Download hier - Made-in-Europe.nu

Digimagazine voor de verspanende en additive manufacturing industrie in de Benelux
! Nr 5 - september 2011
Thema: EMO 2011
De EMO toont de
trends die de
verspaning gaan
domineren
Asco Industries
Asco verspaant
elke maand 80 ton
titaan. Lees hoe!
3D printen
Twee lezers mogen
gratis naar de
lezingen tijdens
het 3D Printing
Event in
Eindhoven
VIMAG
Hoe staat de
Nederlandse markt
ervoor?
Adaptief frezen
BAE spaart 60
procent tijd met
adaptief frezen met
Delcam software
Robotfrezen
COMET-project:
robot als
freesmachine
Mini thema
5-assig en 5-vlaks
bewerken: alles
over machine,
CADCAM en
gereedschap

Compleet bewerken is een van de trends. Op de
foto een tegenspil van EMCO. In de spil is een
watergekoelde spindelmotor geïntegreerd. (Foto:
EMCO)
Adverteerders in deze uitgave
Cellro (7, 13)
Limas (Matec) (16)
Renishaw (19, 32)
Dormac CNC (29)
GF AgieCharmilles (37)
R E D A C T I O N E E L
De trends
! De EMO is niet alleen een graadmeter die de
investeringsbereidheid van de metaalverwerkende industrie
peilt. De grootste metaalbeurs ter wereld geeft ook feilloos de
trends aan waarin de technologie zich ontwikkelt. Afgaande op
het persoffensief dat menige exposant deze zomer in gang heeft
gezet, zijn er veel innovaties in Hannover te zien. In dit
digimagazine gaan we op twee thema’s dieper in: verspanen
voor de luchtvaart en 5-assig bewerken. De luchtvaartindustrie
is een gestage groeier. De vraag naar nieuwe vliegtuigen groeit
jaar in jaar uit. Dat biedt kansen. Net als nieuwe ontwikkelingen
in het 5-assig bewerken.
" De EMO biedt natuurlijk veel meer nieuws. De hoofdlijnen
vatten we samen in het openingsartikel. Het zou toch al gek
moeten lopen als de Nederlandse importeurs dit keer niet een
record aantal van die innovaties inzenden voor de Techni-Show
Innovatie Award, die in maart 2012 in Utrecht wordt uitgereikt.
Ze kunnen tot 11 november inzenden. Tijd genoeg dus om uit
alle EMO-innovaties de beste te selecteren.
" Veel leesplezier.
" Franc Coenen
" Reageren? franc.coenen@made-in-europe.nu
Made-in-Europe.nu digimagazine wordt uitgegeven door
VOF Franc Coenen Publiciteit en is onderdeel van het
concept Made-in-Europe.nu / verspaning. De website en het
digimagazine richten zich op de verspanende industrie in
Nederland en België en informeren over efficiënt verspanen
en digital manufacturing.
Redactie: VOF Franc Coenen Publiciteit - T +31 46 4333 123 -
Schuttersdreef 72 - 6181 DS Elsloo - E redactie@made-in-
europe.nu Twitter @madeineuropenu LinkedIn: Made in
Europe Verspaning Advertenties: ACTA Uitgevers-
organisatie - Arno Römers - T +31 475 463 465
E arno@actauitgevers.nl
© VOF Franc Coenen Publiciteit
2! Made-in-Europe.nu digimagazine september 2011

E M O : T R E N D S
EMO 2011: trends in verspaning
! De EMO 2011 is voor
machinefabrikanten én gebruikers
een belangrijke beurs. De
fabrikanten en leveranciers zullen
vooral benieuwd zijn of de
investeringshausse aanhoudt,
ondanks alle negatieve
economische berichten.
Machinegebruikers kunnen de
EMO niet negeren willen ze weten
welke trends de komende jaren
spelen. Zelfs zonder concrete
investeringsplannen is de beurs
voor verspaners een must.
Bij Sirris, het collectieve centrum
van de Belgische technologische
industrie, zien de verspaningsexperts
vier thema’s die de
verspanende industrie gaan
domineren. Precisie, digitaal,
intelligent produceren en ecoefficiënt.
Voeg er, wat ons betreft,
nog een vijfde aan toe: 3D printen
of additive manaufacturing of hoe
je de laagsgewijze opbouw van
componenten ook noemt.
Misschien komt de EMO 2011
voor dit laatste thema nog nèt iets
te vroeg, maar dat de techniek
gaat doorbreken is duidelijk. “In de
machinebouw, lucht-
en ruimtevaart,
gereedschap- en
matrijzenindustrie:
overal is dankzij
additive
manufacturing
gepersonaliseerde
massaproductie
tegen gunstige
prijzen mogelijk”,
zegt Andrzej
Grzesiak, die de Fraunhofer
Alliantie Generative Fertigung leidt.
Voor het eerst is dit op de EMO
een thema.
Precies Terug naar de andere vier
thema’s die de ontwikkelingen
gaan bepalen. Machinebouwers
laten zien hoe ze grenzen
verleggen als het om
nauwkeurigheid gaat. Yasda toont
op de EMO een 5-assig
bewerkingscentrum met een
positioneernauwkeurigheid onder
1 µm. De YMC 430 heeft lineaire
motoren en geleidingen in alle
assen. Om zo nauwkeurig te
kunnen werken, moet je het
verspanen procesmatig gaan
benaderen. Yasda plaatst daarom
een CCD camera in het
bewerkingscentrum om super
nauwkeurig de gereedschaplengte
te kunnen bepalen.
Digitaal Zonder bits and bytes
geen spanen meer. Professor
Engelbert Westkämper van het
Fraunhofer Institut für Produktionstechnik
voorziet dat IT veel dieper
door gaat dringen in de
productietechniek. Planning en
productie zonder de inzet van
moderne gereedschappen uit de
digitale fabriek zijn straks niet meer
mogelijk, voorspelt Westkämper.
Begin dit jaar is in Stuttgart een
demonstratiecentrum geopend
onder de naam Gemlab (Grid
Engineering for Manufacturing
Laboratory). “Dat is een aanzet
voor het verbinden van digitale en
Made-in-Europe.nu digimagazine september 2011" 3

kennis gebaseerde productie-processen, gebaseerd
op een doorlopende ontwikkeling van product en
fabriek en procesplanning.” Toekomstmuziek. In
Hannover laten exposanten zien dat IT ook nu al
nieuwe mogelijkheden schept. Siemens gebruikt
bijvoorbeeld de digitale modellen die
machinebouwers tijdens de ontwikkeling van hun
werktuigmachines maken, voor de simulatie van de
NC-programma’s. Delcam freest adaptief: zeer
precies opspannen is niet altijd nodig omdat
sensoren de positie van het product in de
machineruimte bepalen en daar de freesbanen op
aanpassen. Forcam uit Friedrichshafen koppelt de
CNC-besturing van de machines aan het ERPsysteem,
voor een nauwkeurige monitoring en
optimalisatie van de productie. “Productiedata meten
en visualiseren kan tot een productiviteitstijging van
60 tot 80 procent leiden. Data vervangen het
onderbuikgevoel”, zegt Alexander Schliesmann,
directielid van Forcam. Machinebouwer MAG heeft
recent een eigen softwarebedrijf opgericht, om het
gat tussen de machinebesturing en bedrijfsplanning
te dichten, aldus Thomas Meibert, executive vice
president. Op de EMO wordt voor het eerst een
digitaal model voor fabrieksplanning, procesengineering,
IT-oplossingen en programmamanagement
gepresenteerd.
Intelligent De thema’s digitaal en intelligent
produceren lopen eigenlijk naadloos in elkaar over.
E M O : T R E N D S
Nogmaals Thomas Meibert van MAG over de
meerwaarde van de integratie van machinebesturing
en bedrijfsplanning: “Het verbeteren van de
effectiviteit, kwaliteit en kosten bereik je alleen door
verbetermaatregelen intelligent te benutten.”
Automatisering gaat bij het intelligent produceren de
komende jaren een nog nadrukkelijkere rol spelen
dan tot nog toe. Cellro - van Nederlandse bodem -
toont op EMO de smartcel, waarmee manarme
productie van zelfs seriegrootte 1 mogelijk wordt.
Intelligent produceren is echter een breder thema.
Draaifrezen of freesdraaien valt daar ook onder. Daar
pakt bijna elke machinebouwer op de beurs mee uit.
Siemens laat de Sinumerik 840 D solution line met
een druk op de knop omschakelen van frees naar
draaimodus, zonder dat de operator zich nog druk
hoeft te maken over het andere assenstelsel als hij
van bewerkingsmodus verandert. Snel kunnen
ombouwen van de machine naar een ander product
hoort ook bij intelligent produceren. De tijd van grote
series is immers voorbij. In München ziet men bij de
Technische Universiteit ook de machines alsmaar
intelligenter worden. Noodzakelijk, als je meerdere
bewerkingen zoals frezen en laserbewerken, in een
concept integreert. De wereld van de
werktuigmachine wordt virtueel, voorspelt professor
Günther Reinhardt, betrokken bij de ontwikkeling van
een cognitief systeem voor het aansturen van
werktuigmachines. “Wij willen met het drieluik
herkennen, besluiten en uitvoeren de machine zover
brengen dat deze autonomer dan nu activiteiten
4" Made-in-Europe.nu digimagazine september 2011

E M O : T R E N D S
Foto’s van links naar rechts: additive manufacturing gaat een rol spelen; de fabriek en
kantooromgeving worden digitaal gekoppeld; energieverbruik en eco-efficiënt produceren
krijgen een groter belang.
start.” Sensoren detecteren iets, de besturing gaat in
de databank op zoek naar oorzaak en oplossing en
beslist zelfstandig wat nodig is om de productie
gaande te houden.
Eco-efficiënt De Duitse machinebouwers maken er
dit jaar bijna hét beursthema van: energiebesparen.
Zie het als onderdeel van de eco-efficiënte machine.
Toegegeven: er zit politieke druk uit Brussel achter
deze trend. Maar gelet op schaarser wordende
grondstoffen en duurder wordende energie, heeft het
zeker zin naar het energieverbruik te kijken. Dat niet
alleen: bezie de hele eco-footprint van de machine.
Voor professor Reimund Neugebauer van het
Fraunhofer IWU valt het thema duurzaamheid in drie
delen uiteen. Droog verspanen nog verder
doorvoeren, onder andere bij het slijpen. De inzet van
lichtere materialen, zoals titaan. Laten deze nu echter
moeilijker verspaanbaar zijn. Machine- en
gereedschapfabrikanten zullen hun processen
robuuster, stabieler en sneller moeten maken. Koelen
met cryogene middelen, zoals het stikstofkoelen dat
MAG demonstreert, ziet hij als mogelijke oplossing.
En dan ziet hij nog het thema lokaal bewerken van
grote componenten met mobiele machines. Wat
energie betreft, verwacht Neugebauer dat de
verspaner over enkele jaren tijdens de CADCAMprogrammering
al kan zien welke energie nodig is in
welke bedrijfsmodus. Op de EMO toont Siemens dit
jaar de Ctrl E functie, waarmee je in de Sinumerik-
besturing in het energiemanagementsysteem van de
machine komt. De machines zelf kunnen ook flink
energiezuiniger worden gemaakt. Emag Salag
Maschinenfabrik heeft een van de bestaande
machines geoptimaliseerd: resultaat 30 procent
minder energieverbruik. Deze fabrikant ziet een
toenemende bereidheid van klanten om voor dit
soort maatregelen extra te betalen. Eco-efficient
betekent echter ook kijken naar productieprocessen.
Kun je die anders inrichten? Elke gram materiaal dat
je minder verbruikt, spaart immers energie.
3D printen En dan blijkt de meerwaarde van
additive manufacturing. De Belgische toeleverancier
Melotte is inmiddels grotendeels overgestapt op de
digitale productie, waarbij componenten eerst met
additive manufacturing worden opgebouwd, daarna
nauwkeurig gefreesd. De hoeveelheid spanen is
echter drastisch minder dan wanneer je vanuit een
vol materiaal start. Voor veel producten zijn de
machines nu nog te traag. “Het potentieel om met
laser metal deposition grondstoffen te besparen, is
enorm”, zegt Antonio Candel-Ruiz van Trumpf laserund
Systeemtechnik. Je kunt er half versleten
producten nieuw leven mee in blazen. Rofin-Baasel
Lasertech heeft hiervoor de modus Map & Track
toegevoegd aan de programmeersoftware voor de
laserclad installatie. Chiron ontwikkelt samen met het
Werkzeugmaschinenlabor in Aken een
laserbewerkingscentrum, dat aan de ene kant via
laser metal deposition de stukken opbouwt, aan de
andere kant nauwkeurig 5-assig verspaant. Een
machine voor de EMO 2013?
EMO 2011
Made-in-Europe.nu digimagazine september 2011" 5

