Download het gratis complete e-book 'Dubbelgangersontmaskerd'.

Toegepaste biometrie op Rudolf Hess, Adolf
Hitler, Bernard Montgomery en de Noord-
Koreaanse dictator Kim Jong-il
Dubbelgangers
Ontmaskerd
Met een andere manier van observeren één
van de allerlaatste raadsels van de Tweede
Wereldoorlog opgelost!
At Voorhorst
ISBN: 978 90 81 5545 1 0
0

Disclaimer
Titel: Dubbelgangers Ontmaskerd, 2010 At Voorhorst
Website en -redactie: Alexandra van Schubert
Webontwerp en techniek: Helga de Boer
ISBN: 978 90 815545 1 0
Onafhankelijk
Hierbij verklaart de auteur dat dit onderzoek tot stand kwam zonder belangenconflict en zonder
financiële ondersteuning van derden.
Alle rechten voorbehouden
Dit e-book mag slechts gedownload worden voor privédoeleinden. Ander gebruik is slechts toegestaan
met voorafgaande schriftelijke toestemming van de schrijver.
Hoewel dit e-book met de grootst mogelijke zorgvuldigheid is opgesteld, aanvaardt de schrijver geen
enkele aansprakelijkheid voor eventuele schrijf-/typefouten, onjuistheden en/of onvolledigheden. De
schrijver aanvaardt evenmin aansprakelijkheid voor mogelijke directe of indirecte schade die zou
kunnen zijn ontstaan door technische storingen of door gebruik van de op de website aangeboden
informatie. Aan de inhoud van deze website kunnen op geen enkele wijze rechten worden ontleend of
aanspraken worden gemaakt.
Wat betreft de gebruikte afbeeldingen moet vermeld dat die nergens bedoeld zijn als illustraties maar
steeds als noodzakelijke elementen voor het betoog, waarbij de schrijver zich beroept op het
beeldcitaatrecht.
Er werd waar mogelijk getracht de rechthebbenden van het in dit boek besproken beeldmateriaal, te
achterhalen. In het geval van onbedoeld onjuiste bronvermeldingen wordt rechthebbenden verzocht dit
kenbaar te maken zodat de juiste bron alsnog bij het betreffende beeldmateriaal vermeld kan worden.
All rights reserved
No part of this book may be reproduced in any form, by print, photoprint, microfilm or any other means
whithout written permission from the author. Downloading is accepted just for private use when not for
commercial reasons.
1

Dubbelgangers
Ontmaskerd
Men kan alleen zien wat men waarneemt, en men
neemt alleen die dingen waar die al in de geest
aanwezig zijn.
Alphonse Bertillon (1853/1914), pionier op het gebied van de biometrie en de antropometrie
2

Over de auteur
At Voorhorst (1953, Zwolle)
Ik ben van beroep fysiotherapeut en manueeltherapeut. Naast mijn
werk verdiepte me in de concentratiekampen van het Derde Rijk, op
zoek naar de donkerste krochten in de menselijke geest en de uiterste
grenzen van het menselijk incasseringsvermogen. Tot op een mooie
zondagmiddag een vriend op bezoek kwam met een bijzonder boek:
De moord op
Rudolf Hess en is geschreven door Hugh Thomas, een Brits chirurg die
het lichaam van de Duitse oorlogsmisdadiger Rudolf Hess onderzocht
en zeer goede redenen had om te veronderstellen dat er een
dubbelganger tussen de muren van het gevangeniscomplex in Spandau
huisde. Het boek was zo bizar en intrigerend, dat mijn vriend het nooit
heeft teruggezien. Twee volle jaren lag het op mijn nachtkastje totdat ik
het, bij gebrek aan andere literatuur, ging herlezen. Ondertussen had ik
me bijna wanhopig afgevraagd of er een oplossing was te bedenken voor de
dubbelgangerproblematiek. Ik kreeg plotseling een ingeving toen ik, om Rudolf Hess beter te leren
kennen, digitale fotodatabanken ging bezoeken en duizenden afbeeldingen aantrof.
en die ik onmiddellijk als
zodanig herkende omdat ze een belangrijke rol spelen in het Systeem Van der Bijl, een
behandelmethode voor slecht functionerende wervels in de rug. Ervan overtuigd dat ik daarmee een
sleutel in handen had gekregen om de zaak-Hess op te lossen liet ik een notariële akte opmaken om
het idee vast te leggen en begon mijn onderzoek.
Mijn manier van werken is niet alleen toepasbaar op Rudolf Hess, maar ook op andere - veronderstelde
- dubbelgangers. Steeds weer duiken er verhalen op over al dan niet geregisseerde
persoonsverwisselingen waarbij te denken valt aan Saddam Hussein, Kim Jong-il en John Demjanjuk.
Met de kennis en de ervaringen die in dit e-book zijn vastgelegd kan iedereen een onderzoek naar
zijn/haar favoriete dubbelganger opstarten. Helemaal probleemloos zal een dergelijk onderzoek niet
echter niet af te schrikken, u vindt ze allemaal in deze publicatie.
Mijn vriend - die van het boek - is nog steeds een goede vriend en hij vindt het geen probleem dat ik het
min of meer in beslag nam, mijn fascinatie voor de materie was een afdoend excuus daarvoor.
3

Inhoud
Dubbelgangers
Ontmaskerd
Disclaimer 1
Over de auteur 3
Hoe zit dit e-book in elkaar 5
Inleiding
Voorwoord 7
Een woord van dank 9
Het mysterie 10
Doelstellingen 15
De vragen 17
Werkwijze en methode 20
Literatuuronderzoek 22
Hoofdstuk 1
Het systeem Van der Bijl 24
Theoretische achtergronden 25
Adolphe Quételet en Alphonse Bertillon
25
Samenvatting 28
De biometrie 30
Doel van de biometrie 32
Het handschrift 33
De betrouwbaarheid van de metingen
34
Hoofdstuk 2
Rudolf Hess 37
Ernstig ziek 38
Alles gehuld in dichte mist 41
Jeugd 42
In Duitsland 43
Ten strijde 44
De verwondingen en littekens 44
Het einde 46
De tweede lijkschouwing 47
De nederlaag 48
Na de Eerste Wereldoorlog 49
Hess leert Hitler kennen 50
1932 en daarna 51
Naar Schotland 53
Hoofdstuk 3
Inleiding 56
Lichaamskenmerken 57
Deel 1
De controverse 118
De Bayesiaanse statistiek 120
De voorkeursbewegingen 59 De wiskundige kans 124
Het armenkruisen 59
Gelijkend maar oneindig anders 126
Andersom kruisen 59
Samenvatting 130
61 Het bewijs verwoord 132
Resultaat 61
Overzicht van de afhankelijke en
Het handenvouwen 63
onafhankelijke kenmerken 133
en 67
Conclusies 135
Resultaat 71
Armen op de rug 72
Tenslotte 138
Links- of rechtshandig? 75
Een niet alledaags experiment 77
Hoofdstuk 5
Nog meer aanwijzingen 78
Dubbelgangers ontmaskerd 140
Conclusie 79
Saddam en McCartney 141
Adolf Hitler 142
Deel 2
Bernard Law Montgomery 145
Kim Jong-il 151
Vijf lichaamkenmerken en één Toshimitsu Shigemura 152
gedragskenmerk 80
Aan de slag 153
De stand van de oren 80
Voorkeursbewegingen 154
Een kale kruin 83
Aselect 155
Een litteken? 84
Afbeeldingen handenvouwen voor en na
Rimpels tussen de
2003 156
wenkbrauwen 85
Afbeeldingen handenklappen voor en na
Een vingerafdruk van de tijd 85 2003 157
Resultaten 90
Afbeeldingen armenkruisen voor en na
De lichaamslengte 91
2003 157
De intelligentie 93
De gewoonte kakenklemmenNog
een aanwijzing 159
Het anatomische verloop van de
kauwspieren 97
Een dubbelganger? 160
De echte Hess een kakenklemmer? 97
Hoe vaak kakenklemmen? 99
Deel 3
Terugblik 163
Appendix
Historisch perspectief van de
Over de brieven en een verkeerde manuele therapie 168
foto 100
De chiropraxie 169
De brieven 100
De osteopathie 170
Een verkeerde foto 104
De manuele geneeskunde 171
Een oplichter? 106
De orthomanuele geneeskunde 171
Vervalsingen zijn niet uniek 107 Samengevat 172
Deel 4
Op dood spoor 109
Spitten 109
In de handen klappen 109
Het vaatpatroon 109
Het handschrift en de oren 112
Gebit 112
De hoeken van de neus 113
De poriën 115
Hoofdstuk 4
Statistiek en kansrekening 117
Probleemstelling 117
De secties
Eerste sectie (Duitstalig) 173
Tweede sectie (Duitstalig) 180
Literatuur 186
Elektronische bronnen 188
Fotodatabanken 190
Zoekmachines 190
190
Televisiedocumentaires 190
Dagbladen 191
Tijdschriften 191
Register 192
4

Hoe zit dit e-book in elkaar
Dit e-book kan gezien worden als een studie naar dubbelgangers en de rol die lichaamskenmerken - bij
de verificatie van de identiteit - spelen. Ik maakte daarbij gebruik van de uitgangspunten van de
manuele therapie volgens het Systeem Van der Bijl en van de biometrie.
Na de Inleiding is in Hoofdstuk 1 ruimte gemaakt om kennis te maken met het Systeem Van der Bijl en
uit te leggen waar biometrie nu eigenlijk voor staat. Hoe betrouwbaar zijn de biometrische
lichaamskenmerken waar we tegenwoordig allemaal - gedwongen - zoveel veel mee te maken hebben?
En, hebben we hier eigenlijk wel te maken met wetenschap in de meest pure vorm? Daarna volgt in
Hoofdstuk 2 de kennismaking met Rudolf Hess en zijn familie, daaruit blijkt dat de literatuur nog steeds
niet al zijn geheimen prijsgaf. Gericht zoeken bracht opmerkelijke zaken aan het licht!
Vervolgens komt in Hoofdstuk 3, dat uit drie delen bestaat, de praktische toepassing van de biometrie
aan bod. Na de conclusies en de wetenschappelijke verantwoording in Hoofdstuk 4, worden de
opgedane ervaringen toegepast in Hoofdstuk 5. Daarin acteren Adolf Hitler, Bernard Montgomery en de
Noord-Koreaanse dictator Kim Jong-il.
In Terugblik vat ik de opgedane ervaringen samen. Dit deel kan als voorafje - na de inleiding - gelezen
worden om sneller een indruk te krijgen wat zich in het voorgaande afspeelde.
Aan het eind van elk hoofdstuk, of deel daarvan, vindt u een verkorte bronvermelding van de literatuur.
De titels van de elektronische bronnen worden daarin cursief en meer uitgebreid weergegeven om
verwarring met de gedrukte bronnen te voorkomen. Helemaal achterin dit e-book staat de literatuurlijst
in alfabetische volgorde en een lijst van de bronnen die met internet verkregen zijn;; ook hier worden de
titels cursief weergegeven. De internetadressen van de diverse databanken worden ook vermeld, zodat
iedereen zonder al te veel zoekwerk de fotoarchieven vanuit de thuissituatie kan bezoeken.
-
bedoeld als illustratie op zich. In de bijschriften onder de afbeeldingen en filmfragmenten worden waar
mogelijk de rechthebbenden vermeld.
Tenslotte vindt u in de Appendix
zijn voor de geïnteresseerde lezer - in de Duitse taal - de volledige sectierapporten van Rudolf Hess
opgenomen waaruit niet alleen blijkt dat Hess diverse littekens had, maar vooral dat hij bepaalde
verwondingen nooit heeft opgelopen. De rapporten geven tevens voeding aan de veronderstelling dat
de hoogbejaarde gevangene op laffe wijze van het leven werd beroofd.
5

Inleiding
6

Voorwoord
De zaak Rudolf Hess sprak vanwege zijn intrigerende karakter heel lang tot de verbeelding en doet dat
nu nog steeds omdat tientallen jaren na dato niet onomstotelijk vaststaat of de man - die jarenlang als
oorlogsmisdadiger gevangen werd gehouden in de gevangenis van Spandau - de enige echte Hess
was.
De Engelse chirurg Hugh Thomas onderzocht de gevangene en toonde aan dat die niet de littekens op
zijn borstkas had die op grond van zijn verwondingen - opgelopen in de Eerste Wereldoorlog - aanwezig
moesten zijn. Daarmee bewees hij dat er een onbekende vervanger tussen de muren van het
naargeestige complex huisde. Het bewijs van Thomas ging er bij vele historici niet in, die hielden zich
liever aan de officiële berichtgevingen van de autoriteiten.
Tot op heden weet niemand wie we nu eigenlijk moeten geloven. Rudolf Hess, zijn vrouw en hun enige
zoon zijn overleden net als de meeste tijdgenoten. Daarom zijn er geen getuigen meer die nog iets aan
deze zaak kunnen toevoegen, waarmee het raadsel dreigt weg te zakken in de vergetelheid.
Dubbelgangers houden de gemoederen wel vaker bezig. Steeds weer duiken er verhalen op dat
- meestal om veiligheidsredenen - laten vervangen door een
look-alike. Wat daarvan waar is weten we niet. Dat er af en toe van vervangers gebruik gemaakt wordt
op het wereldtoneel, lijkt wel zeker. Toch maken we zeer zelden kennis met een echte dubbelganger,
maar in dit boek zullen wel een man leren kennen die echt als dubbelganger is ingezet.
verspreid, en kunnen door media-aandacht uitgroeien tot mythen. Sommige van die raadsels lijken het
eeuwige leven te hebben, zoals de zaak-Hess.
Hess is niet de enige die zich mocht verheugen in wereldwijde aandacht vanwege een vermeende
dubbelganger ook Adolf Hitler, Bernard Montgomery, Saddam Hussein, Paul McCartney en -
tegenwoordig - John Demjanjuk en Kim Jong-il hielden de gemoederen bezig.
-onderzoek,
vingerafdrukken en gebitsanalyses. Als dat materiaal niet bestaat of niet ter beschikking gesteld wordt,
ontstaat er meteen een impasse omdat niet duidelijk is hoe we de identiteit van een persoon dan
moeten verifiëren.
Dat was dus mijn probleem;; hoe kan ik met de mogelijkheden die mij nu nog ten dienste staan tóch
uitspraken doen over de authenticiteit van personen die mogelijk als dubbelganger werden ingezet?
Als manueeltherapeut volgens het Nederlandse Systeem Van der Bijl werd de oplossing mij aangereikt.
Ik was dagelijks met dat systeem bezig, maar had me niet gerealiseerd dat ik daarmee de sleutel voor
een mogelijke oplossing in handen had! Toen ik me daarvan bewust werd, was een project geboren dat
uitwerking daarvan bleek noeste arbeid. Doorzettingsvermogen hield me op de been, daarbij geholpen
door af en toe een beetje geluk, omdat ik soms onverwachts tegen beeldmateriaal aanliep dat me de
juiste informatie gaf.
Beeldmateriaalvergelijking en literatuuronderzoek bleken onontbeerlijk om de raadsels op te lossen.
Steeds was het
familie en te zoeken naar typerende gedragselementen en karaktertrekken. Zonder dat alles is de kans
op succes niet onmogelijk maar de factor geluk komt dan wel om de hoek kijken.
Indien men literatuur raadpleegt, is het vaak een hele klus de bijbehorende bronnen op te zoeken om
zeker te weten dat de gedane beweringen daadwerkelijk in overeenstemming zijn met de
gepubliceerde. Het komt ook wel eens voor dat een auteur de bron anders interpreteert, niet in de geest
van de oorspronkelijke tekst. Dat kan op dit onderzoek ook van toepassing zijn;; maar door simpelweg in
een aantal zoekmachines van het internet de namen Hess, Montgomery, Kim Jong-il enzovoorts in te
typen en daarna afbeeldingen te selecteren kunt u als lezer meedenken en zelf waarnemingen
verrichten. Daarnaast vindt u achterin dit werk de adressen van de geraadpleegde fotodatabanken en
7

een overzicht van de gebruikte bronnen. De databanken zijn vrij toegankelijk en leveren een schat aan
informatie op.
Het zwaartepunt van dit e-book ligt duidelijk op de zaak-Hess;; de ervaringen die ik daarbij opdeed
kwamen goed van pas bij Hitler, Montgomery, Kim Jong-il en hun veronderstelde dubbelgangers.
Daarbij bleek dat het niet altijd nodig is om diepgaand bronnenonderzoek te doen. Soms loopt een
vervanger onverwachts tegen de lamp. Een andere keer is intensief speurwerk een absolute noodzaak,
vooral als - achteraf - blijkt dat er van een dubbelganger helemaal geen sprake is.
Mijn onderzoek is waar mogelijk wetenschappelijk van opzet, maar wil buiten dat een praktische
handleiding zijn voor iedereen die zelf dubbelgangers te lijf wil gaan en daarmee de jacht opent naar de
waarheid achter de mythe.
At Voorhorst, maart 2011.
8

Een woord van dank
Enkele metingen uit dit onderzoek zijn afkomstig uit de manuele therapie. Van de kennis ontwikkeld
door Van der Bijl senior en junior, en de jarenlange inspanningen van vele anderen ter verdieping van
het theoretisch fundament van het Systeem Van der Bijl, heb ik dankbaar gebruik gemaakt. De
uitgangspunten van de manuele therapie waren een voortdurende bron van inspiratie.
verhalen over de geheimzinnige gevangene in Spandau. Een ieder die welwillend een oor gaf aan mijn
theorieën, en er voorzichtig geformuleerde vragen over stelde, ben ik ook dank verschuldigd. Het drong
tot me door dat de materie niet voor iedereen even makkelijk te doorgronden was;; mijn verteltrant was
daar ongetwijfeld debet aan. Een extra punt van aandacht was daarom Dubbelgangers ontmaskerd zo
duidelijk mogelijk aan het papier toe te vertrouwen en daarmee misverstanden uit te sluiten.
Een apart dankwoord is er voor de mensen die me met professionele raad en daad op weg hielpen bij
de realisatie van dit boek. Ik noem ze in alfabetische volgorde: Xander Bakker, drs. Cees Blaauwhof,
drs. mr. Adri Blomme, dr. Wim Coster, dr. Frits van Engeldorp Gastelaars, Marc Freriks, Peter Hanning,
Frank Janssen, drs. Joop de Jonge, drs. Han Kouveld, dr. Nico Lettinck, mr. Martijn Limberger, drs.
Pieter Jan de Loor, Ton Nauta, prof. ir. Cor Schiebroek, Jan Stavenuiter, Filippa Twijnstra-Lugtenburg,
Herbert Wennekes, Robert Wonink en drs. Tjeerd van der Zwan. Nooit klopte ik tevergeefs bij jullie aan,
bedankt daarvoor.
Dan mijn gezin. Jarenlang hebben ze mij moeten aanhoren over de zaak-Hess, vaak was dat leuk en
Tijdens een vakantie
in 2007 werd het graf van de familie Hess bezocht in Wunsiedel, we vonden in Berchtesgaden de
Berghof en stonden op de plek waar zich eens het bekende terras bevond met het - in die tijd - meest
beroemde uitzicht ter wereld. We liepen een wandelpad af in de sporen van Adolf Hitler, op zoek naar
het voormalige Theehuis*op de Mooslahnerkopf, hingen daar over het hek en zagen Salzburg in de
verte liggen. Programmeerden onze TomTom en reden naar de Harthauserstraße in München, daar
waar de stadsvilla van de familie Hess ooit stond. Dat alles in één vakantie was misschien iets teveel
van het goede, maar het bracht ons wel op plaatsen waar we anders nooit gekomen waren, stelde ik
met een glimlach. Bedankt Annemieke, Arne en Milan voor het meelezen van de concepten, het
Hugh Thomas schrijft in het voorwoord van zijn veelbesproken boek De moord op Rudolf Hess:
hoop, dat mijn eigen onderzoek andere historici, zowel professioneel als amateur, zal uitdagen
Dat heb ik gedaan.
*Tijdens zijn verblijf op de Berghof wandelde Hitler vrijwel dagelijks naar het
ingetje van
ongeveer 20 minuten;; de weg terug werd per auto afgelegd.
genoemd bezocht hij hoogst zelden.
9

Het mysterie
ess, wanneer ga je ons
Hermann Goering tijdens de processen van Neurenberg
Over Rudolf Hess, de plaatsvervanger van Hitler*is veel geschreven;; zijn jeugd werd nageplozen, zijn
carrière doorvorst, zijn woorden gewogen, geïnterpreteerd en nogmaals beschouwd en de relatie met
Hitler werd onder de loep gelegd. Er werd getwijfeld aan zijn libido;; er werd zelfs gesuggereerd dat de
man homoseksuele trekjes had omdat er na zijn huwelijk tien jaren verstreken voordat zijn enige zoon
Wolf Rüdiger geboren werd.
Hess oogt op het eerste gezicht als saai en degelijk. Bij zijn ingetogen karakter pasten geen frivoliteiten;;
hij lachte weinig, at geen vlees en rookte niet. Moedig en sportief was hij wel, maar daarnaast ook
punctueel, een beetje naief en buitengewoon beleefd;; voorkomendheid was zijn handelskenmerk.
Hij werd na zijn spectaculaire en levensgevaarlijke vlucht naar Groot-Brittannië een dankbaar
onderwerp voor discussies aan de borreltafel. Maar, hij mocht zich ook verheugen in de serieuze
belangstelling van historici. Het medische dossier van Hess werd uitgeplozen, gebitsstatussen werden
tevergeefs bestudeerd, en allerlei littekens - opgelopen in de Eerste Wereldoorlog - werden samen met
die van diverse zelfmoordpogingen in kaart gebracht. Op zijn dode lichaam werd tenslotte door
gerenommeerde pathologen meermalen sectie verricht omdat er over de doodsoorzaak twijfel bestond. 1
De vragen over zijn authenticiteit in Spandau en de plotselinge dood in het tuinhuisje zijn tot op de dag
van vandaag niet beantwoord, want op het internet gonst het nog steeds van de geruchten dat er in de
gevangenis van Spandau**een dubbelganger gevangen heeft vastgezeten. Na de dood van Rudolf
Hess werd de gevangenis onmiddellijk afgebroken, bang als de autoriteiten waren voor het ontstaan
van een bedevaartsoord. 2
*In Neurenberg (1945) luidde - een deel van -
van de NSDAP, plaatsvervanger van de Führer, rijksminister zonder portefeuille, lid van de Rijksdag, lid van de raad van
ministers voor de verdediging van het Rijk, lid van de geheime kabinetsraad, benoemd als opvolger van de Führer na
**Spandau Prison was gelegen in de West-Berlijnse wijk Spandau. De Duitse keizer liet het complex in 1876 bouwen als
militaire gevangenis. Later werden er burgers afgestraft. In 1946 volgde tenslotte in beslagname door de vier zegemachten,
om de belangrijkste oorlogsmisdadigers te huisvesten.
10

komt voorlopig niet meer boven tafel, want de archieven over de zaak-Hess zijn gesloten tot 2017. Zijn
lichaam moest aanvankelijk worden gecremeerd, zo hadden de geallieerden beslist, maar als een daad
familiegraf dat gelegen is op de begraafplaats van het Duitse dorpje Wunsiedel, vlakbij de Tsjechische
grens in Oost-Beieren. Bij leven werd Hess legendarisch als de eenzaamste en tevens duurste
rechtse groeperingen, die op zijn sterfdag nog
*Van 1991 tot 2000 werd de
mars verboden, maar desondanks kon deze in andere plaatsen doorgang vinden, zowel in Duitsland
zelf, alsook in landen als Denemarken, de Verenigde Staten en Nederland.
Stapels documentatie is er te vinden waarin Hess de hoofdrol speelt, maar desondanks bleef Hess voor
velen een merkwaardig heerschap die veel van zijn geheimen mee zou nemen in zijn graf. Hij hield
mensen uit de slaap, geobsedeerd als ze waren door zijn raadselachtige gedrag. Hess besmeurde de
wanden van zijn cel met leuzen, was ervan overtuigd dat zijn eten vergiftigd was, kreeg plotseling
geheugenverlies, en even abrupt was hij weer bij zijn volle verstand. Zijn ondervragers krabden zich
achter de oren, glimlachten vermoeid en lieten tenslotte hun hoofd op de armen rusten, wanhopig
zoekend naar een geraffineerde valstrik. Maar Hess liet zich niet in de val lokken. Telkens als het net
zich om hem dreigde te sluiten met als instinker bedoelde vragen, ontsnapte hij met een even simpel als
sluw antwoord, glad als een aal.
Hess werd tijdens de processen van Neurenberg veroordeeld tot levenslange gevangenisstraf;; een straf
die hij voor het grootste deel doorbracht in eenzame - en daarom onmenselijke - opsluiting in de
gevangenis van Spandau.
Menigeen vindt het een reële optie te veronderstellen dat de man uiteindelijk werd vermoord in een
tuinhuisje op het gevangenisterrein. Immers: een 93-jarige grijsaard die op het punt staat vrijgelaten te
worden, half blind, nauwelijks in staat zijn veters te strikken en zijn armen op te tillen, pleegt geen
zelfmoord en verkiest zeker geen ophanging aan de klink van een raam, een voor hem fysiek vrijwel
onmogelijke opgave. Hess, of zo u wilt zijn look-alike, deed dat echter wél, zo wil ons de officiële
berichtgeving van de gevangenisdirectie doen geloven.
De vermeende zelfmoord en zijn bizarre attitude zijn niet de enige mysteries die ons bezighouden. Over
de vredesmissie naar Groot Brittannië bestaan nog vele onopgeloste vragen. We weten immers niet
zeker of Hess deze missie ondernam met toestemming van Hitler. Evenmin is duidelijk of er in
Schotland al sprake was van een dubbelganger, die mogelijk door Hess zélf opgepikt werd bij een
tussenlanding op Schiphol. En, wat was de rol van Bernhard van Lippe-Biesterfeld op de vooravond van
de noodlottige vlucht richting Zweden en wie was de onbekende passagier in het verongelukte
vliegtuig? 3
*Hess wordt in
wilde daarmee verder - onnodig - bloedvergieten voorkomen. Zijn initiatief werd echter niet op waarde geschat en
gevangenisstraf onder erbarmelijke omstandigheden werd zijn deel. Tenslotte werd hij onder buitengewoon verdachte
omstandigheden dood aangetroffen in een tuinhuisje op het g
- tweede - lijkschouwing had uitgewezen dat de
wurgsporen rondom de nek van zijn vader over de gehele lengte een (vrijwel) horizontaal verloop hadden.
11

Als we de boeken lezen met Hess in de hoofdrol dan valt er een aantal in het bijzonder op. Rudolf Hess,
der Mann an Hitlers Seite4 is een bijzonder degelijke biografie waarin geen ogenblik getwijfeld wordt aan
de identiteit van gevangene nummer 7 in Spandau;; het boek volgt kritiekloos de officiele lezing waarin
Hess zelfmoord pleegt. Ook het werk van David Irving The Missing Years5 is onderhoudend, vlot
geschreven en bevat een schat aan informatie. Het is een aanrader voor ieder die meer wil weten,
gebit te analyseren maar veel verder dan een tandartsverklaring over de aanzienlijke hoeveelheid aan
gebruikt gouden materiaal komt het niet.
Daarnaast is het boek van Wolf R. Hess: Mijn Vader Rudolf Hess6 lezenswaardig. Wolf Rüdiger laat
geen gelegenheid onbenut zijn vader te verdedigen en hij levert voortdurend kritiek op de handelwijze
van de geallieerden.
Onthullend is het werk van Hugh Thomas uit 1976: De moord op Rudolf Hess7 waarin Thomas beweert
Duitsland, en dat de man die uiteindelijk in Neurenberg terechtstond daarom wel een dubbelganger
littekens had die men had mogen verwachten op grond van zijn oorlogsverwondingen opgelopen in de
Eerste Wereldoorlog! Het boek zorgde voor veel commotie en leidde zelfs tot vragen in het Engelse
Lagerhuis. Frau Hess en haar zoon - die overigens op goede voet stonden met Thomas - namen
afstand van de constateringen in het boek.
Dan is er het werk van Lynn Picnett e.a.: Double Standards8;; daarin wordt waardering uitgesproken voor
het werk van Thomas. De drie auteurs concluderen dat er inderdaad onmiskenbare aanwijzingen zijn
dat de gevangene niet de echte Rudolf Hess geweest kán zijn. Ook de Nederlandse schrijver van
historische (fictie-)romans Tomas Ross laat zich door die vermoedens inspireren in zijn boek De
Dubbelganger. 9
Zelfs Hitler deed kort na de vlucht van Hess naar Schotland een duit in het zakje van de toen al
heersende verwarring door te veronderstellen dat men een stand-in van Hess wel eens zou kunnen
voor een geestelijk gestoorde figuur, die al geruime tijd voor zijn vlucht tekenen had vertoond van
mentale instabiliteit.
Na al die jaren weten we dus nog niet zeker of de man in Spandau wellicht een geraffineerd
geselecteerde dubbelganger was.
Aan de ene kant zien we een groep van onderzoekers die zich hierover niet uitlaten zoals Kurt
Pätzold10, Martin Allen11, Roger Manvell12 en Ian Kershaw13 en aan de andere kant staan daar Thomas
en Lynn Picknett met zijn co-auteurs. Daarbij komen nog de verklaringen van Allen Welsh Dulles, de
latere baas van de CIA, die in 1945 al overtuigd was van een dubbelganger in de verdachtenbank van
Neurenberg. Toen de gevangene door de Amerikaanse psychiater Cameron onderzocht diende te
worden, moest die aan Dulles vooraf geheimhouding beloven. Daarna werd hem verteld dat de
plaatsvervanger van Hitler, op bevel van Churchill, mogelijk in het geheim was geëxecuteerd. Het bewijs
daarvoor zou geleverd kunnen worden door de borstkas van de gevangene aan een nauwkeurige
inspectie te onderwerpen, want de echte Hess moest littekens hebben ter hoogte van de linkerlong,
veroorzaakt door een schotwond opgelopen tijdens de Eerste Wereldoorlog (onderzoek van de borstkas
vond uiteindelijk niet plaats omdat de bewaking weigerde de handboeien van de gevangene te
verwijderen). 14
over hun
15
gaven mede voeding aan de aanzwellende geruchtenstroom van een dubbelganger in de
verdachtenbank.
Wereldwijd is dus bekend dat er twijfel bestaat aan de identiteit van Hess. Waarom doen diverse
historici er dan het zwijgen toe, is een terechte vraag. Het antwoord is simpel: ze kunnen slechts
12

gelóven dat de man in Spandau de echte Hess was. Hugh Thomas onderzocht het bovenlichaam van
Hess en zag geen littekens, maar als getuige stond hij alleen.*Daarom kon zijn bewijs genegeerd
worden.
Ik heb lang over de oplossing van de dubbelgangerproblematiek gedacht. Vergelijking van
vingerafdrukken had het mysterie indertijd kunnen oplossen. Verwantschapsonderzoek, met gebruik
van DNA, afkomstig van skeletmateriaal, kan nu nog uitkomst bieden, maar daartoe zou na
gerechtelijke toestemming het familiegraf moeten worden geopend. Dat is geen voor de hand liggende
optie.
Gelukkig bedacht ik uiteindelijk dat de enige manier om meer te weten te komen over Rudolf Hess en
de treurniswekkende figuur in de gevangenis, was gelegen in het vergelijken van lichaamskenmerken.
Leidraad daarbij was de theorie over de houdings- en bewegingsasymmetrieen van de grondlegger van
de manuele therapie G. van der Bijl senior. 16
Daarmee begaf ik me op onbekend terrein;; is een dergelijk onderzoek al eens eerder gedaan en door
wie? Kan men inderdaad lichaamskenmerken vinden die niet veranderen tijdens de levensloop? Is foto-
en filmmatriaal wel geschikt voor dit onderzoek? In hoeverre is de objectivieteit van de waarnemingen
gewaarborgd? En: is deze manier van onderzoek ook toepasbaar op andere dubbelgangers?
Dit boek geeft antwoord op veel van de gestelde vragen. Die antwoorden waren zelfs zo opmerkelijk dat
ik met plezier een aantal andere dubbelgangers tegen het licht hield.
lijk en dat is mogelijk als de de lezer
bereid is de uniciteitsassumptie van de Belgische wetenschapper Quételet - een axioma dat stelt dat de
natuur zich nooit herhaalt - te accepteren als praktisch uitgangspunt.
Dubbelgangers ontmaskerd laat zien dat er van een dubbelganger in Neurenberg/Spandau vrijwel
geen sprake geweest kan zijn en dat het heel goed mogelijk is om aan de hand van - combinaties
van - lichaamskenmerken uitspraken te doen over de authenticiteit van dubbelgangers in het algemeen.
Dat is voldoende reden de resultaten in de openbaarheid te brengen.
*De bevindingen van Hugh Thomas werden later bevestigd door de resultaten van twee secties op het lichaam van Hess. In
geen van de twee sectierapporten wordt melding gemaakt van littekens die overeen kunnen komen met de verwondingen uit
de Eerste Wereldoorlog.
13

Bronnen: Het mysterie
1. Irving, D, years;; Thomas, H, moord.
2. Hess, Wolf R., vader.
3. Picknett, Lynn, double standards;; Ross, Tomas,
iiiiiiidubbelganger.
4. Pätzold, Kurt, Rudolf Hess.
5. Irving, D, years.
6. Hess, Wolf R., vader.
7. Thomas, H, moord.
8. Picknett, Lynn, double standards.
9. iiiRoss, Tomas, dubbelganger.
10. Pätzold, Kurt, Rudolf Hess.
11. Allen, Martin, Hitler-Hess.
12. Manvell, Roger, Rudolf Hess.
13. Kershaw, Ian, Hitler.
14. Picknett, Lynn, double standards.
15. Idem.
16. Bijl G. van der, Manipulaties;; Bijl G. van der,
iiiiiiiiiifunctiemodel;; De Cock, Johan iJ., Begrippen.
14

Doelstellingen
Welt einsetzte, und weil ich das getan habe, muß
In eerste instantie had ik één doel voor ogen en dat was het oplossen van de zaak-Hess met behulp van
het registreren van zoveel mogelijk bewegingsvoorkeuren, lichaamshoudingen en andere
lichaamskenmerken, afkomstig van foto- en filmmateriaal. Al snel werd het bestuderen van geschreven
bronnen als noodzakelijk ervaren omdat na oriënterend onderzoek bleek, dat de opbrengst van alleen
- of
verwijzingen naar - lichaamskenmerken te vinden. De statistiek zou uiteindelijk het laatste woord hebben,
zo was mijn veronderstelling, waarna de zaak-Hess al dan niet opgelost was.
Geleidelijk werd me duidelijk dat deze denktrant te kort door de bocht was, want als het lukt de
gevangene van Spandau te identificeren als Hess, of hem als dubbelganger te ontmaskeren, dan is er
misschien een nieuwe manier van onderzoek ontwikkeld die losgelaten kan worden op dubbelgangers
in het algemeen. Een manier van onderzoek die alleen voor Rudolf Hess werkt is nogal
ongeloofwaardig, en daarom besloot ik mijn manier van werken te toetsen op Adolf Hitler, Bernard
Montgomery en Kim Jong-il en hun dubbelgangers, omdat van deze heren voldoende beeldmateriaal en
achtergrondinformatie beschikbaar bleek te zijn.
Voorts ontstond er enige twijfel of de statistiek uiteindelijk een beslissende rol moest gaan spelen want
in de media vlogen diverse statistici van naam elkaar in de haren omdat ze het niet eens konden
keningen achterwege te laten,
want specialisten die het niet met elkaar eens kunnen worden doen naar buiten toe hun beroep geen
goed. Pas toen ik kennis nam van de boeken van Broeders en Sjerps, Op zoek naar de bron 1 en Het
onzekere bewijs 2 werd duidelijk dat de Bayesiaanse statistiek me uitstekend van pas kwam om
inzichtelijk te maken in welke mate de registratie van lichaamskenmerken een bijdrage levert aan
uitspraken over de identiteit van personen.
Ik was me ervan bewust dat een onderzoek naar dubbelgangers op deze manier nog niet eerder werd
gedaan. Mijn belangrijkste inspiratiebron het Systeem Van der Bijl is ontwikkeld voor het diagnosticeren
van bewegingsstoringen in het menselijk bewegingsapparaat en voor de behandeling daarvan, niet om
de identiteit van dubbelgangers te verifiëren.*Dat laatste deed ik wel. Ook betrok ik de uiterste
consequentie van dat systeem in mijn onderzoek, namelijk dat symmetrie - in het menselijk lichaam -
mogelijk lichaamskenmerken te vinden die meestal verborgen blijven. Ik baseerde mij op bekende
ideeën die weliswaar algemeen worden aanvaard, maar waar weinig onderzoek naar is gedaan. Pas
toen het onderzoek vorderde en er kleine succesjes werden behaald, raakte ik ervan overtuigd dat ik
met het verzamelen van biometrische kenmerken inderdaad een bijdrage kan leveren aan de oplossing
van de dubbelgangerproblematiek.
Het tijdpad dat ik voor dit onderzoek uitzette behoefde voortdurend aanpassing omdat ik niet vooraf kon
inschatten op welke problemen ik überhaupt zou stuiten: is er wel voldoende beeldmateriaal, kan ik
genoeg lichaamshoudingen en lichaamskenmerken vinden, hoeveel heb ik er dan nodig en wat gaat
15

onnenonderzoek mij brengen? Daarbij kwam nog een ander en misschien wel het grootste vraagstuk:
heeft het registreren van lichaamskenmerken voldoende wetenschappelijke pretentie om serieus
genomen te worden? Daarover handelt het hoofdstuk Statistiek en kansrekening.
Bronnen: Doelstellingen
1. Broeders, A.P.A., bron.
2. Sjerps, M.J., bewijs.
*Als referentie voor de verificatie dient de identiteit. De identiteit van Rudolf Hess berust in dit onderzoek op het
beeldmateriaal dat er van hem in omloop is uit de tijd voordat hij naar Engeland vloog.
16

De vragen
Het officiële verhaal over de vlucht van Rudolf Hess luidt dat hij op 10 mei 1941 per vliegtuig vertrok uit
Augsburg en per parachute landde in het Schotse Dungavel met de bedoeling te onderhandelen over een
duurzame vrede tussen Duitsland en Groot-Brittannië.
Bij zijn gevangenneming maakte hij zich aanvankelijk bekend als Alfred Horn, maar werd later
geïdentificeerd als Rudolf Hess. Na de Tweede Wereldoorlog werd Hess per vliegtuig overgebracht naar
veroordeeld. Die straf zat hij uit tot 1987 toen hij - volgens de gevangenisdirectie - in het tuinhuisje van de
gevangenis in Spandau zelfmoord pleegde door ophanging met een stuk elektriciteitssnoer aan de klink
Wunsiedel.
De meest in het oog springende vragen zijn in chronologische volgorde:
1: Was de man die in Schotland landde werkelijk Rudolf Hess? Zo niet, werd de echte Hess dan op
bevel van Goering, tijdens zijn vlucht naar Groot-Brittannië, neergeschoten boven de Noordzee en
daarna vervangen door een dubbelganger? 1
2: Er bestaat onenigheid over de vraag of het vredesinitiatief van Hess oprecht was. Kwam hij met
voorstellen voor een duurzame vrede of wilde hij slechts vrede met Engeland bewerkstelliggen zodat
Duitsland de handen vrij had om oorlog te voeren in het oosten? 2
3: Was Hitler op de hoogte was van de vlucht? 3
4: Als het Rudolf Hess was die gevangen gehouden werd in Engeland en Schotland, was hij het dan die
omkwam kwam bij het vliegtuigongeluk in 1942? 4
5: Was er in Engeland sprake van één of meerdere dubbelgangers? 5
6: Was de gevangene die in 1945 van Engeland naar Neurenberg werd overgevlogen Rudolf Hess zelf
of een vervanger? 6
7: Was het Hess of zijn dubbelganger die zelfmoord pleegde in het tuinhuisje op het gevangenisterrein?
Was er misschien sprake van moord? 7
8: Ervan uitgaande dat de man die in Spandau overleed inderdaad Hess was, werd zijn lichaam dan
ook daadwerkelijk bijgezet in het familiegraf te Wunsiedel, of was de begrafenis een fakevoorstelling
[ARV]?
Over vraag drie werd veel gespeculeerd. Diverse ooggetuigen werden gehoord naar aanleiding van
Hitlers reactie op de vlucht, maar de verklaringen van diverse getuigen waren niet eenduidig. Tot op
heden weet niemand zeker of de woede-uitbarsting van Hitler, op het bericht dat zijn goede vriend Hess
naar Schotland was gevlogen, spontaan was of het product van een goed ingestudeerd toneelstukje.
Vraag acht voegde ik toe aan de lijst van de meest in het oog springende vragen. Naar mijn weten is die
niet eerder gesteld, maar is een logisch vervolg op de andere vragen. Na zijn dood werd de gevangene
van Spandau aanvankelijk op een geheime locatie begraven. Men had er alle belang bij dat de rust
rondom de persoon Hess zou terugkeren, bang als men was dat een begrafenis met media-aandacht
zou culmineren in pro-nazidemonstra
17

strikt besloten plechtigheid bijgezet in het familiegraf. De rust was toen inderdaad weergekeerd, getuige
de bescheiden berichtgeving over de begrafenis in de Nederlandse kranten (1, 2). 8
Dit boek doet in eerste instantie een poging antwoord te geven op de vragen een, vier en zes. Als dat
lukt, wordt het eveneens duidelijk of het Hess zélf was die in het tuinhuisje overleed (vraag 7).
veronderstelde dubbelgangers.
1: De Telegraaf doet verslag van de bijzetting van Rudolf Hess in het familiegraf. Wolf Hess (gebukt) tilt de kist op de juiste
plaats.
2: Leeuwarder Courant.
Het identiteitsvraagstuk van Hess heeft de proportie van een mythe aangenomen;; de officiële
verklaringen van overheidsinstanties gaan uit van een echte Hess in Groot Brittannië en in
Neurenberg/Spandau, terwijl Hugh Thomas, diverse onderzoekers en vele anderen (Dulles, het grote
publiek, de media) daar ernstige en gegronde twijfels over hadden. Het is niet mogelijk gebleken om
met officiële verklaringen die twijfels weg te nemen. De formuleringen bleken steeds zo ongelukkig
gekozen dat ze voor meerdere interpretaties vatbaar bleken te zijn. Daardoor ontstond er uiteindelijk
alleen maar meer onduidelijkheid en ze veroorzaakten daarmee hernieuwde speculaties over de ware
loop van de gebeurtenissen.
Er valt niets te bewijzen met de middelen die ons normaal gesproken ten dienste staan. Gebitsanalyses
leverden niets op, we hebben geen DNA, geen vingerafdrukken en de gegevens van de militaire keuring
van Hess zijn zoek. De handschriften van Hess en die van de gevangene zijn wel bewaard gebleven,
maar handschriften zijn helaas gevoelig voor manipulatie en mogen daarom niet de enige leidraad zijn
in serieus onderzoek.
Literatuuronderzoek bevestigt de algemene verwarring die er over dit onderwerp bestaat. Joachim von
Ribbentrop en Hermann Goering uitten zich in dubbelzinnige bewoordingen over hun medegevangene
jarenlang samen met de gevangene opgesloten in Spandau. Ze bekommerden zich regelmatig om hun
medegevangene, die door zijn excentrieke gedrag zowel irritant als meelijwekkend was geworden.
Beiden spraken hun oprechte bezorgdheid uit over de man die ze na hun invrijheidsstelling, twintig
lange jaren later, alleen moesten achterlaten. 9 Nergens in zijn Herinneringen 10 noch tijdens de latere
gesprekken met Sereny en Fest 11 laat Speer blijken twijfels te hebben aan de identiteit van de
18

gevangene. Al met al ziet er nu naar uit dat de dubbelgangerproblematiek nooit tot een oplossing komt,
de deur zit in het slot.
armen over elkaar in de verdachtenbank zaten. Dat bracht me op het idee meer lichaamshoudingen en
-standen te onderzoeken, toegespitst op het beeldmateriaal van Rudolf Hess en dat van de gevangene
in Neurenberg/Spandau. De resultaten daarvan waren zo veelbelovend dat ik na wat oriënterend
gezoek met internet besloot dit onderzoek een systematisch vervolg te geven. Aanvankelijk gebruikte ik
alleen de bewegingsvoorkeuren uit het Systeem Van der Bijl, maar al snel kwam ik (andere)
lichaamskenmerken op het spoor die niet buiten dit onderzoek mochten vallen.
19

Werkwijze en methode
De methodiek is die van het registreren van lichaamshoudingen op foto- en filmmateriaal van de echte
Hess en van de veronderstelde dubbel. Er wordt steeds gezocht naar houdings- en
bewegingsasymmetrieën afkomstig uit de manuele therapie Systeem Van der Bijl. Daarnaast worden
lichaamseigen kenmerken onder de loep genomen die bij beide personen duidelijk waarneembaar zijn en
daarmee voor vergelijking in aanmerking komen;; ook wordt in de literatuur - over Hess en de gevangene -
gezocht naar verwijzingen of beschrijvingen van lichaamskenmerken.
beeldmateriaal beschikbaar is om meerdere lichaamskenmerken vast te kunnen leggen. Om daar een
eerste indruk van te krijgen keek ik of er voldoende afbeeldingen in digitale vorm beschikbaar waren om
een onderzoek aan te vangen. Daartoe werd gebruik gemaakt van Google en andere zoekmachines
rna afbeeldingen te selecteren. Dat
leverde veel materiaal op.
om lichaamshoudingen te registreren.
Vervolgens werd gezocht in diverse beelddatabanken van onder andere Corbis, Beeldbank WO2, ANP,
Imperial War Museum, Bildarchiv Preusißer Kulturbesitz, TopFoto, Ullstein Bild en Keystone.
Omdat de behoefte aan meer vergelijkingsmateriaal zich steeds deed gelden, en ik ook graag
bewegende beelden wilde bestuderen, begon ik naar documentaires te kijken over het proces van
Neurenberg, verzamelde dvds van de Tweede Wereldoorlog en bekeek de filmfragmenten die met
YouTube te vinden zijn.
Het registreren van lichaamsstanden en bewegingsvoorkeuren wordt in de manuele therapie gebruikt
met als doel het stellen van een individuspecifieke diagnose. Uit het Systeem Van der Bijl werden de
metingen*geïnventariseerd die mogelijk van toepassing konden zijn op de zaak-Hess. 12 Niet van alle
metingen had ik even hoge verwachtingen. Ik verwachtte natuurlijk niet dat het tot een vergelijking zou
komen van de stand van de bilnaad, de dikte van de polsen of van de lengte van de onderbenen.
Andere metingen waren bepaald meer kansrijk, zoals het kruisen van de armen en het vouwen van de
handen. Door zoveel mogelijk overeenkomsten of verschillen tussen Hess en de verdachte vast te
dubbelganger.
De metingen die ik deed hebben steeds een dichotoom karakter, wat hier betekent dat er slechts
onderscheid gemaakt wordt tussen links/rechts, boven/onder, lang/kort enzovoorts. Absolute lengtes
van bijvoorbeeld de neusrug, de breedte van de oogkas of de omvang van de oren werden niet
vastgelegd. Gelukkig is dat niet nodig, want die metingen zijn vaak voer voor eindeloze discussies met
als inzet de betrouwbaarheid van het gemetene. Diverse - dichotome - metingen uit de manuele
therapie hebben een zeer grote intra-reliabiliteit;; terwijl de interreliabiliteit**nog onderzocht moet
worden. 13
*
stand
van een aantal voorkeursbewegingen, bijvoorbeeld: in de handen klappen, de armen kruisen, het handenvouwen
enzovoorts.
**
standaardisatie van het meetmateriaal, van de meettechniek, van de meetinterpretatie en van eenduidige notatie van de
meetinterpretatie. (De Cock, Begrippen, 140.)
20

Inspiratie putte ik vooral uit de lezingenbundel Manipulaties van alfa tot omega. 14 De scherpe,
eigenzinnige manier van observeren en redeneren van auteur G. van der Bijl senior was bijzonder
leerzaam. Van der Bijl introduceerde het idee dat de asymmetrische ligging van de deelzwaartepunten
van het lichaam karakteristieke lichaamsbewegingen tot gevolg hebben;; het is daarom dat mensen,
vaak al van veraf, herkend worden. Juist dankzij de asymmetrische ligging van deelzwaartepunten
kunnen wij functioneren zoals we doen, en zijn we in staat te bewegen zonder daar vooraf over te
hoeven nadenken, want de voorkeursbewegingen dicteren de motoriek van ons handelen. 15
De Cock stelt in zijn boek Begrippen van de manuele therapie dat symmetrie in ons lichaam eerder
regel is dan uitzondering;; dat geldt zowel voor de vorm, de stand van de lichaamsdelen, de houding als
de beweging. Deze bewering is gebaseerd op een veelheid van internationale studies. De Cock stelde
, 16 maar naar mijn overtuiging is
asymmetrie in het menselijk lichaam de regel.*Dat betekent dat iedereen anders asymmetrisch is en
daarmee een geheel eigen, unieke presentatie heeft naar de buitenwereld.
De manuele therapie maakt dankbaar gebruik van de lichaamsasymmetrie als axioma. De
manueeltherapeutische metingen zijn daarom niet de enige mogelijkheden tot registratie van unieke
lichaamsgebonden kenmerken.
Alle metingen die aan of in het menselijk lichaam worden verricht, kunnen ondergebracht worden onder
de noemer biometrie. We kunnen bijvoorbeeld denken aan het vastleggen van lichaamsgeur, de
hartslag, het irispatroon, vingerafdrukkenen en aan DNA-onderzoek. Daarbij moeten we ons realiseren
dat niet alle biometrie per definitie lichaamseigen gegevens oplevert die consistent en invariabel zijn in
de tijd gedurende een relevante periode. Veel metingen, zoals die van de bloeddruk en de hartslag,
variëren van dag tot dag en van moment tot moment en zouden daarmee niet geschikt zijn voor dit
onderzoek.
Als we voortborduren op asymmetrische uiterlijke lichaamspresentaties zijn er nauwelijks beperkingen
en kunnen we zelfs kijken naar zaken als het aderpatroon op de handen of op de voeten, het
poriënpatroon in de huid, rimpelvorming in het gezicht en ook naar bijvoorbeeld de stand van de oren.
*De asymmetrische presentatie van het bewegingsapparaat zie ik dagelijks. Met regelmaat vragen de patiënten die ik in mijn
praktijk behandel met nadruk of hun rug wel recht staat. Om duidelijk te maken dat het menselijk lichaam asymmetrisch is
verzamelde ik skeletmateriaal en laat zien dat geen enkele wervel symmetrisch is. De wedervraag aan de patiënt is
vervolgens of het reëel is te veronderstellen dat van al deze schots en scheve wervels een rechte toren (wervelkolom) kan
worden samengesteld.
21

Literatuuronderzoek
Er werd al gesteld dat literatuuronderzoek tot op heden niets heeft opgeleverd dat zou kunnen bijdragen
aan de oplossing van de zaak-Hess. In het bijna vuistdikke boek Hess17 van Lynn Picknett e.a. wordt
verondersteld dat Hugh Thomas zich vergist moet hebben wat betreft het vliegtuignummer*, maar een
dubbelganger in Spandau wordt niet onwaarschijnlijk geacht en moord - in het tuinhuisje op het
gevangenisterrein - is voor de schrijvers een reële optie.
Zelfs Wolf Rüdiger Hess kon niet ontkennen dat de littekens op de borstkas van zijn vader ten tijde van
de secties afwezig waren, maar de dramatische en onvermijdelijke conclusie van Thomas kon hij niet
hysterische depressie van de waarheid zegt Thomas
de sprong niet
18
Literatuuronderzoek kan slechts bij toeval nieuws opleveren als men niet weet waarnaar te zoeken. Met
beschrijvingen
perfecte legitimatie de geschreven bronnen na te pluizen op zaken die voor de argeloze lezer als
bijzaak worden gezien, maar in het licht van dit boek wel een prominente rol kunnen spelen. Verder
hoopte ik te stuiten op feitelijkheden en ongerijmdheden die mijn bevindingen konden bevestigen of
tegenspreken, want ik voelde vooraf bijna intuïtief aan dat de statistiek alléén me onvoldoende
zekerheid bieden kon.
Bronnen: De vragen/Werkwijze en methode
1. Picnett, Hess;; Thomas, moord.
2. Douglas-Hamilton, Motive;; Picnett, Hess;; Thomas, moord.
3. Allen, Hitler-Hess;; Douglas-Hamilton, Motive;; Picnett, Hess;; Thomas, moord.
4. Picnett, Hess.
5. Thomas, moord.
6. Picnett, Hess;; Thomas, moord.
7. De Telegraaf, 18-03-1988;; Leeuwarder Courant, 18-03-1988.
8. Bird, Hess.
9. Speer, herinneringen;; Speer, herinneringen vervolg.
10. Sereny, Albert Speer;; Fest, vragen.
11. De Cock, Begrippen 123-143;; Bijl van der, Manipulaties;; Bijl van der, functiemodel 465-543.
12. De Cock, Begrippen, 140.
13. Bijl van der, Manipulaties.
14. De Cock, Begrippen;; Bijl van der, Manipulaties;; Bijl van der, functiemodel.
15. De Cock, Begrippen, 51.
16. Picnett, Hess.
17. Thomas, moord, 243.
*Bedoeld wordt het registratienummer van de BF110 waarmee Rudolf Hess vanuit Duitsland naar Groot- Brittannië vloog.
22

Hoofdstuk 1
23

Het Systeem Van der Bijl
Van der Bijl senior in Manipulaties van alpha tot omega
In de jaren tachtig van de vorige eeuw liep ik - in mijn beroep als algemeen fysiotherapeut - vast in de mij
tot dan toe onderwezen mobilisatietechnieken van de wervelkolom. Een studie chiropraxie of osteopathie
lag voor de hand vanwege de snel te behalen therapeutische resultaten, maar het kraken van gewrichten
volgens het Systeem Van der Bijl.
De verhalen over nekmanipulaties die fracturen van de wervelkolom veroorzaakten, en soms zelfs
verlammingen tot gevolg hadden, klonken nogal dramatisch. Het aantrekkelijke voor de therapeut was
vooral dat met slechts enkele manipulaties - die een krakend geluid teweeg brachten - de patiënt verlost
kon worden van allerlei kwalen. Met de gelukzalige glimlach van een wonderdokter constateerde de
behandelaar vervolgens dat de wervelkolom weer in het gelid stond. Als het aan hem lag zou dat ook zo
blijven. Een voorwaarde daarvoor was evenwel dat de patiënt gee
maken. Desgevraagd kwam de patiënt aan de weet dat hij/zij daartoe de rug vooral recht moest houden
tegen deze benadering en ontwikkelde een subtiele methode waarbij botstukken, door externe sturing
van de behandelaar, een individueel bepaalde bewegingsrichting opgedrongen krijgen. Voor grof
geweld was geen plaats ingeruimd en alle wervels werden stuk voor stuk behandeld omdat de
beweging van het ene botstuk een beweging van het andere uitlokt. Daarmee gaf hij blijk van een
holistische visie op het bewegen. Tegenwoordig is een holistische kijk op de mens welhaast de
gewoonste zaak van de wereld geworden maar in de tijd van de ontwikkeling van het Systeem Van der
Bijl was het een uitdagende en prikkelende visie die kon rekenen op nogal wat verzet van
beroepsgenoten.
Om inzicht te krijgen in de plaats die de manuele therapie volgens grondlegger Van der Bijl inneemt
worden diverse andere behandelmethoden in de Appendix besproken.
Gerrit van der Bijl (1909/1977) haalde zijn titel Doctor of Osteopathie in Frankrijk. Van de osteopathie
zag hij al snel de beperkingen. Hij had veel kritiek op de manier waarop de diagnose werd gesteld. Een
belangrijke plaats binnen - zowel de chiropraxie als de osteopathie - was namelijk ingeruimd voor de
palpatie van botstukken met de bedoeling om scheefstanden te beoordelen. Herhaaldelijk onderzoek
had echter uitgewezen dat met palperen uiterst onbetrouwbare gegevens werden verkregen. Uit diverse
onderzoeken daartoe opgezet, bleek dat zelfs de waarnemingen van één en dezelfde therapeut
gemakkelijk van dag tot dag en zelfs van uur tot uur konden verschillen.
Als de diagnose niet objectief gesteld kan worden, hoe effectief zal dan de behandeling zijn die daarop
is gebaseerd? Daarom ontwikkelde Van der Bijl een manier van diagnosticeren die niet gebaseerd is op
subjectieve criteria;; daardoor stelt iedere - in de manuele therapie geschoolde therapeut - dezelfde
diagnose. Dat is een van de sterke punten van het systeem waartoe hij de aanzet gaf en dat later door
vele anderen theoretisch en praktisch verder is vormgegeven.
Een belangrijk punt van kritiek op de osteopathie en de chiropraxie was ook dat de discipelen van
Palmer en Still te dicht bij de theoretische basis van hun leermeesters waren gebleven en dus niet
24

waren meegegaan in de modernere ideeën over het bewegingsapparaat. Het kritiekloos volgen van
verouderde gedachten zou volgens Van der Bijl geleid hebben tot driekwart eeuw
ontwikkelingsachterstand. Deze stellingname kwam hem natuurlijk op veel commentaar te staan van
critici die de manuele therapie meestal niet inhoudelijk trachtten te doorgronden maar eenvoudigweg
afdeden als apekool en panacee. Van der Bijl daarover:
hangen groeit het panaceeplantje nog steeds in de kassen van hen die ziende blind
willen blijven. 1
Theoretische achtergronden
Het Systeem Van der Bijl werd ontwikkeld op de pijlers van de formele logica, de biomechanica en de
functionele morfologie. Het menselijke lichaam wordt samengesteld geacht uit de deelzwaartepunten
van het hoofd (met de nek), de borst (met de armen), en de buik (met de benen). Het gezamenlijke
zwaartepunt ligt ergens voor het heiligbeen, maar bij niemand op precies dezelfde plek. Dat geldt ook
voor de deelzwaartepunten, die liggen - ten opzichte van een denkbeeldig assenstelsel in het
horizontale vlak - nooit precies op de lichaamsas.
reformerende krachten die gegenereerd worden door spieren, gewrichtskapsels en de banden. Is er
evenwicht in dit krachtenspel dan kan mens (en dier) functioneren op een manier die de minste energie
kost. Dit wordt het minimum principle genoemd, een axioma dat dicteert dat een ieder bij voorkeur
beweegt op een manier die in de gegeven situatie het minste energieverlies oplevert.
Het bewegen wordt, met andere woorden, zo ingericht dat de evenwichtstoestand niet of zo weinig
mogelijk wordt verstoord. De deelzwaartepunten dringen aan het lichaam bewegingspatronen op die
gekoppeld zijn aan het individu. Het zou volgens Van der Bijl ideaal zijn als de ligging van de
zwaartepunten exact berekend konden worden, maar dat stuitte op nogal wat praktische bezwaren.
Daarom werd de redenering omgedraaid: als de zwaartepunten individuele bewegingspatronen
uitlokken dan hebben die patronen een voorspellende waarde ten aanzien van de ligging van de
deelzwaartepunten.
Adolphe Quételet en Alphonse Bertillon
aanwezig zijn, tijdens het leven onder inwerking van de zwaartekracht en spierkracht én onder controle
van individuele neurale stuurmechanismen de individuele neutraalho (vrij naar Gutmann, 1985)
De neutraalhouding zoals Gutmann die beschrijft wordt in de manuele therapie de grondvorm genoemd.
De grondvorm dicteert zowel de houding als de bewegingen die persoonsgebonden zijn. Daardoor
kunnen bij observaties bewegingsverschillen tussen personen worden opgemerkt.
Wij mensen vertonen inter-individueel veel gelijkenis: we hebben allemaal twee armen en benen en één
hoofd, maar bij nadere beschouwing vertonen die onderdelen nogal wat verschillen in bouw en
vormgeving. Ook intra-individueel bestaan grote verschillen bijvoorbeeld tussen links en rechts:
niemand heeft twee benen die exact even lang zijn, twee polsen die even dik zijn, een symmetrisch
gebit of twee nieren die precies even groot zijn. Voor de gewrichten betekent dit dat gepaarde
gewrichten van één en dezelfde persoon oppervlakkig gezien wel enige gelijkenis vertonen maar er, bij
nadere beschouwing, heel anders uitzien;; van symmetrie is geen sprake.
Ook in het boek Begrippen van manuele therapie
in ons lichaam is eerder regel dan uitzondering. Dit geldt zowel voor de vorm, de stand van
lichaamsdelen, de houding en de beweging. Deze stelling is mede gebaseerd op een veelheid van
zegt De Cock. Mogelijk doelt hij hier ook op de uniciteitsassumptie,*de aanname
dat de natuur zichzelf nooit herhaalt. Voor de mens betekent dit niet alleen dat er geen twee lichamen
25

onderling gelijk zijn, maar ook dat geen bot in één lichaam precies even groot is, dezelfde vorm heeft en
bijvoorbeeld even zwaar is als een corresponderend botstuk in datzelfde lichaam. Geen twee benen zijn
even lang en geen twee handen of voeten even groot.
Het axioma van de uniciteitsassumptie**schrijft men meestal toe aan Adolphe Quételet (1796/1874),
een Belgisch astronoom en statisticus. De assumptie wordt in zijn algemeenheid (ook) toegepast in de
criminologie. In Het onzekere bewijs van M.J. Sjerps wordt P.L. Kirk als volgt geciteerd:
only with itself, never with any other object, since all objects in the universe are unique. It
has been stated that nature never duplicates herself, so that no two objects are ever
completely alike.
2
In de praktijk komt het er volgens de schrijvers op neer dat geen twee numeriek verschillende
voorwerpen kwalitatief identiek zijn:
personen hebben dezelfde handtekening of vingerafdrukken, geen wapens hebben
dezelfde loop en geen scherven dezelfde vorm. De belangrijke implicatie van deze stelling
alle objecten [en individuen, ARV
3
Het uitgangspunt van de uniciteitstheorie werd toegepast in de forensische antropometrie, ontwikkeld
door de Fransman Alphonse Bertillon. Hij legde twaalf metingen (lichaamskenmerken) aan het
menselijk lichaam vast in de veronderstelling dat die - bij volwassen personen - in de loop van het leven
onveranderd blijven en hij berekende ook de uiterst kleine kans dat er twee personen rondlopen met
exact dezelfde groep kenmerken.
Toen het Bertillon inderdaad lukte om met zijn methode personen te identificeren maakte hij naam en
werd de Bertillonage als methode bij veel Europese politiecorpsen ingevoerd. Het vastleggen van de
kwantitatieve maten met passer en schuifmaat, bleek erg omslachtig en werd uiteindelijk ingehaald door
de introductie van de vingerafdruk als zeer onderscheidend lichaamskenmerk. Vanuit de forensische
criminologie bezien was dat logisch omdat er veel tijdwinst werd geboekt en omdat op de plaats van
een delict vaak vingerafdrukken achter blijven.
Terugkomend op de theoretische grondslagen van Van der Bijl kunnen we stellen dat asymmetrisch
georiënteerde deelzwaartepunten verschillend gebouwde gewrichtsoppervlakten ten gevolge hebben
die daarom leiden tot anders uitgevoerde bewegingen.
*uniciteitsassumptie ook wel uniciteitsaanname of uniciteitsprincipe.
**In strikt wetenschappelijke zin ontbreekt het bewijs voor de uniciteitsassumptie. Misschien lijkt het er alleen maar op dat
de natuur zich niet herhaalt doordat het totaal aantal beschikbare vormen zoveel groter is dan het aantal daadwerkelijk
vingerafdrukken, DNA-profielen en gebitten gebaseerd op het totale aantal mogelijke combinaties leveren extreem hoge
aantallen op die niet zozeer steun geven aan de uniciteitsassumptie als aan de stelling dar de kans op duplicatie
verwaarloosbaar klein zou (kunnen) z 4
26

