Kader - LBC-NVK - ACV

NVK Netwerk is de kaderwerking van LBC-NVK | VU: Sandra Vercammen, Sudermanstraat 5, 2000 Antwerpen
4 Is België een fiscaal Luilekkerland
7 EU2020 bedreigt sociaal model
10 Een visie op financiële hervormingen
Ledenblad van het Nationaal Verbond voor Kaderpersoneel | nuMMer 141 | Verschijnt driemaandelijks | JAN-FEB-MRT 2011
Kadernieuws:
Hoe werkbaar is je werk?
Management
heeft nood
aan vrouwelijke
inbreng
Foto: Daniël Rys

In dit nummer
2 | JAN-FEB-MRT 2011
04
07
10
12
is belgiË ook een fiscaal luilekkerland
Is de belastingdruk in België te hoog? Professor Pacolet stelde vast dat er behoorlijk wat geld wegglipt
door allerhande achterpoortjes. Belastingen betalen wordt daardoor iets voor de naïeven en
de ongeorganiseerden. Als ons land alle verschuldigde belastingen effectief zou innen, zou het
financiële plaatje van ons land er veel rooskleuriger uitzien.
eu2020 bedreigt sociaal model
De Europese Unie heeft een ambitieus plan klaar om onze economie klaar te maken voor de 21ste
eeuw. Het plan legt echter grote nadruk op een aantal hervormingen, die vooral werknemersrechten
in een neerwaartse spiraal dreigen te duwen. De plannen voor de heropbouw na de crisis lijken
sterk op een neoliberaal Trojaans paard, dat stap voor stap verder in de Europese besluitvorming
binnendringt.
een alternatieVe Visie op financiËle HerVormingen
De gevolgen van de financiële crisis zijn nog verre van uitgewerkt. Het valt dan maar te hopen dat
de beleidsmakers lessen getrokken hebben uit het financieel debacle. De roep om meer ethiek in de
financiële sector klonk in de nadagen van de crisis wat luider dan voorheen, maar de vraag blijft of
die roep ook leidt tot sluitende hervormingen om een herhaling te vermijden.
juridiscH gekaderd
Een vaak voorkomende vergissing is dat kaderleden niet onderworpen zouden zijn aan de regels over
de wekelijkse of dagelijkse arbeidsduur, die van toepassing zijn voor bedienen. Dat klopt niet, want
kaderleden zijn namelijk bedienden. Toch is de wetgeving op dat vlak niet helemaal duidelijk…
Colofon
kadernieuws:
Hoe werkbaar is je werk?
Werkbaar werk is voor nogal wat kaderleden een probleem. Vooral werkstressproblemen en
een moeilijke werk-privé-combinatie bezorgen (te) veel kaderleden kopbrekens. De situatie
is er de voorbije jaren niet op vooruit gegaan. Dat blijkt uit de Werkbaarheidsmonitor.
Kaderleden moeten bovendien op twee fronten afrekenen met stress: ze moeten hun eigen
situatie werkbaar houden, maar ook die van hun medewerkers. Een moeilijke oefening.
Deze uitgave verschijnt vier maal per jaar en wordt verstuurd naar alle leden
VormgeVing www.x-oc.com
Hoofdredactie Sandra Vercammen, Jan De Paepe
eindredactie Jan Deceunynck
drukkerij Artoos Communicatiegroep
Verantwoordelijke uitgeVer Sandra Vercammen, Sudermanstraat 5, 2000 Antwerpen

nationaal secretaris nVk
Sandra Vercammen
Sudermanstraat 5, 2000 Antwerpen
tel. 03/220.87.27 - fax 03/220.89.83
nVk secretaris
Jan De Paepe
Sudermanstraat 5, 2000 Antwerpen
tel. 03/220.87.19 - fax 03/220.89.83
dagelijks bestuur nVk
Marnix Aerssens, voorzitter
Isabelle Ven, ondervoorzitter
Dirk Decock, bureaulid
Luc Bosmans, werkgroepwerking
Thierry Wargée, opvolging Bestuurlijke Raad
Wilfried Eynatten, secretaris
lbc-nVk aalst-oudenaarde
Kris De Block
Hopmarkt 45, 9300 Aalst
tel. 053/73.45.24 - fax 03/220.88.01
lbc-nVk antwerpen
Karin Schaerlaekens
Nationalestraat 111-113, 2000 Antwerpen
tel. 03/222.70.15 - fax 03/220.88.02
lbc-nVk brussel-Halle-
VilVoorde
Filip Oosthuyse
Pletinckxstraat 19, 1000 Brussel
tel. 02/557.86.56 - fax 03/220.88.05
lbc-nVk brugge
Erik Somers
Oude Burg 17, 8000 Brugge
tel. 050/44.41.64 - fax 03/220.88.04
lbc-nVk dendermonde/
sint-niklaas
Patrick Wauman
H. Heymanplein 7, 9100 Sint-Niklaas
tel. 03/760.13.44 - fax 03/220.88.19
lbc-nVk gent-eeklo-ZelZate
Swat Clerinx
Poel 7, 9000 Gent
tel. 09/265.43.15 - fax 03/220.88.08
lbc-nVk Hasselt
Koen De Punder
Mgr. Broekxplein 6, 3500 Hasselt
tel. 011/29.09.83 - fax 03/220.88.09
lbc-nVk kortrijk-ieper-
roeselare
Gino Dupont
Pres. Kennedypark 16D, 8500 Kortrijk
tel. 056/23.55.63 - fax 03/220.88.12
lbc-nVk leuVen
John De Decker
L. Vanderkelenstraat 32, 3000 Leuven
tel. 016/21.94.33 - fax 03/220.88.13
lbc-nVk mecHelen
Magali Verhaegen
Onder den Toren 5, 2800 Mechelen
tel. 015/71.85.07 - fax 03/220.88.14
lbc-nVk oostende
Erik Buylaert
Kan. Dr. L. Colensstraat 7, 8400 Oostende
tel. 059/55.25.49 - fax 03/220.88.15
lbc-nVk turnHout
Leo Lauwerysen
Korte Begijnenstraat 20, 2300 Turnhout
tel. 014/44.61.61 - fax 03/220.88.20
editoriaal
Sociaal overleg in het
lessenpakket?
Wat zouden jongeren hebben aan een les over het sociaal overleg
in België? Te ver van hun leefwereld misschien? Te hoog gegrepen?
Misschien eerder een les over leren omgaan met diversiteit voor de
leerlingen uit het basisonderwijs. Een les over werk, inkomen en
armoede is zeker haalbaar voor het 5de en 6de basis. En wat dan met
laatstejaars aan de unief of hoge school? Wat te denken over een vak
over het sociaal overleg, een kernwaarde van een actieve democratie?
Een tijdje geleden kregen we de kans om een gastcollege in te vullen aan een hogeschool
voor vierde- en laatstejaars master industrieel ingenieur. Over het sociaal overleg in België.
De docent hadden we aan onze kant. Een erg geïnteresseerd man. Peilde vlak vóór de les en
tijdens een geurende kop koffie naar onze jobinhoud, was zelf al lange tijd gesyndiceerd,
sprak over Bologna, de soepelheid en toegankelijkheid die van docenten gevraagd wordt
ten aanzien van studenten, haalde Brink’s (geldtransport in nauwe schoenen, verdacht
van een potje fraude en poging om het bediendestatuut van tafel te vegen) en Bpost (de
post in een nieuw kleedje) aan. Om ons daarna naar de aula te leiden voor de les economie.
En dan stromen die studenten binnen, recht naar de tafel met de bundels copies van
powerpointpresentaties, krantenartikels, loonbarema’s en folders voor schoolverlaters.
Een goed begin, denk ik dan. Opvallen doen de vrouwelijke studenten. En meer nog de
allochtone vrouwelijke studenten met hoofddoek in een toch nog overwegend blank
en mannelijk publiek, een afstudeerrichting met uitzicht op een job in een mannelijke
sector. Maar kom, ze zijn er. Euh, … terug naar de les.
Bijna school af. Wat te doen als schoolverlater? Het wordt een zoektocht naar vacante
jobs. Het nut van een gemotiveerde sollicitatiebrief met cv en het belang van studies
en een diploma krijgen het volle accent. Voor industrieel ingenieurs is er reëel uitzicht
op werk. Want behorende tot de top 20 van de meest kansrijke diploma’s met een zeer
laag percentage werkloosheid na 1 jaar afgestudeerd. Het statuut van werknemer, de
arbeidsovereenkomst en de loon- en arbeidsvoorwaarden, zou het hen boeien?
“Hoeveel denk je over te houden van een bruto startersloon van 2.251 euro na aftrek
van RSZ en bedrijfsvoorheffing? Een student antwoordt er knal op: 1.400 euro netto!
En waar de rest naar toe gaat? In de pocket van de staat? Neen, kaartje retour terug
naar de gezinnen, in geval van ziekte, invaliditeit, werkloosheid of pensionering. Dit is
solidariteit en verzekering, 2 in 1: voor mekaar zorgen maar ook voor jezelf. Veel landen
benijden ons dat systeem, het zou een Belgisch exportproduct kunnen zijn.
En we hebben er nog een. Naast het paritair werkgeversoverleg op de verschillende
niveaus over de minimumlonen, de barema’s, … is er de index. De automatische koppeling
van de lonen aan de prijzen. Om verarming tegen te gaan. Dat die onder vuur ligt,
zeker weten. Maar dat andere landen ons systeem benijden, is ook een feit.
Moeten leerlingen en studenten wachten met het appreciëren van deze democratische
waarden tot ze na 15-20 jaar de voordelen ervan aan den lijven hebben ervaren? Ze
zijn dan al eens ziek geweest, zoeken naar evenwicht tussen werk-privé, ervaren de
beperktheden van variabele lonen, bonussen, aandelenopties en weten de zekerheid
van baremieke lonen te waarderen… Sommigen hebben kunnen participeren aan het
sociaal overleg in hun bedrijf. Zou het niet waardevol zijn om volop in te zetten op attitudes
van de leerlingen en studenten inzake democratische waarden en de behoefte aan
actieve participatie? Is het conservatief te stellen dat er geen andere keuze is, willen we
onze lange democratische traditie versterken, ons uitgebreid sociaal netwerk en een
hoog welvaartspeil bewaren?
sandra Vercammen
Nationaal secretaris NVK
KADER | 3