M A C H I N E M A R K T
Hank Oude Reimer (VIMAG) rekent op positieve impuls van EMO
Investeringsbereidheid gemiddeld
Hank Oude Reimer: automatisering in
" trek bij investeringen.
! Niet slecht maar ook niet super. Met dat
zinnetje vat Hank Oude Reimer, penningmeester
van de FPT (Federatie Productie Technologie) en
VIMAG-bestuurslid, de Nederlandse markt voor
werktuigmachines en -gereedschappen samen.
“Eind vorig jaar hebben we een inhaalslag gezien.
Nu ligt de investeringsbereidheid weer gemiddeld,
niet hoog, maar ook niet laag.”
De cijfers die de VIMAG deze zomer bekendmaakte
over de omzet en orders in het eerste kwartaal, laten
ten opzichte van een jaar geleden flinke stijgingen
zien. Bij de machines is de stijging van het aantal
orders nog veel sterker dan bij de gereedschappen:
93 procent meer orders werden er geschreven in
vergelijking met het eerste kwartaal van 2010.
Vergelijk je de cijfers met het laatste kwartaal van
2010, dan is er sprake van een lichte daling
respectievelijk een stabiel beeld.
Hebben ondernemers de investeringszin alweer
verloren?
“Ik denk dat de investeringszin iets minder is
geworden. Het laatste kwartaal van een jaar is altijd
druk. Eind 2010 zag je een inhaalslag. Nu is het weer
gemiddeld. Ik verwacht niet dat de markt instort,
alhoewel het altijd koffiedik kijken blijft met beurzen
die gek doen.”
Waarin investeren ze?
“Men investeert duidelijk in machines met
automatisering. Automatische producthandling, snel
opspansystemen, nul punt spansystemen,
palletsystemen. Men wil de machines langer laten
lopen om zo tot een lagere uurprijs te komen. Het
6" Made-in-Europe.nu digimagazine september 2011

M
gebrek aan vakmensen speelt daar ook wel een rol
bij, maar als je in geautomatiseerde systemen
investeert, heb je een ander type vakman nodig.
Hoger opgeleid.”
Zoekt men leveranciers die complete oplossingen
aanbieden of knoopt men de componenten liever zelf
aan elkaar?
“Ik denk dat er een lichte tendens is om het zelf te
doen, zeker als men al ervaring met automatisering
heeft. Dan wil men het prijsvoordeel dat zelf doen
oplevert. Er zijn ook wel leveranciers die tegen
scherpe prijzen kant en klaar geautomatiseerde
systemen aanbieden. Wie flexibiliteit zoekt, moet
echter gaan praten met de aanbieders van specifieke
oplossingen.”
Welke thema’s mogen we op de EMO verwachten?
“Allereerst compleet bewerken. Freesdraai- en
draaifreesmachines. Men wil nog zo min mogelijk
handjes aan de werkstukken. Hogere
nauwkeurigheden zal ook een thema zijn, net als
hogere toerentallen. Dat blijft een interessante
ontwikkeling, ook voor de gereedschappen. Het
combineren van meerdere bewerkingstechnieken in
een machine zul je eveneens zien. Ik denk echter dat
machines waarin een laser geïntegreerd wordt,
exotisch blijven.”
M A C H I N E M A R K T
Energiebesparing is bij fabrikanten een hot item. Zijn
verspaners daar gevoelig voor?
“Deze trend wordt vooral ingegeven door Europese
overheden. In het aankoopproces is het nog geen
belangrijk argument. Maar als je het uitrekent, kan 15
procent energiebesparing aardig oplopen. De
energierekening in een machinefabriek kan een flinke
kostenpost zijn. Een zuinigere machine is dan mooi
meegenomen.”
Komt er een EMO-effect op de investeringen?
“De EMO doet het altijd goed. Er zijn mensen die
verliefd worden op een machine die ze op zo’n beurs
zien. Ik verwacht er wel een positieve impuls van.
Waarschijnlijk zal het lopende kwartaal rustig zijn. In
het laatste kwartaal verwacht ik weer een opleving.”
Nog een tip voor een bezoek aan de EMO?
“Bereid je goed voor, anders loop je er een dag rond
en heb je uiteindelijk het idee niks gezien te hebben.
Met een goed lijstje van machines die je wilt zien, kun
je de EMO best in een dag doen. Als je wilt
investeren, is een beursbezoek een must.”
VIMAG
Made-in-Europe.nu digimagazine september 2011" 7
FPT
Ook uw allerkleinste series
winstgevend gerobotiseerd produceren?
AUTOMATISERING
Hal 12
Stand D84
CELLRO op de EMO
C ELLR O o p d e E M O
www.cellro.com automatisch meer rendement

T H E M A : E M O L U C H T V A A R T
De luchtvaartindustrie:
take off voor langjarige
groei
8" Made-in-Europe.nu digimagazine september 2011

T H E M A : E M O L U C H T V A A R T
De markt voor passagiersvliegtuigen groeit de komende decennia
volgens Airbus gemiddeld met 4,8 procent per jaar. Dat betekent dat er
tot 2029 de volgende vliegtuigen nodig zijn:
17.870 single aisle vliegtuigen (zoals Airbus A320)
6.240 twin aisle vliegtuigen (zoals Airbus A350XWB)
1.740 jumbo’s (zoals Boeing’s Dreamliner)
De materialen
Het aandeel aluminium in de vliegtuigen daalt. Dat heeft alles te maken
met de toename van de hoeveelheid composieten. De vezelversterkte
kunststoffen zijn niet te combineren met aluminium, vandaar de toename
van het aandeel titaan.
Percentage composieten in vliegtuigen
1995: Boeing 777 - 10 procent
2000: Airbus A340 - 18 procent
2006: Airbus A380 - 22 procent
2011: Boeing 787 (Dreamliner) - 50 procent
2015: Airbus A350-900 XWB - 55 procent
FOTO’S PREMIUM
AEROTECH
Made-in-Europe.nu digimagazine september 2011" 9

T H E M A : E M O L U C H T V A A R T
Titaan verspanen:
machine, gereedschap en
freesstrategie
! Met elke nieuwe generatie vliegtuigen zet de
luchtvaartindustrie in technologisch opzicht een
flinke stap vooruit. Dat gebeurt ook nu weer, met
de opmars van composieten. De komende jaren zal
het aandeel hiervan in vliegtuigen tot boven de 50
procent gaan stijgen. Daarmee samen hangt de
toename van titaan in vliegtuigen. Metal-Alliance.be
organiseerde onlangs bij het Belgische Asco
Industries een themamiddag. De hamvraag: wat
betekenen de nieuwe materialen voor de
verspaning?
Waar andere luchtvaarttoeleveranciers vooral nog
aluminium verspanen, is de focus bij Asco Industries
al sterk richting titaan verschoven. Elke maand wordt
zo’n 80 ton van dit materiaal verspaand, vooral in de
vestigingen in Zaventem en Canada. Dit zijn onder
andere grote delen voor het landingsgestel van de
Airbus A380, die uit gesmeed titaan 10V2Fe3Al
worden gefreesd. “Dit is een legering die lastiger te
bewerken is dan het klassieke titaan 6Al4V”,
verduidelijkt Tim Broeckhoven, industrial
development manager bij Asco Industries.
10" Made-in-Europe.nu digimagazine september 2011

T H E M A : E M O L U C H T V A A R T
Snijsnelheden liggen al vlug op de helft of minder van
het frezen van het klassieke titaan. De reden waarom
Boeing en Airbus voor het moeilijke materiaal kiezen,
is dat dit betere vermoeiïngseigenschappen heeft. De
smeedstukken waar Broeckhoven over praat, wegen
in de uitgangsvorm zo’n 900 kilo. De afgewerkte
stukken komen niet verder dan 300 kilo. Qua lengte
variëren ze van 800 tot 2500 mm.
Honderden uren
verspanen Deze
onderdelen vergen een
lange verspaningstijd. “Het
ruwen doen we meestal
op een multispindel type”,
zegt Tim Broeckhoven. Tientallen uren kost het
ruwen van landingsgestelstukken. En dan moeten de
stukken worden omgespannen op een andere
machine voor het finishen. De productie van een
titaan onderdeel voor de JSF kost zelfs enkele
honderden uren machinetijd. “Eén machine die alles
kan, is een uitzondering. Slechts in één geval hebben
we die, een tweespindel vijfassige machine met een
Gimbal kop.” Het ontwikkelen van dit proces heeft de
Belgische verspaner veel tijd gekost. Vooral om de
juiste balans te vinden tussen de freesstrategie, de
opspanning, de vibraties en de nauwkeurigheid.
“Tijdens het ruwen van titaan belast je de vijfassige
kop te zwaar als je klassieke freesstrategieën inzet.
Daarom hebben we naar een methode gezocht
waarin de vibratie-energie opgenomen wordt in het
opspangereedschap en niet in de kop. Zo houd je de
geometrie van de machine.”
Stijfheid is essentieel Stijfheid is, vindt Tim
Broeckhoven, een van de cruciale punten van de
machine als je met titaan aan de slag gaat.
Fabrikanten reppen in hun brochures vaak over de
statische stijfheid, die meestal wel goed is. “De
problemen ontstaan door de dynamische stijfheid.
Asco Industries: stijfheid van
machine en gereedschapopname
cruciaal
Deze varieert per positie van de spindel en kan heel
erg uiteenlopen en voor problemen zorgen.” Zo doet
Asco Industries bepaalde titaanbewerkingen enkel
met de spil in het onderste deel van de machine,
omdat zodra de ram te hoog gepositioneerd is, de
stijfheid van de machine onvoldoende is om een
hoge nauwkeurigheid van de stukken te kunnen
waarborgen. Broeckhovens ervaring is dat vijfassige
machines stabieler zijn als
de a-as in de tafel zit. De
kop staat dan namelijk stil,
de tafel zwenkt. Bij
portaalmachines zie je
vaak een groot verschil in
nauwkeurigheid of er nu
dicht bij de tafel wordt
verspaand of hoog bij het portaal.
‘Waterval frezen‘ De engineers van deze
verspaner zoeken voortdurend naar nieuwe
freesstrategieën. Bij het frezen van dunwandige
producten met een hoge verhouding tussen lengte
en dikte van de wand, past men het zogenaamde
waterfall cutting toe. Door een dunne flank in
stappen van boven naar beneden te frezen, waarbij
je aan de voet zolang mogelijk het materiaal laat
staan, hou je de wand stabiel en voorkom je trillingen
in het gereedschap en doorbuigen van de wand. De
vuistregel is dat je voldoende stabiel kunt frezen als
de lengte niet hoger is dan acht keer de breedte van
de basis. Om voldoende productief te verspanen, zet
men multi flute gereedschappen in, waardoor men
de voeding hoger kan zetten. “Ook feed mill is een
goede strategie”, geeft Tim Broeckhoven nog een
voorbeeld. “Je neemt weliswaar weinig materiaal
weg, maar wel met een zeer hoge snelheid. De
snijkrachten op de frees zijn vooral axiaal. Dat is geen
probleem omdat deze axiale krachten het
gereedschap in de spindel duwen, wat doorbuigen of
trillingen voorkomt.” Daarmee haal je dus hogere
verspaningsdebieten.
Made-in-Europe.nu digimagazine september 2011" 11

Gereedschaphouder Titaan
frezen vereist dat het totale plaatje
klopt. Opspansysteem,
gereedschaphouder: alles moet op
de extreme belastingen bij het
verspanen van dit materiaal zijn
afgestemd. Daarom kijkt men bij
Asco Industries voor de
toekomstige generatie machines
naar gereedschapopnames HSK
125 en HSK 160. Onderzoek door
Boeing laat namelijk zien dat het
buigmoment bij het frezen van
titaan zeer hoog is. Daarom heb je
extreem stijve
gereedschapopnamen nodig. “Wil
je diepe snedes en lange
gereedschappen, dan krijg je
onherroepelijk slijtage aan je
gereedschaphouder”, zegt Tim
Broeckhoven. De
gereedschapopspanning is een
punt om goed naar te kijken. Waar
je verder nog op moet letten, is de
tijd die nodig is voor het
verwisselen van wisselplaten. Bij
T H E M A : E M O L U C H T V A A R T
de Belgische verspaner doet men
dat pas sinds kort, omdat de
ervaring leert dat de set up kosten
van een gereedschap niet
verwaarloosbaar zijn. Een
voorbeeld is een frees met 80
wisselplaatjes. Broeckhoven: “Per
Dynamische
stijfheid belangrijker
dan statische
wisselplaatje kost het 30 seconden
om een nieuwe te monteren. Dus
per frees hebben we 40 minuten
set up tijd. Op een driespindelige
machine praat je dan over een uur
en twintig minuten.”
Meten op machine Als er een
sector is waar nauwkeurigheid en
traceerbaarheid essentieel zijn,
De leden van Metal-Alliance be die aanwezig
waren tijdens het bezoek aan Asco
Industries. Ze lieten zich door experts uit de
luchtvaart bijpraten over ontwikkelingen in
deze sector en wat van machines verwacht
wordt. Op de foto staan ze in de afdeling
waar het landingsgestel voor Airbus wordt
verspaand.
dan is het wel de
luchtvaartindustrie. Hoewel elke
component afzonderlijk wordt
nagemeten, meet Asco Industries
ook veel op de machines zelf. Op
alle 4- en 5-assige machines zet
men probes in om tactiel te meten.
De gereedschappen zijn daarnaast
van een chip voorzien, met daarin
opgeslagen alle belangrijke
informatie over het gereedschap,
zoals toollife en geometrie,
afkomstig van het voorinstellen. De
besturing kan op basis hiervan
automatisch voor de noodzakelijke
compensatie zorgen.
Gereedschapmagazijnen kunnen
voor een luchtvaartverspaner
eigenlijk niet groot genoeg zijn.
12 Made-in-Europe.nu digimagazine september 2011!