De manier waarop een individu beweegt is zeer constant en de bewegingspatronen - zoals gebruikt in
de manuele therapie van Van der Bijl - zijn niet tijdgebonden. Daarmee wil gezegd zijn dat een
voorkeursbeweging, zoals armenkruisen voor de borst dat is, in iemands twintigste levensjaar op
dezelfde manier wordt uitgevoerd als ten tijde dat die persoon bijvoorbeeld tachtig jaar oud is!
Als de man in Spandau de echte Hess is dan zal hij op zijn 90-ste in de gevangenis nog steeds op
dezelfde manier zijn armen kruisen en handen vouwen als hij vroeger in vrijheid deed.
Naast die bewegingen bestaan nog andere die aan het bewustzijn ontsnappen. Vanuit
biomechanisch oogpunt heeft ieder mens, ongeacht zijn kleur (ras), sekse, leeftijd,
gewicht, typologie, beroep etcetera een individueel bepaalde voorkeur om bewegingen uit
te voeren of houdingen aan te nemen, ten gevolge van de kenmerken van de
gewrichtsvlakken, het individuele karakter ervan alsmede de intra-individuele asymmetrie
van houding en beweging-
5
Armenkruisen voor de borst is een van de vele voorkeursbewegingen. Kruis de armen voor de borst: de
ene persoon plaatst daarbij de linkerarm voor, een ander geeft de voorkeur aan de rechterarm voor.
Hebt u de linkerarm voor? Kruis dan de armen opnieuw en probeer daarbij de rechterarm voor te
plaatsen. Veel mensen kijken nu min of meer verbaasd naar de positie van de armen en voeren de
beweging nogmaals ter controle uit, want onmiddellijk werd ervaren dat de nieuwe positie van de armen
links- of rechtshandig zijn. Rudolf Hess, de man in Neurenberg en de geïnterneerde man in Spandau
hebben zoals zal blijken
Hoe men uiteindelijk exact de manueeltherapeutische diagnose bepaalt vergt veel technische uitleg en
valt daarmee buiten het kader van deze studie. Voor de geïnteresseerde lezer wordt verwezen naar de
boeken van G. van der Bijl junior en het boek van Johan J. De Cock. Het komt er in het kort op neer dat
met behulp van acht basisparameters*een bewegingsmodel wordt opgesteld (het mobileschema) en
met achttien bijkomende parameters**worden vervolgens verfijningen in dit model aangebracht.
De reproduceerbaarheid van de acht basisparameters blijkt zeer groot te zijn. Voor wat betreft de
achttien bijkomende parameters is de betrouwbaarheid redelijk maar is wel voor verbetering vatbaar.
Verbeteringen worden vooral gezocht in de standaardisatie van het meetmateriaal, de meettechniek en
de interpretatie.
*De voorkeursbewegingen, de voorkeurshoudingen, de vorm van de wervelkolom en de individuele vormverschillen in bouw
zijn bruikbaar om de ligging van de deelzwaartepunten te berekenen. Daartoe worden acht basisparameters gebruikt te
weten:
2. De oogrotatie (endo- of exoforie): hiermee wordt de scheve oogas bedoeld die het oog maakt in het horizontale vlak.
3. Het kruisen van de armen: welke arm wordt boven geplaatst?
4. Het duimkruisen, ook wel bidgreep genoemd: welke duim ligt achter/boven?
5. Bovenhands werpen: met welke hand gooit men bij voorkeur een balletje? Van der Bijl jr. (1986) stelt dat in theorie hier niet gesproken wordt van links- of
rechtshandigheid, maar slechts van een voorkeur voor links- of rechtshandig werpen. (Dit geldt ook voor schoppen tegen een bal.)
6. Schoppen tegen een bal: met welk been schopt men bij voorkeur tegen een bal?
7. Spitten/vegen: welke hand houdt men onder bij het gebruik van een spade of een bezem?
8. Glijden: met welk been glijdt men voor op een ijsbaantje?
**De verfijning van het basismodel wordt tot stand gebracht door achttien extra parameters. Hieronder worden enkele
genoemd. Het mag duidelijk zijn dat ik probeerde zoveel mogelijk voorkeurshoudingen, standen en bewegingen bij dit
27

onderzoek te betrekken, want hoe meer overeenkomsten of verschillen tussen de pertinent echte Hess en de gevangene,
hoe zekerder de conclusies kunnen luiden.
Van een aantal parameters was van te voren al duidelijk dat ze geen informatie zouden kunnen geven. Wat te denken van
Systeem Van der Bijl
toen nog niet bestond. Bovendien kan foto- of filmmateriaal hier geen uitsluitsel over geven. Wat betreft de
voorkeursbewegingen kan nog opgemerkt worden dat personen die bij voorkeur op een bepaalde manier uitvoeren,
waarmee niet gezegd is dat men de bewegingen af en toe niet op een andere manier uitvoert. Mijn observaties bij
honderden patiënten leerde echter dat dit zelden voorkomt. Soms moet de patiënt wel even zoeken twee mogelijkheden
vergelijken, waarna men (meestal) stellig de bewegingsvoorkeur kan aangeven.
Enkele van de achttien extra parameters:
1. De gezichtsscoliose: de hoek wordt bepaald die de gehele neus maakt ten opzichte van het voorhoofd. De neus staat naar links of rechts.
2. De intranasale hoek: de hoek wordt bepaald tussen het benige neusbeen en het kraakbenige deel van de neus.
3. Handen klappen: wordt de linker- of de rechterhand onder gehouden bij klappen?
4. Armenstrengelen: voor de romp worden de armen in elkaar gestrengeld. Welke arm wordt voor gehouden of ligt boven?
5. Kleermakerszit: welk onderbeen ligt voor bij het maken van een kleermakerszit?
6. Vegen of spitten: welke hand wordt onder gehouden bij het vegen van de vloer of bij het spitten?
De gedetailleerde totaalanalyse is dus gebaseerd op zesentwintig parameters, waarmee inzicht wordt
gekregen in de optimale ligging van de draaiingsassen van de gewrichten van de betreffende patiënt.
draaiingsassen krijgen opgedrongen door ze ritmisch, binnen de gewrichtsgrenzen, te bewegen in de
juist geachte - drie dimensionale - bewegingsrichtingen. De manuele therapie volgens het Systeem Van
der Bijl behandelt daarmee functiestoornissen in gewrichten en bewegingsketens, maar geen
structuurdiagnoses zoals een tenniselleboog, ischias en heupslijtage.
Samenvatting
Van der Bijl ontwikkelde - uit onvrede met de vigerende manuele technieken in zijn tijd - een systeem
grondslag: ieder mens beweegt anders en dat moet in de behandeling tot uiting komen.
De zwaartekracht probeert het lichaam te vervormen en de spieren moeten daaraan weerstand bieden.
Om de ligging van de zwaartepunten te berekenen wordt gebruik gemaakt van een aantal
voorkeursbewegingen en voorkeurshoudingen. Het gaat hierbij om kwalitatieve bepalingen van de
zwaartepuntliggingen: waar ligt het zwaartepunt in een denkbeeldig horizontaal opgesteld assenstelsel?
Over exacte plaats van de deelzwaartepunten in het assenstelsel worden, en kunnen, geen uitspraken
gedaan.
Naast de in het Systeem Van der Bijl gebruikte voorkeurbewegingen bestaan er nog talloze bewegingen
die (samen) typerend zijn voor het individu. Hoe trekt iemand bijvoorbeeld een broek aan: eerst met zijn
linkerbeen in een pijp en daarna het rechter of andersom? Aan welke kant loopt men het liefst met de
fiets in de hand? Met welk been start men bij voorkeur na het opstaan uit een stoel? Deze bewegingen
worden levenslang (indien er geen sprake is van optredende relevante pathologie) op dezelfde manier
Tevens wordt - met de voorkeursbewegingen - voldaan aan het minimum principle want er wordt
bewogen met een minimum verbruik van energie.
Kenmerkend voor voorkeursbewegingen is dat ze zich meestal onttrekken aan de bewuste waarneming
tenzij er de aandacht op wordt gevestigd.
Lichaamskenmerken zoals pigmentvlekken, bewegingsvoorkeuren en voorkeursstanden kunnen in
meer of mindere mate bepalend zijn voor de uniciteit van een persoon. Bij een corresponderend DNAprofiel
of vingerafdruk is aanvullend bewijs meestal niet nodig om de identiteit van personen aan te
28

tonen. Voor een flapoor of een kale plek op het achterhoofd geldt dat niet. Lichaamskenmerken kennen
dus een gradatie voor de mate waarin ze typerend zijn.
De uniciteitsassumptie, en daarmee de bewering dat symmetrie in de natuur niet voorkomt, is geen
wetmatigheid maar een axioma om de eenvoudige reden dat de stelling niet bewezen kan worden;;
daarmee plaatst ze zich buiten het zuiver wetenschappelijke terrein. Het verzamelen van zoveel
mogelijk (lichaams)kenmerken in de verwachting dat daarmee de uniciteit van een voorwerp of een
persoon kan worden aangetoond is wel werkbaar in de praktijk en geeft bij toename van het aantal
correspondeerde kenmerken een toenemende kans op zekerheid;; dat zal in het vervolg van dit
onderzoek blijken. Door stapeling van bewijs kan elke mate van zekerheid verkregen worden behalve
de absolute omdat er altijd een kans blijft bestaan op een toevallige match van corresponderende
kenmerken.
Bronnen: Het Systeem Van der Bijl
1. Bijl van der, Manipulaties.
2. Sjerps;; Coster van Voorhout, bewijs, 74.
3. Ibidem.
4. Broeders, bron, 139.
5. De Cock, Begrippen.
29

De biometrie
Biometrie is het meten van eigenschappen en kenmerken van levende wezens. 1 Alle soorten metingen in
of aan het menselijke lichaam vallen daaronder. De hoeveelheid metingen is daarom enorm en divers;; ze
variëren van het opstellen van DNA-profielen tot het meten van staplengten en het vaststellen van de
lichaamsgeur. Er wordt ook wel gesteld dat biometrie het gebruik is van lichaamskenmerken of
gedragseigenschappen, met als doel de identiteit van iemand te verifiëren of vast te stellen.
- en
gedragseigenschappen van een persoon en maken het mogelijk deze met een grote mate van
2
In de politiek staat de biometrie sinds de aanslagen van 11 september 2001 in Amerika hoog op de
agenda. Naarstig wordt gezocht naar biometrische persoonsgegevens die betrouwbaar genoeg zijn om te
kunnen koppelen aan paspoorten en identiteitskaarten.
We dienen onderscheid te maken tussen technieken die fysiologische kenmerken vastleggen zoals
DNA-patroonanalyse, irisherkenning, oorvormherkenning, stemherkenning, lichaamsgeurdetectie
enzovoorts en methoden die gedragskenmerken registreren zoals loopanalyse en het plaatsen van
handtekeningen.
worden gecreëerd waarbij, nog meer dan bij andere profielen, de vraag gesteld kan worden in hoeverre
de regels van ethiek en privacy overschreden worden. Het hek lijkt hier van de dam indien de gegevens
worden opgeslagen in centrale databanken. 3
universeel zijn want
alle mensen hebben het;; ze zijn permanent, dus niet te veranderen, en ze zijn uniek want geen twee
4
Veel biometrische kenmerken zijn gevoelig voor manipulatie zodat de invoering ervan nog veel
moeilijkheden met zich meebrengt. Het scanapparaat van vingerafdrukken kan bijvoorbeeld eenvoudig
worden gefopt door het aanbrengen van een uiterst dun laagje rubber op de vinger. De irisscan is
evenmin betrouwbaar indien er geprepareerde contactlenzen worden gebruikt. Dat hoeft niet altijd een
probleem te zijn omdat mensen die gebruik willen of moeten maken van autorisatiekaarten, meestal
geen reden hebben de apparatuur op het verkeerde been te zetten. Zonder werkzame kaart krijgt men
immers geen toegang tot de plek waar men moet zijn. Dat de fundamentele vrijheid en de rechten van
mensen met de verregaande invoering van biometrie onder druk staat, is zonneklaar. Er zit een duidelijk
gewenning bij het grote publiek optreedt. De werkgroep biometrie van het Europese Parlement
(opgericht in 1995) onderkent dit probleem en stelt dat het gebruik van biometrie in bijvoorbeeld
gegevensbescherming waarmee zij in hun
5 Bovendien ziet
men het gevaar dat gedecentraliseerd opgeslagen gegevens worden gekoppeld zodat er een centrale
biometriebank ontstaat. Tenslotte wordt erop gewezen dat een aantal biometrische gegevens, vooral
vingerafdrukken, kan worden verkregen zonder dat de betreffende persoon daar toestemming voor
geeft (bijvoorbeeld vingerafdrukken van een glas).
Een schat aan biometrische gegevens kan verkregen worden door het zorgvuldig uitpluizen van
vuilniscontainers van burgers. Het opstellen van een DNA-profiel van alle gezinsleden wordt immers
een peulenschil indien men gebruik kan maken van nagels, haren en maandverband. Tevens is het
n van verscheurde
bankpapieren, adreslabels en resten verpakkingsmateriaal. Zo bezien zetten de meeste van ons een
30

jver Den Tex in het NRC Handelsblad:
- de bescherming van onze identiteit. Het
gaat er niet meer omdat anderen weten wie ik ben of wat ik doe;; het gaat erom dat
anderen mijn identiteitsgegevens kunnen gebruiken om iets te doen wat ik helemaal
niet wil, iets illegaals waarvoor ik kan opdraaien. Privacy is een achterhoedegevecht.
In de voorhoede gaat er iemand met onze identiteit vandoor. Iedereen die denkt dat
werkt mee aan de verhoging van het risico dat op een dag zijn eigen identiteit wordt
misbruikt. Terwijl de overheid verkondigt dat ze ons beschermt tegen terreur, stelt ze
6
Ook hoogleraar Bert-Jaap Koops (universiteit Tilburg/Nederland) is bezorgd over verdere afkalving van
onze onschuld kunnen bewijzen. Dit is een gevaarlijke omkering in onze maatschappij. Maatregelen die
7
Anderen stellen dat privacyschending door de overheid weliswaar een probleem is maar dat we de
overheid op de voet ku
overheid verbleken bij de vrijwillig achtergelaten sporen;; het schenden van de privacy is de orde van de
dag. De online beschikbare gegevens, dataminingtechnologieën, gecombineerd met de winstprikkels
8 Een bron van zorg is hierbij bovendien
ze iets oplevert: je hoort e
9
Privacybescherming is kennelijk een achterhoedegevecht geworden. Ons doen en laten wordt al
en met
bodyscanners afgetast wanneer we willen vliegen en de gegevens worden - of u nu wilt of niet -
opgeslagen, in het beste geval ten dele gedecentraliseerd. De combinatie van al die deelgegevens is
uniek, en daarmee specifiek voor het individu en levert een identiteitsprofiel op waarmee criminelen aan
de slag kunnen.
Bovendien is het tegenwoordig veel eenvoudiger persoonlijke profielen vast te leggen dan voorheen
omdat de opslagcapaciteit voor digitale informatie zo groot is geworden dat zelfs de, op het eerste
gezicht, meest banale informatie over personen langdurig kan worden bewaard. Hierbij kan gedacht
gegevens worden gecombineerd met biometrische data is een persoonlijk profiel gerealiseerd.
In de huidige toepassing worden biometrische gegevens niet steeds als zodanig weergegeven op
identificatie-
computertaalsjablonen die karakteristiek zijn voor één persoon. 10
zich de vergelijking op met de
ponskaarttechnologie zoals die gebruikt werd bij de grote Duitse volkstelling in 1933 toen Hitler net aan
de macht was gekomen. Speciaal opgeleide enquêteurs gingen van deur tot deur en vroegen de burger
het hemd van het lijf over voorouders, kinderen, burgerlijke staat, geloof, werk en afkomst. Vervolgens
werd de verkregen informatie centraal verwerkt op ponskaarten waarbij elk genummerd gaatje
belangrijke informatie verschafte over de persoon in kwestie. De ponskaart als geheel droeg daarmee in
belangrijke mate bij aan de karakterisering van het individu. De zogenaamde Hollerith-systemen die
hiervoor werden gebruikt waren afkomstig van het Amerikaanse IBM dat een in Duitsland gevestigde
dochteronderneming had (Dehomag).
In IBM and the Holocaust 11 beschrijft Edwin Black het in zijn ogen strategische verbond tussen IBM en
nazi-Duitsland, waarbij de ponskaarttechnologie een vrijwel doorslaggevende rol heeft gespeeld bij de
31

identificatie van de joden en vervolgens, in de jaren die erop volgden, rechtstreeks bij de genocide. De
theorie van Black, die IBM voor een belangrijk deel medeschuldig houdt voor de nazimisdaden, wordt
door historici uitgebreid bekritiseerd omdat IBM niet kon weten welke misdagen er uiteindelijk zouden
worden gepleegd en daarbij is het ook nog de vraag in hoeverre de informatie op de kaarten wezenlijk
bijdroeg aan het identificatieproces van joden en andere minderheden.
Intermezzo
Servië. Hij stelt dat de van oorlogsmisdaden verdachte Radovan Karadzic, die
h
12 Geloofwaardig is deze bewering niet omdat
Karadzic juist behoefte had aan een nieuwe identiteit;; het ligt vo
gezicht, die zich bovendien allebei in het openbare leven profileren, vooral aandacht trekken (3, 4, 5).
3, 4 en 5: Lichaamskenmerken zijn typerend voor het individu, zoals het kuiltje in de kin op de rechter foto. Door
overvloedige beharing zijn op de middelste foto veel kenmerken bewust aan de waarneming onttrokken maar de vorm van
de wenkbrauwen lijkt overeen te komen met die op de rechter foto.
(beeldcitaten: Reuters/Stringer) en rechts Radovan Karadzic (beeldcitaat: Mikhail Evstafiev).
Doel van de biometrie
De biometrische technologieën hebben ten doel bij te dragen aan de identificatie, de authenticatie, of
aan de verificatie van personen. De identificatie is het proces dat de identiteit van de persoon vaststelt.
biometrie). Bij verificatie wordt de vraag gesteld of de persoon degene is die hij zegt te zijn door
vergelijking van biometrische gegevens. 13 -
is die hij suggereert te zijn en waarvan wordt beweerd dat hij het is. Is de verdachte dat niet dan is het
bovendien heel interessant te weten welke identiteit hij dan wel heeft. Helaas hebben we niet de
beschikking over de gangbare biometrische gegevens van Rudolf Hess. We mogen aannemen dat er
ooit vingerafdrukken bij de man zijn afgenomen en dat zijn bloedgroep werd bepaald, maar zeker is dat
niet. Dat de bloedgroep van de gevangene in Spandau werd bepaald is zeker omdat hij een periode in
het ziekenhuis heeft doorgebracht. Gebitsanalyse faalde ook omdat er geen gebitstatussen gevonden
want de
32

n de
14
-
met behulp van de statistiek een waarschijnlijkheidsdiagnose opgesteld kan worden:
Ik gebruikte biometrische variabelen afkomstig uit de manuele therapie, aangevuld met
voorkeursbewegingen, voorkeurshoudingen en andere lichaamskenmerken. Daarnaast vergeleek ik het
intelligentiequotiënt van beide mannen, het rimpelpatroon in het gezicht, en zelfs de stand van de oren.
Bij toeval stuitte ik op een typerende gewoonte van Hess die mijn hart sneller deed kloppen en vroeg
me verwonderd af hoe het mogelijk is dat niemand deze gewoonte opviel als (mede) typerend voor de
persoon Hess.
dat het onderzoek maar niet wil
vlotten, want er waren natuurlijk ook nogal wat tegenvallers te betreuren. Ik verwachtte bijvoorbeeld de
onder?) maar kwam geen afbeeldingen tegen waarop door Hess geklapt wordt. Ook het onderzoek naar
de vorm van de oren liep vast. Het forensisch instituut dat ik hiervoor benaderde kon niets met het
akt werden onder
van opzij zijn genomen en waarbij de lichtval ook nog eens dezelfde is, wordt reële vergelijking mogelijk.
Het handschrift
Als we weinig informatie hebben over een persoon, maar wel kunnen beschikken over handgeschreven
materiaal dan is het erg verleidelijk de handschriften te vergelijken. Hess schreef als jongeman veel
brieven aan zijn ouders en de gevangene schreef met grote regelmaat brieven aan zijn familie (6) en
ook briefjes bedoeld voor zijn verzorgers en de gevangenisautoriteiten. Voor de leek lijkt het erop dat de
handschriften uit Duitsland, Engeland en Neurenberg/Spandau inderdaad van één en dezelfde persoon
zijn.
Bij het wetenschappelijk beoordelen van handschriften en handtekeningen kijkt men naar het statische
en naar het dynamische aspect. Het statische aspect betreft de grootte en de vorm van het handschrift;;
het dynamische aspect behelst de snelheid waarmee geschreven wordt en de druk van de pen op het
papier. Het geluid dat een pen op papier maakt kan ook aan analyse worden onderworpen. 15 Of er ooit
gekeken is naar consequente stijl- , spelling- of grammaticafouten in de teksten van Hess en de
verdachte is onbekend [ARV].
Hugh Th
familie hem voldoende informatie ter zake had verschaft. Wat betreft die oppervlakkigheid heeft Thomas
het hier ten dele bij het rechte eind;; de brieven verschaffen, na de eindeloos lange jaren van
gevangenschap in Spandau, geleidelijk minder details uit het verleden en kunnen daardoor oppervlakkig
overkomen. De gevangene gaf vooral in de beginperiode van zijn gevangenschap wel degelijk een
moeder en broer te lezen (zie: De brieven). Opvallend is dat Thomas de gelijkenis in de handschriften
hreven vanuit Spandau, negeert.
Of het vergelijken van de handschriften van Hess en de gevangene een zinvolle bezigheid is valt nog te
bezien want de status van het handschriftonderzoek is nog a
werd een poging ondernomen handschriftbewijs [in een rechtszaak waarin het deskundigenonderzoek
zich richtte op de vraag naar de authenticiteit van een aantal handtekeningen] als niet wetenschappelijk
te verklaren,
Op zoek naar de bron en hij vervolgt:
33

wetenschappelijk toekwam ook al houden de beoefenaars regelmatig congressen,
schrijven ze artikelen in wetenschappelijk ogende tijdschriften, hebben ze
De afloop [van de zaak] was in zoverre onverwacht dat de rechter
de handschriftexpertise weliswaar niet als wetenschappelijk bewijs maar wel als
16
Dat was de reden om me niet te begeven op dit gebied en slechts te constateren dat de handschriften
van Hess en de gevangene gelijkenis vertonen. Deze constatering heb ik niet bewust meegewogen bij
de a-priori inschatting van de kans op een echte Hess in Spandau (zie over het proces van de a-priori
inschatting Hoofdstuk 4).
6:
dat van voor de oorlog. Handschriften zijn manipuleerbaar en handschriftonderzoek vereist daarom veel specialistische
kennis (beeldcitaat: Manvell/Fraenkel, Rudolf Hess, de eerste volledige biografie).
De betrouwbaarheid van de metingen
Als we serieus onderzoek willen uitvoeren dan moet het testen van bewegingsvoorkeuren en het meten
van asymmetrieen reproduceerbaar zijn bij één en dezelfde persoon, en uitgevoerd kunnen worden
door verschillende beoordelaars, met als uitkomst hetzelfde resultaat. Hier wordt gesproken over de
mate van intra-reliabiliteit en interreliabiliteit van de metingen. Wat betreft de groep van acht
basisparameters uit het Systeem Van der Bijl is volgens De Cock de intra-reliabiliteit zeer hoog;; in één
van de onderzoeken zelfs 100% (r=1;; n=232), en in het andere onderzoek 98,67% (r=0,99;; n=600).
Deze resultaten komen overeen met mijn eigen indrukken uit de praktijk;; het komt zelden voor dat één
van de eerste acht metingen niet uitvoerbaar is of dat bij her-testen een andere uitkomst verkregen
wordt. Bij de bepaling van de andere achttien parameters zijn bij her-testen wel regelmatig verschillende
meetuitkomsten geconstateerd. Er werden afwijkingen gevonden bij het bepalen van de hoek in de neus
(7,07%), de hoek van de neus met het voorhoofd (3,26%), het armenstrengelen (2,72%) en de
- de
dubbelgangers niet gebruikt.
De interreliabiliteit moet nog onderzocht worden. Daarbij gaat de aandacht uit naar de standaardisatie
van de testen waardoor het mogelijk wordt een test exact te herhalen. 17
34

Bronnen: De biometrie
1. Haaster van, Kennismaking biometrie.
2. De Europese Toezichthouder voor
gegevensbescherming, Advies.
3. Groep gegevensbescherming, Werkdocument;;
Staatscourant, Raad van Europa;; Bos, Biometrische
gegevens;; Europese Toezichthouder, Advies;;
Buuren, Visum Informatiesysteem.
4. Groep gegevensbescherming,Werkdocument.
5. Idem.
6. Tex den, Privacy (NRC Handelsblad).
7. In gesprek met Bert-Jaap Koops, (Frontier, 52-53).
8. Huijboom en Kool, Privacy (NRC Handelsblad).
9. Ibidem.
10. Haaster van, Kennismaking biometrie.
11. Black, IBM.
12. Charter, Karadzic (The Times).
13. Haaster van, Kennismaking biometrie.
14. Irving, Years;; Thomas, moord.
15. Haaster van, Kennismaking biometrie.
16. Broeders, bron, 61.
17. De Cock, Begrippen, 136-140.
35

Hoofdstuk 2
36

Rudolf Hess
Wolf R. Hess begroet zijn vader*
In het begin van dit hoofdstuk leren we de familie Hess kennen. De innige relatie tussen vader en zoon
komt aan bod, en daarna al hink-stap-springend door de tijd: de jeugd van Rudolf Hess, de activiteiten in
de Eerste Wereldoorlog, de kennismaking met Hitler, zijn rijzende ster in de politiek die hem de titel
naar Groot Brittannië, en de berechting in Neurenberg met de levenslange gevangenschap in Spandau.
Zo vader, zoon en kleinzoon
Elke vader wenst zich een liefhebbende zoon als Wolf Rüdiger. Hij kon zich later maar weinig van zijn
vader herinneren uit de tijd van zijn onbezorgde jeugd in München-Harlaching**(7). Wolf wist jaren later
nog wel hoe zijn vader, met kalme stem, een vleermuis die eens het huis binnen was komen vliegen
weer naar buiten bracht. 1 De band met zijn vader bleef ondanks alles bestaan en zou zich zelfs in de
Spandau-
, verdiepen.
voornaam van professor Haushofer toebedeeld. Wolf Rüdiger werd later een succesvol ingenieur en
bleef tot zijn dood in 2001 een aanhanger van Adolf Hitler. Wolf Andreas Hess, de kleinzoon van Rudolf
Hess, lijkt uit hetzelfde hout gesneden als zijn vader en opa want hij werd in 2002 veroordeeld door een
districtsrechtbank in München tot het betalen van een boete van 1184,- dollar omdat hij op internet de
Amerikanen beschuldigde van het bouwen van de gaskamers in Dachau. 2
Nadat Rudolf Hess in 1941 met vredesvoorstellen naar Engeland vloog, duurde het nog 28 jaar voordat
vader en zoon elkaar - onder gearrangeerde omstandigheden - weer zouden ontmoeten in de
gevangenis van Spandau.
*Zoon Wolf Rüdiger begroet zijn vader Rudolf Hess in het ziekenhuis waar hij tijdelijk is opgenomen. Op dat moment zag
**De villa die Hess samen met zijn vrouw in 1933 kocht, was gelegen in de deftige buitenwijk Harlaching van München. In
1944 werd het huis getroffen bij een geallieerd bombardement en na de oorlog tot op de grond afgebroken door de
Amerikanen. Een geïnteresseerde bezoeker kan daar, met enige moeite, nog steeds sporen vinden die terugverwijzen naar
die tijd.
37

7: Slechts de entree van het perceel is anno 2011 nog hetzelfde als toen. De huidige bebouwing op de achtergrond doet
brievenbus was gemonteerd, is
in staat het onderhoud van de villa te
bekostigen. Voor haar levensonderhoud moest ze zelfs bedelen bij Heinrich Himmler (foto:Voorhorst, 2007).
Ernstig ziek
In november 1969 - Hess zat toen al drie jaar als enige gevangene opgesloten - werd hij plotseling erg
ziek. Aanvankelijk zagen de doktoren de ernst van de ziekte niet in, gewend als men was geraakt aan
zijn klagerig gedrag, dat meestal betrekking had op zijn ingewanden. Nu leek de situatie echter ernstiger
dan voorheen, want de inmiddels 75-jarige bejaarde bleef kreunend op bed liggen en schoor zich niet
meer.
Wolf beschrijft deze gebeurtenissen uitgebreid in zijn boek Mijn vader Rudolf Hess. 3 De vier
gevangenisdirecteuren, verlegen met de situatie, gingen zoals gebruikelijk langdurig in conclaaf om na
dagen onderhandelen tot de conclusie te komen dat de gevangene met spoed diende te worden
overgebracht naar het Brits Militair Hospitaal aan de Heerstrasse in Berlijn. In dat ziekenhuis was in het
begin van de jaren zestig een speciale suite ingericht voor het geval Hess iets mocht mankeren en
opgenomen diende te worden. De wetenschap dat er voorzien was in een speciale afdeling voor de
enig overgebleven gevangene, stemde de familie bitter omdat hiermee een signaal afgegeven werd dat
et vervroegd vrijgelaten zou worden.
Uit röntgenbeelden bleek dat een darmperforatie, wonder boven wonder, vanzelf weer was
menselijke aspect daarvan, deed de oude man zoveel goed dat hij uiteindelijk toestemming gaf voor het
zoon Wolf.
Er werd veel gespeculeerd over het stelselmatig weigeren van bezoek. Voor zou het goed
uitkomen dat er heel veel tijd overheen ging alvorens het op een confrontatie met zijn familie aan te
sturen, zo werd verondersteld. De tijd zou immers in zijn voordeel werken en hem zo goed als
onherkenbaar maken, zegt Hugh Thomas;; daarmee inspelend op het gerucht dat er een dubbelganger
in Spandau gevangen werd gehouden, terwijl de echte Hess tijdens de oorlogsjaren ergens boven de
voordeel van de gevangene zo werd alom verondersteld.
38

Alvorens toestemming te geven voor bezoek moest er volgens de gevangene éérst iets fundamenteels
in de deprimerende situatie zijn veranderd, dat was voor hem al die jaren steeds een dwingende
voorwaarde geweest. Die verandering kan erin gelegen hebben dat de gevangene tijdens diens
ziekteperiode in het hospitaal zich voor het eerst in al die jaren menswaardig behandeld voelde en dat
hij, nu hij de dood in de ogen had gezien, graag weer hernieuwd kennis met zijn familie wilde maken.
Wolf komt met een andere reden voor het jarenlange vrijwillig gekozen isolement van zijn vader:
- Duitsland
- een gerechtelijk oordeel te vellen, moest hij het zéker als politieke willekeur beschouwen dat
ze hem in Spandau - en dan nog onder dergelijke omstandigheden -
4
Tenslotte speelde mee dat de gevangene mentaal overeind wilde blijven in de uitzichtloze situatie en
onder de vernederende gevangenisomstandigheden.
Wat voor Hess of diens dubbelganger precies de doorslag gegeven heeft weten we niet met zekerheid,
maar hij koesterde nu wel de nadrukkelijke wens om, na al die jaren eenzaamheid en lang volgehouden
principes, samen met vrouw en zoon de kerstmaaltijd te gebruiken. Dat was voor de autoriteiten
duidelijk een brug te ver en daarom gaf men toestemming voor een bezoek dat slechts een half uur
mocht duren.
Op de 24-ste december was de ziekenkamer in kerstsfeer versierd, en Hess gestoken in een nieuwe
broek, zat klaar om z
autoriteiten met humaan kleurengeknoei de onmenselijke alleen-hechtenis een vriendelijk cachet wilden
5 zegt Wolf letterlijk in zijn boek.
Om toegelaten te worden diende de familie eerst het bezoekreglement te ondertekenen wat onmiddellijk
de nodige consternatie gaf omdat Wolf niet als een strafgevangene gefouilleerd wenste te worden. Een
ander punt van ondertekening was belangrijker, het verbood de bezoekers namelijk de pers te woord te
staan over wat hen tijdens het bezoek bekend werd. Daarover liepen de spanningen hoog op, zodanig
dat het er even op leek dat het bezoek helemaal geen doorgang kon vinden omdat de gevangene, zwak
als hij was, niet al te lang op mocht blijven. Gedwongen door de tijdsdruk werden de handtekeningen
daarom uiteindelijk geplaatst en kon het bezoek beginnen.
Nergens in het verslag over dit bezoek tekent Wolf op dat zijn moeder ook maar de geringste twijfel had
over de identiteit van de man die tegenover haar zat. Het verslag vermeldt overigens niet dat zijn
, daadwerkelijk herkende. Dit item
speelt in het boek van Wolf R. nog geen rol maar zou dat in de loop van de jaren uiteindelijk wel gaan
doen, vooral toen Hugh Thomas zijn opmerkelijke bevindingen publiceerde.
Tijdens het bezoek werden de groeten van diverse familieleden overgebracht. Het was nogal
gon over zijn privésecretaresse van weleer Hildegard Fath, aan wie men vooral
toenmalige secretaresses, in een uiterste poging
gedrag verbaasde de vrouwen destijds doordat de man, die zij herkenden als hun voormalig werkgever,
nauwelijks van enige herkenning blijk gaf.
Hugh Thomas, die meer bewijzen zoekt dan alleen de ontbrekende littekens, geeft in zijn boek De
moord op Rudolf Hess zeer gedetailleerd delen van het gesprek weer die tijdens het bezoek met zijn
vrouw en zoon hebben plaatsgevonden:
is heel anders dan ik me herinn
39

* 6
Thomas stelt dat het medisch gezien niet mogelijk is dat de stem tijdens het ouder worden lager wordt,
tenzij er sprake is van een ziekte van de stembanden. Hier heeft hij inderdaad een punt dat perfect past
in de door hem geponeerde dubbelgangertheorie die later uitvoerig aan de orde zal komen.
Een vrolijk weerzien was het uiteindelijk dus niet geweest, daarvoor zat de pijn bij de familie te diep.
Wat resteerde was het besef dat er een historische verandering had plaatsgevonden in de houding van
rlinge band en die mogelijk aanknopingspunten kon
bieden voor het opzetten van een nieuwe strategie, die uiteindelijk moest leiden tot vrijlating.
Ondertussen ondernam zoon Wolff talloze pogingen om de leefomstandigheden van zijn vader in de
gevangenis te verbeteren. Verder diende hij gratieverzoeken in, mobiliseerde de publieke opinie en
-
aad van Kerken, aan de
Verenigde Naties en aan de vier toezichthoudende machten van Spandau.
Zelfs nadat alle pogingen tot vervroegde vrijlating waren mislukt en zijn vader tenslotte onder verdachte
omstandigheden in het tuinhuisje van de gevangenis dood was aangetroffen, liet hij niets na om de
mogelijke moord op zijn vader aan de kaak te stellen.
Wolf Rüdiger had zichzelf met al die activiteiten als het ware levenslang gegeven. Tot zijn eigen
overlijden in oktober 2001, bleef hij volhardend strijden voor zijn vaders eerherstel. In de laatste fase
van zijn leven schreef hij vanaf zijn ziekbed zelfs nog een brief ter ondersteuning van de jaarlijkse mars
Hess was na 30 september 1966 de enig overgebleven gevangene in Spandau. Albert Speer en Baldur
von Schirach hadden op die dag hun straf van twintig jaar erop zitten en mochten hun spullen pakken,
de vrijheid tegemoet. De andere vier veroordeelden waren óf vervroegd vrijgelaten óf hadden de straf
opgelegd door het Tribunaal van Neurenberg uitgezeten. Konstantin von Neurath was de eerste die -
om gezondheidsredenen - werd vrijgelaten;; daarna volgden in 1955, 1956, en 1957 Erich Raeder, Karl
Dönitz en Walter Funk.
In het naargeestige gevangeniscomplex moest de nu eenzaamste en tevens duurste gevangene ter
wereld zijn levenslange straf verder uitzitten. Zijn cel mat ongeveer twee bij drie meter, met een hoog
venster waardoor hij niet naar buiten kijken kon. De ruimte was voorzien van een toiletpot, een tafel met
stoel, en een bed. Op een plankje aan de muur kon hij zijn toiletspulletjes kwijt. Hier werd de gevangene
geacht zijn dagen te slijten in ledigheid.
Na de ziekenhuisopname in 1969 kreeg hij een ruimere cel en hij mocht zelfs zijn ziekenhuisbed
meenem
waterkoker en een Dual draaitafel.
*Thomas put uit het ooggetuigenverslag van luitenant kolonel Eugene K. Bird. Die was van 1964 tot 1972 directeur van de
Spandau-gevangenis. Bird bouwde in de loop van de jaren een - verboden - relatie op met Rudolf Hess en deed daarvan
verslag in zijn boek Rudolf Hess, de eenzaamste gevangene ter wereld. Hij werd daarop ontslagen als directeur en plaatste
later grote vraagtekens bij de zogenaamde zelfmoord van de gevangene omdat die voor zelfmoord te fragiel zou zijn
geweest en daarom fysiek niet in staat zichzelf door ophanging van het leven te beroven.
40

Een troosteloze toestand was het, in een omgeving die doelbewust gecreëerd leek om gevangenen te
deprimeren. Enige afleiding werd nog verkregen door het lezen van geselecteerde boeken uit de
gevangenisbibliotheek. Vier boeken per maand was aanvankelijk het rantsoen. Volgens Wolf las zijn
vond aanvankelijk plaats op het gevangenisplein, maar de gevangenen kregen al snel de gelegenheid
we
allerlei groenten werden verbouwd en bloemen geplant. Raeder pootte een populier, die in de loop der
jaren uit zou groeien tot een kolossaal monument. Hess, die tuinieren onder zijn stand vond, hield zich
bezig met het verbouwen van aardbeien en tomaten. Al schoffelend en spittend brachten de voormalig
heersers van het Derde Rijk zo hun dagen door, af en toe kibbelend over het tuingereedschap en een
enkele keer discussierend over de tijden van weleer.
Alles is gehuld in een dichte mist
Neurenbergse processen. Hij stelde het slachtoffer te zijn van geheugenverlies, en bracht tijdens de
zittingen veel tijd door met boeken lezen. Zich afzijdig houdend van de gebeurtenissen om zich heen,
kijkt hij af en toe onnozel de rechtszaal in. Zijn gedrag oogt bizar maar is af en toe ook komisch;;
menigeen in de zaal kan een glimla
f moet
antwoorden op een vraag.
Wie is deze merkwaardige man vraagt menigeen zich dan ook af. Als hij ooit de plaatsvervanger was
van de Führer, wat is er dan in hemelsnaam met hem gebeurd tijdens de jaren van gevangenschap in
oogt zittend
naast de ook al vermagerde Hermann Goering immers als een schaduw;; een schaduw van zichzelf?
Men meent de Hess van vroeger te herkennen aan zijn borstelige wenkbrauwen, ooit zijn handelsmerk.
Het geleende colbertje van de gevangene is te groot en hangt om hem heen als slappe was, en als hij
beweegt lijkt het wel of de rugwervels zich een weg naar buiten zoeken. Daar in de beklaagdenbank
tussen Goering en Von Ribbentrop zou de eens zo machtige Stellvertreter van de Führer moeten zitten.
De jukbeenderen zijn geprononceerd, de wangen ingevallen. De wangen ingevallen!? Na het veelvuldig
bestuderen van bewegende beelden bleken juist die wangen een gegeven te bedekken dat tot nu toe in
Het geheugenverlies van Rudolf Hess komt tijdens het proces niet helemaal onverwacht uit de lucht
naar huis te schrijven want e
ik ben volkomen mijn verstand kwijt 7
Zoon Wolf is ervan overtuigd dat zijn vader verstoppertje speelde en het geheugenverlies om tactische
redenen voorwendt. Wat die tactiek mag zijn geweest is eigenlijk altijd een vraag gebleven. Logisch zou
zijn dat de gevangene er winst uit dacht te kunnen halen, bijvoorbeeld in de vorm van verbeterde
leefomstandigheden. Het kan ook zijn dat hij al een vermoeden had van het militaire tribunaal dat na de
oorlog in het leven zou worden geroepen. Daarvoor zou hij dan zeker moeten acteren en over een
meelijwekkende patiënt werd allicht een milder oordeel uitgesproken. Des te vreemder was het daarom
dat de verdachte tijdens het proces plotseling stelde dat zijn geheugen weer prima in orde was, en dat
hij slechts wat problemen met zijn concentratie had gekend.
In ieder geval drukte het geheugenverlies hem in Engeland nog dieper in het isolement dan voorheen
oktober 1945 naar Neurenberg overgevlogen werd, is een merkwaardig heerschap geworden. Hij weet
41

het, al dan niet gesimuleerde, geheugenverlies met veel overtuigingskracht uit te dragen. Dat zou leiden
tot merkwaardige verhoren, vertwijfelde ondervragers en verdrietige familieleden.
Jeugd
8 augustus 1953
verliet de
ondernemende jongeling zijn familie en ging op reis naar het Zwitserse Livorno. Daarna trok hij naar
Triëst om in dienst te gaan bij de koopman Johannes Bühler. In 1862 trouwde hij met Margarete, een
van de dochters van de koopman, en richtte i
. De in- en
exportfirma was gevestigd in Alexandrië (Egypte) en werd later voortgezet door zijn zonen Fritz en
Adolf.
riante villa met een fraaie tuin die ze bewoonden in Ibrahimieh, vlak aan de Egyptische kust. Rudolf
werd daar op 26 april 1894 geboren. Hij had nog een jongere broer Alfred (1897) en een veertien jaar
jongere zus Margarete.
Enkele auteurs zitten hier op het verkeerde spoor wanneer zij spreken over vier kinderen, twee jongens
en twee meisjes.*
Het gezin ging regelmatig op vakantie naar Duitsland waar ze sinds 1900 een landgoed bezaten in
Reicholdgrun, gelegen in het Fichtelgebergte 10 kilometer verwijderd van het plaatsje Wunschiedel
waar de familieleden later bijgezet zouden worden in hun familiegraf.
een beklemmende invloed kon hebben op zijn omgeving;; de maaltijden verliepen in stilte en de kinderen
Rudolf. Va
Op 6 jarige leeftijd werd Rudolf korte tijd naar een kleine Duits-Evangelische school gestuurd, maar zijn
ouders regelden al gauw privéonderwijs
de firma om zo zijn opvolging veilig te stellen. Rudolf zag het leven als koopman echter niet zo zitten,
lezen we steeds in de biografieën.
In 1908 reist de familie per boot naar Duitsland. Daarover schrijft de veroordeelde in Spandau later
uitvoerig en gedetailleerd aan zijn moeder:**
vuurtoren en wat palmen als laatste objecten zichtbaar waren, verdwenen langzaam achter
8
*De psychiater J. R. Rees in The case of Rudolf Hess en de journalist J. Bernard Hutton in Hess: The man and his mission.
**Deze gedetailleerde beschrijvingen doen geen recht aan de stelling van Hugh Thomas dat de gevangene slechts
oppervlakkige brieven schreef aan het thuisfront, en dat hij pas dieper op bepaalde onderwerpen inging als hij eerst de
benodigde informatie van de familie zelf had gekregen.
42

Ook beschrijft hij vanuit Spandau in een brief aan zijn moeder het Egyptische landschap:
winterstormen, wanneer de zee helemaal tot aan de horizon vol was met witte
schuimkoppen, het gekrijs van de zeemeeuwen en het doffe ritme van de golven,
waarvan we de melodie konden horen totdat we in slaap vielen. En dan waren er de
warme, zoele, maanverlichte nachten met het onafgebroken gehuil van de honden
buiten in de woestijn dat de stilte alleen maar beter deed uitkomen. Hoe vaak moet u
niet met ons als kinderen op een bank gezeten hebben onder de door sterren verlicht
hemel van Egypte en ons hebben verteld over de grote flonkerende sterren en die alle
an de rand van de woestijn.
Herinnert u zich hoe we samen viooltjes plukten en hoe verrukkelijk ze roken?...En wat
was het heerlijk op het strand in die tijd, toen er nog geen kaden waren gebouwd. Je
was er helemaal omgeven door een geweldige natuur waar zee en woestijn elkaar
ontmoeten. Meestal was de zee idyllisch en kalm en konden we naar de krabbenrotsen
9
In Duitsland
Rudolf wordt, in Duitland aangekomen, naar een jongenskostschool met een goede naam gestuurd in
Godesberg-am-Rhein. Hij blonk uit in natuurwetenschappen en had een voorkeur voor wiskunde en
fysica. Wolf R. Hess spreekt in zijn boek Mijn vader Rudolf Hess over een begaafde leerling. 10 Een
zelfde constatering doet Roger Manvell in zijn boek Rudolf Hess11 te
*Ook Pätzold/Weißbecker maken melding van de goede leerprestaties van Rudolf;; hij schrijft
trots aan zijn ouders wanneer hij goede of zeer goede cijfers haalt. Rudolf blijkt op school een
zwijgzaam kind en daarom schrijft zijn moeder hem een bezorgde brief waarin ze hem aanraadt toch
vooral wat meer van zichzelf te laten zien en wat mededeelzamer te worden:
nicht als Junge veranlaßt zum Reden worden zu sein.12 Vader Hess was nog steeds besloten dat Rudolfs
tiende schooljaar naar de Ecole Supérieur de Commerce in Zwitserland gestuurd, waarna hij bij een
handelsfirma in Hamburg terecht kwam als stagiaire. Dat de handel voor Hess geen roeping was zou
blijken uit zijn grote interesse in lezen, de bestudering van de nautische geschiedenis en de zeevaart.
Dat hij een carrière in de handel echter zou verafschuwen, zoals dikwijls wordt gesteld, gaat veel te ver.
In Hamburg wist Hess zich in de weekeinden prima te vermaken, hij speelde tennis, bezocht
theatervoorstellingen en ging naar het paardenrennen. Hij veranderde zijn kapsel en ging een monocle
13
*Herhaaldelijk wordt hier vermeld dat Rudolf een intelligente leerling was omdat dit een belangrijk gegeven is in
Dubbelgangers ontmaskerd.
43

Ten strijde
Toen de Eerste Wereldoorlog uitbrak schreef Hess zich al snel in als vrijwilliger;; hij was toen inmiddels
20 jaar. 14 Het ging hier niet om een overhaast besluit maar om een weloverwogen beslissing want hij
zou toch zeer snel opgeroepen worden om dienst te nemen, daarom maakte het een betere indruk als
hij zich vrijwillig meldde.
Als lid van het Beierse Regiment Infanterie raakte hij in 1916 gewond aan zijn linker arm, en in 1917
Wolf Rüdiger geeft aan da
15
ein glatter Durchschuß unterhalb der
linken Schulter hinein, am Rücken heraus.16 [mijn cursivering]
Hess diende onder andere in het List Regiment dat niet alleen bekend stond vanwege het grote aantal
intellectuelen, maar ook om het grote aantal gesneuvelden. Dit was het regiment waarin ook ene Hitler
diende, maar voor zover bekend kwam het nooit tot een bewuste ontmoeting tussen de twee mannen.
ouders dat hij de mooiste dag van de oorlog had beleefd, want toen de Russen vanuit hun loopgraven
keken om te gaan schieten:
Russenköpfe gezielt. Ich habe nach den Schuß manchen zurücksinken sehen, nachher im
feindlichen Graben die Toten mit den Kopfschüssen gefunden. Dann haben wir gestürmt,
durch das Dorf durch und auch in die fliehenden Russenmassen vom anderen Rand aus
17
Hess was dus fanatiek en maakte al snel carri
hem op 27april 1915 - wegens
moedig gedrag, het IJzeren Kruis 2de klasse opgespeld.
Na zijn zware verwonding en de langdurige revalidatie trad Hess in 1918 vrijwillig toe tot het Keizerlijke
Korps Vliegeniers en voerde enkele operationele vluchten uit voordat de wapenstilstand een feit was.
De verwondingen en de littekens
Eerste Wereldoorlog, om zekerheid te verkrijgen over de toen opgelopen littekens. Een officiële
samenvatting daarvan vond hij in het Document Centre in Berlijn. Dit soort samenvattingen zijn
volgt: 18
12-6-1916: gewond geraakt bij Douaumont, artillerieprojectiel linkerhand en bovenarm
13-6-1916: opgenomen in reservistenhospitaal, Bad Homburg v.d.H.
28-6-1916: opgenomen in reservistenhospitaal, Ilsenburg, Harz
14-7-1916: ingedeeld bij reservetroepen
25-7-1917: gewond geraakt in de bergen tussen Ojtztal en Slanic (linker bovenarm);; bij eenheid gebleven
8-8-1917: ernstig gewond bij de bestorming van de Ungureana (schotwond linker long)
25-81917: opgenomen in het veldhospitaal, afdeling B. Sepsiszentgyörgi
11-9-1917: geëvacueerd
17-9-1917: opgenomen in reservistenhospitaal, Meissen, Sachsen
10-12-1917: ingedeeld bij de reservetroepen
11-12-1917/31-12-1917: met verlof naar Reichsholdgrün
22-1-1918/4-2-1918: met ziekteverlof
27-11-1918: met verlof naar Reichsholdgrün tot aan ontslag uit dienst
44

Uit dit overzicht blijkt dat Hess driemaal gewond raakte. De eerste keer in 1916 door een
artilleriegranaat aan zijn linkerhand en bovenarm. De verwonding moet vrij ernstig zijn geweest omdat
hij daarmee een maand in het ziekenhuis heeft gelegen. Natuurlijk bekeek ik - waar mogelijk - het
fotomateriaal op littekens van de linkerhand en op een zichtbare aanpassing van de handfunctie. De
handpalm was nooit zichtbaar, maar op de bovenkant van de linkerhand waren nooit littekens
waarneembaar (zie: Op dood spoor).
Een volgende verwonding aan de linker arm lijkt minder ernstig, maar de schotwond in de linkerlong
maakte een definitief einde aan zijn actieve carrière bij de infanterie. Die wond maakte het bovendien
noodzakelijk dat er een levensreddende operatie uitgevoerd werd. De operatie moet littekens hebben
veroorzaakt die normaal gesproken een levenslang brandmerk achterlaten.
Thomas concludeerde na onderzoek van de gevangene van Spandau dat die géén littekens op zijn
linkerarm had en géén littekens op zijn borstkas. Een mogelijke verklaring daarvoor kon zijn dat het
bovenstaande uittreksel was vervalst op instigatie van Hess zelf. Maar, concludeert Thomas terecht:
zijn militaire reputatie op te blazen. In dat stadium had hij zich al een vaste positie verworven als Hitlers
19
gemaakt en zijn maag-darmkanaal werd met behulp van bariumpap in beeld gebracht. Thomas die als
algemeen chirurg verbonden was aan het Britse Militaire Hospitaal van Berlijn was toen enkele
ogenblikken in de gelegenheid de borstkas van de gevangene aan een inspectie te onderwerpen.
Afgezien van twee kleine littekens op de borstkas e
*zag hij geen
20
Frau Hess verklaarde in 1978 tijdens een persoonlijk gesprek aan Thomas dat ze nooit getwijfeld heeft
aan de identiteit van haar man in Spandau. Verder verklaarde ze in een brief dat hij inderdaad een
schot door zijn long had opgelopen**en dat bij bergopwaarts lopen, slechts tijdens de eerste duizend
meter van een klim, de gevolgen van de wond hinderlijk waren. Tijdens sporten als tennis en zwemmen
had hij nergens last van. In het dagelijks leven herinnerden hem alleen de littekens aan borst- en
rugzijde aan de wond. 21
Zijn bevindingen veroorzaakten nogal wat
commotie. Frau Hess verklaarde dat Hugh Thomas niet goed bij zijn hoofd was. Anderen uitten hun
twijfels over zijn betrouwbaarheid, en weer anderen beweerden dat hij zich moet hebben vergist. In het
Britse Lagerhuis werd zelfs een vraag gesteld over de identiteit van de gevangene, maar zegt Thomas:
25
*Het
Tijdens het tweede onderzoek stond Thomas een ogenblik naast de goedgehumeurde gevangene toen deze zijn
ziekenhuisjasje uittrok en een warme kamerjas begon aan te trekken. Wederom zag hij geen spoor van littekens. Thomas
vroeg de gevangene vriendelijk:
22
De stemming van de patiënt sloeg na deze provocerende opmerking onmiddellijk om, hij begon te beven en mompel
Hij was zo van de kaart geraakt dat hij op weg naar het kleedhokje zijn ontlasting, vermengd met de
bariumpap, over de vloer liet lopen. Zelfs nadat hij zich had aangekleed was hij nog volkomen overstuur. Thomas vreesde
geschrokken dat een hartaanval het einde kon betekenen voor de toen 79 jaar oude man. Niet alleen de gevangene was
gechoqueerd maar Thomas zelf was ook aangeslagen van de gebeurtenis, en hij kon nu niet anders meer dan concluderen
dat deze gevangene niet Hess in eigen persoon was. 23
**Frau Hess schrijft letterlijk:
24
45

In 1988 hoorde Hugh Thomas uit de mond van Wolf R. Hess dat zijn vader in de gevangenis indertijd
kennis genomen had van de conclusies in
dat vast te
26
zeker te zijn van zijn verwondingen? Kennelijk speelde hij in die tijd weer de rol van de onnozele met
geheugenverlies of er was sprake van een sta
Hess vertelde mij tijdens een telefonisch onderhoud eind 2009, dat haar schoonvader in de familiekring
bekend stond om zijn aparte gevoel voor humor.
Het einde
Op 17 augustus 1987 kwam er plotseling een eind aan het leven van gevangene nummer 7.
Hij zou toen ongeveer 93 zijn geweest stelt Thomas en hij beschrijft tot in detail de lichamelijke toestand
van de gevangene vlak voor zijn dood. Hij was erg verzwakt en slechts in staat tot een zeer bescheiden
inspanning;; hij had al eens een beroerte gehad en de gezichtsscherpte van vooral zijn linkeroog was
zeer beperkt. Zijn grijpvermogen (van de linkerhand) werd gesteld op 5, dat komt overeen met de
j zijn linkerarm niet meer optillen boven de
horizontaal. Zijn evenwichtsgevoel was beperkt, de linkerknie dreigde tijdens het lopen steeds door te
zakken en zijn wervelkolom was buitengewoon vervormd door een bochel. 27
angene in het tuinhuisje van de gevangenis door de bewaking
aangetroffen, ineengezakt op de vloer, met een stuk elektriciteitssnoer rond zijn nek. Toen de bewaking
hulp had ingeroepen werden er wanhopige pogingen tot reanimatie ondernomen door middel van mond
op mondbeademing en hartmassage. Er ontstonden meteen diverse geruchten: de gevangene was
een knoop te leggen in het snoe
In een ambulance werd hij met loeiende sirenes naar het Britse Militaire Hospitaal gebracht waar het
dienstdoende personeel, na een laatste reanimatiepoging niets anders kon doen dan de gevangene,
om 16.10 uur die dag, dood te verklaren. 28
Na het overlijden werden er twee lijkschouwingen verricht, de laatste in opdracht van de familie die al
snel het vermoeden had dat de doodsoorzaak niet vrijwillig was maar gezocht moest worden in
verwurging. Professor J. M. Cameron, verbonden aan de Universiteit van Londen voerde in opdracht
gevangenisdirecteuren konden via een gesloten televisienetwerk de gebeurtenissen in de snijzaal
volgen. Toen de kleding van de gevangene verwijderd werd vond men in zijn rechter jaszakje een
Intermezzo
Tijdens de eerste lijkschouwing werden de zakken van de gevangene doorzocht en vond men een briefje met de
korte afscheidsgroet, gekrabbeld op de achterkant van een brief. Dit briefje was om twee redenen aanleiding voor
wilde speculaties omdat de timing van de vondst riekte naar manipulatie van de publieke opinie. De familie had
het vermoeden
gevangene al tientallen jaren niet meer had gebruikt!
Het ontklede lichaam werd uitgebreid onderzocht op littekens, met en zonder gebruikmaking van
ultraviolet licht. Cameron merkte een oud litteken op dat zich op de linkerzijde van de borst bevond 126
centimeter van de hiel en 7 centimeter vanuit de middellijn.
46

De grootte van het litteken werd niet beschreven en bovendien werd een kleiner litteken vlak erboven
niet opgemerkt! Verder werden de strepen rond de nek gedocumenteerd in lengte en breedte, maar
over het richtingsverloop werd geen melding gemaakt, terwijl dat nu juist voor de doodsoorzaak een
cruciaal punt was. De lengte van het lichaam bedroeg toen 175 centimeter, maar in zijn jeugd moet de
gevangene ongeveer 6 voet en 1 inch lang zijn geweest, wat overeenkomt met 185 centimeter. De
lengteafname was het gevolg van een ernstige kromming van de ruggengraat.
Op het geschoren achterhoofd vond men een kneuzing met een diameter van twee inches, een halve
inch dik. De huid was niet onderbroken en er werd daarom geconcludeerd dat de kneuzing was
veroorza
29 Opmerkelijk
[A.R.V.] is dat de huid van het achterhoofd uitvoerig werd bestudeerd maar dat er geen melding werd
gemaakt van het litteken dat de echte Hess had opgelopen tijdens gevechten in de bierkelders. 30
Afgezien van het kleine litteken op de borst*werden dus géén littekens aangetroffen. Hoogst
opmerkelijk, want Frau Hess had toch steeds volgehouden dat haar man de littekens wel degelijk had.
Ter ondersteuning van zijn bevindingen merkt Thomas op dat Cameron niet de eerste chirurg was die
de borstkas van de gevangene had onderzocht, 57 medici waren hem voorgegaan maar niemand had
melding gemaakt van schotwonden! Na opening van de borstkas en het nemen van bloed-, haar- en
urinemonsters concludeert Ca De dood kan niet aan natuurlijke oorzaken toegeschreven
worden. In mijn opinie was de doodsoorzaak: asphyxie**
zegt Thomas over dat: zelfmoord nergens in de mo 31
De tweede lijkschouwing
Advocaat Seidl verklaarde - na overdracht van het lichaam aan de familie Hess - in de pers dat hij het
onvoorstelbaar vond dat de gevangene in staat geweest zou zijn om zelfmoord te plegen en dat men de
patholoog professor Spann, verbonden aan de Universiteit van München, opdracht had gegeven een
tweede lijkschouwing uit te voeren. Die vond plaats op 21 augustus.
evenwijdig naast elkaar lagen, de onderste 2,5 centimeter lang, de bovenste 2 centimeter. Bovendien
.32 Over andere littekens heeft Spann het niet maar hij gaat wel uitvoerig in op de sporen rondom de nek:
De breedte varieerde van 6 millimeter tot 20 millimeter. Overdwars aan de achterkant verliepen twee
evenwijdige strepen, die werden beschreven als strepen van roodachtige verkleuring, 1 millimeter
breed, gescheiden door een andere verkleuring van 6 mill
33
De precieze beschrijving van sporen rondom de nek gaven al snel voeding aan het gerucht dat de
gevangene zichzelf niet opgehangen had en ook niet opgehangen was door anderen, omdat de sporen
rond de nek aan de achterkant dan schuin omhoog moeten lopen en aan de voorkant een vrijwel
horizontaal verloop zullen hebben. Tevens zijn in dat geval de sporen over hun hele lengte van gelijke
breedte. 34
*Het bedoelde litteken was afkomstig van een zelfmoordpoging in Engeland. De gevangene had een huidplooi opgepakt en
die doorboord met een mes.
**Verstikking.
47