ecHtVaardige fiscaliteit in belgiË
Is België ook een fiscaal
Luilekkerland?
ons land staat – net als zowat alle andere westerse landen – voor grote financiële uitdagingen.
de overheidstekorten zijn door de financiële crisis weer stevig opgelopen en de vergrijzing
houdt de verzorgingsstaat in een knellende houdgreep. de belastingdruk nog opdrijven
is allerminst populair. maar snijden in de overheidsuitgaven is evenmin evident als we de
welvaart in ons land niet in gevaar willen brengen. Volgens professor pacolet van het leuvense
HiVa (onderzoeksinstituut voor arbeid en samenleving) is er echter nog een derde piste:
de minderontvangsten van de overheid.
Foto: Van Parys Media
jan deceunynck
4 | JAN-FEB-MRT 2011
Kader: Wat moeten we ons bij ‘minderontvangsten’
voorstellen?
Pacolet: De overheid heeft aan de ene kant inkomsten
en aan de andere kant uitgaven. Maar er zijn ook
belastingen en bijdragen die ze niet int, om tal van
redenen. Het gaat om geld dat door ontduiking of
ontwijking tussen de mazen van het net glipt, maar
ook om fiscale vrijstellingen of aftrekken. Die minderinkomsten
zijn er zowel aan de kant van de belasting
op arbeid als op kapitaal. Er zijn bv. arbeidsinkomens
die niet of verminderd worden belast. Denk
maar aan verminderde sociale zekerheidsbijdragen
voor ploegenpremies of onbelaste voordelen
als maaltijdcheques. Wat het kapitaal betreft is de
notionele intrestaftrek een goed voorbeeld. Die onttrekt
een deel van de bedrijfswinst aan de belastingen.
Daarnaast zijn er nog fiscale aftrekken voor kin-
Luilekkerland volgens Pieter Breughel de Oude:
het land waar de gebraden kippen ons in de mond vliegen
deropvang, dienstencheques, milieu-inspanningen…
De overheid laat op die manier behoorlijk wat geld
liggen. In totaal zijn de minderontvangsten van de
fiscus het voorbije decennium verdubbeld. Het gaat
om 66 miljard, of 20% van ons bbp. Als je daar nog
minderontvangsten in de sfeer van de sociale zekerheid
bij optelt, en een bedrag aan minderontvangsten
omwille van fiscale en sociale fraude, kom je
zelfs uit op een bedrag van 120 miljard euro of 35%
van het bbp. Dat is een enorm bedrag, als je weet dat
de overheidsinkomsten 160 miljard betekenen en de
uitgaven 180 miljard. Om dat tekort van 20 miljard
te financieren, moet de overheid zich dus niet alleen
richten op de inkomsten en de uitgaven, maar kan ze
ook de minderontvangsten die wij in beeld brengen
eens grondig tegen het licht houden. Dat kan aardig
wat extra middelen opbrengen.

