nam de toenmalige<br />
verkeersminister De Boer in 2002 het initiatief voor de<br />
Spoedwet Wegverbreding. Deze wet, die voor het oplossen<br />
van grote knelpunten in het hoofdwegennet verkorte en<br />
vereenvoudigde besluitvormingsprocedures mogelijk maakt,<br />
werd in juni 2003 van kracht.<br />
De start van spoedaanpakprojecten liet echter even op<br />
zich wachten omdat juist op dat moment de luchtkwaliteit<br />
een rol ging spelen in de juridische bezwaren tegen<br />
wegenbouwprojecten. Dat gold overigens niet alleen voor<br />
de spoedaanpakprojecten. Ook wegenbouwprojecten in het<br />
kader van de Tracéwet liepen door de fijnstofproblematiek<br />
vertraging op. Met het van kracht worden van de wet<br />
Versnelling Besluitvorming Wegprojecten, begin 2009,<br />
werd dit probleem opgelost. Deze wet maakte het mogelijk<br />
de dertig daarin genoemde fileknelpunten versneld aan te<br />
pakken.<br />
Uitdaging en condities<br />
“We werden in 2008 bij toenmalig verkeersminister Eurlings<br />
geroepen”, vertelt Schouwstra. “Hij wilde weer vaart brengen<br />
in het voornemen van het kabinet om grote fileknelpunten<br />
versneld aan te pakken. Wat kunnen jullie me daarvoor bieden,<br />
was zijn vraag aan ons als medewerkers van Rijkswaterstaat.<br />
Hoe kunnen we dat zo snel en zo goed mogelijk doen en wat<br />
is daarvoor nodig? We hebben een crashteam geformeerd,<br />
alle mogelijkheden geïnventariseerd en de opgave vanuit<br />
verschillende disciplines bekeken. Het ging immers om<br />
het versneld aanpakken van dertig fileknelpunten met een<br />
grote concentratie in Midden-Nederland. Dan gaat het er<br />
dus niet meer alleen om hoe je vaart krijgt in de projecten,<br />
maar bijvoorbeeld ook om hoe je de verkeershinder beperkt<br />
als je meerdere wegwerkzaamheden op het hoofdwegennet<br />
tegelijkertijd uitvoert.”<br />
De ambitie was groot. Binnen twee jaar moesten dertig<br />
spoedaanpakprojecten opgetuigd en in uitvoering genomen<br />
zijn en sneller opgeleverd worden dan bij een reguliere<br />
Tracéwet-aanpak. “Een prachtige uitdaging, maar tegelijkertijd<br />
een groot risico”, aldus Schouwstra. “Toch zijn we<br />
de uitdaging enthousiast aangegaan. De hoge urgentie om<br />
de fileknelpunten op te lossen en de hoge prioriteit die het<br />
ministerie hieraan gaf, waren daarbij belangrijke drijfveren.<br />
Die urgentie en prioriteit zijn ook de essentiële factoren om<br />
de gewenste versnelling succesvol te kunnen realiseren.<br />
En natuurlijk speelt ook het economische tij daarbij een<br />
stimulerende rol.”<br />
Samen met de markt<br />
In het najaar van 2008 werd bij Rijkswaterstaat de organisatie<br />
ingericht voor wat kortweg ‘de spoedaanpak’ ging heten. “De<br />
projectteams werden samengesteld en begin 2009 hadden<br />
we onze kick off”, vertelt Schouwstra. Maar kon de markt<br />
de gelijktijdige uitvoering van dertig spoedaanpakprojecten<br />
en ook nog eens 27 Tracéwetplichtige aanleg- en aanpassingsprojecten<br />
wel aan, zo luidde de eerste vraag<br />
die Schouwstra zich als ambtelijk opdrachtgever van<br />
spoedaanpakprojecten moest stellen? “Daartoe hebben<br />
we gesprekken gevoerd met brancheorganisaties in de<br />
wegenbouw- en installatiemarkt. De uitvoeringscapaciteit<br />
bleek groot genoeg, maar de tendercapaciteit van de<br />
bedrijven was te beperkt om op alle projecten te kunnen<br />
inschrijven.”<br />
“Als er op dat moment één ding voor ons duidelijk was,<br />
was het wel dat we dit samen met de markt moesten<br />
doen”, benadrukt Schouwstra. “Aanpassing van de wet- en<br />
regelgeving is immers maar één kant van de versnelling die<br />
we met de spoedaanpak willen realiseren. Met verkorte en<br />
vereenvoudigde plan- en besluitvormingsprocedures kan<br />
de projectuitvoering in veel gevallen sneller beginnen, maar<br />
ook aan de uitvoeringskant kan tijdwinst geboekt worden.<br />
Dan heb ik het over de samenwerking met bouwaannemers<br />
en het benutten van hun kennis en innovatiekracht. Daar<br />
komt bij dat het versnellen van de besluitvorming nooit ten<br />
koste mag gaan van de kwaliteit en zorgvuldigheid van die<br />
besluitvorming.”<br />
Kwaliteit<br />
Het grote belang van een goede samenwerking tussen<br />
Rijkswaterstaat en de marktpartijen werd in de spoedaanpak<br />
onderstreept met een gedegen marktconsultatie en duidelijk<br />
geformuleerde selectie-eisen. “We hebben gekozen voor<br />
een verkorte aanbestedingsprocedure, met een duidelijke<br />
focus op kwaliteit. Bedrijven zijn dan minder tijd kwijt aan<br />
tendering, terwijl de concurrentie behouden blijft”, licht<br />
Schouwstra toe. ‘De prijs-kwaliteitverhouding die we bij de<br />
aannemersselectie toepassen, is zo’n dertig om zeventig<br />
procent.”<br />
In de afwegingen die binnen de spoedaanpak op basis van<br />
de methode Best Value Procurement gemaakt worden, staan<br />
de risico’s en de kansen in de projecten centraal. “Wij willen<br />
weten of de aannemer de risico’s kent die Rijkswaterstaat<br />
als opdrachtgever van deze projecten loopt en of deze in<br />
staat is over de beheersing daarvan mee te denken”, legt<br />
Schouwstra uit. “Dat stellen we vast op basis van het in te<br />
leveren risicodossier en kansendossier en de interviews met<br />
sleutelfiguren van de marktpartijen. Want deze uitdaging<br />
tot een succes brengen, is alleen mogelijk als de partijen<br />
die de projecten moeten uitvoeren, zich daar eveneens bij<br />
betrokken voelen en de urgentie van snelle en geslaagde<br />
oplossingen onderkennen.”<br />
‘Het versnellen van de besluitvorming<br />
mag nooit ten koste gaan<br />
van de kwaliteit en zorgvuldigheid<br />
van die besluitvorming’<br />
12 november 2010 november 2010 13
Interactie<br />
Het onderkennen van de urgentie, betrokkenheid, focus op het<br />
gemeenschappelijke doel en een goede samenwerking. Dat zijn<br />
de ingrediënten om de complexe en ambitieuze spoedaanpak<br />
tot een succes te maken. “Dat geldt voor ons en voor de<br />
marktpartijen”, zegt Amiranda Abbes. Als projectmanager<br />
Spoedaanpak bij Rijkswaterstaat is zij direct betrokken bij de<br />
samenwerking met in- en externe stakeholders en de markt.<br />
“Een goede samenwerking tussen partijen is gebaseerd op een<br />
goede interactie tussen mensen. Dat laatste moet je dus goed<br />
afstemmen en bijstellen als dat nodig is.”<br />
Vooral in de spoedaanpakprojecten, waarin de werkdruk snel<br />
kan oplopen, is de samenwerking in het projectteam volgens<br />
Abbes erg belangrijk. “De versnelde aanpak is voor alle partijen<br />
nieuw, dus moet je elkaar helpen bij problemen, elkaar erop<br />
aanspreken als iets fout gaat en je kwetsbaar durven opstellen;<br />
open en helder communiceren.” De spoedaanpakprojecten<br />
leveren dan ook kansen op voor de nieuwe marktbenadering<br />
van Rijkswaterstaat, gericht op het meer en beter gebruikmaken<br />
van de expertise, creativiteit en innovatiekracht van<br />
marktpartijen. “Traditioneel wordt een aannemer geprikkeld<br />
om met meerwerk op de proppen te komen, maar voor de<br />
spoedaanpak hebben we een bonusconstructie ontwikkeld om<br />
minderwerk te stimuleren”, vult Schouwstra hierop aan.<br />
Innovatieve oplossingen<br />
Een versnelde en kwalitatief hoogwaardige aanpak van<br />
fileknelpunten, niet alleen in de besluitvorming van het project,<br />
maar ook in de uitvoering ervan. Dat is het ambitieuze doel<br />
van de spoedaanpak, die daarmee de praktijktoets is van<br />
de breed gedragen politieke wens om ruimtelijke projecten<br />
in Nederland sneller én beter op te zetten en aan te pakken.<br />
“Dat hebben we in de praktijk ook gerealiseerd, mede dankzij<br />
creatieve en innovatieve oplossingen van aannemers”,<br />
stelt Abbes vast. Als voorbeeld noemt ze het project A12<br />
Gouda-Woerden, een spoedaanpakproject waarvan zij<br />
de projectleider is. “Het gaat hier om de aanleg van een<br />
extra rijstrook die in korte tijd gerealiseerd en opengesteld<br />
moet worden. De wegverbreding wordt op de middenberm<br />
aangebracht. De grondcondities zijn hier echter dusdanig<br />
slecht dat het aanleggen van een nieuwe fundering voor<br />
het extra asfalt veel meer tijd zou gaan kosten dan gedacht.<br />
We hebben de aannemer gevraagd om na te denken over<br />
alternatieve oplossingen. Deze kwam met het voorstel de<br />
fundering van de bestaande onderhoudsstrook aan de kant<br />
van de middenberm optimaal te benutten. Op die manier<br />
maken we gebruik van bestaand asfalt en is voor de strook<br />
nieuw asfalt geen nieuwe fundering nodig. Een innovatieve<br />
uitvoeringsmethode waardoor de aannemer verwacht de<br />
wegverbreding hier een kleine twee jaar eerder op te leveren<br />
dan gepland.”<br />
Duidelijkheid<br />
Niet alleen een betere samenwerking met marktpartijen<br />
biedt kansen voor snellere projectuitvoering. Ook in de communicatie<br />
met omwonenden en andere belanghebbenden<br />
bij de spoedaanpakprojecten liggen mogelijkheden voor<br />
versnelling. “Onder de Crisis- en Herstelwet is de duur van<br />
een beroep tegen een tracébesluit bij de Raad van State<br />
teruggebracht van anderhalf naar een half jaar”, vertelt Abbes.<br />
“Maar juist door die nieuwe wetgeving heb ik als projectleider<br />
veel meer uit te leggen aan de mensen in de omgeving van<br />
mijn projecten. Dan kom je er achter dat bezwaren van<br />
omwonenden en beroepsprocedures van belanghebbenden<br />
vaak voortkomen uit onwetendheid. Onder meer doordat wij<br />
het niet duidelijk genoeg hebben uitgelegd of niet voldoende<br />
open en transparant geweest zijn. Ik heb nu veel meer<br />
contact met mensen in de projectomgeving en denk dat ik<br />
veel duidelijker geworden ben in de communicatie.”<br />
Parallel schakelen<br />
Een andere belangrijke component van de spoedaanpak<br />
voor het versnellen van de projectuitvoering is het parallel<br />
schakelen van planstudie en realisatie, daar waar dat<br />
mogelijk is. “Voor diverse werkzaamheden hoeven we niet<br />
te wachten tot de planstudie is afgerond”, legt Schouwstra<br />