Om zeker te zijn van de juistheid van zijn conclusies vroeg Thomas aan vier dienstplichtigen hem met
een stuk elektriciteitssnoer om beurten aan te vallen in een zogenaamde poging hem te wurgen. Hij
schrijft daarover:
en methode aannam, omhoog trekkend met de rechterhand en omlaag met de linker,
teneinde een snelle wurggreep te verkrijgen op een slachtoffer dat beneden taillehoogte
35
n raamklink was
bevestigd en dat hij het vrije uiteinde in een lus rond zijn nek had gehangen, vervolgens
achterover viel, daardoor zijn hoofd stootte en de ernstige kneuzing (aan het achterhoofd)
opliep.36 Tijdens beide secties werd het lichaam van de gevangene dus nauwkeurig onderzocht op littekens maar
men vond slechts onbeduidende littekens die in verband konden worden gebracht met die van de
zelfmoordpogingen in Engeland (borst) en Spandau (pols). Van de andere, veel oudere littekens, was
niets te v
die tenslotte werd vermoord in het tuinhuisje.
van de advocaat van de familie werd uitgevoerd, wel. Twee afbeeldingen (8, 9) zijn te vinden met
internet maar zijn helaas niet scherp genoeg om op littekens te kunnen controleren.
8: De nek van de gevangene is - gedeeltelijk- geschoren om de striemen beter te kunnen beoordelen. Het horizontale
verloop aan de voor- en achterkant zou zelfdoding door ophanging uitsluiten.
9: Na de eerste lijkschouwing door Professor J. M. Cameron;; de afbeelding is van onvoldoende kwaliteit om littekens waar te
nemen of om moedervlekken vast te l
(beeldcitaten: Google, afbeeldingen en YouTube;; rechthebbenden onbekend).
De nederlaag
De Duitse nederlaag en het verdrag van Versailles kwamen bij Rudolf Hess keihard aan. Ook zoon Wolf
37 Hess zelf schrijft daarover
aan een nicht in 1927:
ik onder de toestand lijd, waarin men onze eens zo trotse natie gebracht
heeft. Ik heb voor de eer van ons vaandel gestreden. Daar, waar een man van mijn leeftijd
vanzelfsprekend te strijden had. Dáár waar het er het hardst aan toe ging. In drek en slijk. In
de hel van Verdun, Artois, of waar dan ook. Ik heb de griezel des doods in alle vormen leren
48

kennen, heb dagenlang onder trommelvuur gehuiverd, sliep in een schuilplaats waarin een
n nu eenmaal
lijden en ellende ondergaan. En dat alles zou tevergeefs zijn? En het lijden van alle
fatsoenlijke burgers in de heimat zou tevergeefs geweest zijn? Ik weet wat jullie vrouwen
meegemaakt hebben! Neen, indien dit alles voor niets zou gebeurd zijn, zou het mij nu nog
spijten dat ik mij geen kogel door de hersens joeg, de dag dat die monstrueuze
wapenstilstandsvoorwaarden - en het aanvaarden daarvan -
38
Na de Eerste Wereldoorlog
g gaan om de dag van de wraak en om een zegevierend Groot-
Pätzold /Weißbecker, uitspraak over Hess naar aanleiding van de Vrede van Versailles
Rudolf Hess probeerde na zijn demobilisatie aanvankelijk werk te vinden om in zijn levensonderhoud te
voorzien, voor piloot had hij te weinig ervaring. Teruggaan naar Egypte, en daar de handelsfirma weer
opbouwen, was voor de familie geen optie meer omdat de regio inmiddels viel onder Engels
protectoraat.
Hess schreef zich in 1920 in aan de Universiteit van München en ging geschiedenis, economie en
bestreden die in de deelstaat Beieren aan de macht waren gekomen. Tijdens de diverse
straatgevechten raakte hij wederom gewond, dit keer aan zijn been. 39 Of deze verwonding wellicht
sporen achterliet wordt nergens vermeld, en in de sectie- rapporten wordt er geen melding van
gemaakt. [ARV]
Ondertussen was Hess ook lid geworden van het Thule-Gesellschaft, een nationalistische groepering
met uitgesproken antisemitische ideeën.*
Hess ontmoette zijn toekomstige vrouw Ilse Pröhl voor het eerst in 1920. Ze woonden toevallig in
hetzelfde kosthuis in München. Aanvankelijk toonde hij weinig belangstelling voor haar, vertelde Ilse
Pröhl omdat hij volkomen leek op te gaan in zijn politieke activiteiten.
Op 28 januari 1920 leerde Hess Karl Haushofer*kennen die in 1921 aan de universiteit als professor
werd benoemd aan de universiteit van München. Hess raakte al snel bevriend met de familie Haushofer
en met zijn zoon Albrecht die later ook professor zou worden.
*Het Thule-Gesellschaft was een groepering die in 1918 opgericht werd door de puissant rijke occultist baron Rudolf Freiherr
von Sebottendorf. Officieel kwam men bij elkaar om de Duitse oudheid te bestuderen, de Duitse mythologie, de folklore en
Sebottendorf was
tevens lid van de in 1912 opgerichte Germanenorde. Deze occulte groepering leunde voornamelijk op twee concepten: de
mystieke zuiverheid van het Duitse bloed en een wereldwijde samenzwering van joden en vrijmetselaars, bedoeld om de
wereldheerschappij te verkrijgen. Het is niet zeker of de latere nazi-leiders actief bij het occulte betrokken waren, maar dat
ze zich er door hebben laten inspireren lijkt duidelijk.
49

Karl Haushofer was in de Eerste Wereldoorlog brigadegeneraal geweest en had uitgesproken ideeën
over de oorzaken van de Duitse nederlaag
die naar de Duitse situatie waardoor er een racistisch-imperialistische lading aan gegeven werd.
aushofer wat hij kon gebruiken;;
de filosofieën van Alfred Rosenberg*en Walter Darré**verschaften hem tenslotte de legitimatie tot het
brute optreden van de Duitse legers in Oost-Europa.
Hess leert Hitler kennen
In 1920 bezocht Hess een bijeenkomst van de Deutsche Arbeiter-Partei (DAP) die gehouden werd in
een bierbrouwerij. Daar hoorde hij de rechtse agitator Adolf Hitler spreken. Hess was meteen
enthousiast en herkende in Hitler meteen de man die Duitsland kon ontdoen van de ketenen van
Versailles. Onder Hitlers leiding werd de partij omgezet in de Nationalsozialistische Deutsche Arbeiter-
Partei (NSDAP), waarbij Hess als zestiende lid werd ingeschreven.
De nieuwe partij nam het hakenkruis van het Thule-Gesellschaft over als symbool en op aanwijzing van
Hitler werd de draairichting van het wiel omgekeerd. Hess behoorde al snel tot de inner circle van de
mensen om Hitler en werd diens persoonlijke adviseur. Hess was niet alleen adviseur en spreker voor
de partij, maar was tevens actief binnen de gelederen van de SA. Op 4 november 1921 nam hij deel
aan hevige gevechten tussen communisten en sociaaldemocraten waarbij hij een gapende wonde aan
zijn (achter)hoofd opliep toen hij probeerde te verhinderen dat Hitler getroffen werd door een bierpul. 40
Het is zeker dat die wond een litteken heeft achtergelaten, en het is daarom nogal raadselachtig
waarom ook dat litteken tijdens de secties niet werd opgemerkt.
Na de mislukte Bierhalle-Putsch op 8 november 1923 werden Hitler en - enige tijd later - Hess
veroordeeld tot lichte gevangenisstraffen die uitgezeten moesten worden in de gevangenis van
Landsberg. Hitler werd veroordeeld tot vijf jaar straf, maar zat daar maar negen maanden van uit. Hess,
die zichzelf had aangegeven, nadat bleek dat de straffen mild uitvielen, werd veroordeeld tot achttien
maanden waarvan hij uiteindelijk zeven doorbracht in gevangenschap.
*Alfred Ernst Rosenberg (1893/1946): lid van het Thule-Gesellschaft, publiceerde in 1930 Der Mythus des 20. Jahrhunderts
waarin het Arische ras een superieure rol kreeg toebedeeld. Rosenberg werd tijdens het proces van Neurenberg veroordeeld
tot de doodstraf;; op 16 oktober 1946 werd hij opgehangen.
**Richard Walter Darré (1895/1953): partij-ideoloog van de NSDAP die zich had ontpopt als een racist en vurig antisemiet. In
1945 werd hij gearresteerd en tijdens het Neurenbergtribunaal berecht. Hij werd in 1950 vrijgelaten en stierf in 1953 aan de
gevolgen van kanker en overvloedig alcoholgebruik.
50

In Landsberg schreef Hitler Mein Kampf waarbij Hess f
groot de invloed van Hess op Hitler in die tijd precies was is nooit helemaal duidelijk geworden maar er
zijn aanwijzingen dat Hess bij het schrijven van Mein Kampf redigeerde, reorganiseerde en ideeën
inbracht. 41
In 1927 trouwt Hess met Ilse Pröhl nadat Hitler nadrukkelijk op een bruiloft had aangedrongen. Hess
schrijft daarover: Der Tribun*
42
Het paar kocht een villa in de Münchense wijk Harlaching waar het later een komen en gaan zou
worden van partijbonzen. Ondertussen had Hess zijn hobby als vlieger weer opgepakt en wilde in
navolging van Charles Lindbergh over de oceaan vliegen, maar dan in omgekeerde richting. Die poging
kon tot grote teleurstelling van Hess geen doorgang vinden omdat hij de benodigde financiën niet bij
ter
beschikking gesteld waarmee hij een tweede plaats behaalde bij een wedstrijd om de Zugspitze.**Twee
jaar later won hij de wedstrijd.
Niettegenstaande gemengde gevoelens wou ik u toch, mijn beste Hess, hartelijk feliciteren
met uw triomf - stop- Ik hoop dat, nu uw vliegkundige talenten beslist erkend zijn, uw
behoeften naar verdere vliegkundige prestaties zullen afnemen. In deze stille, doch oprecht
43
1932 en daarna
Hess trad in 1932 in overheidsdienst maar had geen dienstverband binnen de NSDAP.
Hitler bestuurde het land vanaf 1933, en Hess had de feitelijke leiding van de partij in handen. In april
1933 werd hij benoemd tot Stellvertreter van Hitler, nadat hij in 1932 al benoemd was tot hoofd van de
Centrale Politieke Commissie;; een orgaan dat het beleid van de Duitse regering coördineerde. In
over alle asp
het geweten van de partij en zijn macht groeide in die jaren tot ongekende hoogte. Als echte antisemiet
ondertekende hij tussen 1933 en 1938 een hele reeks van wetten die rechtstreeks tegen de joden
gericht waren.
voorzieni
*
**De Zugspitze, gelegen in Zuid-Beieren, is met 2962 meter de hoogste berg van Duitsland.
51

Men kan er slechts naar raden hoe Hess op de Endlösung* (1942) gereageerd zou hebben want hij zat
toen gevangen in Engeland. De gruwelijkheden van het bewind werden hem - evenals Operatie
Barbarossa**- tijdens het proces van Neurenberg wel degelijk aangerekend.
Veel van de wetgeving, die als inleiding op de Endlösung beschouwd kan worden, werd door Hess
immers ondertekend. In hun oordeel stelden de rechters in 1946 bovendien, dat Hess zo dicht bij Hitler
had gestaan, en hem daarom zó goed gekend had, dat hij zijn boosaardig brein had kunnen
doorgronden. Dat Hess Hitler vanaf het begin zeer goed kende, en een persoonlijke relatie met hem had
opgebouwd, bleek wel uit de brief die Hess in 1921 stuurde aan de Beierse premier Gustav von Kahr:
en
44
Kortom: Hess had beter moeten weten, en had afstand moeten nemen van deze misdadige figuur
voordat het te laat was, dat blijkt expliciet uit onderstaande tekst van de rechtbank:
daß keiner der Angeklagten besser als Hess wüßte, wie fest entschlossen Hitler zur
Verwirklichung seiner ehrgeizigen Ziele war, keiner kannte so gut den Fanatismus und die
Gewalttätigkeit dieses Mannes und wie sehr unwahrscheinlich es war, daß dieser von der
Anwendung von Gewalt absehen würde, falls diese als einziges Mittel zur Erreichung seiner
45
De opmaat voor de systematische volkerenmoord was dus mede gelegen in de wetgeving waarvoor
Hess persoonlijk verantwoordelijk was en wordt naast Endlösung ook vaak de Holocaust genoemd.
Angela Lambert***gebruikt in plaats daarvan, in haar bijna vuistdikke biografie Het verloren leven van
Eva Braun, liever de aanduiding Duistere Gebeurtenissen. Daar valt wat voor te zeggen want het woord
Holocaust wordt zo vaak geb
vroegere impact heeft verloren. 46 Met Holocaust wordt tegenwoordig vooral gedacht aan de uitroeiing
van de joden, maar er zijn ook nog zo veel andere slachtoffers te betreuren zoals de miljoenen
katholieke Polen, de zigeuners, de miljoenen Russen, de bolsjewieken, de homoseksuelen, de
jehovagetuigen, de lichamelijk en geestelijk gehandicapten, de zo onschuldige kinderen en de vele, vele
anderen. Lambert haalt Gitta Sereny****aan die in de televisiedocumentaire Adolf and Eva uit 2000 (ook
op dvd) uitlegt, dat het slechts gedeeltelijk waar is dat de vernietiging van de joden dé doelstelling van
het nazisme was;; het was [vooral] één van de doelstellingen. 47
*Entlösung der Jude Holocaust Shoa
genoemd, behelst de systematische genocide op
het joodse volk. Entlösen betekent letterlijk: bevrijden, vrij maken.
**Codenaam voor de aanval op de Sovjet-Unie (22 juni 1941).
***Angela Lambert (1940/2007): Engels journalist, schrijfster en kunstcriticus;; overleden na een langdurige ziekte.
****
naar Engeland. Ze is bekend als journalist en schreef meerdere biografieën.
52

Naar Schotland
De vlucht van Hess naar Schotland op zaterdag 10 mei 1941 was even avontuurlijk als bizar en roept
nog steeds veel vragen op. De belangrijkste daarvan is of Hitler nu wel of niet op de hoogte was van
vertrek. Dat Hitler een vergelijk met Engeland voorstond is bekend, in diverse redevoeringen
stuurde hij daar expliciet op aan. De Engelsen reageerden daarop met zulk een oorverdovend zwijgen
dat hij tegen Hess verzuchtte of hij dan misschien zélf naar Groot-Brittannië moest vliegen om daarover
te onderhandelen. Het is speculatie, maar wellicht was deze opmerking inspirerend genoeg voor Hess
om plannen te ontwikkelen in die richting. Over de precieze gebeurtenissen rond de vlucht is veel
geschreven;; het hele verhaal kan makkelijk gevonden worden in De Moord op Rudolf Hess en Rudolf
Hess, de eerste volledige biografie. Dit bestek biedt onvoldoende ruimte om dieper op alle details in te
gaan, maar ik wil toch één speciale gebeurtenis onder de aandacht brengen. Hess heeft altijd
volgehouden dat hij op de bewuste zaterdagavond enkele keren heen en weer vloog boven de
Noordzee totdat het voldoende donker was om onopgemerkt het Britse territorium binnen te vliegen. Het
waarheidsgehalte van deze verklaring werd betwijfeld, ook omdat hij voor een rechtstreekse vlucht
onvoldoende brandstof bij zich had. Thomas dacht daarom dat de echte Hess boven de Noordzee werd
neergeschoten op bevel van Goering;; vervolgens zou een vervanger vanuit Denemarken koers hebben
gezet naar Dungavel House, het huis van de Duke of Hamilton die het contact moest leggen met hoge
regeringsfunctionarissen. In het (fictie)boek De dubbelganger laat de schrijver Hess een tussenlanding
uitvoeren op Schiphol, niet alleen om bij te tanken, maar ook om ruimte te maken voor zijn look-alike.
Allemaal fantasie was mijn veronderstelling totdat Varekamp en Peet in het Nederlandse stripboek
Agent Oranje, de oorlogsjaren van prins Bernhard een officieel document opnamen van de
Amerikaanse consul John Lord in Amsterdam, gedateerd 8 augustus 1941, waaruit blijkt dat Hess
inderdaad vanaf Schiphol zijn reis naar het westen vervolgde:
As a fact which is not generally known, I can report on the best authority that Hess
refueled his plane at Schiphol, the Amsterdam airport. The airport received a
telephone call from Augsburg to refuel the plane which Hess was flying. I do not
know, however, whether the airport officials at Schiphol knew the identity of the
pilot. 48
Deze verklaring lost weer een deel van het raadsel op, maar waarom Hess deze tussenstop zijn leven
lang verzweeg is een nieuwe vraag.
53

Bronnen: Rudolf Hess
1. Hess, Wolf R., vader.
2. Media Life, Grandson;; Action Report, Nazi
kiiiiiiileader's grandson.
3. Hess, Wolf R., vader.
4. Idem, 294.
5. Idem, 306.
6. Thomas, moord, 183.
7. Hess, Wolf R., vader, 212.
8. Manvell, Hess, 12-13.
9. Idem, 12.
10. Hess, vader, 19.
11. Manvell, Hess.
12. Pätzold, Hess, 19.
13. Idem, 20.
14. Hess Wolf R., vader, 20.
15. Idem, 20-21.
16. Pätzold, Hess, 27.
17. Hess, Briefe, 190.
18. Thomas, moord, 32-33.
19. Idem, 38.
20. Idem, 25.
21. Idem, 39.
22. Idem, 28.
23. Idem, 39.
24. Ibidem.
25. Thomas, moord, 209.
26. Idem, 210.
27. Idem, 212 e.v.
28. Idem, 214-223.
29. Idem, 231.
30. Manvell, Hess, 20.
31. Thomas, moord, 231.
32. Idem, 236.
33. Idem, 237.
34. Idem, 237-238.
35. Idem, 239.
36. Ibidem.
37. Hess R., vader, 21.
38. Idem, 23-24.
39. Manvell, Hess, 15.
40. Thomas, moord, 63.
41. Pätzold, Hess, 72 e.v.;; Hess, vader, 29.
42. Idem, 77.
43. Hess R., vader, 36-37.
44. Pätzold, Hess, 19.
45. Hess R., England, 64.
46. Lambert, leven, 466.
47. Ibidem.
48. Varekamp, Agent, 88-89.
54

Hoofdstuk 3
55

Inleiding
In het eerste deel van dit hoofdstuk wordt in De Voorkeursbewegingen op zoek gegaan naar de
voorkeursbewegingen van Hess en die van de gevangene in Neurenberg/Spandau. In het tweede deel Vijf
kenmerken en één gewoonte komen vier lichaamskenmerken en één gewoonte aan bod. Daarna komen in
deel drie Over de brieven en een verkeerde foto, de brieven voor het voetlicht die Hess aan zijn thuisfront
heeft geschreven. Tenslotte wordt in deel vier Op dood spoor een indruk gegeven van hetgeen niet als
vergelijkingsmateriaal gebruikt kon worden.
lichaamskenmerken kunnen worden gerangschikt.
Het verzamelen van lichaamskenmerken ter bepaling van de identiteit of authenticiteit van personen
werd als eerste systematisch aangepakt door de Fransman Alphonse Bertillon (1853/1914). Hij legde
diverse metingen van lichaamsdelen vast en ordende die tot een logisch systeem, met de bedoeling
criminelen te kunnen opsporen. Tevens werden andere kenmerken zoals tatoeages, littekens en
persoonlijkheidskenmerken in zijn kaartsysteem opgenomen. Bertillon wordt daarmee beschouwd als
een van de grondleggers van de antropometrie. Zijn methode, die nog steeds enige bekendheid geniet
als Bertillonage, raakte in onbruik door de opkomst van de vingerafdruk. Bertillon was zijn tijd ver vooruit
en met zijn manier van werken dwong hij dan ook veel respect af, ook internationaal. Dat neemt niet
weg dat aan het meten en interpreteren van de metingen, geen moeilijkheden waren verbonden. Het
systeem was omslachtig;; de onderzoekers moesten grondig worden opgeleid en de eisen die aan de
meetapparatuur gesteld werden waren hoog.
Het lijkt er in eerste instantie misschien op dat met dit onderzoek in de voetsporen van Bertillon wordt
getreden maar een wezenlijk verschil zit hem in het soort metingen. Bertillon legde zaken vast als
lichaamslengte, schedelomvang, lengte van de onderarmen en de voetmaat. Het ging steeds om
kwantitatieve metingen. Bij die manier van meten kunnen veel vraagtekens gesteld worden bij de intraen
interbeoordeleaarsbetrouwbaarheid. Afgezien van de gebruikte apparatuur is het namelijk een groot
probleem om de exacte plaatsen aan het menselijk lichaam te bepalen waartussen gemeten wordt, ook
al omdat de anatomie van persoon tot persoon aanmerkelijk kan variëren. Daarbij komt dan nog de
kwestie van het juiste gebruik van de apparatuur en het aflezen daarvan.
verdachten die hij letterlijk de maat kon nemen. Bij dit onderzoek kan van kwantitatief meten geen
sprake zijn, zelfs al was dat mijn wens. Daarom legde ik ter bepaling van de identiteit van de gevangene
- waar mogelijk - gezocht naar
kwalitatieve metingen die boven de discussie staan wat betreft interbeoordelaarsbetrouwbaarheid en
die voldoen aan de voorwaarden van continu en invariabel.
Dat betekent niet dat mijn metingen de subjectiviteit ontstijgen want er wordt steeds gezocht naar
overeenkomen
van dubbelgangers kan met absolute zekerheid nooit bewezen worden omdat onzekerheid inherent aan
lijkheidsuitspraken te doen. Op zich
hoeft dat helemaal geen teleurstellende mededeling te zijn, want in het boek Op zoek naar de bron 1 van
Broeders wordt uitgebreid uit de doeken gedaan hoe een rechter forensisch bewijsmateriaal weet te
accepteren, namelijk niet op basis van wetenschappelijke onderbouwing maar wel op
overtuigingskracht. In het hoofdstuk Statistiek en wetenschap wordt hier nader op ingegaan.
Bron: Inleiding
1. Broeders, bron.
56

Lichaamskenmerken
Lichaamskenmerken zijn individuele, unieke kenmerken die teruggevoerd kunnen worden tot een
enkele persoon. Een verklaring van hun voorkomen is de oneindige natuurlijke variatie die terugkomt in
de stelling van Quételet dat de natuur zichzelf nooit herhaalt. Of een kenmerk inderdaad kan worden
opgevat als individueel, kan niet beantwoord worden omdat we niet alle variabelen kennen binnen een
open populatie. 1
Wat betreft het onderzoek naar dubbelgangers geldt dit in veel mindere mate, want de populatie beperkt
zich in dit onderzoek steeds tot twee personen. Indien een kenmerk aangetroffen wordt bij de ene
persoon en bij de andere niet dan kan er van een dubbelganger in principe geen sprake zijn. Toch is het
niet zo dat één verschillend lichaamskenmerk in alle gevallen voldoende is voor het trekken van
vergaande conclusies. Dat hangt in hoge mate van het lichaamskenmerk in kwestie af, want niet alle
kenmerken hebben een even hoog onderscheidend vermogen. Daarom is het in eerste instantie beter
een kenmerk op te vatten als typerend voor een individu dan als specifiek. 2
Volgens de uniciteitsassumptie van Quételet is elk kenmerk naar de letter specifiek voor één bepaalde
persoon, maar in de praktijk is de uniciteit niet altijd gemakkelijk aantoonbaar. Dat geldt ook voor de
lichaamskenmerken die in dit onderzoek de revue passeren. We baseren ons daarbij op de gelijkenis, of
ook wel de kwalitatieve identiteit, van lichaamskenmerken en bewegingsvoorkeuren.
zijn dubbelganger, is een voorbeeld van sterke gelijkenis. Deze rimpels zijn typerend voor beide
personen maar het is niet zo dat het voor ons in de dagelijkse praktijk gaat om een uniek kenmerk,
omdat veel meer personen rimpels tussen de ogen hebben met een vergelijkbaar verloop. De uniciteit
van deze rimpels zou dan niet alleen betrekking hebben op de exacte lengte, richting en diepte, met
andere woorden de driedimensionale presentatie, maar ook op het tijdstip van ontstaan en de mogelijke
veranderingen in de ti
In het Systeem Van der Bijl wordt - onder andere - de eindstand van bewegingsvoorkeuren vastgelegd.
Het proces
blijkt dat ongeveer de helft van de proefpersonen de beweging beëindigt met de linkerduim
achter/boven. De registratie van de bewegingsvoorkeuren lijkt op gespannen voet te staan met de
stelling van Quételet, maar nadere bestudering leert dat niemand de voorkeursbewegingen op precies
dezelfde mani
dat bepaald niet. Bij het zoeken naar (lichaams)kenmerken:
constant, dat wil zeggen invariant en stabiel moeten zijn. Immers kenmerken die in
de tijd veranderen zijn niet bijzonder bruikbaar. Anders gezegd, een object dat een
definiërend kenmerk verliest, houdt op lid te zijn van de klasse waartoe het behoort
en kan daaraan ook niet meer worden t 3
Niet alle lichaamskenmerken zijn dus even bruikbaar bij de zoektocht naar de identiteit van
dubbelgangers. Een krasje op de huid of een vetbultje mogen voor een korte periode typerend zijn voor
een bepaalde persoon maar op de lange duur hebben we daar niets aan. Daarom zocht ik steeds naar
lichaamspresentaties die een duurzaam karakter hebben tijdens een relevante periode.
Bewegingsvoorkeuren, rimpels, littekens en intelligentie hebben een duurzaam karakter maar kunnen
niet helemaal voldoen aa
voldaan kan worden aan de (mogelijke) wens naar absolute, categorische uitspraken over de identiteit
van een individu.
Met één kenmerk kan meestal geen uitspraak worden gedaan, maar met een combinatie daarvan zijn
57

wel waarschijnlijkheidsuitspraken mogelijk. Daarmee wordt buiten de strikte wetenschap getreden en
wordt aanspraak gedaan op het objectiviteitgevoel.
Bronnen: Lichaamskenmerken*
1. Sjerps, M.J.;; Het onzekere bewijs, 79.
2. Ibidem;; 79.
3. Sjerps, M.J.;; Het onzekere bewijs, 83.
*In deze bronvermeldingen wordt verwezen naar het boek Het onzekere bewijs, dat tot stand is gekomen onder redactie van
M.J. Sjerps en J.A. Coster van Voorhout. De paginavermeldingen betreffen de bijdrage van prof. dr. A.P.A. Broeders. Hij
promoveerde in 2003 aan de Universiteit Leiden op een proefschrift getiteld Op zoek naar de bron. In 2006 kreeg hij
daarvoor de Moddermanprijs. In 2007 werd Broeders benoemd tot hoogleraar/directeur van het forensisch instituut van de
Universiteit Maastricht.
58

Deel 1
De voorkeursbewegingingen
Bij de zoektocht naar de identiteit van de gevangene-Hess worden vier voorkeursbewegingen gevonden
Daarnaast wordt duidelijk welke voorkeurshand Hess had, en welke die van de gevangene was.
Ik keek steeds naar de eindstand van voorkeursbewegingen. Worden bijvoorbeeld, de armen zodanig
voor de borst gekruist da
geval dat de linkerarm voor/boven kruist wo
Het armenkruisen
Kruist men de armen voor de borst, dan komt óf de linker- óf de rechterarm boven/voor te liggen. In de
manuele therapie is deze meting van belang voor het bepalen van de voorkeursrotatie van de romp in
het horizontale vlak;; ligt de linkerarm voor dan draait de romp in het horizontale vlak bij voorkeur
rechtsom. 1
Vraagt men een proefpersoon de voorkeursbeweging andersom uit te voeren dan levert dat meestal
een vragende blik op waarna men, vaak pas na enkele pogingen de niet-voorkeursarm vóór plaatst;; de
aarzeling wordt veroorzaakt doordat de voorkeursbeweging sterk aan de persoon gebonden is, net als
het handenvouwen.
Een enkele keer gebeurt het dat een proefpersoon verklaart dat het logisch is dat zijn rechterarm voor
kwam, want hij is immers rechtshandig, tevens rechtsbenig, en bovendien zitten alle klachten rechts: Ik
heb altijd alles rech
is voor sommigen een ijzeren logica, net als voor een ander
juist het omgekeerde kan gelden.
Nogmaals wordt hier gesteld dat alle bewegingscombinaties uit het Systeem Van der Bijl voorkomen
maar sommige combinaties vaker dan andere;; dat komt omdat uit empirisch onderzoek blijkt dat de
bewegingsvoorkeuren zich niet geheel onafhankelijk van elkaar gedragen.
12, 13) zag ik de magere schim uit vervlogen
tijden in het verdachtenbankje zitten met de armen zo nadrukkelijk over elkaar dat ik, nieuwsgierig
geworden, eens wat afbeeldingen opzocht van de echte Hess. Op afbeelding 14 is de veroordeelde
in de rechtbank en net zo als hij altijd heeft gedaan (10, 11), want bewegingsvoorkeuren manifesteren
zich een leven lang op dezelfde manier.
Andersom kruisen
nen kruisen de armen rechtsvoor, was de eerste indruk die - na consultatie van
afbeeldingen uit meerdere fotodatabases - werd bevestigd. Andersom kruisen van de armen komt
evenwel een enkele keer voor. We zien Hess dat doen op afbeelding 15. Die werd kennelijk niet in
spiegelbeeld afgedrukt want Albert Speer draagt zijn scheiding rechts, de jasjes van Speer en Hitler
ns. Van Hitler kwam ik ook een afbeelding tegen
waarop hij staat met de rechterarm voor de linker, terwijl hij zijn armen normaliter andersom kruist (zie:
het hoofdstuk Dubbelgangers ontmaskerd).
De verdachte-
is te zien op een filmpje dat met YouTube gevonden kan worden. Onmogelijk is de andere armpositie
De
voorkeursbewegingen zijn niet per definitie dwingend. 2
59

10: Hess in 1939, afgebeeld op een schilderij van Walter Einbeck (1890-1968), zijn rechterarm kruist voor. Het schilderij is
een ogenblik in zijn geheel te zien in de op Canvas uitgezonden film:
.
11: Berlijn;; feest van de Duitse Volkssturm. Middenvoor zit Hess met zijn rechterarm voor gekruist;; geflankeerd door Ley
(links) en Haverbeck (beeldcitaat: met dank aan Beeldbank WO2/NIOD).
12: In de rechtszaal staart de verdachte voor zich uit. We zien weer de eigenaardige gelaatsuitdrukking die voor de
ondervragers niet veel goeds beloofde. Voorste rij van links naar rechts: Goering, Hess en Von Ribbentrop. Achterste rij:
Dönitz, Raeder met envelop voor zijn gezicht, en Von Schirach (beeldcitaat: Bildarchiv Preussischer Kulturbesitz).
13: Goering neemt in de rechtszaal nog wat stukken door. Onze verdachte gelooft het allemaal wel, want voor hem ligt zijn
leesboek. De verdachte kruist zijn armen met de rechterarm voor (beeldcitaat: Corbis).
60

14: De oud geworden gevangene in de tuin van de gevangenis in Spandau. Gewillig poseert hij voor de
fotograaf. Dat er hier geen sprake is van een spiegelbeeldige weergave is duidelijk te zien want het colbertje en
het overhemd sluiten links over rechts en het borstzakje zit aan de linkerkant (beeldcitaat: ANP).
15: Hess op de voorgrond in spreidstand, samen met Albert Speer*en Hitler. De heren bekijken de plannen
voor het gebouw waarin later de nazipartij-
1934/1935. Hess kruist zijn armen linksvoor (beeldcitaat: Corbis)!
*
, kreeg
van Fritz Todt, werd hij in 1942 vanwege zijn buitengewoon organisatorisch talent benoemd tot Rijksminister voor
Bewapening en Munitie. Hij gaf in die functie de Duitse oorlogsindustie een geweldige impuls.
61

Hoe vaak rechterarm voor
Omdat zowel Hess als de verdachte een keer de voorkeursbeweging andersom uitvoert zocht ik in
gevonden wordt, want afbeelding 15 kwam ik toevallig tegen bij het doorzoeken van de fotobase van
Corbis naar materiaal over Albert Speer.
Resultaat
Op alle
n de verdachte gekruist met de rechterarm voor. Hess doet
dat 6 maal, de verdachte 13 maal.*
diverse filmpjes, die met YouTube te vinden zijn, zien we de verdachte in Neurenberg zitten met de
rechterarm voor. In de documentaire In love with Adolf Hitler3, zien we Hess nog eens op het zonnige
YouTube. 4
Bronnen: Het armenkruisen
1. Bijl van der, Manipulaties;; Bijl van der, functiemodel;; De Cock, Begrippen.
2. Idem.
3. (2007), Canvas, In love with Adolf Hitler.
4. Rudolf Heß Rai 3, YouTube.
*ANP: Hess voor Engelandvlucht: geen.Verdachte Neurenberg/Spandau: 1353518.
Bildarchiv Koblenz: Hess voor Engelandvlucht: 30009107. Verdachte Neurenberg/Spandau: 30019924, 30018071,
30018083, 30018171
Corbis: Hess voor de Engelandvlucht: HU006836 , HU061364. Verdachte Neurenberg/Spandau: U783287ACME,
U778925ACME, BE067784, HU036554, BE048474
Imperial War Museum: geen.
Beeldbank WO2/NIOD: Hess voor Engelandvlucht: 29660, 46563. Verdachte Neurenberg/Spandau: 2209, 2216, 2243.
TopFoto: Hess voor Engelandvlucht: ali033183. Verdachte Neurenberg/Spandau: geen.
62

Het handenvouwen
de onderzoeker zich de vraag welke duim
is onafhankelijk*van andere
bewegingsvoorkeuren, zegt van der Bijl senior. 1 Van der Bijl stelt ook dat zowel het duimkruisen als het
armkruisen sterk aan het individu gebonden bewegingen zijn.
Intermezzo
ikt om
inzicht te krijgen in de statiek van het gehele lichaam. Deze bewegingen zijn het duimkruisen (de
gebedshouding), en het armkruisen. Bij 800 proefpersonen werd geconstateerd dat bij het duimkruisen 447 maal
de linkerduim boven kwam te liggen. 313 maal werd de gebedshouding gemaakt met de rechterduim
2
De beweging wordt door een proefpersoon niet gauw buiten de bewegingsvoorkeur om uitgevoerd en
men zal vrijwel nooit moeite hebben om aan te geven op welke manier hij/zij de beweging - bij voorkeur
- uitvoert.
Ik vond slechts twee afbeeldingen (16, 17)
te goed
beoordeeld kan worden.
- of
rechtshandigheid, zo toonde Van der Bijl senior aan in een onderzoek onder 800 patiënten. Dat werd
later onderschreven door Van der Bijl junior en De Cock. De voorkeursbewegingen en
houdingsasymmetrieën gedragen zich onafhankelijk van elkaar;; wel is het zo dat bepaalde combinaties
van bewegingen en standen vaker voorkomen dan andere. 3
Vouwt men de handen en de linkerduim komt daarbij boven/achter, dan betekent dit dat de rechterpink
onder wordt gepositioneerd. Dat gegeven we
duimpositie zodat in het voorbeeld hierboven de linkerduim onder komt te liggen (terwijl de vingers de
oorspronkelijke positie behouden). Dat lijkt in strijd is met de bewegingsvoorkeur maar is daarom niet
onmogelijk. Als controle kan men tevens de positie van de wijsvingers beoordelen (in dit geval
linkerwijsvinger boven de rechter). De bewegingsvoork
het nauwelijks mogelijk blijkt spontaan
beweging gaat haperen en zonder dat de vingers onwennig tegen elkaar stoten. Met de ogen dicht blijkt
de beweging nog moeilijker te maken, zonder dat herhaaldelijk motorisch bijgestuurd moet worden.
Ik vond één afbeelding van Hess uit 1940, en één van de verdachte in de rechtszaal van Neurenberg
zittend naast Hermann Goering, waarop de handen werden gevouwen. Van een eventueel
spiegelbeeldige afdruk is geen sprake want de verdachten kregen bij aanvang van het proces, in
volgorde van belangrijkheid, alle een vaste plaats toebedeeld;; Goering zit daarom voor de toeschouwer
voor het gedrag van beide heren tijdens de zittingen wordt
beschreven in het onderstaande intermezzo.
Op meerdere afbeeldingen was helaas sprake van onvolledig gevouwen handen, daarom werden die
buiten beschouwing gelaten. Bovendien was de belichting soms zo matig dat slechts onbetrouwbare
beoordeling mogelijk was. Kijkt men naar de afbeeldingen 16 en 17 dan blijkt dat Hess én de
gevangene de rechterduim boven plaatsen (en dus de linkerpink onder).
*Empirisch onderzoek naar groepen bewegingsvoorkeuren doet vermoeden dat er wel degelijk een - onbegrepen - relatie
tussen bewegingsvoorkeuren bestaat.
63

16: en detail rechts: In een veldkeuken aan het westelijk front op
en
echts, de opscheplepel in de
terrine voor hem eveneens en de man op de voorgrond heeft zijn lepel in de rechterhand. Bovendien droeg Hess zijn
scheiding rechts. Met YouTube is een filmpje te vinden waarop te zien is dat Hess zijn soep inderdaad eet met de lepel in de
rechterhand (beeldcitaat: Google, afbeeldingen, rechthebbende onbekend).
17: en detail rechts
procesdag op 27 november 1945 in Neurenberg.
om of
een atheroomcyste. D
na zijn overlijden. De pijl op het gezicht van
Hess wijst naar de op dit moment aangespannen kauwspier (beeldcitaat: De Nationale Beeldbank).
64

Intermezzo
Daar zitten ze dan, naast elkaar in de verdachtenbank. Eens twee helden uit de Eerste Wereldoorlog,
gedecoreerd wegens moedig gedrag met het IJzeren Kruis, en nu van oorlogsmisdaden verdacht in het proces
van de eeuw. Op afbeelding 17 zien we de broodmagere verdachte Hess naast Goering zitten, zijn rechterduim
Goering had een dynamische persoonlijkheid, terwijl Hess doorging voor de onkreukbare nazi. Voor Goering gold
weliswaar , maar vooral:
] Hij bracht de rechters tijdens het proces tot
wanhoop met zijn fenomenale geheugen en ging een machtstrijd aan met de president van de rechtbank
Geoffrey Lawren en met de openbare aanklager Justice Jackson. 4 De kruisverhoren met Goering verliepen vaak
uiterst moeizaam;; hij verdedigde zich taai en lie
Dat heb ik niet gezegd;; dat heb ik
anders bedoeld;; als mijn handtekening eronder staat dan heb ik dat getekend, inderdaad;; de geheime raad
[Reichsverteidigungsrat] waarop u doelt, heeft nooit bestaan;; ja, hij heeft wel bestaan maar is nooit bij elkaar
gekomen, dat bedoelde ik;; die opmerking over de joden heb ik wel gemaakt maar ik was geïrriteerd omdat
Goebbels zo zat door te zeuren, we hadden wel belangrijker dingen te doen;; dat moet ik eerst doorlezen;; dat ik
maatregelen verbood te nemen wil niet zeggen dat er geen maatregelen genomen moesten worden, ik wilde ze
namelijk zelf nemen;; dat kan ik me niet herinneren, dat is onmogelijk;; nee, dat is niet wat er staat;; dat heb ik al
5 Dit alles was de tactiek en het jargon
waar hij zich van bediende.
6
De Rijksmaarschalk
wordt een uiterst levendig beeld van Goering geschetst, maar hij wordt zo kritiekloos neergezet dat het de lezer
makkelijk in verwarring achter kan laten;; Mosley lijkt een nauwelijks verholen bewondering voor Goering te
hebben.
De geallieerden maakten zich zor
Norman Birkett:
het publiek een woord te zeggen tot het moment dat hij in de getuigenbank komt.
Dat is op zichzelf al iets heel merkwaardigs en werpt een scherp licht op veel wat
duister was in de afgelopen jaren. Hij [Goering] volgt de getuigenissen met grote
belangstelling als dat nodig is en slaapt als een kind als dat niet hoeft. Het is
duidelijk geworden dat er een persoon van uitzonderlijke hoewel mogelijk duivelse
7
Over Goering zij Jackson samenvattend:
e ervaring in het uitmoorden van zijn tegenstanders als in
het uitdenken van schandalen om weerspannige generaals kwijt te raken. Hij
bouwde de Luftwaffe op en richtte die tegen weerloze naburen. Hij stond vooraan
8
De verhoren staat een uittreksel van het verhoor van Rudolf Hess door kolonel Amen op 9
oktober 1945 in Neurenberg. Illustratief voor het geheugenverlies van Hess is de confrontatie die Amen Hess laat
aangaan met Goering:
Kolonel Amen:
65

t moet in
dezelfde tijd geweest zijn als het boek dat me
vanmorgen is voorgelegd. Ik ben mijn geheugen een poosje kwijt speciaal nu voor
nlijkheden zoals u hebben ontmoet, maar
Weet je nog
dat de Führer op een bijeenkomst in de
Reichstag aankondigde dat als hem iets mocht overkomen, ik zijn opvolger zou
zijn, en dat als mij
lang over gehad.
eren dat
ruikte daarvoor een Messerschmitt. Weet je nog dat je
Herman
9
Tijdens het verloop van het proces toonde Goering zich bezorgd over het gedrag van de andere verdachten. Hij
wilde graag als groep van verdachten één front vormen om zo een sterkere verdediging te kunnen voeren.
dood is, want ik was bang dat hij zich voor de rechtbank niet zou weten te gedragen. Hij is altijd zo verward
10
11 Speer en Hess zouden
Bronnen: Het handenvouwen
1. Bijl van der, Manipulaties;; Bijl van der, functiemodel;; De Cock, Begrippen.
2. Bijl van der, Manipulaties, 68.
3. Bijl van der, functiemodel, 494-496;; De Cock, Begrippen, 141.
4. Mosley, Rijksmaarschalk.
5. Mosley, Rijksmaarschalk, 390;; Verhoor 1946-03-20 Hermann Göring 6.
6. Mosley, Rijksmaarschalk, 390.
7. Ibidem.
8. Idem, 392-393.
9. Overy, verhoren, 454-457.
10. Mosley, 379.
11. Ibidem.
66

Het armstrengelen
In de manuele therapie wordt onder deze voorkeursbeweging verstaan dat de naar beneden gestrekte
armen voor de romp over elkaar gelegd worden, waarbij de handen in elkaar grijpen. De bovenliggende
arm wordt genoteerd als de arm die in de rusthouding, dus - met de armen langs het lichaam hangend -
het meest naar binnen gedraaid staat. 1
De meting kan gecontroleerd worden door (in stand) te kijken of bij een persoon die de armen losjes
langs het lichaam laat hangen inderdaad de arm -
wordt - meer naar binnen gedraaid staat dan de andere.
achterhalen omdat de gevraagde eindstand slechts verkregen wordt door het uitvoeren van een
waarop Hess en de gevangene de armen - bij voorkeur - voor het lichaam houden.
Ronduit verrassend was het om te zien dat Hess consequent met de rechter hand zijn linkerpols en
linkerhand (bovenlangs) vastpakt. Ik kwam geen beelden tegen waarop hij dat andersom doet.
Hess houdt bij voorkeur zijn linkerhand vast met zijn rechter (19, 20, 21, 26
en 27)!
We zien Hess dikwijls op deze manier tussen anderen in staan, waarbij meerdere mensen die houding
aannemen, soms met de rechterarm voor, soms andersom. De beelden kunnen arbitrair zijn omdat het
voor de hand ligt te veronderstellen dat echogedrag een mogelijke bewegingsvoorkeur overstemt.*
et opzetten met de
linkerhand om daarna met de rechterarm de Hitlergroet te kunnen brengen.
Gelukkig houden we na deze fotoselectie nog genoeg vergelijkingsmateriaal over.
Hoe zit het nu eigenlijk bij de gevangene in Neurenberg? Na enig zoeken werd een aantal beelden
gevonden waarop die staat met zijn armen in dezelfde stand als we bij Hess zagen (22, 23). Zelfs bij het
binnenkomen in de rechtszaal, tijdens het proces dat in 1945 begon, zien we de verdachte zo
binnenkomen (18, 24, 25). Met een verwilderde blik (18) komt de verdachte de rechtszaal binnen en
houdt zijn linkerpols en -hand stevig vast met de rechterhand.
De fotobases van het Algemeen Nederlands Persbureau/ANP, Corbis, Beeldbank WO2/NIOD,
Bildarchiv Preussischer Kulturbesitz/PKB en TopFoto werden doorgenomen met het oog op deze
voorkeurshouding. De opbrengst daarvan staat in deze paraaf
Een enkele keer komt het voor dat dezelfde afbeelding aangetroffen wordt in meerdere fotobases. Ook
is het mogelijk dat dezelfde afbeelding meerdere keren voorkomt, maar met een andere uitsnede. Dat
was het geval bij diverse plaatjes gemaakt in de gevangenistuin van Spandau, die te zien zijn in het
archief van TopFoto (ook gratis toegankelijk). Sommige afbeeldingen staan bovendien afgedrukt in
spiegelbeeld, dat is te zien aan de stand van de oren, de scheiding in het haar, de rimpels tussen de
ogen, de sluiting van het colbertje en aan de sluiting van het overhemd.
Ronduit opmerkelijk is dat zowel Hess als de gevangene - op alle afbeeldingen en ook op film - staat of
loopt met de rechterhand die de linker
sterk aan de persoon gebonden.
*Het is zeer de vraag of het bedoelde echogedrag de bewegingsvoorkeur overstemt. Schoolkinderen die met de armen over
Net als Hess lijkt ook Hitler een voorkeur te hebben om te staan (en te lopen) met een rechter hand die de linker vasthoudt.
Op enkele beelden doet Hitler dat echter andersom.
67

18: De verdachte komt de rechtszaal binnenlopen, de rechterhand houdt de linker vast. Hier dacht ik een
moment dat hij stilstond, omdat dit beeld als foto circuleert op het internet. Op videomateriaal zien we hem echter
zo (binnen)lopen. De jonge Amerikaanse militaire politie is met de bewaking belast en is herkenbaar aan de
bekende witte helmen (beeldcitaat: frame gevonden met YouTube, rechthebbende onbekend).
19: Ten huize van de familie Hess (10 november 1938) een gezellig samenzijn, één dag na het begin van de
gewelddadigheden tegen de joodse bevolking;; foto in spiegelbeeld! Links Ilse Hess, midden Hitler met de kleine
Wolf Rüdiger, rechts Hess (beeldcitaat: Bildarchiv Preussischer Kulturbesitz)
20: Rudolf Hess houdt een speech in Weimar, zijn rechterhand houdt de linker vast (beeldcitaat: Algemeen
Nederlands Persbureau).
68

Op afbeelding 19 zien we Hess, die met zijn linkerhand de rechter vasthoudt! Dat is in eerste instantie
misschien verrassend maar bij nadere bestudering niet, want de foto werd door het Bildarchiv in
spiegelbeeld afgedrukt. Dat is te zien aan de sluiting van de jasjes en aan de scheiding in het haar.
Hitler is op deze bijzon
Wolf te vieren. De foto werd de dag na de Kristalnacht genomen.
duurde, maar in werkelijkheid ging het geweld langer door, op sommige plaatsen zelfs drie dagen en
nachten. 2 In een radiorede maakte Hess nadien bezwaar over alle ophef die erover in het buitenland
was ontstaan, terwijl er slechts sprake van was geweest dat j een paar joden wat ramen
3 De Kristalnacht wordt
gezien als hét (openlijke) begin van de jodenvervolging in Duitsland, maar in wezen werd hiermee
bureaucratisch geweld. 4
21: In het stadion van Neurenberg (1936). Hess links, naast hem Baldur von Schirach die sinds 1933 Jugendführer is.
Voor ons ligt Duitsland!, in ons marcheert
Duitsland!
. Hess luistert, zijn rechterhand houdt de linkerpols vast (beeldcitaat: met dank
aan Beeldbank WO2/NIOD).
69

22: Tijdens de proceshandelingen op 31 augustus 1946, de verdachte voert zijn pleidooi voor het hof. Goering (links) heeft
hier een koptelefoon op voor de integrale vertalingen. Regelmatig zien we de verdachten met een donkere bril;; die werd
uitgereikt ter bescherming van de ogen vanwege het flitslicht van de fotografen aan het begin van een rechtszitting
(beeldcitaat: Bildarchiv Preussischer Kulturbesitz).
23: Op een mooie dag in de tuin van de gevangenis (9 juli 1982). De gevangene is hier inmiddels 88 jaar
(beeldcitaat:Algemeen Nederlands Persbureau/ANP).
24 en 25: Goering kijkt ontspannen (foto links boven) terwijl de verdachte de rechtszaal binnenwandelt met papieren onder
*(beeldcitaten:
frames gevonden met YouTube, rechthebbenden onbekend).
26 en 27: Hess voor zijn Engeland-vlucht uit het vliegtuig lopend;; met de rechterhand houdt hij de linker vast. Daarnaast
tijdens de inspectie van een fabriek (beeldcitaten: frames gevonden met YouTube, rechthebbenden onbekend).
*Ernest Claes: Vlaams schrijver en nationalist, werd na de Tweede Wereldoorlog bekritiseerd wegens vermeende Nazisympathieën.
5
70

Algemeen Nederlands Persbureau/ANP: afbeeldingen van Hess 1369020, 1350617, 922950, 1351630,1351629, 1355792,
1354776, 1351630, 1351629, 1369020, 1355792, 1350617. Verdachte Neurenberg/Spandau: 922950
Corbis: afbeeldingen van Hess: SF166, IH000468, AU002804, SF 166, IH000468 en AU002804
Beeldbank WO2/NIOD: afbeeldingen van Hess: 29638, 29643, 29647,29650, 29685, 46318, 47152.
Preußischer Kulturbesitz: Afbeeldingen van Hess: 30030199, 30028199, 30028192, 30028191, 30027931, 30014747,
30026665, 30026703, 30026879, 30026878, 30026859, 30025191, 30025122, 30023701, 30022695, 30023522, 30022264,
30022695, 00016402, 10008253.
Verdachte Neurenberg/Spandau: 309018123.
TopFoto: Afbeeldingen van Hess: ali007436, 0197228. Verdachte van Neurenberg/Spandau:key0010775 (spiegelbeeld),
key0010774 (spiegelbeeld), key0010622 (spiegelbeeld), key0010620 (spiegelbeeld), key0010619 (spiegelbeeld),
key0010618 (spiegelbeeld), key0010617 (spiegelbeeld), key0010616 (spiegelbeeld).
Resultaat
De voorkeurspositie van de armen van Hess en de gevangene in deze houding is nu bekend omdat op
alle afbeeldingen die ik vond de linkerhand/pols met de rechter wordt omvat. Op YouTube circuleren
24 en 25 ziet men de
verdachte in Neurenberg en daaronder op de frames 26 en 27, Hess voordat hij naar Engeland vloog.
Consequent wordt de linkerhand omvat door de rechter, ook tijdens het lopen.
Bronnen: Het armstrengelen
1. Bijl van der, functiemodel 520;; De Cock, Begrippen,131.
2. Lambert, leven, 291.
3. Pätzold, Rudolf Heß
4. Lambert, leven, 290.
5. Ernest Claesgenootschap;; André Demets, Ernest Claes.
71

Armen op de rug
We hebben gezien dat zowel Hess als de veroordeelde man in Neurenberg/Spandau een voorkeur
heeft om de linkerpols met de rechterhand te omvatten, waarbij de armen voor het lichaam gestrekt
naar beneden worden gehouden. Daarom dacht ik dat het heel goed voorstelbaar is dat er bij beide
mannen ook een voorkeurspositie bestaat voor het vasthouden van één der polsen achter de rug.
op de rug bij de gevangene is te zien. Wel werd duidelijk dat Hess met grote regelmaat zijn armen op de
rug houdt. Naarstig speurwerk met internet leverde geen aanwijzingen op voor deze armpositie bij de
gevangene. Op één filmpje is wel te zien hoe de gevangene lopend in de gevangenistuin van Spandau -
met de handen op de rug - naar de camera toeloopt, zich half omdraait zodat zijn rugzijde net te zien is,
maar onvoldoende om uitspraken te kunnen doen over de armpositie. Daarna draait hij zich weer om
waarbij de rugzijde aan de andere kant net niet te zien is. Bovendien is de beeldkwaliteit erg matig (28,
29, 30).
28, 29 en 30
is niet waarneembaar. Albert Speer is ten tijde van dit filmpje al lang in vrijheid gesteld en de tuin op de achtergrond maakt
nu weer een rommelige indruk (beeldcitaten: frames gevonden met YouTube, rechthebbende onbekend).
Uitsluitsel over deze armpositie van de gevangene geeft Eugene K. Bird, de Amerikaanse
gevangenisdirecteur van Spandau. Hij voert tegen alle voorschriften in lange gesprekken met de
veroordeelde en ze wandelen daartoe vaak samen in de gevangenistuin. Bird observeert hem uiterst
nauwkeurig. Volgen wij de letterlijke tekst in zijn boek Hess: Der Stellvertreter des Führers:
Heß im Garten spazieren. Trotz der Hitze trug er seine langen Unterhosen, die er
unter dem Knie abgeschnitten hatte. Nur der Kragen seines Drillichanzuges war
offen, und er lief in seiner gewohnten Haltung mit hängenden Schultern, die Arme
hinter dem Rücken, den linken Arm mit der rechten Hand am Handgelenk
umklammert [mijn cursivering] . Dann und wann verjagte er eine Fliege von
seinem Gesicht, während er über die britischen Wahlen sprach, über die er in
1
Deze tekst is maar voor één uitleg vatbaar: de gevangene houdt - achter zijn rug - bij voorkeur, de
linkerpols vast met de rechterhand!
72

31: Hess in 1935. Zijn rechter elleboog wordt meer gebogen dan de linker, daarom omklemt zijn rechter hand - met grote
waarschijnlijkheid - de linker pols*(beeldcitaat: Bundesarchiv).
Een uitgebreide speurtocht naar beeld- en fotomateriaal van Hess leverde in eerste instantie geen
, maar wel talloze beelden waarop de veronderstelde armpositie van
voren valt te observeren. Net als bij de armpositie die beschreven werd in het vorige hoofdstuk is het
vasthouden van de linkerpols met de rechterhand in deze positie slechts mogelijk wanneer de rechter
elleboog meer gebogen wordt dan de linker, hetgeen aan de voorkant zichtbaar is (31).**Uiteindelijk
vond ik bij het nogmaals bekijken van Hitlers handlangers: Hess, de pose waarbij handen van
achter te zien zijn. Aanvankelijk waren die beelden van de dvd aan de aandacht ontsnapt omdat ik toen
hand houdt de linker pols
omvat (32).
*
ar verder van zijn schedel dan het rechter.
**Het is niet onmogelijk om de rechter elleboog meer gestrekt te houden dan de linker;; daartoe dient echter de rechter hand
de linker pols van onder af te benaderen waardoor de linker elleboog als het ware omhoog kan worden gedrukt. Een andere
mogelijkheid is gelegen in het zijwaarts buigen met de romp naar links: de linker elleboog gaat zich steeds meer buigen, de
rechter gaat meer strekken. Bij het zijwaarts buigen naar rechts treedt het omgekeerde effect op. Hess maakte dit soort
acrobatische toeren niet als hij op de foto werd gezet.
73

32: Hess ontmoet kinderen op het strand;; een fraai shot (datum onbekend). De rechterarm wordt meer gebogen in het
ellebooggewricht dan de linker;; de positie van de handen is conform de beschrijving van Eugene K. Bird. Het frame is
zichtbaar niet in spiegelbeeld want de jasjes van de kinderen sluiten links over rechts (beeldcitaat: frame van de dvd: Hitlers
handlangers, Bright Vision Entertainment). 2
Bronnen: Armen op de rug
1. Bird, Hess, 234.
2. Filmfragmenten:
Afbeelding: 28, 29 en 30 frames van YouTube, Hess (The Deputy) - 6/6
mmmhttp://nl.youtube.com/watch?v=Zca9t6Eggg0
74

Links- of rechtshandig?
Rechtshandigheid komt meer voor dan linkshandigheid;; het percentage voor linkshandigheid varieert
van 5-20%, tot 2-
deel van het werk.
Als de rechterhand de beweging uitvoert assisteert de linkerhand daarbij, andersom geldt hetzelfde:
indien de linkerhand de beweging uitvoert assisteert rechterhand. 1
Aangenomen wordt dat het proces van deze voorkeursontwikkeling een fase is in de neuromotorische
ontwikkeling, die lateralisatie wordt genoemd;; de linker- of rechterhersenhelft verkrijgt daarmee zijn
dominantie. 2 Er ontstaat daarmee tevens een voorkeur voor het linker- of rechterbeen, waarbij
opgemerkt moet worden dat rechtshandigheid niet per se betekent dat er dús een voorkeur ontstaat
voor het rechterbeen. Rechtshandigheid samen met rechtsbenigheid komt echter wel vaker voor dan de
combinatie rechtshandig/linksbenig. Alle mogelijke combinaties komen voor, hetzij niet in gelijke mate.
In het algemeen wordt verondersteld dat bovengenoemd proces van lateralisatie zich voltrokken heeft
rond het zesde levensjaar en daarna een leven lang onveranderd aanwezig blijft.
Niet alleen de motorische functies worden - meer of minder - door de ene, dan wel de andere
hersenhelft uitgevoerd. Dit geldt tevens voor complexe cognitieve functies en voor emoties.
bovenhandse werpbeweging met een bal bij voorkeur uitvoert met de rechterarm. Met die constatering
kan er een uitspraak worden gedaan over de relatieve ligging van het deelzwaartepunt van de borstkas.
De positie van dit deelzwaartepunt is mede bepalend voor de functieanalyse. 3
Over de natuurlijke voorkeur van het gebruik van de linker- of de rechterhand bij andere éénhandige
handelingen wordt geen uitspraak gedaan. Van der Bijl senior merkt op dat het aannemelijk is de
éénhandige handelingen, zoals gooien, wrijven en oprapen, tot één groep te rekenen. Maar:
een bal een heel andere beweging dan wrijven of
oprapen. Het zijn geen vergelijkbare handelingen. Het enige dat zij gemeen
hebben is het feit dat de beweging met één hand gebeurt. Met hetzelfde recht
zouden we het paren van honden gelijk kunnen stellen met het paren van katten
4
Meestal is het echter zo dat - als de rechterarm als voorkeursarm voor de werpbeweging wordt gebruikt,
de rechterhand óók een voorkeur heeft voor het uitvoeren van taken waarbij aan de fijne motoriek hoge
eisen worden gesteld, zoals het geval is bij knippen, zagen, timmeren en dergelijke. Schrijven is zeker
niet alleen bepalend voor rechts- of linkshandigheid, omdat tot ver in de jaren zestig van de vorige eeuw
het schrijven met de linkerhand op scholen niet werd getolereerd. Kinderen werden gedwongen met de
rechterhand het schrijven aan te leren, ook al omdat schrijven met een kroontjespen in de linker zo zijn
nadelen kent.
Tevens speelden hier esthetische overwegingen een rol en ook een hang naar orde en uniformiteit. Het
is merkwaardig dat men de kindertjes wel aanleerde om rechts te schrijven, maar dat ze niet werden
gedwongen allemaal netjes te zitten met de rechterarm voor gekruist (of andersom).
Onderzoek uit 2007 van Clyde Francks e.a. heeft aangetoond dat linkshandigheid - voorkomend bij
ongeveer 10% van de mensen - (mede) genetisch wordt bepaald. 5 Een nieuw ontdekt gen, LRRTM1 op
chromosoom 2p12, verhoogt de kans op linkshandigheid en verhoogt tevens de kans op schizofrenie,
zo wordt gesteld. Verder merkt Francks op dat asymmetrie een cruciaal kenmerk is van het menselijk
brein dat bij vele psychische aandoeningen ontwricht is. Overigens, linkshandigen hoeven zich over
schizofrenie niet direct zorgen te maken want:
75