Kader: Zijn er dan geen goede redenen voor al
die aftrekken en vrijstellingen?
Pacolet: Niet alle minderontvangsten zijn even
zinvol. De notionele intrestaftrek zorgt ervoor
dat grote bedrijven nauwelijks belastingen betalen.
Dat kan niet de bedoeling zijn. Op het moment
dat er binnen Europa een consensus groeit over
de bestrijding van belastingparadijzen, doen we
er alles aan om er zelf een te worden. Om ons concurrentieel
op te stellen, creëren we zelf uitwegen
voor bedrijven om aan de belastingdruk te ontsnappen.
Bij ons is die uitweg de notionele intrest.
Ook werknemers en vakbonden bedongen onbelaste
voordelen of allerhande vrijstellingen. Ze deden dat
via het sociaal overleg en in ruil voor minder brutoloon.
Recente cijfers tonen aan dat gemiddeld 20%
van het loon niet of minder belast is of vrijgesteld
van sociale bijdragen. Een evident voorbeeld is de
maaltijdcheque, maar ook bedrijfswagens en gsm’s
zijn voorbeelden van fiscaal interessante voordelen
die goed ingeburgerd zijn. Uiteraard zijn vaak
ook de werkgevers geen vragende partij om die
voordelen te onderwerpen aan belastingen of RSZ.
Dat zou ook voor hen een extra kost betekenen.
Als we spreken over een gemiddelde van 20%, betekent
dit dat het percentage voor een aantal werknemers
nog hoger ligt. En wie niet geniet van de belastingvoordelen,
zal een zwaardere belastingdruk ondervinden.
In veel gevallen heeft de mate van ontwijking
te maken met de hoogte van het inkomen. Fiscaal
interessante voordelen zijn niet gelijk verdeeld.
Op dat vlak lijkt het hier wel Luilekkerland. Blijkbaar
leven we in zo’n rijk land, dat we ons kunnen veroorloven
om al dat lekkers niet te belasten. Maar we zijn
geen Luilekkerland. In dat mythische land vlogen
de gebraden kippen de mensen vanzelf in de mond.
Helaas is dat een sprookje en gaat het er in de echte
wereld net iets anders aan toe. Belastingparadijzen
moeten wij ook klasseren bij het rijk van de sprookjes.
Voor sommigen is het dat ook, maar in de reële wereld
van de economie kunnen wij ons dat niet veroorloven.
De inspanning om onze welvaart te behouden
is draaglijk, maar dan moet wel iedereen meedoen.
Kader: Belastingen betalen is dus best nodig en
nuttig. Maar door velen wordt de fiscale druk
onredelijk hoog bevonden.
Pacolet: De fiscale druk nog verhogen is inderdaad
niet evident. Maar het is evenmin raadzaam
om aan de andere kant de publieke dienstverlening
terug te schroeven. Daarom pleit ik ervoor om
te werken aan de minderontvangsten. Dat maakt
het systeem ook transparanter. Onze fiscaliteit zit
vol achterpoortjes om belastingen te ontduiken of
ontwijken. Die moeten we sluiten. De nultarieven
moeten eruit. Jan Modaal geniet daar veel minder
van dan iemand met een hoger inkomen. Nu is ons
land fiscaal heel vriendelijk voor mensen of bedrijven
die in aanmerking komen voor de verminderingen
– en die de weg weten. Zij kunnen beroep
doen op adviseurs en consultants die hen de weg
tonen. Vroeger liet de vorst zijn belastingen innen
door belastingpachters. De fiscale adviseurs zijn de
moderne ‘pachters van het niet-belasten’ geworden.
Fiscale optimalisatie en vermogensplanning zijn
het werkveld van fiscale experten en vermogensplanners.
Belastingen betalen wordt daardoor iets
voor ‘naïeven en ongeorganiseerden’, zoals professor
Vanistendael in een eerdere studie al opmerkte.
Door al die minderontvangsten – en de mechanismen
erachter – eens goed te analyseren, kan de belastingdruk
gelijker verdeeld worden.
Kader: Belasting-critici vieren jaarlijks in juni
‘tax freedom day’. Dat is de dag waarop ze eindelijk
voor zichzelf werken en niet langer voor
‘vadertje staat’.
Pacolet: Dat is een tendentieuze, naïeve en onjuiste
voorstelling van de feiten. Het geld dat we aan de
overheid betalen, krijgen we ruimschoots terugbetaald
in collectieve voorzieningen. Het beeld dan
men zo wil ophangen van de belastingbetaler als
‘gepluimde kip’ klopt helemaal niet. Als je nagaat wat
je allemaal terugkrijgt voor je belastinggeld en hoe je
dan nog aan al die fiscale druk kan ontsnappen, krijg
je eerder het beeld van Luilekkerland, waar de gebraden
kippen je in de mond vliegen..
Kader: De grootverdieners aanpakken kan ook
door nieuwe vormen van belasting als een vermogensbelasting.
Is het niet logisch om meer
evenwicht na te streven in de belasting op
arbeid en kapitaal?
Pacolet: Er groeit een algemene consensus om inkomens
uit kapitaal meer te belasten. Zeker binnen Europa
is men het daar steeds meer over eens. Ons systeem is
onhoudbaar als kapitaalinkomens vrijgesteld blijven.
Wat is het basisprincipe van de inkomstenbelastingen?
Dat alle inkomsten, van alle aard, begrepen zijn
in de belastbare grondslag. Dus zowel inkomens uit
arbeid als uit kapitaal. Maar op dat principe zijn uitzonderingen
gegroeid, waardoor kapitaalinkomens
minder belast worden dan arbeidsinkomsten.
Kader: Kan het aanpakken van de minderontvangsten
volstaan om de gaten in de overheidsfinanciën
te dempen?
Pacolet: Neen. Het geld om de begroting in evenwicht
te krijgen, zal ook moeten komen uit besparingen
en nieuwe inkomsten. Het probleem van de
vergrijzing is zo massief. Als je weet dat het aantal
65-plussers van 17% (nu) naar 27% (tegen 2060 weliswaar)
is gestegen, dan is het duidelijk dat er iets
moet gedaan worden om de vergrijzingskost op te
vangen. Veronderstellen dat deze groeiende groep
van de bevolking dezelfde rechten kan behouden in
de verzorgingsstaat, zonder de bijdragen te verhogen,
is een illusie die sommigen zich voorhouden. Als je
niets doet, krijg je onvermijdelijk een soort basispensioen.
Om dat te vermijden zullen we dus de sociale
zekerheidsbijdragen – voor werkgevers en werknemers
– moeten verhogen. Of men gaat privé de
Foto: Guillaume Laurent
Jozef Pacolet
KADER | 5

pensioenen en de gezondheidszorg aanvullend verzekeren.
Wat ik niet begrijp is dat men het wel logisch
en doenbaar vindt om de premies voor een tweede
of derde pensioenpijler privé, of voor een hospitalisatieverzekering,
te verhogen, terwijl de bijdragen
niet omhoog zouden mogen voor het wettelijk stelsel.
Ik blijf dat laatste bepleiten, met goede redenen
overigens. Want talloze keren merk ik dat het goedkoper
is en meer solidair. In de praktijk zien we dat
de sociale zekerheidsbijdragen eerder afgebouwd
worden. Ook de gelijkgestelde periodes zijn daar
in sommige aspecten een voorbeeld van. Het pensioenbedrag
is nog altijd gebaseerd op een carrière van
45 jaar. Maar heel wat niet-actieve periodes worden
daarmee gelijkgesteld. Dat ook zijn ‘minderontvangsten’
waarvan wij ons moeten realiseren dat zij elders
moeten gecompenseerd worden wil het systeem niet
in financieel onevenwicht komen.
Kader: Kan vermogensbelasting helpen om de
vergrijzing op te vangen?
Pacolet: Sociale uitkeringen worden op dit moment
vooral gefinancierd door werkgevers en werknemers.
En dat is niet onverstandig. Het gaat eigenlijk om uitgesteld
loon: werkgevers en werknemers leggen een
bepaald bedrag opzij voor later, wanneer de werknemer
ziek of werkloos wordt, of voor zijn oude dag.
Die opzij gelegde middelen beheren werkgevers en
werknemers samen. Dat vormt de sociale zekerheid.
Het is verleidelijk om daar ook algemeen belastinggeld
in te stoppen. Maar dan riskeer je wel de controle
over het systeem kwijt te raken. Alle vormen van inkomen
belasten is één zaak; zelf bijdragen aan de sociale
triptiek Van ontVangsten, uitgaVen en minderontVangsten
Van de geZamenlijke oVerHeid en budgettaire consolidatie
Bron: J.Pacolet, T. Strengs, De kost van discale en parafiscale uitgaven en ontwijking
in België, 2010, HIVA, K.U.Leuven
6 | JAN-FEB-MRT 2011
Gevatte sociale uitkeringsfraude
Overige overheidsuitgaven
Sociale uitkeringen 2009
Fiscale en sociale fraude max
Fiscale en sociale fraude min
Minderontvangsten door gelijkgestelde
perioden (impliciet kost 20%)
Vrijstellingen sociale zekerheidsbijdragen
Sociale uitgaven onder de vorm van vrijstelling
bijdragen op bepaalde inkomens
Overige minderontvangsten
Waarvan eigenlijke fiscale uitgaven
2007
Belastingen op deze bijdragen
Private bijdragen voor sociale
bescherming
Financieringssaldo (hier deficit) 2009
zekerheid en
er dan ook
meer inspraak
over hebben,
is een andere.
Kader: Je had
h e t o o k o ver
dienstencheques als
minderontvangst voor
de fiscus. Het klopt uiteraard dat die fiscaal
aantrekkelijk zijn. Maar volgens berekeningen
hebben ze ook veel jobs gecreëerd. Er is dus een
terugverdieneffect…
Pacolet: Het is een voorbeeld van onze genereuze
overheid. Ik stel me daar toch vragen bij. De subsidie
en minderontvangst is duidelijk becijferbaar. De
berekening van terugverdieneffecten zijn veel meer
hypothetisch, niet in het minst omdat zij ook zouden
gelden als men dit geld zou besteden aan meer
noodzakelijke behoeften, of gewoon door het overheidsdeficit
te reduceren. Wat de dienstencheques
betreft, stel ik vast dat ze in totaal voor 80% betaald
worden door de overheid. Het gaat niet alleen om de
fiscale aftrek (dus een minderontvangst voor de fiscus),
maar er is ook een stevige rechtstreekse financiering
door de overheid. Onze nieuwe studie over
fiscale uitgaven zet die generositeit nog extra in de
verf. Volgens de theoretische definitie is een ‘fiscale
uitgave’ (aftrekbaar van uw belastbaar inkomen) een
alternatief voor directe subsidies. Bij de dienstencheques
heeft men beide gegund aan de gebruiker. Hier
deelt zij als het ware cadeaucheques uit. Dan is het
niet te verwonderen dat het een succesverhaal is waar
in 2009 liefst 666.000 mensen beroep op deden. Het
is echter de vraag of poetswerk voor tweeverdieners
– want dat is toch de grote doelgroep – zo sterk door
de overheid moet worden gefinancierd.
Kader: Door de dienstencheques zou ook veel
zwartwerk ‘gewit’ zijn…
Pacolet: Het witwasverhaal wordt niet bevestigd
door de cijfers. Ongeveer 3% van de werknemers
in de dienstencheque-sector geeft aan vroeger in
het zwart te hebben gewerkt. Volgens voorzichtige
ramingen gebeurde ongeveer 10% van het werk dat
nu met dienstencheques verricht wordt, vroeger in
het zwart. De rest van de markt is gecreëerd door
het aanbod, dat dus voor 80% wordt betaald door de
overheid. In 2009 kostte het de overheid 1,5 miljard.
De vraag is of de dienstencheque voor dat bedrag dan
de meest zinvolle overheidsbesteding was. Ik denk
eerlijk gezegd van niet. Ook als dat geld op een andere
manier besteed was, of als de burger voor dat bedrag
minder belast was, zou een groot stuk ervan ook via
de consumptie terugverdiend zijn door de overheid
of geresulteerd hebben in extra tewerkstelling. Het
terugverdieneffect van de dienstencheques wordt
door de overheid behoorlijk rooskleurig voorgesteld...
Meer info: www.hetgrotegeld.be