uit. “Bijvoorbeeld omdat die werkzaamheden niet onder het<br />
tracébesluit of het wegaanpassingsbesluit vallen. Als je dat<br />
goed communiceert met de aannemers en ook goed uitlegt<br />
aan omwonenden, kan dat zonder problemen veel tijdwinst<br />
opleveren. Ruis in de communicatie en onduidelijkheid in de<br />
samenwerking zijn de grootste oorzaken van vertragingen.<br />
Daarom stoppen we zoveel energie in de samenwerking<br />
met marktpartijen en de relatie met omwonenden. Voor de<br />
projectomgeving moet het in ieder geval duidelijk worden<br />
dat Rijkswaterstaat, en ook de mensen die de projecten voor<br />
ons uitvoeren, niet onderdeel zijn van het probleem, maar<br />
van de oplossing.”<br />
Hoge werkdruk<br />
De spoedaanpak van dertig fileknelpunten in Nederland<br />
is volop in uitvoering en Schouwstra is tevreden met de<br />
gang van zaken en resultaten tot nog toe. “Maar ik wil ook<br />
benadrukken hoeveel inzet het vergt van de mensen die<br />
bij de projectuitvoeringen betrokken zijn. Dat aannemers<br />
7x24 uur werken, is meer regel dan uitzondering. En ook de<br />
projectteams maken regelmatig lange dagen. Ik vraag me<br />
dan ook af wat sommige weggebruikers bezield om zich<br />
agressief te gedragen tegen wegwerkers die gewoon hun<br />
werk doen!? Met deze spoedaanpak boeken we immers<br />
drie keer winst: de wegwerkzaamheden zijn sneller klaar, de<br />
files worden minder en de enorme vertraging en daarmee<br />
filekosten nemen af.”<br />
Op 30 augustus dit jaar ging voor het zeventiende<br />
spoedaanpakproject A2 Maasbracht-Geleen de schop de<br />
grond in, terwijl op 15 november jongstleden het tweede<br />
afgeronde spoedaanpakproject A9 Holendrecht-Diemen<br />
door minister Schultz van Haegen van Infrastructuur en<br />
Milieu officieel werd geopend. “Onze ambitie is nog steeds<br />
om in mei 2011 dertig wegaanpassingsbesluiten, dertig<br />
schoppen in de grond en tien openstellingen gerealiseerd<br />
te hebben”, onderstreept Schouwstra. “Daarvoor liggen we<br />
nog steeds op schema.”<br />
vriendendiensten<br />
kraamzorg<br />
| goed voor elkaar |<br />
gezond<br />
iza.nl<br />
wachtlijst<br />
bemiddeling<br />
Daarom kiezen voor IZA. Vanwege de betrouwbaarheid,<br />
de betrokkenheid en de goede service. Vanwege de ruime<br />
vergoedingen tegen een scherpe premie en het extra voordeel<br />
dankzij de collectieve verzekering. Maar zeker ook de<br />
‘Vriendendiensten’; ledenvoordelen van IZA die het leven<br />
leuker en makkelijker maken. Kijk voor meer informatie op<br />
www.iza.nl/vriendendiensten<br />
14 november 2010 november 2010 15<br />
internet<br />
consult<br />
extra veel<br />
voordeel op<br />
brillen en<br />
lenzen<br />
premie<br />
voordeel<br />
plan<br />
gezond<br />
werken<br />
test<br />
regie op<br />
je BMI
Waterbouw 2.0<br />
Waterkeringen beschermen ons land langdurig tegen overstromingen en wateroverlast.<br />
Een veilig gevoel. Maar voor hoe lang? Onze aanpak: inrichten en beheren mét water,<br />
waarin we functies blijven combineren met nattigheid, de mens anders omgaat met water-<br />
veiligheid en bestuurders op een andere manier gaan kijken. Hierbij zijn de adviseurs van<br />
Oranjewoud dagelijks bezig met de vertaling van ideeën naar leefbaarheid, beheerste risico’s<br />
en vernieuwende oplossingen. Ons uitgangspunt?<br />
Werken in een wereld vol mogelijkheden!<br />
Zullen wij een handje helpen?<br />
Het vinden van het juiste personeel is<br />
vaak een hele klus.<br />
Almere<br />
Laat onze jarenlange kennis en ervaring<br />
op het gebied van werving en selectie u<br />
helpen bij het vinden van professionele,<br />
fl exibele arbeid.<br />
uitzenden • detacheren • werving en selectie<br />
Assen<br />
Capelle a/d IJssel<br />
Deventer<br />
Geleen<br />
Rivierdijk 759 • Sliedrecht • Tel. 0184-412242 • www.nauticjobs.nl<br />
Goes<br />
Heerenveen<br />
Oosterhout<br />
www.oranjewoud.nl<br />
Rijkswaterstaat<br />
Award voor<br />
Winterpave<br />
Winterpave, van Dura Vermeer, heeft<br />
de Rijkswaterstaat Award 2010 gewonnen<br />
in de categorie Innovatie. Onder de noe-<br />
mer Winterpave heeft Dura Vermeer<br />
het verwerkingsproces van asfalt zo<br />
aangepast dat het mogelijk is om te<br />
asfalteren onder moeilijke weersomstandigheden,<br />
zoals onder het vriespunt.<br />
Hierdoor zijn tijdelijke (nood)reparaties in<br />
vriesperioden niet meer nodig.<br />
In februari van dit jaar heeft Dura Vermeer<br />
Infrastructuur Zuid West in opdracht van<br />
Rijkswaterstaat onder winterse omstandigheden<br />
een ZOAB deklaag op de A58<br />
aangebracht. De proef bewees dat Winterpave<br />
het mogelijk maakt om ZOAB zonder kwali-<br />
teitsverlies onder het vriespunt aan te<br />
brengen. Daardoor kent Winterpave slechts<br />
eenmalige kosten van aanleg en eenmalige<br />
verkeershinder.<br />
Innovatiemanager Laurens Smal van Divisie<br />
Infra van Dura Vermeer ontving de Award uit<br />
handen van Directeur-Generaal Jan Hendrik<br />
Dronkers van Rijkswaterstaat tijdens de<br />
RWS Marktdag 2010. De Award is een<br />
onderscheiding voor opdrachtnemers uit de<br />
grond -, weg- en waterbouw die een bijzondere<br />
prestatie hebben geleverd en wordt jaarlijks<br />
uitgereikt.<br />
Meer informatie:<br />
www.duravermeer.nl<br />
Actueel<br />
Klaar voor de nieuwe CE normering voor<br />
geleiderail in 2011<br />
De constructie van een geleiderail of<br />
afschermingsvoorziening moet vol-<br />
doen aan de eisen, die zijn vastgelegd<br />
in NEN-EN 1317 deel 1 tot en met<br />
6. Die vormen op hun beurt het<br />
referentiekader voor CE-markering,<br />
zoals in de EN 1317 is vastgelegd.<br />
Uiterlijk in 2011 zijn fabrikanten<br />
van deze materialen verplicht al<br />
hun producten van dit keurmerk te<br />
voorzien.<br />
Vooruitlopend op de nieuwe CE nor-<br />
mering zijn dan ook de meest voorko-<br />
mende Europese type geleiderailcon-<br />
structies door Eurorail bv en de partner<br />
Peetz al reeds volgens deze nieuwe<br />
normen getest, gefabriceerd en geplaatst.<br />
Sinds 1978 is Eurorail bv gespecialiseerd<br />
in het leveren en plaatsen van geleiderail-<br />
constructies en is het bedrijf de laatste<br />
jaren tevens een vraagbaak geworden<br />
voor besteksschrijvers en wegbeheerders<br />
voor wat betreft de keuze en<br />
toepassingsmogelijkheden voor geleiderailconstructies.<br />
Meer informatie:<br />
www.eurorail.nl<br />
Milieuvriendelijk strooien<br />
Het Nederlandse dooimiddel Lotux Defrost is niet schadelijk voor mens, dier,<br />
materiaal en milieu. Het product bestaat uit dooivlokken die volgens de fabrikant<br />
30x sneller en 5x langer werken dan pekel. Door de lange werkingsduur van<br />
24 tot 45 uur zijn de vlokken geschikt voor preventief gebruik. Ook fietspaden,<br />
bruggen en trappen zijn geschikt voor gebruik van Lotux Defrost. Volgens de<br />
fabrikant blijft het product zelfs tijdens de meest strenge winters (-50 graden<br />
Celsius) werkzaam.<br />
Daarnaast is het niet schadelijk voor<br />
materialen zoals (gelakte) metalen, beton<br />
en wegen en blijft de vegetatie in leven.<br />
Hierdoor is Lotux Defrost geschikt voor<br />
omgevingen waar pekel en ureum niet te<br />
gebruiken zijn vanwege corrosievorming.<br />
De kosten per kilo zijn hoger dan van<br />
andere dooimiddelen, maar dat wordt<br />
volgens de fabrikant gecompenseerd<br />
door de besparing op arbeid, het aantal<br />
strooibeurten en de kostenbesparing<br />
door schade aan materialen.<br />
Meer informatie:<br />
www.lotux-defrost.com<br />
november 2010<br />
17
Rijkswaterstaat schroeft voorraad strooizout op met 30.000 ton<br />
Zoutloket nu alleen nog bij crisissituatie<br />
Tekst: Astrid Melger<br />
Sneeuw, sneeuw en nog eens sneeuw. Het leek wel of<br />
er geen einde aan kwam. Vorig jaar was niet alleen<br />
de koudste winter sinds 1996, maar ook nog eens<br />
een hele lange winter met de meeste sneeuwdagen sinds<br />
1979 (bron: KNMI). Het begon op 17 december met fikse<br />
sneeuwval en er volgden kort op elkaar nog een aantal dagen<br />
met sneeuw. En wanneer het sneeuwt of vriest, betekent dat<br />
strooien. De gladheidbestrijders komen dan in actie. Vlak voor<br />
de kerst van 2009 is er ontzettend veel gestrooid. Er is zelfs<br />
een keer op één dag 20.000 ton zout door Rijkswaterstaat<br />
over het wegennet verspreid. In een gemiddeld jaar gebruikt<br />
Rijkswaterstaat 70.000 ton zout. Vorig jaar was dat 191.000<br />
ton. Rinse Nieuwsma is medewerker gladheidbestrijding<br />
bij Rijkswaterstaat en onder andere verantwoordelijk voor<br />
de inkoop van strooizout. Hij vertelt dat over het algemeen<br />
de gladheidbestrijding goed georganiseerd is, maar dat de<br />
winter in 2009-2010 wel extreem was. “In een winter als<br />
afgelopen jaar zijn we met man en macht bezig om de wegen<br />
begaanbaar te houden.”<br />
Het zouttekort van vorige winter ligt nog vers in ons geheugen.<br />
Gemeenten die badzout op de straten strooiden en wegbeheerders die<br />
van plan waren wegen af te sluiten. De winter staat weer voor de deur.<br />
Rijkswaterstaat hoopt met 30.000 ton extra zout en verbeterde contrac-<br />
ten met leveranciers problemen te voorkomen.<br />
Zoutloket<br />
Nieuwsma: “Vlak na de kerst constateerden wij dat de<br />
leveranciers van strooizout niet konden voldoen aan de<br />
vraag. Begin januari zijn daarom het nationaal zoutloket en<br />
negen regionale zoutloketten in het leven geroepen. Bij die<br />
regionale loketten werd gekeken waar de nood het hoogst<br />
was en indien nodig werd het zout (her)verdeeld, Regionale<br />
verzoeken konden in geval van nood opgeschaald worden<br />
naar het nationale zoutloket. Die heeft verzoeken om<br />
strooizout voor de belangrijkste wegen en calamiteitenroutes<br />
in alle gevallen kunnen honoreren. Nieuwsma vertelt dat het<br />
eigenlijk de bedoeling was dat andere wegbeheerders ook<br />
hun zoutvoorraad in zouden brengen, maar dat is in de praktijk<br />
niet gebeurd. “Uiteindelijk is alleen vanuit Rijkswaterstaat<br />
zout ingebracht.” Ongeveer 35.000 ton is doorgeleverd aan<br />