-handers will never develop a
6
Om te bepalen of Hess links- dan wel rechtshandig is geweest, bekeek ik zoveel mogelijk
beeldmateriaal waarop één van de handen een voorkeur voor een fijne sturende beweging aangeeft.
Die hand wordt dan beschouwd als de dominante/sturende hand. We vinden afbeeldingen waarop Hess
rechtshandig schrijft (33, 35) en rechtshandig zijn bestek hanteert (36, 37, 38). Op foto 29644 van
Beeldbank WO2/NIOD zien we Hess rechtshandig uit een kopje drinken (de betreffende afbeelding is
niet in dit e-book opgenomen). In het boek van Wolf Rüdiger een afbeelding aan waarop Hess een
rechtshandige voorkeur vertoont voor het bovenhands werpen of slaan (34). Hiermee werd nog geen
definitief bewijs geleverd voor een natuurlijke voorkeur voor rechtshandigheid. Meestal heeft een
persoon die bovenhands werpt met rechts, wél een voorkeur voor het gebruik van de rechterhand.
Echter niet altijd. Het rechtshandig schrijven en bestek hanteren kunnen immers aangeleerde
vaardigheden zijn, zodat we over de voorkeurshand met deze gegevens geen definitieve uitspraak
kunnen doen.
33 en 34: Voor de Engeland-vlucht (1935), in Duitsland;; Hess schrijft rechts (beeldcitaat;; Corbis) Rechts Hess in actie bij het
vuistbalspel;; hij slaat met zijn rechterhand (beeldcitaat: afbeelding uit Mijn Vader Rudolf Hess).
Dat is jammer, maar er werd onverwacht toch een oplossing voor dit vraagstuk gevonden in het boek
van Hugh Thomas: De moord op Rudolf Hess. Daarin beschrijft hij de zelfmoordpoging (op 4 februari
1945) van de Hess in Engeland (voor alle duidelijkheid: Thomas denkt op dat moment te maken te
hebben met de dubbelganger die een zelfmoordpoging onderneemt). Volgen wij de passage in het
boek:
een dun lemmet van ongeveer 10 centimeter. Hij had een mes nodig, zei hij, om er
sneden brood aan te rijgen zodat hij ze kon roosteren. De verpleger, soldaat James
Reigate, zag dat hij zijn Luftwaffe-uniform aanhad. De gevangene bracht Reigate
een nazi-groet alvorens naar zijn kamer op de begane grond terug te keren. Tien
minuten later belde hij om hulp. Reigate ging erop af en trof hem zittend aan in zijn
leunstoel. Hij had zijn jasje uitgetrokken. In zijn overhemd zat een bloederig gat
met overal bloed er omheen. Het mes met het in bloed gedrenkte lemmet, lag op
de leuning van de stoel. De
centimeter diep in de borstkas te hebben gestoken.
76

tien
centimeter diep in de borstkas te hebben gestoken.
Het bleek al gauw dat daar geen sprake van was. Reigate haalde snel dr. Jones,
de twee hoofdverplegers en de arts erbij;; ze constateerden dat de wond slechts
oppervlakkig was en naaiden hem dicht zonder plaatselijke verdoving. De aard van
de twee parallelle sneden een snee van 2,5 centimeter en een van 2 centimeter
maakte duidelijk dat de gevangene met zijn linkerhand een huidplooi van zijn
borstkas had afgetrokken en het mes met zijn rechterhand door de huidplooi had
heengestoken.[mijn cursivering]
Toen hij de plooi losliet, nam die natuurlijk weer zijn normale plaats in zodat de
7
De gevangene verklaarde later dat het mes door de joden voor hem was klaargelegd;; hij alleen had hun
daarvoor moet doorgaan, ondernam met het mes in zijn rechterhand. Verder is het van groot belang dat
het mes steekverwondingen achterliet, twee parallelle sneden van 2 en 2,5 centimeter die twee vrijwel
even grote littekens achterlieten. Die littekens werden later, in 1987, in beide autopsierapporten
beschreven, waarmee het bewijs geleverd werd dat de gevangene in Engeland en de verdachte van
Neurenberg en Spandau een en dezelfde persoon waren.
Een niet alledaags experiment
De man in Engeland schreef rechts*en voerde de steekbeweging met het mes uit met de rechterhand.
De vraag is nu of een linkshandige dat laatste op dezelfde manier gedaan zou hebben, dus met de
rechterhand. Of zou hij wellicht de keuze toch op de linker laten vallen, omdat met die hand immers een
fijnere sturing mogelijk is? Tevens is het de vraag of andere rechtshandigen de steekbeweging met de
rechterhand uitvoeren.
Dat bracht me ertoe een niet alledaags experiment op te zetten. Ik zocht vijf kennissen uit waarvan ik
weet dat ze linkshandig zijn in de fijne motoriek, en tevens vijf rechtshandige kennissen. Allen waren
van het mannelijke geslacht. De proefpersonen werden om beurten apart genomen en gevraagd een
steekbeweging door de huid van de borstkas te ensceneren
alles goed te laten verlopen zat de te testen proefpersoon op een stoel. Voor hem (in het midden) op de
tafel lag een keukenmes met de punt van hem af gericht.
Om duidelijk te maken wat er verwacht werd, liet ik vooraf zien hoe ik met beide handen een huidplooi
één hand een huidplooi op deze plek
van de borstkas, die hou je vast, daarna pak je het mes en je maakt een steekbeweging van onder naar
e om calamiteiten te
voorkomen.
Het resultaat van dit experiment was boven verwachting want alle linkshandigen voerden de
steekbeweging uit met het mes in de linkerhand, de rechtshandigen gebruikten daarvoor hun
rechterhand.
*Hier beweer ik dat de gevangene rechtshandig schreef. Daar vond ik geen directe aanwijzingen voor, maar ging er van uit
dat linkshandig schrijven zeker zou zijn opgevallen in Engeland, en als zodanig zou worden vastgelegd in
observatierapporten.
wat voor een
linkshandige die rechts is gaan schrijven een hele opgave moet zijn geweest. Daarbij komt dat de handschriften van de
gevangene een zeer regelmatige en geroutineerde indruk maakten wat - al met al - afgeleerd linkshandig schrijven (vrijwel)
uitsluit.
77

35, 36, 37 en 38 van links naar rechts
35: Tijdens de proceshandelingen in Neurenberg;; de gevangene schrijft met de rechterhand (beeldcitaat:TopFoto).
36,37 en 38: Lunchpauze tijdens het proces;; de gevangene hanteert zijn lepel met de rechterhand (beeldcitaten: Imperial
War Museum).
Nog meer aanwijzingen
In het boek van Eugene Bird Hess vinden we ook een belangrijke aanwijzing voor rechtshandigheid van
de gevangene in Spandau. Het is 1959 en het gevangeniscomplex wordt nog bewoond door Speer, Von
gekkenhuis niet de beste oplossing zou zijn. Bang als men is dat een van de bewakers het geduld kan
verliezen en de gevangene in elkaar zou slaan. Een onvoorstelbaar scenario was dat niet omdat de
bewakers regelmatig geïrriteerd reageerden bizarre gedrag en ze beweerden dat de beste
behandeling best
van zijn cel belandde.
De gevangene woog in november van dat jaar nog maar 45,5 kilo en was in drie weken tijd meer dan 10
kilo afgevallen. Toen men op een middag, net na twaalven, zijn cel betrad lag hij in elkaar gerold op bed
zijn linker
8
Of hier werkelijk sprake was een gerichte poging tot zelfdoding is twijfelachtig;; het doorsnijden van een
ader geeft wel veel bloedverlies maar is niet snel dodelijk. Daartoe had de gevangene zijn slagader
moeten doorsnijden. Hoe dan ook, men nam in het vervolg extra voorzorgsmaatregelen: alle scherpe
elk uur was er controle. Albert Speer vertelt in zijn Spandauer Tagebücher de gebeurtenissen rond de
sch. In 7 weken tijd is hij
14 kilo afgevallen en weegt bij een lichaamslengte van 175 cm nog maar 45 kilo. Hij kan zich zonder
9 Beeldend beschrijft hij:
Heute Vormittag gelang es mir, Heß zu besuchen. Er lag auf seinem Bett, sein
Handgelenk war dick verbunden. Mit wächsernem Gesicht sah er, als ich eintraf,
müde auf. Dennoch machte er den Eindruck eines Kindes, dem eine Überraschung
gelungen ist. Fast aufgeräumt begann er sofort zu erzählen: ls Sie gestern im
Garten waren und kein Wärter in der Gegend, habe ich rasch meine Brille
zertrümmert und mir mit einer Scherbe die Pulsadern aufgeschnitten. Drei Stunden
lang hat keiner was
glücklich fort, unbeachtet lag ich in der
Zelle und hatte richtig schön Zeit, um zu verbluten. Dann wäre ich meine
Schmerzen für immer losgewesen. Mir war schon ganz schwach und wohlig. Aber
da hörte ich plötzlich wie ganz von weitem Lärm, das war dieser Unglücksmensch,
der sowjetische Oberstarzt, bei seiner Runde. Er sah mich hier liegen und nähte
78

sofort den Schnitt.
Bin ich ein Pechvogel! Sagen sie
r eher freundlich aufnahm.
Mittags verschlang Heß ganze Berge: Milch, Brei, Eierspeisen, Bouillon, Käse,
Apfelsinen. Auch abends aß er mit besten Appetit. Ich habe den Eindruck, dass er
eine
.10 Op 11 december 1959 vervolgt Speer: n tijd 14 *Hess zelf voelt
Waage!11 Conclusie
De gevangene in Engeland én die van na de oorlog in Duitsland was rechtshandig. Tevens wordt nu
duidelijk dat het in Engeland en Spandau gaat om één en dezelfde persoon omdat de littekens
(veroorzaakt door het mes) tijdens de twee autopsies in 1987 werden beschreven.
Rudolf Hess, onze man in het Duitsland van vóór de oorlog, was óók rechtshandig. De gevangene in
Engeland/Neurenberg/Spandau eveneens. Dat maakte het zoeken naar een geschikte dubbel een klein
beetje moeilijker want linkshandige kandidaten vielen af voor de twijfelachtige eer of moesten getraind
worden in rechtshandigheid.
Bronnen: Links- of rechtshandig?
1. Bijl van der, Manipulaties, 61.
2. Wikipedia, Lateralisatie;; Wikipedia, Rechtshandigheid.
3. Bijl van der, functiemodel;; De Cock, Begrippen.
4. Bijl van der, Manipulaties, 61.
5. BBC, Linkshandigheid;; Francks, LRRTM1.
6. Ravilious, Kate, Gene.
7. Thomas, moord, 142.
8. Bird, Hess, 150.
9. Speer, Tagebücher, 518.
10. idem, 518-519.
11. idem, 519.
*Speer heeft het over een lichaamslengte van 175 cm. Bij de secties in 1987 werd geconstateerd dat de gevangene ooit een
lichaamslengte van ongeveer 185,5 centimeter had.
79

Deel 2
Vijf lichaamskenmerken en één gedragskenmerk
In deel 1 werd ingegaan op drie gevonden voorkeursbewegingen uit het Systeem Van der Bijl en één die
maal bewegingen die grotendeels buiten het bewustzijn
wenkbrauwen
gedragskenmerk aan bod waarvan nog nooit melding werd gemaakt!
De stand van de oren
- onder andere - verstopt in filmbeelden van het proces van
Neurenberg. Tijdens de televisiedocumentaire Goering in Neurenberg, begin 2006 te zien op Canvas,
worden de televisiekijkers weer dezelfde beelden als zo vaak gepresenteerd. De verdachten komen de
zaal inlopen, gaan zitten, doen hun koptelefoon op, gaan verzitten, staan weer op en worden onder
geleide afgevoerd. Het nadeel van dit soort documentaires is dat de camera authentieke beelden maar
enkele seconden laat zien, waarna men weer snel overstapt naar een persoon in de tegenwoordige tijd
die dan weer wat mag vertellen over het verleden. Daardoor is het lastig de beelden rustig te bekijken,
liever dan de verdachten langdurig observeren. Om informatie te vergaren dienden de beelden na een
uitzending dan ook herhaaldelijk teruggespoeld en stopgezet te worden om bepaalde details nogmaals
in ogenschouw te nemen.
Afbeelding 39 is met de digitale camera gemaakt vanaf een videoband, juist op het moment dat de
verdachte aan het eind van een zitting opstaat en ons de rug toekeert. Hij is doende zich, samen met
Goering. Duidelijk is te zien hoe mager de gevangene is. De contouren van zijn nekspieren tekenen zich
scherp af. Op de videoband is tevens te zien dat de gevangene vel over been is, want zijn borstwervels
zijn soms zichtbaar door het rugpand van zijn geleende colbertje. Het matige fysieke gestel van
voor aanhangers van de dubbelgangertheorie wel vragen oproepen, want het is
onwaarschijnlijk dat de Britten een stand-in naar Neurenberg stuurden, in een zo slechte gezondheid,
dat het nog maar de vraag was of die de proceshandelingen wel - blijvend - kon volgen. Ook op de
mentale veerkracht van de verdachte zou dat zijn invloed hebben gehad;; daar komt nog bij dat de Britse
inlichtingendienst zich geen fiasco kon permitteren met een gevangene die tijdens het proces zou
onthullen dat hij niet de echte Hess was.
80

39: De verdachte van achteren gezien in Neurenberg;; zijn linker oor staat verder van de schedel af dan het rechter
(beeldcitaat: frame uit een documentaire van Canvas over de Neurenbergse processen begin 2006).
Toen ik de foto bekeek viel het me meteen op dat het linker oor van de verdachte meer van de schedel
afstaat dan het rechter. Recht van voren is dat minder goed te zien. Als we ervan uit gaan dat
asymmetrie de norm is, is het gebruikelijk dat één oor meer van de schedel afstaat dan het andere.
Anders gezegd: één der oren ligt meer tegen de schedel dan het andere.
Nu we weten dat het linker oor meer afstaat, blijkt dat gegeven ook op te vallen bij het bestuderen van
andere afbeeldingen (40, 42, 43). Ook zocht ik wederom filmmateriaal van de echte Hess. Op de dvd:
Hitlers beulen: Ribbentrop de handlanger die hiervoor werd gebruikt vond ik dat Hess bij het rondkijken
in de zaal, fraai zijn linkeroor van opzij en iets van achter laat zien. Duidelijk is dat zijn linkeroor van de
schedel afstaat! Het rechter is helaas niet te zien, maar op andere afbeeldingen zag ik dat het
rechteroor nooit meer van de schedel afstaat dan het linker.
Bij het beeldonderzoek valt op dat we steeds geconfronteerd worden met beelden van voor 1941 en
beelden uit Neurenberg en Spandau. Uit de Engelandperiode is geen beeldmateriaal aan de
openbaarheid vrijgegeven.
Op afbeelding 40 ziet u hoe verwarrend het bekijken van de afbeeldingen soms kon zijn. De gevangene
is een oude baas geworden als hij in de camera kijkt. Tot mijn verbazing staat zijn rechteroor hier meer
van de schedel af, terwijl ik beweerde dat het linkeroor dat deed. Nogmaals kijken leerde al snel dat de
foto hier in spiegelbeeld staat afgedrukt, wat niet alleen te zien is aan de letters (ANP) maar ook aan de
rimpels tussen de ogen (zie aldaar).
Nog meer verwarring leverde afbeelding 41 op. Hess zit naast zijn grote voorbeeld. De cameraopstelling
is hier links en iets vanonder voor de kijker. Ook nu staat het linkeroor van Hess meer van de schedel
die achter Hess zit. De valkuilen zijn dus aanwezig om opzichtig te blunderen. Maar meestal is het niet
al te moeilijk om uit te maken of een foto in spiegelbeeld is afgedrukt. Het hakenkruisembleem wordt
altijd rond de linkerbovenarm gedragen;; de jasjes en de broeken sluiten links over rechts en Hess en
Hitler hebben hun scheiding rechts.
81

40 en 41 in Spandau;; ogenschijnlijk staat nu het rechteroor van de gevangene meer naar buiten (beeldcitaat: ANP).
Rechts: Hitler en Hess;; achter Hess is het linkeroor van een ander ter zien (beeldcitaat: TopFoto).
42 en 43: Op deze afbeeldingen staan de linker oren zichtbaar meer van de schedel af (pijlen). Afbeelding 42 is rechtsonder
gesigneerd en kennelijk bedoeld voor representatiedoeleinden;; de opname is van rond 1936. De onderlip is zichtbaar
geretoucheerd, daarom is dit beeld minder geschikt voor vergelijkende biometrie, ook de neus lijkt
beeldcitaten: afbeelding links Bildarchiv Preussischer Kulturbesitz en rechts: Corbis).
82

Een kale kruin
Een opvallend lichaamskenmerk werd gevonden toen ik de kruinen van beide mannen met elkaar
vergeleek. Zowel Hess als de man in Neurenberg/Spandau hebben een kalend achterhoofd. Als dit de
achterhoofden zijn van dezelfde man (44, 45) dan is hij in de loop der jaren iets kaler geworden.
Wanneer de verdachte in Neurenberg echt een dubbelganger is, dan heeft men bij het selecteren van
dubbelgangertheorie voor mij langzamerhand steeds minder geloofwaardig.
Een haarspecialist werd de afbeeldingen 46 en 47 getoond met de vraag of aan de kalende
achterhoofden te zien is dat we te maken hebben met twee verschillende mannen of dat het hier
wellicht om dezelfde persoon gaat. Om de objectiviteit niet op de proef te stellen werden slechts de
achterhoofden getoond en aan beoordeling onderworpen;; er werd geen melding gemaakt van de
historische context van de afbeeldingen. Voor de zekerheid werd dezelfde vraag aan een dermatoloog
gesteld. Tevens vroeg ik of er op de afbeeldingen een dermatologische afwijking zichtbaar is. Geen van
beide specialisten kon stellen dat er sprake was van herkenbare afwijkingen in het beharingspatroon of
van de huid. Men merkte op dat - op grond het getoonde materiaal - de gestelde vragen onbeantwoord
moeten blijven. Anders geformuleerd: beide mannen kunnen wel dezelfde persoon zijn, maar dat hoeft
niet per se.*
44: Himmler en Hess (rechts) voor de wegwijzer naar KZ Dachau op 8 mei1936;; de kale kruin is duidelijk zichtbaar
(beeldcitaat: Bildarchiv Preussischer Kulturbesitz).
45: De schrijvende verdachte;; ook hier zien we weer een kale kruin. Aan zijn rechterhand Goering en aan de andere kant
Von Ribbentrop (beeldcitaat: TopFoto).
*Een kalend achterhoofd heeft als losstaand kenmerk weinig onderscheidende waarde. Als het gecombineerd kan worden
met meerdere kenmerken dan neemt de (totale) onderscheidende waarde uiteraard toe. Dit kenmerk kan als typerend
worden beschouwd voor een persoon maar is niet meer dan dat. Dat geldt niet voor DNA, vingerafdrukken en het gebit;; die
kenmerken zijn specifiek voor de persoon vanwege de hoge onderscheidende waarde.
83

46 en 47: Slechts de achterhoofden werden ter beoordeling voorgelegd (details van de afbeeldingen 44 en 45).
Een litteken?
In verschillende levensbeschrijvingen van Rudolf Hess wordt melding gemaakt van zijn
vechtersbazenmentaliteit in de periode van de bierkeldertoespraken in München. Om Hitler te
beschermen is hij eens geraakt door een stoelpoot óf een rondvliegende bierpul, daarover bestaat geen
eenduidigheid. Zeker is dat hij daarbij een verwonding aan zijn achterhoofd heeft opgelopen die een
litteken achterliet. Het litteken werd nooit opgemerkt tijdens de talloze medische onderzoekingen die
hem later ten deel vielen. Er werd in elk geval geen melding van gemaakt, zelfs niet in de twee
autopsierapporten (1987). 1 Het is mogelijk dat het litteken zich verscholen hield tussen het hoofdhaar,
maar zeker is dat niet.
Bronnen: Een kale kruin
1. Thomas, moord.
84

Rimpels tussen de wenkbrauwen
als groep meer informatie
geven over de identiteit van de gevangene. Als de identiteit van de gevangene klopt is hij in
Neurenberg/Spandau dezelfde man als de persoon die uit Augsburg vertrok richting Schotland.
Vervolgens mogen we dan ook aannemen dat de man die met een parachute landde nabij het plaatsje
Dungavel in Schotland, Hess in eigen persoon was.
Het ligt ook nu voor de hand om beeldmateriaal te vergelijken van Hess (in Duitsland) van vóór 1941, en
dat naast afbeeldingen te leggen van de gevangene in Neurenberg/Spandau. Afbeeldingen van de man
in Engeland worden buiten beschouwing gelaten. Dat kan ook moeilijk anders want afbeeldingen die
daar van hem gemaakt zijn werden nooit vrijgegeven voor publicatie. Van de gevangene in Engeland
werden zeer weinig afbeeldingen gemaakt, vermelden de bronnen;; maar, zo wordt gesteld: het is
waarop hij een armoedige indruk maakt. Al naar gelang de intentie van de toenmalige propaganda in
Engeland zou men daar de meest geschikte afbeelding bij kunnen kiezen.
Lang niet alle afbeeldingen
zelf schreef vanuit gevangenschap in Neurenberg al eens aan zijn familie dat men zich niet moet
tijdens het proces van hem gemaakt werden, omdat ze meestal van slechte
kwaliteit zijn door het gebruikte flitslicht. Kennelijk vond de gevangene dat hij niet veel meer leek op de
Hess van weleer en dat zelfs zijn familie twijfels kon hebben over zijn verschijning;; een verschijning die
voor de buitenwereld alles weg had van een metamorfose. Het was een nogal merkwaardige
boodschap aan het thuisfront, omdat hij er toch vanuit mocht gaan dat zijn brieven voldoende
overtuigingskracht hadden. Misschien was het tot hem doorgedrongen dat nogal wat mensen van
mening waren dat er een vreemd heerschap in de verdachtenbank had plaatsgenomen en daarom
twijfelden aan zijn ware identiteit. De gedachte in de media was bovendien, dat iemand die zich zó
wereldvreemd en bizar gedraagt, heel goed een dekmantel - zoals geheugenverlies - kan gebruiken om
niet door de mand te vallen als dubbelganger.
Een vingerafdruk van de tijd
Een zeer onderscheidend lichaamskenmerk is de rimpelvorming in het gezicht. Rimpels komen, maar
gaan niet meer weg. Ze ontwikkelen zich onder andere op plaatsen waar huidplooien zich manifesteren.
Door afname van de hoeveelheid elastische vezels in het bindweefsel verliest de huid zijn veerkracht en
er ontstaat een rimpel. Rimpels in het gezicht komen vooral voor op plaatsen waar de onderliggende
mimische spieren zich veelvuldig aanspannen. In de loop der tijd komen er steeds meer rimpels bij,
terwijl de andere zich verdiepen en/of verlengen. Oppervlakkig bezien kan het rimpelpatroon tussen
mensen onderling wel overeenkomst vertonen, maar bij nauwkeurige observatie komen we al gauw tot
.
Dat gegeven bracht mij ertoe de plooi- en rimpelvorming in het gezicht van beide mannen te vergelijken.
Allereerst viel op dat Hess een frons tussen zijn wenkbrauwen ging ontwikkelen, die geleidelijk een
permanent karakter kreeg (48, 49, 50, 51, 52).
Eerst zien we één lijntje naast zijn linker wenkbrauw dat schuin naar boven loopt, voor de toeschouwer
van rechtsonder naar links boven (49, 50, 51). Later ontstaat er nog een rimpel naast zijn rechter
wenkbrauw, die vrijwel loodrecht naar boven loopt (52).
Bij de gevangene zien we op de afbeeldingen 53 en 54, genomen in zijn Neurenbergse cel en in de
gevangenistuin, rimpels met een identiek verloop tussen de wenkbrauwen.
85

48: Hess kijkt met een eigenaardig starende blik in de lens. Later zien we die gelaatsuitdrukking ook terug bij de verdachte in
Neurenberg. Er zijn op zijn voorhoofd al wel rimpels zichtbaar maar tussen de wenkbrauwen nog niet. Merk op dat zijn linker
oor meer van de schedel af lijkt te staan dan het rechter (beeldcitaat: Bildarchiv Preussischer Kulturbesitz).
49: De eerste rimpel tussen de wenkbrauwen ogen wordt zichtbaar (pijlpunt). De foto werd ooit geretoucheerd maar de
rimpel is ongemoeid gelaten (beeldcitaat: Bildarchiv Preussischer Kulturbesitz).
86

50: Boven en detail 51 linksonder: In een veldkeuken aan het westelijk front. Op de bovenste foto is de rimpel nauwelijks te
zien, maar op de inzet linksonder wel (beeldcitaat: Corbis).
52: Rechtsonder. Een paar jaar later: een tweede rimpel is tussen zijn wenkbrauwen ontstaan. Merk op dat ook nu zijn linker
oor meer van de schedel af lijkt te staan dan het rechter (beeldcitaat Google afbeeldingen rechthebbende onbekend).
87

53: De gevangene in Neurenberg op 24 november 1945: de rimpels verlopen in dezelfde richting als op afbeelding 52
(beeldcitaat:TopFoto).
54: In de tuin van de gevangenis (zie ook het armen kruisen). De rimpels tussen de wenkbrauwen hebben nog steeds
hetzelfde verloop. Het linkeroor staat meer van de schedel dan het rechter (beeldcitaat: Algemeen Nederlands Persbureau).
De vraag drong zich op hoe kenmerkend deze twee rimpels voor een individu zijn. Daarom voerde ik
een aselecte steekproef uit die hierover duidelijkheid moest verschaffen. Tot mijn aanvankelijke
verbazing bleken meerdere mannen rimpels tussen de wenkbrauwen te hebben waarbij de linker rimpel
langer is dan de rechter en eveneens schuin naar rechts boven verloopt (gezien vanuit de
proefpersoon). Dat was althans de eerste indruk. Hoe vaker ik deze rimpelvorming bekeek hoe meer
het opviel dat de verscheidenheid in lengte, richting en diepte groot is. Bovendien viel op dat Hess en
de verdachte meer rimpels in het gelaat vertonen die duidelijk genoeg waren om vastgelegd te worden;;
daarom konden ze gemakkelijk in de steekproef worden opgenomen, althans dat was mijn
veronderstelling.
Op de afbeeldingen 56 en 57 staan die rimpels met pijlen aangegeven. De rimpel vlak boven het
linkeroog op afbeelding 56 is net zichtbaar maar lijkt in de lengterichting onderbroken door een lichte
vlek die waarschijnlijk veroorzaakt werd door de belichting.
Op afbeelding 57 zien we een lachende verdachte, de plooivorming boven de ogen is evident;; de huid
plooit op de plaats van de rimpels. Tevens vallen net als op afbeelding 56 de twee huidplooien onder
het linker oog op.
88

55 en detail 56: Hess in zijn vliegeruniform, een zelfverzekerde persoonlijkheid. Hess was bijzonder op dit uniform gesteld
(beeldcitaat: Bildarchiv Preussischer Kulturbesitz).
57: De gevangene grijnst onnozel, in niets doet hij denken aan de zelfverzekerde Hess (op afbeelding 52). Deze foto is een
van de scherpste afbeeldingen die te vinden was (beeldcitaat: Brigadier D. Murphy).
Om een indicatie te verkrijgen hoe vaak het rimpelpatroon tussen de wenkbrauwen voorkomt, en hoe
vaak de combinatie van de hier beschreven rimpels in een grote groep mannen van 35 jaar en ouder,
ontwierp ik een eenvoudig scoreformulier (58) met een schematisch gezicht, waarop de rimpels
ingetekend konden worden (59). Boven het formulier werd de observatiedatum gezet en onder elke
observatie de initialen van de betreffende persoon, om doublures uit te sluiten. De intekening van het
rimpelpatroon werd steeds in frontaal aanzien gemaakt omdat de richting van de rimpels, van opzij, zich
minder betrouwbaar laat vastleggen. Ook hier is weer sprake van dichotone metingen: er worden geen
lengtes gemeten noch exacte hoeken bepaald. Alleen de tweedeling links/rechts, lang/kort, schuin/recht
deed ter zake.
89

58: Eenvoudig scoreformulier voor de rimpels. De neus, ogen en wenkbrauwen zijn schematisch weergegeven.
59: Met een snelle schets werden van de proefpersonen de rimpels tussen de wenkbrauwen, op het voorhoofd en rond de
ogen ingetekend. Tevens werd genoteerd of er sprake was van het gedragskenmerk kakenklemmen. De personalia onder
de schetsjes werden voor dit e-book onleesbaar gemaakt (afbeeldingen: Voorhorst).
Resultaten
Om enige vaardigheid te verkrijgen in het schetsen van de rimpels oefende ik vooraf met een tiental
personen. Onmiddellijk doemden de nodige problemen op want ik wilde mijn werk zo precies mogelijk
ten uitvoer brengen;; en dat was nu juist het probleem. Snel sloeg de twijfel toe welke rimpel in
aanmerking kwam om ingetekend te worden want de diversiteit van richting/lengte/diepte en aantal was
enorm. Ik werd dus onverwachts geconfronteerd
iedere
rimpel op zich uniek is. Ik wilde (slechts) gelijkenissen vastleggen, terwijl die alleen maar bij
oppervlakkige observatie bestaan. Om toch mijn onderzoekje te kunnen uitvoeren besloot ik daarom
intuïtieve en dus snelle schetsen te maken van de rimpelpatronen waarbij alleen de eerste indruk telde.
Het resultaat hiervan was dat in een groep van 600 mannen met een geschatte leeftijd van 35 jaar en
ouder, er bij 20 van hen sprake was van een rimpelpatroon tussen de wenkbrauwen dat grote gelijkenis
vertoonde met Hess en de verdachte. De combinatie van rimpels zoals we die op de afbeeldingen 56 en
57 zien kwam ik niet tegen (bij de steekproef legde ik ook het aa
De
gewoonte kakenklemmen
90

De lichaamslengte
is bij mensen van hetzelfde geslacht en etniciteit ongeveer normaal verdeeld (de normale verdeling of
Gauss-verdeling;; een begrip uit de kansrekening, zie hiervoor De intelligentie). Meestal wordt de lengte
uitgedrukt in centimeters, maar in Engelstalige landen gebru
van opgegraven skeletten bleek dat de gemiddelde lengte van mannen tijdens de Middeleeuwen
ongeveer 160 centimeter was;; rond 1700 bedroeg die 165 centimeter en rond 1825 was de lengte
inmiddels toegenomen tot ongeveer 169 centimeter (bij Nederlandse mannen). Bij militaire keuringen
bleek in 1915 de gemiddelde lengte in een aantal Noord-Europese landen bij benadering 174
centimeter te zijn. Rond die tijd was Rudolf Hess een volwassen man van 21 jaar, en indien hij de
gemiddelde lengte had gehad zou hij dus ongeveer 174 centimeter hebben gemeten. Na 1915 nam de
gemiddelde lengte verder toe;; in 1990 mat de gemiddelde (Nederlandse) man ongeveer 182
centimeter. 1
In de geraadpleegde bronnen kom ik niet tegen hoe lang Hess precies geweest is, maar in het boek van
Angela Lambert Het verloren leven van Eva Braun2 wordt wel de lengte van Adolf Hitler vermeld:176
centimeter (volgens zijn lijfarts dr. Morell). Eva Braun mat 163 centimeter. 3 Hitler had dus een lengte net
bov
afgebeeld lijkt Hess nooit kleiner te zijn
4*werd
genoemd, een bijnaam die kennelijk verwijst naar zijn lichaamslengte. Om daar helemaal zeker van te
zijn nam ik telefonisch contact op met schoondochter Frau Andrea Hess die bevestigde dat Rudolf Hess
inderdaad bekend stond vanwege zijn rijzige gestalte. De exacte lichaamslengte is niet meer te
achterhalen maar we kunnen er nu wel van uitgaan dat hij langer was dan de gemiddelde Duitser in zijn
tijd.
Over de lengte van de gevangene in Spandau bestaat wat meer duidelijkheid. Toen bij de eerste
professor Cameron tot een lichaamslengte van 5 feet en 9 inch, wat overeenkomt met ongeveer 175
centimeter. Bij de tweede lijkschouwing door professor Spann werd (echter) 172,5 centimeter gemeten.
(voor de lijkschouwingen raadplege men de Appendix) Omdat de gevangene door zijn leeftijd
gekrompen was en door de forse verkromming (kyfose**) van zijn borstwervelkolom met daarbij de
zijwaartse verkromming in zijn lendenwervelkolom (scoliose***) werd geschat dat hij in zijn jeugd bij
benadering 6 feet en 1 inch lang moet zijn geweest. 6 Omgerekend is dat ongeveer 185 centimeter;;
daarmee was hij ruim langer dan de gemiddelde Duitser uit zijn jeugdjaren.
Beide mannen waren dus langer dan de meeste van hun sexegenoten. Door in beide gevallen te
*
5 Deze formulering
was nogal opmerkelijk omdat de gevangene deze al tien jaar niet meer gebruikte volgens advocaat Seidl.
**Kyfose: achterwaartse verkromming van de wervelkolom.
***Scoliose: zijwaartse verkromming van de wervelkolom.
Binnen bepaalde grenzen zijn deze krommingen fysiologisch en spelen een cruciale rol bij het schokdempingssysteem van
het lichaam.
91

Bronnen: De lichaamslengte
1. z.n., De vernieuwing van mens en maatschappij.
2. Lambert, leven.
3. Idem, 488.
4. Hess, vader, 307-315.
5. Thomas, moord, 253.
6. Thomas, moord, 231.
92

De intelligentie
Intelligentie kan gezien worden als een kenmerk van de persoonlijkheid. Als men de intelligentie
uitgedrukt wenst te zien als een maat voor de functionele kwaliteit van het neuronennetwerk waaruit het
hersenweefsel is opgebouwd, dan is de intelligentie ook een lichaamskenmerk. Bepaalde facetten van
de intelligentie kunnen sterker ontwikkeld zijn dan andere. Zo had Rudolf Hess een goede algemene
ontwikkeling;; op school blonk hij vooral uit in wis- en natuurkunde;; met de Franse taal had hij meer
problemen. Daarnaast toonde hij een bijzondere interesse voor techniek.
van Stellvertreter zou hebben verkregen - als vriendje van Hitler - was al langer bekend. In Schotland
had men aanvankelijk wel twijfels aan de geestelijke capaciteiten van de gearriveerde piloot, maar die
- na de landing - aan de boer,
een zelfverzekerde indruk. De mensen die hem die eerste nacht in Schotland ontmoetten waren onder
de indruk van de rijzige gestalte in zijn fraaie Luftwaffe-uniform, een man met uitstekende manieren die
behoorlijk Engels sprak. Een heer, een gentleman met een (aanvankelijk) aristocratische uitstraling, die
niets liever wilde dan een gesprek met de Duke of Hamilton.
idelijk dat hij zich in een bijzonder moeilijke positie had gemanoeuvreerd en
dat zijn missie waarschijnlijk was mislukt. Hij werd niet met open armen ontvangen als vredestichter,
maar in hechtenis genomen en uiterst omzichtig benaderd. Tijdens de eerste verhoren stak hij lange
monologen af die in de ogen van zijn ondervragers vooral van een verregaande politieke naïviteit
getuigden. Uit de brieven die hij vanuit Engeland in de jaren die volgden, schreef was van enige
onnozelheid geen sprake. Zijn twijfelachtige mentale gesteldheid wist hij daarin prima te maskeren. In
gevangenschap bracht hij de tijd door met lezen en wandelingen maken (met begeleider) in de
omgeving, want men had al snel begrepen dat langdurige hechtenis voor deze man een verwoestende
uitwerking had op zijn psyche.
voornamelijk wetenschappelijke titels. Uit de latere brieven vanuit Spandau blijkt steeds weer zijn
belezenheid, zijn liefde voor de techniek en voor de ruimtevaart. Hij houdt zich - heel veelzijdig - bezig
met het transport van goederen over water en ook met de Amerikaanse maanlandingen. In zijn cel heeft
hij ter inspiratie een grote kaart van de maan aan het hoofdeinde van zijn bed bevestigd.
Aan gevangenisdirecteur Bird vertelt hij enthousiast over de uitvinding die hij heeft gedaan om een -
langer en veiliger - verblijf in de ruimte mogelijk te maken. Een van de problemen betoogt hij, is dat in
de ruimte de hartspier vanwege de afwezige zwaartekracht onvoldoende wordt belast, zodat de functie
de ruimte, op mechanische wijze het bloed vanuit de perifeer gelegen lichaamsdelen aanbiedt, zodat de
hartbelasting toeneemt en haar functie langer behouden kan blijven.
Aan Bird de vraag of hij die oplossing voor de ruimtevaart, afkomstig van Hess de oorlogsmisdadiger
woonachtig in Spandau/Berlijn, aan de Amerikanen wil bekendmaken
Niet alleen de techniek heeft zijn aandacht maar ook zijn liefde voor de natuur is een opvallend
gegeven. Daarnaast bestudeert hij met graagte geschiedenisboeken, voor zover die hem worden
toegestaan te lezen. Verder vindt hij troost in het orgelspel dat ten gehore gebracht wordt door collega
Funk en in muziek die hij later op een eigen platenspeler in zijn cel mag afdraaien. Ook bestudeert hij
filosofen, zoals Schopenhauer en Nietsche, en toont een grote liefde voor literatuur met in het bijzonder
de gedichten van Goethe.
Dit alles maakt duidelijk dat de gevangene niet de onnozele hals was waarvoor hij meermalen werd
uitgemaakt. Een scepticus kan beweren dat de brieven aan Ilse Hess misschien wel vervalsingen zijn
en dat de gevangene vast niet zo intelligent en belezen is geweest. Mosley 1 beschrijft in zijn boek De
Rijksmaarschalk echter de resultaten van de intelligentietesten die bij de gevangenen zijn afgenomen.
93

Voordat de processen van Neurenberg van start gingen stelde gevangenispsycholoog dr. Gustave M.
Gilbert*de verveelde gevangenen voor, zich aan een intelligentietest te laten onderwerpen. Daar
- als hij een dubbelganger was geweest - moest
vrezen voor een ongunstige uitslag, want hij moest zich meten met de Stellvertreter van de Führer, een
man die in zijn tijd door de Duitse burger als een geweldenaar gezien werd.
Er werd voor het meten van de cognitieve intelligentie gebruik gemaakt van een Duitse uitvoering van
de Wechsler-Bellevue Adult Intelligence Scale (WAIS) (60). De test werd in 1939 ontwikkeld door David
Wechsler een Amerikaans psycholoog en heette aanvankelijk de Wechsler-Bellevueschaal. Net als bij
wel volgens de kromme
van Gauss. De test is zo ontworpen dat het gemiddelde intelligentiequotiënt op 100 kan worden gesteld;;
de standaarddeviatie bedraagt 15. Allerlei oorzaken kunnen tijdens het testen op het eindresultaat - in
negatieve zin - van invloed zijn, te denken valt aan stressfactoren, vermoeidheid of ziekte. Heeft een
De resultaten waren van de test waren als volgt:
60: Gaussiaanse verdeling van de testresultaten.
Hjalmar Schacht: 143, Arthur Seyss-Inquart: 141, Hermann Goering: 138, Karl Dönitz: 138, Franz von
Papen: 134, Erich Raeder: 134, Hans Frank: 130, Hans Fritzsche: 130, Baldur von Schirach: 130,
Joachim von Ribbentrop: 129, Wilhelm Keitel: 129, Albert Speer: 128, Alfred Jodl: 127, Alfred
Rosenberg: 127, Konstanttin von Neurath: 125, Walter Funk: 124, Wilhelm Frick: 124, Rudolf Hess: 120,
Fritz Sauckel: 118, Ernst Kaltenbrunner: 113, Julius Streicher: 106.
De scores van Von Papen, Reader, Schacht en Streicher werden vanwege hun leeftijd 15-20 punten
aangepast naar boven. De enige met een - bij benadering - gemiddeld intelligentiequotiënt was Julius
Streicher, de rest zat daar duidelijk boven en de meting zou mogelijk gunstiger zijn uitgevallen als de
testomstandigheden niet beïnvloed waren door de gevangenschap en de spanning van een naderend
proces waar dertien van hen veroordeeld zouden worden tot de dood door de strop. Onze gevangene
scoorde 120 wat overeenkomt met
.
*Gustave Mark Gilbert (1911/1977): Amerikaans psycholoog van joodse afkomst. Kreeg grote bekendheid door zijn werk met
de verdachten van de Neurenberger processen. Hij publiceerde meerdere boeken waaronder The Nuremberg Diary en The
Psychology of Dictatorship.
94

in Duitsland afgenomen, zodat we het
moeten doen met een inschatting van zijn capaciteiten. Hess blonk op school uit in de technische
vakken en had zoals gezegd een voorliefde voor natuur- en wiskunde. Hij wordt in de biografieën
beschreven als een intelligente leerling. Zijn vader zou in hem een goede opvolger zien voor zijn
handelsfirma, maar Hess zelf zag uiteindelijk meer in een universitaire studie. Hij schreef zich in aan de
universiteit van München en werd daar assistent van professor Karl Haushofer, werd huisvriend van de
familie en sloot een innige vriendschap met de hoogbegaafde zoon van het gezin Albrecht*, die later
ook professor zou worden. Tijdens zijn gevangenschap in Landsberg had hij bemoeienis met Hitlers
boek Mein Kampf en in de jaren daarna was hij Hitlers steun en toeverlaat. Hij adviseerde Hitler over de
ij zelf redevoeringen in
het gehele land, ontving hoge gasten in zijn huis in München, schreef wetten uit en zag toe op hun
uitvoering. Dit alles maakt duidelijk dat Hess geen persoonlijkheid was met middelmatige kwaliteiten;;
het was een intelligente man, maar wel één met een neurotische persoonlijkheidsstructuur.
gemiddelde lag van de Duitse bevolking.
De WAIS is een kwantitatieve meting, omdat die uitgedrukt wordt in een score, maar door er de
Voor zowel Hess als de gevangene geldt dus de kwalifi
Bron: De intelligentie
1. Mosley, Rijksmaarschalk, 375-376.
*Albrecht Haushofer (1903/1945). De zoon van Karl en Martha Haushofer was een erudiet man. Behalve geopoliticus was hij
schrijver en dichter. Hij werd in december 1944 gearresteerd op verdenking van betrokkenheid bij de aanslag op Hitler. In de
Moabit gevangenis van Berlijn componeerde hij aangrijpende gedichten die later bekend werden als de Moabit-sonnetten.
Om 1 uur nachts werd hij samen met een aantal medegevangenen geëxecuteerd toen ze zogenaamd op transport waren
naar een veiliger onderkomen, buiten de gevangenis. Een van die gevangenen overleefde de slachtpartij en op diens
aanwijzing vond men de lijken. Op het lichaam van Albrecht trof men het bebloede manuscript aan met de sonnetten.
95

Op zoek naar overeenkomsten of verschillen tussen de echte Hess en de verdachte in Neurenberg
meende ik conclusies te kunnen trekken, maar vaak werd nét een houding of stand gemist die
belangrijk zou kunnen zijn. Soms was het zo dat er op een bepaald moment niet meer bruikbaar
materiaal voorhanden leek, tenminste niet met internet en in de databanken. Het zou er dus van moeten
komen een tocht te maken langs de diverse archieven in Nederland, Duitsland en wellicht Engeland en
YouTube heel veel bewegend
materiaal voorhanden is dat op Rudolf Hess betrekking heeft.
Nauwelijks had ik een dvd van Paradiso entertainment De Beulen van Adolf Hitler, Bormann de
schaduwman in de recorder geschoven of ik zag iets wat wel op moest
. De
wordt opgelezen. Hij kijkt onbewogen voor zich uit, maar zijn linkerwang beweegt in een ritme dat ik
onmiddellijk herkende als het ritmisch aanspannen van één van de kauwspieren, de muskulus
masseter. De spier oogt nogal geprononceerd, wat vaker voorkomt bij mensen die van het klemmen van
de onderkaak een gewoonte hebben gemaakt.*
Deze gewoonte lijkt wel wat op een nerveuze tic**maar kan op verzoek wel gecoupeerd worden. Een tic
daarentegen kan (soms) met enige moeite onderdrukt worden, maar komt daarna in versterkte terug
en/of met een verhoogde frequentie.
Op de afbeeldingen 61 en 62 is getracht weer te geven dat er van herhaalde spierspanning en
spierontspanning sprake is door afbeeldingen te gebruiken waarop de kauwspier net aanspant en
bekijken, of ander bewegend beeldmateriaal met de verdachte erop, want op diverse filmbeelden uit de
rechtszaal is deze gewoonte duidelijk zichtbaar.
Een filmpje dat met YouTube te vinden is heel
. We zien
van de kaken is hierop meerdere malen goed zichtbaar, maar ook zien we de verdachte die met zijn
bovenlichaam - als in trance - heen en weer wiegt;; een bezorgde Von Ribbentrop die hem probeert
het woord
voert.
61 en 62: De verdachte in de beklaagdenbank tijdens het proces van Neurenberg op 20 november 1945. De m. masseter op
de afbeelding links is aangespannen (pijl). Op de afbeelding rechts presenteert de spier zich vrijwel ontspannen (pijl). Voor
de verandering draagt de verdachte zijn koptelefoon om de vertaling van de proceshandelingen te volgen (beeldcitaten:
frames van de dvd: De Beulen van Adolf Hitler, Bormann de schaduwman, Paradiso).
*Omdat er - door het overmatig spiergebruik - sprake is van hypertrofie.
**Een tic is een onwillekeurige samentrekking van een verder gezonde spier of spiergroep, die tijdens de slaap afwezig is.
96

Het anatomische verloop van de kauwspieren
De muskulus masseter is één van de vier spieren van het kauwspierstelsel en is, net als de anderen,
dubbelzijdig aangelegd. De spier loopt op de buitenzijde van de onderkaak naar het jukbeen en bestaat
uit een oppervlakkig gelegen deel, het pars superficialis en een dieper gelegen deel het pars profunda.
Aan de voorzijde lopen de delen in elkaar over maar naar achter toe worden ze gescheiden door
bindweefsel, daardoor is verschuiving ten opzichte van elkaar mogelijk. Vlak onder de huid wordt de
spier bedekt door een laag bindweefsel dat ook de oorspeekselklier omvat. 1 Door de ligging van de
speekselklier op de muskulus masseter, is de spier vlak voor het oor minder goed te zien bij het
aanspannen, dan op de onderkaak. De spier is voor het oor echter wel goed voelbaar. Het klemmen
van de kaken is een activiteit die (meestal) tweezijdig uitgevoerd wordt. Wél kan het zo zijn dat het
ritmisch aanspannen aan de ene of aan de andere kant duidelijker zichtbaar is.
Het is na enige oefening mogelijk de muskulus masseter aan één kant aan te spannen en aan de
andere kant de spier min of meer te ontspannen te houden. Daartoe legt men ter controle twee vingers
aan beide kanten voor en iets onder de oren en klemt ritmisch met de kaak. Na enige tijd oefenen is het
mogelijk zodanig aan één kant aan te spannen dat de andere kant ontspannen blijft aanvoelen
zichtbaar te maken met een apparaat dat de elektrische activiteit in de spieren registreert).*
De echte Hess een kakenklemmer?
met zijn kaken;; zou dat ook het geval kunnen zijn bij de man die ook wel
bekend stond als de schaduw van de Führer? Dezelfde dvd geeft daarover uitsluitsel. Vlak voor een
redevoering (63) kijkt Hess in de zaal om zich om de spanning op te voeren;; hij maakt in eerste instantie
geen onsympathieke indruk. Dat moet één van de redenen zijn waarom Hitler hem tot zijn
plaatsvervanger benoemde, hij had een beschaafde en uiterst betrouwbare uitstraling op het grote
publiek en daarmee stak hij in gunstige zin af ten opzichte van de meeste andere naziebonzen. Tijdens
zijn redevoering (65) is er van beschaving echter niet veel meer te merken (dit beeld werd gebruikt om
een indruk te krijgen van de toestand van zijn gebit). We zien onmiskenbaar het ritmisch aanspannen
van de kauwspieren. Dat was een nogal opwindende constatering en gaf voeding aan mijn vermoeden
dat, ondanks alle dubbelgangertheorieën, er misschien toch wel sprake is van één en dezelfde persoon.
Maar, de gretige onderzoeker leidt wellicht aan door de opwinding wordt
alle gevoel voor realiteit uit het oog verloren.
stelde
steeds weer tot dezelfde conclusie te komen: Hess zowel als de verdachte klemt met de onderkaak!
Op de dvd van Paradiso entertainment De beulen van Adolf Hitler, Ribbentrop: de handlanger is nog
een fragment te zien van Hess bij het staatsbezoek van Mussolini (64);; slechts een enkele tel is Hess in
beeld, maar het klemmen van de onderkaak is duidelijk zichtbaar.
*Het gaat om een zogenaamd EMG apparaat, de letters staan voor electromyografie.
97

63: Hess aan het begin van zijn toespraak;; de kauwspier (pijl) is duidelijk zichtbaar (beeldcitaat: frame van de dvd De beulen
van Adolf Hitler, Bormann de schaduwman, Paradiso).
64: Hess uiterst rechts;; op bezoek bij Mussolini;; op de dvd is het klemmen van de kaak duidelijk zichtbaar (beeldcitaat: frame
van de dvd: De beulen van Adolf Hitler, Ribbentrop: de handlanger, Paradiso).
Die Partei ist Hitler
Hitler aber ist Deutschland
wie Deutschland Hitler ist!
65: Hess aan het woord. Hij trad vaker op als inleider en stemmingkweker voordat Hitler aan zijn redevoering begon. Van
nature geen redenaar moest Hess zich forceren om af te rekenen met zijn nerveusiteit. Dit beeld werd gebruikt om een
beeldcitaat: frame van de dvd De beulen van Adolf Hitler, Bormann de schaduwman,
Paradiso).
Van Hess waren in zijn Duitslandperiode nog een paar andere nerveuze trekjes bekend. Zijn
herhaaldelijke gefluit bijvoorbeeld werkte menigeen in zijn directe omgeving op de zenuwen, maar men
waakte er wel voor deze hooggeplaatste persoonlijkheid op dit ergerlijke gedrag aan te spreken. Door
degenen die geloven in de dubbelgangertheorie wordt opgemerkt dat het merkwaardig is dat de
gevangene in Spandau nooit floot. Een andere gewoonte was het te pas en te onpas wippen op zijn
stoel;; ook dat zag men later in gevangenschap niet meer bij hem terug.*
*Naar verluidt geloofde Hess in telekinese.
98

evestigt het beeld dat van hem uit de bronnen naar voren komt;; hij was een - in aanleg - nerveuze
man. Dat stemt overeen met de observaties van de Engelsen en later met die van de
gevangenisdirectie in Spandau. Gedurende al de jaren van zijn detentie in Berlijn stond de
zijn lotgenoten tot wanhoop dreef.*
Hoe vaak kakenklemmen?
Beide mannen klemmen duidelijk zichtbaar met de onderkaak;; ze hebben beide dit gedragskenmerk.
Dat alleen maakt nog niet waarschijnlijk dat ze één en dezelfde persoon zijn. Indien bij de twee mannen
meerdere kenmerken overeenkomen neemt de kans op een dubbelganger vanzelfsprekend af. Daarom
was het zaak om een indruk te krijgen hoeveel mannen in de leeftijdscategorie van Hess met de
onderkaak klemmen. Bij Hess zag ik de gewoonte voor het eerst in 1923 en bij de verdachte in de
verdachtenbank in Neurenberg (1945). Daarom nam ik een steekproef (n=600) uit een willekeurige
populatie waarbij mannen met een leeftijd, geschat op 35 jaar en ouder, werden geobserveerd. Een
enkele seconde ritmisch aanspannen van de kauwspieren - onderbroken door (bijvoorbeeld) spreken en
daarna een herhaald ritmisch aanspannen - was voldoende om een persoon als kakenklemmer te
kwalificeren. Ik zocht alleen naar oppervlakkige gelijkenis met de kakenklemmende Hess en de
verdachte. Zaken als frequentie en tijdsduur van het kakenklemmen bleven zodoende onbelicht. Bij
1:100 mannen bleek het aanspannen duidelijk waarneembaar. Deze getalsverhouding moet vooral
gezien worden als een indicatieve waarde.
Bronnen: Een onverwachte ontdekking
1. Lohman, Vorm en beweging.
2. YouTube.com filmfragment: Rudolf Heß Rai 3 Correva l'anno : (http://nl.youtube.com/watch?v=JkdSx5k2NUo)
*De gevangene leed aan maag- en darmkrampen. Zijn nachtelijk gekreun was soms in het gehele gevangeniscomplex te
horen.
99