Europese plannen
bedreigen sociaal model
eu2020-strategie
nancy pauwels
de europese unie heeft een nieuw sociaaleconomisch tienjarenplan, eu2020. dat plan moet
de europese economie tegen het jaar 2020 sterker, groener en minder ongelijk maken. er
moet grondig worden gesleuteld aan onze economie en ons sociaal model om een gepast
antwoord te bedenken op de huidige crisis. en om in te spelen op grote maatschappelijke
uitdagingen zoals de klimaatverandering, de globalisering, de vergrijzing en de toenemende
inkomensongelijkheid.
Foto: Van Parys Media
EU2020 mikt op groei, meer jobs en een betere concurrentiepositie
voor de EU-lidstaten. Dit positieve
plan voor de toekomst zou op zich moeten kunnen
steunen op een breed maatschappelijk draagvlak en
navenante financiële middelen.
Ook voor de vakbond is EU2020 erg belangrijk. In
wezen gaat het om de vraag hoe we onze economische
groei moeten oriënteren om alle EU-burgers
meer welvaart en welzijn te bezorgen. Het lijdt geen
twijfel dat de vakbond op dit vlak graag zijn zegje
wil doen. Het jongste congres van de LBC-NVK ging
trouwens over ‘de economie in dienst van de mens’.
EU2020 houdt ook bedreigingen in. De Duitse bondskanselier
Angela Merkel, de Franse president Nicolas
Sarkozy en EU-president Herman Van Rompuy drongen
erop aan om in het tienjarenplan afdwingbare
afspraken te maken over economische harmonisering.
Op zich een goede zaak. Op voorwaarde dat er
ook afdwingbare afspraken gemaakt worden over
sociale materies. En als het nodige geld wordt uitgetrokken
om de grootse ambities van EU2020 te kunnen
waarmaken. Als die laatste punten uitblijven,
dreigt de puur economische focus zware gevolgen te
hebben voor de rechten van werknemers en de rol
van de vakbonden.
De inzet van de Europese strategie is dus bepaald
niet gering. Het gaat om jouw loon, jobzekerheid en
pensioen. Als de vakbonden niet op hun tellen passen,
dreigt het unieke sociaal model van Europa op
de helling te komen.
op Het menu
EU2020 streeft naar een slimme, duurzame en inclusieve
economie. Economische groei moet gebaseerd
zijn op kennis en innovatie. Ze mag niet afhankelijk
zijn van het gebruik van grondstoffen. En er moet
aandacht gaan naar achtergestelde regio’s en kansengroepen.
In het plan staan ook afspraken rond jobs, innovatie,
klimaat, scholingsgraad en armoede. Tegen 2020
moet drie vierde van de actieve bevolking betaald
werk hebben. Meer jongeren, ouderen, laaggeschoolden
en migranten moeten aan de slag. Minstens
drie procent van onze rijkdom (BBP) moet worden
geïnvesteerd in onderzoek en innovatie. 20% van
onze energie moet van hernieuwbare energiebronnen
afkomstig zijn, onze energie-efficiëntie moet
met 20% stijgen en de uitstoot van broeikasgassen
met 20% dalen. De gemiddelde scholingsgraad moet
omhoog door het aantal voortijdige schoolverlaters
terug te dringen. Minstens 40 procent van de jongeren
moet een diploma van het hoger onderwijs behalen.
En het aantal mensen die in armoede dreigen te
belanden moet met 20 miljoen dalen.
HerVormingsplannen
De politiek moet zich engageren om structurele
veranderingen te verwezenlijken. Zo is er sprake
van nationale hervormingsplannen of actieplannen.
België moet aan Europa uitleggen hoe het vijf streefcijfers
denkt te halen. En hoe het de obstakels voor
een duurzame groei uit de weg wil ruimen.
Als je weet welke aanbevelingen Europa naar voren
schuift, is duidelijk dat de vakbonden hun ogen en
oren goed moeten open houden. De EU wil bijvoorbeeld
de pensioenen laten hervormen door meer
belastingen te heffen of door te besparen op de overheidsuitgaven.
Ze vraagt ook een hervorming van
de cao’s om de concurrentiekracht te vergroten. Dat
dreigt de loonkosten – en ook de lonen – te drukken.
Volgens de EU moet er ook meer worden gekeken naar
productiviteitsverschillen tussen regio’s, sectoren en
bedrijven. Het arbeidsrecht moet worden gemoderniseerd
om ‘meer flexibiliteit’ mogelijk te maken. Op
het vlak van de werkloosheid moeten de termijnen
en vergoedingen worden beperkt om mensen te stimuleren
om weer te werken. En de minimumlonen
KADER | 7

Foto: Belga
moeten opnieuw worden bekeken, dixit Europa.
In België is de federale regering nog altijd een regering
van lopende zaken. Ze kan dan ook geen definitieve
besparingskeuzes maken. Maar die staan dus
alvast op de agenda van de komende regering.
Daarnaast zijn er nog de verplichtingen die het
Stabiliteitspact de eurolanden oplegt. Het begrotingstekort
moet beperkt worden tot drie procent
en de overheidsschuld tot 60 procent van het bbp.
Belangrijke nieuwigheid hierbij is dat deze normen
nu ook zullen kunnen worden afgedwongen. Europa
zal hard aandringen op begrotingsdiscipline en een
versnelde afbouw van de schulden. De EU wil veel
aandacht besteden aan buitensporige begrotingstekorten
en te hoge overheidsschulden in de lidstaten.
Het spreekt voor zich dat overheden niet ‘boven hun
stand’ moeten leven. Maar Europa maakt het de lidstaten
nu wel heel moeilijk. Omwille van de crisis
mochten de budgetten van de Europese staten tijdelijk
‘in het rood’ gaan om de economie opnieuw de
kans te geven zich te herpakken. Nu moeten die stimulerende
maatregelen op heel korte termijn worden
gecorrigeerd en afgebouwd. Landen als Griekenland
en Portugal moeten al in 2010 terug naar de strikte
begrotingsdiscipline. Andere landen, zoals België,
‘pas’ in 2011.
concurrentieVerscHillen
De EU wil ook dat concurrentieverschillen worden
weggewerkt. Gebeurt dat niet, dan dreigen er sancties
te worden getroffen. ‘Brussel’ wil een veel grotere
greep krijgen op het economisch beleid in de lidstaten.
Vanaf 2011 wil Europa tegelijk de ontwerpbegrotingen
van de lidstaten en de actieplannen in het
kader van EU2020 aan een controle onderwerpen.
De agenda van Europa wordt automatisch die van de
lidstaten.
Revolutionair zijn de voorstellen om nieuwe wetten te
maken die de eurolanden bestraffen bij buitensporige
tekorten. Of bij buitensporige overheidsschulden of
te grote handelstekorten. Tegen de zomer van 2011
moeten de Raad en het Europees Parlement die voorstellen
definitief goedkeuren.
Dat Europa landen op de vingers tikt omwille van
hun tekorten, lijdt geen twijfel. Maar zal Europa ook
Duitsland op de vingers durven tikken voor zijn overschotten?
Zal Europa het land aansporen om de binnenlandse
vraag aan te zwengelen via loonsverhogingen
en minimumlonen? Ook dat bedreigt immers
de Europese economie. Al wordt het Duitse model
steeds meer naar voor geduwd als zaligmakend, toch
stellen we ons al vakbond de vraag of het Duitse
beleid Europa economisch kan vrijwaren. Of duwt
het ons eerder in een neerwaartse spiraal?
ZeVen speerpunten
Er zijn ook plannen voor een EU-agenda met zeven
speerpunten. Die agenda zou zowel voor de EU als
voor elke lidstaat afzonderlijk gelden. De speerpunten
gaan over innovatie, kansen voor jongeren, efficient
gebruik van hulpbronnen, nieuwe vaardigheden
en jobs, armoedebestrijding, digitalisering en industrieel
beleid. Samen met het EU-voorzitterschap zullen
de speerpunten worden uitgewerkt.
Probleem is dat er voor die speerpunten nauwelijks
financiële middelen beschikbaar zijn. Het ontbreekt
Europa aan een stevig budget. De begroting van de
EU wordt nu beperkt tot 1,04% van de Europese rijkdom.
Dat is onvoldoende om de Euiropese ambities
hard te kunnen maken. Het Europese parlement
bepleitte een stijging van dat budget voor 2011 tot
5,9%, maar gezien de budgettaire krapte van de lidstaten,
kwam die er niet.
De budgettaire ruimte moet daarom komen van een
versterking van de interne markt en een extern handelsbeleid
(o.a. onaangeboorde nieuwe markten) van
de EU. Maar dat is een moeizame en onzekere weg.
Van Rompuy, Sarkozy en Merkel dringen aan op afdwingbare afspraken over economische harmonisering. Voor ons zijn sociale garanties even noodzakelijk.
8 | JAN-FEB-MRT 2011