“We willen in de nieuwe
machines naar 150
gereedschappen in de
machine, zodat we meer
verschillende producten op de
machine kunnen maken zonder
telkens het magazijn leeg te
moeten halen.” Bij de
gereedschappen gaat het er
volgens Tim Broeckhoven
vooral om de totale
verspaningskosten per kilo in
een optimale verhouding tot de
freestijd te houden. “De
material removal rate heeft een
bepaald optimum. Pas op dat
je daar niet zover van weggaat
door een hoge slijtage van je
gereedschappen dat je
kostprijs per kilo weggefreesd
materiaal omhoog schiet.”
Meer informatie:
Dufieux
Asco Industries
"
Metal Alliance be
T H E M A : E M O L U C H T V A A R T
Asco Industries:
135 machines,
218 spindels
Het Belgische familiebedrijf Asco Industries
heeft zich in de voorbije decennia een sterke
positie verworven als
luchtvaarttoeleverancier. Het bedrijf, met
vestigingen in België, Duitsland en Canada,
richt zich uitsluitend op de
luchtvaartindustrie.
De helft van de omzet komt bij Airbus
vandaan (onder andere met de productie
van slat tracks voor alle Airbustoestellen);
zo’n 38 procent omzet wordt bij Boeing geboekt (onder andere componenten
voor de 737, 777 en de nieuwe 787). De rest van de omzet komt van
fabrikanten van regionale vliegtuigen, zoals Bombardier en Embraer. Het bedrijf
telt zo’n 1100 medewerkers en boekte vorig jaar een omzet van ruim 300
miljoen Amerikaanse dollars.
In de drie vestigingen van Asco Industries staan alles bij elkaar geteld 135 CNCmachines
opgesteld met 218 spindels. Het ruwen gebeurt namelijk veel op
meerspindel machines. Behalve titaan wordt er ook veel aluminium verspaand,
evenals gehard staal. In de Duitse vestiging worden bijvoorbeeld de rails waarop
de stoelen (de seatrails) staan gemonteerd uit aluminium gefreesd op
Handtmann machines. Dit zijn profielen tot zes meter lengte. Voor high speed
verspaning hebben we machines met spindels met 100 kW vermogen en
30000 toeren per minuut. In Canada freest het bedrijf voor Boeing
romponderdelen uit aluminium op Ingersoll machines. In Zaventem staan zowel
flexibele bewerkingscellen op basis van Mandelli en Cincinnati machines, 4assige
machines, waarop zowel geruwd als gefinished wordt.
Ontmoeten we elkaar op de EMO?
AUTOMATISERING
Hal 12
Stand D84
CELLRO op de EMO
C ELLR O o p d e E M O
www.cellro.com automatisch meer rendement
Made-in-Europe.nu digimagazine september 2011" 13

T H E M A : E M O L U C H T V A A R T
Minder omspannen dankzij
adaptief frezen
! Normaal gesproken wil je
tijdens het frezen exact de positie
en geometrie van het werkstuk
meten. Deze informatie is echter
niet altijd beschikbaar. Adaptief
frezen is dan noodzakelijk. Dit kan
tot een hogere productiviteit
leiden, omdat je minder vaak
hoeft om te spannen en minder
gaat luchtfrezen.
Grote composieten werkstukken
laten zich niet gemakkelijk
positioneren, tenzij je bereid bent
veel tijd en geld uit te geven aan
opspanmiddelen. Ook bij
componenten die laagsgewijs zijn
opgebouwd, bijvoorbeeld
laserclad delen, is het moeilijk
exact de positie te bepalen. En wie
wel eens gietdelen freest, weet dat
je om op safe te spelen de eerste
freesbanen ruim programmeert,
met als gevolg vaak veel
luchtfrezen. “Voor al deze
toepassingen wil je eigenlijk een
adaptief systeem, dat zichzelf
aanpast aan de werkelijke positie
van het werkstuk omdat de
uitgangspositie variabel is”, zegt
Peter Dickin van Delcam.
Freesbanen De CADCAMontwikkelaar
biedt het adaptief
frezen nu aan in de software. In
plaats van grote, onnauwkeurig
gevormde delen exact te
positioneren, gaat men het
werkstuk zodra het opgespannen
is in de machine eerst meten en
de geprogrammeerde freesbanen
daaraan aanpassen. Doordat je dit
voor elk werkstuk doet, bereik je
uiteindelijk een hogere
nauwkeurigheid en een hogere
productiviteit. Peter Dickin: “Neem
als voorbeeld het frezen van
composiet, dat nogal een
wisselende dikte heeft. Ook kan
de vorm veranderen door het
frezen, omdat de
oppervlaktespanning wijzigt
wanneer je bepaalde vezels
wegfreest. Daarvoor zetten we
adaptief frezen ook in. We frezen
bijvoorbeeld gaten eerst voor de
14" Made-in-Europe.nu digimagazine september 2011

T H E M A : E M O L U C H T V A A R T
helft, gaan dan meten en compenseren dan de
freesbaan voor eventuele afwijkingen.”
Op machine meten Delcam zet bij het adaptief
frezen verschillende technieken in die ook los van
elkaar gebruikt kunnen worden. Bijvoorbeeld On
Machine Verification, de online meettool van
Delcam, dat zowel als onderdeel van adaptief
frezen kan worden gebruikt maar ook als stand
alone pakket. Een van de succestoepassingen van
het adaptief frezen is een titaan gefreesd stuurvlak
voor de Eurofighter, de jachtbommenwerper, van
2,2 bij 1,1 meter groot Dit wordt gefreesd door het
Britse BAE. Het deel bestaat uit een aantal
verlijmde titanium plaatdelen die vervolgens
gevormd worden door het materiaal superplastisch
te maken. Dit proces leidt echter onvermijdelijk tot
maatafwijkingen, die wel 4 millimeter kunnen zijn.
Daarom moet het stuk als laatste stap nauwkeurig
gefreesd worden. In de oude werkwijze gebeurde
dat in meerdere
opspanningen,
met telkens
andere
Links de oude
werkwijze:
complexe
opspanmiddelen
en drie tot vier keer
omspannen voor
een stuurvlak.
Rechts de nieuwe
werkwijze: het
stuurvlak wordt een
keer vacuüm
opgespannen en
kan dan gefreesd
worden.
opspansystemen. De uiteindelijke kwaliteit hing
sterk af van de nauwkeurigheid waarmee de
operator het werkstuk opspande.
Titaan stuurvlak Delcam heeft samen met
Metrology Software Products Ltd het adaptief
frezen doorontwikkeld voor de productie van het
stuurvlak. Nu wordt het stuk vacuüm
opgespannen, waardoor het over de rand van het
vacuüm opspansysteem hangt. Daardoor kan de
freeskop van alle kanten bij het werkstuk, zonder
dat het opnieuw opgespannen hoeft te worden.
Het manueel uitlijnen gebeurt nu virtueel door NC
PartLocator, de nieuwe softwaretool die Delcam en
MSP samen hebben ontwikkeld. De enige
voorwaarde is dat de operator het stuk binnen een
tolerantie van 4 mm opspant. De eerste stap is dat
met een probe de exacte positie van het werkstuk
wordt gemeten, waarna de software automatisch
de freesbanen aanpast, voordat het frezen start.
Made-in-Europe.nu digimagazine september 2011" 15

T H E M A : E M O L U C H T V A A R T
De set up tijd is hierdoor aanzienlijk verkort. De
totale productietijd van het deel liefst 60 procent
verminderd. Tot nog toe had BAE voor elk
stuurvlak zo’n 25 tot 30 uur machinetijd nodig.
Ook is de kwaliteit verbeterd. Nabewerken is
Kortere doorlooptijd bij botenbouw
nauwelijks nog nodig. En er is nog slechts een
opspanmiddel nodig.
Een andere toepassing van adaptief frezen is in Frankrijk te vinden, waar jachtenbouwer Beneteau de
doorlooptijd van het frezen van het composieten dek heeft weten terug te brengen van zes maanden
tot een maand. Zo’n 42 voet lang dek werd eerst afgedekt met maskers om precies de positie van de
frezen gaten te bepalen. Nu herkent de software het dek en weet waar de gaten moeten komen.
matec - 40 HV
4 of 5-Assen bewerking
Topkwaliteit in verspaning...
matec
productenlijn
Meer informatie
Delcam
Download EMO-krant van Matec. Met
praktijkverhaal over UAC Alu Menziken
Hoofdspindel (motorspindel)
Toerental min-1 tot 12.000
Vermogen tot 68 Kw
CNC-torque freeskop
Zwenkbereik Graden ± 96
Zwenksnelheid min-1 Bewerkingsruimte
Spantafel mm max. 12.000
CNC-rondtafel mm max. Ø 1450
Toerental min
50
-1 Hoofdspindel (motorspindel) Bewerkingsruimte
Vermogen tot 68 Kw
CNC-torque freeskop
80
Zwenkbereik Graden ± 96 Maximaal werkbereik
Zwenksnelheid min
X-/Y-/Z-AS
Besturing
mm 12.000/800/1100
Heidenhain iTNC 530 / Siemens 840D
Limas CNC machinery is -namens Matec
Maschinenbau GmbH- het verkoopsteunpunt
voor Nederland en servicesteunpunt
voor de Benelux en een gedeelte van
Duitsland.
Tot het leveringsprogramma behoren o.a.
3-, 4 en 5-assige CNC-bewerkingscentra,
-pendel/bedfreesmachines, -portaalfreesmachines
en -frees/draaicombinaties.
Vanuit onze vestiging in het Limburgse
Haelen staat een team van specialisten
voor u klaar om u snelle en adequate ondersteuning
te bieden en zodoende uw productiviteit
te waarborgen. Ons motto
spreekt dan ook boekdelen: Alleen door
uw succes kunnen ook wij succesvol zijn!
Meer informatie? Neem dan eens
vrijblijvend contact op of kijk op onze
website: www.limas-techniek.nl
Offi cial partner of:
Maschinenbau GmbH
LIMAS CNC-Machinery | Heldenseweg 27 | 6086 PD Neer | T +31(0)475-510159 | F +31(0)475-510460 | E info@limas-techniek.nl
16" Made-in-Europe.nu digimagazine september 2011

Bewerkingscentrum
met
magneet- "
" aandrijving
" In de aluminiumverspaning
is de productiviteit in de voorbije
15 jaar flink gestegen: van 2 liter
per minuut naar 7 liter per minuut.
In de titaanbewerking blijft men
echter steken op een schamele
0,25 liter per minuut. Om dat te
verbeteren, zijn heel nieuwe
machineconcepten nodig, zegt de
Duitse hoogleraar Berend
Denkena.
Bij het IFW van Leibniz Universität
in Hannover, het onderzoeksinstituut
dat Denkena leidt, heeft
men zo’n concept ontwikkeld.
Momenteel wordt het eerste
prototype gebouwd van een
bewerkingscentrum waarbij de
tafel bewogen wordt door
eenzelfde aandrijfconcept als de
hogesnelheidstrein Transrapide.
Door deze magneet
lineairgeleidingen in te zetten,
versnelt de machine (tafelgewicht
600 kilo) met 6G zonder dat er
extra trillingen vrij komen. Tijdens
het afremmen van de bewegingen
recupereert men energie om het
energieverbruik van de machine
binnen de perken te houden. Niet
alleen zorgt dit concept voor meer
T H E M A : E M O L U C H T V A A R T
productiviteit, ook voor een betere
oppervlaktenauwkeurigheid en
een hogere precisie.
Noodzakelijk Dergelijke
machineconcepten zijn volgens
Denkena noodzakelijk omdat het
aandeel titaan in vliegtuigen sterk
gaat toenemen. De productiviteit
in het verspanen van titaan ligt
echter een factor 28 lager dan bij
aluminium. Om de groei in de
vliegtuigproduct bij te kunnen
houden, moet men meer titaan
kunnen verspanen in dezelfde tijd.
Congres Het IFW organiseert op
22 en 23 september tijdens de
EMO een congres over titaan
verspanen voor de luchtvaart.
Meer informatie:
www.emo-hannover.de
Expositie op EMO In hal 27
stand C32 is een expositie over
Supersnel profielslijpen
Professor Berend Denkena: nieuwe
machineconcepten nodig.
titaan bewerken te zien,
georganiseerd door het Machining
Innovations Network. In totaal
nemen 13 leden van dit netwerk
deel aan de tentoonstelling,
waaronder Heller Maschinenbau
dat het nieuwe bewerkingscentrum
FT 2000 laat zien. Dit 5assig
bewerkingscentrum is
voorzien van een HSK63
gereedschapopname en een
spindel met 242 Nm koppel.
Een ander nieuw machineconcept dat door het IFW, samen met het
Machining Innovations Network in Varel ontwikkeld wordt, is bedoeld voor
het aanbrengen van ribben op de romp van een vliegtuig. Dit verlaagt het
brandstofverbruik met gemiddeld 1 tot 3 procent per jaar. Dezelfde ribben wil
men ook aanbrengen op gasturbines, die daardoor zo’n 2,5 procent meer
rendement leveren. Hierbij gaat het om moeilijk verspaanbare materialen.
Om deze ribben met een breedte van 65 µm en een diepte van 20 µm
efficiënt te kunnen aanbrengen, wil men slijptechnologie inzetten. Momenteel
haalt het IFW een breedte van 60 µm, de diepte is 30. Om een vlak van 10
bij 10 centimeter te bewerken (1700 ribben in totaal), heeft men in totaal 36
minuten nodig. Dit betekent dat bij het precisieslijpen 2,8 cm2 per minuut
wordt bewerkt, waar alternatieve slijpprocessen niet verder komen dan 0,2
cm2 per minuut. Het IFW zet bij dit proces een keramische slijpschijf in met
50 profielen.
Made-in-Europe.nu digimagazine september 2011 " 17