Deel 3
Over de brieven en een verkeerde foto
wordt geconfronteerd.
De brieven
Hugh Thomas stelt dat de gevangene in Neurenberg en Spandau slechts oppervlakkige brieven schreef
aan het thuisfront. Hij ging pas dieper op zaken in als de vooraf noodzakelijke informatie te destilleren
viel uit de eerder - door de gevangenisdirectie- uitgereikte brieven van zijn echtgenote. 1 De gevangene
kon volgens Thomas niet anders dan dat want als vervanger van de echte Hess had hij over het
familieleven en diens politieke carrière te weinig informatie tot zijn beschikking om niet snel als
bedrieger door de mand te vallen.
Deze bewering van Thomas is reden genoeg om de brievenverzameling eens nader te bekijken. Ilse
Hess gaf ze uit in drie boeken, die gaan over de periode 1941 tot 1966. 2 De lengte van de brieven,
zowel als de inhoud, waren aan de strenge regels van de gevangenisdirectie gebonden.
Op 11 april 1948 schrijft de gevangene daarover dat volgens de nieuwe regels, de brieflengte niet meer
mag bedragen dan 1300 woorden (in plaats van de voorheen toegestane 1200 woorden), er mogen
geen woorden onderstreept worden, afkortingen zijn verboden, tekens zijn niet toegestaan en zelfs het
~~~~~~, waar de familie Hess zich al tientallen jaren van bediende, werd niet
langer geaccepteerd. Ik zag het lachlijntje voor het eerst opduiken in Rudolf Hess Briefe 1908-1933 op
een briefkaartje dat Rudolf Hess aan zijn ouders schreef, gedateerd 10 april 1920. Het lijntje werd dus
uitpakken
Einzelbuchstaben andeuten;; ausschreiben mag ich sie aber auch nicht. So geh ich zur Gepflogenheit
der alte Römer über
3
De brieven uit Neurenberg en Spandau zijn voornamelijk gericht aan zijn vrouw Ilse, soms ook aan zijn
zoon Wolf R. en aan zijn moeder en broer Alfred. De gevangene grijpt, vooral in de brieven aan zijn
moeder, vaak terug naar het verleden en geeft daar uiterst gedetailleerde - en dus controleerbare -
beschrijvingen van. De brief van 3 juli 1949 is een dergelijke brief waarin hij uitgebreid ingaat op de
periode dat de familie in de wijk Ibrahimieh van Alexandrië woonde:
Als eigenstes Arbeitsgebiet [in de gevangenistuin] habe ich die Betreuung
von ungefähr 150 Tomatenpflanzen übernommen. Die Bewässerung habe
ich nach dem System Musas im Ibrahimieh Garten in Alexandrien, unten
beim Tennisplatz, [mijn cursiveringen] eingerichtet 4
deze twee feitjes blijft het niet want in de brieven geeft hij stelselmatig informatie over hoe het vroeger
was, waarbij hij zijn nostalgische inborst niet onder stoelen of banken steekt. Hij schrijft met weemoed
over de tochtjes samen met Ilse in de natuur en verwijst met enige regelmaat naar politieke
gebeurtenissen.
100

Hieronder gaat hij verder in op het familieleven:
Wie oft saßest Du mit uns Kindern auf einer Bank, der strahlende
Sternenhimmel Ägyptens über uns und Du erklärtest, nanntest diese
großen, leuchtenden Sterne mit Namen. 5
En of dat nog niet genoeg is denkt hij terug aan de tochtjes die in alle vroegte naar Gabari gingen en hij
de familieanekdote die de gevangene in 1954 beschrijft nadat hij, als aanleiding daartoe, een
kerstcadeautje met stukken lavendelzeep toegestuurd kreeg. Hij vertelt over de zeeziekte van zijn
(inmiddels) overleden moeder op de vele zeereizen van Egypte naar Duitsland. Zijn moeder
besprenkelde ter bestrijding van de misselijkheid haar hut met kunstmatige bosluchtjes. In de bossen
van hun familiehuis in het Beierse Reicholdsgrün aangekomen, associeerde ze de boslucht echter weer
met zeeziekte zodat ze opnieuw misselijk werd:
Meine Liebe,
Noch vor Deinem Brief kam so eine Art Weinachtsmann - früher habe ich ihn mir
anders vorgestellt! (Lacher) und brachte mir die schöne Seife als Überraschung
mitsamt der Tannenzweigumhüllung. Gleich zwei Stück an der Zahl, so das ich sie
al
letzterer sicher längst nicht mehr in Ideenverbindung stehen, wenn ich einmal fern
dieses und ähnl
daher auf der Gedanken, wenigstens in ihr Kabine die Luft von Grund auf zu
verändern und zwar gleich in eine ihrer Nase besonders sympathische, in die des
deutschen Waldes. Sie ließ sich daher durch Vater Rülberg, den deutschen
andrien, eine große
-
besprengte wie ein Priester einen von Teufel bedrohten Ort mit Weiwasser. Und
tatsächlich, wenn man die Augen schloß, die Ohren aus- und die Phantasie
einschaltete, konnte man meinen, mitten im Fichtelgebirge Ozon zu schlürfen. Nur
blieb es leider nicht dabei: das Schiff ließ sich durch diese Illusion nicht abhalten,
wild zu rollen und zu stampfen, und so wurde der Armen trotz allem jämmerlich
schlecht, tagelang l
Als dann aber glücklich alles vorüber war, und sie in Reicholdsgrünsich nun des
wirklichenWaldes erfreuen wollte, kam das schreckliche Nachspiel: der Fichtenduft
assoziierte sich mit der Seekrankheit, ihr grauste davor, und es fehlte nicht viel, daß
sie mitten im Waldweben, im Traum ihrer Träume, Neptun opferte (Lacher) ].6
grootvader, die in Triest het levenslicht zag, en die uiteindelijk de handelsfirma Hess & Co oprichtte in
Alexandrië. 7
beschrijft in de nacht waarop Alfred werd geboren. Hij schrijft:
Ich [Rudolf] war dazu ausersehen, dem Vater durch die Schlafzimmertür zuzurufen:
er bei seinem gesegneten Schlaf das ganze Ereignis! 8
Ook Ilse krijgt brieven waarin hij ingaat op diverse gebeurtenissen uit hun gezamenlijke vooroorlogse
verleden. De brieven zijn deels chronologisch, en deels op onderwerp gebundeld. Ze vormen een
101

selectie uit de stapels post die de gevangene in die jaren schreef. Hij komt daarin naar voren als een
liefhebbende echtgenoot die het allerbeste voorheeft met zijn zoon Wolf, en die - waar mogelijk - op
discrete wijze zijn vrouw probeert te adviseren over zijn opvoeding. Nooit dominant, nooit dwingend en
vooral altijd en eeuwig dankbaar voor elk levensteken van buiten de gevangenispoort, steeds content
met de bescheiden giften die hij van het thuisfront mag ontvangen. In deze brievenselectie maakt hij
mentaal een heel stabiele indruk, dit in merkwaardige tegenstelling tot zijn gedrag binnen de
gevangenispoort, waar hij doorgaat voor de lastigste gevangene van het hele stel.
Verbazingwekkend is het niet dat hij - in de gebundelde brieven - een stabiele indruk maakt omdat
minder geslaagde exemplaren naar mijn mening zeker niet voor publicatie in aanmerking kwamen. Het
ligt voor de hand dat de inhoud van meerdere brieven werd geredigeerd omdat een goede indruk naar
de buitenwereld zeer gewenst was, want zijn vrouw en zoon deden er werkelijk alles aan om Rudolf
Hess niet te laten vergeten, zijn zaak actueel te houden en, waar mogelijk, initiatieven aan te sturen die
uiteindelijk tot zijn vrijlating moesten leiden.
De gevangene geeft in de brieven blijk van een zeer goede algemene ontwikkeling;; hij bestelt
boekwerken over technische zaken, maar leest ook graag literatuur en vindt troost in de gedichten van
Goethe. Daarnaast geeft hij vaak natuurbeschrijvingen ten beste waarbij hij de planten, bloemen en de
bomen bij naam noemt, de geur beschrijft en de l
geheugen lijken gegrift. Aan het eind van haar derde boek schri
Het offer is
zwaar;;
ab und an steht in den Briefen ein Satz, der wie ein aufblitzendes Licht im weiten
stillen Meer äußerer Gelassenheit aufzeigt, wie schwer. Er aber bringt das Opfer so
unbeirrbar wie Sokrates den Schierlingsbecher [*] leerte. 9
De brieven deden haar pijn en waren soms onverdraaglijk, zoals die van 25 december 1951 geweest
moet zijn:
Zum neuen Jahr versucht der Blick in die Zukunft zu wandern was wird sie
bringen? Abends, wenn der Himmel klar ist, leuchtet der Jupiter in meine Zelle,
strahlender als ich ihn je gesehen. Aus der Kapelle klingt das schöne Spiel von Funk
[**] zu mir herüber, dann Platten: Beethoven 3. Symphonie, die Appasionata, endlich
Schubert
10 *Schierlingsbecher: de gifbeker van Sokrates
**Walther Funk (1890 - 1960). Minister van Economische zaken en President van de Reichsbank werd wegens
gezondheidsproblemen in 1957 vrijgelaten uit Spandau.
102

Bronnen : De brieven
1. Thomas, moord.
2. Hess, England;; Hess, Gefangener;; Hess, Antwort.
3. Hess, England, 126.
4. Idem, 151-152.
5. Idem, 153.
6. Hess, Gefangener, 62-63.
7. Idem, 72.
8. Idem, 66.
9. Hess, Antwort, 278.
10. Hess, England, 175.
103

Een verkeerde foto
Gevangenisdirecteur Eugene K. Bird beschrijft heel precies de verboden gesprekken die hij in Spandau
met de gevangene voert. Hij twijfelt niet aan diens identiteit en wil niets liever dat de gevangene zich
wist Hess iets van operatie Barbarossa, was Hitler op de hoogte van zijn vlucht naar Engeland en was
goed dat - voordat deze vragen aan de orde zouden kunnen komen - er vooraf gewerkt moest worden
aan een duurzame vertrouwensrelatie met de gevangene. Zo liet hij op 10 mei 1970 de gelegenheid niet
uit het Duitse Augsburg was vertrokken, een ongewisse toekomst tegemoet. Bird beschrijft hoe hij de
gevangene aantrof die dag:
Als ich ihn besuchte, lag er auf seinem Bett in der Zelle. Er trug ein kurzärmeliges
Hemd, und Hosenträger hielten Seine Drillichhosen*so hoch, daß man sehen
konnte, daß er Seine Socken abgeschnitten hatte, damit ihr Gummiband die
Blutzirkulation in den Beinen nicht behindern konnte. 1
Als presentje had Bird het pas verschenen boek van Bernhard Hutton Hess, The man and his mission
Ich dachte, es konnte Sie interessi
, opent Bird
voorzichtig het gesprek. 2
paginagrootte foto komt waarop hijzelf staat afgebeeld samen met zijn zuster.
with his sister
).
Aber das bin
doch wissen. Und das ist niemals meine Schwester. Sehen Sie selbst. Dies
Mädchen ist ja viel alter als der Junge daneben. Meine Schwester ist aber vierzehn
Jahre jünger als ich. Sie wurde erst in 1908 geboren. 3
Het citaat is interessant, want de gevangene zegt hierin vijf controleerbare zaken. Hij ziet meteen dat hij
de zittende jongen op de foto niet is en bovendien dat het staande meisje zijn zuster niet is. Daarbij kán
het zijn zus niet zijn (als hij de jongen is), want zijn enige zus was veertien jaar jonger dan hij. Impliciet
zegt hij dat hij slechts één zus heeft, en tenslotte vermeldt hij nog haar geboortejaar: 1908, waarmee hij
ook verwijst naar zijn eigen geboortejaar (1894). Dit is wel erg veel informatie voor een gevangene die
volgens Thomas nauwelijks iets van het familieverleden weet en zich daarom het liefst op de vlakte
houdt.
*Drillich: soort stof;; meestal gebruikt voor uniformen.
104

66
beeldcitaat: met dank aan TopFoto).
105

Bird laat het hierbij want hij twijfelt in het geheel niet aan de identiteit van de inmiddels 76 jarige
gevangene. De foto moet wel op een vergissing berusten, al is het onderschrift van de foto in de
beelddatabank van TopFoto nog steeds onveranderd, en dat na al die jaren. De volgorde waarin de
gevangene de informatie verstrekte is ook belangrijk;; hij toont eerst verbazing omdat hij zichzelf en zijn
zuster niet herkent;; daarna komt de rede en zegt hij dat de foto niet kan kloppen. Dat duidt erop dat hier
sprake was van een primaire reactie en niet één van berekening. Anders, en minder overtuigend, was
he
Als de gevangene inderdaad een dubbelganger was, dan had hij zich bij het bekijken van de afbeelding
inderdaad op de vlakte kunnen houden en de bladzij zonder commentaar kunnen omslaan. Dat deed hij
niet op deze dag waarop hij zich heel spraakzaam toonde over het verleden. Hij was zelfs ontspannen:
Er [Hess] lachte und blätterte durch die Bilder, die ihn zusammen mit Hitler zeigten,
Bilder, die aufgenommen worden waren, bevor er in seine geborgte Messerschmitt
kletterte. 4
ledge and approval.5 Daarop zegt hij stellig:
Lüge. Ich habe Ihnen [Bird] ja gesagt, daß Hitler nicht die geringste Ahnung davon hatte. 6 Verderop in
het boek wordt beweerd dat Hess uitvoerig, samen met Hitler de details van de vlucht had
doorgenomen voordat Hitler uiteindelijk toestemming gaf. Ook hierop reageert de gevangene heftig als
7 Een oplichter?
Uit de hierboven geciteerde brieven, samen met de opmerkingen
de boeken van Ilse Hess wel degelijk goed gelezen en hij citeert er ook uit. Maar overtuigd als hij was
van een bedrieger in de cel, nam hij deze schrijfsels bij voorbaat niet serieus, als zijnde afkomstig van
de echte Hess. Gedetailleerde brieven pasten niet in zijn samenzweringstheorie, hoewel die daar
uiteindelijk geen grote betekenis voor hoeven te hebben want ze kunnen, ten allen tijde, afgedaan
worden als vervalsingen (totdat het tegendeel bewezen is).
Een vervalste brievenbundel maakte de geheimhouding v
buitenwereld wel een stuk ingewikkelder omdat er dan een uitdijend netwerk moet zijn ontstaan van
mensen die feitelijke kennis hadden van de persoonsverwisseling.
n het complot opgenomen worden. Waarom zou
de familie daar, na afloop van de oorlog, aan mee willen werken is de vraag. De enige reden daarvoor
kon zijn dat de familie ten tijde van de oorlog al van een persoonsverwisseling op de hoogte was en het
spel wel mee wilde spelen. Maar dan rijst de vraag waarom tijdens al die jaren van gevangenschap, het
Ilse Hess en vooral zoon Wolf Rüdiger geen moeite teveel was om de politieke opinie te mobiliseren,
gratieverzoeken in te dienen en alle mogelijke regeringsleiders te benaderen om steun te verkrijgen
vroegste jeugd tot l
een dankbaar doelwit. Door slechts één foutje, komt een vervalsing makkelijk aan het licht en valt een
dubbel door de mand. Dat gebeurde niet maar Thomas ging er wél vanuit met brieven van de
dubbelganger te maken te hebben.
Echter: bij de beoordeling van de authenticiteit van de brieven, die Rudolf Hess vanaf 1908 aan zijn
ouders en broer schreef, was toonde hij geen twijfels over de echtheid. Ze werden in 1987 gepubliceerd
door Wolf Rüdiger Hess onder de naam Rudolf Hess Briefe. 8
106

Die originele brieven werden Thomas, jaren voor de publicatie ervan, voor onderzoek ter beschikking
gesteld door Wolf Rüdiger. De brieven waren door de ouders van Rudolf Hess bewaard op een zolder
en kwamen in de vergetelheid door de vlucht naar Schotland en de gebeurtenissen daarna.
Thomas zocht in de brieven naar aanwijzingen over de verwondingen die Hess opliep in de Eerste
Wereldoorlog. Vanuit het ziekenhuis schreef Hess aan zijn ouders over de twee verwondingen
veroorzaakt door granaatsplinters aan zijn linkerarm, én hij beschrijft nauwkeurig de longverwonding
veroorzaakt door vijandelijk geweervuur. Net onder de linkeroksel drong de kogel - aan de voorkant -
zijn lichaam binnen om aan de achterkant - net onder het schouderblad - het lichaam weer te verlaten.
Hess schrijft dat hij nooit zal vergeten het voelt om aangeschoten te worden. Hij voelde de lucht uit zich
9
Thomas is opgetogen over de aanwijzingen die hij uit de vroege brieven krijgt en twijfelt geen moment
aan de originaliteit van deze bronnen, die in het bezit waren van Wolf Rüdiger, want ze pasten perfect in
zijn dubbelgangertheorie omdat Hess zeker littekens gehad moet hebben van deze verwonding;; de
kogel drong het lichaam immers binnen en kwam er ook weer uit en moet daarbij ook de ribben
beschadigd hebben.
Toch is enige scepsis over het gebruikte bronnenmateriaal altijd op zijn plaats. Toen de vervalste
dagboeken van Hitler, die bekend staan als de Hitler Diaries 10 door deskundigen werden onderzocht op
de echtheid van het handschrift begingen ze een kapitale blunder. Het handschrift werd vergeleken met
een handschrift, dat met zekerheid, van Hitler zélf was. Later bleek dat een vergissing, want ook dat
handschrift was gemaakt door een vervalser, en wel dezelfde die de Diaries geschreven had!
Vervalsingen zijn niet uniek
De gevangene geeft vanuit Spandau niet alleen informatie over de goed gedocumenteerde periode van
1933 en daarna, maar gaat zoals we zagen, veel verder terug in zijn herinnering, zelfs tot aan zijn
vroegste jeugd. Voor een bedrieger
over de goed gedocumenteerde periode toen Hitler aan de macht was, en daarnaast enkele
oncontroleerbare familiedetails te geven over - bijvoorbeeld - het leven in Egypte. Dat is het standpunt
van de als scherpzinnig bekendstaande historicus Hugh Trevor-Roper*wanneer hij zijn mening geeft
over de vervalste dagboeken van Hitler. Aanvankelijk geloofde hij oprecht in de originaliteit van die
dagboeken maar ging daar later toch aan twijfelen.
Als Trevor-Roper in de huid zou kruipen van de vervalser (van de Hitler dagboeken) dan zou hij zélf
voor een goed beschreven periode kiezen die voor een ieder controleerbaar is en daarnaast slecht
controleerbare details toevoegen aan het geheel. 11
-
patroon, dat door Trevor-
-
Spandau-gevangenis meer en meer vaste grond kregen.
*Hugh Redwald Trevor-Roper, Baron Dacre of Glanton (1914/2003): Brits historicus, hoogleraar moderne geschiedenis aan
de universiteit van Oxford. Hij was met name deskundig op het gebied van het Derde Rijk en kreeg grote bekendheid met
zijn boek The last days of Hitler. Hij werd vanwege zijn grote verdiensten in 1979 in de adelstand verheven.
107

Intermezzo
-
De Stern,
dat een enorm bedrag aan exclusieve rechten had betaald, er delen uit publiceerde. Een van de boekjes was een
deel dat speciaal gewijd was aan de vlucht van Rudolf Hess. Aanvankelijk was men van mening te maken te
hebben met originele dagboeken van Hitler, al was niet bekend dat Hitler er ooit een dagboek op nahield. Toen er
twijfel ontstond over de authenticiteit van het materiaal was dat reden genoeg voor Wolf Rüdiger om indirect weer
aandacht te vragen voor het lot van zijn vergeten vader. Hij kreeg wereldwijde publiciteit met zijn voorstel om
Rudolf Hess de handschriften in de boekjes te laten bestuderen omdat Hess als enige ter wereld het handschrift
van de Führer zou kunnen herkennen. Hess kreeg de boekjes niet te zien maar het lot van de bejaarde man
kreeg wel de nodige aandacht.
De boekjesverzameling werd - zogenaamd - ontdekt door ene Gerd Heidemann, journalist van de Stern en een
fanatiek verzamelaar van nationaalsocialistische memorabilia. Hij kreeg de boekjes van de vervalser zelf, de hem
bekende Konrad Kujau. Uiteindelijk bleek dat het papier van de dagboeken na de Tweede Wereldoorlog
gefabriceerd werd, wat ook gold voor de gebruikte inkt. Kujau leverde een knap staaltje vervalserwerk af maar
was daarin niet de enige. In Gesprekken met Hitler12 legt Hermann Rauschning Hitler woorden in de mond die hij
aantoonbaar nooit gezegd heeft, maar wel had kúnnen zeggen. Diverse historici hebben dit boek als bron
gebruikt. Tegenwoordig is het een zeer omstreden boek dat niet al te letterlijk genomen moet worden. Hetzelfde
geldt voor Hess The man and his mission13 - het boek waarin de verkeerde foto werd opgenomen - van Bernard
Hutton. De gesprekken die hij Hess, Hitler en anderen laat voeren kunnen het best gerekend worden tot
fictieverhalen, ingebed in een historisch verantwoorde context.
Bronnen: Een verkeerde foto
1. Bird, Hess, 231.
2. Ibidem.
3. Ibidem.
4. Ibidem.
5. Hutton, Hess, 21.
6. Bird, Hess, 231.
7. Ibidem.
8. Hess, Briefe.
9. Thomas, moord, 255-256.
10. Bell, Konrad Kujau's Hitler Diaries;; z.n. Hitler Diaries De vondst van de eeuw
11. De vondst van de e
12. Rauschning, Gesprekken.
13. Hutton, Hess.
108

Deel 4
Op dood spoor
Een groot aantal kenmerken is nu de revue gepasseerd. Dat betekent daarom niet dat het onderzoek
volledig was. Enkele mislukte mogelijkheden om de gevonden resultaten te controleren worden
hieronder besproken. Om meer kenmerken te vinden en dus meer bewijs, wordt nog een hele klus schat
ik in want het bronnenmateriaal begon langzamerhand op te drogen. Toch zijn er nog veel archieven die
doorzocht kunnen worden met - in het achterhoofd - de wetenschap dat iedere persoon uniek is en die
uniciteit op een of andere manier, -onbewust - presenteert aan de buitenwereld. Naar die presentaties heb
ik steeds gezocht.
Spitten
Geleidelijk drong het besef door dat het voor dit onderzoek niet per se noodzakelijk was nóg meer
bronnen aan te boren omdat de bewijsvoering rond leek te zijn en het bewijs zich overtuigend laat
verwerken in de statistiek. Ergens moest ik grenzen aan mijn onderzoek stellen. Gemakkelijk was dat
niet omdat de verleiding soms op de loer lag om door te gaan. Zo vond ik een paar fraaie afbeeldingen
van Hess spittend bij de opening van een kanaal (67). Hess spit daarop met de linkerhand onder.*Dat
betekent dat hij bij voorkeur spit, schoffelt, stofzuigt of dweilt met die hand onder. 1 Hoe zou de
gevangene dat doen was vervolgens de vraag. Helaas vond ik daar geen enkele foto van omdat de
door het gebruik van sterke telelenzen. Op de achterkant van de Nederlandse vertaling van The Rudolf
Hess cover-up2
-
gevangenis. Eén leunt op een schoffel of iets dergelijks, de ander houdt een kort schopje vast. Bijna
beet, maar toch op dood spoor;; misschien kan het archief van de familie Hess hier uitkomst bieden.
In de handen klappen
Hetzelfde gold voor het klappen in de handen. Er werd op de diverse partijcongressen die Hess
bezocht, na afloop van toespraken in de handen geklapt. Afbeeldingen of filmmateriaal met een
zichtbaar klappende Hess vond ik niet. Onwaarschijnlijk bovendien (maar zeker niet onmogelijk), achtte
ik de kans dat de gevangenen in Neurenberg een - cynisch - applaus lieten horen naar aanleiding van
gebeurtenissen in de rechtszaal. Tot een vergelijking van beeldmateriaal zou het dus niet komen was
mijn veronderstelling. Daarom ging ik naar dat materiaal om pragmatische redenen niet op zoek.
Het vaatpatroon
Ook het bloedvatpatroon van de aderen is kenmerkend voor het individu en is, zelfs bij dezelfde
persoon op beide handen (of voeten) verschillend, indachtig het axioma dat symmetrie in de natuur en
dus ook in het menselijk lichaam, niet voorkomt.**Daarom vond ik het interessant het vaatpatroon op de
handen te vergelijken. Ook hier ontbrak het helaas aan vergelijkbaar beeldmateriaal van Hess en de
verdachte. Hoe gemakkelijk het is om het verloop van de bloedvaten op de handrug te vergelijken wordt
geïllustreerd op afbeeldingen van Hess en Hitler (68, 69). Een snelle inspectie maakt duidelijk dat de
bloedvaten een verschillend verloop hebben en dus niet kunnen toebehoren aan dezelfde persoon.
*De bedo
29641 en 29642.
**Een enkele keer werd me de vraag gesteld of symmetrie op atomair nivo wél voorkomt. Hier moeten we bedenken dat de
beelden van atomen die wij op ons netvlies hebben representaties zijn van verklarende plaatjes. Het zijn modellen en
kunnen daarom symmetrisch getekend worden.
109

67: Hess bij de opening van het Adolf Hitler Kanaal op 9 december 1939. De linkerhand spit onder (beeldcitaat: met dank
aan Beeldbank WO2/NIOD).
110

68 en detail links: Hess circa 1934. De adertekening op zijn linkerhand is duidelijk te zien (beeldcitaat: Corbis).
69 en detail rechts: Hitler op 19 april1936. Het laatste officiële portret. De adertekening op de linkerhand van Hess en Hitler
is verschillend;; volg de aders met de zwarte pijlen.*(beeldcitaat: Corbis).
*De aders op de handrug hebben - interindividueel en intra-individueel - een onregelmatig verloop en zijn daarom
kenmerkend voor het individu. Verschillen laten zich bovendien makkelijk vastleggen.
De aderen op de afbeeldingen 67 en 68 worden in de anatomie niet apart benoemd maar als groep: Vv. metacarpae (de
aderen op de middenhand).
111

Het handschrift en de oren
Naar het handschrift van Hess en de gevangene werd ooit veel vergelijkend onderzoek verricht maar tot
eensluidende conclusies kwam het nooit, omdat het handschrift een manipuleerbare factor was en is.
Op het eerste gezicht lijken de handschriften van Hess en de gevangene sprekend op elkaar;; ik trok
daaruit geen conclusies en liet er geen verder onderzoek naar doen. Dat probeerde ik wel met
afbeeldingen
droom. Oren vergelijken kan enkel en alleen correct gedaan worden wanneer de beelden onder
gestandaardiseerde omstandigheden worden gemaakt.*Is dat niet het geval dan kan men weliswaar
een poging tot vergelijk doen, maar de resultaten daarvan zijn niet boven discussie verheven.
Gebit
Gebitsanalyses, DNA-onderzoeken en vingerafdrukken zijn tot op heden de meest aangewezen
methoden ter bepaling/verificatie van de identiteit. DNA-onderzoek kwam pas op gang in de jaren
tachtig van de vorige eeuw, zodat men wat de identiteitsproblematiek van de gevangene betreft
aangewezen was op onderzoek van de gebitstatussen (voor zover mij bekend werden er geen
vingerafdrukken van de gevangene genomen).
Alles wat met Hess of zijn dubbelganger te maken had was na de landing in Schotland per definitie
merkwaardig: officiële verklaringen die slechts vraagtekens opriepen, het gedrag van de gevangene, en
niet in de laatste plaats zijn r
noemen van zijn geboortedatum! Ook met de gebitstatussen uit die tijd klopt iets niet want een gouden
tand uit 1941 is op de status van 1943 verdwenen, evenals een kroon (70, 71).
De bekende Britse tandarts Paul Aronow verklaarde onomwonden dat de statussen niet aan dezelfde
persoon konden toebehoren. 3 Ook David Irving, de tegenwoordig omstreden historicus, liet een poging
tot analyse doen maar hij kreeg geen toestemming de gegevens van de gevangene in Neurenberg te
vergelijken met de gegevens uit 1941.
Duitsland boven tafel kwam. Voor de zekerheid liet ik een tandarts de statussen beoordelen, hieronder
het resultaat daarvan (72);; de verwarring duurt voort!
70 en 71:
eerste komt uit Mytchett Place, de andere uit Maindiff Court. De bovenste helft van de gebitstekeningen is een afbeelding
van het bovengebit, waarbij het linkergedeelte van de tekening correspondeert met de
tekeningen links en rechts aan (beeldcitaten afkomstig uit Double Standards).
s
het 4e kwadrant is bij de eerste op de 44, 45, 46 en op de tweede status op de 45, 46, 47. weer een gaaf
element geworden
4
72: verklaring van een bevriende tandarts.
*De oren dienen gefotografeerd te worden van dezelfde afstand, onder dezelfde hoek en onder identieke belichting.
112

De hoeken van de neus
In de manuele therapie wordt als onderdeel van het nekonderzoek onder andere gebruik gemaakt van
twee metingen: de fronto-nasale hoek (gezichtsscoliose) en de intranasale hoek. 5 De fronto-nasale hoek
is de hoek die gevormd wordt door het voorhoofd (os frontale) en de neus (het benige deel en het
kraakbenige deel samen). De intranasale hoek is de hoek die bepaald wordt door de stand van het
benige gedeelte van de neus en het kraakbenige tussenschot;; dit laatste is inzichtelijk gemaakt op de
scherpe afbeeldingen 73 en 74 van Martin Bormann.*
van de haargrenzen, de stand van de oren, huidplooien langs de neus en mondhoek, het wel of niet
aanwezig zijn van een kuiltje in de kin (zie afbeelding Karadzic), de wenkbrauwen, de vorm van de
lippen, enzovoort. 6
Voordat ik aan het Hess-onderzoek begon had ik van de twee neusmetingen hoge verwachtingen,
omdat ze - mede - een belangrijke rol konden spelen bij de uiteindelijke identificatie van de gevangene.
Geleidelijk drong tot me door dat ik ze beter kon laten vallen als zi
in de dagelijkse praktijk van de manuele therapie blijken deze metingen minder goed reproduceerbaar
bij verschillende meetgelegenheden dan wenselijk is, vooral als bij een persoon de asymmetrie zich niet
duidelijk presenteert. Dat is het geval als de neus zélf rechter is, en als die in zijn geheel rechter staat
ten opzichte van het voorhoofd.
Heel vaak meten - dus de specifieke ervaring van dit onderdeel van de diagnostiek opvoeren - doet de
validiteit van de meting wel toenemen maar ik zou me in het geval-Hess ook nog tevreden moeten
stellen met het beschikbare beeldmateriaal, een extra handicap. Dat beeldmateriaal bleek later
inderdaad het probleem. Ik vond afbeeldingen
maar die toch moeilijk beoordeelbaar waren, niet alleen vanwe
maar van de gevangene was geen kwalitatief goede afbeelding te vinden die min of meer recht van
voren - in het frontale vlak -
anders, door de afleesfout, de metingen onaanvaardbaar worden beïnvloed.
*Het gaat hier om metingen in het frontale vlak.
113

73 en 74: Twee keer Martin Bormann op
manuele therapie wordt in dit geval op het diagnoseformulier geno
(voor de beoordelaar die
achter/boven de patiënt de meting observeert) of
(beeldcitaten: Corbis).
*Martin Bormann (1900/
diens vlucht nam zijn invloed bij Hitler toe en werd zijn
privésecretaris. Bormann stond bekend als een stevige roker en drinker;; zijn uitspattingen op het gebied van de erotiek
spraken tot de verbeelding. Bij zijn vrouw verwekte hij tien kinderen, daarnaast onderhield hij meerdere relaties, onder
andere met de actrice Manja Behrens. Kort na de vlucht uit de bunker van de Rijkskanselarij in 1945 is Bormann om het
leven gekomen. Resten van zijn schedel werden bij latere opgravingwerkzaamheden in de buurt van de Berlijnse Tiergarten
aangetroffen. Tijdens het Proces van Neurenberg werd hij bij verstek ter dood veroordeeld.
114

De poriën
De beelden die ik van Hess en de gevangene vond waren scherp genoeg om uitspraken te doen over
het verloop van een aantal rimpels maar ik wilde graag nog meer inzoomen op de afbeeldingen om het
poriënpatroon van de aangezichtshuid vast te leggen, met de gedachte daarmee perfecte
rzoek erg zouden vereenvoudigen (75). Helaas
bleken de beelden daar niet scherp genoeg voor. In die jaren was het technisch zonder meer mogelijk
om zó scherp op het gezicht in te stellen dat de poriën zichtbaar werden. Gewoonlijk deed men dat
echter niet, en ook tegenwoordig is het niet de standaard. Esthetische overwegingen zullen hier een rol
spelen.
75
(beeldcitaat: afbeelding van een
geanonimiseerde proefpersoon).
Bronnen: Op dood spoor
1. Bijl van der, Manipulaties;; Bijl van der, functiemodel;; De Cock, Begrippen.
2. Picknett, Hess. (Nederlandse vertaling)
3. Picknett, Standards, 366.
4. reactie van een bevriende tandarts (email).
5. De Cock, Begrippen, 127-129.
6. Bijl van der, functiemodel, 247-248.
115

Hoofdstuk 4
116

Statistiek en kansrekening
Bayes is echter dat zij ons een methode geeft om
de waarde van het bewijs objectief, toetsbaar en
A.P.A. Broeders in Op zoek naar de bron
Het Systeem Van der Bijl kent - door het gebruik van zesentwintig parameters - 2 26 verschillende
mogelijkheden in vorm-functiepresentatie van het menselijk lichaam.*
Van der Bijl junior en De Cock stellen dat elke mogelijke combinatie van de afzonderlijke parameters
voorkomt. De ene groep parameters komt vaker voor dan een andere omdat ze (in de groep) een zekere
samenhang vertonen. Hoe vaak een groep parameters - ook wel kenmerkcomplex genoemd - voorkomt
binnen een populatie kan slechts worden bepaald door empirisch onderzoek als er sprake is van
(onbekende) verbanden tussen de parameters onderling.
komen we terecht in de wereld van de kansrekening met zijn verschillende uitgangspunten en opinies die
fundamenteel van elkaar kunnen verschillen. Gedoeld wordt op de klassieke en de Bayesiaanse
statistiek.
Probleemstelling
Ik gebruikte voor de verificatie van de identiteit van de gevangene in Spandau drie
bewegingsvoorkeuren uit het Systeem Van der Bijl
Tezamen met andere lichaamskenmerken
tussen de
hebben we de beschikking over elf
kwalitatieve parameters (zie het overzicht op bladzij 119/76).
In welke mate er binnen kenmerkcomplexen sprake is van onderlinge afhankelijkheid (van de
individuele parameters) is meestal onbekend. Het is daarom niet zonder meer mogelijk een uitspraak te
doen over de vraag hoe vaak een kenmerkcomplex van Hess en de gevangene voorkomt in een
populatie door eenvoudigweg de bepaalde kans op elk kenmerk apart (binnen een populatie) met elkaar
te vermenigvuldigen. De productregel**mag alléén worden toegepast als de kenmerken onderling
onafhankelijk zijn. Dus als we niet zeker weten of de kenmerken met elkaar een onderlinge relatie
onderhouden, en in welke mate dat het geval is, wordt het een lastige zaak de onderstaande
probleemstelling op te lossen:
We hebbe
;; de mannen hebben een groep
lichaamskenmerken gemeen, hebben we daarom te maken met één en dezelfde persoon?
Om hiertoe een poging te doen kan men gebruik maken van de klassieke statistiek of van de
Bayesiaanse statistiek. Daarmee zal het antwoord, en de formulering van het antwoord op de vraag
*Het aantal bedraagt: 67.108.864. Met de vorm-functiepresentaties worden individuele functiemodellen vastgesteld. Van een
werkelijk individueel functiemodel is geen sprake omdat de wereldbevolking een veelvoud bedraagt van 2 26.
**Productregel: bij van elkaar onafhankelijke gebeurtenissen mag men de samengestelde kans berekenen door de
onderlinge kansen met elkaar te vermenigvuldigen.
117

verschillen. Men kan echter ook zonder statistische informatie een oordeel vellen;; in dat geval wordt
voor de intuïtieve benadering gekozen. Op grond van de door mij gepresenteerde gegevens wordt in
dat geval dus een conclusie getrokken waarbij de statistiek niet meegewogen wordt. Die benadering
hoeft niet per definitie van een lagere orde te zijn want mensen blijken heel goed in staat om
gevoelsmatig correcte conclusies te trekken. We moeten ons dan wel realiseren dat intuïtie feilbaar is
als het gaat om het interpreteren van grote en kleine getallen. Dat neemt niet weg dat menig rechter op
grond van de mate van overtuiging in het gepresenteerde bewijsmateriaal zijn vonnis baseert. 1
Volgens Kerkmeester in Het onzekere bewijs2 kan de Bayesiaanse statistiek ons behulpzaam zijn bij het
v
:
oorbeelden [van de dwalingen, ARV] hebben betrekking op het over- ,
respectievelijk onderschatten van statistische gegevens. De naamgeving is ontleend aan
de suggestie dat een officier van justitie eerder zal zijn geneigd de kans op schuld van
de verdachte te overschatten en de advocaat de kans eerder zal onderschatten. Stel dat
de kans dat een verdachte schuldig is op grond van het reeds aanwezige bewijs op 20%
wordt geschat. Er komt nu het bewijsmiddel bij dat de verdachte en de pleger van het
misdrijf met elkaar een bloedgroep gemeen hebben die voorkomt bij 10% van de
populatie. De dwaling van de officier is nu de mening dat de kans op schuld is gestegen
van 100% - 10% = 90%. Dit is een overschatting van de waarde van het statistische
bewijs. Er wordt verzuimd rekening te houden met de a-priorikans [20%, ARV] . Zoals
met de stelling van Bayes kan worden berekend, is na het additionele bewijs de kans dat
de verdachte schuldig is niet gestegen tot 90%, maar slechts tot 71%. Anderen begaan
de dwaling van de advocaat. Zij stellen dat de totale populatie bijvoorbeeld 1 miljoen
mensen omvat, waarvan 10% of 100.000 de gevonden bloedgroep hebben. De
verdachte is slechts één van die 100.000, dus het feit dat hij dezelfde bloedgroep heeft
als de pleger van het misdrijf, brengt de kans dat hij schuldig is niet boven de aanwezige
20% uit. Natuurlijk zijn er mensen die wél beseffen dat de kans op schuld na het nieuwe
bewijsmiddel ergens tussen de 20% en 90% moet liggen. Zonder gebruik te maken van
de stelling van Bayes zullen zij er echter niet gauw in slagen om op de correcte waarde
3
De controverse
Vaak wordt - misschien ten onrechte - gedacht dat met behulp van de klassieke wiskundige
kansberekening, wetenschappelijk gezien de meest harde uitspraken kunnen worden gedaan. Deze
vorm van statistiek bedrijven werd ontwikkeld tussen 1930 en 1960 en wordt in 80% van de
wetenschappelijke publicaties gebruikt. De klassieke statistiek is gebaseerd op een wiskundige definitie
van kans (Laplace).*
Daarnaast kennen we de meer subjectieve interpretatie van het kansbegrip, waarop de Bayesiaanse
statistiek is gebaseerd.**
De fundamentele tegenstellingen tussen de uitkomsten van de klassieke statistiek en de Bayesiaanse
statistiek kwamen in Nederland publiek aan het licht toen de statistici elkaar, naar aanleiding van de
rechtszaken tegen verpleegster Lucia de B. en de crècheleidster Bianca K., het gelijk betwistten. Lucia
de B. werd door het gerechtshof in Den Haag veroordeeld tot levenslange gevangenisstraf en tbs nadat
bewezen werd geacht dat ze dertien moorden had gepleegd en vijf pogingen daartoe had ondernomen.
*
succes gedeeld door het totale aantal even waarschijnlijke gebeurtenissen.
**Subjectieve interpretatie: kans is een mate van geloof, die van individu tot individu verschillend kan zijn.
118

Prof. dr. Henk Elffers * beweerde op basis van de klassieke kansberekening dat er een kans bestond van
1:342 miljoen om in de situatie van Lucia de B. te geraken. Kortom het was geen toeval dat ze
aanwezig was tijdens de moorden, wat uiteraard nog niet betekent dat ze de moorden daadwerkelijk
gepleegd moet hebben. 4
Aart de Vos**berekende met de Bayesiaanse statistiek dat de kans op onschuld 80% bedroeg. Beide
rekenmethoden werden uitgebreid bekritiseerd en bijgesteld. Daarmee blijven echter de verschillend
geformuleerde antwoorden op dezelfde vraag bestaan. Want de klassieke statisticus stelt: Als Lucia de
B. onschuldig is, is de kans op alle incidenten tijdens de diensten van Lucia de B. slechts 1 op 342
miljoen, terwijl de Bayesianen stellen dat de kans op onschuld 80% bedraagt. 5
er de boodschap dat het grote aantal incidenten waarbij
Lucia de B. betrokken was te maken hadden met de momenten waarop zij dienst had.***De rechter
moet deze aanwijzing combineren met de a-priorikans op een dergelijk verband dat volgt uit het overige
bew
6
Er bestaat dus nogal wat geharrewar tussen deze stromingen maar vanwege het concretiseren van de
invloed van nieuw bewijsmateriaal op vooringenomen standpunten, is de Bayesiaanse benadering voor
de zaak-Hess te prefereren boven de klassieke.
Lichaamskenmerk/observatie Parameter/variabele verhouding
1
rechtsvoor/linksvoor 2/3
2 armen rechtsvoor/linksvoor onbekend
3
rechtshandig/linkshandig 87/13
4
rechtsachter/linksachter onbekend
5
rechterduim boven/linkerduim boven 1/1
6
linkeroor staat af/rechteroor staat af onbekend
7 linker
schuin, rechter recht/anders 3/100
8 hoger dan gemiddeld/lager dan gemiddeld 1/10
9 langer dan gemiddeld/korter dan gemiddeld 1/10
10 kalend/niet kalend onbekend
11 klemmen/niet klemmen 1/100
76: Overzicht van de kwalitatieve metingen. Er werd steeds een keuze gemaakt tussen links of rechts, voor of achter, langer
of korter, intelligenter dan gemiddeld of minder intelligent dan gemiddeld, kalend of niet kalend, klemt of klemt niet
enzovoorts. De vetgedrukte parameters hebben Hess en de gevangene gemeen.
*Henk Elfferts: wiskundig statisticus aan de Universiteit van Amsterdam;; was statistisch consultant aan het Mathematisch
Centrum Amsterdam, wetenschappelijk medewerker aan de Interfaculteit Aardrijkskunde RU Utrecht en universitair
hoofddocent methodologie van het empirisch rechtsgeleerd onderzoek aan de sectie Rechtspsychologie en
Rechtssociologie van de Faculteit der Rechtsgeleerdheid van de Erasmus Universiteit. Elfferts is bovendien parttime
mpirische bestudering van de strafrechtpleging aan de Faculteit Rechten van de Vrije Universiteit Amsterdam.
**Aart F. de Vos: statisticus gespecialiseerd in de Bayesiaanse statistiek.
***Op 14 april 2010 werd de Haagse verpleegkundige Lucia de Berk (46) vrijgesproken van alle haar ten laste gelegde
moorden en pogingen tot moord. Het Hof stelde dat niet gesteld kan worden dat er moorden hebben plaatsgevonden, laat
staan dat De Berk die gepleegd zou hebben. Van alle sterfgevallen waarvan eerder werd verondersteld dat ze medisch
onverklaarbaar waren moet nu gezegd worden dat ze medisch onverklaard zijn, aldus het Hof. Het Openbaar Ministerie heeft
Lucia de Berk excuses aangeboden.
119

De Bayesiaanse statistiek
Van der Bijl en De Cock constateerden dat willekeurige combinaties van de 26 parameters (in groepen)
niet evenredig verdeeld zijn binnen een populatie. De parameters afzonderlijk waren ook onevenredig
verdeeld. Rechtshandigheid bijvoorbeeld, komt meer voor dan linkshandigheid (87:13);; meer mensen
hebben een linker voorkeursoog dan een rechter (2:1). Daardoor alleen al kan de ene groep parameters
vaker voorkomen dan de andere. Hoe vaak is geen zaak van wiskundige berekening maar van
empirisch onderzoek, zelfs als de parameters wél evenredig verdeeld zijn binnen de onderzoeksgroep!
De verklaring voor dit fenomeen is dat er sprake is, of kan zijn, van onderlinge relaties tussen de
parameters.
Het gezamenlijke kenmerkcomplex van Hess en de gevangene met de drie bewegingsvoorkeuren
handenvouwen+handigheid+armenkruisen,*uitkomend in dezelfde eindstand rechterduim
boven+rechtshandig+rechterarm voor kwam in een grote aselecte steekproef (n=4792), waarvan Van
der Bijl junior in zijn boek verslag doet, voor in een verhouding 1:16. 7
Het kenmerkcomplex dat Kim Jong-il typeert**met de drie bewegingsvoorkeuren
handenvouwen+applaudisseren+armenkruisen, uitkomend in dezelfde eindstand linkerduim
achter+linkerhand onder+linkerarm voor kwam, in de aselecte steekproef die ik opzette (n=299), voor in
een verhouding 1:4.***
De individuele parameters van het kenmerkcomplex van Hess bleken in de steekproef van Van der Bijl
voor te komen in de volgende verhoudingen:
rechterduim boven : linkerduim boven = 1:1 (handenvouwen)
rechtshandig : linkshandig = 87:13
rechterarm voor : linkerarm voor = 2:3 (armenkruisen)
Vermenigvuldigt men de onderstreepte kansen onderling, dan komt het kenmerkcomplex van Hess en
de gevangene binnen een populatie, rekenkundig gezien, voor in een verhouding van 1:6. Dit is een
verhouding die in schril contrast staat met de empirisch gevonden 1:16. De oorzaak hiervoor wordt
gezocht in de - vooraf onbekende - afhankelijkheid van de parameters onderling.
Broeders stelt dat als één van de parameters binnen een afhankelijk kenmerkcomplex bekend is, men
waarschijnlijkheidsuitspraken kan doen over de waarde van de andere variabelen. Ter illustratie hiervan
haalt hij het voorbeeld aan van het afhankelijke kenmerkcomplex: haarkleur+huidskleur+kleur van de
ogen. 8 De afhankelijkheid van deze kenmerken is binnen etnische bevolkingsgroepen
verhoudingsgewijs bekend en ligt voor de hand. Kent men één van deze drie afhankelijke kenmerken -
en de samenstelling van de betreffende bevolkingsgroep - dan kan een waarschijnlijkheidsuitspraak
gedaan worden over de waarde van de ander twee. Voor strikt onafhankelijke kenmerken kan dat niet
want de frequentie van het ene kenmerk zegt niets over die van het ander kenmerk.
*Deze drie metingen zijn afkomstig uit een groep van acht, de zogenaamde basisparameters (zie: het Systeem Van der
Bijl). De intrareliabiliteit van het handenvouwen, armenkruisen en de handigheid is maximaal (r=1). Deze parameters komen
in de steekproef van Van der Bijl 302 maal voor op een populatie van 4792 personen wat betekent dat 1:16 personen dit
kenmerkcomplex gemeen heeft.
**We kunnen beter spreken van typerende kenmerken dan van specifieke kenmerken. Van specifiek kan in dit verband
slechts gesproken worden als we alle bekende verschijningsvormen van de betreffende kenmerken kennen. Het
dezelfde identiteit omdat we niet alle verschijningsvormen ervan vast kunnen leggen. Er is een oneindig aantal variaties
mogelijk zoals het ritme van aanspannen van de spieren en de kracht waarmee dat plaatsvindt.
***zie: Dubbelgangers Ontmaskerd
120

De twee kenmerkcomplexen met bewegingsvoorkeuren van Hess en Kim Jong-il bestaan uit
onafhankelijke kenmerken, in die zin, dat ze geen relatie hebben met lichaamskenmerken als
binnen de groep echter wel onverwachte verbanden aangaan. Of ze dat doen, en in welke mate, wordt
duidelijk door het uitvoeren van empirisch onderzoek.
Weerbarstig wordt de materie als zou blijken dat er binnen een complex van onafhankelijk geachte
parameters zoals bijvoorbeeld: intelligentiequotiënt bovengemiddeld+afstaand linkeroor+brede
onderkaak onderlinge afhankelijkheid blijkt te bestaan. Onmogelijk is dat niet en naar de reden ervan
moeten we gissen. Een optie is dat die verbanden feitelijk niet bestaan maar veroorzaakt worden door
verkeerd uitgevoerd onderzoek doordat de populaties te klein waren en/of de observaties
onnauwkeurig.
Veronderstelde onafhankelijke kenmerken, die in een groep bij empirisch onderzoek toch (zwakke)
verbanden blijken te vertonen, voldoen naar de letter natuurlijk niet meer aan het predicaat strikt
onafhankelijk bij een dubbelgangerselectie bewust rekening hield met een verband tussen
bewegingsvoorkeuren en de andere door mij gepresenteerde kenmerken, acht ik niet denkbaar. De
reden daarvan is dat onderlinge verbanden binnen een groep bewegingsvoorkeuren wel evident zijn,
maar dat betekent niet dat de groep als geheel daarom een verband vertoont met andere kenmerken.
Indien er onverhoopt toch een dergelijk verband zou bestaan, dan kan dat dus alleen aangetoond
worden met empirisch onderzoek. In de tijd van de - veronderstelde - geregisseerde
persoonsverwisseling kan een dergelijk onderzoek niet zijn opgezet vanwege de onbekendheid met het
nog niet bestaande Systeem Van der Bijl.
Als men toen een dubbel selecteerde met dezelfde bewegingsvoorkeuren in combinatie met
moet die keuze een toevalstreffer zijn geweest omdat er geen
de als groep onafhankelijke bewegingsvoorkeuren met het onafhankelijke gedragskenmerk
ken
Wanneer binnen een kenmerkcomplex (in meer of mindere mate), onderling afhankelijke parameters
voorkomen betekent dat niet automatisch dat andere kenmerken - zoals uiterlijke gelijkenissen tussen
personen - gekoppeld kunnen worden aan dat kenmerkcomplex. Het kenmerkcomplex kan immers als
groep onafhankelijk zijn van andere kenmerken.
Daarom is het zaak om per kenmerk en per kenmerkcomplex te bekijken of, en in hoeverre, er
sprake is van een relatie met andere kenmerken of kenmerkcomplexen, zie voor een overzicht
van de afhankelijke en onafhankelijke kenmerken bladzij 133/77.
Het voorbeeld van Broeders: haarkleur+huidskleur+kleur van de ogen is een afhankelijk
kenmerkcomplex en gaat op binnen een bepaald ras of etnische groep. Bewegingsvoorkeuren blijken
echter niet gebonden aan ras, sekse of leeftijd en vertonen voor zover bekend geen enkele koppeling
met uiterlijke kenmerken.
Zoals al gesteld mogen we, als de frequentie van een aantal afzonderlijke parameters bekend is, die
niet zonder meer vermenigvuldigen om tot betrouwbare frequentistische uitspraken te komen omdat
onbekende verbanden - tussen de parameters onderling - roet in het eten kunnen gooien, zoveel is nu
wel duidelijk.
Als we de productregel willen gebruiken in de klassieke- of de Bayesiaanse statistiek blijft het steeds
oppassen er geen afhankelijke kenmerken in te verwerken omdat dit absurd grote of kleine
kansverhoudingen tot gevolg kan hebben, daarmee wordt de werkelijkheid geweld aangedaan.
Empirisch onderzoek naar de frequentie van afzonderlijke lichaamskenmerken en complexen daarvan,
heeft steeds de voorkeur bij de statistische verwerking van lichaamskenmerken. Het beste behandelt
men onafhankelijk geachte kenmerken zo mogelijk alsof ze in meer of mindere mate onderlinge
121

afhankelijkheid kunnen vertonen door ze te groeperen, zoals dat werd gedaan met de drie
bewegingsvoorkeuren, en pas daarna, middels een aselecte steekproef, de frequentie van het gehele
complex te bepalen. Het praktisch nadeel van deze werkwijze is dat bij het ter beschikking zijn van
kenmerken met hoge zeldzaamheidswaarden, de onderzoekpopulaties zeer groot dienen te
zijn. Daarnaast is het in ons geval niet meer mogelijk onderzoek te doen in de herkomstpopulatie van de
dubbel om de simpele reden dat de gebeurtenissen zich tientallen jaren geleden hebben afgespeeld. Er
is echter geen reden waarom de zeldzaamheidswaarden van nu sterk zouden afwijken van die van
toen. Dat neemt niet weg dat het onverstandig is een al te groot belang te hechten aan de exacte
frequentieverhoudingen.
Met de regel van Bayes biedt de statistiek ons aanknopingspunten om duidelijkheid te verschaffen over
de vraag hoe groot de kans op een dubbelganger, met een gegeven kenmerkcomplex, is.
Thomas Bayes (1701/1761) werd in Londen geboren als zoon van een Presbyteriaanse dominee. Hij
studeerde zowel logica als theologie en werd net als zijn vader predikant. Het belangrijkste artikel van
zijn hand An Essay towards Solving a Problem in the Doctrine of Chances verscheen pas twee jaar na
zijn dood. De regel van Bayes
- uitgedrukt in de a-priorikans -
- de aposteriorikans
- verkregen wordt.
worden. 10 Cruciaal hierbij is de kwaliteit van de informatie;; is de informatie waardeloos dan verandert
prior odds
posterior odds. Odds
is een uitdrukking die gebruikt wordt bij paardenraces en geeft de verhouding weer tussen de kans dat
een paard verliest gedeeld door de kans dat het paard wint.
De a-priorikans of ook wel de a-prioriwaarschijnlijkheid, moet gezien worden als het quotiënt van twee
mogelijkheden. In de zaak-Hess betekent dit: de a-priorikans dat de gevangene in Spandau Hess [H]
zelf was, geven het bewijs (b) dat daarvoor bestaat (dus zónder het nieuwe statistische bewijs en
zónder eventueel ánder nieuw niet statistisch bewijs bij deze weging mee te nemen) gedeeld door de apriorikans
dat de gevangene Hess [-H] niet is, gegeven het bewijs (b) dat daarvoor bestaat.
Deze kansenwegingen zijn gebaseerd op niet-statistisch bewijsmateriaal en komen tot stand door alle
informatie over de zaak-Hess voor aanvang van het onderzoek te verzamelen en vervolgens een
subjectieve afweging te maken. Ik schatte met de kennis die ik had, voordat ik met het daadwerkelijke
onderzoek begon, de kans op een echte Hess in Spandau op 60%;; ik had toen het boek van Hugh
Thomas gelezen en was op de hoogte van de ontbrekende littekens. Aanvankelijk schatte ik de kans op
echte Hess op 50%. Toen ik echter hoorde van het argument van de familie Hess, dat het ondenkbaar
is dat een vervanger vrijwillig de levenslange gevangenisstraf onder slechte omstandigheden had
uitgezeten zonder door de mand te vallen of zonder zijn geheim openbaar te maken, stelde ik mijn
opinie bij tot 60% (op een echte Hess). Het vaststellen van deze a-prioriwaarschijnlijkheid bleek achteraf
een continu proces van (subjectieve) kansweging waarna uiteindelijk de definitieve inschatting volgde.*
*
-prioriwaarschijnlijkheid wordt wel als een bezwaar gezien omdat die onvermijdelijk
van persoon tot persoon zal verschillen. Dergelijke verschillen bestaan echter ook tussen individuele rechters en juryleden
10
122

De a-priorikans kan als volgt worden geschreven:
Vo
productformule, zie bladzij 122) worden ook wel de uitdrukkingen
-
van een quotiënt, namelijk de kans dat we het gegeven kenmerkcomplex bij de echte Hess vinden,
gedeeld door de zeldzaamheidswaarde van het complex. De zeldzaamheidswaarde wil zeggen: hoe
vaak komt het complex met de - in dit geval drie - parameters voor in een relevante populatie. Het
complex rechterduim boven+rechtshandig+rechterarm voor bleek voor te komen bij 1:16 personen;;
daarmee is de zeldzaamheidswaarde bepaald. In formulevorm schrijven we de likelihood-ratio voor de
zaak-Hess.
dat we de drie
kenmerken aantreffen bij de echte Hess.
We hadden al een schatting van de a-priorikans op een echte Hess in Spandau en daarnaast is de
diagnostische waarde nu ook bekend. Daarmee kunnen we bepalen in welke mate onze subjectieve aprioriwaarschijnlijkheid
verandert door toevoeging van het statistische bewijs. Deze nieuwe subjectieve
waarschijnlijkheid noemen we de a-posteriorikans of posterioriwaarschijnlijkheid.
Deze verhouding komt overeen met 96% kans op een echte Hess en dus met 4% kans op een dubbel,
waarmee zichtbaar wordt dat de zeldzaamheidswaarde van (slechts) 1:16, grote invloed heeft op de
uiteindelijk klein geworden kans op een dubbel (bij de gegeven a-prioriinschatting).
De zeldzaamheidswaarde van het gehele complex van 11 kenmerken is onbekend en mijn inschatting is
dat dit ook zo zal blijven omdat voor de bepaling ervan een extreem grote aselecte onderzoeksgroep
moet worden samengesteld.
Het is echter helemaal niet nodig precies te bepalen hoe groot de zeldzaamheidswaarde van het gehele
complex van de elf kenmerken is omdat dat die zeker een veelvoud van 16 bedraagt, ook als er sprake
al blijft er altijd een onbekende kans op een onverwacht snelle perfect match). Daarmee wordt
eveneens duidelijk dat de a-prioriinschatting er, met een toenemende zeldzaamheidswaarde, steeds
minder toe doet want het statistische bewijs gaat dan steeds meer voor zichzelf spreken.
Wil men alleen het
dezelfde a-priori inschatting
van 60% toepassen in de regel van Bayes, dan verwerken we de zeldzaamheidswaarde 1:100 weer in
de formule:
Dit komt overeen met de kans van 99% op een echte Hess. De Bayesiaanse statistiek biedt ons echter
ook de zeer praktische mogelijkheid om de twee zeldzaamheidswaarden van 1:16 en 1:100 te
combineren zonder dat vooraf empirisch onderzoek noodzakelijk is naar het complex van de drie
123

ewegingsvoorkeuren samen
als de combinatie van het
k
Het quotiënt van de 96% kans en de 4% kans is de oude a-posteriorikans die nu tot de nieuwe apriorikans
wordt gebombardeerd! De hernieuwde toepassing van de productregel voorspelt een kans
van 99,95% dat Hess en de man in Spandau dezelfde persoon waren.
Op deze manier kan men desgewenst steeds nieuw bewijs toevoegen en ook ontlastend bewijs
verwerken, steeds onder voorwaarde van onafhankelijkheid van de nieuwe bewijslast. Indien de
kenmerken niet onafhankelijk zijn moet een meer gecompliceerde vorm van de regel van Bayes worden
Kerkmeester in Het onzekere bewijs. 11 En hij voegt daaraan toe dat:
kansen [afhankelijke
kansen, ARV] te bepalen zal in het algemeen lager zijn dan het aantal observaties bij
onafhankelijke kansen. Dit kan de betrouwbaarheid van kansbepalingen ondermijnen. 12
In elk geval neemt dan de betrouwbaarheid van de regel van Bayes af en dat is voldoende reden van
deze, op zich aantrekkelijke, optie geen gebruik te maken.
Door stapeling van voldoende bewijs kan in de Bayesiaanse statistiek elke zekerheid worden gehaald
behalve de 100%, want er blijft zoals gezegd altijd een restkans over voor het toeval.
De wiskundige kans
Als de empirische onderzoeken van onderzochte groepen proefpersonen representatief zijn voor de
Duitse bevolking op dat moment, dan mogen we daaruit niet de conclusie trekken dat het potentieel,
voor een dubbelganger geschikte personen, met een factor 16 werd verminderd. Er bestaat immers
altijd de kans op een perfect match bij de eerste de beste persoon uit een populatie die wordt getest.
Met andere woorden: er moet altijd rekening mee gehouden worden dat toevallig een juiste
voor het gedragkenmerk . Wanneer er een kans bestaat van - minder dan - 1:100 dat in
hebben betekent dat niet dat we
100 mensen moeten testen voor we, na de eerste persoon, weer een individu tegenkomen met dat
kenmerk
tegenkomen voordat we 70 mensen hebben getest. 13
Dit wordt inzichtelijk als men zich realiseert dat, als men met een dobbelsteen bijvoorbeeld het getal 6 in
de eerste worp wil gooien, de kans op een 6 niet steeds 1/6 bedraagt. Er bestaat immers een kans op
precies moeten gooien voor een 6 in de
eerste worp kan niet exact beantwoord worden;; maar de kans daarop kan wel berekend worden.*
Het complex van de drie bewegingsvoorkeuren van Hess kwam voor in de verhouding 1:16, wat dus
niet betekent dat bij 16 personen het bedoelde complex één maal aangetroffen zal worden, en ook niet
dat de kans op een match 1 op 16 be
worden geacht van elkaar onafhankelijk te zijn, daarom is de samengestelde kans van deze kenmerken
1:1600. Deze verhouding zegt ons hoe groot de kans is dat een willekeurig gekozen persoon bij toeval
hetzelfde kenmerkcomplex heeft als Hess.
*Daarvoor gebruikt men de formule: P = 1 - (1 - f) n ;; waarin P staat voor de kans die we kiezen, n voor de omvang van de
populatie en f voor de frequentie van het kenmerkcomplex in een relevante populatie.
124

Is de man in Spandau een dubbelganger dan moeten we ervan uitgaan dat hij toevallig het
overeenkomende complex van bewegingsvoorkeuren bezit, omdat uiterlijke gelijkenissen niet in
verband staan met bewegingsvoorkeuren en met het gedragskenmerk De kans dat
dubbelgangers bewegingsvoorkeuren (en het gedragskenmerk) delen is dus net zo groot als voor nietdubbelgangers!
Dit geldt evenzeer voor de andere bewegingsvoorkeuren (uit het overzicht) die niet
voorkomen in het Systeem Van der Bijl.*
geen verband heeft met uiterlijke gelijkenissen;; alle pogingen die in het verleden zijn ondernomen om
toch
ophef in de media.
Intermezzo
Een verband tussen lichaamskenmerken en (crimineel) gedrag is een hardnekkig misverstand dat af en toe de
kop opsteekt. Het voert ons terug naar de tijd van de Nederlandse criminoloog Wouter Buikhuisen (1933) die
meende dat genetische aanleg aan de basis ligt van crimineel gedrag. Daarmee trad hij in de voetsporen van de
Italiaanse gevangenisarts Cesare Lombroso (1835/1909) die stelde dat de aangeboren aanleg voor criminele
gedragingen gepaard gaat met de ontwikkeling van bepaalde gelaatstrekken. Zo zouden bijvoorbeeld een laag
voorhoofd, geprononceerde jukbeenderen en een uni-wenkbrauw**predisponeren tot criminele activiteiten. De
schedelvorm werd gerelateerd geacht aan de (vorm van de) genetisch afwijkende hersenen waardoor
schedelmetingen potentiële misdadigers konden aanwijzen, zo was de gedachte. De tijd van de craniologie ligt
gelukkig ver achter ons maar hedendaags onderzoek lijkt erop te wijzen dat genetische factoren in combinatie