Vakbondsvisie
Het is duidelijk dat Europa in het kader van de
EU2020-strategie werk wil maken van een versnelde
hervorming van de pensioenen, het arbeidsrecht,
de werkloosheidsverzekering en het sociaal
overleg. Het komt erop neer dat al het weerwerk
van de vakbonden nationaal op al deze onderdelen
wordt lamgelegd. Maar dan nu via Europa. De soevereiniteit
van het sociaal overleg wordt nu zelfs
met voeten getreden.
Op de Europese manifestatie van 29 september
2010 gaven de vakbonden een duidelijke boodschap.
Besparen op lonen, pensioenen en andere sociale
uitkeringen? Hogere belastingen invoeren voor
gewone mensen? Met zulke maatregelen zal je het
prille economische herstel in de kiem smoren en een
nieuwe crisis uitlokken. Samen met het Europees
Vakverbond (EVV) roept het ACV de Europese Unie
op om de lidstaten een sociaal verantwoord begrotingsbeleid
te laten voeren.
De echte oorzaak van de crisis had niets te maken
met de niet-naleving van het Stabiliteitspact. Wel
met de verschillen tussen de economieën van de
eurozone die te weinig op elkaar zijn afgestemd, maar
wel in eenzelfde monetair beleid worden gewrongen.
Landen als Griekenland en Spanje konden jarenlang
veel te goedkoop lenen aan lage Duitse rentevoeten.
Met grote handelsonevenwichten tot gevolg.
Samen met het EVV dringt het ACV al langer aan op
een gemeenschappelijk economisch beleid. Maar dan
wel met de bedoeling een einde te maken aan de sociale
en fiscale dumping. Als lidstaten zoiets gecoördineerd
aanpakken, heb je een dubbel effect. Enerzijds
geef je mensen meer inkomen, anderzijds stimuleer
je de economische vraag. En daar doen ondernemers
ook hun voordeel mee.
Om het EU-budget op te krikken, steunt het ACV de
eis van het EVV om een taks te heffen op financiële
transacties. Er is daarnaast ook nood aan een volwaardige
meerwaardebelasting en een belasting op
hoge vermogens en inkomsten uit vermogens. Op
haar jongste congres brak de LBC-NVK verder een
lans voor een harmonisering van de fiscaliteit van
vennootschappen, met name op basis van een vergelijkbare
grondslag en een mimimumtarief van om
en bij de 30%.
focus op werk
De Europese ministers van Financiën en Economie
trokken in de discussies over EU2020 het laken naar
zich toe. Het gevolg is dat het werkgelegenheidsbeleid
en de verschillende actoren daarin een beperkte
rol spelen in de voorliggende plannen.
De Belgische minister van Werk, Joëlle Milquet, stelde
voor om werkgelegenheid een meer centrale plaats te
geven. Met een evenwaardige rol voor de ministers
van Sociale Zaken en Werkgelegenheid. Zonder het
belang te vergeten van de Europese sociale dialoog.
Het EVV wil dat deze ministers nauw overleggen
met de Europese sociale partners. Via een EU2020werkgroep
binnen de Europese sociale dialoog. De
sociale partners van de 27 lidstaten kunnen zo vooraf
nauw worden betrokken bij het beheer en uitvoering
van de ‘essentiële beleidskeuzes’ van EU2020.
Het ACV en het EVV vragen verder een Europees herstelplan
voor duurzame groei en werkgelegenheid.
KADER | 9

unieke meningen
Vrouwen, auto’s en een alternatieve
visie op financiële hervormingen
isabelle Ven & cHris VerVliet
Vrouwen en auto’s, volgens sommige stereotiepe denkbeelden een niet zo evidente
combinatie, tenzij men de lieftallig glimlachende dames die glanzende bolides aan de man
brengen, meerekent. in hogere managementkringen zijn de dames eerder dun gezaaid.
misschien ook een moeilijke combinatie? niet toevallig rijst de vraag of de aanwezigheid
van vrouwen de recente gebeurtenissen in de financiële sector zou hebben voorkomen?
en wie weet hebben kritische stemmen in het algemeen, zoals die van vakbonden, in dit
verhaal een positieve rol?
Foto: Van Parys Media
10 | JAN-FEB-MRT 2011
Houden de recente hervormingen hiermee voldoende
rekening? Risicogedrag, streven naar prestaties en
erkenning,… zowel in de wagen als in de financiële sector
roepen ze vragen op. Is toezicht alleen voldoende
of hebben we ook andere bestuurders nodig? En wat
hebben auto’s nog gemeen met de financiële sector?
tecHniscHe keuring
Voor de financiËle sector
De gevolgen van de financiële crisis zijn nog verre
van uitgewerkt. Het valt dan maar te hopen dat de
beleidsmakers lessen getrokken hebben uit het financieel
debacle. De roep om meer ethiek in de financiële
sector klonk in de nadagen van de crisis wat luider
dan voorheen, maar de vraag blijft of die roep ook
leidt tot sluitende hervormingen om een herhaling
te vermijden.
Iedereen is het erover eens dat onveilige auto’s een
gevaar betekenen op de weg. Zo is het ook met de
financiële sector. Onveilige banken zijn een gevaar
voor de economie. Daarom heeft de Europese Unie
gesleuteld aan het financieel toezicht.
De technische controle mag dan al een zekere veiligheid
garanderen van elke auto op zich, ze garandeert
geenszins de veiligheid van de grote verkeersstromen.
De technische controle vertelt niks over riskante
wegen, zwarte punten en dode hoeken. Ook
dergelijke gevaren waren van belang in de financiele
sector. Individuele instellingen werden gecontroleerd,
maar niemand had nog zicht op het financieel
systeem in zijn geheel. Om dit voortaan te vermijden
komt er een nieuwe Europese overheid die de systeemrisico’s
bewaakt.
Even terug naar de veilige wagen. Zolang Belgische
auto’s enkel in België rijden en Franse auto’s enkel
in Frankrijk, volstaat een nationale keuring. Maar
de praktijk is natuurlijk anders. De auto’s steken
wel eens de grens over. De Fransen willen daarom
garanties dat de Belgische auto’s veilig zijn – en
omgekeerd. Zo is het ook met de financiële sector.
Financiële instellingen zijn actief over de grenzen
heen. En dan is het ook niet meer dan logisch dat
ook de controle internationaler wordt. Maar is dat
wel zo?

