Jong in de stad - Formaat

Antwerpen Jongerenhoofdstad
Diversiteit in de stad
Dynamische uitdagingen in gent
Jong in de stad
m a a r t 2 0 1 1
België – Belgique
P.B.
2000 Antwerpen 1
BC 30265
5de jaargang, nummer 1
Verschijnt 4 x per jaar, in maart, juni, september & december
Afgiftekantoor 2000 Antwerpen 1 – P 706164
Formaat Jeugdhuiswerk Vlaanderen vzw
De Wittestraat 2, 2600 Berchem
T (03)226 40 83 – F (03) 226 40 85
info@formaat.be – www.formaat.be
V.U.: Tom Willox, Moerheide 9, 9220 Hamme
Betoog I maart 2011 I Formaat Jeugdhuiswerk Vlaanderen vzw

Jong in de stad
De uitdagingen van een grootstedelijke context
p.4 _ Steden zijn broedplaatsen van creativiteit, innovatie en diversiteit. Maar ook contexten waar kansen en
bedreiging tegenover elkaar staan of inherent zijn aan elkaar. Dat zet ook het jeugd(huis)werk in een stedelijke
context voor een aantal stevige uitdagingen.
Duurzaam bouwen aan een jonge stad
p.6 _ Op verschillende niveaus spelen steden in op de maatschappelijke veranderingen. Een rode draad
daarin is het empoweren van de jongeren zelf. In Antwerpen hebben ze heel wat ervaring met werken rond
competenties en die ervaring delen ze graag met andere Europese steden.
Jongeren grijpen kansen
p.12 _ Een stad biedt jongeren heel wat kansen. Sihame en Fatih grepen die kansen met beide handen.
Sihame (24) zet met haar dansschool de urbanscene in Antwerpen terug op de kaart en Fatih komt op voor de
allochtone jongeren in Gent.
Jongerencentrum in stadscentrum
p.16 _ Jongerencentrum Kavka ligt middenin het stadscentrum van Antwerpen. Onder zijn buren: het hoofdkantoor
van de politie, een handvol gerenommeerde theater- en concerthuizen, hippe cafés en trendy winkels.
Laura Van Selm, coördinator van het jongerencentrum, vertelt hoe Kavka zijn mannetje staat in de stad.
Steden uitgedaagd
gent gaat ervoor
p.10 _ De aantrekkingskracht van een broeiende en boeiende stad als Gent is enorm en heeft ongetwijfeld
gevolgen voor de jeugdhuiswerkingen in en rond Gent.
er zit muziek in het hoofdstedelijk gewest
p.14 _ Jong zijn in Brussel is groeien in een omgeving vol leven, culturen en dromen. In die omgeving stampten
een aantal enthousiaste jeugdhuisvrijwilligers het muziekfestival Bruksellive uit de grond.
Antwerpen europese Jongerenhoofdstad
p.20 _ Dit jaar is Antwerpen Europese Jongerenhoofdstad. De Antwerpse Schepen van Jeugd, Leen Verbist,
zet stevig in op de 140 000 jongeren in haar stad, want Antwerpen wil gewoon dé jongerenhoofdstad zijn, niet
alleen dit jaar.
Multiculturele stad
Diversiteit in het stedelijk jeugdwerk
p.18 _ In Vlaanderen leven 190 nationaliteiten samen. Vooral in de steden is die diversiteit voelbaar. De
groeiende instroom van allochtone jongeren zorgt ook in het stedelijk jeugdwerk voor boeiende evoluties.