met maatschappelijke omstandigheden criminaliteit in de hand kunnen werken.
De kans op een toevallige match is niet zo heel groot. Hoe groot de kans op een toevalstreffer is valt te
berekenen maar draagt niet bij aan de waarde van het bewijs zegt Broeders, na een
voorbeeldberekening voor de kans op een dergelijk toevallige match:
zijn voor het bepalen van de waarde van het bewijs. Daarvoor geldt in algemene zin
de verhouding tussen de kans op het bewijsmateriaal uitgaande van de stelling dat
het afkomstig is van of geassocieerd is met de verdachte en de kans op het
bewijsmateriaal uitgaande van een daarmee niet verenigbare alternatieve stelling
over de herkomst van het bewijsmateriaal. De kans dat het profiel of
kenmerk(complex) wordt aangetroffen in een populatie van een bepaalde omvang
kan weliswaar worden berekend maar draagt niet bij tot het bepalen van de
bewijswaarde van de overeenkomst. Daarvoor is de relatieve frequentie in de
relevante populatie [hier 1:16;; ARV] of de kans op een random match 14
De zeldzaamheidswaarden 1:16 en 1:100 kunnen met zekerheid gekoppeld worden aan de man in
Spandau want we troffen de kenmerken ook bij hem aan. Er is dus feitelijk geen sprake meer van de
open populatie waarin de verhoudingen 1:16 en 1:100 werden gevonden;; dat maakt de waarde van het
bewijs tegen een dubbelganger sterker omdat we geen afweging meer hoeven te maken hoe groot de
*
Systeem van der Bijl wél voor;; de manier waarop Hess en de
gevangene de handen - met de armen gestrekt naar beneden - voor het lich
denken maar is dat feitelijk niet.
**De wenkbrauwen vormen één geheel.
125

De steun aan mijn uiteindelijke conclusie dat we vrijwel zeker te maken hebben met de echte Hess blijft
op basis van de regel van Bayes relatief want een categorische uitspraak mag niet gedaan worden
zonder aanvullend, ondersteunend bewijsmateriaal.
identiteit
15 stelt Broeders en bedoelt daarmee dat naast het statistische bewijs
andersoortig relevant bewijs aangevoerd dient te worden. Het is belangrijk nieuwe bewijselementen aan
te leveren zodat de statistische informatie (1:16 en 1:100) meer bewijskracht krijgt! Dat bewijs vond ik in
gevangenschap aan het thuisfront werden gestuurd en in de nauwkeurige uiteenzetting van de
betekenis van de geopolitieke theorieën van professor Karl Haushofer. Daarnaast kunnen de
kenmerken (uit het overzicht) die niet verwerkt werden in de regel van Bayes ook nog bijdragen aan het
niet-statistische bewijs.
Gelijkend maar oneindig anders!
Bij de toepassing van de regel van Bayes werd ervan uitgegaan dat er bij een dubbelganger sprake is
instantie geen sprake omdat een dubbel immers geselecteerd wordt op lichaamskenmerken die
overeenkomst vertonen met zijn alter ego, zodanig dat we het gevoel krijgen met een en dezelfde
persoon te maken te hebben. De vraag is dus gerechtvaardigd of men de regel van Bayes hier wel mag
heeft die overeenkomst vertonen juist omdat hij nu eenmaal een dubbel is! Deze vraagstelling komt
voort uit de veronderstelling dat er sprake zou kunnen zijn van gekoppelde kenmerken, namelijk tussen
die van het gelaat en de bewegingsvoorkeuren.
De bewegingsvoorkeuren uit het Systeem van der Bijl zijn aan het individu gebonden;; het zijn
voorkeuren die geen relatie hebben met leeftijd,*geslacht en ras. Zelfs als eeneiige tweelingen
bewegingsvoorkeuren delen is dat niet omdat ze tweelingen zijn. Van der Bijl stelt dat eeneiige
tweelingen slechts oppervlakkig op elkaar lijken en bij nadere beschouwing grote individuele verschillen
vertonen in bouw en functie.
Intermezzo
De keuze voor de manier waarop voorkeursbewegingen uitgevoerd worden heeft te maken met de ligging van de
deelzwaartepunten van het hoofd, de borstkas en de buik in een driedimensionaal denkbeeldig assenstelsel. Een
voorbeeld hiervan is het dragen van een koffer. Ligt het deelzwaartepunt van de borstkas links dan draagt men
een koffer bij voorkeur in de rechterhand omdat er dan sprake is van zo min mogelijk verplaatsing van dat
zwaartepunt. Het lichaam kiest daarmee voor een oplossing waarbij zo min mogelijk energie gebruikt wordt (het
minimum principle).
Van de bewegingsvoorkeuren wordt dus verondersteld dat ze geen relatie hebben met de uiterlijke
verschijning, zodat het op toeval berust als men voor Hess een dubbel selecteerde met dezelfde
bewegingsvoorkeuren als de gevangene in Spandau.**Ook andere ken
bij oppervlakkige observatie gelijkenis. Ze lijken op elkaar.
Lijken is hier het sleutelwoord. De kenmerken kunnen slechts gelijkenis vertonen, want volgens het
axioma van Quételet zijn ze strikt individueel.
*Vanaf (ongeveer) het zesde levensjaar liggen de bewegingsvoorkeuren vast.
**Strikt genomen kunnen verschillende personen niet dezelfde bewegingsvoorkeur hebben. Als verschillende individuen het
ls gevolg dezelfde eindstand wil dat nog niet zeggen dat de totstandkoming ervan op dezelfde
manier verliep.
126

identificatiedoeleinden, vooral als er sprake is van een hoge zeldzaamheidswaarde. Die wordt hoger
naarmate er meer rimpels bij het onderzoek betrokken kunnen worden.
Dit constaterend ontstaat er een heel andere kijk op het fenomeen dubbelganger;; we hebben niet te
maken met een bijzondere speling van de natuur want de dubbel is (slechts) een persoon die min of
meer op een ander lijkt en niet meer dan dat. Iedereen lijkt in zekere zin op een ander, we hebben
allemaal een neus, twee ogen en een mond. Soms lijkt iemand echter meer op een ander, zoveel zelfs
dat er bij de toeschouwer een controverse ontstaat tussen gevoel en verstand omdat het gevoel bij ons
de indruk achterlaat dat de dubbel een grote groep matchende kenmerken heeft, terwijl het verstand
ons probeert duidelijk te maken dat dit niet kan kloppen, omdat we weten dat niemand er exact
hetzelfde uitziet is ook al kunnen we dat niet direct aantonen. Onze zintuigen worden gefopt en nadere
bestudering van een vermeende dubbel leert al snel dat die dan goed mag lijken maar in wezen
oneindig verschillend is! Ze mogen dan beide rimpels op hun voorhoofd hebben, maar nadere
observatie leert dat die een ander verloop hebben.
De rimpels tussen de ogen en op het voorhoofd van Hess en de gevangene vertonen grote
overeenkomsten in lengte en richting, daarmee is er sprake van een grote zeldzaamheidswaarde van
zijn naar één enkele persoon onder voorwaarde dat de rimpels voldoende onderlinge overeenkomsten
vertonen.*Daar gaat het ook om bij de totstandkoming van een vingerafdrukmatch. Geen vingerafdruk is
exact gelijk, maar afdrukken kunnen bij voldoende onderlinge overeenkomsten wel met grote zekerheid
herleid worden tot één individu.
De consequentie van de stelling van Quételet is dat als twee vingerafdrukken precies gelijk zijn, er juist
sprake moet zijn van een vervalsing. Dit geldt ook voor de rimpels: exact dezelfde rimpels kunnen bij
verschillende observaties niet bestaan, ook niet bij dezelfde persoon. Vandaag zien we er dus iets
anders uit dan gisteren of morgen. Deze variatie binnen een kenmerk bij één persoon, de zogenaamde
intravariatie, heeft te maken met momentane verschillen in voedingstoestand en spiertonus. Om
optimaal bruikbaar te zijn dient daarom de intravariatie in de te onderzoeken periode gering te zijn. De
intervariatie daarentegen moet juist voldoende groot zijn, alleen dan is er sprake van onderscheidend
vermogen.
Bruikbare kenmerken dienen ondubbelzinnig vastgesteld te kunnen worden. Mijn observaties stelde ik
daarom steeds ter discussie aan derden, met de bedoeling het tunneldenken te elimineren, want bij de
beoordeling van foto- en filmmateriaal kunnen gemakkelijke ongewenste waarnemereffecten sluipen.
We zien immers graag wat in overeenstemming is met wat we willen vinden (motivational bias),
negeren zaken die niet van pas komen (confirmation bias) en we hebben ook de neiging om waar te
nemen wat we graag willen aantreffen (expectation bias
nemen heb ik geprobeerd dit probleem het hoofd te bieden. Daarnaast vroeg ik natuurlijk familieleden
en kennissen om advies bij het beoordelen van fotomateriaal waarbij ik open vragen hanteerde om
sociaal wenselijke antwoorden te voorkomen.
Terugblik). Als extra voorzag ik dit boek van
beeldmateriaal zodat de lezer de dichotome metingen zelf kan beoordelen.
*De vraag bij authenticiteit is niet of de rimpels van twee identieke personen exact gelijk zijn maar of ze voldoende
overeenkomende kenmerken vertonen!
127

Een andere eis die gesteld wordt aan identificatiekenmerken is dat ze onafhankelijk zijn;; alleen dan
mogen de frequentieverhoudingen van de kenmerken afzonderlijk, met elkaar worden vermenigvuldigd.
Juist over deze laatste eis doen veel misverstanden de ronde. De wiskundige productregel is regelmatig
gebruikt door openbaar aanklagers die (onbewust) ten onrechte deze regel toepasten om aan te tonen
dat er een extreem grote mathematische kans aanwezig was op schuld van de verdachte.
Het probleem is hier dat kenmerken, die verondersteld worden onafhankelijk te zijn, dat in wezen niet
zijn. Soms is de relatie binnen een kenmerkset wel inzichtelijk te maken, maar een andere keer blijkt er
sprake te zijn van onverwachte en onbegrepen verbanden. Daarom is het zaak uiterst omzichtig om te
gaan met de productregel en deze te omzeilen als er een alternatieve werkwijze binnen bereik is. Om
een poging te doen de zeldzaamheidswaarde van een kenmerkcomplex te bepalen (dus zonder de
afzonderlijke frequenties te vermenigvuldigen) verdient het de voorkeur om die waarde vast te stellen
middels empirisch onderzoek.
Daarom maakte ik gebruik van de steekproeven van Van der Bijl en De Cock en moest daarnaast zelf
enkele opzetten. De frequentieverhoudingen van de drie gebruikte bewegingsvoorkeuren komen binnen
meerdere populaties bij benadering overeen, de steekproefvariatie is gering.
Steekproeven nemen is welhaast een verplichting;; een nadeel daarvan is in ons geval dat ze niet
zonder meer representatief geacht mogen worden voor de Duitse bevolking in de tijd dat dit onderzoek
speelt, daarbij komt dat:
werkelijke samenstelling van de populatie en zullen ook altijd enigszins van elkaar
versch
samen met de mate van variatie in de populatie, in statistisch jargon variantie genoemd.
Een grote steekproef zal daarom een beter beeld geven van de waarde van een
variabele [hier steeds parameter genoemd;; ARV
16
Ik reken wel met de empirisch gevonden waarden alsof deze gelden voor de Duitse bevolking van toen
omdat er geen aannemelijke reden voorhanden is dat de verhoudingen zich in de tijd wijzigden. De
steekproeven van Van der Bijl, de Cock en die van mij werden niet op hetzelfde tijdstip uitgevoerd, er
zat tientallen jaren verschil tussen, maar leverden toch bij benadering dezelfde frequentieverhoudingen
steekproeffluctuatie dus onbekend.
De empirisch vastgestelde zeldzaamheidswaarden kunnen met behulp van de Bayesiaanse statistiek
inzichtelijk maken welke subjectieve kracht de bewijslast heeft. Professor dr. Tom Heskes, verbonden
aan de Radboud Universiteit van Nijmegen stelt in zijn inaugurele rede heel krachtig:
argumenten die erop wijzen dat de zogenaamde Bayesiaanse beslistheorie de enige
coherente, consistente en rationele manier is om te redeneren met onzekerheid. Alle andere
hebben voor specifieke doeleinden hun waarde, maar leiden
17
Uit het lij
bewust een
rol gespeeld kunnen hebben bij het selectieproces van de dubbel;; in die zin kunnen het - in dit speciale
geval - gekoppelde kenmerken zijn. De kans op een perfecte dubbel wordt met de vondst van deze
kenmerken wel kleiner;; weinig potentiële dubbels kunnen aan deze eisen voldoen, naast de andere
voorwaarden die aan een dubbel gesteld mogen worden.
128

Intermezzo
Wat was het programma van eisen waaraan een dubbelganger van Hess moest voldoen zonder dat deze dadelijk door de
mand zou vallen? Voor de hand ligt dat hij min of meer overeenkomende gelaatstrekken had, borstelige donkere
wenkbrauwen, en een krachtig aangelegde onderkaak;; tussen de vijfenveertig en de vijfenvijftig jaar oud en met - bij
benadering - hetzelfde postuur. Tot aanbeveling zou een kale plek op het achterhoofd strekken zoals de echte Hess die ook
had, en hij moest voldoende slim zijn om de hem toegemeten rol met overtuiging te kunnen spelen. Voorts moest de man bij
voorkeur uit Duitsland komen vanwege de taal, liefst afkomstig uit Beieren en op de hoogte zijn van de nazi-ideologie.
En, heel belangrijk, hij moest de bereidheid hebben de rol van Hess te spelen tot aan het einde van zijn leven! Hij zou
langdurige gevangenisstraf en misschien zelfs executie door ophanging onder ogen moeten zien. Daarmee grenst dit
eisenpakket aan het onvervulbare. Vooral de laatste eisen zijn door de jaren heen steeds weer ingebracht tegen de
dubbelgangertheorie;; niemand zou de rol van Hess vrijwillig op zich hebben willen of durven nemen. Deze overweging woog
dermate zwaar dat men het ooggetuigenverslag van Thomas terzijde schoof - als een nooit opgelost mysterie.
Het harde feit blijft bestaan dat Hess littekens gehad moet hebben van de kogelverwondingen opgelopen in de Eerste
Wereldoorlog. Die littekens zijn nooit objectief geconstateerd en beschreven terwijl Hess toch in de loop der jaren door
tientallen artsen werd onderzocht. Zelfs in de sectieverslagen werd van de kogelverwondingen geen melding gemaakt terwijl
men andere kleine littekens op de borstkas niet over het hoofd zag. Behalve de sporen van kogelverwondingen moet Hess
ook nog littekens gehad hebben - op zijn achterhoofd en op zijn linkerarm - waarvan ook geen melding werd gemaakt.
Een verklaring voor de ontbrekende littekens zou gelegen kunnen zijn in ondeskundigheid van de onderzoekende medici
en/of van desinteresse. Daar geloof ik persoonlijk niet in. Er is maar één verklaring voor de ontbrekende littekens en die is zo
mogelijk nog onwaarschijnlijker dan alle andere: Hess heeft die littekens nooit gehad omdat hij niet dezelfde persoon was als
de soldaat die vocht in de Eerste Wereldoorlog! Deze veronderstelling is dermate speculatief van aard dat niemand deze
voor de hand liggende, mogelijkheid poneerde.
Maar ook deze oplossing komt - helaas - niet in aanmerking voor de hoofdprijs want rond 1919, toen de
persoonsverwisseling plaats had moeten vinden, was Hess nog geen politieke factor van betekenis. Zijn ster rees zeer
geleidelijk en zijn invloed nam pas toe nadat hij met Hitler in Landsberg gevangen zat en, samen met hem, aan Mein Kampf
werkte. Het grote publiek leerde Hess pas na 1933 kennen toen hij speeches begon te houden bij grote evenementen.
Er was tot die tijd dus geen enkel motief voor een geregisseerde persoonsverwisseling. Toen jaren later de machtsspelletjes
tussen de naziebonzen tot volle wasdom kwamen en het wantrouwen onderling ongekende proporties aannam, waren
intriges eerder regel dan uitzondering geworden. Dat was wél de tijd om medestanders, die tot tegenstanders uitgegroeid
waren, op een politiek zijspoor te rangeren, of desnoods te liquideren. Dat was ook de tijd van de achterkamertjespolitiek en
van het smeden van snode plannen. Een publiek figuur als Rudolf Hess ongemerkt uit de weg ruimen en vervangen door
een ander, was wel heel veel gevraagd, het was zelfs een vrijwel onmogelijke opgave óf er moest een masterplan aan ten
grondslag liggen. Een masterplan kan er geweest zijn maar het werd in elk geval niet uitgevoerd zoveel kunnen we wel
constateren want de gevangene was in Spandau vrijwel zeker dezelfde persoon als degene die in Duitsland het luchtruim
koos. Een plausibele verklaring voor de afwezige littekens ontbreekt helaas dus steeds, tenzij men blijft vasthouden aan een
geslaagd uigevoerd Duits complot, of aan een ongelooflijk knappe actie van de Britse geheime dienst die de perfecte dubbel
wist op te sporen.
Van het lijstje van elf bleven
over
werden de zeldzaamheidswaarden (1:16 en 1:100) vastgesteld en het effect hiervan op de aprioriinschatting
in de regel van Bayes.
Hoe groot de zeldzaamheidswaarde is van de vijf gevonden bewegingsvoorkeuren samen, werd niet
n de parameters onbekend. Waren
ze dat wel dan wordt het bepalen van de zeldzaamheidswaarde van het complex van dan in totaal vijf
bewegingsvoorkeuren nog een enorme klus omdat we geen gebruik mogen maken van de productregel
en dus aangewezen zijn op empirisch onderzoek naar de frequentie van het hele complex.
aar voor de bewijslast tegen de
dubbelgangertheorie, omdat ze hun bijdrage leveren aan het niet-statistische bewijs. Ze mogen pas
verwerkt worden in de regel van Bayes bij veronderstelde onafhankelijkheid. In dat geval wordt de
laatste a-posterioriinschatting tot de nieuwste a-prioriinschatting gemaakt en vermenigvuldigd met de
zeldzaamheidswaarde van de nieuwe bewijslast. Dit proces kan steeds herhaald worden, zolang er
nieuw belastend of ontlastend bewijsmateriaal ter beschikking komt.
129

Samenvatting
In hoofdstuk 5 Dubbelgangers ontmaskerd wordt duidelijk dat het helemaal niet zo ingewikkeld is om
aan te tonen dat we met een dubbel te maken hebben. Indien er onmiskenbaar verschil tussen
lichaamskenmerken of bewegingsvoorkeuren aantoonbaar is kan er van een dubbel geen sprake zijn.
Al te veel verbazing hoeft deze constatering niet te wekken want we hebben nu gezien dat een dubbel
geen wonderbaarlijke speling van de natuur is maar een gewoon individu dat slechts bij oppervlakkige
beschouwing in meer of mindere mate gelijkenis vertoont. Zoomen we meer in op de details van de
lichaamskenmerken dan worden de verschillen tussen individuen plotseling uitvergroot. Een belangrijke
rol is bovendien weggelegd voor de uitstraling die deze persoon naar de buitenwereld toe moet hebben;;
alleen bij een overtuigende charismatische presentatie is verwisseling van personen in het openbaar
mogelijk.
Anders wordt het als er geen sprake lijkt van een dubbel omdat de kenmerkcomplexen alleen maar
overeenkomsten vertonen. Dan moet alles uit de kast worden gehaald om redelijkerwijs aan te tonen
dat er sprake is van authenticiteit. Dat komt omdat de meeste biometrie geen al te grote
zeldzaamheidswaarde heeft, wat wel het geval is met DNA en vingerafdrukken. Om een grotere
zeldzaamheidswaarde te verkrijgen kan men afzonderlijke kenmerken bundelen tot kenmerkcomplexen
waarna de statistiek in beeld komt. Dan ontstaan echter ook de problemen omdat voor elk kenmerk
ingeschat moet worden in hoeverre er sprake is van een onafhankelijke of juist van een afhankelijke
parameter, want alleen bij onafhankelijke parameters mag men de productregel gebruiken. Dat de
Weerbarstig wordt de materie als blijkt dat kenmerken die onafhankelijk werden gedacht zich in een
groep anders gaan gedragen en er sprake (b)lijkt van onbekende verbanden. Dat er onbekende
bewegingsvoorkeuren uit het Systeem van der Bijl ging vermenigvuldigen en uitkwam op een
zeldzaamheidswaarde van 1:6 terwijl uit empirisch onderzoek een waarde van 1:16 kwam rollen. Een
losstaand van de andere kenmerken uit het overzicht want met de beste wil van de wereld valt niet in te
ar de
gevolgen ervan op de lange duur, bij sommigen herkenbaar aan de hypertrofie van de kauwspieren,
kunnen gesignaleerd worden als typerend voor een persoon. Die persoon voldoet daarmee echter niet
automatisch aan de eis van het kakenklemmen want niet iedereen met geprononceerde kauwspieren
die excessief op kauwgom kauwen.*
en kan alleen zien wat men waarneemt, en men neemt alleen die dingen waar die al in de geest
aanwezig zijn.
Met andere woorden: omdat men bij de selectie van een dubbel niet op de hoogte was van het
bijzondere en niet eerder beschreven gedragskenmerk van Hess, kon de keuze - onbewust - wel vallen
op een individu met oppervlakkige gelijkenis van de gelaatstrekken samen met geprononceerde
*
onderkaak die bij klemmen afwezig is;; daarbij is er slechts sprake van ritmisch aanspannen van musculatuur zonder dat de
onderkaak beweegt.
130

kauwspieren, maar men realiseerde zich niet dat deze persoon, om perfect over te komen, ook nog
moest (leren) klemmen met de onderkaak!*
Al met al kunnen we concluderen dat de toevallige keuze van een perfecte dubbel niet uit te sluiten valt,
al lijkt de kans daarop nogal theoretisch omdat de bewegingsvoorkeuren die ik gebruikte uit het
overzicht als groep onafhankelijk zijn van de rest van kenmerken. Hetzelfde geldt voor het
Het toeval is voor de bewijskracht van de authenticiteit van de gevangene elimineerbaar door relevant,
aanvullend en overtuigend bewijsmateriaal toe te voegen aan de statistische bewijslast.
Het totale programma van eisen dat aan de dubbel gesteld moest worden grensde aan het
onvervulbare maar de algemene eisen zouden toch zijn: ongeveer van dezelfde leeftijd, gelijkenis van
het gezicht, min of meer hetzelfde postuur, voldoende intelligentie en een perfecte beheersing van de
Duitse taal. Andere kenmerken waren mooi meegenomen;; uit mijn lijst van kenmerken liggen een
min of meer voor de hand.
Het is daarom dat ik deze kenmerken niet in de regel van Bayes mocht verwerken omdat ze weliswaar
onafhankelijk van elkaar worden verondersteld maar bij een selectieprocedure mogelijk bij het
programma van eisen hebben behoord.
Waardeloos zijn ze daarmee niet geworden want ze dragen samen met de andere kenmerken wel
degelijk bij aan een steeds gecompliceerder wordend selectieproces op de perfecte dubbel.
Om uitspraken te doen over de kans op een dubbel kan men gebruikmaken van de klassieke of van de
Bayesiaanse statistiek. De klassieke statistiek kan richting geven aan ons denken maar het is een
moeilijke zaak concreet aan te geven hoe de invloed van dat statistische bewijs ons denken heeft
beïnvloed. De Bayesiaanse statistiek maakt wel meteen inzichtelijk welke invloed de
zeldzaamheidwaarde heeft op de a-prioriinschatting.
Welke vorm van statistiek men ook prefereert, het niet-statistische bewijs - in ons geval het historisch
onderzoek - blijft steeds van belang omdat er in de regel van Bayes altijd een mogelijkheid blijft op een
toevalstreffer. Voorwaarde daarbij is dus dat er aanvullend bewijs aanwezig is dat aantoonbaar
gekoppeld moet worden aan de verdachte, en in ons geval aan de dubbel.
*
Hoe groter die
koppeling, hoe groter de kans dat men onbewust voor een dubbel koos met dit gedragskenmerk.
131

Het bewijs verwoord
Een punt van aandacht is hoe we de gevonden percentages uit de regel van Bayes in woorden
betekenis kunnen geven. In traditionele verbale waarschijnlijkheidstermen kent men diverse schalen.
Gebruikt men bijvoorbeeld de volgende schaal:
zeker
vrijwel zeker
zeer waarschijnlijk
waarschijnlijk
goede aanwijzing
aanwijzing
mogelijk/algemeen
en we willen uitdrukken hoe groot de kans is dat de echte Hess in Spandau gevangen zat, rekening
houdend met de resultaten van de Bayesiaanse statistiek en het aanvullende niet-statistische bewijs,
e onderzochte kenmerken van Hess en de gevangene in Spandau
komen zodanig overeen dat het vrijwel zeker
overblijft ook al is die nog zo klein, en ook omdat het gebruik van aselecte steekproeven categorische
uitspraken uitsluit.
Er bestaat discussie over de vraag hoe waarschijnlijkheidsuitspraken het beste kunnen worden
verwoord, zonder dat die aanleiding zijn voor misverstanden. Een echte oplossing hiervoor is nog niet
gevonden, daarom zegt Broeders in Het onzekere bewijs dat een beknopte uiteenzetting van de
problematiek de beste oplossing lijkt. 18
Terugblikkend bleek het een hele klus om de identiteit van Hess te verifiëren. De statistiek was hierbij
wel behulpzaam maar anders dan ik vooraf had ingeschat. De meeste kenmerken bleken waren voor
statistische verwerking niet zonder meer geschikt;; dat was aanvankelijk een teleurstelling, totdat uit Het
onzekere bewijs en Op zoek naar de bron bleek dat men zich nooit mag blindstaren op de statistiek
maar altijd op zoek moet naar aanvullend bewijs. Dat aanvullend bewijs vond ik gelukkig in ruime mate.
Een paar jaar geleden wilde ik voor de wetenschap de voornaamste plek inruimen, maar nu is duidelijk
geworden dat subjectieve oordelen een minstens even grote rol spelen omdat kwalitatieve metingen nu
eenmaal minder geschikt zijn voor strikt wetenschappelijk onderzoek.
132

Overzicht van de afhankelijke en onafhankelijke kenmerken
De bewegingsvoorkeuren:
worden in dit e-book gezien als afhankelijk van elkaar en onafhankelijk van de vijf kenmerken , de drie
kenmerken en het gedragskenmerk in dit overzicht.
De vijf kenmerken:
worden in dit e-book gezien als (mogelijk) afhankelijke kenmerken bij de dubbelgangerselectie van Hess maar
zijn binnen populaties onafhankelijk van elkaar en onafhankelijk van de vijf bewegingsvoorkeuren , de drie
kenmerken en het gedragskenmerk.
afhankelijk kenmerk in de zin dat die gekoppeld is aan bevolkingsgroepen/etnische
groeperingen.
De drie kenmerken:
worden in dit e-book gezien als afhankelijk van elkaar en onafhankelijk van de bewegingsvoorkeuren, de vijf
kenmerken en het gedragskenmerk. Bij dubbelgangerselectie zijn ze samen met de vijf kenmerken (mogelijk) van
elkaar afhankelijk.
Het gedragskenmerk:
wordt in dit e-book gezien als onafhankelijk van de bewegingsvoorkeuren, de vijf kenmerken, en de drie
kenmerken.
77: Overzicht van de afhankelijke en onafhankelijke kenmerken
133

Bronnen Statistiek
1. Broeders, bron.
2. Sjerps, bewijs.
3. Idem, 108-109.
4. Idem.
5. Idem.
6. Idem.
7. Bijl van der, functiemodel, 494-496;; School voor Manuele Therapie, Schemaboeken.
8. Broeders, bron, 183.
9. Idem, 216.
10. Ibidem.
11. Sjerps, bewijs.
12. Idem, 108
13. Broeders, bron, 266.
14. Idem, 267.
15. Idem, 209.
16. Idem, 188.
17. Heskes, inaugurele rede: computers.
18. Sjerps, bewijs, 94.
134

Conclusies
Rudolf Hess tegen gevangenisdirecteur Bird
De beschikbare biometrische gegevens van Rudolf Hess uit zijn Duitsland periode (voor 10 mei 1941)
werden met die van de gevangene in Neurenberg/Spandau vergeleken. De gebruikte biometrie werd
kwalitatief geïnterpreteerd, er werd steeds gekeken naar links/rechts, boven/onder, kort/lang,
schuin/recht enzovoorts. Dit worden dichotome metingen genoemd. Metingen naar absolute lengte en
breedte bleven bewust achterwege omdat die in het geval-Hess niet of moeilijk meer te verkrijgen zijn.
Door aldus te discrimineren nam de kans op een dubbelganger stelselmatig af. De Bayesiaanse statistiek
bleek een voortreffelijk hulpmiddel om inzichtelijk te maken hoe de zwaarte van de bewijslast tegen de
dubbelgangertheorie van invloed is op de inschatting vooraf op een dubbelganger.
Nieuw was de toepassing van de uitgangspunten van het Systeem Van der Bijl op de zaak-Hess. De
bestudering van filmmateriaal leverde bovendien een gegeven op dat tot dusverre niet werd
anderen geponeerde stelling dat Hess een neurotische persoonlijkheid had. Dwangmatig fluiten,
stoelwiebelen en kakenklemmen, het hoorde allemaal bij zijn repertoire.
In Duitsland en Neurenberg/Spandau hebben we vrijwel zeker met één en dezelfde persoon te maken
(conclusie één), dat blijkt uit vergelijking van de biometrische gegevens.
Uit de literatuur komt naar voren dat de Hess in Engeland en Neurenberg dezelfde persoon was
(conclusie twee), dat weten we zeker omdat beide mannen aantoonbaar de twee parallelle littekens op
de borst hadden, veroorzaakt door de zelfmoordpoging met een mes, dat bleek uit de
autopsierapporten. Conclusie één en twee samen betekenen dat de plaatsvervanger van de Führer, die
uit het Duitse Augsburg per vliegtuig vertrok, daadwerkelijk in Engeland aankwam en na de oorlog in
eigen persoon in Neurenberg arriveerde (conclusie drie). Of er in Engeland sprake is geweest van één
of meerdere stand-ins kan niet uitgesloten worden geacht. We kunnen nu dus ook uitsluiten dat Hess bij
het mysterieuze vliegtuigongeluk in de Schotse bergen is omgekomen (conclusie vier);; hij was immers
zelf aanwezig in Neurenberg. Wie de geheimzinnige onbekende was die niet op de passagierslijst van
het vliegtuig stond met eindbestemming Zweden, zal altijd een raadsel blijven, het was Rudolf Hess in
elk geval niet!
Een aantal mythes is hiermee ontkracht, want Hess werd niet op last van Goering neergeschoten boven
de Noordzee, zoals Hugh Thomas veronderstelde. Dat laatste sluit niet uit dat Goering hiertoe een
poging heeft laten doen. De complottheorieën mogen blijven bestaan, maar geen complot werd
succesvol ten uitvoer gebracht!
De conclusies mogen opzienbarend genoemd worden, want na al die jaren van onzekerheid is nu
aangetoond dat er van een dubbelganger in Neurenberg/Spandau vrijwel zeker geen sprake was! Elke
historicus kon tot dusverre slechts de officiële, en hier tenslotte onderschreven, gang van de
gebeurtenissen geloven of wantrouwen. Er was nergens een hard bewijs voor;; dat bewijs is nu
geleverd.
Niemand was in staat om met Hugh Thomas mee te kijken toen hij in de gelegenheid was het lichaam
van Hess in vivo te onderzoeken, daarom moesten we leunen op zijn goed beargumenteerde verhaal.
Thomas merkt op dat het zeer eigenaardig is dat de tientallen artsen die in de loop van de tijd het
lichaam onderzochten, in géén van hun rapporten melding maakten van de littekens op zijn borstkas,
achtergelaten door de verwondingen opgelopen in de Eerste Wereldoorlog. Wie kan het daarmee
135

oneens zijn? Dát er littekens aanwezig waren ten gevolge van kogelverwondingen, lijkt wel zeker want
van de Ungureana (Roemenie). Een schotwond door de linker long maakte langdurige verpleging
noodzakelijk.
De conclusies van Thomas werden - ten dele - overgenomen door diverse historici, zodat de
dubbelgangertheorie lange tijd een serieuze verklaring is geweest voor het merkwaardige gedrag van
de gevangene in Neurenberg. Zijn bizarre gedrag en zijn al dan niet voorgewende geheugenverlies
versterkten bij het publiek in hoge mate het idee van een pseudo-Hess in de verdachtenbank.
Mijn bevindingen staan op gespannen voet met het ooggetuigenverslag van Thomas. Dat is misschien
teleurstellend voor diegenen die een hang hebben naar complottheorieën.*
De in dit e-book
alleen voor mij, maar doen dat mogelijk ook voor de lezer die met de onderzoeker mee kon kijken.
Natuurlijk ben ik mij ervan bewust dat er twijfel mogelijk is. Het ligt bijvoorbeeld voor de hand om te
veronderstellen dat ik slechts beeldmateriaal gebruikte dat mij het beste van pas kwam en vooral, dat er
nog zoveel materiaal is wat niet in beschouwing werd genomen. Dat laatste zou in mijn optiek een
inter
sterker uitgedrukt: er waren geen afwijkende metingen!**
Bovendien zou een almaar uitdijend onderzoek buiten de van tevoren gestelde kaders vallen. Ik wilde
immers
voldoende materiaal op zou leveren om het raadsel-Hess op te lossen. Gelukkig staat veel
beeldmateriaal tegenwoordig voor een ieder ter beschikking doordat diverse archieven hun materiaal
online publiceren, helaas vaak met commerciële bedoelingen.
Er werd dankbaar gebruik gemaakt van diverse zoekmachines als Google, AltaVista en MetaCrawler,
.
De geraadpleegde beelddatabanken waren van Beeldbank WO2/NIOD, Algemeen Nederlands
Persbureau, Corbis, het Imperial War Museum, Bundesarchiv, Bildarchiv Preußischer Kulturbesitz en
TopFoto.
Voor relevante internetadressen kunt u de lijst met bronvermeldingen raadplegen. Daarnaast bekeek ik
n uit het commerciële circuit. Verder waren de filmfragmenten die
een ieder met YouTube vinden kan van veel nut.
*Ik had vooraf de indruk dat het veel interessanter was te bewij
een dubbelganger dan te bewijzen dat de officiële lezing de enige juiste is. Aanvankelijk waren mijn conclusies daarom een
weinig teleurstellend, want vóór het onderzoek rook ik sensatie maar kreeg die niet.
Geleidelijk drong tot me door dat de conclusies die ik trok toch waardevol waren, het was immers mogelijk gebleken om met
bescheiden middelen onderzoek te doen met historische waarde.
Ik stuitte dus niet op complotten, wat niet uitsluit dat die er zijn geweest. Zo is bijvoorbeeld de dood van Hess nog altijd een
groot mysterie. Hoe en waarom een bejaarde man, die zijn handen nauwelijks kan gebruiken om zijn veters te strikken,
zichzelf ophangt mag een raadsel heten.
** Wanneer er sprake was van afwij
van uitzondering op één foto voor zijn Engelandvlucht de armen anders dan voor hem gebruikelijk, tevens deed hij dat een
keer op een filmpje dat met YouTube te zien is. Die beelden werden gemaakt tijdens het proces van Neurenberg (zie
was geen sprake omdat het hier incidenten betroffen.
136

Er kan geen onderzoek buiten literatuur en andere bronnen, zie daarvoor het literatuuroverzicht. Het
begon allemaal met één boek, dat van Hugh Thomas en wat afbeeldingen op Google, maar daarna
sloeg de onderzoekskoorts pas goed toe en bezocht ik talloze internetsites en las tientallen boeken die
me op weg hielpen het raadsel op te lossen. Ook de fotobijlagen in die boeken waren soms van nut.
Langzamerhand ontwikkelde zich het bekende sneeuwbaleffect van steeds maar toenemende literatuur,
van nieuwe bronnen, en wanneer daaraan grenzen te stellen. Dat probleem loste zichzelf op doordat de
bronnen elkaar gingen
Langzaam maar zeker werd duidelijk dat de namen: de Egyptenaar, knappe Rudi, das Fraulein,
Hesserl, Tomo, Alfred Horn, Jonathan, J, gevangene 125, gevangene 7, en der Große, alle
toebehoren aan Rudolf Walter Richard Hess, de Stellvertreter van de Führer.*
*-de Egyptenaar was de bijnaam die Hess op zijn kostschool in Duitsland kreeg toegemeten vanwege zijn donkere
voorkomen.
-knappe Rudi, was een bijnaam die stamt uit zijn schooltijd.
-Hesserl was een koosnaampje gebruikt door Hitler.
-Tomo is een afkorting van Tomodachi een Japanse shogun. De Engeland-vlucht van Hess was zeker geen bevlieging van
een gek geworden Hess, maar werd zorgvuldig voorbereid samen met vader Karl Haushofer, de geopoliticus, en zijn zoon
Albrecht Haushofer. In de geheime briefwisseling die de mannen onderhielden kreeg Hess de codenaam Tomo.
-
ng met Hitler.
-Hess gaf zich na zijn landing in Schotland korte tijd uit als Hauptman Alfred Horn.
-In Engeland werd de gevangene Jonathan
-Bij hun aankomst in Neurenberg kregen de gevangenen een nummer, dat van Hess was 125.
-In Spandau heerste aanvankelijk een zeer streng regiem;; als onderdeel van de depersonificatie van de gevangenen kregen
ze allen een nummer, dat van Hess was nummer 7.
-
137

Tenslotte
Ik stelde me bij aanvang de vraag in hoeverre biometrische kenmerken behulpzaam kunnen zijn bij de
verificatie van de identiteit van de gevangene in Spandau.
Dat kan inderdaad met als voorwaarde dat er bij aanvang voldoende referentiemateriaal aanwezig is
waaruit de identiteit overtuigend blijkt. Verder moet er aan nogal wat mitsen en maren worden voldaan
voordat men serieuze conclusies kan trekken.
Een nadeel van de meeste lichaamskenmerken is dat, door de geringe zeldzaamheidswaarden, er eerst
kenmerkgroepen geformeerd moeten worden waarna empirisch onderzoek welhaast verplicht is.
Zodoende moet een onevenredige inspanning verricht worden om tot waarschijnlijkheidsuitspraken te
geraken. Vandaar dat men zich zonder gegronde redenen beter kan verlaten op DNA-onderzoek en
vingerafdrukken.
Of de in dit e-book ter sprake gekomen kenmerken commercieel kunnen worden gebruikt, heb ik niet
niet uitgesloten worden
geacht.
- samen met andere gegevens - deel
uitmaken van templates die uniek zijn voor één bepaalde persoon.
Het gebruik van voorkeursbewegingen uit het Systeem Van der Bijl is na publicatie van dit e-book
voornamelijk geschikt voor retrospectief onderzoek vanwege manipuleerbaarheid van de parameters.
138

Hoofdstuk 5
139

Dubbelgangers ontmaskerd
anks oppervlakkige onderlinge gelijkenis
tonen ook eeneiige tweelingen fundamentele
Van der Bijl junior in Het individuele functiemodel
In het voorgaande werd uitputtend gezocht naar bewegingsvoorkeuren en andere lichaamskenmerken.
Daarvoor gebruikte ik niet alleen beeldmateriaal;; door het bestuderen van de geschreven bronnen
werden - min of meer onverwacht - lichaamskenmerken ontdekt die anders verborgen waren gebleven. In
combinatie van
literatuuronderzoek en beeldmateriaal heel verrassend oplossingen. Bovendien waren de brieven van
Rudolf Hess aan zijn familie van veel nut, de inhoud ervan ondersteunt mijn conclusies. Daarom heb ik
me in dit hoofdstuk aan dezelfde werkwijze gehouden.
Nu komen een vijftal mannen aan bod die wereldwijd de aandacht trokken vanwege hun (vermeende)
dubbelgangers. Drie daarvan, te weten Adolf Hitler, Bernard Montgomery en Kim Jong-il werden
onderzocht op lichaamskenmerken. Bij Saddam Hussein en Paul McCartney werd die screening om
verschillende redenen achterwege gelaten.
houden;; wereldwijde media-aandacht is het gevolg. Het is tijd om een aantal van deze dubbelgangers
lichaamskenmerken en bewegingsvoorkeuren te vergelijken.
Het Nederlandse woordenboek De Grote van Dale vermeldt dat een dubbelganger een persoon is die
het woord worden geïnterpreteerd want een dubbelganger kan immers sprekend lijken op een ander -
wat betreft zijn of haar gelaatstrekken, maar lichaamsbouw, motoriek en stemgeluid moeten ook voor
elkaar door kunnen gaan. In het kader van dit boek betekent dit dat een dubbel meerdere
lichaamskenmerken heeft die globale overeenkomst vertonen zoals: geslacht, haarkleur,
lichaamsgewicht, lichaamslengte, stemgeluid en gelaatstrekken. Volgens het axioma van Quetélet
zullen die nooit exact identiek zijn vanwege de uniciteit van elk individueel lichaamskenmerk. Van der
Aan de absolute basis van de theorie staat de opvatting dat ieder individu
-individuele verschillen kunnen herkend worden via intra-individuele asymmetrie
in bouw en (bewegings)functies. Er wordt hierbij van uitgegaan dat de uiteindelijke
presentatie van het bewegingsapparaat tot stand komt onder invloed van factoren
die kunnen worden beschreven als het totaal aan erfelijke eigenschappen in
combinatie met beïnvloeding vanuit het externe en interne milieu. Ondanks
oppervlakkige onderlinge gelijkenis tonen ook eeneiige tweelingen fundamentele
verschillen in bouw, houding en beweging. Vormen en functies kunnen in deze visie
niet genormeerd worden aan gemiddelde waarden in een populatie maar uitsluitend
1
140

Om dubbelgangers te ontmaskeren zal daarom steeds gezocht moeten worden naar intra-individuele
kenmerken die inter-individueel - objectief - anders zijn. Vinden we die dan moeten we concluderen dat
er geen sprake is van authenticiteit. In het andere geval - we vinden slechts overeenkomende
kenmerken - dan is er van een dubbel geen sprake. Dat kan echter alléén als we een kenmerkcomplex
hebben gevonden dat niet gekwalificeerd kan worden als oppervlakkig gelijkend maar als typerend voor
het individu. Hoe minder het kenmerkencomplex in kwestie voorkomt in een relevante populatie hoe
groter de kans dat het kan worden toegeschreven aan één persoon, met andere woorden: de
bewijskracht wordt groter naarmate de zeldzaamheidswaarde van het kenmerkencomplex toeneemt.
Bovendien moet een persoon die geloofwaardig inzetbaar is als dubbelganger ook andere
overeenkomsten vertonen dan alleen maar fysieke. Uitstraling, de presentatie van het innerlijk, is een
must voor ieder Het komt er op neer dat de eisen waaraan een dubbelganger moet voldoen -
om succesvol als zodanig ingezet te worden - sterk afhankelijk zijn van de zaak die hij/zij geacht wordt
te dienen. Niet alleen de zaak-Hess heeft met zijn dubbelganger door de jaren heen welhaast mythische
Saddam en McCartney
Saddam Hussein Abd al-Majid al-Tikriti (1937/2006) was president van Irak tussen 1979 en 2003.
Volgens hardnekkige berichten had hij één of meerdere dubbelgangers, die een zo grote gelijkenis
vertoonden met de wrede despoot dat ze in staat werden geacht spreekbeurten in zijn plaats te kunnen
houden. Potentiële dubbelgangers moesten zelfs plastische chirurgie ondergaan aan oren, neus, mond
en gebit, zo willen de geruchten ons doen geloven. Zij kregen de eervolle en buitengewoon gevaarlijke
op
hoofd zou halen suïcide te plegen of - ongelukkigerwijs - verminkingen op zou lopen, laat zich raden.
De Amerikaanse inlichtingendiensten namen de geruchten over mogelijke dubbelgangers uiterst serieus
bij analyse van
het frequentiespectrum van het stemgeluid uitsluitsel over de authenticiteit moest geven. Deze methode
vereist veel kennis van zaken, terwijl de interpretatie van de resultaten niet boven elke discussie
verheven is.
Het toepassen van de in dit werk besproken voorkeursbewegingen en lichaamskenmerken had uitkomst
kunnen bieden om snel een schifting onder de dubbelgangers aan te brengen. Omdat er voor mij
onvoldoende beeldmateriaal van de mogelijke dubbelgangers voorhanden was om een onderzoek te
beginnen, ontsnapte Saddam helaas aan bestudering op lichaamskenmerken. Wie eraan twijfelt of de
echte dictator in de Irakese legerbasis Camp Justice voor het oog van de wereld is opgehangen kan
een poging doen lichaamskenmerken en voorkeursbewegingen te verzamelen van de man in de
rechtszaal, en die vergelijken met beelden uit vroegere jaren.
Wat te denken van ex-Beatle Sir James Paul McCartney (1942)? Nog steeds beweren fanatiekelingen
dat de man die wij kennen als de beroemde muzikant, in 1966 overleed en werd vervangen door een
dubbelganger genaamd William Campbell (Campbell won eens een look-alike wedstrijd in Edinburgh).
zorgen toen in een Amerikaans live-radioprogramma een beller voorstelde het nummer Revolution
Number Nine van het Beatles album White Album achterste voren af te spelen. Daarop waren
herhaaldelijk de woorden turn me on, dead man te horen.
In de Michigan Daily verscheen vervolgens een artikel over deze materie en kijk, een hype was
geboren! 8 Paul zou overleden zijn bij een auto-ongeluk(je) in 1967, een ongeval dat inderdaad
plaatsvond met zijn auto. Of McCartney zelf in de auto zat is onduidelijk. Buitengewoon eigenaardig zijn
hier de jaartallen 1966 en 1967, omdat het gerucht ontstond in 1966 terwijl het ongeluk plaatsvond in
1967.
Lonely Hearts
Club Band en op de hoes van de LP Abbey Road. Op de laatste loopt Paul op blote voeten wat erop
141

zou duiden dat hij werd begraven. Bovendien houdt hij een sigaret, het Siciliaanse teken van de dood,
in zijn rechterhand terwijl hij normaliter linkshandig basgitaar speelt. Talloos zijn de aanwijzingen voor
aar de meesten zijn vergezocht en nogal ongeloofwaardig. Boze tongen beweren dat de
geruchtenstroom een gevolg was van een staaltje typische Beatleshumor óf van een vooropgezet plan
om de platenverkoop te stimuleren. Dat laatste was het geval en talloze fans draaiden hun hele
platencollectie achterstevoren af, op zoek naar meer aanwijzingen. McCartney kwam in 1983 negatief in
het nieuws toen een Duitse vrouw beweerde dat Paul de uitslag van een DNA-test probeerde te
manipuleren door er een dubbelganger heen te sturen.
Zoals Saddam niet in dit onderzoek voorkomt, komt ook McCartney er niet in voor. De geruchten over
zijn dubbelganger zijn uit de lucht gegrepen en zo ongeloofwaardig dat het zoeken naar
lichaamskenmerken slechts gezien kan worden als tijdverdrijf.
Adolf Hitler
Adolf Hitler in Mein Kampf
Ook Adolf Hitler (1889/1945) zou om veiligheidsredenen een stand-in gehad hebben, evenals de
meeste andere hoge nazibonzen. Dat is niet onbegrijpelijk als we het boek van Roger Moorhouse:
Hitler, de aanslagen2 doornemen. Hitler was het doelwit van een reeks van 42 (!) pogingen tot moord
die allen mislukten. Hij was niet van al die pogingen op de hoogte maar hij prees telkens de
loven in zijn onsterfelijkheid.
De fotodatabase van Corbis heeft een afbeelding van een kennelijk geëxecuteerde man met
Hitlersnorretje (78);; ter vergelijking een karakteristieke pose van de echte Führer (79). De gedode man
moet Hitler voorstellen, liggend op de grond voor de nooduitgang van het bunkercomplex onder de
Rijkskanselarij. Als dit een dubbelganger is vluchtte de échte Hitler dan naar Spanje zoals Joseph Stalin
vermoedde? Dat is het thema van het boek Escape geschreven door Ron T. Hansig, waarin
dubbelganger. 3
78: De geëxecuteerde man - op een door de Russen vrijgegeven foto - die moet doorgaan voor Hitler (beeldcitaat: Corbis).
79: Hitler in actie tijdens een redevoering op 1september 1939 (beeldcitaat: met dank aan Beeldbank WO2/NIOD).
Joachim Fest, schrijver van Hitlers laatste dagen, vermoedt dat het hier gaat om een door de Russen
geprepareerd lijk waaraan misschien een grimeur te pas is gekomen om de gelijkenis met Hitler te
vervolmaken, dat alles in een poging de Führer fictief in leven te houden. 4
Omdat deze afbeelding niet voldoende informatie oplevert om lichaamskenmerken te vergelijken koos ik
voor de acteur Bruno Ganz als de ideale dubbelganger. In de film Der Untergang5 vertolkt hij bij vlagen
weergaloos Hitler tijdens zijn laatste dagen. Zoals in deze film moet het leven zich afgespeeld hebben
taresse. Ze beschrijft in haar boek Bis zur letzten Stunde6 tot in
142

detail de loop der gebeurtenissen in het naargeestige bunkercomplex, waar de Führer krampachtig
vasthield aan de tactiek van de verschroeide aarde, maar waar zijn personeel de bui allang zag hangen
en aan het feesten sloeg.
Bruno Ganz speelt welhaast perfect de rol van de dictator, die op angstaanjagende wijze weer tot leven
lijkt te komen. Een betere dubbelganger kunnen we ons niet wensen en daarom gaf ik toe aan de de
verleiding om eens t
toe
de dvd van de film in de recorder om Ganz te screenen op voorkeursbewegingen en/of
voorkeurshoudingen.
80: Bruno Ganz, of een van de laatste afbeeldingen van Hitler zelf (beeldcitaat: frame van dvd: Der Untergang, Constantin
Film Production)?*
81: Hitler deelt onderscheidingen uit aan kindsoldaten in april 1945 (beeldcitaat:TopFoto).
Het bleek al snel dat Bruno Ganz zich terdege voorbereidde op zijn rol en daarbij film- en fotomateriaal
bestudeerd moet hebben. Vooral het
treffend. Regelmatig zien we
Ganz staan met de handen voor het lichaam naar beneden, de rechterhand houdt de linkerhand vast,
een positie van de armen die we bij de echte Hitler ook regelmatig aantroffen (hier wordt het
handenstrengelen bedoeld).
Het handenvouwen
ak
te doen (geen afbeeldingen het van handenvouwen aangetroffen). Snel viel echter op dat Bruno Ganz
zijn armen voor het lichaam kruist (82-85) met de rechterarm vóór (zie: Het armenkruisen). In de gehele
film zien we hem dat in meerdere scènes doen, rechtsvoor en nooit andersom! Hitler maakte die
beweging altijd eindigend met de linkerarm voor (86-89). Misschien heeft Ganz hier niet over nagedacht
- voor hem - een zo gewone beweging is dat het aan de authenticiteit van
Hitler als filmpersonage niets zou toevoegen.
82 tot en met 85: Bruno Ganz - hier als Hitler - kruist zijn armen: rechts over links (beeldcitaten: frames van dvd: Der
Untergang, Constantin Film Productions).
*Bruno Ganz
143

andere
want: nooit ofte nimmer zou Hitler zelf het armenkruisen (consequent) andersom uitgevoerd hebben,
tenzij er sprake was van Spielerei!
Tot mijn verbazing vond ik in de fotodatabase van Corbis echter een afbeelding (90) waarop een nog
jonge Hitler staat afgebeeld met de rechterarm vóór gekruist. De afbeelding werd niet in spiegelbeeld
afgedrukt want de scheiding in het haar zit rechts, en - maar dat is moeilijk te zien - het colbertje sluit
links over rechts. Bovendien draagt hij een speldje met hakenkruis op de revers van zijn jasje;; aan de
linkerzijde, zoals gebruikelijk. Het kan zijn dat Hitler toevallig een keer het armenkruisen andersom
uitvoerde;; meer voor de hand liggend is dat hij het deed op aanwijzing van de fotograaf, ter wille van de
compositie.
Ter oriëntatie zocht ik op de site van Corbis naar afbeeldingen waarop Hitler te zien is met gekruiste
armen. Er werden twaalf afbeeldingen gevonden. Op twee dezelfde afbeeldingen (met een ander
nummer) kruist hij de armen met de rechterarm vóór, op de resterende negen wordt dat gedaan met de
linkerarm vóór (ook hier twee dezelfde afbeeldingen met een ander nummer).*
In de fotobase van Beeldbank WO2/NIOD werden acht afbeeldingen gevonden waarop Hitler de
linkerarm voor de rechter kruist, op geen enkele doet hij dat andersom.**
Het overtuigend
werd geleverd in de Canvas-documentaire
7 Daarin werd veel filmmateriaal verwerkt dat gemaakt is door Eva Braun.***We zien Hitler op
het terras van de Berghof met zijn armen voor het lichaam gekruist;; één keer kunnen we het gehele
bewegingsverloop observeren en is te zien dat het armenkruisen bij hem eindigt met de linkerarm
voor. Daarmee werd aangetoond dat het op afbeelding 90 gaat om een incident.
dus geen al te moeilijke opgaaf omdat ik het geluk had snel tegen een
voorkeurshouding aan te lopen die beide personen verschillend uitvoeren. Aanvullend onderzoek was
wel nodig vanwege het portret van Adolf Hitler waarop hij zijn armen - voor één keer - andersom kruist
dan voor hem gebruikelijk.
86: Ter gelegenheid van de 45-ste verjaardag van Alfred Rosenberg (1938) op het balkon van diens woonhuis in Daghlem
(beeldcitaat: met dank aan Beeldbank WO2/NIOD).
87: Hitler poserend, datum onbekend (beeldcitaat: Google, afbeeldingen).
88: Hitler poserend, datum onbekend (beeldcitaat: met dank aan Beeldbank WO2/NIOD).
89: Hitler tijdens een bezoek aan Neurenberg op 28-4-1936 (beeldcitaat: met dank aan Beeldbank WO2/NIOD).
90: Een vroeg portret (1923) ;; op deze foto kruist Hitler de armen rechtsvoor. Het betreft een incident (beeldcitaat: Corbis).
*Corbis: de twee bedoelde identieke afbeeldingen zijn: BEO032668 en HU002793. De andere afbeeldingen zijn: U778487,
U972178, U769460, NA006658, Hu002755, IH169116, PL2567, HW002794, IH172893, W769460.
Ook de afbeeldingen: NA006658 en U972178 zijn identiek.
**NIOD: de bedoelde afbeeldingen zijn: 37338, 39144, 45460, 46342, 50103, 50111, 50113, 50137.
144

***De documentaire kreeg in het Engels de ronkende titel mee: In love with Adolf Hitler, een titel die de lading niet helemaal
dekt. De relaties van Hitler met Geli Raubal en Eva Braun worden weliswaar belicht, maar de documentaire toont vooral hoe
de nazi-topstukken een relatief onbezorgd luxe leventje leidden terwijl elders in Europa de moordmachinerie op volle toeren
draaide. Eva Braun flirt met de camera als ze zich laat filmen tijdens haar gymnastische oefeningen. Zelf legt ze de
komt regelmatig in beeld;; de kleurenfilm registreert zijn onberispelijke colbertjes;; vrijwel steeds is hij zich bewust van de
draaiende camera en oogt zelden echt ontspannen, in tegenstelling tot zijn favoriete architect Albert Speer die zich
comfortabel installeert op de terrasmuur.
Bernard Law Montgomery
n figuur ben geweest.
Bernard Montgomery in Memoires
De Britse generaal en veldmaarschalk Bernard Law Montgomery (1887/1976) raakte net als Rudolf
Hess zeer ernstig gewond tijdens de Eerste Wereldoorlog toen hij in Frankrijk eerst in zijn borst en
meteen daarna in zijn knie geschoten werd. 8
Na een lange carrière in het leger maakte hij in 1942 promotie en kreeg daarbij de leiding over het 5e
ft hij in zijn Memoires. 9 De militairen moesten veel harder getraind worden dan
10 Daarnaast voerde hij diverse en vergaande
reorganisaties uit in de legertop waarbij hij uiterste zorg besteedde aan de selectie van het hogere
11
Monty zette een nieuw systeem op voor de kustverdediging, dat tot dan toe georganiseerd was volgens
12 De troepen werden gegroepeerd in
compacte mas
zetten. De vrouwen en kinderen van de soldaten werden van de kust naar het achterland verbannen
zodat de militairen niet in de verleiding konden komen de zorg voor het gezin te laten prevaleren boven
de landsverdediging. De stranden zelf werden verdedigd met licht uitgeruste troepen met goede
verbindingen en voldoende vuurkracht om een landing in de war te schoppen:
Ik rebelleerde tegen de tactiek van de verschroeide aarde,
niet zouden terugtrekken en dat de Duitsers evenmin naar het binnenland
zouden opmarcheren. Zo werd het vertrouwen in onze capaciteiten om de
kweken die uitblonken door de felle agressiviteit en het aanstekelijke optimisme
die het resultaat zijn van een goede fysieke conditie. 13
Montgomery (91) verkreeg grote populariteit na zijn overwinning met het Achtste Leger op het Duitse
Afrika Korps dat onder leiding stond van de vindingrijke Duitse generaal Erwin Rommel. Tijdens de
s
In 1947 werd Bernard Montgomery wegens zijn grote verdiensten in de adelstand verheven als
In 1944 zette de Britse Security Service, bekend onder de naam MI-5, Meyrick Edward Clifton James
(1898/1963) in als dubbelganger van de grote generaal. James was in de Eerste Wereldoorlog aan de
145

Somme gewond geraakt waardoor hij ongeschikt werd voor gevechtshandelingen in de strijd die nog
zou volgen. De intentie van de opmerkelijke operatie was, om met de zogenaamde aanwezigheid van
-Europa en Afrika, Duitse waarnemers te laten geloven dat een ophanden zijnde
invasie vanuit het zuiden plaats zou vinden en dat de geallieerden
landing in Zuid-Frankrijk.
Clifton James - van huis uit acteur - had zich, in het diepste geheim, terdege voorbereid op zijn
dubbelgangerrol, en moest het gebruik van alcohol en tabak tot zijn spijt achterwege laten omdat
Montgomery geheelonthouder was. Om zijn rol te vervolmaken had hij langdurig geoefend op de
perfecte imitatie van het - minder welluidende dan karakteristieke - stemgeluid van de generaal. Om
echt succesvol te zijn was er echter meer nodig dan het nadoen van de maniertjes van Montgomery met
een baret op, en wat schmink. Clifton James schrijft daarover in zijn boek
double (1954):
could imitate his voice, gestures
and mannerisms, but his personality was quite a different matter. It was so unique and
overpowering that I despaired of ever being him. It was one thing to ape the outside of
a man, but quite another to acquire something of his fire and forcefulness. When he
stopped and spoke to people they felt something which came from inside him. What
. 14
Over zijn avonturen werd in 1958 een film gemaakt onder dezelfde naam als het boek, later werd de film
ook uitgebracht op dvd (92).
91: Veldmaarschalk Bernard Montgomery;; let vooral op zijn rechterhand (beeldcitaat: frame van de dvd: How the war was
won, British Movietonews Limited).
92: Clifton James in de film, net geland op Gibraltar (
, Film Traders and
Setfair Productions Ltd).
In de film kunnen we Clifton James bewonderen in zijn dubbelrol;; hij speelt zichzelf en moet voor de
Duitsers doorgaan als Montgomery. De gelijkenis met de generaal is zo verbazingwekkend treffend dat
tussen beide personen. Bruno Ganz was gemakkelijk te ontmaskeren als dubbelganger, maar is dit ook
het geval bij Clifton James? Het beschikbare zwart/wit filmmateriaal van Clifton James verkreeg ik van
de dvd:
.
146

Clifton James was in de film 60 jaar. Toen hij in 1944 ingezet werd als dubbelganger was hij 46 jaar;;
Montgomery was in die tijd 57 jaar. Zoals in het voorgaande duidelijk werd gemaakt speelt de leeftijd
geen rol voor zover het de voorkeursbewegingen betreft, die blijven immers onder normale
omstandigheden levenslang onveranderd. Voor de rimpels in het gezicht geldt dat die wel veranderen,
in de zin dat er - met het vorderen van de leeftijd - rimpels bijkomen, terwijl andere dieper worden en
zich daarmee nadrukkelijker presenteren.
Op de dvd zocht ik bij Clifton James aanvankelijk naar de bekende voorkeursbewegingen uit het
systeem Van der Bijl.
ziet men dat bij onze hoofdpersoon niet terug. De enige voorkeurshouding was die van het vastpakken
van de handen achter de rug (een eindstand van een voorkeursbeweging die in het systeem Van der
Bijl als meting niet voorkomt). In de film zien we Clifton James dat dikwijls doen;; telkens pakt hij met zijn
linkerhand de rechter vast, nooit andersom. Montgomery zelf staat ook voortdurend met de handen op
de rug;; op een enkele afbeelding is te zien dat - ook hij - daarbij met zijn linkerhand de rechter vastpakt.
Daarmee drong geleidelijk tot me door dat er een probleem ontstond, want ik was niet toevallig, zoals bij
Ganz, tegen een voorkeurshouding aangelopen die bij beide personen verschillend wordt uitgevoerd.
In de gezichten van beide mannen valt ook niet direct op waar de verschillen zitten. De lijntjes tussen de
ogen, die zo typerend waren voor Hess, zijn bij Clifton James veel langer dan bij Montgomery, maar de
eerste is ten tijde van de film veel ouder en daarom presenteren ze zich wellicht meer geprononceerd.
Verder viel me op dat op meerdere afbeeldingen te zien is dat het rechteroor van Montgomery verder
van zijn schedel afstaat dan zijn linker;; bij Clifton James is dat ook het geval, alleen in mindere mate.
daarom werd de stand
van de gebitselementen van beide mannen in het onderzoek betrokken. De voortanden van Clifton
James staan minder perfect naast elkaar dan die van Monty (93, 94, 95). Op een frame van de dvd How
the war was won is het bovengebit van Montgomery - ten dele - te zien bij een motivatierede tijdens de
Tweede Wereldoorlog, gehouden voor de thuisblijvers. Opvallend is het smalle spleetje tussen zijn
snijtanden (96), een spatie die we bij Clifton James niet tegenkomen Op een latere afbeelding van
Montgomery (94) waarop hij een kunstgebit draagt is de krommingsgraad van de boog van het
bovengebit duidelijk kleiner dan op afbeelding 96. Op de afbeeldingen 93 en 95 is goed te zien dat het