europees toeZicHt
Ceci n’est pas une pipe: het financieel toezicht in
Europa is geen Europees financieel toezicht geworden.
Het zwaartepunt van het toezicht blijft bij de
nationale toezichthouders. Drie nieuwe Europese
overheden – voor de banksector, de verzekeringssector
en de financiële markten – moeten ervoor zorgen
dat de toezichthouders naar elkaar toegroeien.
Het statuut en bevoegdheden van deze coördinerende
instellingen zijn versterkt. Ze kunnen onder
meer aanbevelingen formuleren over de uniforme
toepassing van de financiële wetgeving. Wanneer
een nationale toezichthouder tekort schiet in zijn
toezicht op individuele instellingen én de omstandigheden
dat vereisen, kunnen ze zelfs rechtstreeks
maatregelen opleggen aan deze financiële instelling.
Indien nationale toezichthouders het onderling
oneens zijn, spelen de toezichthouders bemiddelaar
of scheidsrechter.
Bij grensoverschrijdende financiële instellingen
gebeurt het toezicht door ‘colleges van toezichthouders’.
Nieuw is dat de Europese toezichthoudende
overheden betrokken worden in de werking
van deze colleges.
Onder impuls van het Europees Vakverbond en de
internationale dienstenvakbond UNI, die op internationaal
vlak de bediendevakbonden groepeert, moeten
de nieuwe Europese toezichthouders trachten te
voorkomen dat financiële instellingen zich vestigen
in lidstaten met het minst strenge toezicht.
De toezichthouders moeten ook overleg plegen
met ‘stakeholders’, waaronder ook de afgevaardigden
van werknemers uit de financiële sector. Hun
kritische stem kan zeker bijdragen tot een veilige
financiële sector.
rijden onder inVloed
Niet alleen de auto kan een gevaar betekenen. Ook de
chauffeur. Al rijd je met een veilige wagen, dan nog
zijn alcohol en drugs nefast voor de veiligheid. Geld
en winst zijn dat ook voor de financiële sector. Ze
bedwelmen de gebruiker en werken bovendien verslavend.
Er is steeds meer nodig om ‘high’ te worden.
Het volstaat dus niet om de auto technisch te keuren.
Ook de bestuurder moet gecontroleerd worden.
Daarom willen zowel de G20, het Baselcomité en
de EU het deugdelijk bestuur van financiële instellingen
verstevigen. Steeds terugkerende aandachtspunten
zijn de rol van de Raad van Bestuur inzake
risicobeleid, een onafhankelijke risicoafdeling en
een loonbeleid voor het hoger management dat
overdreven risico’s niet aanmoedigt.
Ook moeten financiële instellingen kunnen aantonen
dat ze in staat zijn veilig te rijden. De zogenaamde
verplichte ‘stresstesten’ waaraan financiële
instellingen thans worden onderworpen, zijn de
‘speekseltesten’ van de financiële sector.
Is hier een relatie met genderdiversiteit op zijn
plaats? Misschien is mannelijk gedrag te veel prestatiegericht
en te weinig risicobewust? Een overweging
die naar aanleiding van de financiële crisis voor
ogen gehouden wordt?
deugdelijk bestuur en diVersiteit
In een Green Paper on Corporate Governance in
Financial Institutions and Remuneration Policies gaat
de Europese Unie dieper in op deugdelijk bestuur
waaronder de rol van de bestuurders. Wat als dezen
niet tegen hun taak zijn opgewassen? Of als de neuzen
te veel in dezelfde richting wijzen, zodat kritische
meningen onvoldoende komen boven drijven?
Botst de cultuur van meer van hetzelfde op zijn
limieten en is er nood aan meer diversiteit?
De Green Paper stelt daarom onder meer uitdrukkelijk
de vraag of meer vrouwen en individuen met een
verschillende achtergrond in de raad van bestuur de
werking en efficiëntie van deze raden zou kunnen
verbeteren.
Een terechte overweging waar vakbonden al eerder
op wezen. Vast staat dat vrouwen ondervertegenwoordigd
zijn op het beslissingsniveau van financiele
instellingen. De vraag is of hun ruimere aanwezigheid
de kuddementaliteit die de financiële sector
teisterde, zou kunnen verhinderen. In dat geval zou
vervrouwelijking niet alleen de vrouwen ten goede
komen, maar het financiële systeem in zijn geheel,
met gezonde strategische prioriteiten.
UNI onderschrijft de algemene lijnen van de Green
Paper en vraagt erkenning voor de rol van werknemers
en hun afgevaardigden inzake deugdelijk
bestuur. Risico’s worden immers niet enkel op het
hoogste niveau herkend. Signalen van onderuit zijn
in dat verband zeer belangrijk.
wordt VerVolgd?
Volledig is dit overzicht uiteraard niet. Er zijn meerdere
dimensies aan dit verhaal: van nieuwe normen
voor financiële instellingen (Basel III) tot hefboomfondsen…
De verdienstelijke pogingen om de sector aan banden
te leggen, lopen soms op een sisser af. In de
Verenigde Staten hebben de grote financiële instellingen
die staatssteun hadden genoten, deze steun
zo snel mogelijk terugbetaald toen bleek dat het
bonusbeleid aan banden zou worden gelegd zolang
deze staatssteun niet was terugbetaald. Sommige
van deze instellingen keerden nooit hogere bonussen
uit dan na de financiële crisis. Dit stemt tot nadenken.
Is een nieuwe financiële crisis nodig om de ernst
te doen inzien en écht fundamentele hervormingen
af te dwingen? De toekomst zal het uitwijzen.
KADER | 11

Foto: Daniël Rys
juridiscH gekaderd
Leidinggevende functie
en vertrouwenspost
sandra Vercammen
in vorige editie van kader, nr. 140, gingen we in op
het begrip kaderlid. we zagen toen dat ‘kader’ vaak
in één adem genoemd wordt met leidinggevend en
vertrouwenspersoneel, een groep die uitgesloten is
van wettelijke arbeidsduurbeperkingen. maar is dit
wel correct?
nVK lanceert Sensor
LBC-NVK komt op voor de belangen van alle bedienden én kaderleden.
Voor deze laatste doelgroep is er www.nvk.be. Een subsite van
www.lbc-nvk.be die zich richt op (jonge) hooggeschoolden en kaderpersoneel.
De website onderging een meer dan behoorlijke facelift:
informatie werd geactualiseerd, nieuwe rubrieken gecreëerd en
– misschien wel de belangrijkste aanpassing – de focus op een jonger
publiek werd geïntensiveerd. Sensor, het jongerennetwerk van
NVK zag het levenslicht met de bedoeling om meer jongeren warm
te maken voor onze werking en standpunten. Op www.nvk.be lees
je meer over het hoe en waarom van het NVK, de netwerkgedachte
en het belang van Sensor.
België - Belgique
PB - PP
Antwerpen X
LBC-NVK
Sudermanstraat 5
2000 Antwerpen
Tijdschrift
toegelaten gesloten
verpakking
Antwerpen X
In principe kunnen alle werknemers genieten van
maximale arbeidsduurgrenzen, pauzes, beschermende
regels inzake nachtarbeid, enz. De wet
voorziet (sinds 1922!) evenwel een uitzondering
voor leidinggevend en vertrouwenspersoneel.
Met hen kan de werkgever over al deze zaken vrij
afspraken maken. In praktijk betekent dit dan ook
vaak een grote mate aan flexibiliteit en lange werkdagen.
Niet onbelangrijk dus om even na te gaan
welke werknemers nu juist als vertrouwenspersoneel
kunnen worden aanzien.
Het antwoord vinden we in het Koninklijk Besluit
van 10 februari 1965. Hierin wordt een aantal
functies opgelijst waarvan de titularis geacht
wordt zich niet te kunnen beroepen op de wettelijke
arbeidstijdregels. Het gaat onder meer om
directeurs, filiaalhouders, het hoofd van de informaticadienst,
ingenieurs wiens aanwezigheid
noodzakelijk is voor de veiligheid van de werknemers
of van de onderneming, werknemers die de
onderneming ten aanzien van derden kunnen verbinden
(in zover het gaat om relatief belangrijke
verbintenissen),…
Functies die niet voorkomen in het KB zullen onder
de wettelijke arbeidstijdregels vallen. Algemene
uitsluitingen voor kaderleden, ingenieurs, hoger
geschoolden, niet-gebaremiseerden, grootverdieners,
... zijn nergens in de wet voorzien.
Het KB van ’65 moet steeds beperkend worden uitgelegd.
Bovendien geldt de reële functie-inhoud als
uitgangspunt en niet enkel de functiebenaming.
Zo zal de facility manager geen vertrouwenspersoneel
zijn als deze in werkelijkheid de toiletjuffrouw
is.
Het belangrijkste gevolg van het feit dat een werknemer
een functie uitoefent die opgesomd staat
in het KB van 65, is de uitsluiting uit de regels
over de arbeidsduur. Werknemers die een leidende
functie of een vertrouwenpost invullen, zijn niet
onderworpen aan de beperkingen betreffende de
arbeidsduur. Hierdoor hebben zij in principe ook
geen recht op overloon voor overwerk. Wat dan
weer niet betekent dat deze werknemers geen
recht zouden hebben op gewoon loon voor de
uren die bovenop hun normale arbeidsduur verricht
worden. En wat ook niet betekent dat er geen
compensatie zou kunnen overlegd worden voor
deze uren.