andere wegbeheerders als de provincies en 162 gemeenten.<br />
Toch bleek het op een gegeven moment even kritisch<br />
te worden. Begin februari beschikte Rijkswaterstaat nog<br />
maar over 10.000 ton strooizout en de leveringen werden<br />
18 november 2010 november 2010 19
steeds onzekerder. Nieuwsma: “De toenmalige minister van<br />
Verkeer en Waterstaat, Camiel Eurlings, heeft toen bepaald<br />
dat Rijkswaterstaat het beschikbare zout voorlopig voor het<br />
hoofdwegennet moest aanwenden.<br />
Extra zout<br />
Maar wat als we nu weer zo’n lange of heel strenge winter<br />
krijgen? Nieuwsma: “Naast de standaard voorraad van<br />
60.000 ton zout, hebben we nu ook extra een strategische<br />
voorraad van 30.000 ton aangelegd. Die ligt opgeslagen<br />
in loodsen in Valkenburg (ZH). Over de inrichting van een<br />
nationaal zoutloket zijn we in overleg met de verschillende<br />
wegbeheerders, maar er is nog niets geformaliseerd. We<br />
zullen bijvoorbeeld zorgvuldig afspraken met elkaar moeten<br />
maken over de criteria die we hanteren bij de (her)verdeling<br />
van zout in tijden van schaarste. Welke weg wel en welke<br />
niet? Net als Rijkswaterstaat hebben ook de overige<br />
wegbeheerders een les geleerd van afgelopen winter. “Veel<br />
gemeenten hebben nu al extra zout ingekocht.”<br />
Meer opleiding<br />
Nieuwsma vindt wel dat uiteindelijk door die extreme winter<br />
de samenwerking tussen alle partijen is verbeterd. Hij vertelt<br />
dat het opleidingstraject naar aanleiding van wat er vorig jaar<br />
is gebeurd, wordt aangepast. De 80 gladheidcoördinatoren<br />
van Rijkswaterstaat volgen nu samen met coördinatoren<br />
van andere wegbeheerders een cursus. “De opleiding wordt<br />
uniform voor alle wegbeheerders. Zo is er veel aandacht voor<br />
het gebruik van alternatieve dooimiddelen, verschillende<br />
wegdekken, inzet van materieel en wordt er meer ingespeeld<br />
op weerinvloeden.” De vernieuwde opleiding zal in<br />
samenwerking met het CROW (het nationale kennisplatform<br />
voor infrastructuur, verkeer, vervoer en openbare ruimte)<br />
worden gegeven. Nieuwsma vertelt dat er onlangs nieuwe<br />
contracten zijn afgesloten met drie zoutleveranciers, te<br />
weten Eurosalt, ESCO/Frisia en Rasenberg Wegenbouw. De<br />
contracten met leveranciers zijn aangescherpt wat betreft<br />
levertijden en boetes bij het niet nakomen van gemaakte<br />
afspraken.<br />
Nieuwsma benadrukt dat iedere wegbeheerder wel zelf<br />
verantwoordelijk is en blijft voor de gladheidbestrijding.<br />
“Iedereen moet zijn eigen zaakjes voor elkaar hebben en<br />
dus de juiste mensen en het juiste materieel beschikbaar<br />
hebben.”<br />
Schade wegdek<br />
Vorig jaar was er ook veel schade aan het wegdek. Heeft<br />
het type strooizout daar nog invloed op? “Nee, we strooien<br />
hier al jaren met natriumchloride. Dit heeft nagenoeg geen<br />
nadelige gevolgen voor het wegdek. Alternatieven zijn veel<br />
schaarser en dus ook veel duurder. Die gebruiken we alleen<br />
bij calamiteiten. De afgelopen winter is op een gegeven<br />
moment gestrooid met alternatieve middelen als zand en<br />
pekel. Dit zijn prima alternatieven voor dicht asfaltbeton. De<br />
‘De contracten met leveranciers<br />
zijn aangescherpt’<br />
20 november 2010<br />
‘Ongeveer 35.000 ton is<br />
doorgeleverd aan andere<br />
wegbeheerders als de<br />
provincies en 162 gemeenten’<br />
gemeente Etten-Leur bestrooide de straten met lavendelbadzout,<br />
omdat er niets anders voor handen zou zijn .”<br />
Maar is het zoutloket nu een blijvertje? “Nou, als er zich<br />
weer een crisissituatie voordoet, profiteren we zeker van de<br />
ervaring van het afgelopen jaar. Of het zoutloket standaard<br />
wordt ingesteld aan het begin van elke winter is nu nog<br />
onderwerp van gesprek. Het is een scenario dat we voor nu<br />
in de la hebben liggen, maar pas gebruiken als dat nodig is.”<br />
Uitbesteden?<br />
Onlangs heeft het Havenbedrijf Rotterdam de gladheidbestrijding<br />
uitbesteed. Volgens Nieuwsma geen vreemde<br />
ontwikkeling, maar niet iets wat op korte termijn bij<br />
Rijkswaterstaat te verwachten is. “Na afgelopen winter<br />
is nog maar weer eens duidelijk geworden dat we bij<br />
zo’n essentiële taak de risico’s zo veel mogelijk dienen<br />
te beperken. Daar waar mogelijk schakelen we de markt<br />
uiteraard wel in. Aannemers en transportbedrijven zijn voor<br />
dit werk essentieel, want zij leveren de voertuigen met<br />
chauffeurs die bij nacht en ontij onze wegen begaanbaar<br />
houden. Het materieel, zoals schuivers en strooiers, en het<br />
zout blijven in beheer van Rijkswaterstaat.“<br />
Nieuwsma stelt tot slot dat het goed is dat we zo’n strenge<br />
winter hebben gehad. “De gladheidbestrijding heeft enorm<br />
veel aandacht gehad. We weten nu weer voor wie en waarom<br />
we het doen.”<br />
Vóór verkeersveiligheid, tégen verkeerslawaai<br />
Eurorail BV voor: Geleiderail, stalen duikers en geluidsschermen<br />
Meer en meer worden wegbeheerders op verzoek uitgebreid geadviseerd en geïnformeerd over de juiste toepassing<br />
van de bovenstaande constructies en bijgestaan bij de besteksomschrijving van de projecten. De constructies worden<br />
uitsluitend door ISO genormeerde fabrikanten geleverd en alleen door eigen, VCA* gecertificeerde monteurs<br />
geplaatst. Voor aanvullende informatie, bezoek de website: www.eurorail.nl<br />
HeT GlAdHeIdMeldSySTeeM<br />
In de optimale situatie wordt er alleen gestrooid als het<br />
daadwerkelijk glad wordt. Er zit ongeveer twee tot drie uur<br />
tussen de beslissing om te gaan strooien en het tijdstip<br />
waarop de wegen daadwerkelijk zijn gestrooid. Het<br />
gladheidmeldsysteem (GMS) is een landelijk netwerk van<br />
zo’n 300 meetstations. Het meest in het zicht springen de<br />
witte paaltjes met een bolletje, die langs de snelwegen<br />
staan. Dit zijn de zogenoemde weerhutten. Daarnaast<br />
bestaat een meetstation uit een wegkantkast en<br />
wegdeksensoren. Soms is er nog een camera, windmeter<br />
of sproeiinstallatie aan gekoppeld.<br />
Het GMS ondersteunt de gladheidcoördinatoren in het<br />
nemen van een strooibeslissing. Het GMS geeft actuele<br />
gegevens over de wegdekconditie zoals temperatuur,<br />
vochtigheid en het zout dat eventueel nog op de weg ligt<br />
van een eerdere strooibeurt. Daarnaast kunnen de lokale<br />
windrichting en –snelheid worden weergegeven of een<br />
foto van de wegdeksituatie. Met deze gegevens kan het<br />
GMS het ontstaan van verschillende soorten gladheid<br />
zoals bevriezing en condensatiegladheid onderscheiden.<br />
Met deze gegevens en weersvoorspellingen beslist de<br />
gladheidcoördinator om wel of niet te strooien.<br />
Eurorail BV<br />
Postbus 62<br />
8060 AB Hasselt<br />
Tel.: 038 - 477 3340<br />
Fax: 038 - 477 2594<br />
info@eurorail.nl<br />
www.eurorail.nl
Het is najaar en het stormt. De regen klettert zonder ophouden<br />
tegen de ramen. Op de radio klinken berichten over wateroverlast<br />
in België en verschillende kleine en grote incidenten in ons eigen<br />
land. Het is lekker om thuis te zijn, met een kop thee en een pak koekjes en zo meteen een glas wijn. Niemand<br />
maakt zich echt druk over een mogelijke overstroming. Nou ja, een enkele man of vrouw van het waterschap<br />
die afwacht of er in de komende nacht beperkte dijkbewaking wordt ingesteld en de beheerder van de<br />
stormvloedkering checkt of zijn pieper en zijn telefoon wel aan staan. Zijn de 6 miljoen Nederlanders die<br />
onder de waterspiegel leven zich bewust van waterveiligheid?<br />
Recentelijk werd in Zeeland een klein feestje gevierd; de 200ste kilometer dijkverbetering langs Ooster-<br />
en Westerschelde was gereed. Nog 125 kilometer te gaan en dan is dat klusje ook weer klaar. Ook werd<br />
gevierd dat de eerste cluster vooroeverbestorting van 1,1 miljoen ton steen gereed was. Het bescheiden<br />
feestje werd gevierd in het watersnoodmuseum in Ouwerkerk. Meteen werd duidelijk waarom we dit soort<br />
dingen doen. Het museum is gevestigd in vier caissons die in 1953 gebruikt zijn om een stroomgat te dichten.<br />
Het is een prachtig monument voor de 1853 slachtoffers van de ramp en het vertelt beter en indringender<br />
dan 100 beleidsnota’s dat waterveiligheid in Nederland iedere dag weer een issue is.<br />
Toevallig was er die dag een bezoek van een grote Amerikaanse delegatie aan Zeeland. Delegatieleider was<br />
senator Mary Landrieu van de staat Louisiana. In haar kielzog een gezelschap van 45 personen waaronder<br />
de Deputy Assistant Secretary of the Army Civil Works, de heer Rock Salt. Het gezelschap had geen verdere<br />
aansporing tot awarness of sense of urgency nodig. Hun ramp is nog maar vijf jaar terug. Buitengewoon<br />
leergierig zijn ze. The Dutch zijn hun grote voorbeeld. Niet dat we ze kunnen leren hoe een dijk of een<br />
constructie gebouwd wordt, nee dat kunnen ze zelf ook wel, en sneller ook. Wel hoe je beheer en onderhoud<br />
doet, hoe waterveiligheid in wetten verankerd wordt en hoe geld op tafel komt om veiligheid te realiseren.<br />
Veel kansen voor het Nederlandse bedrijfsleven dus en veel Dutch pride!<br />
De Nederlandse hoogwaardigheidsbekleders en de senator legden de laatste steen van de 200 kilometer<br />
dijkverbetering in de Zeeuwse dijk terwijl de wind gierde en de golven klotsten. Mooier weer had het niet<br />
kunnen zijn.<br />
Hans van der Togt<br />
Directeur Water en Scheepvaart Zeeland<br />
en Voorzitter VWAR<br />
Column<br />
Hans van der Togt<br />
Herfststorm<br />
Asfaltweg als<br />
energiebron<br />
Duurzame energievoorziening is niet meer weg te denken uit de samenleving. De inzet van<br />
duurzame energiebronnen wordt steeds belangrijker. Ooms speelt hier op in met Road Energy<br />
Systems, waarbij energie uit asfalt kan worden geëxploiteerd. Het idee is simpel: plaats leidingen<br />
in een asfaltweg en sluit die aan op een warmtekoudeopslag. Daarmee koel en verwarm je de<br />
naastliggende gebouwen en hou je de weg in de winter vorstvrij.<br />
Road Energy Systems bestaat uit een asfaltzonnecollector<br />
waarmee energie in de bodem gebufferd wordt. Deze<br />