gebit van James onregelmatiger is aangelegd dan dat van Montgomery.
Al met al hebben we hier te maken met drie verschillend vormgegeven gebitten bij twee verschillende
personen, waarbij zeker is dat Clifton James in 1958 nog de beschikking over zijn eigen tanden had. Bij
Montgomery kunnen we niet met diezelfde zekerheid vaststellen of hij op afbeelding 96 zijn natuurlijke
tanden had, daarvoor zijn de beelden niet scherp genoeg. Het spleetje tussen de tanden doet wel
denken aan een natuurlijk gebit maar de onnatuurlijke egale witte kleur ervan doet anders vermoeden.
Geheel en al tevreden was ik met de opbrengst van mijn zoe
I
en How the war was won, naar herkenbare tekenen van de verwondingen van
James en Montgomery uit de Eerste Wereldoorlog.
Het zoeken naar meer lichaamskenmerken kon meteen gestaakt worden toen, op enkele momenten op
de dvd van de dubbelganger, duidelijk in beeld kwam dat Clifton James de middelvinger mist van zijn
rechterhand (97). Die hand is daardoor wat smaller geworden dan de linker, omdat er ook (een deel
van) een middenhandsbotje ontbreekt. Dat is goed te zien als hij met de linkerhand de rechter vastpakt
achter zijn rug (99, 100). Tevens zijn er bewegingsbeperkingen zichtbaar in de vingergewrichten van de
vierde en vijfde vinger;; dat is de reden dat de wijsvinger veel langer oogt dan gebruikelijk.
Vlak voordat James overgevlogen werd naar Gibraltar moest er inderhaast een prothesevinger voor
hem vervaardigd worden. Hij schrijft daarover:
147

hand which had been badly damaged in the First World War. The middle finger was
missing, and within twenty-four hours I was to be General Montgomery who seldom
it before.
h my right hand behind me or in my pocket,
and in course of time it became second nature to do this off-stage as well. Some
friends did not spot it for months, and in fact one friend told me it was a hole year
Colonel Lester sent Jack [Hervey] out
most realistic middle finger out of cotton wool, adhesive plaster and some stiffening
material. Strapped on to my hand and coloured to match my skin, it would have
needed a very sharp pair of eyes to detect it. 15
In de film liet men de prothesevinger achterwege, misschien omdat de gelijkenis met Montgomery
verbluffend genoemd mocht worden en het acteerwerk voldoende overtuigend.
93: Clifton James als Bernard Montgomery tijdens een sterk geacteerde toespraak;; (beeldcitaat: frame van de dvd: I was
, double, Film Traders and Setfair Productions Ltd).
94: Montgomery, een vrolijk moment;; we zien geen spleetje tussen de voortanden (beeldcitaat:Google,afbeeldingen;;
rechthebbende onbekend).
95 en detail: Clifton James, het bovengebit is onregelmatig aangelegd (beeldcitaat: frame van de dvd: I w
Film Traders and Setfair Productions Ltd).
148

96 en detail: Tijdens de Tweede Wereldoorlog;; Mo
militaire front vergelijkt
met het thuisfront, dan zeg ik dat het thuisfront
Het spleetje tussen zijn voortanden is
duidelijk te zien (beeldcitaat: frame van de dvd: How the war was won, British Movietonews Limited).
97
(
Traders
and Setfair Productions Ltd).
98: Noord-Afrika 1942;; de echte Montgomery in actie;; de vingers van zijn rechterhand zijn zichtbaar aanwezig (beeldcitaat:
Imperial War Museum).
149

99 en 100
aarna (rechter afbeelding) met zijn linkerhand - de smalle - rechter vast
(beeldcitaten: frames
, Film Traders and Setfair Productions Ltd).
150

Kim Jong-il
Noord-Koreaanse propaganda
De historische rivaliteit tussen het huidige Noord- en Zuid-Korea gaat terug naar 1945 toen de
Verenigde Staten en de Sovjet-Unie een denkbeeldige lijn trokken door de achtendertigste
breedtegraad ter markering van hun invloedsgebied. In 1948 stichtten communisten in het noorden, en
prowesters georiënteerde elementen in het zuiden een eigen land, en claimden prompt dat hun land het
enige echte Korea was.
Van Noord-Korea gaat tot op heden geen enkele toenadering uit om gefaseerd te komen tot een
herenigd Korea, daarvoor zijn de politieke tegenstellingen te groot. De Noord-Koreanen beseffen
volgens Michael Breen maar al te goed dat een herenigd Korea, een gegroeid Zuid-Korea zal
betekenen. 16
In 1948 werd de conservatieve Rhee Synman, een christen die in Amerika aan diverse universiteiten
studeerde, president van Zuid-Korea daarbij gesteund door de Verenigde Staten. In dat zelfde jaar werd
Kim Il-sung (1912/1994) benoemd tot leider van Noord-Korea, als vanzelfsprekend met support van de
Sovjet-Unie. Hij stichtte een communistische dictatuur die zijn gelijke nauwelijks kent en wist daarmee
status
Jong-il (16 februari 1942) die wel de feitelijke macht in handen heeft.
Na de Koreaanse burgeroorlog (1950/1953) ontwikkelde zich een Koude Oorlog tussen de buurstaten
die tot op de dag van vandaag voortduurt. Een zone van vier kilometer breed niemandsland, volgestopt
met mijnen, maakte zelfs het meest onschuldige contact tussen burgers uit de twee staten onmogelijk.
Ten tijde van het bewind van de Zuid-Koreaanse leider Park riskeerden postzegelverzamelaars zelfs
arrestatie bij het in bezit hebben van Noord-Koreaanse zegels. De incidenten tussen de landen
stapelden zich op en werden gemarkeerd door diverse hoogtepunten, het ene nog meer sinister en
bizar dan het andere.
In 1968 bijvoorbeeld, drong een elite-eenheid Zuid-Korea binnen in een poging om, ter gelegenheid van
het presidentiële Blauwe Huis maar werden op het laatste moment tegengehouden. Even later was het
weer raak toen de Noord-
dreigde de bemanning één voor één dood te schieten, te beginnen met het jongste lid, als de kapitein
geen verklaring wilde tekenen dat hij zich binnen de territoriale wateren van Noord-Korea bezighield met
spionageactiviteiten. 17
Nog tijdens het regime van Kim Il-sung deed zijn zoon Kim Jong-il van zich spreken door in 1978 de
kidnappingen te gelasten van - eerst - de actrice Choi Eun-hee en - daarna - van filmproducent Shin
Sang-ok, in een poging het artistiek niveau van de Noord-Koreaanse filmindustrie op te krikken. Na een
achtdaagse boottocht vanuit Hong Kong kwam Choi aan op de kade van de Noord-Koreaanse haven
Nampo
am Kim Jong- 18 Choi en Shin wisten samen, tijdens een tripje in Europa in 1986, te ontkomen aan hun
begeleiders door een Amerikaanse ambassade binnen te vluchten.
Kim Jong-
l-sung, was de oudste van drie broers. Hij werd geboren in een klein dorpje
vlakbij de hoofdstad Pyongyang. Zijn vader was een christelijke keuterboer die al op 32-jarige leeftijd
overleed. Kim Il-sung week - als vooraanstaand Koreaans revolutionair - uit naar Mantsjoerije en later
naar de Sovjet-Unie, maar kwam na de Japanse capitulatie terug naar Korea.
Over de geboorteplaats van Kim Jong-il bestaat enige onduidelijkheid;; volgens de autoriteiten is hij
geboren op de hoogste berg van Noord-Korea, de Mount Paektu. Een en ander zou met
151

natuurwonderen gepaard zijn gegaan, zoals het verschijnen van een nieuwe ster aan de hemel.
e
het levenslicht zag.
Kim Jong-il was, als we de propaganda mogen geloven, een uitzonderlijk begaafd kind dat op de lagere
school al opviel door zijn intelligente vragen. Feit is dat hij in staat was om politieke economie te
studeren aan de Kim Il Sung Universiteit, de beste universiteit van het land. Hij studeerde af in 1964. 19
Het is lastig om een goede indruk te krijgen van zijn intelligentie;; wel is het is zonder meer duidelijk dat
de regio niet te maken heeft met een gevaarlijke domkop maar veel meer met een sluwe
machtswellusteling. Op Poetin maakte hij tijdens zijn bezoek in 2001 een intelligente indruk;; Kim toonde
toen ook gevoel voor humor en gaf blijk van een goede kijk op de internationale verhoudingen.
Onverwachts kan Kim ook blijk geven van zijn sociale intelligentie, zoals die keer toen hij per trein op
weg was naar Moskou voor een bezoek aan Poetin. Hij liet aan zijn Russische begeleider merken zeer
ij
gehoord had dat Russische soldaten zware drinkers zijn, excuseerde hij zich vrijwel meteen voor die
opmerking omdat die als kritiek op het bewind zou kunnen worden opgevat. 20
Kim Jong-il zette de traditie van persoonsverheerlijking - vakkundig in gang gezet door zijn
charismatische vader -
zijn eigen veiligheid, een bezorgdheid die wel paranoïde genoemd mag worden. Er wordt wel
verondersteld dat de angst voor zijn eliminatie een van de redenen is om westerlingen de toegang tot
gaste
Toshimitsu Shigemura
-
- verbonden aan de
prestigieuze Waseda-universiteit van Tokyo - in zijn boek The true character of Kim Jong-il.*Als dat echt
waar is heeft een dubbelganger Vladimir Poetin en Hu Jintao**ontvangen als staatshoofd, wordt daar in
de berichtgeving op internet aan toegevoegd. Tegen een verslaggever van The Sunday Times zei
-wetenschappers mij uitlachen, maar leidende figuren bij inlichtingendiensten
Het Parool
gemaakte stemanalyse van Kim Jong-il - tijdens een ontmoeting met de toenmalige Japanse premier
Junichiro Koizumi in 2004 - was niet conform e
Zuid-
vermageringskuren en een gematigd alcoholgebruik. 21 Anderen wijzen erop dat de Kim van voorheen
cognac dronk en die van nu rode wijn. 22 Berichten als deze verschenen wereldwijd in de media.
Het lukte me helaas niet de hand te leggen op het boek van Shigemura dat in Nederland niet in de
handel is, zodat niet helemaal duidelijk werd op welk type sprekeridentificatie hij zich baseert. Overigens
gaat het hier in eerste instantie niet om sprekeridentificatie maar vooral om sprekerverificatie, want de
onderzoeksvraag is of de stemopname uit 2004 afkomstig is van de echte Kim Jong-il. Pas als blijkt dat
de stem niet van Kim zelf afkomstig is komt vervolgens de vraag in beeld wie de onbekende spreker
frequenties een spraakfragment is samengesteld en wat de relatieve sterkte van deze frequenties is als
23 Deze voiceprinttechniek is controversieel, niet alleen vanwege de suggestieve
naam voiceprint, die ten onrechte een parallel doet vermoeden met de vingerafdruk, maar vooral omdat
voiceprints niet onveranderlijk zijn maar variabel en reflecteren daarmee de intrasprekervariatie die zo
24
*In de herfst van 2003 verscheen Kim Jong-il 42 dagen niet in het openbaar.
**Toenmalig president van de Volksrepubliek China, begiftigd met een fotografisch geheugen.
152

De specialist op dit gebied in Nederland A.P.A. Broeders plaatst kanttekeningen bij de forensische
sprekeridentificatie in zijn algemeenheid omdat:
[Dit een gebied is dat] niet kan bogen op een indrukwekkende staat van dienst. Dat is
voor een belangrijk deel te verklaren uit de complexiteit van het spraaksignaal dat
zeker in de forensische context een aanzienlijke variatie vertoont die zowel de
herkenning door getuigen als die door deskundigen ernstig bemoeilijkt. De
forensische onderzoeksmogelijkheden hangen sterk af van de aard, de kwaliteit en de
digheden echter
gunstig, bijvoorbeeld wanneer het om kwalitatief goede tapopnamen van
telefoongesprekken gaat en wordt het onderzoek uitgevoerd door ervaren
25
Als door de Japanse specialisten aan een reeks belangrijke voorwaarden werd voldaan was er dus een
redelijk betrouwbare uitspraak over de authenticiteit van Kim Jong-
Daarvan
uitgaand is er voor mij voldoende reden de dubbelgangertheorie serieus te nemen en te onderzoeken of
de berichten die door Shigemura wereldkundig werden gemaakt in overeenstemming zijn met de
resultaten die ik verkreeg met het verzamelen en vergelijken van lichaamskenmerken.
Aan de slag
Ook nu begon ik met het zoeken naar bewegingsvoorkeuren op foto- en filmmateriaal;; het internet werd
afgezocht;; ik bekeek diverse filmpjes met YouTube en bestudeerde de dvd: Kim Jong-il, on-the-spot
guidance. Wijzer geworden door mijn eerdere ervaringen met Hitler en Montgomery wist ik dat het nodig
was enige kennis te vergaren over het leven en het werk van Kim Jong-il;; want alleen maar beelden
vergelijken roept telkens weer vragen op die niet te beantwoorden zijn zonder dat de te onderzoeken
persoon geplaatst is in een historisch kader, en er kennis is - hoe beperkt ook - van het persoonlijk
leven, de gezondheidstoestand en zo mogelijk van gewoonten en eigenaardigheden.
Shigemura stelt dat Kim overleed in 2003;; daarom zocht ik naar foto- en filmmateriaal van vóór en ná
dat jaartal. Het jaar 2003 telt zelf niet mee, omdat de exacte da
Daarbij is het een handicap dat de afbeeldingen die door het Noord-Koreaanse persbureau worden
vrijgegeven niet altijd (correct) gedateerd zijn zodat ten aanzien daarvan ruime marges aangehouden
maar eindigt met het 24-daagse bezoek per trein aan Rusland in 2001. De frames die afkomstig zijn van
de dvd, betreffen dus alleen opnamen die gemaakt werden voor 2003.
-the-
We zien Kim op bezoek in fabrieken waar kleding wordt gemaakt of voedsel wordt geproduceerd. Een
andere keer bekijkt hij stedenbouwkundige projecten of gaat op bezoek bij Noord-Koreaanse topatleten.
In het algemeen is hij ontspannen en maakt - goedlachs - links en rechts een praatje, ondertussen af en
toe een vluchtig trekje nemend van een filtersigaret, die hij meestal onopvallend in de linkerhand achter
verbeteringen mogelijk zijn. De Grote Leider heeft overal verstand van en wil de gids zijn voor zijn volk.
op- en aanmerkingen worden door zijn gevolg, dat uit plaatselijke journalisten en militaire
partijbonzen bestaat, vlijtig genoteerd in kleine boekjes.
Kim Jong-
hij heeft
een gidsfunctie en speelt de profeet. Diens vader werd onsterfelijk gemaakt, Kim gaat dat worden en
zijn zoon Kim Jong-
kan bouwen aan een heilige drie-eenheid.
Kim Jong-il, een kleine ma
26, kan heel charmant zijn
ondanks zijn reputatie van slecht gehumeurde playboy. Hij had als een van de weinigen in zijn land een
153

corpulente constitutie en mag een levensgenieter genoemd worden als hij zich laat omringen door een
overdaad aan vrouwelijk schoon. Daarnaast neemt hij het niet zo nauw met de communistische mores
want hij heeft een enorme collectie aan westerse films in zijn bibliotheek. Over Kim is veel, heel veel
geschreven zegt Michael Breen:
Despite his long grooming for the position [President] , despite having day-to-day run the
despite the shelves of biographies and daily column inches devoted to him each day in the
North Korean media, he remains something of a mystery. 27
En dat is dan meteen het probleem, Kim is en blijft een onberekenbare man die de macht heeft over
nucleair wapenarsenaal en een groot en goed toegerust leger. De technologische militaire voorsprong
van het westen mag dan geruststellend groot zijn, maar Kim weet bij voortduring de aandacht op zich te
vestigen en de spanning in de regio op scherp te zetten waarbij ook Zuid-Korea zich niet onbetuigd laat,
bang als men daar is voor een verra
vervanger die zijn plaats, misschien voor tijdelijk, heeft ingenomen.
Voorkeursbewegingen
Op de dvd en op fotomateriaal van na 2003 kunnen een drietal overeenkomende voorkeurshoudingen
gevonden worden: het handenvouwen, het armenkrui
(applaudisseren). Het klappen in de handen kwam tot dusverre als meting niet aan de orde.
Applaudisseren is een bewegingsvoorkeur uit het Systeem Van der Bijl, de onderste hand wordt
genoteerd in het coderingssysteem. Hierbij merken we op dat de leidende hand de grootste
bewegingsuitslag maakt;; dat hoeft niet altijd de bovenste hand te zijn. Soms wordt de bovenste hand
vrijwel onbeweeglijk gehouden en voert de onderste hand de klapbeweging uit. 28
De Kim Jong-il van voor 2003 en van na 2003 applaudisseert altijd met zijn linkerhand onder (106, 107,
108), daarbij is de leidende hand de rechterhand;; dat is te zien op bewegende beelden.
Op filmmateriaal van na 2003, dat te vinden is met YouTube, zien we Kim altijd applaudisseren met de
linkerhand onder, de leidende hand is ook nu de rechter (109). Het klappen wordt dus steeds op
dezelfde manier uitgevoerd en omdat de ontvangende hand de linker, en de uitvoerende hand de
rechter is, hebben we nu twee kenmerken tegelijk gevonden die bij beide personen overeenkomen. De
andere twee bewegingsvoorkeuren zijn het handenvouwen en het armenkruisen. Bij het handenvouwen
eindigt bij Kim de linkerduim achter/boven (101, 102, 103, 105). Op sommige beelden - zoals op
afbeelding 103 - is dat lastig te zien omdat zijn linkerduim verstopt zit onder de rechter. Bovendien is in
dit bijzondere geval de rechterpink achter de linker terecht gekomen. Het armenkruisen (110, 111, 112)
eindigt met de linkerarm boven/voor, dat geldt vóór het jaar 2003 en ook daarna.
Drie voorkeursbewegingen met dezelfde eindstand zijn het resultaat en daarbij kennen we nu de manier
waarop één van die bewegingen (het applaudisseren) wordt gemaakt. Er werden geen
uitgevoerd.
Van alle bewegingsvoorkeuren vond ik in de periode voor en na 2003 meerdere afbeeldingen die hier
niet alle een plekje vonden, hetzij door ruimtegebrek, of omdat de kwaliteit ervan ontoereikend was.
Voor wie zelf onderzoek wil doen naar lichaamskenmerken van Kim Jong-il raad ik de dvd Kim Jong-il
on the spot guidance aan die via internet te bestellen is. Daarnaast krijgt men met Google, afbeeldingen
(zoekopdracht Kim Jong-il) een keur aan plaatjes te zien. Wie op zoek wil naar kwalitatief goede
afbeeldingen kan het beste Getty Images raadplegen (http://www.gettyimages.com).
154

aselect
We hebben te maken met drie eindstanden van bewegingsvoorkeuren die theoretisch 2 3 mogelijkheden
geven. Eén op de acht personen zou de drie bewegingen dus moeten maken met dezelfde eindstand
tot gevolg, als elke voorkeurseindstand even vaak voorkomt.
In de praktijk blijkt die zuiver rekenkundige benadering niet te werken, dat kwam uitgebreid aan de orde
in Hoofdstuk 4: Statistiek en kansrekening. Om toch een indicatie te verkrijgen over het
verhoudingsgewijs voorkomen van dit kenmerkcomplex in een populatie, kan men het beste een
aselecte steekproef opzetten omdat bewegingsvoorkeuren, in meer of mindere mate, afhankelijke
kenmerken zijn. De steekproef bestond uit 299 volwassen personen (n=299) de jongste persoon was 19
jaar en de oudste 79 jaar. Er werd niet geselecteerd op sekse, ras of leeftijd. De bewegingsvoorkeuren
zijn van die factoren immers niet afhankelijk. 29
In een grote aselecte steekproef onder 4782 personen vond Van der Bijl junior voor het armenkruisen
en het handenvouwen de volgende verhoudingen: 30
Armenkruisen rechterarm voor : linkerarm voor = 2 : 3
Handenvouwen rechterduim achter : linkerduim achter = 1 : 1
onderzochte
bronnen. Uit mijn steekproef komen de volgende resultaten naar voren:
Armenkruisen rechterarm voor : linkerarm voor = 2 : 3
Handenvouwen rechterduim achter : linkerduim achter = 1 : 1
Klappen in de handen rechterhand onder : linkerhand onder = 1 : 3
Combinatie linkerarm voor+linkerduim achter+linkerhand onder : de andere zeven combinaties = 1 : 4
Voor wat betreft het armenkruisen en het handenvouwen werden dezelfde verhoudingen aangetroffen
als in de groep van Van der Bijl. De verhouding 1:4 betekent dat van vier willekeurig gekozen personen,
er gemiddeld één de gezochte combinatie heeft. De resultaten betreffen de onderzochte populatie en
kunnen niet zonder meer geëxtrapoleerd worden naar een willekeurige bevolkingsgroep, daarnaar is
nog t
steekproeven van Van der Bijl, De Cock en die van mij laten dezelfde verhoudingen zien voor wat
ariantie is dus kennelijk klein.
Daarom geven de uitkomsten wel richting aan ons denken: áls de onderzochte groep ook representatief
is voor de bevolking van Noord-Korea, dan heeft gemiddeld één op de vier willekeurig gekozen mensen
daar - voor deze drie metingen - dezelfde bewegingsvoorkeur als de
155

Afbeeldingen handenvouwen voor en na 2003
101 en 102: Kim Jong-il;; linkerduim achter de rechter. Alles wat de Grote Leider te vertellen heeft wordt vlijtig genoteerd in
kleine boekjes (beeldcitaten: frames van de dvd: Kim Jong-il, on- the- spot guidance).
103 en 104: Kim Jong-il ontmoet de Amerikaanse minister van Buitenlandse Zaken Albright in oktober 2000;; zijn linkerduim
ligt achter/boven. Die duim is op deze foto overigens niet zichtbaar, hetzelfde geldt voor zijn rechter pink. De voorkeur van
Albright wat betreft het handenvouwen is waarschijnlijk met haar rechterduim boven/achter omdat haar rechterwijsvinger
boven de linker ligt (beeldcitaten:frames van de dvd: Kim Jong-il, on- the- spot guidance).
105: De linkerduim achter/boven. Kim bezoekt een universiteiten en een fabriek voor metaalbewerking (beeldcitaat: 8
februari 2007 vrijgegeven door het Korean Central News Agency (KCNA)).
156

Afbeeldingen handenklappen voor en na 2003
106, 107 en 108: Kim Jong-il applaudisseert met zijn linkerhand onder (beeldcitaten: frames van de dvd: Kim jong-il, on-thespot
guidance).
109
, de linkerhand onder (beeldcitaat: 12 augustus 2008 vrijgegeven door
het Korean Central News Agency (KCNA/Getty Images).
Afbeeldingen armenkruisen voor en na 2003
110 en 111: De linkerarm kruist voor de rechter (beeldcitaten: frames van de dvd: Kim Jong, on- the- spot guidance).
157

112: Kim in een karakteristieke pose;; zijn linkerarm kruist(e) voor de rechter (beeldcitaat: vrijgegeven in 2008 door het
Korean Central News Agency (KCNA/Getty Images).
Tijdens staatsbezoeken is er gelegenheid voor de pers om een fotoshoot te maken die al jarenlang
plaatsvindt in het Pae Kha Hawon Guest House in Pyongyang. We zien Kim poseren met een keur aan
hoogwaardigheidsbekleders;; soms staat hij links, dan weer rechts van zijn bezoeker. De achtergrond is
steeds dezelfde zodat kan worden vastgesteld dat de man die voor Kim moet doorgaan, steeds
ongeveer dezelfde lengte heeft. Indien er sprake is van een dubbelganger zal de lichaamslengte zeker
een selectiecriterium zijn geweest. Kleinere mannen konden eventueel geschikt gemaakt worden door
ingebouwde zoolverhogingen in de schoenen. In het ge
kunnen kiezen voor een andere achtergrond.
113: Kim Jong-il, links de Zuid-Koreaanse president Kim Dae-Jung (13 juni 2000).
114: Kim Jong-il, rechts de Zuid Koreaanse president Roh Moo-Hyun (3 oktober 2007).
De rechterhand van Kim is open, de linkerhand half gesloten (beeldcitaten: vrijgegeven door het Korean Central News
Agency (KCNA)).
158

Op de afbeeldingen 113 en 114
dat was al zo op de foto gemaakt in 2000 en op die uit 2007 blijkt dat nog steeds het geval. Reden
genoeg om eens te kijken of
In het boek Kim Jong-il van Michael Breen komen we een foto tegen waarop Kim poseert met
filmproducent Shin Sang-ok en zijn (voormalige) vrouw, de actrice Choi Eun-hee. 31 De stand van de
Madeleine Albright in 2000 en met Park Geun-hy, de dochter van de Zuid-Koreaanse sterke man Park
Chung-hee in 2002. 32
Dit maakt duidelijk dat Kim - mede - te herkennen is aan de stand van de handen bij dit soort
gelegenheden;; er bestaat een voorkeur, al is die niet altijd even goed waarneembaar.
Nog een aanwijzing
Kim Jong-
waarop Kim staand te zien is met staatshoofden en andere bezoekers, oogt hij niet opvallend klein.
Natuurlijk was er het vermoeden dat zijn lich
maar omdat Kim pantalons draagt die de schoenen tijdens het lopen en het staan - op de neuzen na -
bedekken waren die aan mijn speciale aandacht ontsnapt.
Daarom zocht ik aanvankelijk naar afbeeldingen waarop een zittende Kim te zien is, zodat aan de hand
van de lengte van zijn bovenlichaam een indruk gekregen kan worden van de lichaamslengte in
vergelijking met de personen waarmee hij poseert. De enige manier om de lengte van zijn
bovenlichaam te compenseren zou een zitkussen kunnen zijn, of een speciaal voor hem aangepaste
stoel, een nogal onpraktische oplossing van het probleem.
Op de website van de Daily NK vond ik het artikel The truth about Kim Jong-ils Shoes 33 waarop
afbeeldingen uit 2001 te zien zijn van Kim met Poetin en met Jiang Zemin de voormalige president van
China (115). Op deze afbeeldinghen draagt hij schoenen met verhoogde hakken om zijn kleine gestalte
te maskeren. Op afbeeldingen van Kim, die vrijgegeven werden in 2007, zag ik nú, dat
dit type schoenen ook draagt (116)! Beide mannen compenseren hun lichaamslengte dus met verhoogd
schoeisel!
Om meer duidelijkheid te krijgen over deze schoenen vroeg ik een landelijk bekende orthopedisch
schoenmaker, tevens podoloog, om advies. Die stelde dat het hier gaat om orthopedisch schoeisel
(categorie A) met een cosmetisch doel. Het schoeisel wordt dikwijls gemaakt om een
beenlengteverschil te corrigeren aan één zijde. In het geval van Kim is de beenlengte dubbelzijdig en in
gelijke mate aangepast. Er is sprake van een hakverhoging van ongeveer 5 centimeter;; daarbovenop is
binnenin de schoen een zoolverhoging van kurk aangebracht, die aan de achterkant ongeveer 7
centimeter hoog is, en naar voren toe geleidelijk dunner wordt. Onder de bal van de voet is nog 2,5 tot 3
centimeter van de zoolverhoging over. De neuzen zijn iets langer gemaakt dan functioneel nodig is om
tegemoet te komen aan een verzoek om meer elegantie. De schoenen hebben maat 39, de voeten
waarschijnlijk maat 38. Dat laatste komt overeen met een voetlengte van 28 centimeter. De
hellingshoek van de zool, ten opzichte van de grond, wordt geschat op 30 graden, waarmee een
aanpassing van de lichaamslengte met 9 tot 11 centimeter mogelijk wordt.
159

115 en detail: Op uitnodiging van Kim Jong-il is Jiang Zemin, president van de Volksrepubliek China, in 2001 op
-Korea. Kim draagt schoenen met een hoge hak en een ingebouwde zoolverhoging (beeldcitaat:
vrijgegeven door het Korean Central News Agency (KCNA)).
116 en detail: Kim draagt orthopedisch schoeisel;; tevens is weer te zien dat hij zijn rechter hand meer openhoudt dan de
linker (beeldcitaat: vrijgegeven op 4 mei 2007 door het Korean Central News Agency (KCNA)).
Het komt er op neer dat beide mannen orthopedische schoenen dragen die de lichaamslengte in
(ongeveer) dezelfde mate compenseren. Nu we dit weten zijn de schoenen ook als zodanig herkenbaar
op afbeelding 116. Dit gegeven is een klap voor de dubbelgangertheorie van Toshimitsu Shigemura,
want het is niet aannemelijk dat men na 2003 een dubbelganger voor Kim heeft gevonden met hetzelfde
uitzonderlijk kleine po
Een dubbelganger?
We hebben nu een aantal lichaamskenmerken en voorkeursbewegingen verzameld en de vraag is, of
het op grond van deze waarnemingen aannemelijk is dat we met Shigemura kunnen spreken van een
dubbelganger. Uit de steekproef kwam naar voren dat - binnen de onderzochte populatie - iemand de
drie bewegingsvoorkeuren armenkruisen+handenvouwen+applaudisseren uitvoert uitkomend in
dezelfde eindstand: linkerarm voor+linkerduim achter+linkerhand onder geschat moet worden op 1:4.
Van de vier geselecteerde dubbels zou er dus gemiddeld maar één de gevraagde voorkeur hebben!
Dat dat niet per se noodzakelijk is wordt in Hoofdstuk 4 Statistiek en kansrekening duidelijk gemaakt. Er
beter gezien kan worden als de zeldzaamheidswaarde van het kenmerkcomplex.
160

Verwerken we deze zeldzaamheidswaarde in de regel van Bayes net zoals we deden met de
zeldzaamheidswaarden van Hess dan ziet dit er als volgt uit:
A-priori schatte ik de kans op een dubbelganger in op 15%;; de kans op géén dubbel dus op 85%. De
waarde van de a-priorikansverhouding is net als in het geval-Hess gebaseerd op een schatting;; het is
de neerslag van een subjectieve gevoelsbeleving die tot stand kwam door de berichtgeving in de media,
het oriënterend plaatjes kijken van Kim met het internet en de kritische kanttekeningen ten aanzien van
sprekerverificatie door professor A.P.A. Broeders. Een lage a-prioriinschatting heeft hier duidelijk
invloed op de uiteindelijke kans op een dubbelganger omdat de bewijskracht van de
zeldzaamheidswaarde niet erg hoog is.Echter: de dubbel moet, niet te vergeten, ook nog intelligent zijn,
hebben én uitzonderlijk klein zijn van stuk (155 centimeter). Deze gegevens
werden in de statistische berekeningen niet meegenomen, maar gemakkelijk valt in te zien dat de
zeldzaamheidswaarde (en daarmee de a-posteriorikansverhouding) na verwerking van deze extra drie
parameters aanzienlijk toeneemt, zelfs als men de a-priorikans op een dubbel hoger wenst in te
schatten.
Verwerken we de extra parameters om praktische redenen (grote populatie) niet in de formule van
Bayes dan kunnen ze hun bijdrage leveren aan het niet-statistische bewijs. Statistische getallen alléén
mogen immers nooit gelden als doorslaggevend bewijs, daarom blijft ondersteunend bewijsmateriaal
steeds noodzakelijk.
Als men in Noord-Korea op de hoogte was van de resultaten van mijn aselecte steekproef had men
gemakkelijker een dubbelganger kunnen selecteren;; was dat niet het geval dan berustte een juiste
keuze op toeval omdat bewegingsvoorkeuren en uiterlijke kenmerken onafhankelijk van elkaar zijn.
Wel had men in het verre Noord-Korea kennis kunnen nemen van het Nederlandse Systeem Van der
Bijl maar deze vorm van manuele therapie is buiten de Nederlandse landsgrenzen vrijwel onbekend,
daarom moet ik concluderen dat Shigemura een prikkelende theorie poneerde die naar het rijk der
fabelen verwezen moet worden: de Kim Jong-il van vóór 2003 is dezelfde man als de Kim van na 2003!*
*Hier laat ik me verleiden tot een categorische uitspraak die gebaseerd is op mijn subjectieve overtuiging. Beter kan ik me -
volgens Broeders in Op zoek naar de bron (402) -
.
161

Bronnen: Beroemde dubbelgangers
1. Bijl van der, functiemodel, 13.
2. Moorhouse, Hitler.
3. Hansig, Ron T, Escape;; www.BlackRaiser.com,
World.
4. Fest, dagen, 181.
5. Der Untergang (dvd).
6. Junge, Stunde.
7. Clarke, Costelle, D
(documentaire: november 2007, Canvas).
8. Montgomery, Memoires, 7.
9. Idem, 26.
10. Idem, 65.
11. Idem, 67.
12. Idem, 68.
13. Ibidem.
14. James, double, 60.
15. Idem, 104-105.
Bewegende beelden
Der Untergang, Constantin Film Production (dvd)
Film Traders and Setfair Productions Ltd (dvd)
How the war was won, British Movietonews Limited (dvd)
Kim Jong-il on-the-spot guidance (dvd)
Internetbronnen
http://cache.daylife.com/imageserve/08nq9MPea4dxx/610x.jpg
http://www.daylife.com/source/Getty_Images/photos/all/1
16. Breen, Kim Jong-il, 121.
17. Idem, 16.
18. Idem, 26-28.
19. Idem, 84.
20. Idem, 61-62.
21. Idem, 109.
22. Het Parool, Dubbelganders houden Kim in leven.
23. Broeders, bron, 392.
24. Idem, 393.
25. Idem, 403.
26. Breen, Kim Jong-il, 49.
27. Idem, 45.
28. De Cock, 131.
29. De Cock.
30. Bijl, van der, functiemodel, 494.
31. Breen, Kim Jong-il, fotobijlage.
32. Ibidem.
33. Daily NK, The truth about Kim Jong-
162

Terugblik
In dit e-book werd onderzoek gedaan naar Rudolf Hess, Adolf Hitler, Bernard Montgomery en Kim Jongil
in relatie met de identiteit van hun - vermeende - dubbelgangers. Als er geen DNA-onderzoek
uitgevoerd kan worden en er zijn geen gebitsgegevens en vingerafdrukken, dan hebben we niet de
beschikking over de gebruikelijke middelen en methoden om de identiteit van personen te bepalen en/of
die te verifiëren. Er rest niets anders dan de officiële standpunten van overheden voor zoete koek aan
te nemen. Op grond van berichtgevingen in de media, mogelijk gebaseerd op roddels en geruchten,
kunnen we natuurlijk ook het complotdenken een kans geven en daarmee onze fantasie de vrije loop
laten. Dit boek is bedoeld als eye-opener voor samenzweringsdenkers en voor een ieder die zelf
onderzoek wil doen, want na het lezen van Dubbelgangers ontmaskerd kan iedereen met behulp van
an de waarheid achter de mythe.
Als alternatief voor de biometrie - met gebruik van technische hulpmiddelen die slechts de forensische
onderzoeker ten dienste staan - is het verzamelen en vergelijken van lichaamskenmerken een serieuze
optie gebleken. In het begin van de vorige eeuw werd op dit gebied door Alphonse Bertillon
baanbrekend werk uitgevoerd;; hij baseerde zich op de uniciteitassumptie die toegeschreven wordt aan
a toepaste bij de
ontwikkeling van een bruikbaar maar omslachtig systeem om recidivisten van criminele activiteiten op te
sporen. Dat de Bertillonage, die gezien kan worden als de voorloper van de moderne biometrie,
tenslotte in onbruik raakte door de invoering van de vingerafdruk als identificatiemiddel, doet aan die
verdienste niets af.
Bertillon gebruikte kwantitatieve metingen;; hij legde - heel precies - diverse lichaamsmaten van
verdachten vast in de overtuiging dat de combinatie van meerdere exact dezelfde maten slechts
sporadisch voorkomt. Daarnaast zag Bertillon al de waarde in van het vastleggen van
persoonlijkheidskenmerken en de positie op het menselijk lichaam van tatoeages, littekens en
pigmentvlekken.
Van der Bijl ontwikkelde met zijn manuele therapie in de jaren 60 van de vorige eeuw, een systeem dat
het mogelijk maakt een objectieve en specifieke diagnose te stellen bij klachten van het
bewegingsapparaat. Hij kwam daarbij tot 2 26 diagnostische mogelijkheden, een aantal dat hijzelf
bescheiden vond.
In tegenstelling tot Bertillon maakte Van der Bijl gebruik van kwalitatieve metingen. Het registreren van
bewegingsvoorkeuren speelt in zijn systeem een belangrijke rol. Het waren die metingen die me op het
idee brachten de bewegingsvoorkeuren van Rudolf Hess te vergelijken met die van de man die met een
parachute boven Groot-Brittannië uit zijn vliegtuig sprong. Dat bleek aantoonbaar dezelfde persoon als
die later in Neurenberg werd berecht en tenslotte levenslang zijn straf uitzat in Spandau.
Bertillon en Van der Bijl maakten - misschien wel onbewust - gebruik van het axioma van Quételet maar
gaven daar in de ontwikkeling van hun systeem een andere invulling aan. Bertillon stortte zich op de
kwantitatieve metingen terwijl Van der Bijl zich toelegde op de kwalitatieve registratie van houdings- en
bewegingsvoorkeuren.
De uniciteitassumptie herbergt wel een paradox, want hoe is het mogelijk dat - bijvoorbeeld - twee
(numeriek verschillende) handtekeningen toegeschreven kunnen worden aan één persoon als iedere
handtekening op zich als uniek kan worden beschouwd? Elke handtekening, ook die is gezet door
dezelfde persoon, moet dus per definitie verschillend zijn! Toch kan men uitspraken doen over
authenticiteit als er voldoende (overeenkomende) kenmerken van die handtekeningen aanwezig zijn.
Deze paradox geldt voor biometrie in zijn algemeenheid: al wat gemeten wordt is uniek, er bestaan
geen twee dezelfde metingen. Voor DNA-profielen geldt hetzelfde: geen profiel is identiek maar kan wel
kenmerkend zijn voor één en dezelfde persoon.
De stelling dat de natuur zich nooit herhaalt, wordt weliswaar algemeen aanvaard maar kan niet
bewezen worden omdat niet alle DNA-profielen, vingerafdrukken, lichaamskenmerken - en combinaties
163

daarvan - onderzocht kunnen worden, dat is in praktische zin onmogelijk. Daarom spreekt men steeds
van een axioma en niet van een wetmatigheid. Sceptici hebben daarom een punt wanneer ze stellen
dat het hier niet gaat om pure wetenschap. Maar dat betekent vervolgens niet dat een rechter bewijs,
verkregen middels forensische identificatiemethoden, om redenen van gebrek aan validiteit en
betrouwbaarheid in principe verwerpt;; acceptatie is voor de rechtbank vaak toelaatbaar als technisch
bewijs, indien dat gebaseerd is op voldoende praktische kennis en ervaring. 1
De objectiviteit van het meten en vastleggen van lichaamskenmerken vergt alertheid want het herbergt
subjectieve aspecten. Van objectiviteit kan in absolute zin nooit sprake zijn, maar een maat voor de
betrouwbaarheid van het gemetene kan wel gevonden worden in de scores van de intra-reabiliteit en de
interreabiliteit. De eerste acht metingen uit het Systeem Van der Bijl scoren daarbij zeer hoog, ze
hebben ee
Bij de beoordeling van foto- en filmmateriaal kunnen gemakkelijke ongewenste waarnemereffecten
sluipen. We zien immers graag wat in overeenstemming is met wat we willen vinden (motivational bias),
negeren zaken die niet van pas komen (confirmation bias) en we hebben ook de neiging om waar te
nemen wat we graag willen aantreffen (expectation bias). 2 Door relevant beeldmateriaal in dit boek op te
nemen heb ik geprobeerd dit probleem het hoofd te bieden. Daarnaast vroeg ik natuurlijk familieleden
en kennissen om advies bij het beoordelen van beeldmateriaal, daarbij hanteerde ik open vragen om
sociaal wenselijke antwoorden te voorkomen.
niet onderzocht werd. Wat Rudolf
Hess betreft gaf ik daarvan een overzicht in Op dood spoor. Bij Kim Jong-il nam ik een onderzoek naar
niet scherp genoeg waren voor betrouwbare conclusies.
en - combinaties van - typerende
lichaamskenmerken aanliep, en ook dat onverwachte succesjes een stimulans waren in tijden dat het
manier van observeren worden bijzonderheden als vanzelf gevonden, en wordt de geluksfactor
marginaal. Het enige dat daarvoor nodig is, is de uniciteitsassumptie te accepteren, niet als theoretisch
gegeven maar als praktische leidraad bij het onderzoek. We gaan er meestal vanuit dat de mens in
meer of mindere mate symmetrisch is, maar als we meer en meer inzoomen op details, openbaren de
Jong-il.
Hoe meer verschillende lichaamskenmerken hoe groter de kans op een dubbelganger (in theorie is één
verschillend kenmerk voldoende). Het omgekeerde is ook waar: in het geval van Rudolf Hess en Kim
Jong-il werden geen verschillende lichaamskenmerken gevonden en daarom werd de kans op een
dubbelganger heel erg klein maar nooit nul. Absolute zekerheid kan niet verkregen worden omdat
daarvoor theoretisch de vergelijking van een oneindig aantal lichaamskenmerken nodig is. Dat laatste is
niet nodig als we de beschikking hebben over DNA-materiaal of vingerafdrukken omdat die biometrie
hoger op de hiërarchische ladder staat wat betreft het onderscheidend vermogen dan bijvoorbeeld een
flapoor in combinatie met linkshandigheid.
Opvallend was het gemak waarmee op grond van lichaamskenmerken duidelijk werd dat de acteurs
Bruno Ganz en Clifton James niet dezelfde persoon konden zijn als respectievelijk Adolf Hitler en
Bernard Montgomery. De veronderstelde dubbels van Rudolf Hess en Kim Jong-il waren veel moeilijker
was. Eindeloos
afbeeldingen bestuderen en de literatuur erop naslaan was daarom noodzakelijk. Wat betreft Hess was
de opbrengst van de literatuurstudie hoog. Naast historisch bewijs dat tegen de dubbelgangertheorie
pleitte vond ik in de literatuur diverse aanwijzingen voor bruikbare kwalitatieve biometrie, zoals dat het
geval was in de gedetailleerde beschrijving van de gevangene lopend in de gevangenistuin met zijn
n
164

detentie in Engeland.
- op
hoge leeftijd aangekomen - onmiddellijk zag dat de afgedrukte foto, waarop hij en zijn zus stonden
afgebeeld, op een vergissing moest berusten. Ik was op zoek naar lichaamskenmerken maar vond iets
goed op
de hoogte van de gezinsomstandigheden van de familie! Frappant was hoe dit gegeven door Hugh
Thomas werd genegeerd.
Uitgebreid werd ingegaan op de rekenkundige statistiek en de voordelen die de Bayesiaanse statistiek
bieden om inzichtelijk te maken wat de toevoeging van bewijsmateriaal doet met de a-posteriori
kansverhouding. Uit een grote aselecte steekproef onder 4782 personen van Van der Bijl junior kwam
naar voren dat een drietal gezamenlijke bewegingsvoorkeuren van Rudolf Hess en zijn dubbelganger
(armenkruisen+handenvouwen+rechtshandigheid) slechts bleken voor te komen bij 1:16 personen
terwijl dat rekenkundig gezien bij 1:8 personen het geval moest zijn als elke van de afzonderlijke
voorkeuren even vaak voorkomt. Voor de drie metingen gedaan bij Kim Jong-il
(armenkruisen+handenvouwen+applaudisseren) en zijn dubbelganger kon ik geen gebruik maken van
de steekproef van Van der Bijl, omdat ik daaruit geen gegevens kon afleiden over het applaudisseren.
Daarom zette ik zelf een aselecte steekproef op. De drie bewegingsvoorkeuren samen, bleken in een
populatie van 299 personen voor te komen bij 1:4 personen.
niet representatief onder andere omdat een toevalstreffer op een
- vroege - match steeds tot de mogelijkheden blijft behoren. De verhoudingen moeten gezien worden
als de zeldzaamheidswaarde van het kenmerkcomplex in kwestie. De zeldzaamheidswaarden van Hess
en Kim werden verwerkt in de regel van Bayes, waarmee dit onderzoek kwantificeerbaar werd. Het is
fraai om te zien, dat naarmate het bewijs tegen de dubbelgangertheorie toeneemt, de a-priori
inschatting voor het eindresultaat steeds van minder belang wordt.
Nogmaals wordt vermeld dat resultaten van de steekproeven indicatief zijn. Naar het totale
lichaamskenmerkcomplex, van Rudolf Hess en Kim Jong-il, waarbij alle gevonden parameters worden
betrokken, is (nog) geen onderzoek gedaan en dat lijkt ook onbegonnen werk vanwege de omvang van
de steekproeven die daarvoor vereist zijn. Toch is het niet al te gewaagd de getrokken conclusies over
de identiteit van de dubbels te trekken, zeker ook omdat andere bewijzen - uit de literatuur afkomstig -
die ondersteune
regel van Bayes krijgt
zijn volle gewicht immers in combinatie met ander bewijs!
Quételet, Bertillon en Van der Bijl;; ze brachten alle drie iets nieuws. In dit e-book werden die ideeën
gebruikt waarvan ik verwachtte dat ze behulpzaam konden zijn bij de oplossing van de
dubbelgangerproblematiek.
Een punt dat ik tot nu toe niet verklaarde is waarom ik, en op welk moment, meende te moeten stoppen
met het - verder - zoeken naar lichaamskenmerken. Zijn elf overeenkomende lichaamskenmerken
voldoende om de dubbelgangertheorie van Rudolf Hess af te serveren en vijf voor die van Kim Jong-il
als respectievelijk vrijwel zeker Hess en zeer waarschijnlijk Kim? Meer kenmerken leiden volgens de
Bayesiaanse statistiek immers tot accumulatie van bewijs en kunnen bij benadering zelfs voeren tot
100% zekerheid;; waarom dan niet doorgaan met zoeken naar nog meer kenmerken?
Hier moet gezegd dat niemand eindeloos door kan gaan met informatie verzamelen, een kéér stoppen
is dan ook de dagelijkse praktijk. Stoppen is deel van een geleidelijk proces, dat wordt fraai verwoord in
Het onzekere bewijs van Sjerps;; daarin schrijft W.A. Wagenaar:
165

een stopregel zijn die zegt dat de rechter over voldoende informatie beschikt. Die
stopregel bestaat ook wel maar is niet erg expliciet gedefinieerd, omdat het
criterium daarin noodzakelijkerwijs subjectief is. In verschillende rechtssystemen
wordt dat criterium aangeduid met overtuiging, conviction intime, beyond
reasonable doubt. De zekerheid die aan het einde van een proces ontstaat, is
eigenlijk de overschrijding van een dergelijk criterium in het subjectieve gevoel
van de rechter. Overtuiging van de rechter is niets anders dan een zeer hoge
mate van subjectieve waarschijnlijkheid;; zo hoog dat in de beleving het verschil
3
Bronnen: Terugblik
1. Broeders, bron, 62.
2. Idem, 422.
3. Sjerps, bewijs, 4.
166

Appendix
167

Historisch perspectief van de manuele therapie
n genees ik aan de lopende band.
Mayta Sickesz
Er bestaan diverse stromingen die klachten van de wervelkolom elk op een andere
manier behandelen. De osteopathie wordt daarvan gezien als de meest oorspronkelijke richting. Osteon
betekent bot, en pathos staat voor lijden. De osteopathie diagnosticeert mechanische ontsporingen van
de wervelkolom en behandelt deze indien nodig, samen met de gewrichten van armen en benen.
De chiropraxie doet hetzelfde: middels palpatie diagnosticeren aan de wervelkolom en die vervolgens
behandelen. Cheir betekent hand, en prattein betekent handelen. De nadruk wordt bij de chiropractoren
gelegd op de subluxatie van gewrichten in de wervelkolom. Hiermee wordt bedoeld dat een
wervelkolomsegment in een uiterste stand zou staan, nog ietsje verder en er ontstaat een luxatie met
dramatische gevolgen. Geen wonder dus dat men trachtte de betrokken botten weer terug te duwen in
de juiste stand. Luxaties van de wervelkolom komen in de praktijk niet voor weet men tegenwoordig. Uit
onderzoek van kadavermateriaal blijkt dat ondeskundig uitgevoerde manipulaties eerder fracturen in de
desbetreffende segmenten tot gevolg hebben dan luxaties. Beschadiging van bloedvaten en
zenuwbanen kwam door de behandeling echter wél veelvuldig voor;; daarom hebben vooral de
chiropractoren - beducht voor rechtzaken - hun behandeltechniek aangepast. Zowel osteopaten als
chiropractoren zijn van mening dat afwijkingen in de stand van de wervelkolom verantwoordelijk kunnen
zijn voor allerlei ziekten van inwendige organen. Ingrijpen in de stand van de wervelkolom heeft een
positieve prikkel tot gevolg in of rondom een ziek orgaan, zo is de theorie.
In Nederland kennen we de manueel therapeuten die tegenwoordig zijn verenigd in de Nederlandse
Vereniging voor Manuele Therapie (N.V.M.T.) onder de koepel van het Koninklijk Nederlands
Genootschap Fysiotherapie. De N.V.M.T. is een overkoepelend orgaan voor twee opleidingsinstituten,
het ene van oudsher gevestigd in Eindhoven, het andere tot voor kort in Utrecht. Sinds de tijd dat beide
opleidingen hun vetes hebben bijgelegd en opgegaan zijn in één vereniging worden zij door de overheid
erkend en wordt het handelen van de therapeuten niet langer gezien als alternatieve bezigheid.
Uit Utrecht kennen we de manueel therapeuten die zijn opgeleid volgens de ideeën van de heer G. van
der Bijl senior. Hij was osteopaat maar had toch ook veel kritiek op die methode. Daarom ontwikkelde
hij een nieuw en revolutionair denkmodel waarbij het mogelijk was een individueel specifieke diagnose
te stellen. Ook de behandeling van de patiënt was anders dan tot dan toe gebruikelijk, wat hem als
vanzelf in conflict bracht met critici die het denkmodel probeerden onderuit te halen. De manuele
therapie heeft tegenwoordig een vaste en gerespecteerde plaats in het Nederlandse Zorgstelsel.
Verder kennen we nog de orthomanuele geneeskunde, Systeem Sickesz, genoemd naar een
Nederlandse arts die ook een eigen manier van diagnostiek bedrijven en behandelen ontwikkelde.
Alleen artsen en medisch specialisten komen in aanmerking voor de opleiding tot orthomanueel
geneeskundige. Het systeem staat ter discussie vooral omdat de beoefenaren menen behalve de
wervelkolom ook tal van inwendige aandoeningen met succes te kunnen behandelen. De critici
gaat er van uit
dat het bewegingsapparaat in aanleg absoluut symmetrisch is van bouw, en dat scheefstand dus per
definitie aangemerkt dient te worden als afwijking. Een ieder die wel eens skeletmateriaal aandachtig
heeft bekeken moet beamen dat het hier om een achterhaalde stellingname gaat omdat alle wervels
asymmetrisch zijn vormgegeven. Geen gewrichtsvlak is even groot of staat exact in hetzelfde vlak.
168

In de tijd van Hippocrates (vijfde eeuw voor Christus) werd er al veelvuldig gemanipuleerd aan de
wervelkolom. In zijn boek daarover beschrijft Hippocrates de verschillende manipulatiemethoden van
die tijd. Grondige kennis van de wervelkolom is vereist, zo werd toen al gesteld. Een voorwaarde die
men ook tegenwoordig niet nalaat te benadrukken, en die zonder meer redelijk genoemd mag worden.
Hoe een zorgvuldig uitgevoerde manipulatie er uitziet, is een heel andere kwestie gezien de diverse
behandelmethoden en de uiteenlopende theoretische verhandelingen. Zo kon het gebeuren dat de
r menig patiënt werd beschouwd als een soort van mystieke wonderdokter
aan wie men niet al te veel vragen stelt.
Het heeft heel lang geduurd voordat er een redelijke verklaring was opgesteld over de aard van het
krakende geluid. Dat de botten zelf niet kraakten was al snel duidelijk omdat dan elke patiënt
opgezadeld zou worden met een of meerdere fracturen. Tegenwoordig wordt aangenomen dat door
manipulaties, en vooral die, waarbij de normale bewegingsuitslag in een gewricht wordt overschreden,
een onderdruk in het gewricht ontstaat waardoor gassen die aanvankelijk in vloeibare toestand
verkeerden tijdelijk gasvormig worden, wat met het overbekende krakende geluid gepaard zou gaan.
De chiropraxie
Chiropractors correct abnormality of the intellect as well as those of the body.
David Palmer
De chiropraxie ontstond in de Verenigde Staten, toen Daniel David Palmer (1845/1914) in 1895 begon
de plaatselijke kerk. De man was hardhorend geworden na een ongeluk met zijn nek. Palmer zag een
relatie tussen beide en meende door correctie van de nekwervels de zenuwbeklemming te kunnen
et langer als
verbazingwekkend hoe goed patiënten reageerden op de behandelingen die werden losgelaten op een
keur van aandoeningen waaronder griep, ischias, hoofdpijn, maagklachten, hartaandoeningen en zelfs
epilepsie.
In 1897 stichtte Palmer in Davenport (Iowa) zijn
waaraan ook zijn zoon
B.J. Palmer in 1904 afstudeerde.
In 1906 zagen de critici van de chiropractie tot hun grote genoegen dat Palmer aangeklaagd werd en
schuldig werd bevonden aan het uitoefenen van de geneeskunst zonder diploma. In plaats van de boete
te betalen verkoos hij gevangenisstraf, maar na 17 dagen opsluiting kocht hij zich alsnog vrij. Niet lang
daarna besloot Palmer de school over te doen aan zijn zoon, zodat hij naar de westkust kon trekken om
daar instituten op te zetten. De verkoop van de school was niet zomaar tussen de bedrijven door te
regelen;; er moest een arbitragecommissie aan te pas komen om de prijs te bepalen. Dat had alles te
maken met de moeizame relatie tussen vader en zoon, die onder meer terug te voeren was op
diepgaande meningsverschillen over de toekomst van de chiropraxie. Hun eerste strijdpunt was dit niet.
Voorheen hadden vader en zoon getwist over het al of niet openbaar maken van de kennis van de
chiropraxie. Zoon B.J. Palmer verweet zijn vader dat hij die kennis binnen de familie wilde bewaren en
slechts door wilde geven van vader op zoon.
De verhouding tussen vader en zoon bereikte in 1913 een triest en absoluut dieptepunt tijdens een
feestelijke jaarlijkse parade door de straten van Davenport, ter ere van de school. Vader Palmer was
uitgenodigd om een lezing te komen geven, maar dook plotseling voorin de parade op, druk zwaaiend
met een vlaggetje. Na verschillende verzoeken van zijn zoon die voorin de optocht een auto bestuurde,
om in een volgwagen plaats te nemen op deze extreem warme dag in augustus, vond een bijna
noodlottige aanrijding plaats waarbij Palmer bijna door zijn zoon werd overreden. Enkele maanden later
169

ong
met de automobiel van zijn
verhinderen dat de dood van Palmer senior omgeven bleef met een waas van mystiek.
Palmer zag de subluxatie als belangrijkste oorzaak van klachten, waardoor er beklemming van de
zenuwen en bloedvaten in het ruggenmergkanaal zou ontstaan. Het autonome of zelfstandige
zenuwstelsel kon ook betrokken zijn bij pathologische veranderingen van organen of van de
wervelkolom via de zenuwbundels die vlak langs de borstwervels lopen. Door de aangedane wervel
weer in de rij te drukken, werd de wervelkolom weer recht gemaakt. Deze repositie, ook wel
toverslag van hun klachten werden verlost. Was dat niet het geval dan deed het psychologische effect
De stand van het bekken wordt bij aanvang van de therapie als uitgangspunt genomen. Is hier sprake
van scheefstand doordat bijvoorbeeld het voetgewelf is ingezakt, of omdat de patiënt te zwaar is, dan
heeft dat gevolgen voor de wervelkolom die op het bekken balanceert. Het bekken dringt de
wervelkolom dus verkrommingen op, die aldus op verschillende niveaus aanleiding kunnen geven tot
bewegingsbeperkingen en klachten.
Palpatie is een belangrijk hulpmiddel voor het stellen van de juiste diagnose. Door zorgvuldig de
wervelkolom af te tasten, wordt gezocht naar wervels die uit de rij staan. Daarbij wordt ook veel waarde
toegekend aan het röntgenonderzoek. Om de diagnostiek verder te verfijnen wordt tegenwoordig
gebruik gemaakt van de neuroscoop, een apparaatje dat in staat is temperatuurverschillen te meten van
de huid en de spieren die vlak langs de wervelkolom lopen. Temperatuurverschil duidt dan op het
bestaan van een mogelijke subluxatie.
Om een wervelsegment weer in de juiste stand te brengen zet men de wervelkolom in een bepaalde
positie waarna er een snelle manipulatieve beweging volgt om het gewricht te overrekken en vervolgens
te laten terugschieten in de juiste stand.
De osteopathie
and leave it alone.
Andrew Still
Andrew Taylor Still (1828/1917) moet als grondlegger van de osteopathie gezien worden.
Geboren in Lee County (Virginia) bracht hij als jongen veel tijd door in de natuur. Later woonde hij met
zijn eigen gezin in de staat Missouri die in 1874 getroffen werd door een epidemie. Still verloor drie
kinderen aan een ziekte waarvan we nu weten dat het om hersenvliesontsteking ging. Zijn eerste vrouw
had hij al verloren aan zwangerschapscomplicaties. Zijn dochtertje - gebaard door zijn tweede
echtgenote Mary Elvira Turner - overleed aan longontsteking. Deze gebeurtenissen stortten hem in een
diepe crisis. De medische kennis, die hij opgedaan had in de artsenpraktijk van zijn vader, was
tekortgeschoten en onvoldoende om zijn gezin tegen de noodlottige ziekten van die tijd te beschermen.
Vastbesloten om hier verandering in aan te brengen, ging hij op zoek naar andere behandelmethodes.
Hij rangschikte de oude handgrepen van Hippocrates en vond de sleutel tot vernieuwing tenslotte in de
correctie van anatomische afwijkingen die de bloedstroom in het lichaam blokkeerden.
Hij zag het lichaam als een eenheid waarin de verschillende systemen niet los van elkaar konden
functioneren. Een andere vernieuwende gedachte was zijn vraagstelling waarom sommige mensen ziek
worden en andere niet terwijl de omgevingsfactoren toch dezelfde zijn.
Evenals Palmer was Still buitengewoon voorzichtig met het voorschrijven van toxische medicatie omdat
hij vertrouwde op het zelfregulerende vermogen van het lichaam. Het doel van de osteopathie moet zijn
dat de evenwichtssituatie tussen vorm en functie, die kenmerkend is voor gezondheid, wordt hersteld,
170

zo was de gedachte. Deze doelstelling uit de osteopathie was voor G. van der Bijl senior bijzonder
inspirerend;; de wederkerige relatie tussen vorm en functie is bij de manuele therapie dan ook een
steeds terugkomend thema.
De benadering van de patiënt had bij Still iets spiritueels, waarbij hij graag vertrouwde op zijn intuïtie.
voor wat dat tegenhoudt, de vastberadenheid om hindernissen uit de weg te ruimen, en tenslotte om het
terugtred
Still ondervond veel weerstand tegen zijn ideeën die door de plaatselijke kerk werden gezien als
-
. Zijn familie gaf hem geen steun,
maar wel aanhoudende kritiek wegens het najagen van idiote gedachtenspinsels. Rond 1850 werd het
hem op de Baker University (mede gesticht door de inzet van de familie Still) niet toegestaan de ideeën
over de osteopathie uiteen te zetten. Op zoek naar een meer ontvankelijke omgeving kwam hij
uiteindelijk in 1875 terecht in het plaatsje Kirksville waar hij met zijn osteopathie, een systeem van
manipulatieve geneeskunde zonder het gebruik van vaak giftige medicatie, een reputatie opbouwde.
Still begon met onderwijzen, eerst aan zijn kinderen en enkele andere geïnteresseerden, maar al snel
was de belangstelling zo groot dat in 1892 de American School of Osteopathy (ASO) werd opgericht. Er
werd toen lesgegeven aan ongeveer vijf
kinderen en een van zijn broers.
Als docent was Still niet de allergemakkelijkste, hij was gedreven, humoristisch en soms onberekenbaar
in zijn gedrag en uitingen, waarbij hij de vijanden van zijn therapie graag op de korrel nam om verbaal
met hen af te rekenen. De school werd niettemin een groot succes, zo groot dat de spoorwegen vier
keer zoveel personentreinen dan voorheen richting Kirksville stuurden. In 1895 werden er 30.000
osteopatische behandelingen gegeven, een enorm aantal. Still bleef ook met het klimmen der jaren
De manuele geneeskunde
neeskunde. Het
instituut werd opgericht met de steun van de zakenman Fred Philips. Men behandelt functiestoornissen
van het bewegingsapparaat waarmee meestal blokkeringen bedoeld worden. Deze leiden tot
bewegingsbeperkingen en mogelijke reacties in de huid en spiergebieden rondom de aangedane
gewrichten (segmenten). Het is een eclectisch systeem van verschillende manuele technieken, maar er
worden ook technieken toegepast om weke delen en spierspanningen, te behandelen. Tegenwoordig
heet deze opleiding SOMT en is gevestigd in Amersfoort.
De orthomanuele geneeskunde
Mayta Sickesz
De orthomanipulatie is ook een methode die gebruik maakt van subtiele technieken om de wervelkolom
te rechten. Door een scheve houding komen de zenuwen tussen de wervels in de knel wat aanleiding
kan geven tot klachten in de wervelkolom zelf, maar ook in diverse organen. De pleitbezorgster van
deze methode, mevrouw Mayta Sickesz (1923), hecht zeer aan de symmetrie van de wervelkolom en
daarom wordt bij elke patiënt éérst het bekken, als initiator van de wervelbewegingen, recht gezet.
le behandeling alléén
wordt gezien als kunstfout omdat de klachten dan terug zouden keren. Het indicatiegebied voor de
orthomanipulatie werd volgens Cees Renckens (voorzitter van de Vereniging tegen de Kwakzalverij) zo
171

uim gesteld dat daarmee de geloofwaardigheid van de methode ter discussie kwam te staan. Dat
leverde mevrouw Sickesz in Nederland een zevende plek op in een top-twintig-lijst van grootste
kwakzalvers van de 20ste eeuw. Na de uitspraak van het Hof in 2007 mocht mevrouw Sickesz geen
kwakzalver meer genoemd worden, maar de Hoge Raad heeft dat vonnis uiteindelijk in 2009 vernietigd.