Verantwoordelijke uitgever: Sandra Vercammen, Sudermanstraat 5, 2000 Antwerpen
EEn uitgavE van nvK - nationaal vErbond van KadErpErsonEEl
vErschijnt driEmaandElijKs - nr 19, jan 2011
nvK nEtwErK is dE KadErwErKing van lbc-nvK
sluit jE aan via www.nvK.bE
Kadernieuws
Werkbaarheidsmonitor 2010
Kaderleden kampen met werkstress
en werk-privé-combinatie
Frank Janssens*
Foto: Daniël Rys
van alle jobs in vlaanderen verdient 54,3% het kwaliteitslabel ‘werkbaar werk’. dat blijkt
uit de vlaamse werkbaarheidsmonitor 2010. de vooruitgang in het aandeel kwaliteitsvolle
jobs, die werd opgetekend tussen 2004 (52,3%) en 2007 (54,1%), lijkt daarmee te zijn
stilgevallen. tegelijkertijd betekenen deze cijfers dat nog altijd een kleine helft van de
werknemers tegen werkbaarheidsknelpunten aanbotst. dat geldt ook voor kaderleden in
vlaanderen voor wie de werkbaarheidsthermometer sinds 2004 rond de 56% is blijven
hangen. vooral werkstressproblemen en een moeilijke werk-privé-combinatie bezorgen
(te) veel kaderleden kopbrekens.
De Vlaamse werkbaarheidsmonitor is een initiatief van
de SERV (Sociaal-Economische Raad van Vlaanderen).
Om de drie jaar brengen onderzoekers van de
Stichting Innovatie & Arbeid, via een peiling bij 20.000
werknemers, de kwaliteit van arbeid in Vlaanderen in
kaart. Ze berekenen daarbij hoeveel van de werken-
den een kwaliteitsvolle job hebben: ‘werkbaar werk’
waarvan je niet overspannen of ziek dreigt te worden,
dat ruimte laat voor een normaal gezinsleven, dat vol-
*Frank Janssens is stafmedewerker bij de Sociaal-Economische Raad
van Vlaanderen, Stichting Innovatie en Arbeid
doende uitdagend is om gemotiveerd aan de slag te
blijven en kansen biedt om bij te blijven en bij te leren.
Al dit onderzoekswerk rond de zogenaamde werk-
baarheidsgraad dient om de engagementen van
het Vlaams sociaal overleg te kunnen opvolgen. Zo
spraken de sociale partners reeds in 2001 in het Pact
van Vilvoorde af om duidelijke stappen vooruit te
zetten op weg naar meer arbeidskwaliteit in bedrijven

2
Foto: Daniël Rys
en instellingen: een substantiële stijging
van de werkbaarheidsgraad tegen 2010,
heet dat dan in pact-termen. En het vorig
jaar afgesloten Pact Vlaanderen 2020 con-
cretiseert dat engagement cijfermatig en
schuift minstens 60% werkbare jobs tegen
2020 als doelstelling naar voor. Het is
duidelijk dat de doelstelling van een ‘sub-
stantiële stap voorwaarts’ in 2010 niet werd
gerealiseerd en dat we aan dit tempo die
60% werkbare jobs tegen 2020 evenmin
zullen halen, ook niet voor kaderleden.
Lerende Loopbanen
in de LiFt
Nochtans wordt er op een aantal werk-
baarheidsdomeinen wel vooruitgang
geboekt. Zo is er bijvoorbeeld een
overtuigende verbetering op het vlak van
de leermogelijkheden. Waar in 2004 nog
22,6% of 470.000 Vlaamse werknemers
door gebrek aan bijscholingskansen of
routinematig werk in een heikele situatie
zaten op het vlak van ‘bijblijven en bijleren’,
is dit aantal gedaald tot 18,2% of 390.000
werknemers in 2010.
LeermogeLiJkheden voor
kaderLeden
Kaderleden scoren voor de ‘indicator
leermogelijkheden’ trouwens opvallend
gunstiger: in 2010 zaten ‘slechts’ 4,5% van
middenkaders/professionals en 1,9% van
de hogere kaders in een problematische
situatie. ‘Slechts’ tussen aanhalingstekens,
want het gaat hier toch nog altijd over een
groep van een goeie 15.000 kaderleden in
Vlaanderen die voor leren en persoonlijke
ontwikkeling op een dood punt zitten in
hun loopbaan.
De groeiende aandacht en de volgehouden
inspanningen voor vorming en compe-
tentie-ontwikkeling in het sociaal over-
leg – interprofessioneel, in sectoren en in
ondernemingen – beginnen dus vruchten
af te werpen. Opleiding zit duidelijk in de
lift: het aantal werknemers dat op jaarbasis
een bedrijfsopleiding of andere bijscho-
ling doorloopt is tussen 2004 en 2010
opgeklommen van 46,1% tot 50,7%. Bij
kaderleden ligt de opleidingsparticipatie
(met 64,2%) zelfs nog gevoelig hoger.
gezinsvriendeLiJke
bedriJven
Daarnaast is er ook vooruitgang op het
vlak van de werk-privé-balans. De groep
werknemers die problemen heeft om de
touwtjes van arbeid en gezin aan elkaar te
knopen is kleiner geworden: van 245.000
werknemers in 2004 (11,8%) naar 225.000
werknemers in 2010 (10,6%).
Dit is natuurlijk geen spectaculaire
vooruitgang. Maar allerlei maatregelen om
de combinatie arbeid-gezin werkbaarder
te maken (investeringen in kinderopvang,
ouderschapsverlof, diverse tijdskredietformules,
zorgverlof) vragen nu eenmaal wat
tijd om op kruissnelheid komen.
baLans Werk-privé
biJ kaderLeden
Vooral voor kaderleden valt daar nog een
hele weg af te leggen: voor 15,2% van
het middenkader en liefst 24,0% van de
hogere kaders is de combinatie werk-privé
ronduit problematisch. Dit kan dan ook
begrepen worden als een vingerwijzing
om structurele overwerkpraktijken (52,2%
van de kaderleden) eens kritisch onder de
loep te nemen. En na te gaan hoe ook deze
personeelsgroep daadwerkelijk toegang
kan krijgen tot genoemde gezinsvriendelijke
regelingen.
Werkstress bLiJFt
zorgenkind
Voor werkstress blijft de ‘indicator’ over
de verschillende metingen heen op het
peil van 2004 hangen. Geen nieuws is
in dit geval geen goed nieuws. Want het
betekent dat 29,8% of 640.000 Vlaamse
werknemers (in 2010 blijven) kampen met
stressklachten.
Bij middenkaders en professionals ligt het
aantal probleemgevallen zelfs op 34,9%, bij
het hoger kader op 33,8%. Omgerekend
gaat het om zowat 140.000 kaderleden die
dagelijks moeten balanceren tussen spanning
en overspanning.
Werkstress of – in wetenschappelijk jargon
– psychische vermoeidheid is trouwens
niet om mee te lachen. Uit eerdere analyses
op de werkbaarheidsmonitor bleek
trouwens al dat stress samenhangt met
ernstige gezondheidsproblemen: zo lopen
werknemers met werkstress bijvoorbeeld
5 keer meer risico op depressieve klachten,
krijgen ze 3,5 keer meer te maken met
cardiovasculaire verwittigingen en hebben
ze 2 keer zo vaak rugproblemen.
Stress is dus alles behalve een ingebeelde
ziekte. Met ruim een vierde van de Vlaamse
werknemers en zelfs een derde van de
kaderleden die geconfronteerd worden
met werkstress is het hoog tijd dat ook
bij werkgevers en het beleid de ‘sense of
urgency’ ontstaat om het probleem daadwerkelijk
aan te pakken.