energie wordt vervolgens via warmtepompen in de<br />
bebouwde omgeving gebracht. Hierdoor is het mogelijk gas te<br />
vervangen door thermische warmte. Of om kou uit het asfalt<br />
te benutten voor koeling van gebouwen. Marcel Roozendaal,<br />
projectmanager bij Ooms Avenhorn Groep legt uit dat het<br />
voordeel hiervan is dat het verbruik van fossiele brandstoffen<br />
vermeden wordt en dat de CO 2 uitstoot afneemt. “Road Energy<br />
Systems zorgt voor regeneratie van energie in de bodem, zodat<br />
er een duurzame temperatuur/energiebalans ontstaat bij gebruik<br />
van de warmtekoudeopslag bij gebouwen.”<br />
Langere levensduur<br />
De projectmanager vertelt dat Road Energy Systems verder zorgt<br />
voor een verlenging van de levensduur van de asfaltconstructie.<br />
“De asfaltzonnecollector zit er als een tussenlaag van zo’n vijf à<br />
zes centimeter tussenin en bestaat uit een versterkend raster.<br />
Het is onverbrekelijk verbonden en vormt één geheel met de<br />
totale asfaltconstructie.” Daarnaast is het systeem in te zetten als<br />
milieuvriendelijke sneeuw- en gladheidbestrijding. Roozendaal:<br />
“Dit draagt bij tot persoonlijke veiligheid en logistieke continuïteit.<br />
Een vroegtijdige ontmoeting van initiatiefnemers van duurzaam<br />
gebouwde omgeving met deze volwassen en bewezen<br />
energietechniek in de infrastructuur biedt kansen voor mens,<br />
milieu en maatschappij.”<br />
Terug verdienen<br />
Maar hoeveel woningen heb je nou nodig om zo’n project te<br />
kunnen financieren? Roozendaal: “Je moet dan denken aan een<br />
gebouwoppervlak van zo’n 10.000 m 2 . De initiële investeringen<br />
zijn hoger dan bij een normale warmtevoorziening. Het is een<br />
duurzame installatie en dan heb je het over tien tot twaalf procent<br />
hogere stichtingskosten. Die zul je terug moeten verdienen in<br />
een bepaalde terugverdientijd. Die kan variëren tussen de acht<br />
en vijftien jaar.” Volgens de projectmanager is er veel vraag naar<br />
deze oplossing. “Deze oplossing geeft 50 procent CO 2 reductie,<br />
daarnaast beheers je de woonlasten van bewoners en lever je<br />
meer comfort.”<br />
Demonstratieproject<br />
In 2003 is het nieuwe hoofdkantoor van Ooms te Scharwoude<br />
met energiezuinige concepten uitgevoerd. Road Energy Systems<br />
was hier onderdeel van. Dit project fungeert als monitoringobject<br />
met als doel het optimaliseren van de samenhang tussen het<br />
gebouw, de bronnen en de asfaltzonnecollector. Concreet heeft<br />
dit geleid tot een optimale regelstrategie en daarnaast specifieke<br />
ervaring met gladheidsbestrijding. De inmiddels bereikte<br />
energiebesparing is 55 procent.<br />
22 november 2010 november 2010 23
Actueel<br />
Kennis centraal op InfraTech 2011<br />
Van 11 t/m 14 januari 2011 verzamelt de infrabranche zich in Ahoy Rotterdam<br />
voor InfraTech 2011. Naast diverse producten en diensten, wordt er ook veel<br />
aandacht besteed aan een kennisprogramma. In samenwerking met CURNET<br />
en overheden worden vrij toegankelijke bijeenkomsten georganiseerd in het<br />
InfraTheater.<br />
Daarnaast trakteert CROW bezoekers aan<br />
de beurs op een seminarprogramma in het<br />
congres- en vergadercentrum tijdens de<br />
CROW Infraweek en organiseert zij informatiebijeenkomsten<br />
over de nieuwe RAW<br />
Standaard Bepalingen. Tot slot delen<br />
young professionals hun creativiteit in de<br />
finale van de InfraTour en worden speciaal<br />
voor een selecte groep middelbare<br />
scholieren rondleidingen verzorgd op de<br />
InfraOnderwijsdag.<br />
Discussieer mee<br />
CURNET stelt in overleg met opdrachtgevers<br />
het programma van het Infra-<br />
Theater samen. Dagelijks vinden onder<br />
leiding van een dagvoorzitter ronde<br />
tafelgesprekken plaats met inspirerende<br />
gastsprekers. Bezoekers kunnen live<br />
naar deze gesprekken kijken, luisteren<br />
en over de diverse onderwerpen mee<br />
discussiëren. Elke beursdag staat een<br />
ander thema centraal:<br />
• Dinsdag: Dag van het onderwijs -<br />
Maak werk van je loopbaan!<br />
• Woensdag: Dag van innovatie, kennis<br />
en kunde - Het MKB als innovatiemotor<br />
• Donderdag: Dag van de keten - Over<br />
rollen en relaties<br />
• Vrijdag: Dag van de klant - Eindgebruiker<br />
zijn we allemaal<br />
Bezoek de CROW Infraweek<br />
Tijdens InfraTech brengt CROW de<br />
nieuwste ontwikkelingen in de infra in<br />
zeven symposia onder de aandacht van<br />
de bezoeker:<br />
• Professioneel aanbesteden<br />
• Wegbeheer<br />
• Asfaltontwikkelingen<br />
• Beton, in samenwerking met het<br />
Cement&BetonCentrum<br />
• Verkeersmaatregelen bij werk in<br />
uitvoering<br />
• Specificeren op basis van Systems<br />
Engineering<br />
• Blijvend Vlakke Wegen<br />
Bezoekers kunnen zich separaat voor deze<br />
symposia inschrijven die plaatsvinden in<br />
het Congres- en Vergadercentrum van<br />
Ahoy.<br />
InfraTech Innovatieprijs<br />
Tot eind oktober kon de volledige<br />
infrabranche, jong en oud, bedrijf of<br />
student, een inzending insturen voor de<br />
InfraTech Innovatieprijs 2011. Maar liefst<br />
29 bedrijven hebben aan deze oproep<br />
gehoor gegeven en een poster ontwikkeld<br />
van hun innovatie. Het gaat hierbij om<br />
recent uitgevoerde projecten, nog in<br />
ontwikkeling zijnde plannen of een volledig<br />
out-of-the-box concept.<br />
Een jury, onder leiding van Bouwend<br />
Nederland, zal alle inzendingen beoordelen.<br />
De genomineerden voor de prijs<br />
worden in december bekendgemaakt.<br />
Voor de Cobouw Publieksprijs kunnen<br />
vakprofessionals binnenkort zelf hun stem<br />
uitbrengen.<br />
De inzendingen voor de InfraTech Innovatieprijs<br />
zijn tijdens de beurs te bewonderen<br />
in de Kennis- en innovatieplaza.<br />
Meer informatie:<br />
www.infratech.nl.<br />
november 2010<br />
25
Ultradunne (geluidreducerende) asfalt-<br />
deklagen voor winterschade onderhoud<br />
en regulier onderhoud.<br />
Novachip tegen<br />
winterschade<br />
Nederland stelt steeds hogere kwaliteitseisen aan asfaltdeklagen. En terecht, in een land waar<br />
zoveel kilometers aan asfalt ligt. Er wordt daarom ook veel onderzoek gedaan naar de verbetering<br />
van de deklagen en er zijn een aantal interessante innovatieve producten op de markt. Novachip<br />
en Microville op ZOAB bijvoorbeeld, ultradunne asfaltdeklagen met een zeer lange levensduur.<br />
Bovendien zijn deze lagen na aanbrengen snel berijdbaar, waardoor er sprake is van minimale<br />
overlast. Dé perfecte producten om winterschade mee te bestrijden!<br />
Novachip Holland past deze ultradunne overlagingen reeds<br />
jaren toe op verschillende projecten. Sinds 1995 is er door<br />
Novachip Holland al circa 6.000.000 m 2 aangebracht. De<br />
deklagen worden aangebracht met geavanceerde, speciaal<br />
voor deze producten ontwikkelde verwerkingsmachines, die de<br />
bitumenemulsie en het asfaltmengsel in één werkgang kunnen<br />
aanbrengen. Dit gebeurt met een gemiddelde snelheid van<br />
10 tot 20 meter per minuut en een minimale breedte van 2,65<br />
meter. De deklagen zijn bovendien milieuvriendelijk, voldoen<br />
aan het Besluit Bodemkwaliteit, en zijn aan het einde van de<br />
levensduur volledig her te gebruiken.<br />
De ultradunne asfaltdeklagen bestaan uit een dunne laag<br />
steen- en bitumenrijk warm asfalt, ingebed en verankerd in een<br />
relatief dikke, ononderbroken laag polymeergemodificeerde<br />
bitumenemulsie. Ze zijn samengesteld uit de meest hoogwaardige<br />
bouwstoffen. Door de gepatenteerde samenstelling<br />
en door de jarenlange ervaring kan een zeer lange levensduur<br />
worden gegarandeerd. Hierbij blijft bovendien de stroefheid tot<br />
het einde van de levensduur op een voldoende en hoog niveau.<br />
Naast Novachip en Microville op ZOAB produceert Novachip<br />
Holland nog een aantal andere soorten ultradunne deklagen,<br />
zoals de standaard Microville, Safedress en Deciville.<br />
Novachip<br />
Novachip is een ultradunne overlaging, met de kwaliteiten van<br />
een asfaltdeklaag. De soorten 0/8 (met name voor stedelijk<br />
gebied) en 0/11 (met name voor buitengebied), met minimale<br />
laagdiktes van 15 tot 25 mm, worden voornamelijk aangebracht<br />
voor herstel van het dwarsprofiel, reparatie van oppervlakschade<br />
en voor verbetering van de stroefheid. De open textuur van<br />
Novachip resulteert in een hoge aanvangsstroefheid en<br />
vermindering van spat- en stuifwater. Het steenskelet bestaat<br />
uit steenslag 3. Hierdoor is de stroefheid ook op lange termijn<br />
gegarandeerd. De geluidreductie van Novachip kan, afhankelijk<br />
van de maximale korrelmaat, tot bijna 2dB(A) bedragen ten<br />
opzichte van standaard dicht asfaltbeton.<br />
Microville<br />
Microville wordt aangebracht in laagdiktes van 20 tot 30<br />
mm en heeft een holle ruimte van circa 20%. Het heeft een<br />
uitstekend waterbergend en -afvoerend vermogen, waardoor<br />
het bijdraagt aan de verkeersveiligheid tijdens en na hevige<br />
regenval. Bovendien levert de toepassing van Microville grote<br />
geluidreducties op, 4dB(A) bij een voertuigsnelheid van 50<br />
km/u. Het steenskelet van Microville bestaat uit electro-oven<br />
(staal)slakken met een polijstgetal van minimaal 60 en het<br />
bindmiddel is Sealoflex polymeergemodificeerd bitumen. Het<br />
is daardoor goed bestand tegen rafeling, scheurvorming en<br />
permanente deformatie, terwijl de stroefheid is gewaarborgd.<br />
Microville is daarom niet alleen geschikt voor toepassing<br />
binnen de bebouwde kom. Het is bijvoorbeeld ook uitstekend<br />
toepasbaar op auto(snel)wegen.<br />
Deciville<br />
Deciville is de semi-dichte variant van de Microville, welke een<br />
geluidreductie van bijna 4dB(A) geeft.<br />
Microville op ZOAB<br />
Microville op ZOAB is een duurzame onderhoudsmaatregel<br />
voor snel verouderde of beschadigde ZOAB deklagen. Het<br />
speciale procedé wat voor de reparatie of overlaging van de<br />
oude ZOAB wordt gebruikt, zorgt er voor dat de ZOAB zijn<br />
karakteristieke eigenschappen niet verliest (waterberging en<br />