Stadsmus
Ik ben een stadsmus.
Opgegroeid tussen kathedraal en Scheldekaai.
Ik leerde fietsen boven de ruien,
zette mijn eerste stapjes langs de kade
en speelde basketbal met de brandweermannen op het
stadsplein.
De stad stilt mijn honger naar veel.
Een stad die altijd leeft.
Waar ik iedere avond kan kiezen
tussen theater, concert of café optie 1, 2 of 3.
Een stad die mogelijkheden geeft.
Me de kans geeft projecten te bedenken
en ruimte in te nemen.
Een stad waar ik soms verloren loop
Tussen keuzes en nieuwigheden,
want de straten zijn altijd in beweging.
Een stad waar ik woon tussen Joden
en winkel bij de Turk.
Dat leert me dat divers de realiteit is.
Een stad die ook veel uitdagingen met zich meebrengt.
Want veel betekent ook moeilijk kiezen. Veel betekent
ook veel niet. Dynamisch is ook vluchtig en in veel kan
je ook verdwijnen. Divers is kleurrijk en boeiend en
een realiteit in mijn straat, maar is het dat ook in mijn
vriendenkring of op mijn avondschool? Hoe komt het dat
kleurrijk zich niet verspreidt in mijn sociale omgeving?
De stad is een vat vol kansen, maar aan die kansen
hangen een paar stevige uitdagingen vast. Ook voor de
jeugdhuizen. Ook zij moeten hun plek zien te veroveren
in al dat veel. Ook zij staan voor de uitdaging om van
diversiteit een echte realiteit te maken.
Misschien eens advies vragen aan de stadsmussen?
(lv)
Alles mag overgenomen worden, als er maar bij staat
dat het uit Betoog komt!
Druk
De Wrikker vzw, Patriottenstraat 29, 2600 Berchem
Foto’s
Formaat, jeugdhuizen, Lucas Eikemans
Vormgeving & lay-out
Pepijn Haghebaert
Met medewerking van
Filip Balthau, Gerd Vanmeenen, Joren Camerlinckx,
Lotte Lambin, Patrick Ongena, Stijn Belmans, Tim Bryon
Eindredactie
Lotte Van de Werf
Kernredactie
Lotte Van de Werf, Stijn Belmans
Verantwoordelijke uitgever
Tom Willox, Moerheide 9, 9220 Hamme
Betoog verschijnt 4 x per jaar, in maart, juni, september
& december. Het tijdschrift is gratis voor leden, extra
exemplaren kunnen verkregen worden aan 10,80 euro
(leden) of 18,30 euro (niet-leden) per jaar.
Kritisch en diepgaand thematisch tijdschrift van
Formaat Jeugdhuiswerk Vlaanderen vzw
De Wittestraat 2, 2600 Berchem
(T) 03 226 40 83 – (F) 03 226 40 85
info@formaat.be – www.formaat.be
3
Betoog I maart 2011 I Formaat Jeugdhuiswerk Vlaanderen vzw

Betoog I maart 2011 I Formaat Jeugdhuiswerk Vlaanderen vzw
4

Jong in de stad
De uitdagingen van een grootstedelijke context
Steden zijn de toekomst. Het zijn broedplaatsen van creativiteit
en innovatie. Polen van economische activiteit. Plekken
van culturele diversiteit. Maar ook contexten voor dualiteit,
waar kansen en bedreiging tegenover elkaar staan
of inherent zijn aan elkaar. Die dynamiek en dualiteit zetten
ook het jeugd(huis)werk in een stedelijke context voor een
aantal stevige uitdagingen.
Jongeren, kostbaar kapitaal
Steden zijn continu in beweging op vlak van innovatie en vooruitgang.
Jongeren zijn kostbaar kapitaal in die stadsontwikkelingen,
want zij zijn de toekomst. Inzetten op hun ontwikkeling en hen de
ruimte geven om te experimenteren, dromen en doen is daarom
enorm belangrijk. Fysieke ruimte, zoals ze die krijgen in de verschillende
jeugdhuizen, jongerencentra, jongerenwerkingen en
andere jeugdwerkinitiatieven, maar ook mentale ruimte en kansen
om zich te ontwikkelen. Door in te zetten op de competenties van
jongeren bijvoorbeeld. Door hen te stimuleren om waar ze goed in
zijn naar waarde te schatten en hen te empoweren om daar verder
aan te bouwen. De jongerencompetentiecentra, zoals Antwerpen
ze kent, nemen daar een trekkersrol in. Ze willen jongeren bewust
maken van hun competenties en die ook erkennen. Maar ook in
een doorsnee jeugdhuis wordt aan die competenties gewerkt. Bewust
of onbewust zijn jongeren er bezig met hun ontwikkeling.
Een dynamische stad
De stad is een dynamisch gegeven. Jongeren hebben er keuze uit
duizend en een mogelijkheden om uit te gaan, hun vrije tijd in te
vullen, vrienden te maken. Ze worden er geconfronteerd met een
waaier aan muziekgenres en levensstijlen. Die veelheid zorgt voor
een dynamiek en drive, maar brengt ook uitdagingen met zich
mee. Want hoe hou je als jeugdwerking jongeren vast in die context
die altijd in beweging is. De stedelijke jeugdhuizen hebben
nog meer dan landelijke jeugdhuizen te maken met de uitdaging
om bezoekers en vrijwilligers te zoeken en te houden. Het verloop
is er groter en dat maakt het moeilijker om een duurzame werking
op te bouwen.
Multicultureel geheel
Stedelijkheid staat ook gelijk aan diversiteit. In Vlaanderen leven
zo’n 190 nationaliteiten samen. Vooral in de steden is er een grote
multiculturele mix. De groeiende instroom van allochtone jon-
Net als de stad zelf is ook
het duo jongeren en stad
voortdurend in beweging.
geren zorgt voor een aantal boeiende evoluties in het stedelijke
jeugd(huis)werk. Ook allochtone jongeren gaan zich verenigen en
bouwen aan hun versie van een jeugdhuis. Dat zorgt ervoor dat
het landschap hertekend wordt, dat er gezocht moet worden naar
nieuwe definities. En vooral dat er gezocht moet worden naar toenadering
en samenwerking.
Urban op Europees niveau
Europa behoort tot de meest verstedelijkte gebieden ter wereld.
De grote steden in Europa staan grotendeels voor dezelfde uitdagingen
als het gaat om jongeren en stedelijkheid. Die Europese
context is dan ook een bron van inspiratie en er worden verschillende
projecten opgezet die de verschillende steden stimuleren
om van elkaar te leren. Zoals de titel van Europese Jongerenhoofdstad,
die dit jaar gedragen wordt door Antwerpen of het My
Generation project waar Antwerpen zich samen met 10 andere
Europese steden engageert om na te denken over en te werken
aan jongeren en stedelijkheid. Door samen te werken en elkaar te
stimuleren en inspireren kunnen ze samen bouwen aan duurzame
jonge steden in heel Europa.
In deze Betoog gaan we dieper in op deze verschillende uitdagingen.
We zoomen in op struikelblokken en kansen en geven een
aantal inspirerende voorbeelden. Jongeren die zich profileren in
de stad, jeugdhuizen die vechten met de aanbodconcurrentie of
zich net onderscheiden met een sterk profiel. Net als de stad zelf
is ook het duo jongeren en stad voortdurend in beweging.
(lv)
5
Betoog I maart 2011 I Formaat Jeugdhuiswerk Vlaanderen vzw