G E R E E D S C H A P P E N M A R K T
Maarten Dekker (FPT-bestuurslid): positieve trend bij gereedschappen
Belang gereedschappen onderschat
Maarten Dekker verwacht positieve toon op de EMO 2011.
! De markt voor hardmetalen gereedschappen
ontwikkelt zich in de volle breedte positief. De
stijgende lijn van vorig jaar is in de eerste helft van
2011 vastgehouden. Dat zegt Maarten Dekker,
bestuurslid van de Federatie Productie Technologie
en managing director van Kennametal Benelux. Hij
verwacht dat de EMO 2011 een bijzonder positieve
beurs zal worden. “Je zult er zien dat de markt
weer helemaal terug is.”
Hoe ontwikkelt de Nederlandse markt zich?
“Het eerste kwartaal was goed. Die positieve lijn
heeft zich tot aan de zomervakantie doorgezet. We
komen uit een diep dal, want men heeft eerst oude
voorraden opgemaakt. Maar als het werk aantrekt,
hebben de bedrijven direct gereedschappen nodig.
Dat merken we sinds september vorig jaar.”
Geldt die positieve trend voor alle soorten
verspanende gereedschappen?
“Ja. Het gaat in de hele breedte goed. Wel zien we
dat voor opnamegereedschappen momenteel de
prijzen enorm onder druk staan.”
Verwacht u dat de positieve markttrend aanhoudt in
de tweede helft van het jaar?
“De onzekerheid op de financiële markten zorgt in de
ons omringende landen voor een stabilisatie van de
industrie. Dat merkt de verspanende industrie in
Nederland momenteel. Er zal op de EMO zeker een
ondertoon zijn van wat gaat er de komende
maanden gebeuren. Ik verwacht echter dat de EMO
een positieve beurs wordt.”
18" Made-in-Europe.nu digimagazine september 2011

In hoeverre hebben de
gereedschapfabrikanten last van
de gestegen grondstofprijzen, met
name de prijsstijging van
Wolfraam?
“Je ziet niet alleen bij Wolfraam
een prijsstijging, maar ook bij
elektriciteit, staal en andere
grondstoffen. Wolfraam is echter
de belangrijkste grondstof voor
hardmetaal. In 2003 kostte 10 kilo
Wolfraam zo’n 50 dollar; half
augustus lag de prijs op 467 dollar.
Ik hou er rekening mee dat we dit
jaar nog 500 dollar betalen. De
fabrikanten kunnen die prijsstijging
voor een deel opvangen door de
efficiency te verbeteren, maar
desondanks moeten we
prijsstijgingen doorvoeren. Er zijn
namelijk geen alternatieven voor
Wolfraam. Zonder dit materiaal is
er geen hardmetaal.”
Op beurzen als de EMO hebben
bezoekers nog wel eens de neiging
vooral naar machines te kijken.
Terecht?
“Het is óók goed om naar
machines te kijken, maar ga
G E R E E D S C H A P P E N M A R K T
Een wereld van
toepassingen met een
veelzijdige meetsysteem
Renishaw Benelux BV Nikkelstraat 3, 4823 AE Breda, Nederland
T +31 76 543 11 00 F +31 76 543 11 09 E benelux@renishaw.com
www.renishaw.nl
eveneens kijken naar wat er bij de
hardmetalen gereedschappen
speelt. Veel bedrijven kunnen een
optimalisatieslag maken door met
de juiste gereedschappen te
werken. Met het juiste
gereedschap kun je de
productiviteit verhogen. Het belang
van het juiste gereedschap wordt
nog wel eens vergeten.”
Welke ontwikkelingen op
gereedschapvlak zullen op de
EMO te zien zijn?
“Denk aan verbeterde snijkanten,
betere coatings en ook verbeterde
hardmetaalsoorten. Als
Kennametal presenteren we
Beyond Blast, het gereedschap
voor koeling door de wisselplaat.
In plaats van met 100 tot 200 bar
te koelen, kun je met deze
gereedschappen uit de voeten met
de gewone drukken. Je hoeft dus
niet per se een nieuwe machine
met hoge druk koeling aan te
schaffen.”
De VDW vestigt met een themaexpositie
op de EMO de nadruk op
het belang om jongeren te
Bezoek ons op
stand D54 in hal 5
tijdens EMO 2011
interesseren voor
metaalbewerking. Moeten we dat
in Nederland ook oppakken?
“Willen we voorop blijven lopen in
techniek en innovatie, dan moeten
bedrijven gemakkelijker en tegen
lagere kosten jongeren kunnen
aannemen en opleiden. Het zou
goed zijn als de Nederlandse
overheid daar serieuze stappen in
zet. We moeten werk maken van
investeren in opleiding en
promoten van het vak verspanen.
Klanten zeggen dat ze niet
investeren omdat ze geen man
hebben om de machine te
bedienen. Veel bedrijven zijn goed
ingericht om jongeren op te leiden,
maar voor mijn gevoel wordt dat
van overheidswege te weinig
aantrekkelijk gemaakt, zowel
fiscaal als qua eenvoudige regels.”
De Equator is een totaal nieuw alternatief op de traditionele productspecifi eke meetopstellingen, en biedt daarmee oplossingen die voorheen niet bestonden. Het
gaat niet alleen om een nieuw meetsysteem, maar om de introductie van een geheel nieuwe Renishaw productlijn. Het is ontwikkeld en getest op de fabrieksvloer in
nauwe samenwerking met gebruikers van meetsystemen in de productieafdelingen van de automobile-, luchtvaart- en medische industrie. Het resultaat is een snel en
lichtgewicht meetsysteem met een hoge herhaalbaarheid, voorzien van een ‘druk op de knop’ gebruiksgemak.
Renishaw Equator advert 0911_NL_260x94.5.indd 1 02/09/2011 08:18:52
Made-in-Europe.nu digimagazine september 2011" 19
"

R O B O T F R E Z E N
Robofacturing: de robot als
freesmachine
VIDEO
Boven: video van de eerste testen, het frezen van
aluminium.
Onder: de opstelling.
! Delcam wil de robot als CNCfreesmachine
gebruiken. Samen met een groot
aantal partners uit zowel de Europese industrie
als universiteiten, ontwikkelt het Britse concern
adaptieve systemen die automatisch en realtime
compenseren voor afwijkingen die het gevolg zijn
van een geringere stijfheid van de robot,
vergeleken met een freesmachine. Begin 2012
moet je met een robot in gereedschapstaal tot
0,02 mm nauwkeurig kunnen frezen, zegt Jan
Willem Gunnink, manager R&D projecten bij
Delcam.
Stel je voor: je hebt voor het nauwkeurig frezen van
grote turbineschoepen geen complexe 5-assige
machine meer nodig, maar kunt volstaan met een
robot, een freeskop en slimme software. De
investeringskosten zouden dan aanzienlijk lager
uitvallen. De machine-uurprijs navenant. De
concurrentiepositie van de verspanende industrie
zou met een haast gelijke factor verbeteren.
“Frezen met industriële robots is ideaal”, zegt Jan
Willem Gunnink, oud-onderzoeker bij TNO
Industrie, nu manager R&D-projecten bij Delcam.
De robot kan namelijk in de ruimte vrij bewegen, is
makkelijk opschaalbaar en betaalbaar.
Camera’s De grote tekortkoming tot nog toe is
echter de stijfheid, vergeleken met de CNCmachines
van tegenwoordig het zwakke punt als je
met de robot gaat frezen. Het COMET-project, een
20 " Made-in-Europe.nu digimagazine september 2011

Europees onderzoeksproject, geleid door Delcam,
moet daar de oplossing voor ontwikkelen. Het idee
is om het gedrag van de robot in een signalement
te vatten, zodat de CADCAM software weet welke
onnauwkeurigheid waar optreedt en daar
automatisch voor kan compenseren tijdens het
berekenen van de gereedschapsbanen. Vervolgens
wordt met een camera het gereedschap real time
gevolgd, om eventuele afwijkingen direct te kunnen
bijsturen. Gunnink: “Als dat lukt, frezen we met de
robot begin volgend jaar op 0,02 mm nauwkeurig.”
Adaptief gereedschap Het COMET-project
bundelt een aantal bestaande systemen.
Bijvoorbeeld het easypath robottrackingsysteem
van de Italiaanse system integrator SIR, een van de
projectpartners. De Italianen passen al enige tijd dit
3D visionsysteem toe. “Door hier een adaptief
gereedschap en 3D simulatie aan toe te voegen,
kunnen we een intelligente cel ontwikkelen, waarin
de robot zichzelf aanpast aan de
omstandigheden”, zegt Davide Passoni, hoofd
R&D bij de Italiaanse system integrator. De eerste
opstelling die in Italië is gebouwd in het kader van
COMET, werkt. Met Delcam’s Powermill worden de
freesbanen geprogrammeerd. De software houdt
rekening met de vooraf bekende
onnauwkeurigheden van de robot. Als robot
gebruikt men een ABB-robot (6640 met 185 kilo
payload). De eerste testen zijn gedaan in
aluminium.
Tracking systeem De tweede opstelling, net
deze zomer afgerond, voorziet in de integratie van
het trackingsysteem in de cel. Davide Passoni:
“LED’s op het gereedschap worden door camera’s
real time gevolgd en de positie wordt vergeleken
met de verwachte positie volgens het CAD-model.
Afwijkingen worden direct gedetecteerd en als
signaal doorgegeven naar de besturing die
R O B O T F R E Z E N
Delcam in additive
manufacturing
Delcam is momenteel bij zes onderzoeksprojecten
betrokken, waaraan ook andere partners meedoen.
Jan Willem Gunnink, manager R&D-projecten, ziet
dit als de enige manier om op lange termijn de
positie te kunnen handhaven. “De klantvragen zijn
de drive achter deze projecten.” Delcam kijkt
hierbij ook nadrukkelijk naar trends in de
samenleving die van invloed gaan zijn op de
maakindustrie. De rode draad door alle projecten is
de digitalisering van de productie.
Een van deze zes projecten is Reclaim. Het doel
hiervan is een machine te ontwikkelen die in staat is
een beschadigd schoepenblad, bijvoorbeeld van een
vliegtuigmotor, te scannen, beschadigingen te
detecteren, via additive manufacturing deze te
herstellen en daarna in de machine nauwkeurig na te
frezen. “We ontwikkelen een machine, die kan
scannen, cladden, en frezen vanuit één adaptief
CADCAM-systeem”, verduidelijkt Gunnink. Voor het
scannen werkt Delcam samen met Renishaw, dat
aandeelhouder is in Delcam. Eind dit jaar moet een
eerste prototype van deze machine klaar zijn.
Andere projecten Een ander project is Saving, dat
tot doel heeft om via designoptimalisatie en additive
manufacturing het materiaalgebruik in vliegtuigen te
reduceren. Elke 100 kilo gewichtsbesparing levert
tijdens de levensduur van een passagiersvliegtuig 4,5
miljoen liter brandstofbesparing op. Copernico is een
onderzoeksproject met als doel om via virtuele
productieprocessen het ontwikkelproces van nieuwe
producten te versnellen. E-custom richt zich op
gepersonaliseerde producten. Tot slot neemt Delcam
deel aan het FoFdation consortium, dat zich richt op
het betrouwbaar en voorspelbaar produceren van
producten met een hoge toegevoegde waarde door te
frezen. Slimme tools moeten helpen de freestijd beter
te kunnen voorspellen, net als de oppervlaktekwaliteit
en de kwaliteit van het proces helpen te bewaken.
Made-in-Europe.nu digimagazine september 2011 21!