verminderde splash en spray), tevens geeft het systeem een<br />
geluidsreductie van circa 5dB(A). De gemiddelde laagdikte van<br />
de Microville op ZOAB is 20 mm welke over de ZOAB maar ook<br />
als inlay toegepast wordt. Microville op ZOAB geeft de ZOAB<br />
constructie een levensduurverlenging van 7 tot 10 jaar.<br />
Safedress<br />
Safedress wordt geleverd met een maximale korrelgrootte van 6<br />
mm. De minimale laagdikte hiervan is 10 tot 15 mm, afhankelijk<br />
van het bestaande wegprofiel. Het wordt voornamelijk toegepast<br />
als alternatief voor de traditionele oppervlakbehandeling. Het<br />
heeft dezelfde voordelen: uiterst geringe laagdikte, snel aan<br />
te brengen, direct te berijden en budgettair concurrerend.<br />
Echter, met Safedress kan, in vergelijking met een traditionele<br />
oppervlakbehandeling, een geluidreductie behaald worden<br />
van meer dan 6dB(A) bij 50km/u. Omdat er geen los steenslag<br />
aanwezig is, treedt er geen ruitschade op. Door de wijze van<br />
aanbrengen is er geen vervuiling van aanliggende wegen.<br />
Bovendien is dit egale oppervlak ook aantrekkelijk voor<br />
langzaam verkeer zoals fietsers en skaters.<br />
Winterschade of Vorstschade<br />
Novachip kan preventief worden aangebracht op wegen met<br />
een dichte- of semidichte deklaag, die voor de winter al een<br />
lichte vorm van schade vertonen. Bij deklagen die tevens<br />
een geluidsreducerende functie hebben, kan de standaard<br />
Microville worden toegepast. Bij gestarte rafeling en/of<br />
oppervlakteschade bij ZOAB-wegdekken is Microville op<br />
ZOAB preventief toepasbaar. De geluidsreducerende én de<br />
waterafvoerende functie van de ZOAB-constructie blijft hierbij<br />
gewaarborgd. Voordeel van deze methode is het voorkomen<br />
van grote schades in de winterperiode en uitstel van ingrijpende<br />
reconstructies met een aantal jaren, voor een relatief geringe<br />
investering.<br />
Novachip en Microville op ZOAB kan men toepassen wanneer de<br />
schade in de winterperiode reeds heeft toegeslagen. Novachip<br />
en Microville op ZOAB kunnen namelijk in de winterperiode<br />
worden toegepast, wanneer de gevoelstemperatuur tot 0°<br />
Celcius is gedaald. Na het toepassen, als noodmaatregel, in<br />
deze winterse omstandigheden, voldoet de constructie weer<br />
direct voor de lopende winterperiode en kan duur onderhoud<br />
weer voor geruime tijd worden uitgesteld.<br />
Novachip Holland kan deze noodreparaties uitvoeren, omdat<br />
het systeem van het Novachip procedé zo uniek is. Door het<br />
sproeien van de speciaal gemodificeerde emulsie vlak voor<br />
de afwerkbalk (kleven en asfalteren in 1 werkgang) is men<br />
verzekerd van perfecte hechting van het nieuwe asfaltmengsel<br />
aan het oude asfalt. Bij het conventioneel overlagen, is deze<br />
hechting er namelijk onvoldoende en zal de nieuwe deklaag<br />
mogelijk in dezelfde winter weer loslaten. De extra voordelen<br />
van de toepassing van de Novachip en Microville op ZOAB bij<br />
winterschade of vorstschade, zijn de aantrekkelijke lage prijs en<br />
de hoge productiesnelheid.<br />
Kortom, Novachip en Microville op ZOAB zijn, zowel preventief<br />
als correctief, dé perfecte producten om de winterschade of<br />
vorstschade mee te bestrijden!<br />
www.novachip.nl<br />
26 november 2010 Advertorial<br />
Advertorial<br />
november 2010 27
Nederlandse waterbouwers<br />
hebben vertrouwen in de toekomst<br />
Tekst: Olav lammers<br />
De Nederlandse waterbouwers moeten flink in de handen gewreven hebben toen staatssecre-<br />
taris Joop Atsma op 4 november, tijdens het eerste Nationale Deltacongres in Scheveningen,<br />
bekend maakte dat het nieuwe kabinet volledig achter de Deltacommissaris staat. Ook de aan-<br />
kondiging dat hij de Deltawet zo snel mogelijk door de Kamer wil krijgen en het nieuwe kabinet<br />
achter het plan blijft staan om het Deltafonds vanaf 2020 jaarlijks met 1 miljard te vullen, moet de<br />
waterbouwers als muziek in de oren hebben geklonken.<br />
“In ieder geval doet het ons goed te constateren dat de<br />
nieuwe staatssecretaris al snel en goed in de materie is<br />
ingevoerd. Wij zullen al onze kennis en expertise aanbieden<br />
om de uitvoering van het Deltaprogramma zo goed en<br />
efficiënt mogelijk te laten verlopen”, zegt Frank A. Verhoeven,<br />
voorzitter van de Vereniging van Waterbouwers.<br />
Het gaat goed met de Nederlandse waterbouwsector. Dat<br />
bleek ook tijdens de Waterbouwdag 2010, die enkele dagen<br />
na het Nationale Deltacongres werd gehouden in Amersfoort.<br />
Internationaal wordt steeds meer aan de weg getimmerd<br />
en op nationaal gebied zijn tot de verbeelding sprekende<br />
projecten in uitvoering waar duizenden bezoekers uit binnen<br />
en buitenland op afkomen. Vooral de aanleg van de Tweede<br />
Maasvlakte trekt enorm veel bekijks. Maar ook projecten in<br />
het kader van ‘Ruimte voor de Rivier’, hebben de aandacht<br />
van menig ‘buitenland’.<br />
Visitekaartje<br />
“Deze projecten vormen het visitekaartje van de Nederlandse<br />
waterbouwers en maken dat onze positie over de grenzen<br />
heen alleen maar sterker wordt en we over een steeds sterker<br />
groeiend exportproduct beschikken, waar ook Nederlandse<br />
ingenieursbureaus die in de wereld voorop lopen, van<br />
kunnen profiteren”, aldus een tevreden Verhoeven, die zelf<br />
ook groepsdirecteur bij Boskalis is.<br />
Rollen omgekeerd<br />
Vervulden grote baggeraars als Van Oord en Boskalis<br />
voorheen meestal een onderaannemersrol voor grote civiele<br />
hoofdaannemers, de afgelopen tien jaar is die situatie<br />
steeds vaker omgekeerd en zijn zij hoofdaannemer. Volgens<br />
Verhoeven heeft dat vooral te maken met het feit dat grote<br />
havenontwikkelingen dermate risicovol zijn geworden dat<br />
grote aannemers daarmee gestopt zijn. “Wij hebben deze rol<br />
voor een belangrijk deel overgenomen. Een goed voorbeeld<br />
daarvan is de aanleg van de Tweede Maasvlakte waar wij<br />
voor meer dan een miljard aan werk hebben, waarvan voor<br />
ruim 200 miljoen naar civiele onderaannemers is gegaan<br />
voor de aanleg van wegen en kademuren.”<br />
Vier grote drivers<br />
Verhoeven ziet de toekomst van de Nederlandse<br />
waterbouwsector tamelijk rooskleurig in. Er zijn, internationaal<br />
gezien, vier grote drivers die op de wat langere termijn een<br />
positieve trend zullen geven. Zo is er een toenemende vraag<br />
naar energie en transport. Opkomende landen als India en<br />
China spelen daar een belangrijke rol in. Verhoeven: “Dat<br />
betekent een groeiende vraag naar olie en gas, steeds meer<br />
vraag naar pijpleidingen en dergelijke, maar ook de bouw van<br />
LNG-havens. Vervoer- en havenontwikkeling worden steeds<br />
belangrijker. Daarnaast is er een toenemende behoefte aan<br />
land in delta’s waar een tekort aan ruimte ontstaat. Kijk<br />
bijvoorbeeld naar Singapore en Dubai. Dat betekent dus<br />
meer opspuiten van land. En als vierde driver: de verdediging<br />
tegen water. Mede met het oog op de klimaatverandering,<br />
maar ook door bevolkingtoename in delta’s en toename van<br />
geïnvesteerd vermogen en aanverwante activiteiten, ontstaat<br />
een steeds grotere behoefte aan kustverdedigingswerken.“<br />
Internationale positie<br />
Als baggeraars behoren Boskalis en Van Oord samen met<br />
twee Belgische baggerondernemingen tot de wereldtop<br />
en pakken zij de grotere projecten aan. Chinese bedrijven<br />
zijn in opkomst, maar richten zich nog voornamelijk op de<br />
Chinese markt. Verhoeven denkt de vooraanstaande positie<br />
van Boskalis en Van Oord in de wereld zeker te kunnen<br />
vasthouden. “De concurrentie neemt weliswaar toe, maar wij<br />
denken onze positie zelfs nog verder te kunnen uitbouwen,<br />
28 november 2010 november 2010 29
want wij lopen duidelijk voorop wat betreft de meer<br />
gecompliceerde projecten, zoals ‘design en construct’ of<br />
grote projecten waarbij ecologie een belangrijke rol speelt.”<br />
Toename D&B contracten<br />
Verhoeven vertelt over hoe vroeger klanten ontwerpen tot in detail<br />
op de markt zetten. “Maar de laatste jaren zie je steeds meer dat<br />
de klant alleen een aantal hoofdeisen stelt aan de opdracht en<br />
ontwerp en uitvoering helemaal aan ons overlaat. Onze rol is dus<br />
breder, maar ook leuker geworden. Ons personeel kan daardoor<br />
het hele werk van begin tot eind meemaken. Die trend zet zich<br />
voort en in Nederland hebben wij daarmee met Rijkswaterstaat<br />
al veel ervaring opgedaan. Het mooie is dat je nu ziet dat ook<br />
steeds meer MKB-bedrijven binnen onze vereniging daar goed<br />
op inspelen en zelf ook meer te maken krijgen met design en<br />
build-contracten. Veel bedrijven nemen ook extra engineers<br />
in dienst. Wat dat betreft is een enorme verschuiving gaande<br />
omdat deze voorheen bij de overheid zaten.”<br />
Vrijheid<br />
Een goede ontwikkeling, zo vindt Verhoeven omdat dit in<br />
zijn algemeenheid meer vrijheid geeft voor beide partijen.<br />
“Een opdrachtgever die alles tot in detail voorschrijft, heeft<br />
vaak onvoldoende idee wat dat betekent voor uitvoering en<br />
materieel. Wanneer meer vrijheid geboden wordt aan de<br />
aannemer, zal dat in het algemeen leiden tot optimalisatie<br />
en goedkopere werkmethoden en dus ook een lagere prijs.<br />
Bovendien is er meer ruimte voor innovatie. Een project als<br />
de Tweede Maasvlakte laat dat duidelijk zien.”<br />
Zandsuppleties<br />
Verhoeven noemt ook de zandsuppleties langs de Nederlandse<br />
kust als voorbeeld waarbij het tot voor kort zo was dat<br />
suppleties in een bepaalde vastgestelde periode plaats<br />
moesten vinden en zijn beëindigd als het toeristenseizoen<br />
begon. “Als je de aannemer bijvoorbeeld de opdracht geeft<br />
in een periode van drie jaar een paar miljoen m3 zand te<br />
suppleren en het aan hem overlaat wanneer hij dat doet,<br />
kan hij dat zelf inplannen zodat het voor de opdrachtgever<br />
economisch aantrekkelijker zal worden.”<br />
Dergelijke contractvormen bieden ook een grote uitdaging voor<br />