Betoog I maart 2011 I Formaat Jeugdhuiswerk Vlaanderen vzw
Power to the young
Duurzaam bouwen aan een jonge stad
Duurzame stad
Veranderingen in de samenleving zijn vaak het eerst voelbaar in
een grootstedelijke context. De grote steden in heel Europa kampen
dan ook vaak met dezelfde uitdagingen die een gevolg zijn van
die veranderingen. Het is belangrijk die steden aan te moedigen
om samen op zoek te gaan naar nieuwe en duurzame oplossingen
als antwoord op die uitdagingen. Om dat te doen werd het
Europees uitwisselings- en leerprogramma URBACT opgericht.
URBACT stimuleert Europese steden om samen te werken en ervaring
te delen en zo oplossingen te ontwikkelen voor duurzame
stadsontwikkeling met aandacht voor economische, sociale en
milieu gerelateerde factoren. URBACT omhelst 700 steden uit 29
landen met zo’n 5000 actieve betrokkenen. De projecten worden
gefinancierd door de Europese Unie en de lidstaten.
6
onder de vlag ‘My generation’ engageren elf europese steden zich om te werken rond jongeren in de stad.
Steden hebben een koplopersrol als het gaat over de complexe veranderingen in onze maatschappij. Op verschillende niveaus
proberen steden samen en individueel in te spelen op die veranderingen en te werken aan een duurzame jonge stad. Een rode
draad daarin is het versterken van de jongeren zelf. Want sterke jongeren maken een sterke jonge stad.
My Generation
Ieder project binnen URBACT heeft een eigen focus en uiteraard
krijgen ook de jongeren in de steden de nodige aandacht. Onder
de vlag ‘My Generation’ engageren elf Europese steden zich om
te werken rond jongeren in de stad. Rotterdam is trekker in dit
verhaal. Samen met Warschau, Gdansk, Götenborg, Birmingham,
Glasgow, Riga, Tirgu-Mures, Valencia, Patras én Antwerpen bouwt
Rotterdam aan een duurzame visie op jongeren en grootstedelijkheid.
My Generation zet jongeren in de verschillende partnersteden in
de kijker en wil hun potentieel promoten en versterken door:
• nieuwe inzichten te ontwikkelen op vlak van de aspiraties en
levensstijl van jongeren;