hiervoor compenseert.” Juist dit adaptief systeem
moet voor de noodzakelijke kwaliteitsverbetering
van het robotfrezen gaan zorgen. De software van
Delcam speelt een belangrijke rol hierin. “Als je
nauwkeurig wilt frezen, heb je nauwkeurige
freesstrategieën nodig.” Davide Passoni is
optimistisch over het project, met name omdat het
adaptief systeem voor correcties in alle richtingen
kan zorgen. “Ik denk dat we een nieuwe generatie
hoog nauwkeurige robotfreesmachines kunnen
ontwikkelen, die net zo nauwkeurig zijn als de
CNC-machines maar wel de flexibiliteit hebben van
de mensen.”
Twee alternatieven Zonder adaptief frezen is
nauwkeurig robotfrezen ondenkbaar. De besturing
moet de exacte positie van de freesspindel
automatisch aanpassen aan de gegeven
omstandigheden. Deze technologie zet Delcam
ook al in bij de conventionele freestechnieken. In
de opstelling zoals de projectmedewerkers die
voor ogen hebben, zit ofwel de freesspindel aan de
robotarm bevestigd op het werkstuk en staat de
freesspindel vast opgesteld. Deze laatste opstelling
is ideaal als je kleinere werkstukken verspaant, de
eerste is geschikt voor grote en zware
werkstukken.
R O B O T F R E Z E N
Jan Willem Gunnink (l) en Davide Passoni.
Universeel De aansturing moet universeel
toepasbaar zijn op elke robot. Dit PSIR
(Programming and Simulation environment for
Industrial Robots) is een van de vier innovaties die
uit het COMET-project moeten komen. Dit wordt
Delcam’s CADCAM-systeem specifiek voor het
programmeren van freesrobots, rekening houdend
met hun specifieke eigenschappen.
Volg het COMET-project op
facebook en twitter
Meer informatie is ook te vinden op
www.cometproject.eu
Video’s: www.youtube.com/cometproject
22 " Made-in-Europe.nu digimagazine september 2011

E D M I N N O V A T I E S
AgieCharmilles vonkt nog preciezer
! De elektronica-industrie vraagt voor de
productie van IC’s (integrated circuits) alsmaar
hoogwaardigere matrijzen. GF AgieCharmilles
speelt met de IC-strategie hierop in. Voor de
productie van dit type supernauwkeurige matrijzen
verlegt de Zwitserse machinebouwer zowel met
erodeer- als freesmachines de grenzen.
Met de IC-strategie heeft AgieCharmilles drie doelen
voor ogen: lagere kosten, hogere kwaliteit en kortere
time to market. Daarvoor zijn zowel de draadvonk- en
zinkvonkmachines alsook de nauwkeurige 5-assige
freescentra verder verbeterd. In de HSM 500 LP past
men bijvoorbeeld in alle assen direct drive motoren toe.
De supernauwkeurige contouren en structuren op de
matrijzen worden vervolgens door de vonkmachines
aangebracht. De FO 350 mS zinkvonkmachine kan
uitgerust worden met de IC master technologie, een
onderdeel van de totale IC-strategie.
Draaddiameter 0,02 mm Ook de CUT 1000
draadvonkmachines worden ingezet voor de zeer
nauwkeurige bewerkingen. In de nieuwste machines
uit deze reeks vonkt AgieCharmilles met een
draaddiameter tot 0,02 mm, waarmee nauwkeurigheden
tot in submicrongebied haalbaar zijn. De
oppervlakteruwheid bedraagt dan Ra 0,04 µm. Voor
het snijden van de buitencontouren wordt een draad
van 0,2 mm gebruikt. Met de derde generatie
draadwisselaar kun je tijdens de productie
verschillende draaddiameters automatisch wisselen.
Ook seriebewerking van producten met verschillende
hoogte-afmetingen is met de nieuwe draadwisselaar
mogelijk.
Oliebad De CUT 1000 Oiltech gebruikt een oliebad
als diëlektricum. Dit voorkomt bij het vonken van
metalen componenten corrosievorming. Doordat de
randen van een in een oliebad gevonkte stempel of
matrijs beter zijn afgewerkt, kun je nabewerkingen
zoals leppen achterwege laten.
Keramiek en oliediëlektricum
De Duitse bedrijven OxiMaTec en Leonhardt
Graveurbetrieb hebben een nieuw type keramiek
gelanceerd, dat zich net zo gemakkelijk laat vonken
als staal zonder dat de materiaaleigenschappen
worden aangetast. Voorwaarde is wel dat je het
speciale keramiek vonkt in een oliebad. Dat zorgt er
namelijk voor dat het bewerken van het keramiek
slechts zo’n 10 tot 15 procent meer tijd in beslag
neemt. Dit heeft volgens Wolfgang Leonhardt
enerzijds te maken met de samenstelling van het
keramiek, waaraan onder andere aluminiumoxide
is toegevoegd, anderzijds met de speciale generator
die AgieCharmilles voor de CUT 1000 Oiltech heeft
ontwikkeld. Deze generator detecteert elke
elektrische ontlading in nanoseconden. Zodra in het
keramiek niet voldoende geleidende deeltjes zitten,
worden de vonkparameters automatisch
bijgeregeld. Met het keramiek vonkt de Duitse
toeleverancier op de CUT 1000 met een
oppervlakteruwheid van Ra 0,1 en beter. Het
keramiek wordt gedistribueerd via het netwerk van
AgieCharmilles.
Made-in-Europe.nu digimagazine september 2011" 23

B E N E L U X O P E M O 2 0 1 1
Cellro introduceert in Hannover de slimste productiecel,
de Smartcell. Deze productiecel is specifiek ontwikkeld
voor kleinserie fabricage, vanaf seriegrootte 1, en kan
24 uur per dag, 7 dagen in de week draaien bij een
XXL bij STYLE High Tech
bezetting van slechts één operator
in dagdienst. Dus één man die de
machine dag en nacht draaiende
houdt. Cellro heeft deze cel
ontwikkeld samen met Fanuc,
Siemens, Schunk, Sandvik,
Renishaw en Grob. Cellro toont
naast deze wereldprimeur in
Hannover ook nog andere
robotcellen, onder andere voor het
onbemand nauwkeurig afbramen.
In het digimagazine van april heeft
Bram de Koning, directeur van
Cellro, het concept van de Smartcel al toegelicht. Lees
het artikel hier.
Cellro, hal 12, stand D84
Style High Tech toont op de EMO drie STYLE machines, voorzien van de eigen besturing. Opvallend op de stand is
de STYLE XXL draaibank. Deze zware draaibank heeft een diameter van bijna 2 meter en een lengte van 3000mm
tussen de centers. Style is de
laatste jaren zeer succesvol met
de fabricage van STYLE XXL
draaibanken. Het model dat op
de EMO staat is speciaal voor
deze beurs gebouwd. Bedrijven
die een dergelijke grote
draaibank zoeken hebben nu de
gelegenheid deze demo
machine direct na de beurs
geleverd te krijgen.
Style High Tech, hal 26 stand
D40
Cellro Smartcel: de slimste van allemaal
24 " Made-in-Europe.nu digimagazine september 2011

Waalse verspaningstechnologie
Haro Technologies Int. en Pegard
Productics zijn onderdeel van het
Belgische Ogepar Group. Haro bouwt
in het Waalse Andenne slijpmachines
voor het supernauwkeurig slijpen van
gereedschappen voor
tandwielproductie. Pegard bouwt
speciaal machines voor klanten zoals
Boeing en Caterpillar. De Preciram is
de grootste machinereeks, met
spindeldiameters tot 250 mm,
een vertikale beweging over
maximaal 6200 mm en een ram
die 1600 mm kan bewegen.
Ook bouwt men hydrostatisch
gelagerde geleidingen in de
zware machines, om super
nauwkeurig te kunnen
bewerken. Om minder om te
B E N E L U X O P E M O 2 0 1 1
TEQQ gaat internationaal
Voor TEQQ wordt de EMO 2011 de aftrap voor een
internationaal optreden. Het Nederlandse bedrijf gaat
met het slimme systeem voor het handlen van
producten voor het eerst de internationale markt op.
TEQQ toont de Integrated Product Handler op een
Okuma MB46-VAE, samen met enkele recente
innovaties.
Zo wordt een 3D stapel/product raster getoond, net
als een geïntegreerde gereedschaptaster, voor het
verhogen van de betrouwbaarheid van het
productieproces. Ook zijn er nu flexibele vingers
leverbaar voor grillig gevormde producten. Het
werkstukgewicht dat het systeem aan kan, bedraagt
nu 8 kilogram. Bijzonder aan het TEQQ-systeem is dat
je ook een oudere verticale freesbank met een Xverplaatsing
van minstens 750 mm kunt uitrusten met
een automatische producthandler.
TEQQ, hal 6, stand L16
hoeven spannen, ontwikkelt Pegard
dan weer speciale freeskoppen, zodat
je in de machine kunt draaien, frezen
en eventueel nog slijpen. Deze
freeskoppen hebben een koppel van
1000, 2000 of 3000 Nm. Deze
verticale draaibanken reiken qua
diameter van de te bewerken stukken
van 1250 tot 4000 mm. Op de EMO
in Hannover toont Pegard onder
andere zo’n speciale freeskop
waarmee je om een hoek van 90
graden kunt verspanen.
Haro Technologies Int. toont op de
EMO een heel nieuwe machine die
het slijpen vergaand automatiseert.
Samen met Siemens zijn er speciale
programma’s ontwikkeld voor het (her)
slijpen van de gereedschappen.
Pegard, hal 13, stand C24
Haro Technologies, hal 13, stand C22
Made-in-Europe.nu digimagazine september 2011" 25

5 - A S S I G B E W E R K E N
5-assig frezen: een keten van CAM-pakket, gereedschap en machine
Zo sterk als de zwakste schakel
! Een blok C45 staal. Dat ligt aan het begin van
de dag op de DMU 60 eVo Lineair. Aan het eind van
de dag is hetzelfde blok materiaal verspaand tot een
ventielblok, met kamers en boringen en zelfs een
ondersnijding. Een typisch werkstuk voor 3+2
bewerkingen en 5-assig simultaan frezen. Het
eindresultaat - kwaliteit, productiviteit en kostprijs -
wordt echter niet alleen door de machine bepaald.
“We moeten veel meer in processen leren denken
dan in afzonderlijke stappen”, vat Job van Berkel,
directeur DMG Benelux, de boodschap samen.
5-assig frezen vereist meer dan ooit dat alle aspecten
rond het verspanen op elkaar zijn afgestemd. Om dat
te laten zien, heeft DMG de voorbije maanden door
heel Europa een roadshow georganiseerd rond de
nieuwe DMU 60 eVo, die straks ook op de EMO in
Hannover te zien is. In de Benelux lieten Hagro
Precisie (LMT gereedschappen), Haimer
(opspangereedschappen), Tebis (CAM-software) en
Harry Hersbach Tools (Paul Horn gereedschappen)
zien hoe je met een goed samenspel het maximale
uit de 5-assige machine kunt halen. “De machine is
slechts een deel van het verhaal”, zegt Job van
Berkel van DMG Benelux. Hij komt nog geregeld in
de praktijk situaties tegen waarin verspaners
teleurgesteld zijn in de productiviteit of de
nauwkeurigheid die ze halen. “Omdat het totale
plaatje niet klopt.”
Made-in-Europe.nu schoof aan, luisterde mee en
pikte er een aantal feiten uit.
26" Made-in-Europe.nu digimagazine september 2011

De eerste winst haal je al binnen
nog voordat de machinespindel
een keer rond is gedraaid. Slim
programmeren spaart tijd. In de
Benelux is het Duitse CAMpakket
Tebis relatief onbekend.
Het bevat echter een aantal
bijzonderheden.
Dat begint met het feit dat het
bedrijf een eigen kernel heeft
ontwikkeld, zegt Peter Quirijnen.
Vanuit de vestiging in Keulen
ondersteunt hij klanten in onder
andere de Benelux. Tebis heeft
het CAM-pakket zo opgebouwd
dat de software de
programmeur veel werk uit
handen neemt. Toolcontrol biedt
de mogelijkheid om alternatieve
gereedschaphouders te zoeken
als een bepaald type niet
voorhanden is. Zelfs als aan de
machine blijkt dat een bepaald
type gereedschap niet
beschikbaar is, controleert de
software zelf of de bewerking
met het alternatief gedaan kan
worden zonder dat de
freesbanen herberekend hoeven
te worden. “De software past
het gebruikte gereedschap aan,
de freesbanen blijven identiek.”
De Tebis-software biedt zelfs de
mogelijkheid om op het
allerlaatste moment, in de
werkplaats, nog van machine te
5 - A S S I G B E W E R K E N
CAM: slim programmeren
voor de eerste winst
wisselen, om welke reden dan
ook. Peter Quirijnen: “Als de
andere machine kinematisch
overeenkomt, kun je de
programma’s zo kopiëren naar
de andere machine, zonder dat
je nieuwe programma’s hoeft te
maken. Het enige dat je nog
moet doen, is een
botsingsimulatie.”
Simulatie Want bij 5-assig
frezen is simulatie onmisbaar.
Hierin gaat Tebis zover dat je
niet alleen met het complete
gereedschap simuleert, maar
dat je zelfs het kinematisch
model van je eigen machine in
de software kunt inbrengen,
zodat de simulatie honderd
procent overeenkomt met de
realiteit, aldus Quirijnen. “We
meten dan de machine in de
werkplaats op en maken
speciaal voor deze machine een
postprocessor. Dan pas
simuleer je echt en kun je zien
of het product op de machine
past.” Zelfs een botsing op de
eindschakelaar op de machine
wordt gedetecteerd. “Weliswaar
de goedkoopste botsing met de
minste schade, maar je
machine staat wel stil. En dat
wil je niet.”
Krimpen
en balanceren:
lagere
kosten?
De gereedschapopname wordt
nogal eens verwaarloosd,
constateert Ulrich Öfele,
business development manager
bij Haimer. Vergeet bovendien
het balanceren niet.
Ulrich Öfele somt drie criteria op
die de sleutel zijn tot
nauwkeurigheid en
productiviteit: de stijfheid van de
gereedschaphouder, de
rondloopnauwkeurigheid en de
balancering. De stijfheid van het
totale gereedschap - houder en
frees - wordt mede bepaald
door de manier waarop je de
frees in de houder spant.
Hydrodehn houders zijn in zijn
ogen weliswaar heel erg
nauwkeurig en hebben een
goede rondloop, maar klemmen
met oliedruk levert te weinig
stijfheid en is gevoelig voor
zijdelingse krachten. Het
Weldon spansysteem kan hoge
koppels aan, maar heeft een
minder goede rondloop en er is
speling tussen de schacht en
de frees. Krimpen biedt de
Made-in-Europe.nu digimagazine september 2011" 27