afgestudeerde civiele ingenieurs die bij de waterbouwbedrijven<br />
komen werken. Zij mogen vaak direct mee naar een project<br />
en hebben daardoor veel meer feedback. “Dat is een enorme<br />
verrijking en het maakt het werken in de waterbouw een stuk<br />
aantrekkelijker voor jong-afgestudeerden. En die jongeren zijn<br />
hard nodig in onze sector.”<br />
Promotiebeleid sector<br />
Kijkend naar de toekomst en het vele werk wat op de<br />
sector afkomt, is de voorzitter van de Vereniging van<br />
Waterbouwers niet benauwd over de beschikbaarheid van<br />
voldoende personeel. “Onze vereniging voert een heel actief<br />
promotiebeleid. We gaan de scholen langs om de waterbouw<br />
onder de aandacht te brengen als een aantrekkelijke sector<br />
om later in te gaan werken. We gaan langs de basisscholen,<br />
middelbare scholen en HBO-instellingen. En in het kader van<br />
ecologie en waterbouw hebben wij in Delft en ook op andere<br />
universiteiten een flink aantal promotieplaatsen kunnen<br />
realiseren. Over de resultaten tot nu toe zijn we positief, te meer<br />
WATerbOuWprIjZeN OM belANGSTellING VOOr WATerbOuW Te WekkeN<br />
Rindert de Jong en Tim van Schooten van de TU Delft<br />
hebben met hun afstudeerscripties beiden de Waterbouwprijs<br />
2010 in de categorie Academisch gewonnen. De eerste<br />
prijs in de categorie HBO ging naar Joost Borgers van de<br />
Hogeschool Van Hall Larenstein. De prijzen werden tijdens<br />
de Waterbouwdag uitgereikt door Frank Verhoeven, voorzitter<br />
van de Vereniging van Waterbouwers.<br />
Elk jaar stelt de Vereniging van Waterbouwers studenten die<br />
afstuderen aan HBO of Technische Universiteit in de richting<br />
Waterbouwkunde (of aanverwante studierichtingen) in de<br />
gelegenheid hun afstudeerproject te laten meedingen naar<br />
de jaarlijkse Waterbouwprijs. Het doel van de prijs is om<br />
studenten te animeren bij deze vakgroep of studierichting af te<br />
studeren en op deze wijze belangstelling voor de waterbouw<br />
te wekken.<br />
Een jury beoordeelt de afstudeerprojecten op onder andere<br />
de innovativiteit van het afstudeerproject. Dat wil zeggen<br />
de mate waarin nieuwe elementen worden toegevoegd aan<br />
de bestaande kennis, de praktische toepasbaarheid van<br />
het resultaat van het afstudeerproject en multidisciplinaire<br />
benadering.<br />
Rindert de Jong won met zijn scriptie ‘Beheersen van extreme<br />
waterstanden in het IJsselmeer; een nieuw perspectief voor<br />
een veilig en klimaatbestendig IJsselmeergebied’. In het<br />
rapport worden creatieve maatregelen voorgesteld die de<br />
negatieve gevolgen van een waterstandverhoging in het<br />
IJsselmeer beperken, die zouden plaatsvinden als gevolg van<br />
een waterstandverhoging, zoals voorgesteld in het tweede<br />
Deltaplan van de commissie Veerman.<br />
Tim van Schooten won eveneens de eerste prijs met zijn<br />
afstudeerproject ‘Hydraulic mechanic cutting of rock’. In<br />
zijn rapport wordt voor een sleephopper de combinatie van<br />
hogedruk jetten en het snijden van gesteente bestudeerd.<br />
Met deze studie heeft Tim van Schooten de grenzen voor<br />
toepassing van een sleephopper niet alleen verlegd, maar ook<br />
de mogelijkheid geopend om de productie van dit werktuig in<br />
gesteente te verhogen.<br />
Op HBO-niveau was de studie van Joost Borgers de eerste<br />
prijswinnaar. Het project ‘De toetsbaarheid van het voorland’<br />
bestudeert de gevolgen van erosie van het voorland door<br />
golven en stroming, waarvan tot nu toe weinig bekend is. De<br />
Waterbouwprijsjury is van mening dat een beheerder met de<br />
bevindingen van deze studie zich op praktische wijze een<br />
eerste oordeel kan vormen over de veiligheidsstatus van het<br />
voorland.<br />
30 november 2010 november 2010 31
TeCHNeuT Of TeCHNOlOOG?<br />
“Noem uzelf, wanneer u zich voorstelt aan een bestuurder of<br />
(hoge) ambtenaar nooit meer techneut, maar technoloog. Je<br />
hebt het toch ook niet over een psycheut?!”<br />
Voormalig FME-voorman, Arie Kraaijeveld, thans voorzitter<br />
van het Netherlands Water Partnership, maar boven alles<br />
Bèta-man, is altijd in voor een ‘peptalk’. Zo ook tijdens de<br />
landelijke Waterbouwdag die op 9 november werd gehouden.<br />
In de aankondiging van het congres stond dat hij het zou gaan<br />
hebben over: ‘Wat zijn de lessen die we kunnen trekken uit<br />
de frequente vernieuwingen van het onderwijs sinds 1968. Is<br />
het kennisniveau in de bètavakken gestegen of gedaald? Wat<br />
betekent dit voor de positie van ons land in de internationale<br />
waterbouwmarkt?’<br />
Zo ‘saai’ als de aankondiging klinkt, zo bevlogen zette hij<br />
in twintig minuten tijd een beeld neer van de onmiskenbare<br />
mislukkingen in het onderwijsbeleid waarmee volgens hem<br />
‘jongeren jarenlang een kat in de zak is verkocht’. Een serieuze<br />
act waarmee hij de zaal regelmatig plat kreeg als ware het een<br />
oudejaarsconferentie. Maar de boodschap kwam over!<br />
Kraaijeveld, ooit nog conrector geweest, heeft zich ingezet<br />
voor een beter onderwijssysteem, zoals dat gold vóór de<br />
invoering van de Mammoetwet. Hij heeft zich altijd verzet tegen<br />
oeverloze (politieke) discussies over onderwijsstructuren,<br />
waarbij de inhoud een ondergeschikte rol speelde. Praat hem<br />
niet over de Middenschool (“vakkenpakketten, profielen en<br />
het meest misdadige: kinderen van 15-16 jaar suggereren dat<br />
ze daarmee een beroep moesten kiezen. Docenten die nooit<br />
buiten kwamen en niets van de arbeidsmarkt wisten”) en de<br />
vele kubieke meters papier met ongebruikte adviezen uit de<br />
onderwijssector die hij in de kelder van voormalig minister van<br />
Onderwijs, Deetman aantrof.<br />
omdat grote projecten in Nederland sinds de deltawerken<br />
zo’n dertig jaar zijn uitgebleven. Met de Tweede Maasvlakte<br />
en Ruimte voor de Rivier zien we dat de belangstelling voor<br />
ons vak behoorlijk toeneemt. Als we dergelijke uitdagende<br />
projecten weten voort te zetten – en daar ziet het met het<br />
Deltaprogramma wel naar uit – zal de interesse voor de<br />
waterbouwsector alleen maar verder groeien.”<br />
Deltaprogramma<br />
Het Deltaprogramma waarmee Nederland voor de toekomst<br />
klimaatbestendig moet worden gemaakt, belooft voor de<br />
waterbouwsector veel werk gedurende tientallen jaren. Maar<br />
ook nieuwe kennis en ervaring die ook op de buitenlandse<br />
markt kan worden aangewend. Verhoeven, die aanwezig was<br />
tijdens het eerste Nationale Deltacongres in Scheveningen, is<br />
niet ontevreden over de eerste signalen die staatssecretaris<br />
Joop Atsma daar afgaf. “Nu moet blijken hoe daadkrachtig<br />
we met elkaar zijn en wat we er verder van gaan maken.<br />
De aanpak van deltacommissaris Kuijken spreekt ons echter<br />
Kraaijeveld is destijds ook niet voor niets toegetreden tot<br />
het bestuur van Platform Bèta Techniek. Hij werd door<br />
de regering gevraagd te zorgen dat er meer technici en<br />
natuurwetenschappers uit de jongeren zouden komen.<br />
Hij stoorde zich aan geldverkwistende ambtenaren en practiviteiten<br />
en trok vervolgens het land in om op alle technische<br />
en algemene universiteiten, hbo-instellingen en vwo-scholen<br />
honderden toespraken te houden over het belang om toch<br />
vooral exact te kiezen.<br />
En niet zonder resultaat. Hij steunde initiatieven van<br />
geestverwanten in het onderwijs en wist uiteindelijk het aantal<br />
jongens en meisjes dat voor een b-opleiding koos met enkele<br />
tientallen procenten op te krikken. “Ik verzamelde op een<br />
gegeven moment 80 jongeren van 16-18 jaar om me heen<br />
en vroeg hen waardoor zij geraakt werden. Toen zeiden ze<br />
iets wat volstrekt voor de hand lag: niet door pakken papier,<br />
niet door gladde verhalen, wij willen mensen zien, inspirerende<br />
leraren, zoals wij allemaal wel een of meerdere leraren<br />
kunnen opnoemen die van grote betekenis in ons leven zijn<br />
geweest. Volgens Kraaijeveld ligt met een goede b-opleiding,<br />
inclusief een aantal talen, de wereld voor je open. “Zeker<br />
in de waterbouwsector.” Hij riep de aanwezigen op zich<br />
gezamenlijk in te zetten om de kwaliteit van het onderwijs een<br />
kick naar boven te geven. “Een taskforce Waterbouw. Dan<br />
gaat de waterbouwsector een rijke toekomst tegemoet.”<br />
Kraaijeveld kon het tenslotte niet laten te constateren dat<br />
toen hij zijn strijd begon, slechts vier van de honderdvijftig<br />
Kamerleden een exacte opleiding had genoten. “Dat zijn er<br />
nu twee…”<br />
bijzonder aan en de waterbouwers willen er graag hun<br />
energie in stoppen om mee te helpen sturen en oplossingen<br />
te vinden in een periode van grote begrotingstekorten.”<br />
Wijsheid en nieuwe kansen<br />
“Wat dat betreft zijn wij verheugd dat de deltacommissaris<br />
ons vanaf het begin heeft uitgenodigd mee te denken en<br />
onze praktijkervaring in te brengen”, zo vervolgt Verhoeven.<br />
“Building with Nature speelt daarbij een belangrijke rol en<br />
biedt ons nieuwe kansen op de wereldmarkt. Hoewel wij met<br />
de Tweede Maasvlakte en Ruimte voor de Rivier nog wel even<br />
vooruit kunnen, is het wel van belang dat er wordt nagedacht<br />
over de periode tot 2020. Dan wordt het eerste miljard in het<br />
Deltafonds gestort en kunnen de grote werkzaamheden van<br />
start. Wellicht zijn hier mogelijkheden tot voorfinanciering?<br />
De feiten wijzen uit dat we qua veiligheid door moeten zetten.<br />
Ik ga ervan uit dat de wijsheid overheerst, we er samen uit<br />
zullen komen in plaats van op onze lauweren te rusten met<br />
het idee dat het allemaal wel goed komt.”<br />
‘building with Nature’,<br />
nieuw exportproduct<br />
Nederlandse waterbouw<br />
Tekst: Olav lammers<br />
Loopt de Nederlandse water(bouw)sector internationaal al aan kop op het gebied van baggeren,<br />
het opspuiten van grote terreinen en zandsuppleties, de bouw van stormvloedkeringen en andere<br />
vormen van deltatechnologie, inmiddels wordt in Nederland kennis en ervaring opgedaan met<br />