leidinggevenden tussen twee vuren
uit de werkbaarheidsmonitor 2010 blijkt dat werkstress en een moeilijke combinatie van arbeid en gezin nog
altijd 56% van de kaderleden treft. sinds 2004 is op dat vlak niet echt vooruitgang geboekt. Kaderleden ervaren
de problemen omwille van hun functie langs twee kanten. aan de ene kant worden ze in hun eigen privé-situatie
geconfronteerd met lastige combinaties en overvolle werkdagen. aan de andere kant moeten ze ook een oplossing
vinden voor gelijkaardige problemen bij hun medewerkers – in combinatie met de targets en streefcijfers die ze
door hun management krijgen opgelegd. Een moeilijke evenwichtsoefening. Kader polste bij twee filiaalleiders in
de distributiesector naar hun ervaringen.
geen tiJdkrediet biJ
Leen bakker
Conny staat aan het hoofd van een filiaal
van Leen Bakker. “Het vergt wel wat
organisatietalent om de kinderen tijdig
op te halen na school. Vier avonden per
week moet ik de winkel afsluiten, en die
sluit later dan de naschoolse opvang,” legt
ze uit. Wel heeft de directie begrip voor
de situatie. “Ik heb het gevoel dat we bij
Leen Bakker op dat vlak beter af zijn dan
collega’s van andere ketens. Als ik de
verhalen van mijn collega’s soms hoor! Bij
ons blijkt de mentaliteit van hogerhand
dan best ok.”
Die begrijpende lijn tracht ze zelf ook
door te trekken voor haar personeel. “Wat
de combinatie werk en privé betreft,
proberen we iedereen een vaste vrije dag
te geven. En als dat eens een keer een
probleem oplevert, is er een ‘wensenboek’,
waarin medewerkers hun wensen kunnen
aangeven, en waarmee ze dan in de mate
van het mogelijke rekening houdt in de
uurrooster-planning.” Daarnaast zijn de
collega’s onderling ook zeer flexibel. “Als
er eens iemand wil wisselen om een privéreden,
maakt daar niemand een probleem
van, zolang alle functies ingevuld zijn. Het
kan natuurlijk niet dat er niemand is om
bijvoorbeeld een onverwachte levering in
ontvangst te nemen.”
Werkbaar werk heeft niet alleen te maken
met uurroosters, maar ook met fysieke
inspanningen. En die kunnen in een
meubelzaak als Leen Bakker best wel
zwaar zijn. “Een veelgehoord probleem
is het gewicht van de vrachten. Daar
wordt op ingespeeld door opleidingen
heftechnieken, maar ook door betere
afspraken over de zwaarte van de pakketten.”
Omdat het werk vaak toch fysiek
zwaar blijft, vragen nogal wat oudere
medewerkers om vervroegd met pensioen
te kunnen. “Op je vijftigste blijven trekken
en sleuren aan meubelen, is niet evident,”
legt ze uit. “Als het werk fysiek te zwaar is,
Foto: Daniël Rys
moeten medewerkers de kans krijgen om
vroeger te vertrekken. Wat in de bouwsector
de norm is, kan bij ons niet omdat
onze sector ‘detailhandel’ heet. Maar het
zijn soms wel zware ‘details’.”
De enige verzuchting waar de directie
stoïcijns doof voor blijft, is tijdskrediet
3

4
Foto: Belga
“Werkbaar Werk heeFt niet aLLeen te maken met uurroosters,
maar ook met Fysieke inspanningen.”
voor leidinggevenden. “Dat wordt voor
filiaalleiders nooit toegestaan. Zorgverlof
kan wettelijk niet geweigerd worden, ook
niet aan leidinggevenden, maar tijdskre-
diet blijkbaar wel. Nochtans zou dat soms
welkom zijn. Een beetje meer tijd voor je
privé, zou een belangrijk verschil kunnen
maken. Maar dat is alleen bespreekbaar
als je in je carrière een stapje terugzet. Als
ik verkoopster word, mag ik morgen met
tijdskrediet. Maar dan schiet je er natuurlijk
financieel wel veel bij in…”
omzet primeert biJ
bLokker
Johan werkt al 25 jaar bij Blokker. Een
paar jaar geleden zette hij als filiaalleider
de stap naar een vakbondsengagement.
Sindsdien heeft hij nog meer oog voor
de situatie van zijn medewerkers. “Ook
voordien was ik geen onmens,” relativeert
hij. “Maar ik merk toch aan mezelf dat ik
me anders gedraag. Vanaf het einde van
de herfstvakantie worden de vrije dagen
strikt ingeperkt omwille van de eindejaarsdrukte.
Ik zorg er uiteraard ook voor dat
er altijd voldoende personeel in de winkel
is, maar toch denk ik dat ik wat minder
streng ben dan andere filiaalleiders. Als
er iemand een probleem heeft, probeer
ik daar op in te spelen. Een verschil met
vroeger, toen ik nog niet bij de vakbond
was, is dat ik nu ook meer informatiebronnen
heb. Toen baseerde ik me op wat de
personeelsdienst vertelde. Nu informeer ik
me ook bij mijn vakbondssecretaris...”
Zelf heeft hij niet al te veel problemen
met ‘werkbaar werk’. Zijn situatie is best
leefbaar. Zeker nu hij sinds enige tijd
overschakelde naar een 4/5 job. “Wie
jonger is dan 50, kan als filiaalleider maar
in heel uitzonderlijke gevallen tijdkrediet
opnemen. Maar boven de 50 kan het wel,”
vertelt hij.
In zijn filiaal verloopt alles rustig en wordt
hij omringd door goede medewerkers.
De winkel staat of valt dus niet met zijn
aanwezigheid. Een probleem bij Blokker
Foto: Daniël Rys
is vaak het personeelsverloop. Maar in
de winkel van Johan doet het op dat vlak
relatief goed. “Er zijn winkels waar je
slechts 1 op 4 personeelsleden kan houden.
De andere drie moeten je op korte
termijn laten gaan. Maar bij ons is dat 1
op 2. Als je dan genoeg kan delegeren,
valt het qua werkbaarheid wel mee. Het
is moeilijker als je met grote ploegen of
steeds nieuwe medewerkers zit. Dan dreig
je het overzicht te verliezen of steek je
heel veel tijd in de begeleiding.”
Voor het management is vooral de omzet
van belang. Als die goed zit, valt de druk
van bovenaf wel mee. “Wij zitten met
onze omzet altijd op of net iets boven het
gemiddelde. Dan komt de regioleider wel
eens langs om één of ander punt verder
aan te scherpen, maar het is niet zo dat
we steeds meer en beter moeten presteren.
Wel wordt ook onze personeelsbezetting
bepaald door ons omzetcijfer. Het is
dus belangrijk om voldoende omzet te
halen. Anders mag je minder personeel
of minder uren inzetten. En dan drijf je
de druk voor jezelf en je medewerkers
natuurlijk wel op. Bij ons zijn er nu werken
in de straat, waardoor de bus niet meer
voor onze winkel stopt. Dat heeft onze cijfers
naar beneden gehaald. Daar blijf ik bij
onze regioleider op hameren. Want anders
zou dat een weerslag kunnen hebben op
onze uren.”
“een probLeem biJ bLokker is vaak het personeeLsverLoop. ”