voordelen van beide systemen zonder de nadelen.
Met het spannen van het gereedschap in de
houder wil je voorkomen dat het gaat trillen om zo
de snijkanten van de frees minder te belasten.
“Bovendien voorkom je dat de trilling wordt
doorgegeven aan de spindel en dat effect zie je
terug in de oppervlaktekwaliteit.” Testen van
Haimer tonen aan dat het spaanvolume met een
derde toeneemt als je krimphouders gebruikt in
plaats van een hydrodehn houder. En 10 µm
minder rondloopnauwkeurigheid kan de standtijd
van een gereedschap halveren.
Balanceren De meest cruciale stap is
balanceren. “Na elke gereedschapwissel moet je
opnieuw balanceren”, zegt Ulrich Öfele. “Onbalans
kost geld.” Bij een onbalans van 50 gram
De machinebesturing
5 - A S S I G B E W E R K E N
millimeter verandert de
rondloopnauwkeurigheid
vanaf 10.000 t/m
significant, met als
gevolg slechte
maatvoering, belasting
van de spindel, lagere
productiviteit.
Verdieneffecten op korte
termijn zijn moeilijk aan
te tonen, maar op de
lange termijn zijn ze
groot. “De levensduur
van de spindel kun je verdubbelen door
gereedschappen altijd te balanceren.” Een
theoretische berekening die hij als voorbeeld geeft,
laat het maximale toerental van de spindel dalen
van 14.000 t/m naar 1600 als je 50 gram milliliter
onbalans hebt. “Ga je met een hoger toerental
frezen, dan ontstaan problemen.” Zelfs als je niet
continu op de grens van het haalbare freest, levert
balanceren volgens Öfele geld op. De standtijd van
het gereedschap neemt toe, de productiviteit ligt
hoger.
De hoog dynamische 5-assige machines stellen extra eisen aan de besturing. Intelligente
tools verhogen de veiligheid en productiviteit, zegt Nico Schuitemaker, office manager
bij Heidenhain Benelux.
Botsingdetectie vooraf is goed, bij Heidenhain vinden ze het niet voldoende. Daarom heeft de iTNC 530
besturing een geïntegreerde Dynamic Collission Monotoring (DCM). De positie van gereedschap en
houder ten opzichte van vaste machineonderdelen en extra uitrustingen, zoals meettasters en
spanmiddelen, worden real time bewaakt. De besturing stopt acuut alle assen als een botsing dreigt. Nico
Schuitemaker: “Een geïntegreerde bewaking is altijd actief, wat nodig is omdat je nooit alle situaties vooraf
28" Made-in-Europe.nu digimagazine september 2011
!

kunt simuleren. Bijvoorbeeld een
gereedschapmeting op de machine.” Het inmeten
van de gereedschappen in het DCM-model gaat
relatief eenvoudig via een dialoog om alle
spanmiddelen in een bibliotheek in te brengen.
Adaptief Als het om productiviteit gaat, biedt
Heidenhain de mogelijkheid van Adaptive Feed
Control voor bij het voorfrezen. De besturing meet
het opgenomen vermogen van de spindel en
houdt dat zoveel mogelijk constant door de
voeding te variëren. “De voeding wordt dus
aangepast aan de actuele verspaningscondities”,
aldus Schuitemaker. Het resultaat: tijdwinst en
langere standtijd van de gereedschappen.
0229 54 24 85 - info@dormac.nl - www.dormac.nl
5 - A S S I G B E W E R K E N
Closed loop 5-assige machines kennen veel
bewegingen van de assen. Die veroorzaken
warmte, die je juist niet wilt in de machine.
Daardoor kan immers thermische drift ontstaan,
met onnauwkeurigheid tot gevolg. Een encoder
die snelheid en positie meet en terugkoppelt naar
de besturing volstaat dan niet langer. “De
thermische en elastische uitzetting van de
kogelomloopspindel reken je dan namelijk niet
mee”, legt Schuitema uit. De oplossing van
Heidenhain: closed loop. De encoder blijft, maar
als extra komt er een direct meetsysteem om
fouten als gevolg van thermische uitzetting te
compenseren.
5-assig bewerken met Dormac
Doosan | Alzmetall | Kiheung | Dahlih |
Alzmetall: frezen - draaien - slijpen
Dormac presenteert een vijfasser voor elke klasse.
Te zien bij deze fabrikanten op de EMO.
VIDEO
Altijd een passende oplossing voor uw verspanende productie
Made-in-Europe.nu digimagazine september 2011" 29

Gereedschappen
Investeren in de machine is slechts één deel van het
verhaal. De juiste gereedschappen zorgen voor
aanzienlijk hogere productiviteit, maken Jan Smit
van Harry Hersbach Tools (Paul Horn) en Henk
Smits van Hagro Precisie (LMT) duidelijk.
Door in de LMT/Fette Multi Edge kopfrees voor het
voorfrezen de snijhoek te verlagen van 45 graden
(wat gebruikelijk is) naar 8 graden, worden de
spanen langer. Om een gemiddelde spaandikte van
0,15 mm te bereiken, moet je de voeding per tand
met een factor vijf verhogen, waardoor een enorm
spaanvolume in kubieke centimeters per minuut
wordt bereikt. “Dat concept kunnen we nu ook
toepassen bij de Multi Edge 4Feed volhardmetaal
frezen”, zegt Henk Smits van Hagro Precisie. Deze
frezen zijn vooral geschikt voor lang spanende
materialen, zoals onder andere titaan. Het resultaat:
de machine freest 13 meter voeding in 1.2316
(X38CrMo16--1300n/mm) zo’n 0,3 mm materiaal
weg. Niet veel, maar het gaat wel razendsnel
waardoor de totale hoeveelheid verspaand
materiaal per minuut uiteindelijk heel hoog ligt.
Eigenlijk wil je met de DHC-frees (different helix
cutter) juist het tegenovergestelde bereiken: zo diep
5 - A S S I G B E W E R K E N
mogelijk in het materiaal kunnen frezen. “Met een
16 mm frees met 32 mm snijkant lengte en vier
snijkanten gaan we bij het materiaal wat nu op de
DMU 60 eVo ligt, 20 mm diep het materiaal in”,
zegt Henk Smits. Desondanks blijft de machine
heel rustig lopen. Dat komt doordat deze frezen
een ongelijke spiraalhoek hebben waardoor de
snijkantenverdeling eigenlijk continu verandert, en
deze ergens op de frees als nul bij elkaar komen.
Dat gaat het ontstaan van vibraties tegen en zorgt
dus voor een heel rustig verloop. Doordat vanuit het
centrum naar de buitenkant een geslepen fase op
de kopsnijkanten zijn aangebracht, wordt de frees
extra sterk.
Klokfrees of groeffrees Jan Smit van Harry
Hersbach Tools, dat in de Benelux de fabrikant van
speciaal gereedschappen Paul Horn vertegenwoordigt,
gaf tijdens het seminar inzicht in de productiviteitsverschillen
die door andere gereedschappen
kunnen ontstaan. Horn heeft een gecombineerd
groeffrees gereedschap, een klokfrees, om binnen
en buiten groeven in één keer te maken. Vergeleken
met het afzonderlijk circulair frezen van deze beide
groeven, levert dat in dit voorbeeld 56 procent
tijdbesparing op: 7,53 seconden bewerkingstijd
tegen 17,40 bij twee afzonderlijke bewerkingen.
De machine
DMG presenteert op de
EMO in Hannover een
DMU 60 eVo machine met een geïntegreerde
frees-draaitafel. Deze wordt voorzien van een
torque-motor (in de C-as) zodat op deze 5-
assige machine draaibewerkingen mogelijk
worden. De FD-tafel zal zo’n 1000
omwentelingen per minuut kunnen maken.
Hoewel de basis van de machine gelijk blijft
30" Made-in-Europe.nu digimagazine september 2011

aan de DMU 60 eVo, wordt deze op cruciale
punten aangepast. Zo is de cabine versterkt. Ook
is er een automatische balansbewaking
geïntegreerd, die niet alleen vooraf beoordeelt of
het werkstuk goed genoeg is gepositioneerd voor
de draaibewerking, maar ook tijdens het draaien
zelf dit blijft bewaken. Wordt de onbalans te groot,
bijvoorbeeld doordat aan een zijde teveel materiaal
is verspaand, dan stopt de machine. Verder krijgt
de machine met FD-tafel een andere spindel. De
klemming voor het draaigereedschap zit in de
spindel, waardoor de verspaningskrachten door de
klem worden opgevangen en niet onnodig de
lagers van de spindel belasten. Qua software toont
DMG samen met de Duitse CADCAM-ontwikkelaar
Tebis en Berckhof speciale programmeersoftware
voor deze frees-draaimachine. Hierin is niet alleen
freestechnologie geïntegreerd, maar ook alle
draaitechnologie. Daardoor kun je met één pakket
zowel het draaien als frezen volledig afdekken. De
machine wordt in het vierde kwartaal van dit jaar
leverbaar.
Palletwisselaar Een andere noviteit die in
Hannover op de DMG-stand te zien zal zijn, is een
palletwisselaar voor de DMU 60 eVo lineair. Deze is
geschikt voor pallets tot 500 bij 500 mm, die in 10
seconden gewisseld worden. Omdat de tafel een
4-kanaals draaidoorvoer krijgt, kun je boven op de
basispallet kleinere pallets klemmen. Door zo te
stapelen, kun je op een basispallet bijvoorbeeld
twee producten opspannen.
DMG Benelux
Hagro Precisie
Harry Hersbach Tools
Heidenhain Benelux
Haimer
5 - A S S I G B E W E R K E N
Siemens toont nieuwe opties
voor 5-assig bewerken
Siemens heeft voor het 5-assig bewerken het
technologiepakket Sinumerik MDynamics verder
uitgebreid. Zo zorgt de functie ORISON voor een
vloeiendere overgang van de oriëntatievector.
Deze nieuwe functie zorgt ervoor dat
oriëntatieveranderingen over meerdere NC-regels
worden weggeschreven, zodat ze niet meer tot
abrupte wijzigingen leiden. Ook al gaat het soms
slechts om eentiende graad, deze verandering van de
oriëntatie vertaalt zich in een slechtere
oppervlaktekwaliteit. Dat voorkom je nu met deze
nieuwe functie. Een neveneffect is dat de assen van de
machine minder belast worden.
Multitasking Siemens speelt ook in op de
multitasking trend. Of je nu op een freesmachine een
draaibewerking programmeert of omgekeerd, als
bediener hoef je je niet langer druk te maken over het
feit dat het assenstelsel verandert. Sinumerik Operate
zorgt voor dezelfde look and feel, of je nu freest of
draait. In de programGuide is het afstellen van draai-
en freesgereedschappen evenals draai- en freescycli
verder uitgebreid. Ook kun je nu de bewerkingen
simuleren.
Siemens staat in hal 25 stand C18
Twee voorbeelden van frees-draai producten, gemaakt op een
MAG 5-assig bewerkingscentrum.
Made-in-Europe.nu digimagazine september 2011" 31