‘Building with Nature’, ofwel ‘groene waterbouw’. Een geheel nieuwe benadering van waterbouw<br />
waarmee Nederland opnieuw hoge ogen kan gooien op de buitenlandse markt, zo bleek tijdens<br />
de Waterbouwdag op 9 november in Amersfoort.<br />
32 november 2010 november 2010 33
Onder de naam ‘EcoShape’ werken de Nederlandse waterbouwers<br />
aan ecodynamisch ontwikkelen en ontwerpen.<br />
Ze doen dit samen met overheden, kennisinstituten,<br />
ingenieurs- en adviesbureaus, havenbeheerders en private<br />
opdrachtgevers. Bij ecodynamisch ontwikkelen en ontwerpen<br />
wordt gebruik gemaakt van de dynamiek van het natuurlijke<br />
systeem. Een vijfjarig project dat in 2008 is opgezet en waarin<br />
30 miljoen wordt gestoken. De overheid financiert de ene<br />
helft, bedrijven de andere helft.<br />
Duurzaamheid<br />
Het initiatief is destijds genomen door Boskalis en Van Oord.<br />
“Wij zijn daartoe overgegaan omdat in het verleden nogal<br />
wat bouwkundige projecten werden teruggefloten door de<br />
Raad van State. Bij die ontwerpen zou te weinig rekening<br />
zijn gehouden met ecologische aspecten”, vertelt Frank<br />
Verhoeven, voorzitter van de Vereniging van Waterbouwers<br />
en groepsdirecteur bij Boskalis. “Vooral bij de Tweede<br />
Maasvlakte heeft dat sterk gespeeld en spannende momenten<br />
opgeleverd. Ook in de waterbouw is duurzaamheid hoog op<br />
de agenda komen te staan en om de ecologie wat ‘uit de softe<br />
hoek’ te halen, concreter te maken, zijn wij tot dit initiatief<br />
gekomen.”<br />
Natuurlijke dynamiek<br />
Met het project wordt kennis en ervaring opgedaan met<br />
krachten van de natuur om waterbouwkundige infrastructuur<br />
tot stand te brengen en tegelijk kansen te scheppen voor de<br />
natuur. Uitgangspunt daarbij is dat naarmate de dynamiek van<br />
de natuur beter begrepen wordt, de mogelijkheden worden<br />
• Werkt 30x sneller en 5x langer dan pekel<br />
• 24 - 45 uur werkzaam waardoor preventief te gebruiken<br />
• Direct werkzaam bij contact met sneeuw en ijs<br />
• Geen corrosieschade bij toepassing op o.a. (gelakte) metalen<br />
• Geen schade aan wegen<br />
• Bespaart arbeidskosten<br />
• Milieuvriendelijk<br />
• Werkzaam tot -50 graden Celsius<br />
• Voorkomt opvriezen Na 10 min. Na 1 uur<br />
Defrost <br />
vergroot om de natuur in het ontwikkel- en ontwerpproces te<br />
integreren. Met behulp van nieuwe inzichten en kennis wordt<br />
de natuur dan zelf een drijvende kracht achter de duurzame<br />
ontwikkeling van waterbouwkundige infrastructuur.<br />
Nederland bakermat<br />
Verhoeven: “Deze insteek heeft een enorme potentie voor<br />
opdrachten in het buitenland. Het mooie is dat Nederland op<br />
dit gebied de bakermat vormt omdat wij hier al in de praktijk<br />
met de toepassing kunnen experimenteren. Niet alleen op<br />
papier, maar ook in de praktijk, zoals bij de aanleg van de<br />
Tweede Maasvlakte, waar wij daadwerkelijk aan het monitoren<br />
zijn, en het programma Ruimte voor de Rivier. Dat geeft een<br />
enorme uitstraling die zich ook in het Deltaprogramma moet<br />
gaan manifesteren.”<br />
Kennis en ervaring opdoen<br />
De voorzitter van de vereniging van Waterbouwers doelt<br />
daarmee onder meer op grote plannen voor de Nederlandse<br />
kust, zoals het gedoseerd suppleren in Zeeuwse intergetijdengebieden<br />
en de megasuppletie (zandmotor) voor de<br />
Delflandse kust. Ook het idee om voor de Noord-Hollandse<br />
kust zandsuppleties in samenwerking met de natuur te<br />
laten plaatsvinden en nieuwe natuur te creëren, is een goed<br />
voorbeeld. Verhoeven: “Dat biedt bij uitstek de kans om nog<br />
meer kennis en ervaring op te doen met nieuwe vormen van<br />
traditionele technieken in de waterbouw en te bepalen welke<br />
hiervan de toekomst hebben.”<br />
Aansluiting op Watervisie<br />
Het Building with Nature-programma sluit op een aantal<br />
fronten nauw aan op de door het kabinet vastgestelde<br />
Watervisie. Daarin wordt de noodzaak aangegeven voor een<br />
fundamentele verandering in onze manier van denken en<br />
doen en voor het toepassen van innovatieve concepten rond<br />
watervraagstukken. Building with Nature wordt ook genoemd<br />
in de doelstelling van de Maatschappelijke Innovatieagenda<br />
Water (MIAW). Het doel van de MIAW is het verbinden van<br />
maatschappelijke met economische ambities. Innovaties op<br />
het gebied van water hebben alleen kans van slagen als een<br />
maatschappelijke behoefte samengaat met echte kansen<br />
voor het bedrijfsleven. Die kansen verleiden de sector om<br />
met oplossingen te komen en mee te investeren. Projecten in<br />
het Building with Nature-programma worden dan ook alleen<br />
gehonoreerd als er een significante bijdrage uit de particuliere<br />
sector komt.<br />
Meer informatie<br />
www.lotux-defrost.com<br />
Agenda<br />
Asfalt en bitumendag 2010<br />
7 december, De Flint in Amersfoort<br />
Dit jaar is het thema ‘Duurzaamheid en wegonderhoud’.<br />
Het programma varieert van concepten voor duurzame<br />
wegen, regelgeving op technisch en milieuhygiënisch vlak<br />
en productontwikkelingen, waaronder het zelfherstellend<br />
vermogen van asfalt. Ook de bijdrage van de verharding<br />
aan kostenbesparing en milieuwinst door brandstofbesparing<br />
komt aan bod. Veel invalshoeken en korte presentaties<br />
maken het mogelijk in één dag kennis te nemen van de<br />
nieuwe ontwikkelingen.<br />
www.vbwasfalt.nl<br />
Congres: Brabant bereikbaar<br />
8 december, Sofitel Cocagne, Eindhoven<br />
www.sbo.nl<br />
Middagsymposium Bouwprognoses 2010-2015<br />
9 december, Kasteel De Vanenburg, Putten<br />
www.bouwprognoses.nl<br />
Verkeer & Mobiliteit 2010<br />
9 december, Expo Houten<br />
Deze nationaal georiënteerde vakbeurs laat zien wat<br />
er vandaag de dag en in de nabije toekomst praktisch<br />
mogelijk is qua verkeerstoepassingen en mobiliteitsoplossingen.<br />
Dat betekent dat u er aanbieders met verkeersproducten<br />
en diensten vindt, verkeerskundige adviesbureaus<br />
en andere gesprekspartners op mobiliteitsgebied.<br />
www.verkeerenmobiliteit.nl<br />
Infratech<br />
11-14 januari 2011, Ahoy, Rotterdam<br />
www.infratech.nl<br />
CROW Infraweek<br />
11-14 januari 2011, Ahoy, Rotterdam<br />
CROW organiseert in samenwerking met InfraTech de<br />
CROW Infraweek. In negen symposia worden de nieuwste<br />
ontwikkelingen in de infra gepresenteerd. De symposia<br />
beslaan een ochtend, een middag of een gehele dag en<br />
worden afgesloten met een lunch- of dinerbuffet.<br />
www.crow.nl<br />
Injection Nederland is gespecialiseerd in het waterremmend maken van zandlagen.<br />
Behalve als toepassing in de bouwkuip, ook een uitstekende methode om<br />
bodemverontreiniging te isoleren.<br />
Door onze aangepaste boortechniek is het in de meeste gevallen mogelijk om voc-emissies<br />
uit de bodem tijdens het injecteren te voorkomen.<br />
Injection Nederland BV<br />
Symposium: 100 jaar afvoerreeks Borgharen<br />
3 februari 2011, Crown Plaza, Maastricht<br />
In 2011 bestaat de debietmeetreeks Borgharen 100 jaar.<br />
Reden voor Rijkswaterstaat Dienst Limburg om deze mijlpaal<br />
op 3 februari 2011 met een symposium onder de<br />
aandacht te brengen. Tijdens het symposium zullen drie<br />
sprekers ingaan op de afvoer bij Borgharen-dorp en het<br />
gebruik van de meetreeks voor extreme situaties. Hoe<br />
Koninklijk is de meetreeks en wat doen we ermee voor<br />
extreem droge en extreem natte situaties? Genoeg vragen<br />
om de afvoerreeks Borgharen-dorp onder de loep te<br />
nemen.<br />
www.rura-arnhem.eu<br />
De BouwBeurs<br />
7 t/m 12 februari 2011, Jaarbeurs, Utrecht<br />
De Internationale BouwBeurs is dé tweejaarlijkse ontmoetingsplaats<br />
waar bouwend Nederland bij elkaar komt. Deze<br />
editie is het thema ‘Bouwen doen we samen’. Gelijktijdig<br />
met de Internationale BouwBeurs vindt Bouw & ICT plaats<br />
van dinsdag 8 tot en met donderdag 10 februari. Van 7<br />
tot en met 11 februari staat hal 1 in het teken van Material<br />
Xperience.<br />
www.bouwbeurs.nl<br />
Vakbeurs Grond Groen en Water<br />
8 t/m 10 maart 2011, TT hal, Assen<br />
www.grondgroenenwater.nl<br />
Vakbeurs ParkeerVak<br />
5 t/m 7 april 2011, Brabanthallen, ’s-Hertogenbosch<br />
www.parkeervak.nl<br />
Heeft u ook een interessant evenement voor onze agenda?<br />
Mail het naar info@otar.nl!<br />
Marconiweg 4, 4131 PD Vianen - Tel.: 0347-375774 - www.injection.nl
91e jaargang nummer 9, november 2010<br />
Bestuur VWAR<br />
Hans van der Togt (voorzitter), Dick<br />
Ottevanger (secretaris), Albert Vink (penningmeester),<br />
André Timmermans (lid),<br />
Theo Berkhout (lid), Angelien van Boxtel<br />
(lid), Jim van de Geer (lid).<br />
Hoofd- en eindredactie<br />
Astrid Melger<br />
Advies en begeleiding<br />
Redactie Advies Commissie VWAR<br />
Medewerkers<br />
Olav Lammers, Constant Gras,<br />
Sandra Krens<br />
Redactie-adres<br />
Verhaalsuggesties, persberichten of andere<br />
tips kunt u mailen naar info@otar.nl<br />
Uitgever<br />
AcquiMedia<br />
Brouwerstraat 2-4, 3364 BE Sliedrecht<br />
Henk van der Brugge<br />
Tel.: 0184-481041<br />
info@acquimedia.nl<br />
Bladmanagement en advertentieverkoop<br />
AcquiMedia<br />
Wim Boer<br />
Tel.: 0184-481042<br />
info@otar.nl<br />
Vormgeving<br />
KLETS! TEKST & RECLAME B.V.<br />
Abonnementen<br />
Abonnementsprijs 2010 binnen Nederland<br />
€ 79,50 excl. BTW.<br />
Abonnementen buitenland (Europa)<br />
€ 94,- excl. BTW.<br />
Abonnementen lopen per jaar, ingaande de<br />
Uitgave onder licentie van de Vereniging<br />
van Waterstaatkundige Ambtenaren van<br />
de Rijkswaterstaat (VWAR)<br />
maand van aanmelding, en worden zonder<br />
wederopzegging steeds met een jaar verlengd.<br />
Losse nummers kosten € 9,50 per<br />
stuk excl. BTW, excl. verzendkosten.<br />
Voor opgave en vragen over abonnementen<br />
kunt u terecht bij Abonnementenland,<br />
Postbus 20, 1910 AA Uitgeest.<br />
Tel.: 0900-ABOLAND of 0900-226 52 63<br />
€ 0,10 per minuut.<br />
Fax: 0251-31 04 05<br />
Site: www.bladenbox.nl voor abonneren of<br />
www.aboland.nl voor adreswijzigingen en<br />