Haar attitude en onbuigzame gedrag heeft het Systeem Sickesz in de loop van de jaren veel
bekendheid gegeven maar roept in brede kring ook veel weerstand op.
Samengevat
We kunnen stellen dat de hiervoor besproken therapieën erg hechten aan een rechte stand van de
wervelkolom. Diagnostisch is men vooral afhankelijk van de palpatie. Hoe de wervelmanipulaties
technisch correct uitgevoerd moesten worden, daarover verschilde men van mening. Kraken, duwen en
trekken;; in feite was alles mogelijk en geoorloofd indien men aan één belangrijke voorwaarde voldeed:
een gedegen kennis van het bewegingsapparaat. Van enige reserve ten aanzien van het
indicatiegebied was veelal geen sprake omdat er vanuit gegaan wordt dat er een omkeerbare en
wederkerige relatie bestaat tussen de wevelkolom en de inwendige organen.
Bronnen: Historisch perspectief van de manuele therapie
Dijk, Paul van, Geneeswijzen in Nederland (4 e herziene druk;; Deventer: Ankh-Hermus 1977).
Dolgin, Eric J., (2007), A.T. Still: A Profile Of The Founder Of Osteopathy
(http://www.osteohome.com/SubPages/Still.html ) geraadpleegd 14 oktober 2008.
Hof Amsterdam, (2007), Kwakzalverij
(http://www.iept.nl/files/2007/IEPT20070531_Hof_Amsterdam_Kwakzalverij.pdf ) geraadpleegd 14 oktober 2008.
Renckens, C.N.M., Genezen is het woord niet Biografische schetsen van de twintig meest notoire genezers van de
twintigste eeuw (Utrecht: Stichting Skepsis 2001).
Sickesz, M, Mijn rug goed reiken, bukken, tillen (6 e druk;; Deventer: Ankh-Hermes 1981).
Still & Osteopathie vóór 1900
(http://www.osteopathie.nl/geschiedenis.htm ) geraadpleegd 14 oktober 2008.
Visser de, Ellen,
, de Volkskrant, 16 mei 2009, pag. 3.
Winkel, Arnold van (2007), De geschiedenis van de manuele therapie in Nederland
(http://64.233.183.104/search?q=cache:wt_6V8e_7wIJ:www.manipulatie.nl/geschieden ) geraadpleegd 14 oktober 2008.
z.n., (2008), College Sutherland Andrew Taylor Still (1828-1917)
(http://www.college-sutherland.nl/index.php?section=17&page=64 ) geraadpleegd 14 oktober 2008.
z.n., History and Philosophy of osteopathy: Andrew Tayler Still
(http://www.soc-osteopathes.qc.ca/Anglais/Osteopathie_Racines2.php ) geraadpleegd: 28 augustus 2008.
172

De secties
Eerste sectie
In opdracht van de autoriteiten uitgevoerd op het lichaam van Rudolf Hess - door Professor
Cameron;; het origineel was in het Engels opgesteld, hieronder de Duitse versie.
Universität London Turner Street, Londen E1 2 AD
Telefon 01-377 7000, Nebenstelle 3115
Gerichtsmedizinische Abteilung
Professor J.M. Cameron, M.D (Dr. med.), Ph.D. (Dr. phil.), F.R.C.S. Glasg. (Mitglied des königlichen
chirurgischen College Glasgow), F.R.C. Path. (Mitglied des königlichen pathologischen College), D.M.J.
(Path.) (Titel)
Obduktionsprotokoll an dem alliierten Gefangenen Nr. 7
Am Mittwoch, dem 19. August 1987, um 8.15h, wurden mir in der Leichenhalle des britischen
Militärhospitals Berlin von Oberst J.M. Hamer-Phillip, dem kommandierenden Offizier des britischen
Militärhospitals Berlin, eine, vom 19. August 1987 datierte Vollmacht für die Durchführung einer
Obduktion an einem bestimmten Gefangenen, zusammen mit einem klinischen Bericht über den
Verstorbenen, übergeben.
Oberst J.M. Hamer-Philip identifizierte dann mir gegenüber die Leiche eines älteren Mannes als die des
alliierten Gefangenen Nr.7. bekannt als Rudolph (Walter Richard) Hess geboren am 26. April 1894
dessen Tod am 17. August 1987 um 16.10h festgestellt wurde.
Bei der Identifizierung waren folgende Personen anwesend:
Oberst J.M. Hamer-Philip
Gefängniskommandanten:
M. Planet, Frankreich
Mr. A.H. le Tissier, Vereinigtes Königreich
Mr. D. Keane, USA
Mr. I.V. Kolodnikow,UdSSR
Medizinische Berater:
Oberst Ailland, Frankreich
Oberstleutnant Menzies, Vereinigtes Königreich
Oberstleutnant Wilkerson, USA
Oberstleutnant Koslikow, UdSSR
Folgende Mitglieder der Sonderermittlungsabteilung der königlichen Militärpolizei:
Major J.P. Gallagher
Warrant Officer 1 (Dienstgrad) W.L. Ford
Warrant Officer 2 (Dienstgrad) D. Bancroft
Warrant Officer 2 (Dienstgrad) N. Lurcock - Asservatenoffizier
Oberfeldwebel I. Brewster
Präambel
Die Leiche wurde nach dem Tode, vor meiner Untersuchung, geröngt und mir wurden von Oberst J.M.
173

Hamer-Philip in Gegenwart der o.g. Herren, Röntgenbilder und verschiedene Papiere (Unterlagen des
Krankenhauses), die mit dem Tod zu tun haben, übergeben. Insgesamt waren es elf (11) große und elf
(11) kleine Röntgenaufnahmen ohne Begleitschreiben (siehe unten).
Man war übereingekommen, während der Obduktion eine Kamera für institutinternes Fernsehen zu
benutzen, aber keine Standfotos zu machen. Bei Beginn der Obduktion verließen alle, außer den
medizinischen Beratern und den Offizieren der Sonderermittlungsabteilung der königlichen
Militärpolizei, die Leichenhalle.
Meinungen, die während der Obduktion hinsichtlich der Röntgenaufnahmen geäußert wurden, wurden
später von Dr. Maurice J. Turner, F.R.C.P.(Mitglied des königlichen pathlogischen College), F.R.C.
R.(Mitglied des königlichen radiologischen College), D.M.R.D. (Titel), Facharzt für Radiologie des
London Hospital, London, bestätigt.
Schädel:
Es wurde keine Anomalie festgestellt.
Halswirbelsäule:
Auf einigen Aufnahmen war ein endotrachealer Tubus vorhanden. Brüche waren nicht zu sehen aber
besonders auf der linken Seite wurden osteoarthritische Knorpelwucherungen mit Spondylose des
fünften und sechsten Halswirbels festgestellt.
Brustkorb:
Ein Hochstand der linken Zwerchfellkuppel mit Anwachsungen an die linke Brust wurde festgestellt.
Frische Brüche der 4. bis einschließlich 6. rechten und der 3. bis einschließlich 6. linken Rippe wurden
zusammen mit einem möglicherweise altem Bruch der 7. rechten Rippe entdeckt.
Abdomen:
Gasöse Aufblähung des Magens - wahrscheinlich als Folge von Wiederbelebungsmaßnahmen. An der
unteren Brustwirbelsäule und an der Lendenwirbelsäule wurden große osteoarthritische degenerative
Veränderungen mit Skoliose (Verkrümmung) festgestellt.
Becken:
In den weichen Geweben der unteren Beckengegend und der Oberschenkel wurden
strahlenundurchlässige Fremdkörper wahrscheinlich Rückstände alter Gewehrschüsse - entdeckt.
Beine:
In der linken Trochantergegend (linker Oberschenkel/Hüfte) und des Femurschaftes wurde eine
Deformität auf Grund eines alten Bruches festgestellt. Es wurden weder Brüche des Schienbeins noch
des Wadenbeins festgestellt und abgesehen von arthritischer Veränderung in den
Metatarsophalangealgelenken, wurden keine Anomalien festgestellt.
Arme:
Es wurden weder Brüche des Unterarms, der Hand oder des rechten Humerus (Oberarm) festgestellt,
der linke Humerus (Oberarm) wies jedoch zwei strahlenundurchlässige Fremdkörper in der Nähe der
Mitte des oberen Schaftes auf, die auf einen alten Gewehreinschuß hindeuten. Frische Verletzungen
wurden nicht entdeckt.
ÄUSSERE UNTERSUCHUNG:
174

Der Tote war mit einer grauen Jacke, grauen Flanelhosen mit Hosenträgern, einem weißem Hemd,
weißen langen Unterhosen und weißen Boxershorts bekleidet.
Die Leiche war die eines gut ernährten, älteren Mannes, 5 Fuß 9 Inch (175 cm) groß, mit beidseitigem
Leistenbruch, wobei der linke schlimmer war als der rechte. Es waren Anzeichen da, daß diese Person
kürzlich an der linken Halsseite, der Daumenseite des linken Handgelenks und der Rückseite des
rechten Handgelenks im Krankenhaus behandelt worden war. Auf der Vorderseite des Brustkorbs,
besonders auf der äußeren Seite der linken Brust und auf der Mittellinie der Brust befanden sich
Zeichen die mit Wiederbelebungsmaßnahmen im Einklang stehen. Auf der Spitze des Hinterkopfes
befand sich eine runde, gequetschte Abschürfung und die Fußknöchel waren leicht angeschwollen. Auf
der linken Seite des Halses wurde ein feines linienförmiges Zeichen, ca. 3 Inch (7.5 cm) lang und 0.75
cm breit, entdeckt, das besser sichtbar war, wenn die Leiche bei ultraviolettem Licht betrachtet wurde,
ebenso wurde eine alte Narbe auf der linken Seite der Brust, 126 cm von der Ferse und 7 cm von der
Mittellinie entfernt, entdeckt. Abgesehen von einer leichten Abschürfung an der Oberlippe, l cm von dem
rechten Nasenloch entfernt, gab es an der Leiche keine Anzeichen von einer frischen Verletzung oder
Gewalteinwirkung auf den Körper. Petechien (punktförmige Hautblutungen) wurde in der Bindehaut von
beiden Augen, besonders auf der linke Seite festgestellt.
INNERE UNTERSUCHUNG:
Kopf und Hals:
Es wurde eine Kopfhaarprobe entnommen (Asservat Nr.NL/6).
Das Umschlagen der Kopfhaut machte Petechien (punktförmige Hautblutungen) auf der Unterseite der
Kopfhaut, sowie eine leichte Quetschung des rechten Schläfenmuskels und dunkle Quetschungen an
der Spitze des Hinterkopfes sichtbar, die bereits bei der äußeren Untersuchung festgestellt wurden. Der
Schädel war nicht gebrochen. Die Gehirnhaut und das Gehirn selbst (es wog 1305 Gramm) waren stark
gestaut und bei der Sektion wurden Petechien (punktförmige Hautblutungen) in der weißen
Gehirnsubstanz allgemein und im Gehirnstamm sichtbar. Die Gehirngefäße waren von mäßig starken
Atheromen (degenerative Veränderungen) befallen aber für das bloße Auge gab es kein Anzeichen
einer natürlichen Krankheit, die zu dem Zeitpunkt den Tod hätte verursachen oder zum Tode beitragen
können.
Der Mund war völlig zahnlos, leichte Quetschungen wurden am oberen Zahnfleisch, links der Mittellinie
festgestellt, die mit Wiederbelebungsmaßnahmen in Einklang stehen.
Das Umschlagen der Haut am Hals bestätigte Blutungen in das Gewebe in der Gegend der
Muskelstränge an der linken Halsseite, sowie dunkle Quetschungen auf der linken Seite des
Kieferwinkels und auf der linken Seite der inneren Rückseite der Kehle. Die Quetschungen innerhalb
der Kehle stehen mit Wiederbelebungsmaßnahmen im Einklang. Der Kehlkopf wies im oberen Teil der
rechten Seite des Schildknorpels (Kehlkopf), der auf Grund seiner Beweglichkeit eine spätere
Makroradiographie erforderte (siehe unten), übermäßige Quetschungen auf. Diese Erscheinungen
waren im Einklang mit einer Kompression des Halses. Dunkle Quetschungen wurden ferner hinter dem
Kehlkopf, insbesondere auf der rechten Halsseite festgestellt, ebenso dunkle Quetschungen der
Muskelstränge auf der linken Halsseite.
Makroradiographie wies keinen Bruch des Zungenbeins, aber einen Bruch des rechten oberen Cornu
(Horns) des Schildknorpels auf (zwei (2) Röntgenaufnahmen wurden gemacht).
175

Die Freilegung des Kehlkopfes, die nach dem Fixieren einer Probe in Formalien zur Gewebefixierung
(Asservat No. NL 17) durchgeführt wurde, bestätigte eine deutliche Quetschung der hinteren Partie
beider oberen Cornua (Hörner) der Schildknorpel, besonders rechts, die bei ihrer vorhergehenden
Freilegung einen frischen Bruch mit Blutungen an der Bruchstelle und im Gewebe aufwies. In der Nähe
des Zungenbeins waren keine nennenswerten Quetschungen vorhanden.
Thorax:
Das Umschlagen der Brustkorbhaut bestätigte zwei Stellen mit dunklen Quetschungen auf dem
Zentrum der Vorderseite der Brust mit einem darunterliegenden, querverlaufenden Bruch des
Brustbeins (Sternum) und starke, dunkle Quetschungen auf der linken Seite der Brust mit mehrfachen
Rippenbrüchen auf der Seite, die mit starken Herzwiederbelebungsmaßnahmen im Einklang stehen.
Auf der rechten Seite der Brust befanden sich weitere Quetschungen mit drei gebrochenen Rippen. Die
2. bis einschließlich 7. linke Rippe waren vor der Achselhöhle (vordere Achsellinie) gebrochen. An
gleicher Stelle waren ebenfalls die 4. bis einschließlich 6. rechte Rippe gebrochen. Alle Brüche stehen
im Einklang mit einer Verursachung zum Zeitpunkt der Wiederbelenung und hatten keinen Einfluß auf
die Todesursache.
Die Schleimhäute der unteren Luftwege (Trachea) waren leicht gequetscht, was mit
Wiederbelebungsmaßnahmen in Einklang zu bringen ist.
Der rechte Brustraum war frei, keine Adhäsionen auf der rechten Brustseite, es wurden geringfügige
subpleurale (Lungenschleimhaut) Petechien (punktförmige Hautblutungen) festgestellt. Mit bloßem
Auge konnte, außer Stauungen und geringfügiger Ödeme der rechten Lunge, kein Anzeichen einer
natürlichen Krankheit festgestellt werden. Die linke Lunge jedoch war fest an die Brustwand und das
Zwerchfell angewachsen mit großen alten Adhäsionen und daher resultierendem Hochstand der linken
Zwerchfellkuppel. Die linke Lunge wurde geröngt (es wurden fünf (5) leere Testfilme und eine (1)
Weichteilröntgenplatte verwendet) bevor sie entnommen und in Formalien fixiert wurde. Sie wies eine
leichte alte Narbenbildung, aber keine wirklich strahlenundurchlässige Verschattungen auf. Nach
Fixierung der Lunge (Asservat Nr. NL 16) bestätigte die Untersuchung neben Stauungen nur alte
pleurale und diaphragmale Adhäsionen.
Der Herzbeutel wies nichts Bemerkenswertes auf. Das Herz wog 385 Gramm mit geringfügiger Fibrose
(Narbenbildung) des Myokard (Herzmuskel). Eine alte Verkalkung der Aortaklappe wurde festgestellt,
wohingegen die Trikuspidalklappe etwas schlaff war. Ein Atherom, bemerkenswert wenig für einen
Mann dieses Alters, hatte vor allem die linke Kranzaterie an ihrer Gabelung befallen. Die rechte
Kranzarterie war gekrümmt und wies ein geringfügiges Atherom auf. Der Aortabogen war leicht
ausgeweitet mit starkem Atherom (degenerative Veränderung), das dieses Gefäß besonders an dessen
Gabelung befallen hatte, zusammen mit altem, medialem Gefäßwandschaden, was aber keinen Einfluß
auf die Todesursache hatte. Die untere Hälfte der Speiseröhre war aufgebläht aber sonst normal.
Abdomen:
Der Magen war mit einer teilweise verdauten Mahlzeit, die kurz vorher eingenommen worden war (500
ml), gefüllt. Anzeichen von Tablettenteilchen wurden nicht entdeckt. Es gab keine Anzeichen für alte
oder neue Ulkusbildung des Magens oder Zwölffingerdarms, trotz einer geringfügigen Narbenbildung
mit einer leichten Vergrößerung des Duodenalbulbus. Die Eingeweide waren sonst normal, der
Blinddarm war vorhanden. Die Bauchspeicheldrüse war gestaut aber sonst normal. Die Leber wog 1465
Gramm, erschien klein und die Gallenblase war geschrumpft und fest an das Lebergewebe
angewachsen. Die Milz war extrem weich und abgesehen von geringfügigen Quetschungen um die
rechte Niere herum, die mit Wiederbelebungsmaßnahmen in Einklang stehen, waren die Nieren
bemerkenswert gesund, die Kapseln waren leicht abzulösen. In dem unteren Pol beider Organe befand
176

sich eine kleine kortikale Zyste. Abgesehen von Stauung, schienen beide Nebennieren gesund zu sein.
Die Blase war mäßig voll mit klarem Urin, die Prostata war leicht vergrößert, an der Blasenwand
befanden sich zahlreiche Trabekel. Im Hodensack wurde ein rechtsseitiger Wasserbruch festgestellt,
ungefähr so groß wie eine Manderine (kleine Orange). Der linke Hoden war etwas angewachsen, aber
sonst wurden keine Anomalien der Hoden festgestellt. Abgesehen von der Stauung gab es keine
Anzeichen einer natürlichen Krankheit der Unterleibsorgane, die den Tod hätte verursachen oder zum
Tode beitragen können.
Von mir wurden folgende Proben entnommen und an 24101454 WO 2 (Warrant Officer) N. Lurcock
RMP, SIB (militärische Bezeichnungen) übergeben:
1. Kopfhaarprobe - NL/6
2. Urinprobe - NL/7
3. Rechte Niere - NL/8
4. Linke Niere - NL/9
5. Mageninhalt - NL/10
6. Blutprobe aus dem Herzen (kein Antikoagulans) - NL/11
7. Blutprobe aus dem rechten Bein (kein Antikoagulans) -NL/12
8. Blutprobe aus dem rechten Bein (mit Antikoagulans)-NL/13
9. Leber - NL/14
10. 2 x Behälter mit histologischen Proben in Formalin - NL/15 (siehe Seiten 6 u. 7)
11. Lungengewebe in Formalin -NL /16 (siehe die Seiten 6 u. 7 dieses Protokolls)
12. Rachengewebe in Formalin - NL/17 (siehe Seite 4 dieses Protokolls)
TOXIKOLOGISCHE UNTERSUCHUNG:
Die Asservate NL/6-14 einschließlich wurden mir am 24. August 1987, um 16.30h, unversehrt
zurückgegeben und am 25. August 1987 von mir persönlich an Dr. P.A. Toseland, -BSc (Bakkalaureus
der Naturwissenschafften), PhD (Dr. Phil.), FRCPath (Mitglied des königlichen pathologischen College)
- der Abteilung der klinischen Chemie des Guy's Hospital London, zur toxikologischen Untersuchung,
ausgehändigt.
Die erhaltenen Resultate zeigten folgendes:
Blutalkohol - Keinen
Urinalkohol - Keinen
Blutkohlenoxydhämoglobin - weniger als 2%
Es gab keinen Befund von flüchtigen Substanzen, insbesondere kein Anzeichen für Azeton.
Im gesamten Blut konnten folgende Medikamente gemessen werden:
Verapamil = 78 Mikrogrmm pro Liter
N-desmethyl-Verapamil = 82 Mikrogramm pro Liter
Isososrbidedinitrate = 27 Mikrogramm pro Liter
IsosorbideMononitrate = 112 Mikrogramm pro LiterDigoxin war nicht messbar.
Zur Auffindung von säurehaltigen, neutralen und basischen Verbindungen wurde die Leber voll
durchuntersucht. Abgesehen von 2 Verbindungen, die das Verapamilgefüge besaßen und
wahrscheinlich 0-demethylierte Verbindungen waren, konnte keine Verbindung festgestellt werden, die
nicht bereits im Blut gefunden worden war.
177

Der Urin wies sowohl Verapamil und dessen N-desmethylierte Stoffwechselprodukt auf.
Der Arsengehalt des Haares betrug 0,8 Mikrogramm pro Kilogramm. Der normale Arsengehalt liegt
unter 2 und toxische Werte sind größer als 5.
Alle anderen Arzneimittelwerte entsprachen normalen therapeutischen Werten.
HISTOLOGISCHER BERICHT:
Dreiundzwanzig (23) mikroskopische Proben wurden präpariert, chemisch behandelt und von
entnommenen Gewebeproben (Asservate Nr. NL/15 und 16) gewonnen. Oberstleutnant R.C. Menzies -
MRCPath. (Mitglied des königlichen pathologischen College), DMJ (Path) (Titel), Professor für
Militärpathologie des Medical College der königlichen Armee, London - der der Obduktion beiwohnte
und ich sind der Meinung, daß die mikroskopische Untersuchung dieses Gewebes kein Anzeichen für
eine natürliche Krankheit ergab, die zu dem Zeitpunkt den Tod hätte verursachen oder zum Tode
beitragen können. Die ausgedehnte venöse Stauung, die in allen Organen festgestellt wurde, stand
völlig mit einem Tod durch Ersticken in Einklang.
Diese Erkenntnisse standen im Einklang mit den makroskopischen Erkenntnissen (Erkenntnisse mit
bloßem Auge), die bei der Obduktion gemacht wurden und bestätigten diese wie folgt:
Gehirn
Alle Teile waren im wesentlichen normal abgesehen von deutlicher passiver venöser Stauung,
einschließlich geringer Hirnhautstauung. Außerdem war eine kleine fokale perivaskuläre Blutung
vorhanden.
Herz
Deutliche passive Stauung in beiden Kammern mit schwacher fokaler Fibrose (Narbenbildung) in der
linken Kammer, welche aber ohne funktionale Bedeutung war.
Probeentnahmen der linken Herzkranzaterie zeigten, daß der vordere absteigende Ast durch einen
verkalkten Geschwulst verengt war und nur noch etwa 40% seiner ursprünglichen Größe hatte. Der
gekrümmte Ast wies ebenfalls Verengungen auf und hatte nur noch 60% seiner erwarteten Größe. Die
rechte Herzkranzaterie war frei von Atheromen. Alle drei Gefäße wiesen passive venöse Stauung der
Adventitia (Gefäßwand) auf. Diese Erkenntnisse lassen den Schluß zu, daß bei mikroskopischer
Untersuchung die degenerativen Veränderungen der Herzkranzaterien (Gefäße, die den Herzmuskel
mit Blut versorgen) etwas ausgeprägter waren als sie bei der makroskopischen Untersuchung
(Untersuchung mit bloßem Auge) während der Obduktion, erschienen. Diese Veränderungen
beschleunigten weder den Tod, noch spielten sie dabei in irgendeiner Weise eine Rolle.
Aorta
Proben, die nahe der Läsion entnommen wurden und bereits als alter Gefäßwandschaden beschrieben
worden waren, wiesen deutliche cholesterin Ablagerungen an der Gefäßwand zusammen mit
Verkalkung (starke degenerative Veränderung) und einer geringfügigen frischen Blutung auf. In der
Vasa Vasorum (kleinere Blutgefäße, die die Gefäßwand mit Blut versorgen) und in den Gefäßen
innerhalb der Adventitia (Wand) wurde eine deutliche passive venöse Stauung festgestellt.
178

Luftröhre
Ausgedehnter postmortaler Verlust der Mucosa (Schleimhaut der Luftröhre) wurde festgestellt, die
submukösen (tieferen) Gewebe waren deutlich ödematös (geschwollen). Es entstanden ziemlich
deutliche Quetschungen um die Knorpelringe der Luftröhre herum. Diese Veränderungen sind damit
vereinbar, daß sie bei Wiederbelebungsmaßnahmen entstanden sind. Es gab kein Anzeichen für eine
bereits früher bestandene, natürliche Krankheit.
Lungen
Die rechte Lunge wies sehr starke passive venöse Stauung mit fokaler intraalveolarer und
intrabronchialer Blutung auf. Es wurde eine geringfügige Kohleablagerung (schwarzes Pigment)
festgestellt, aber es gab kein Anzeichen für eine bereits früher bestandene, natürliche Krankheit.
Mikroskopisch gesehen entspricht das Gewebe der linken Lunge (Asservat Nr. NL/16) dem der rechten
Lunge. Darüber hinaus, weist jedoch das Lungengewebe alte Narbenbildungen auf. An manchen
Stellen trifft dies mit Verklumpung von chronisch entzündeten Zellen zusammen, es besteht jedoch kein
Anzeichen eines aktiven Krankheitsprozesses. Ein kleines Stück der Pleura (Lungenschleimhaut)
befindet sich auf jedem Objektträger, die Stücke weisen ebenfalls Narbenbildung und Anheftung an das
Diaphragma auf.
Leber
Der grundlegende hepatische Aufbau war normal, es gab kein Anzeichen für eine Krankheit. Es bestand
jedoch eine sehr starke passive venöse Stauung.
Bauchspeicheldrüse
Das Organ schien vorher normal gewesen zu sein.
Nebennieren
Histologisch gesehen waren beide Organe im wesentlichen normal, aber beide wiesen eine starke,
passive venöse Stauung auf.
Nieren
Beide Nieren wiesen Anzeichen starker, passiver venöser Stauung auf, aber es gab keine Anzeichen
einer bereits vorher bestandenen Nierenkrankheit.
Milz
Dieses Organ wies eine starke Stauung auf, es gab jedoch kein Anzeichen für einen Krankheitsprozess.
Hoden
Beide Hoden wiesen senile atrophische Veränderungen auf, die mit dem Alter des Verstorbenen in
Einklang stehen. Beide Hoden wiesen ebenfalls eine deutliche, passive venöse Stauung auf.
ZUSAMMENFASSUNG:
179

Die Leiche war die eines gut ernährten, älteren Mannes , mit einer Größe von 5 Fuß 9 Inch (175 cm).
Anzeichen für eine natürliche Krankheit, die den Tod zu dem Zeitpunkt hätte verursachen oder zum
Tode beitragen können, wurden weder mit bloßem Auge bei der Obduktion, noch durch mikroskopische
Untersuchung der entnommenen Gewebeproben festgestellt. An der Leiche wurden Zeichen
festgestellt, die mit Wiederbelebhungsmaßnahmen im Einklang stehen. Abgesehen von einer
gequetschten Abschürfung auf der Rückseite der Kopfspitze, standen alle anderen Quetschungen, wie
auch die gebrochenen Rippen und das gebrochene Brustbein in Einklang mit
Wiederbelebungsmaßnahmen.
Der toxikologische Bericht - zusammen mit Dr. P.A. Toseland (siehe die Seiten 5/6 dieses Protokolls) -
ergab keinen Befund, der auf etwas anderes hinwies als das, was man von einer üblichen
therapeutischen Behandlung und Wiederbelebungsmaßnahmen erwartet.
Der histologische Bericht - zusammen mit Oberstleutnant R.C. Menzies (siehe die Seiten 6/7 dieses
Protokolls) - bestätigte die makroskopischen anatomisch patologischen Feststellungen.
Die mikroskopische Untersuchung der entnommenen Gewebe ergaben keinen Befund für eine bereits
vorher bestandene signifikante, natürliche Krankheit, die zu dem Zeitpunkt den Tod hätte verursachen
oder zum Tode beitragen können.
Es wurden äußere und innere Merkmale, die auf ein asphyktisches Element bei der Todesursache
hinweisen, festgestellt und das linienförmige Zeichen auf der linken Halsseite stand im Einklang mit
einer Ligatur. Die Larynxverletzung (Kehlkopfverletzung) - Bruch des rechten oberen Cornu (Horn) des
Schildknorpels - wies auf eine Kompression den Halses hin.
Der Tod hatte keine natürliche Ursache.
Meiner Meinung nach war die Todesursache:
a. Asphyxie
b. Kompression des Halses
c. Suspension
______________________________________
James Malcolm Cameron, MD (Dr. med), PhD. (Dr. phil.), FRCS (Glas.) (Mitglied des königlichen
chirurgischen College, Glasgow), FRCPath (Mitglied des königlichen pathologischen College),
DMJ(Path) (Titel)
Gerichtspathologe
Professor für Gerichtsmedizin (Universität London), Ver Heyden de Lancey Reader (außerordentlicher
Professor) für Gerichtsmedizin (Kommission der Anwaltskammern für juristische Ausbildung)
Tweede sectie
Het Duitse autopsie-rapport van de tweede sectie op het lichaam van Rudolf Hess uitgevoerd
door Professor Spann, in opdracht van de advocaat van de familie Hess.
Dem Auftrag von Herrn Dr. Alfred Seidl entsprechend, haben wir am 21.08.87 um 9.00 Uhr die
gerichtsmedizinische Untersuchung der Leiche durchgeführt.
Obduzenten:
Prof. Dr. Spann I. Obduzent
Prof. Dr. Eisenmenger II. Obduzent
Dr. Tutsch-Bauer III. Obduzent
Dr. Pankratz IV. Obduzent
Herr Lohr als Sektionsgehilfe
180

Aus dem Hause anwesend Herr Priv. Doz. Dr. Kauert aus der medizinisch-toxikologischen Abteilung.
Anwesend ist weiterhin Dr. Alfred Seidl.
Ferner ist anwesend Herr Polizeioberrat Nefzger mit Beamten der Kriminalpolizei München.
Die auf dem Sektionstisch liegende Leiche wurde von Herrn Lohr als die des Obengenannten
ausgewiesen.
Befund und vorläufiges Gutachten:
A. Äußere Besichtigung
Die Leiche befindet sich zunächst in einem Holzsarg, nach Abnahme des Deckels zeigt sich, daß ein
Zinnsarg sich im Holzsarg befindet, dieser Zinnsarg ist geöffnet. Der Deckel des Zinnsarges fehlt. Im
Zinnsarg liegt eine Leiche unter einer weißen Decke. Auf der Leiche findet sich ferner ein sogenanntes
Totenhemd.
Nach Abnahme des Totenhemdes zeigt sich, daß die Leiche männlichen Geschlechts ist. Es zeigt sich
ferner, daß sowohl im Bereich des Kopfes, als auch am Rumpf in typischer Weise ein sogenannter
Sektionsschnitt gelegt wurde. Der Sektionsschnitt verläuft über den Schädel, dort über die Scheitelhöhe,
verlängert beiderseits über den Hals zum Brustbein und wird dort fortgeführt bis zur Schambehaarung.
Die Körperlänge der Leiche beträgt 172,5 cm. Die Totenstarre ist an der Kiefermuskulatur und an den
oberen Gliedmaßen gelöst, an den unteren Gliedmaßen noch wächsern erhalten.
Das Haupthaar ist braungrau, über Stirn und Scheitel schütter, mit deutlicher Glatzenbildung, an
typischer Stelle, etwa handtellergroß. Im Bereich der Kopfschwarte kein auffallender Befund.
Die Augenbrauen sind auffallend buschig, die Augäpfel sind zurückgesunken, das linke Augenlid ist
spaltförmig geöffnet. In der Haut der Augenoberlider finden sich immer wieder punktförmige,
stecknadelsspitz große Blutaustritte. Im Bereich der Haut der Unterlider kein auffallender Befund. In den
Bindehäuten der oberen Unterlider finden sich zahlreiche, punktförmige, stecknadelspitz- bis
kleinstecknadelkopfgroße punktförmige Blutaustritte, regelmäßig angeordnet, in etwa gleichmäßig
zahlenmäßig verteilt auf die vier Augenlider. Die Augäpfel sind erweicht und zurückgesunken. Die
Hornhaut ist getrübt, die Regenbogenhautfarbe ist nicht mehr feststellbar. Am Rand der
Regenbogenhaut findet sich beiderseits ein angedeuteter Greisenbogen.
Die Nasen- und Ohröffnungen sind frei. An der Rückseite beider Ohrmuscheln und in der umgebenden
Haut finden sich immer wieder regelmäßig angeordnet punktförmige, stecknadelkopf- bis
stecknadelspitzgroße Blutaustritte. Das knöcherne Nasenskelett ist fest und unverletzt.
Die Lippen sind geöffnet, blasrot, an der Oberlippe findet sich eine beginnende Vertrocknung. In der
Schleimhaut der Ober- und Unterlippe kein auffallender Befund, keine Blutaustritte. Im Mund findet sich
eine Oberkieferprothese, der Unterkiefer ist zahnlos.
Das Gesicht ist glatt rasiert, am Halsübergang zum Teil stehende Bartstoppeln, bis 1 - 2 mm lang.
Der Hals ist schlank und lang. Über der Kinn spitze findet sich eine zehnpfennigstückgroße, beginnende
Vertrocknung, unter der Kinnspitze eine zehnpfennigstückgroße, bräunliche Verfärbung.
Am Hals deutlich sichtbar, beginnend am hinteren Rand des großen Kopfnickermuskels links und
schräg nach unten zur Mitte verlaufend, bis zur rechten Seite, hier sichtbar bis zum hinteren Rand des
großen Kopfnickermuskels, eine deutlich abgrenzbare Verfärbung, braunrot, unterschiedlich breit, an
der linken Seite bis 6 mm breit, über der Mitte bis 20 mm breit.
Nunmehr wird die Leiche umgedreht und der Nacken besichtigt. Es findet sich nun eine die ganze
Rückseite des Halses einnehmende doppelläufige Zeichnung, die fast horizontal verläuft. Die
Doppelläufigkeit besteht darin, daß zwei rötlich verfärbte Streifen von maximal 1 cm Breite einen
blassen, bis 6 mm breiten Streifen einschließen.
Die Totenflecken finden sich am Rücken, spärlich ausgebildet, von blauvioletter Farbe, sie sind nicht
mehr wegdrückbar.
181

Über der Rückseite des Beckens am oberen Rand des Beckens links findet sich eine markstückgroße,
bläuliche Verfärbung, auf Einschneiden findet sich eine deutliche dunkelrot-schwarze, geronnene
Blutunterlaufung. Von hier ausgehend nach außen verlaufend eine 12 cm lange, unterschiedlich
deutlich ausgeprägte, oberflächliche, kratzerartige Hautdefektstelle.
Der Brustkorb ist seitengleich, an der linken Brustkorbseite, knapp vor der vorderen Achsellinie findet
sich eine handtellergroße 12 : 8 cm messende, blaugrün-gelbverfärbte Stelle.
An der Brustkorbvorderwand links finden sich zwei einzelne, reizlose Narben. Eine dieser Narben liegt
etwa in Höhe des 4. Zwischenrippenraumes, sie mißt 2,5 cm, eine knapp darüber liegende mißt 2 cm. In
der Umgebung dieser Narben fragliche Narben von Nahtstichen. Am Rippenbogen rechts findet sich
eine zweimarkstückgroße, bräunliche Verfärbung. An den Bauchdecken kein auffallender Befund.
Äußeres Genitale männlich, die Hoden sind nicht tastbar. Die Afteröffnung ist frei.
Im Bereich des linken Unterarmes, an der Speichenseite, an der Grenze vom mittleren zum unteren
Drittel finden sich zwei blaurote Verfärbungen, mit punktförmigen Veränderungen, wie nach Einstich zu
ärztlichen Maßnahmen.
An der Beugeseite des linken Handgelenkes finden sich Narben an typischer Stelle. Eine dieser Narben
verläuft quer zur Unterarmachse, sie weist eine Länge von 4 cm auf. In der Umgebung finden sifragliche
Nahtnarben. Eine weitere Narbe findet sich an typischer Stelle über der Pulsschlagader gelegen, eine
strahlenförmige 3: 1,5 cm messende Narbe, in der Umgebung mit fraglichen Stichkanalnarben.
Am Unterarm rechts im unteren Drittel an der Streckerseite eine fünfmarkstückgroße, bläuliche
Verfärbung mit einem zentral gelegen Einstich, wie nach ärztlichen Maßnahmen.
[Numerierungsfehler, Punkt 19. fehlt]
Im Bereich der Beine finden sich deutliche, teigige Schwellungen an den Unterschenkeln, links
ausgeprägter als rechts. über dem Innenknöchel links eine reizlose, 3 cm lange Narbe.B. Innere
Besichtigung I. Schädelhöhle.
Nunmehr werden die Obduktionsnähte gelöst.
Nach Lösen der Naht über dem Schädel wird die Kopfschwarten nach vorne und hinten
zurückgeschlagen und besichtigt. Die Kopfschwarte zeigt an der Innenfläche eine gleichmäßig blaßrote
Farbe. Über dem Stirnbein rechts findet sich eine zweipfennigstückgroBe, spärliche, dunkelrote
Einblutung. Vereinzelt finden sich darüber hinaus regelmäßig angeordnet punktförmige Blutaustritte.
Der Schläfenmuskel ist beiderseits abpräpariert, ohne auffallenden Befund. Im Schläfenmuskel rechts
finden sich einzelne, umschriebene Blutaustritte. Über dem Hinterhaupte, in der Kopfschwarte finden
sich regelmäßig angeordnete, punktförmige Blutaustritte, hier auch unter der Beinhaut des
Hinterhauptbeines.
Die Weichteile über dem Nacken werden nun zusätzlich weiter nach unten präpariert und zwar bis in
Höhe der außen beschriebenen Veränderung. In der Nackengegend links und rechts neben der
Wirbelsäule je eine linsengroße Einblutung von dunkelrötlich-schwarzer Farbe.
Nunmehr wird das Schädeldach abgehoben. Es ist in typischer Weise abgetrennt. In der schädelhöhle
findet sich spärlich blutdurchtränkte Watte. Nach Entnahme dieser Watte zeigt sich, daß die harte
Hirnhaut aus der knöchernen Schädelbasis zum großen Teil abgezogen ist. Im Bereich der knöchernen
Schädelbasis kein auffallender Befund, insbesondere keine Verletzungen erkennbar.II. Brust- und
Bauchhöhle
Nach Lösen der Nähte und Zurückklappen der weichen Brustdecken und der Bauchdecken liegt das
Brustbein lose an typischer Stelle. Nach Entnahme des Brustbeines erscheint ein Plastiksack, der in
toto entnommen wird. Nach Entnahme des Plastiksackes finden sich keine weiteren Organe in der
Körperhöhle.
Nunmehr wird die Wirbelsäule besichtigt, sie zeigt im Bereich der Brustwirbelsäule eine leichte
Ausbiegung nach links. Die Lendenwirbelsäule ist deutlich nach rechts ausgebogen.
Bei der Besichtigung der Brusthöhleninnenfläche finden sich links flächenhafte Auflagerungen wie bei
flächenhafter Verwachsung von Brust- und Lungenfell.
182

Nunmehr werden die Organe aus dem Plastiksack entnommen und auf ihre Vollständigkeit geprüft.
Das Gehirn scheint vollständig zu sein. Es ist durch zahlreiche Einzelschnitte vorzerlegt. Auf frisch
gelegten Schnitten zeigen Mark und große Kerne eine braun-grau-grüne Farbe, das Marklager ist
weißgrau. Im Bereich der vorgelegten Schnitte und der von uns gefertigten Schnitte kein auffallender
Befund.
Im Bereich der noch erhaltenen Arterien finden sich sehr deutliche, weißlich-gelbe und kalkharte
Einlagerungen;; insbesondere im Bereich der Carotisstümpfe an der Schädelbasis besteht
Starrwandigkeit.
Bei der Besichtigung des Halses zeigt sich, daß die rechte Halsschlagader nicht entnommen ist, sie
befindet sich noch in der Leiche. Die rechte Halsschlagagder wird nunmehr entnommen. Die nicht
eröffnete, rechte Halsschlagader wird nach Entnahme eröffnet: sie ist allseits weit durchgängig, im
unteren Bereich relativ zart, im oberen Drittel bestehen mehrfach Einlagerungen, im Bereich der
Aufteilung nehmen die Einlagerungen etwas zu, die Lichtung ist jedoch allseits weit und durchgängig.
Nunmehr werden die Halsorgane untersucht. Zunge, Rachenring, Kehlkopf und Schilddrüse fehlen. Der
obere Teil der Speiseröhre fehlt ebenfalls. Die Halsmuskulatur ist nur zum Teil vorhanden. Von der
Luftröhre ist lediglich die Gabelung vorhanden, mit einem kleinen Stück nach unten und ein jeweils 3 cm
langes Stück des Bronchialhauptastes. Die Schleimhaut zeigt im linken Hauptast einzelne, kleine
Einblutungen, sonst ist sie unauffällig.
Im Mittelfellraum findet sich eine Taubeneigroße zystenartige Veränderung, die eröffnet wird. Sie enthält
klare, wässrige Flüssigkeit. Im Bereich der Luftröhrengabel finden sich bis bohnengroße,
dunkelrotschwärzliche Lymphknoten.
Das Herz ist durch zahlreiche Schnitte in kleine bis kleinste Teile zerlegt. Die Innenauskleidung und der
Klappenapparat sind zart. Im Bereich der Aortenklappen finden sich einzelne, flächenhafte, weiche
Einlagerungen. Der Klappenapparat scheint jedoch schlußfähig gewesen zu sein. Die Herzkranzarterien
sind zum Teil eröffnet, zum Teil durch parallel verlaufende Querschnitte dargestellt. Die
Herzkranzarterien sind allseits weit und waren sicher durchgängig. In der Innenwand der
Herzkranzarterien finden sich nur vereinzelte, weißlich-gelbe, weiche Einlagerungen, ihre Lichtung ist
meist nur geringgradig eingeengt, lediglich im Bereich des linken, absteigenden Astes eine etwas
höhergradige Einengung, die etwa 50 % der Lichtung betrifft. Die Herzmuskulatur ist soweit noch
beurteilbar nicht verdickt, auf dem Schnitt braun und ohne Einlagerungen. Das eirunde Loch ist
schlitzförmig offen.
Die Aorta zeigt direkt nach dem Abgang bereits beetartige, weißlich-gelbe, weiche Einlagerungen. Vom
Bogen ab finden sich zahlreiche weiche und kalkharte Einlagerungen, nach unten deutlich zunehmend.
Im Bereich der Bauchaorta sind die Beete zum großen Teil geschwürig aufgebrochen.
Die großen Beckenschlagadern und die Oberschenkelschlagadern zeigen ebenfalls kalkharte
Einlagerungen, mit mittelgrasiger Einengung der letzteren.
Die Nierenarterien sind beiderseits durchgängig, ohne wesentliche Einengung der Lichtung.
Von beiden Lungenhälften sind Teile vorhanden, jedoch nicht vollständig, die Oberfläche der Lungen ist
blasgraublau, zum Teil glatt und glänzend, zum Teil mit Auflagerungen. Auf dem Schnitt zeigt das
Lungengewebe eine gleichmäßig rote Farbe, es finden sich keine Entzündungsbezirke und keine
Einatmungsbezirke. Die Lungenarterienäste enthalten zum Teil spärliche gelbliche Wandeinlagerungen,
die Bronchialäste sind nicht eröffnet, sie sind leer, die Schleimhaut ist unauffällig.
Die Leber fehlt vollständig, ebenso fehlt die Gallenblase.
Die Milz ist vorhanden, durch mehrere Schnitte zerlegt, offenbar von typischer Größe. Das Milzgewebe
ist etwas erweicht.
Nebennieren und Nieren fehlen, die Harnblase ist vorhanden und vorne durch Mittelschnitt eröffnet Die
Harnblase zeigt eine sehr deutliche Balkenzeichnung.
In der Harnblase findet sich eine erbsgroßer Polyp.
Die Vorsteherdrüse ist sehr groß, insgesamt mandarinengroß. Die Harnröhre ist nicht eröffnet. Sie wird
nunmehr eröffnet. Es zeigt sich, daß die Harnröhre im Bereich der Vorsteherdrüse hochgradig
183

eingeengt ist. Auf dem Schnitt zeigt die Vorsteherdrüse die zweilappig ist, zahlreiche scharf begrenzte,
weiche Knoten. Die Samenbläschen sind bindegewebig umgewandelt.
Der Magen ist vorhanden und eröffnet, die Schleimhaut des Magens ist angedaut, flach, graurot, ohne
Defekt und ohne Narben. Der Dünn- und Dickdarm liegen in toto bei. Sie sind nicht eröffnet. Im
Dünndarm findet sich wenig zunächst schleimiger, später breiiger, graubrauner, unauffällig riechender
Inhalt. Der Dickdarm enthält grünbraunen, salbenartigen bis knolligen Stuhl.
Die Bauchspeicheldrüse ist am Magen anhängend, sie ist rötlich-braun, erweicht.
Die Lungenarterien und die Schenkelvenen sind frei.
Am Skelettsystem finden sich noch folgende Verletzungen: im Bereich des knöchernen Brustkorbes
sind links die Rippen 2 mit 8 in der mittleren Schlüsselbeinlinie durchgebrochen, zum Teil mit
Durchspiessung und deutlichen Unterblutungen. Rechts sind die Rippen 2 mit 7 in der mittleren
Schlüsselbeinlinie durchgebrochen, mit deutlicher Unterblutung, ohne Verletzung des Rippenfells. Das
Brustbein ist zwischen dem Ansatz der 3. und 4. Rippe horizontal durchgebrochen, mit deutlicher
Unterblutung. Bei der Leiche beigelegen, im Plastiksack findet sich ferner intakte harte Hirnhaut.
Ferner findet sich ein Hoden beigelegen, der aufgeschnitten ist. Der zweite Hoden ist nicht auffindbar.
Auf Wunsch von Herrn Rechtsanwalt Dr. Seidl werden nunmehr die Handflächen eingehend besichtigt,
dabei wird eine Veränderung, insbesondere eine Auflagerung nicht festgestellt. Zusammenfassung der
Befunde:
Zustand nach pathologisch-anatomischer Obduktion mit Eröffnung aller drei Körperhöhlen und
ordnungsgemäßer Versorgung der Leiche, im Plastiksack in der Leibeshöhle beigegebene,
teilobduzierte Organe mit Fehlen von Leber, Gallenblase, Nebenniere, Niere, obere Halsorgane, ein
Hoden, zirkulär um den Hals verlaufende Abdruckmarke mit soweit nach dem Sektionsschnitt noch
beurteilbar höchstem Punkt in der Gegend hinter dem linken Ohr, Doppelläufigkeit der Abdruckmarke,
zirkulär verfolgbar in der Nackengegend, zwei einzelne, umschriebene, kleine Unterblutungen in der
Nackengegend beiderseits der Mittellinie der Wirbelsäule in Höhe der Abdruckmarke, ausgeprägte,
punktförmige Stauungsblutungen in den Bindehäuten der Augenlider, in der Umgebung des Ohres und
an der Innenfläche der Kopfschwarte, hochgradige allgemeine Atheromatose und Arteriosklerose,
überwiegend mit weiten, starren Coronararterien und geschwürigen Aufbruch im Bereich der großen
Körper-Schlagader, knotige Prostatahypertrophie mit ausgeprägter Balkenblase, Harnblasenpolyp,
taubeneigroße Mediastinalzyste, Zustand nach Reanimation mit Rippenserienbrüchen beiderseits und
Fraktur des Brustbeines, ausgeprägte Skoliose im Bereich der Lendenwirbelsäule, reizlose Narben an
der Beugeseite des linken Handgelenkes an typischer Stelle, wie nach Pulsaderschnitt-Versuchen,
reizlose Narbe über dem Innenknöchel links,
zwei reizlose Narben über der Brustkorbvorderwand links, deutliche Ödembildung im Bereich beider
Unterschenkel, Zustand nach ärztlichen Maßnahmen mit Einstichen an den oberen Gliedmaßen, nicht
mehr wegdrückbare, spärliche Totenflecken, gelöste Totenstarre.
C. Vorläufiges Gutachten
Die bei der Nachobduktion der Leiche des Herrn Rudolph H e s s festgestellten Veränderungen lassen
sich zwanglos mit einer Gewalteinwirkung gegen den Hals durch ein strangförmiges Werkzeug in
Einklang bringen.
Bei der Obduktion fanden sich keine Anhaltspunkte für einen natürlichen Tod.
a) Zur mikroskopischen Untersuchung wurden Gewebsteile aus Hirn, Herz, Lunge, Bauchspeicheldrüse,
Coronararterie, Halshaut, Muskulatur aus dem Brustkorbbereich links in Formalin asserviert.
b) Zur chemisch-toxikologischen Untersuchung wurden asserviert: Hirngewebe, Magenschleimhaut,
Dünndarminhalt, Herzgewebe, Lumballiquuor und Lungengewebe sowie Femoralvenenblut.
Wir bitten ggfs. um Auftrag zu weiteren Untersuchungen.
Ein abschließendes Gutachten bleibt vorbehalten.[Unterschrift Dr. Pankratz] [Unterschrift Dr. Tutsch-
Bauer] [Unterschrift Prof. Dr. Eisenmenger]
184

Bronnen: De secties
http://members.chello.at/pletschko/vips/obd1.html
http://members.chello.at/pletschko/vips/obd2.htm
185

Literatuur:
Allen, Martin, Het Hitler-Hess bedrog het best bewaarde geheim van WO 11 (3 e druk;; Amsterdam:
Balans 2003).
Bijl G. van der, Het individuele functiemodel in de manuele therapie (Lochem: De Tijdstroom 1986).
Bijl G. van der, Manipulaties van alpha tot omega (Utrecht: Stichting school voor Manuele Therapie z.j.).
Bird, Eugene K., Hess Der Stellvertreter des Führers Englandflug und britische Gevangenschaft
Nürnberg und Spandau (München/Wien/Basel: Desch 1974).
Black, Edwin, IBM en de Holocaust Het strategische verbond tussen nazi-Duitsland en de machtigste
onderneming van Amerika (Utrecht: Kosmos-Z&K Uitgevers B.V. 2001).
Breen, Michael, Kim Jong-
Who he is, what he wants, what to do about
him (John Wiley & Sons, Asia, Pte Ltd 2004).
Broeders, A.P.A., Op zoek naar de bron Over de grondslagen van de criminalistiek en de waardering
van het forensisch bewijs
Clifton James, Meyrick,
(Tiptree, Essex: The Anchor Press 1954).
De Cock, Johan J., Begrippen van manuele therapie systeem Van der Bijl een andere visie op
gewrichtsfunctie en bewegen (Utrecht: De Tijdstroom 1996).
Dijk Paul van, Geneeswijzen in Nederland (4 e herziene druk;; Deventer: Ankh-Hermus 1977).
Douglas-Hamilton, James,
(2e druk;; Londen
en Basingstoke: Macmillan en Co 1971).
Fest, Joachim, De ondergang Hitler en het einde van het Derde Rijk (3 e druk;; z.p.: De Bezige Bij /
Manteau 2004).
Fest, Joachim, Onbeantwoordbare vragen gesprekken met Albert Speer (Amsterdam: De Bezige Bij
2006).
Hess, Ilse, Antwort aus Zelle Sieben Briefwechsel mit dem Spandauer Gefangenen (Steinberg am
See: Druffel-Verlag 1967).
Hess, Ilse, England Nürnberg Spandau ein Schicksal in Briefen (Steinberg am See: Druffel-Verlag
1954).
Hess, Ilse, Gefangener des Friedens neue Briefe aus Spandau (Steinberg am See: Druffel-Verlag
1955).
Hess, Wolf R., Mijn vader Rudolf Hess 1894-1987 (Antwerpen: Project 1987).
Hutton, Bernard J., Hess the man and his mission (Londen: David Bruce & Watson 1970).
186

Irving, David, Hess The missing years 1941-1945 (electronic version).
Junge, Traudl, Bis zur letzten Stunde Hitlers Sekretärin erzählt ihr Leben (8 e druk;; München: Claassen
2002).
Kershaw, Ian, Hitler 1936-1945: vergelding (Utrecht: Het Spectrum 2000).
Lambert, Angela, Het verloren leven van Eva Braun (2 e druk;; Amsterdam: De Bezige Bij 2008).
Lohman, A.H.M., Vorm en beweging leerboek van het bewegingsapparaat van de mens (5 e druk;;
Utrecht: Bohn / Scheltema / Holkema 1980).
Manvell, Roger en Heinrich Fraenkel, Rudolf Hess de eerste volledige biografie (Baarn: In den Toren
1972).
Montgomery, Bernard Law, Memoires, (Amsterdam: H. J. W. Becht -Mij. N. V. z.j.).
Moorhouse, Roger, Hitler de aanslagen (z.p.: Nieuw Amsterdam Uitgevers 2007).
Mosley, Leonard, De Rijksmaarschalk een levensbeschrijving van Hermann Göring (Brussel / Den
Haag: Manteau 1974).
Overy, Richard, De verhoren de nazi-elite ondervraagd (Amsterdam: De Bezige Bij 2002).
Pätzold, Kurt en Manfred Weißbecker, Rudolf Heß der Mann an Hitlers Seite (Leipzig: Militzke Verlag
1999).
Philip, Remy Maurice, Erwin Rommel Veldmaarschalk of Nazi? (Abcoude: Fontaine Uitgevers 2003).
Picknett, Lynn en Clive Prince en Stephen Prior, Double standards the Rudolf Hess cover-up (Londen:
Time Warner Paperback 2001).
Picknett, Lynn en Clive Prince en Stephen Prior, Hess Het dubbelleven van de man achter Hitler
(Amsterdam: Anthos/Manteau 2001).
Ross, Tomas, De dubbelganger (Amsterdam: De Bezige Bij 2004).
Sereny, Gitta, Albert Speer Verstrikt in de waarheid (3 e druk, z.p.: Olympus 1999).
Sjerps, M.J. en Coster van Voorhout, J.A., Het onzekere bewijs Gebruik van statistiek en kansrekening
in het strafrecht (Deventer: Kluwer 2005).
Spalteholz, Werner en Rudolf Spanner, Handatlas der Anatomie des Menschen Bewegungsapparat
(16 e druk;; Amsterdam/Haarlem: Scheltema en Holkema 1971).
Speer, Albert, Herinneringen (2 e druk, Baarn: In den Toren 1970).
Speer, Albert, Herinneringen vervolg (2 e druk, Baarn: In den Toren 1970).
187

Speer, Albert, Spandauer Tagebücher (1e druk, gesigneer
/Berlin/Wien:
Propyläen 1975).
Thomas, Hugh, De moord op Rudolf Hess nazi-komplot of Britse afrekening? (Wijk bij Duurstede:
Penta Media 1988).
Varekamp, Erik en Peet, Mick, Agent Orange De oorlogsjaren van Prins Bernhard (deel 1, Amsterdam:
Uitgeverij van Praag 2008).
Elektronische bronnen:
-Action Report, (2002), Nazi leader's grandson fined over online quotes
(http://www.fpp.co.uk/History/General/Hess/grandson_fined.html ) geraadpleegd: 7 juli 2008.
-BBC, Linkshandigheid is genetisch bepaald
(http://www.knack.be/nieuws/wetenschap/linkshandigheid-is-genetisch-bepaald/site72-section45article6718.html
) geraadpleegd: 15 augustus 2008.
-Bos, Frank, (2005), Biometrische gegevens te grabbel bij de overheid?
(http://www.cs.uu.nl/docs/vakken/iv/docs/webteksten1eblok0506/Frank%20Bos/ ) geraadpleegd: 26
augustus 2008.
-Broeders, A.P.A.,(2009), Op zoek naar de bron Over de grondslagen van de criminalistiek en de
waardering van het forensisch bewijs.
(http://books.google.nl/books?id=fcx9ADRflNMC&pg=PA140&lpg=PA140&dq=uniciteitsassumptie&sour
ce=bl&ots=gMpCsuINgo&sig=aaH4EOKvjiWrshY2BZq072o04Cg&hl=nl&ei=YY39Sbz3GcLL-
Aar4726Ag&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=1#PPP1,M1) graadpleegd 30 januari 2011.
-Buuren van, Jelle, (2005), Het Europese Visum Informatiesysteem
(http://www.stelling.nl/kleintje/403/JELLE.htm ) geraadpleegd: 26 augustus 2008.
-De Europese Toezichthouder voor gegevensbescherming, (2006), Advies van de Europese
Toezichthouder voor gegevensbescherming over het voorstel voor een verordening (EG) van de Raad
tot vaststelling van de vorm der aan de leden en het personeel van de Instellingen te verstrekken
laissez-passer. (2006/C 313/13)
(http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=OJ:C:2006:313:0036:004:NL:PDF )
geraadpleegd: 26 augustus 2008.
-Demets, André, (2007), Ernest Claes
(http://users.pandora.be/VNJ-Mere/ernest_claes.htm ) geraadpleegd : 14 juli 2008.
-Groep gegevensbescherming Artikel 29 (onafhankelijk EU-adviesorgaan) augustus 2003,
Werkdocument biometrie
(http://ec.europa.eu/justice_home/fsj/privacy/docs/wpdocs/2003/wp80_nl.pdf ) geraadpleegd: 26
augustus 2008.
-Haaster van, (2003), Kennismaking biometrie
(http://www.mediaplaza.nl/uploaded/FILES/seminars/2007/Biometrie/rapport_kennismaking_biometrie.p
df ) geraadpleegd: 25 augustus 2008.
188

-Hansig, Ron T., (2006),
(http://hitlersescape.com/ ) geraadpleegd: 14 augustus 2008.
-Hitler, Adolf, Mein Kampf, (2009), Nederlandstalige bewerking
(http://www.radioislam.org/historia/hitler/mkampf/pdf/ned.pdf ) geraadpleegd 13 maart 2009.
-Irving, David, Hess The missing years 1941-1945 (electronic version).
(http://www.fpp.co.uk/books/Hess/ ) geraadpleegd: 10 augustus 2008.
-Media Life, (2002), Grandson fined for citing nazi grandfather online
(http://www.medialifemagazine.com/news2002/jan02/jan28/1_mon/news9monday.html )
geraadpleegd: 6 juli 2008.
-Ravilious, Kate, (2008), Gene for Left-Handed Trait Discovered
(http://resident-alien.blogspot.com/2007/08/gene-for-left-handed-trait-discovered.html ) geraadpleegd:
15 augustus 2008.
-Staatscourant, maandag 31 oktober 2005 nummer 211, Raad van Europa waarschuwt voor nadelen
biometrie voor identificatie
(http://www.sdu.nl/staatscourant/sc20051031/ ) geraadpleegd: 26 augustus 2008.
-Wikipedia.org, Allen Welsh Dulles
(http://en.wikipedia.org/wiki/Allen_Dulles ) geraadpleegd: 6 juli 2008.
-Wikipedia.org,(2008), Bernhard Montgomery
(http://nl.wikipedia.org/wiki/Bernard_Montgomery ) geraadpleegd: 20 augustus 2008.
-Wikipedia.org, Bezirk Spandau
(http://de.wikipedia.org/wiki/Spandau ) geraadpleegd: 6 juli 2008.
-Wikipedia.org, Ernest Claes
(http://nl.wikipedia.org/wiki/Ernest_Claes ) geraadpleegd: 14 juli 2008.
-Wikipedia.org, Eugene K. Bird
(http://en.wikipedia.org/wiki/Eugene_K._Bird ) geraadpleegd: 6 juli 2008.
-Wikipedia.org, (2008),
(http://en.wikipedia.org/wiki/I_Was_Monty's_Double_) geraadpleegd: 20 augustus 2008.
-Wikipedia.org, Lateralisatie
(http://nl.wikipedia.org/wiki/Lateralisatie ) geraadpleegd: 15 augustus 2008.
-Wikipedia.org, (2008), M.E. Clifton James
(http://en.wikipedia.org/wiki/M._E._Clifton_James ) geraadpleegd: 20 augustus 2008.
-Wikipedia.org, (2008), Paul is dead
(http://nl.wikipedia.org/wiki/Paul_Is_Dead ) geraadpleegd: 20 augustus 2008.
-Wikipedia.org, Rechtshandigheid
(http://nl.wikipedia.org/wiki/Rechtshandig ) geraadpleegd: 15 augustus 2008.
189

-Wikipedia.org, Spandau Prison
(http://en.wikipedia.org/wiki/Spandau_Prison ) geraadpleegd: 5 februari 2011.
-z.n., Answers.com, (2008), political decoy
(http://www.answers.com/topic/political-decoy ) geraadpleegd: 5 februari 2011.
-z.n., www.BlackRaiser.com, (2007) The World was Lied to about Hitler's Death
(http://www.blackraiser.com/nredoubt/identity.htm ) geraadpleegd: 5 februari 2011.
-z.n., (2004), Ernest Claesgenootschap (http://users.pandora.be/ernest.claesgenootschap/ )
geraadpleegd: 14 juli 2008.
.-
, (2008), YouTube
(http://video.google.nl/videoplay?docid=2758264314010154314&q=rudo ) geraadpleegd 14 juli 2008.
-z.n., Het Parool, (2008), Dubbelgangers houden Kim in leven
(http://www.parool.nl/parool/nl/225/Buitenland/article/detail/31148/2008/09/08/Dubbelgangers-houden-
Kim-Jong-il-in-leven.dhtml ) geraadpleegd 14 maart 2009.
Fotodatabanken:
Algemeen Nederlands Persbureau (ANP) http://www.anp-photo.com
Bildarchiv Preußischer Kulturbesitz (bpk) http://bpkgate.picturemaxx.com/webgate_cms/
Corbis http://pro.corbis.com
Imperial War Museum Collections (IWM) http://www.iwmcollections.org.uk/dbtw-wpd/exec/dbtwpcgi.exe
Nederlands Instituut voor Oorlogsdocumentatie (NIOD) http://www.beeldbankwo2.nl/zoek.jsp
TopFoto http://www.topfoto.co.uk/fotoweb/Grid.fwx?Search=rudolf+hess
Zoekmachines:
Alta Vista www.altavista.com
Google www.google.com
Metacrawler www.metacrawler.com
YouTube www.youtube.com
Dvd
British Movetonenews Limited (2002), How the war was won Bernard Montgomery, director: Mattew
Hall.
Film Traders and Setfair Productions Ltd. (1958),
, regie: John Guilermin.
Kim Jong Il on the spot guidance, Noord Koreaanse propaganda dvd
Televisiedocumentaires:
Canvas: Goering in Neurenberg, augustus 2006.
Canvas: In love with Adolf Hitler, september 2008.
190

Dagbladen:
Algemeen Persbureau (AP), De Telegraaf, 18 maart1988.
Algemeen Persbureau (AP), Leeuwarder Courant, 18 maart 1988.
Charter, David, Karadzic stole my identity, says bearded faith healer, The Times, 29 juli 2008, pag. 6.
Tex den, Charles, Privacy Straks wordt ik nog gezocht voor pedofilie, NRC Handelsblad, 2 september
2008, pag. 7.
Visser de, Ellen,
, de Volkskrant, 16 mei 2009, pag.
3.
Tijdschriften:
- , 53 (z.j.) 1-25.
Francks, C.;; Maegawa, S.;; Laurén, J.;; Abrahams, B.S.;; Velayos-Baeza A.;; Medland S.E. et al. (2007),
LRRTM1 on chromosome 2p12 is a maternally suppressed gene that is associated paternally with
handedness and schizophrenia, Molecular Psychiatry, 7 augustus 2007.
Maat, Irma Ellens;; In gesprek met Bert-Jaap Koops, Roepende in de woestijn, Frontier,
November/December 2008.
191

Personenregister
Albright, Madeleine: 156, 159
Amen, John: 65
Aronow, Paul: 112
Bayes, Thomas: 122, 123
Behrens, Manja: 114
Berk de, Lucia: 118, 119
Bertillon, Alphonse: 25, 26, 56, 130, 163, 165
Bijl van der, Gerrit (junior): 9, 27, 63, 113, 120,
128, 140, 155, 165
Bijl van der, Gerrit (senior): 9, 13, 21, 24, 26,
27, 28, 63, 75, 163, 165, 168, 171
Bird, Eugene: 72, 74, 78, 93, 104, 106
Birkett, Norman: 65
Black, Edwin: 31, 32
Bormann, Martin: 113, 114
Braun, Eva: 52, 91, 144, 145
Breen, Michael: 151, 154, 159
Broeders, A.P.A.(Ton): 15, 33, 56, 58, 120, 121,
125, 126, 132, 153, 161
Buhler, Johannes: 42
Buhler, Margarete (oma): 42
Buikhuisen, Wouter: 125
Cameron, J.M.: 12, 46, 47, 91, 173
Campbell, William: 141
Chung-hee, Park: 151
Chung-see, Park: 159
Churchill, Winston: 12, 145
Claes, Ernest: 70
Coster van Voorhout, John: 58
Dabic, Dragan: 32
Dae-Jung, Kim: 158
Darré, Richard Walter: 50
De Cock, Johan: 20, 21, 25, 27, 34, 63, 120,
128, 155
Demjanjuk, John: 3, 7
Den Tex, Charles: 31
Donitz, Karl: 40, 60, 94
Duke of Hamilton: 53, 92, 93
Dulles, Allen Welsh: 12, 18
Einbeck, Walter: 60
Elffers, Henk: 114, 119
Eun-hee, Choi: 151, 159
Fath, Hildegard: 39
Francks, Clyde: 75
Frank, Hans: 94
Frick, Wilhelm: 94
Fritzsche, Hans: 94
Funk, Walter: 40, 93, 94, 102
Ganz, Bruno: 143, 144, 146, 147, 164
Geun-hy, Park: 159
Gilbert, Gustave M.: 94
Glumac, Peter: 32
Goering, Hermann: 18, 41, 53, 60, 63, 64, 65,
66, 70, 80, 83, 94, 96, 135
Goethe von, Johann Wolfgang: 93, 102
Haushofer, Albrecht: 95, 137
Haushofer, Karl: 37, 49, 50, 95, 126, 137
Haushofer, Martha: 95
Haverbeck, Werner Georg: 60
Heidemann, Gerd: 108
Heskes, Tom: 128
Hess, Adolf (oom): 42
Hess, Alfred (broer): 42, 100, 101
Hess, Andrea (schoondochter): 46, 91
Hess, Fritz (vader): 42, 43,101
Hess, Ilse (Frau Hess/Ilse Pröhl, echtgenote):
12, 45, 46, 47, 68, 93, 100, 101, 102, 106,
Hess, Johann Christian (opa): 42
Hess, Margarete (zus): 42
Hess, Rudolf: 3, 5, 7, 10, 11, 13, 15, 17, 18, 20,
22, 27, 32, 33, 37, 38, 39, 40, 41, 43, 44, 45,
46, 48, 49, 50, 51, 52, 53, 56, 57, 59, 60, 61,
62, 63, 64, 65, 66, 67, 68, 69, 70, 71, 72, 73,
74, 76, 77, 78, 79, 80, 81, 82, 83, 85, 86, 89,
91, 93, 94, 95, 96, 97, 98, 99, 102, 104, 106,
107, 108, 109, 110, 111, 112, 113, 114, 115,
119, 120, 120, 121, 122, 123, 124, 126, 127,
129, 130, 132, 135, 136, 137, 140, 145, 161,
163, 164, 165
Hess, Wolf Andreas (kleinzoon): 37
Hess, Wolf Rüdiger (zoon): 11, 12, 22, 37, 38,
39, 40, 41, 43, 44, 48, 68, 100, 106, 107, 108,
Himmler, Heinrich: 38, 83
Hitler, Adolf: 5, 7, 8, 9, 10, 12, 15, 17, 37, 45,
50, 51, 53, 59, 61, 67, 68, 69, 81, 82, 91, 95,
98, 104, 106, 107, 108, 109, 111, 129, 137,
140, 142, 143, 144, 145, 153
Horn, Alfred: 92,137
Hussein, Saddam: 140, 141, 142
Hutton, Bernard J.: 42, 104, 108,
Il-sung, Kim: 151
Irving, David: 112
Jackson, Justice: 65
James, Meyrick Edward Clifton: 145, 146, 147,
148, 164
Jintao, Hu: 152
Jodl, Alfred: 94
192

Jong-il, Kim: 3, 5, 7, 8, 15, 120, 121, 140, 151,
152, 153, 154, 156, 157, 158, 159, 160, 161,
163, 164, 165
Jong-un, Kim:153
Junge, Traudl;; 142
K., Bianca: 118
Kahr von, Gustav: 52
Kaltenbrunner, Ernst: 94
Karadzic, Radovan: 32
Keitel, Wilhelm: 94
Kerkmeester, H.O: 118
Kirk, P.L.: 26
Koizumi, Junichiro: 152
Kolomoroff;; 118
Koops, Bert-Jaap: 31
Kujau, Konrad: 108
Lambert, Angela: 52, 91
Laplace: 118
Lawren, Geoffrey: 65
Lee, Choi Eun: 151, 159
Ley, Robert: 60, 66
Lindbergh, Charles: 51
Lippe-Biesterveld, Bernhard;; 11
Lombroso, Cesare: 125
Lord, John: 53
McCartney, Paul: 7, 140, 141, 142
McLean, David: 93
Montgomery, Bernard;; 5, 7, 8, 15, 145, 146,
147, 148, 149, 153, 163, 164
Moo-Hyun, Roh: 158
Morell, Theodor: 91
Mosley, Leonard: 65, 93
Muench, Clara (moeder): 42
Mussolini: 97, 98
Neurath, Constantin: 40, 94
Nietsche, Friedrich: 93
Palmer, B. J.: 169, 170, 171
Palmer, Daniel David: 24, 169
Papen von, Franz: 94
Philips, Fred: 171
Poetin, Vladimir: 152, 159
Pröhl, Ilse (echtgenote): 38, 49, 51
Quételet, Adolphe: 13, 15, 25, 26, 57, 126, 127,
140, 163, 165
Raeder, Erich: 40, 60, 94
Raubal, Geli: 145
Rausching, Hermann: 108
Rees, John Rawlings: 42
Reigate, James: 76, 77
Renckens, Cees: 171
Ribbentrop von, Joachim: 12, 18, 41, 60, 66,
83, 94, 96
Rommel, Erwin: 145
Roper, Hugh Trevor: 107
Rosenberg, Alfred Ernst: 50, 94, 144
Sang-ok, Shin: 151
Sauckel, Fritz: 94
Schacht, Hjalmar: 94
Schirach von, Baldur: 18, 40, 60, 69, 78, 94
Schopenhauer, Arthur: 93
Sebottendorf von, Rudolf Freiherr: 49
Seidl, Alfred: 47, 91, 180
Sereny, Gitta: 52
Seyss-Inquart, Arthur: 94
Shigemura, Toshimitsu: 152, 153, 160
Sickesz, Mayta: 168, 171, 172
Sjerps, Marjan;; 15, 26, 58, 119
Spann, Wolfgang: 47, 91, 180
Speer, Albert: 18, 40, 41, 59, 61, 62, 66, 72, 78,
79, 94, 145
Stalin, Joseph: 142
Still, Andrew Tayler: 24, 170
Streicher, Julius: 94
Synman, Rhee: 151
Thomas, Hugh: 12,13, 18, 22, 33, 38, 39, 40,
42, 44, 45, 46, 47, 48, 52, 76, 100, 104, 106,
107, 129, 135, 136, 137, 165
Todt, Fritz: 61
Turner, Mary Elvira: 170
Vos de, Aart: 114, 119
Wagenaar, Willem Albert: 165
Wechsler, David: 94
Zemin, Jiang: 159, 160
193