3+2 is meer dan 5
! Een cnc-gestuurde indexeer-ronddraaitafel
biedt de mogelijkheid om met een standaard 3-assig
bewerkingscentrum in te stappen in het 5-assig
bewerken. Veel verspaners willen immers enkel 5
vlakken in een opspanning bewerken. Het
Zwitserse pL Lehmann biedt met de Serie 500 een
ronddraaitafel met zo’n 170 variaties. Op de EMO
voegt men daar nog een excentrisch boutsysteem
aan toe om op elke 5-assige machine snel
opspaninrichtingen te kunnen op- en afbouwen,
zonder telkens opnieuw te moeten uitlijnen.
Instappen in 5-assig “Bij Lehmann zeggen ze altijd:
3+2 is meer dan 5”, zegt Jan Pieter van Bokhoven van
Bokhoven BTM, dat de Zwitserse fabrikant
vertegenwoordigt. “Wie 5 vlakken wil bewerken, kan
ook met een 4e en 5e as in de tafel volstaan. Dan heb
je 5 assen voor minder geld.” Als opstap naar deze
manier van werken kan zo’n ronddraaitafel ingebouwd
worden in een bestaande machine. Een andere optie is
een 3-assige machine kopen en de Lehmanntafel
inbouwen. Het voordeel daarvan is dat 5-assige
machines vaak een kleinere tafel hebben dan een 3assige.
Je creëert dus je grotere 5-assige machine.
“Daarom zeggen de Zwitsers dat 3+2 meer is dan 5.”
Via de M-functie wordt de besturing van de
Lehmanntafel aan de machinebesturing gekoppeld.
Een wereld van
toepassingen met een
veelzijdige meetsysteem
Renishaw Benelux BV Nikkelstraat 3, 4823 AE Breda, Nederland
T +31 76 543 11 00 F +31 76 543 11 09 E benelux@renishaw.com
www.renishaw.nl
5 - V L A K S B E W E R K E N
Bezoek ons op
stand D54 in hal 5
tijdens EMO 2011
Sinds kort maakt Lehmann voor de cnc-besturing van
de eigen tafels (en bijzetassen) gebruik van Fanuc PMibesturing.
Deze Fanucbesturing is DIN ISO
programmeerbaar.
Opspaninrichtingen Lehmann heeft als nieuw
product op de EMO het zentriX boutsysteem voor
ronddraaitafels met grondplaat. Dit maakt nauwkeurig
uitlijnen mogelijk. Eenmaal dat de grondplaat in positie
is gebracht, kan de plaat zodanig worden vastgezet,
dat de inrichting zonder opnieuw uit te richten af- en
opgebouwd kan worden. Jan Pieter van Bokhoven:
“Normaal zou je elke keer de machine nauwkeurig
moeten uitlijnen. Dit systeem manoeuvreer je via
excenters in de T-gleuf van de grondplaat zodanig dat
deze goed staat, waarna je met een moer de plaat
borgt. Een volgende keer staat dan meteen alles
goed.”
pL Lehmann staat op de EMO in hal 13 stand D14
Bokhoven BTM
De Equator is een totaal nieuw alternatief op de traditionele productspecifi eke meetopstellingen, en biedt daarmee oplossingen die voorheen niet bestonden. Het
gaat niet alleen om een nieuw meetsysteem, maar om de introductie van een geheel nieuwe Renishaw productlijn. Het is ontwikkeld en getest op de fabrieksvloer in
nauwe samenwerking met gebruikers van meetsystemen in de productieafdelingen van de automobile-, luchtvaart- en medische industrie. Het resultaat is een snel en
lichtgewicht meetsysteem met een hoge herhaalbaarheid, voorzien van een ‘druk op de knop’ gebruiksgemak.
quator advert 0911_NL_260x94.5.indd 1 02/09/2011 08:18:52
32" Made-in-Europe.nu digimagazine september 2011

Vijfvlaks geïndexeerd bewerken
! Doosan en Dahlil
lanceren op de EMO 5-assige
machines, bedoeld voor 5vlaksbewerkingen
en daardoor
scherper geprijsd. Uitgangspunt
voor beide fabrikanten is
dat veel bedrijven niet 5-assig
simultaan frezen, maar om de
efficiency te verhogen wel vijf
vlakken in een opspanning
willen bewerken.
Doosan toont op de EMO voor
het eerst in Europa de 350/5AX,
een 5-assig geïndexeerd
bewerkingscentrum, op basis van
een bewerkingscentrum uit de
DNM-serie. Door inzet van een
360º ronddraaitafel biedt Doosan
met deze machine de
mogelijkheden van 5-vlaks
bewerkingen. Doosan-importeur
Dormac CNC-Solutions ziet de
DNM 350/5AX als een betaalbaar
alternatief op VC630/5AX(APC),
die volledig simultaan 5-assig kan
bewerken. “De fabrikant wil de
hele markt bedienen. Ook de
bedrijven die een beperkter
budget beschikbaar hebben,”
zegt Joost Verschure van Dormac
CNC Solutions. De nieuwe 5assige
machine is gebaseerd op
het C-frame concept van de
5 - V L A K S B E W E R K E N
vertikale
bewerkingscentra.
Dat is goedkoper
dan het Gantryframe.
De vierde en
vijfde as zitten in de
tafel. Qua nauwkeurigheid
haalt deze
machine een
herhaalnauwkeurigheid
van
+-0.002mm en een
positioneernauwkeurigheid
van
+-0.005mm. De
machine is leverbaar
met een Fanuc 15kW (snaar) en
22 kW (built-in) of Heidenhain
32 kW (built-in) motor.
Dahlil Een ander merk uit het
portfolio van Dormac CNC
Solutions is Dahlil, een Taiwanese
machinebouwer. De fabrikant
toont op de EMO voor het eerst
een 5-assige machine. Ook dit
merk kiest bij de DMX 320 ervoor
om een ronddraaitafel te
gebruiken in een van oorsprong
3-assige machine. De tafel is
geschikt voor werkstukken tot
150 kilo en heeft een werkbereik
van 600 x 550 x 500 mm (X,Y,Z)
en heeft een spilopname voor Big
Plus ISO 40 gereedschappen.
Dominantie Joost Verschure:
“Return on investment voor de
klant komt met deze nieuwe
machines beter te liggen. Dormac
kan hiermee de positie in de
Nederlandse freesmarkt
versterken.”
Doosan staat op de EMO in hal
12, stand E101
Dahlil staat op de EMO in hal 13
stand A18
Dormac CNC Solutions
Parpas: TTM voor meer nauwkeurigheid
Gruppo Parpas gebruikt nu ook op de Active 5 3000 lineair, een
machine met een vast portaal, de gepatenteerde TTM-technologie, die
voor meer nauwkeurigheid zorgt. TTM zorgt voor een spelingsvrije
acceleratie. De onbelastingskooi voorkomt namelijk dat er krachten op
de hoofdbouw bestanddelen van de machine komen. En de
thermoschil zorgt ervoor dat alle delen van de machine exact dezelfde
temperatuur houden, namelijk 20 graden.
Gruppo Parpas staat op de EMO in hal 13, stand B86 en C87
TMMT High Tech
Made-in-Europe.nu digimagazine september 2011" 33

P R A K T I J K : I N V E S T E R E N
Investeren is méér
dan machine kopen
" Een koopcontract voor een nieuwe
machine is snel ondertekend. Zo’n investering
houdt echter veel meer in. Vergeet de tooling
niet. En wat te denken van scholing van je
medewerkers. Zeker bij de moderne machines
voor complexe en nauwkeurige bewerkingen is
dat essentieel, vindt Pieter Boots van Bomacon
in Weert. Investeren houdt méér in dan alleen
een machine bestellen.
Pieter Boots, directeur, heeft sinds de start van
Bomacon zo’n acht jaar geleden geregeld
geïnvesteerd. Eerst in een Uniport 6
portaalfreesmachine en een Univers 6
bewerkingscentrum. Recent in een nieuwe
floortype freesmachine van de Spaanse fabrikant
MTE. De beslissing deze laatste machine te
kopen, viel midden 2008. Hoewel de crisis hem
harder raakte dan hij had verwacht, laat Boots
zich daardoor niet afhouden van zijn
investeringsplannen. “Ik wilde geïnvesteerd
34" Made-in-Europe.nu digimagazine september 2011

hebben zodra de economie zich
weer zou herpakken. Dan moest
de nieuwe machine er staan.” De
Limburgse ondernemer heeft
bewust gekozen voor spreiding
door in meerdere sectoren actief te
zijn. Met de investering in de
freesmachine van MTE scherpt hij
deze keuze aan, door te kiezen
voor een groter formaat dan waar
veel bedrijven in het zuiden zich op
richten. De BF 4200 floortype
machine heeft in de X-as een
bereik van 4000 mm en in de Y-as
1200 met een Z-as van 2000 mm.
Middelgrote componenten laten
zich hierop nauwkeurig bewerken.
“Er werken er al zoveel voor ASML
en Philips, daarom kiezen wij voor
een nichemarkt en bewerken de
grotere delen.”
Europese merken Bij de selectie
van de machine heeft hij vooral
naar Europese merken gekeken.
Boots bestempelt zichzelf als een
chauvinist. “Liefst werk ik met
Europese machines. Niet dat een
Taiwanees of een Koreaan slecht
is, want slechte machines bestaan
niet meer. Maar mijn voorkeur gaat
nu eenmaal uit naar Europese
merken.” Eigenlijk prijkten er alleen
Spaanse merken op zijn shortlist.
Zayer - waarvan Bomacon al een
machine in huis heeft; Lagun en
MTE. “Ik heb veel vertrouwen in de
Basken. Ik noem ze de Spaanse
Duitsers”, lacht hij. Zayer viel af
vanwege het prijskaartje. “Net
zoals een gebruikte machine afviel,
P R A K T I J K : I N V E S T E R E N
omdat een relatief goede gebruikte
machine duur is en je niet de
nieuwste technologie in huis
haalt.”
Details Uiteindelijk gaven de
automatische, programmeerbare
kop, het maximale toerental van
6000 t/m en het hogere koppel
van de MTE de doorslag. “Details
die bepalend zijn geweest.” Enig
nadeel aan de Spaanse machine
vindt Pieter Boots dat deze in
principe alleen met een
Heidenhain besturing geleverd
wordt. Vanwege de Siemensbesturingen
op de al aanwezige
Unisign machines had hij liever een
besturing van Duitse origine
gehad. “Het kon wel, maar MTE
heeft er weinig ervaring mee. Dus
bij problemen zou de
terugkoppeling langer duren. En
daar moet je rekening mee houden
als je investeert.” Service weegt
voor hem heel zwaar in het
beslissingstraject. “Als de machine
stilstaat, kost dat geld.”
Sociale innovatie Investeren in
machines en op die manier
innoveren is één ding. Wat vaak
vergeten wordt, zegt Pieter Boots,
is de sociale innovatie. De
verspaning verandert. “De man
aan de machine blijft belangrijk,
maar de werkvoorbereiding wordt
belangrijker. De vakman frezer gaat
een steeds grotere rol in het
voortraject spelen. Daar verdien je
Bomacon: niet alle
eieren in één mandje
Pieter Boots kiest er bewust voor
niet alle eieren in één mandje te
leggen. Zijn bedrijf bestaat
eigenlijk uit twee onderdelen: de
verspaning, vooral gericht op de
algemene toelevering aan onder
andere machinebouw,
landbouwmechanisatie,
bouwmachines,
pompenfabrikanten, defensie,
et cetera. De tweede tak is de
samenstelling van machines en
modules. “Die combinatie maakt
ons uniek”, vindt hij. Hoewel hij
vindt dat specialiseren niet nodig
is, waarschuwt hij er wel voor dat
je moet oppassen niet te breed te
worden. “Als alleskunner loop je
ook het risico een alles niet-kunner
te worden.” Daarom focust hij nu
nadrukkelijker op enerzijds
verspaning, anderzijds
machinebouw door beide
activiteiten in afzonderlijke
bedrijfshallen onder te brengen,
die wel direct naast elkaar liggen.
“Want er bestaat wel degelijk
overlap.” Dit najaar lanceert
Bomacon een zelf ontwikkelde
machine voor het gemechaniseerd
oppakken van trottoirtegels,
schoonmaken ervan en terug
leggen van de stoeptegels.
Meer informatie: Bomacon
namelijk je geld, door de
voorbereiding slimmer aan te
pakken. Daarom is sociale
innovatie belangrijk. Maak je
mensen bewust dat ze
verantwoordelijk zijn voor een
proces.” Dat moet je niet vergeten
Made-in-Europe.nu digimagazine september 2011" 35

mee te nemen in je plannen. Want
ook dit kost geld, linksom of
rechtsom. Toen Boots een aantal
jaren geleden de
portaalfreesmachine kocht, kostte
het hem een jaar voordat de
machine optimaal draaide. De
leercurve is bij de nieuwe MTE
steiler verlopen. “We zijn als
bedrijf in de voorbije jaren
gegroeid, hebben veel geleerd,
zijn volwassener geworden.” Dat
voorkomt niet dat scholing en
opleiding onderdeel horen te zijn
van een investeringsplan. Als je
nieuwe technologie in huis haalt,
betekent dat vaak ook dat je je
werkwijze moet veranderen. Zo wil
Boots niet langer aan de machine
programmeren, maar extern.
Gebrek aan goede vakmensen
weerhoudt hem daar nog van,
maar vroeger of later zal het er van
komen. “De beste frezer moet een
rol krijgen in de voorbereiding, het
instellen van machines,
programmeren, zoeken van de
juiste opspanmiddelen. De
machine moet uren maken.”
P R A K T I J K : I N V E S T E R E N
Nauwkeuriger Zo’n nieuwe
machine biedt Bomacon nieuwe
mogelijkheden. Hoewel Pieter
Boots aangeeft dat de extra
capaciteit absoluut telt, wijst hij
ook op de mogelijkheden die zo’n
automatische kop biedt. “Door de
programmeerbare kop kunnen we
op de machine vijf kanten
bewerken.” Dat scheelt niet alleen
tijd in de opspanning, maar zorgt
vooral voor een hogere
nauwkeurigheid. Precies de twee
aspecten waar je het als moderne
verspaner in West-Europa van
moet hebben: efficiency en
nauwkeurigheid.
36" Made-in-Europe.nu digimagazine september 2011
MTE
De MTE Bn 4200 is een floortype
freesmachine van de Spaanse
fabrikant MTE. De orthagonaal kop
heeft een gereedschapopname SK50.
Het spindelvermogen bedraagt 30
kW en het maximale toerental 6000.
MTE bouwt deze machine in
verschillende X-as varianten, tot
maximaal 10000 mm. MTE wordt in
Nederland vertegenwoordigd door
Promas.
Heun: hogesnelheidsboren met EDM
Heun zet het EDM-proces in voor het snel boren van diepe gaten in moeilijk
verspaanbare materialen. Gaten tot 1000 m en een diameter van 1 mm boort
de Duitse machinebouwer met één elektrode. Het diepste dat Heun tot nog
toe heeft geboord, is 2600 mm. En de kleinste diameter die men vonkt,
bedraagt 0,08 mm.
Heun, hal 15, stand C36
Heun wordt vertegenwoordigd door Landré