opzeggingen.<br />
Opzeggingen (uitsluitend schriftelijk)<br />
dienen 8 weken voor afloop van de abonnementsperiode<br />
in het bezit te zijn van<br />
Abonnementenland.<br />
‘Wie Wat Waar’<br />
Een reservering/abonnement op de rubriek<br />
‘Wie Wat Waar’ omvat 9 achtereenvolgende<br />
afplaatsingen voor slechts € 395,- en<br />
wordt zonder wederopzegging steeds met<br />
een jaar (9 afplaatsingen) verlengd.<br />
AcquiMedia heeft in nauwe samenwerking<br />
met de Redactie Advies Commissie van<br />
de VWAR deze uitgave van Otar samengesteld.<br />
De VWAR en de uitgever zijn<br />
zich bewust van hun verantwoordelijkheid<br />
aangaande inhoud en vormgeving<br />
van het magazine <strong>OTAR</strong>. Desalniettemin<br />
aanvaarden zij geen aansprakelijkheid voor<br />
eventueel in deze uitgave voorkomende<br />
onjuistheden.<br />
Reproductie van artikelen of delen van artikelen<br />
uit dit blad, op welke wijze dan ook,<br />
is uitsluitend toegestaan na voorafgaande<br />
schriftelijke toestemming van de uitgever.<br />
ISSN 0376 – 6799<br />
www.otar.nl<br />
Asfaltonderhoud<br />
Diepeveen VOF<br />
De Hooge Hoek 17<br />
3927 GG Renswoude<br />
Tel.: 06-20417349<br />
info@diepeveenvof.nl<br />
www.asfalt-onderhoud.nl<br />
Bermbeveiliging<br />
Laura Metaal Eygelshoven BV<br />
Postbus 42<br />
6470 EA Eygelshoven<br />
Tel.: +31(0)45 546 88 88<br />
h.verstappen@verran.nl<br />
www.verran.nl<br />
Baggerwerken<br />
Dredging and Contracting<br />
Rotterdam B.V.<br />
Zuid-Oostsingel 24d<br />
4611 BB Bergen op Zoom<br />
Tel.: +31 (0)164 266 144<br />
info@dcrnl.com<br />
www.jandenul.com<br />
Betonfabrikant<br />
Spanbeton BV<br />
Postbus 5<br />
2396 ZG Koudekerk a/d Rijn<br />
Tel.: 071-342 02 00<br />
info@spanbeton.nl<br />
www.spanbeton.nl<br />
OTAr dIGITAAl<br />
Vanaf begin 2011 zal <strong>OTAR</strong> Magazine ook digitaal beschikbaar<br />
komen. Alle abonnees krijgen vanaf dat moment niet alleen hun<br />
geprinte vaktijdschrift thuisgestuurd, maar kunnen het blad ook,<br />
per e-mail, in digitale vorm ontvangen.<br />
Om nu reeds kennis te maken met de digitale versie van Otar kunt<br />
u als voorbeeld de uitgave van oktober bekijken op<br />
www.otar.nl onder <strong>OTAR</strong> Digitaal.<br />
<strong>OTAR</strong> Digitaal oogt hetzelfde als de geprinte versie, maar is<br />
voorzien van verschillende verrijkingen zoals bijvoorbeeld wisselde<br />
foto’s / slideshows, extra achtergrondinformatie en, minstens zo<br />
belangrijk, veel advertentie-uitingen met een directe link naar de<br />
website van de betreffende adverteerder, waardoor nóg meer<br />
interactie ontstaat tussen aanbieder en (potentiële) klant.<br />
Nieuwsgierig? Bekijk dan de demoversie van <strong>OTAR</strong> Digitaal op<br />
www.otar.n<br />
Wie Wat Waar<br />
Uw vermelding (en<br />
foto) voordelig en<br />
doeltreffend in deze<br />
rubriek & op<br />
www.otar.nl<br />
Info: tel. 0184 - 481042<br />
E-mail: info@otar.nl<br />
Bermbeveiliging<br />
Prins Dokkum B.V.<br />
Postbus 4<br />
9100 AA Dokkum<br />
Tel.: +31 (0) 519 298 555<br />
info@prinsdokkum.com<br />
www.prinsdokkum.com<br />
Betonreparatie<br />
Injection<br />
Oplossingen voor bodem en bouw<br />
Injection Nederland B.V.<br />
Postbus 230<br />
4130 EE Vianen<br />
Tel.: +31(0)347 37 57 74<br />
injection@injection.nl<br />
www.injection.nl<br />
Advies en Engineering<br />
Ingenieursbureau Boorsma B.V.<br />
Postbus 647<br />
9200 AP Drachten<br />
Tel.: +31(0)512 58 03 00<br />
j.wessels@boorsma-consultants.nl<br />
www.boorsma-consultants.nl<br />
Betonreparatie & Beton-/<br />
Staalcoating producten<br />
Sika Nederland B.V.<br />
Zonnebaan 56<br />
3542 EG Utrecht<br />
Tel.: 030-241 01 20<br />
info@nl.sika.com<br />
www.sika.nl<br />
Betonverbeteraars en<br />
kleurpigmenten<br />
Scholz Benelux BV<br />
Postbus 356<br />
6700 AJ Wageningen<br />
Tel.: +31 (0)317 617 044<br />
info@scholz-benelux.com<br />
www.scholz-benelux.com<br />
Geluidsschermen<br />
Eurorail bv<br />
Postbus 62<br />
8060 AB Hasselt<br />
Tel.: +31(0)38 477 33 40<br />
info@eurorail.nl<br />
www.eurorail.nl<br />
Geluidsschermen<br />
Van Campen Geluidsschermen<br />
Postbus 2192<br />
8203 AD Lelystad<br />
Tel.: +31 320 277888<br />
info@campen.nl<br />
www.geluidsschermen.nl<br />
Colbond bv<br />
Postbus 9600<br />
6800 TC Arnhem<br />
Tel.: +31 26 366 4600<br />
geosynthetics@colbond.com<br />
www.colbond-geosynthetics.nl<br />
Grondverbetering<br />
C<br />
Cofra<br />
Cofra B.V.<br />
Postbus 20694<br />
1001 NR Amsterdam<br />
Tel.: +31(0)20 - 693 45 96<br />
mail@cofra.nl<br />
www.cofra.nl<br />
Damwanden en<br />
beschoeiingen<br />
Profextru Productie B.V.<br />
Postbus 122<br />
7770 AC Hardenberg<br />
Tel.: +31 (0)523 654 011<br />
info@profextru.nl<br />
www.prolock.nl<br />
Geografische informatie<br />
systemen<br />
Esri Nederland B.V.<br />
Postbus 29020<br />
3001 GA Rotterdam<br />
Tel: +31 (0)10 217 07 00<br />
bouw-infra@esri.nl<br />
www.esri.nl/bouw-infra<br />
Geokunststoffen Geotextielen<br />
Grondstabilisatie<br />
Grond- weg en waterbouw<br />
Aquafix Milieu bv<br />
Postbus 288<br />
3640 AG Mijdrecht<br />
Tel.: 0297-26 29 29<br />
info@aquafix.nl<br />
www.aquafix.nl<br />
Explosieven opsporing<br />
aDeDe bvba<br />
Antwerpsesteenweg 56-60<br />
B – 9000 Gent<br />
Tel: +32 9 228 61 50<br />
info@adede.com<br />
www.adede.com<br />
Geluidsschermen<br />
Redubel B.V.<br />
Postbus 177<br />
4190 CD Geldermalsen<br />
Tel.: 0345-588 500<br />
info@redubel.nl<br />
www.redubel.nl<br />
Geopex Products (Europe) BV<br />
Postbus 20<br />
2830 AA Gouderak<br />
Tel.: +31(0)182 377 327<br />
europe@geopex.com<br />
www.geopex.com<br />
Grondkerende wanden<br />
Terre Armée b.v.<br />
Postbus 318<br />
2740 AH Waddinxveen<br />
Tel.: +31(0)182 622 735<br />
Fax: +31(0)182 636 031<br />
www.terrearmee.nl<br />
Folieconstructies<br />
C<br />
Cofra<br />
Cofra B.V.<br />
Postbus 20694<br />
1001 NR Amsterdam<br />
Tel.: +31(0)20 - 693 45 96<br />
mail@cofra.nl<br />
www.cofra.nl<br />
Grondinjectie<br />
36 november 2010 november 2010 37<br />
Injection<br />
Oplossingen voor bodem en bouw<br />
Injection Nederland B.V.<br />
Postbus 230<br />
4130 EE Vianen<br />
Tel.: +31(0)347 37 57 74<br />
injection@injection.nl<br />
www.injection.nl
Grond- weg en waterbouw<br />
Van Walraven Bouw/<br />
Installatiematerialen<br />
Postbus 62<br />
3640 AB Mijdrecht<br />
Tel.: 0297-231400<br />
verkoop@walravenbv.com<br />
www.walravenbv.com<br />
Incident Management<br />
IMS b.v.<br />
Bosmanskamp 75<br />
4190 MT Geldermalsen<br />
Meldnummer: 0653-373406<br />
info@imsbv.nl<br />
www.imsbv.nl<br />
Prefab betonelementen<br />
Spanbeton BV<br />
Postbus 5<br />
2396 ZG Koudekerk a/d Rijn<br />
Tel.: 071-342 02 00<br />
info@spanbeton.nl<br />
www.spanbeton.nl<br />
Systeemgerichte<br />
contractbeheersing<br />
K2 Infra-Consultants<br />
Postbus 54<br />
3440 AB Woerden<br />
Tel.: +31(0)348 407 000<br />
consult@k2infra.nl<br />
www.k2infra.nl<br />
38 november 2010<br />
Houtproducten<br />
GWW Houtimport<br />
Bedrijfsweg 11<br />
3411 NV Lopik<br />
Tel.: 0348-55 00 09<br />
verkoop@gwwhoutimport.nl<br />
www.gwwhoutimport.nl<br />
Kwaliteitsborging<br />
K2 Infra-Consultants<br />
Postbus 54<br />
3440 AB Woerden<br />
Tel.: +31(0)348 407 000<br />
consult@k2infra.nl<br />
www.k2infra.nl<br />
Rijplaten en<br />
draglineschotten<br />
Lekkerkerker Roterdam<br />
Vareseweg 125<br />
3047 AT Rotterdam<br />
Tel.: +31(0)10 298 58 58<br />
verhuur@lekkerkerker.com<br />
www.lekkerkerker.com<br />
Verkeersmaatregelen<br />
De Jong b.v.<br />
Postbus 91<br />
4153 ZH Beesd<br />
Tel.: 0345-684 590<br />
Fax: 0345-684 530<br />
www.dejongbv.com<br />
Kunststof beschoeiing<br />
Bergschenhoek Civiele<br />
Techniek BV<br />
Postbus 45<br />
2650 AA Berkel en Rodenrijs<br />
Tel.: +31(0)10 5242650<br />
infobct@bergschenhoek-ct.com<br />
www.kunststofbeschoeiing.nl<br />
Landmeetkundige<br />
systemen<br />
Topcon Sokkia Nederland<br />
De Kronkels 14<br />
3752 LM Bunschoten<br />
Tel.: 033-2992939<br />
info@topconsokkia.nl<br />
www.topconsokkia.nl<br />
Signaleringsapparatuur<br />
Marelko Benelux<br />
Postbus 2674<br />
6026 ZH Maarheeze<br />
Tel.: +31(0)495-592 290<br />
info@marelkobenelux.nl<br />
www.marelkobenelux.nl<br />
Houtproducten<br />
Reef Hout<br />
Breukersweg 9<br />
7471 ST Goor<br />
Tel. : +31 (0)547 - 28 63 50<br />
info@reefhout.nl<br />
www.reefhout.nl<br />
Positionering- &<br />
Monitoringsystemen<br />
Seabed BV<br />
Zamenhofstraat 150, unit 120<br />
1022 AG Amsterdam<br />
Tel.: +31 (0)20-63 68 443<br />
sales@seabed.nl<br />
www.seabed.eu<br />
Sloopwerken<br />
Lekkerkerker Rotterdam<br />
Vareseweg 125<br />
3047 AT Rotterdam<br />
Tel.: +31(0)10 298 58 59<br />
sloopwerken@lekkerkerker.com<br />
www.lekkerkerker.com<br />
A single good idea<br />
often makes the<br />
difference between<br />
disaster and safety.<br />
Elastocoast revetments break<br />
the force of the waves.<br />
Elastocoast, the polyurethane system for mechanically<br />
bonding revetments on coasts, withstands even the<br />
heaviest seas. It is so open-pored that the waves’<br />
destructive energy is dissipated on impact. And it is<br />
so ecological that it is recolonized by flora and fauna<br />
only a short while after application.<br />
Elastocoast ® . Making our coasts safer.<br />
Further information: Denis Vugrek, Tel.: +49 5443 12-2859<br />
E-mail: denis.vugrek@basf.com, www.elastocoast.com
Gladheidsmeldsystemen<br />
Veiligheid vraagt om<br />
betrouwbare informatie<br />
Met het gladheidsmeldsysteem kan de gladheid op wegen worden bewaakt. De<br />
meetstations detecteren de plaatselijke omstandigheden en geven gegevens door<br />
aan een centrale server bij MeteoConsult. Van daaruit worden de wegbeheerders<br />
gewaarschuwd en geïnformeerd.<br />
Talent in techniek<br />
Glasvezeltechniek<br />
Aslastmeetsysteem<br />
Openbare verlichting<br />
Dynamisch verkeersmanagement<br />
Postbus 2009<br />
2470 AA Zwammerdam<br />
Telefoon (0172) 63 21 21<br />
Telefax (0172) 63 21 22<br />
Internet: www.vandenberg.nl<br />
10145 www.fige.nl