Energiezuinige pompen
Ook de fabrikanten van aggregaten voor
werktuigmachines spelen in op de trend om energie
te besparen. Op de EMO toont Brinkmann Pumps
uit het Duitse Werdol een nieuwe pomp voor
middelgrote drukken (tot 26 bar). Bijzonder is dat
deze bij kleine volumestromen (10 tot 30 liter per
minuut) aanzienlijk minder energie verbruikt.
De efficiency van de pomp is gestegen tot 68 procent,
liefst 20 procent meer dan het oude type. Daarin slaagt
de fabrikant onder andere door zuinige IE2-motoren te
gebruiken.
VIDEO
www.gfac.com/emo
frezen + vonken + automatisering +
lasertexturing + service support
E M O N I E U W S
Ontdek de plus van
GF AgieCharmilles
Experience more...
Brinkmann Pumps heeft ook
de reeks dompelpompen uit
de SFT-serie uitgebreid. Tot
1,5 procent van het gewicht
dat opgepompt wordt, mag
bestaan uit spanen. De vrije
kogeldoorvoer bedraagt bij de
nieuwe pompen 50 mm. Het
topmodel kan 2400 liter per
minuut oppompen tot op een
diepte van 1610 mm.
Brinkmann Pumps staat op de
EMO in hal 7, stand 36
AgieCharmilles biedt innovatieve frees-, vonk- en
lasertechnologie, automatisering en services support
voor zowel de Mould & Die industrie als toeleveranciers
van hoogwaardige onderdelen voor de automotive, semiconductor,
aerospace en medicalindustry.
Eén specialist dus voor alle bewerkingen. Daarmee biedt
AgieCharmilles maximale effi ciency. Wat je noemt een
grote plus!
Bent u op zoek naar een partner die meerwaarde aan uw
business toe kan voegen? Plan dan een bezoek aan onze
stand op de EMO in Hannover: Hal 27 - stand D44.
Made-in-Europe.nu digimagazine september 2011" 37

3 D P R I N T E N
Nieuwe businessideeën opdoen
tijdens het 3D Printing Event
" Wie dertig jaar geleden zei dat iedere
consument thuis over een eigen kleurenprinter zou
gaan beschikken, werd voor gek versleten.
Hetzelfde gebeurt nu met mensen die zoiets
roepen over 3D printers. De consument die thuis
zijn eigen spare part print; of een lampenkamp. Het
3D Printing Event, dat 25 oktober in Eindhoven
plaatsvindt, zet mensen uit de hele waardeketen
aan na te denken over deze effecten van 3D printen
op de eigen business en de kansen die de
technologie biedt.
MaketBot Industries, de bedenker van de eerste
open source 3D printer, heeft onlangs met succes 10
miljoen US$ opgehaald bij de Amerikaanse venture
capilatist Foundy Group. Met dat geld kan dit jonge
Amerikaanse bedrijf de derde generatie van de low
cost 3D printer ontwikkelen. “Ondanks dat het 3D
VIDEO
De RepRap, de 3D
printer die zichzelf
print.
printen thuis nu nog niet realistisch is voor de
gemiddelde consument, zie je veel aandacht voor
printing at home. De open source community, die
oplossingen goedkoop wil houden, groeit.
Tegelijkertijd zie je bij de grote jongens de top down
aanpak op 3D print gebied. Over tien of vijftien jaar
zou de 3D printer best wel eens een standaard
consumentenproduct kunnen worden. Fabrikanten
van consumentenproducten moet dus nu gaan
nadenken over wat deze technologie voor hun
toekomst betekent”, zegt Pieter Hermans van
Jakajima BV, de organisator van het 3D Printing
Event. Met het event wil hij vooral als informatieuitwisselpunt
voor deze opkomende technologie
fungeren.
Meer dan techniek Tijdens de Dutch Design Week
in Eindhoven vindt voor het eerst het 3D Printing
38" Made-in-Europe.nu digimagazine september 2011

Event plaats. Pieter Hermans wil uit alle hoeken
partijen bijeenbrengen: de creatieve industrie,
fabrikanten van consumentenproducten, de
maakindustrie, juristen etc. Met het event wil de
Nuenense organisator de discussies over 3D printen
een andere dimensie geven. “Tot nog toe is de
discussie technisch georiënteerd. Men praat over
producten maken zonder lossende mal en het
verkorten van doorlooptijd in de ontwikkelingsfase.
We gaan met 3D printen echter ook naar heel andere
diensten en producten toe.” In het seminar dat
tijdens het event plaatsvindt, wordt het thema dan
ook vanuit meerdere invalshoeken belicht. Klaus
Stadlmann, die aan de TU Wenen de kleinste 3D
printer ter wereld heeft ontwikkeld, en Erik de Bruin,
die nu de goedkope UltiMaker marktrijp maakt,
praten bijvoorbeeld met name nog over de techniek
en de nieuwe business kansen. Bas van Abel van
Waag Society gaat dieper in op de socioeconomische
aspecten van wat hij al noemt het
post-industriële tijdperk. Rene Groothedde van
RMCenter in Enschede gaat specifiek in op het
thuisprinten van spare parts en wat de effecten
daarvan zijn op de waardeketen.
Technologiesmid De
maakindustrie komt zeker
aan bod als Antonius Köster
zijn inleiding houdt. Köster
leidt in Duitsland een bedrijf
dat zowel op gebieden als
Praktisch
3 D P R I N T E N
Het 3D Printing Event vindt op 25
oktober plaats in Seats2Meet in Strijp S
in Eindhoven. Het duurt van 10.00 -
19.00 uur. Tussen de workshops door
kunnen bezoekers op de beursvloer
kennismaken met aanbieders van
zowel producten als diensten rondom
3D printing. De beurs kan gratis
worden bezocht, deelname aan de
lezingen kost 95 euro.
CADCAM, rapid prototyping alsook
matrijsontwikkeling diverse diensten aanbiedt aan de
industrie. Köster beschrijft zijn onderneming zelf als
“technologiesmid die driedimensionele problemen
oplost”. In totaal zijn er vijf parallelle workshops,
waaronder een workshop over de vraag of 3D
printen veel potentie heeft bij massaproducten, met
onder andere Geert Christiaansen, directeur business
development bij Philips Design. In een andere
workshop wordt de nadruk gelegd op designtools
voor 3D printen. Tools die het voor de consument
eenvoudig maken om zijn eigen producten te
creëren.
Designwedstrijd Om dit te onderstrepen, kan
iedereen tot 18 oktober meedoen aan een
designwedstrijd. Bedenk welk product je het eerst
thuis zou printen, ontwerp het en opload de stl- of
obj-file naar de website van het event. Bezoekers van
de website kiezen daarna de tien beste ontwerpen.
Een vakjury selecteert daar de drie winnaars uit,
waarvan de winnaar een 3D printer krijgt. Voor thuis.
Gratis kaarten voor lezingen
Twee lezers van Made-in-Europe.nu
mogen gratis naar de lezingen
(waarde 95 euro) tijdens het event.
Stuur een e-mail met 3D Printing
Event in de onderwerpregel, je naam
en adres, voor 10 oktober naar
info@made-in-europe.nu. De kaarten
worden onder alle inzendingen
verloot.
Meer informatie over het programma:
www.3dprintingevent.com
Made-in-Europe.nu digimagazine september 2011" 39

B A C K T O T H E R O O T S
Industriemuseum Chemnitz: verplichte kost voor verspaners
Waarom Duitse machinebouw
‘Weltmeister’ is
! De EMO 2011 staat weer bol
van moderne productietechnologie.
Vooral de Duitse machinebouwers
pakken op hun thuiswedstrijd uit en
laten de wereld zien waarom ze
zeker op technologisch vlak nog
altijd ‘Weltmeister’ in de
werktuigmachines zijn. De bakermat
voor dit succes ligt in Chemnitz, een
industriestad in Saksen. Hier werd
bijvoorbeeld in 1887 al de eerste
kopdraaibank ontwikkeld, maar een
eeuw later ook het eerste FMS-
systeem, om de productie in de
verspaningsafdeling van VEB Fritz
Heckert te vergroten. Het
Industriemuseum in Chemnitz geeft
een aardige blik in de
ontwikkelingen.
Wie in die tijdspanne duikt, komt
vaak uit in de regio Chemnitz, in de
jaren voor de Eerste Wereldoorlog
het centrum van de Duitse
machinebouw. Hier leefden,
werkten en ontwikkelden
ingenieurs zoals Johan
Zimmermann, bedenker van de
kopdraaibank in 1887; Friedrich
Ruppert, ingenieur bij Union die
rond 1900 een versnellingsbak
voor een horizontale boormachine
ontwikkelde, die later door de
auto-industrie werd overgenomen;
Hermann Pfauter, bedenker van de
afwikkelfrees. Of in latere jaren,
toen Chemnitz na de Tweede
Wereldoorlog Karl Marx Stadt
heette, de ingenieurs van VEB Fritz
Heckert. In 1989 bouwden zij in
één jaar tijd het FMS 630 systeem,
omdat de verspaningsafdeling van
deze machinebouwer de vraag
naar machines niet meer kon
bijbenen. Automatisering van de
freesmachines bracht uitkomst.
Een handlingsysteem op een track
zorgde voor de belading van de
machines. Het hele systeem werd
aangestuurd door een SPS 7000
besturing, ontwikkeld door VEB
Numerik en elders in de stad
gebruikt om de verkeerslichten te
regelen.
Euforie en verval Het Chemnitz
van vroeger (in de DDR heette het
Karl Marx Stadt), dat in de hoogtij
dagen meer dan 360.000
40" Made-in-Europe.nu digimagazine september 2011

Van links naar rechts: een draaibank anno 1900, een afwikkelfrees
van Hermann Pfauter; de werkplaats anno 1900 en het eerste FMSsysteem
van Fritz Heckert uit 1987.
inwoners telde, is anno 2011
verdwenen. Kon Fritz Heckert in
1989 amper de vraag aan en
ontwikkelden zijn ingenieurs
daarom een FMS-systeem, de val
van de Berlijnse muur in datzelfde
jaar bracht voor de industrie in
Saksen weinig goeds. Fritz
Heckert is misschien wel het
meest illustrerend voorbeeld hoe
euforie en verval dicht bij elkaar
kunnen liggen. De val van het
communisme zorgde voor euforie
in het westen, maar voor de
ineenstorting van de machinebouw
in Saksen. Als begin jaren negentig
de Russische afzetmarkt wegvalt,
zien velen, zoals Fritz Heckert, hun
markt ineen schrompelen.
Uiteindelijk wordt het sterk
B A C K T O T H E R O O T S
afgeslankte bedrijf overgenomen
door het Zwitserse Starrag. De
ontwikkelspirit blijft echter. Het
hexapod bewerkingscentrum,
ontwikkeld door Starrag Heckert
samen met het Fraunhofer Institut,
dat in 2000 wordt gelanceerd, is
hier het levende bewijs van. De
bijzondere machine, uitgerust met
een Sinumerik 840 D besturing,
biedt de mogelijkheid om ruimtelijk
te werken. Het succes van dit
concept is evenwel illustratief voor
de ontwikkeling van Chemnitz, dat
nu amper nog 240.000 inwoners
telt. Een derde minder dan een
eeuw geleden. De opmars van de
5-assige machines heeft de
hexapod overbodig gemaakt.
FOTO-
ALBUM
Stad ademt industrie De
geschiedenis van Chemnitz annex
Karl Marx Stadt klinkt somber.
Toch is de industrie nog steeds
volop aanwezig. En de stad ademt
industrie uit. Weinig steden en
regio’s kennen zoveel
industriemusea als je hier in de
regio vindt, zoals onder andere het
Saksische Industriemuseum. Een
aanrader voor eenieder die van
industrie houdt.
Klik hierboven op het album voor
meer foto’s
Made-in-Europe.nu digimagazine september 2011" 41

Het laatste woord
Maakindustrie telt weer mee
“De tijd dat de service-economie in
was en wij als maakindustrie de
dinosaurus van de oude economie
waren, is voorbij. De samenleving
is zich weer bewust van het belang
van de industrie voor de reële
economie. ”!
Prof. dr. ing Siegfried Russwurm
ceo Siemens Industry
42" Made-in-Europe.nu digimagazine september 2011