• jongeren op een betekenisvolle manier te betrekken in het project;
• alternatieve carrièreopties te voorzien;
• grensoverschrijdende samenwerkingen aan te moedigen tussen
verschillende actoren (educaties, werk …);
• ervaringen te delen en verspreiden tussen de verschillende
partners.
Het zijn de jongeren zelf die de spil zijn van dit project. Door cocreatie
geven ze mee vorm aan het project met als einddoel een
lokaal actieplan voor elke deelnemende lokale overheid. In het
My Generation project wordt sterk ingezet op het empoweren van
jonge mensen. Een keuze die niet evident is omdat het tijd en participatietechnieken
vraagt, maar die het hele project merkbaar
versterkt.
Competenties
De stad Antwerpen tekende samen met de bedrijfseenheid ‘Werk
en Economie’ in op My Generation. Het empoweren van jongeren
staat daarbij centraal. De sil in het Antwerpse verhaal zijn dan ook
de jongerencompetentiecentra. In die competentiecentra is een
duidelijk link terug te vinden tussen jeugdwerk, onderwijs en tewerkstelling.
Jongeren krijgen er, als kostbaar kapitaal voor de
verdere ontwikkeling van de stad, maximale kansen en ondersteuning
aangeboden in hun ontwikkeling tot volwassenen. Competenties
vormen de kern van de werking van een jongerencompetentiecentrum
(JCC). Jongeren worden zich in de JCC’s bewust
van hun competenties, ze verwerven competenties en ontvangen
zoveel als mogelijk een formele erkenning voor hun competenties.
Zo worden zij mede-eigenaar van hun omgeving, de buurt en de
stad. In Antwerpen zijn er drie zulke jongerencompetentiecentra,
ieder met een eigen profiel en organisatiestructuur.
Deze drie competentiecentra hebben in het kader van My Generation
samen hard gewerkt aan een lokaal actieplan voor de jongerencompetentiecentra
in Antwerpen. Dit actieplan vat de uitdagingen
samen die er voor de JCC’s weggelegd zijn op het knooppunt
tussen jeugdwerk, onderwijs en de tewerkstellingssector. Wat die
uitdagingen zijn, wordt uit de doeken gedaan op de slotconferentie
van My Generation op 1 april in Antwerpen, dit jaar Europese Jongerenhoofdstad.
De spil in het Antwerpse
verhaal zijn de
jongerencompetentiecentra.
Slotconferentie “Co-creating tomorrow’s
cities with today’s youth”
De slotconferentie van het My Generation project heeft
plaats op 1 april in Antwerpen. Die dag zullen de verschillende
steden hun bevindingen, aanbevelingen en toekomstvisies
met elkaar delen.
Meer info? www.urbact.eu/my_generation > activities
Wat is een JCC?
een jongerencompetentiecentrum (JCC) is een laagdrempelige
en uitnodigende plek waar jongeren, als kostbaar kapitaal
voor de verdere ontwikkeling van onze stad, maximale
kansen en ondersteuning krijgen aangeboden in hun ontwikkeling
tot volwassenen. De JCC’s moeten een plek zijn waar
jongeren zich tot aangetrokken voelen en waar zij een integraal
aanbod op maat krijgen. De leefwereld en de behoeften
van de jongeren staan centraal in de werking van de JCC’s.
De JCC’s worden gekenmerkt door een integrale werking.
In de startfase komt dit neer op een samenwerking tussen
cruciale sectoren in de ontwikkeling van jongvolwassenen:
jeugdwerk, onderwijs en tewerkstelling. Vanuit deze multidisciplinaire
setting wordt ingespeeld op de verscheidenheid
aan behoeften van de jongeren. Competenties vormen
de kern van de werking van een JCC. Jongeren worden zich
in de JCC’s bewust van hun competenties, ze verwerven
competenties en ontvangen zoveel als mogelijk een formele
erkenning voor hun competenties. Om zo mede-eigenaar te
worden van hum omgeving, de buurt, de stad.
Bron: www.jes.be
Jongerencompetentiecentra
JCC Zappa / Competenties versterken vanuit de
organisatie van evenementen
Zappa is een professionele evenementenzaal, maar wil meer doen
voor jongeren dan enkel de nood aan fuifruimte invullen. Jongeren
worden er begeleid en leren zelf evenementen en fuiven organiseren.
De competenties van jongeren versterken, staat hier centraal.
Dit betekent dat Zappa jongeren helpt om in hun vrije tijd bewust
te worden van hun vaardigheden en hen stimuleert deze te ontwikkelen.
Een party of een groots festival organiseren is leuk en
je leert ontzettend veel door het te doen. Jongeren kunnen er ook
terecht om zich sterker te maken voor een bepaalde opleiding of
hulp bij de zoektocht op de arbeidsmarkt.
Meer weten? www.zappaworld.be
7
Betoog I maart 2011 I Formaat Jeugdhuiswerk Vlaanderen vzw

Betoog I maart 2011 I Formaat Jeugdhuiswerk Vlaanderen vzw
JCC Kras Deurne / Focus op competenties met
aandacht voor de minst kansrijken
Kras Deurne organiseert een kwalitatief, emancipatorisch en toegankelijk
vrijetijdsaanbod voor kinderen en tieners met bijzondere
aandacht voor de minder en minst kansrijken. Dat doet Kras in
JCC Kras Deurne in Deurne Noord. Kras heeft ook een vergelijkbaar
aanbod voor kinderen in Deurne Zuid. Het aanbod van JCC
Kras Deurne wordt gekenmerkt door de sterke inzet op het verwerven
van competenties en de regelmatige actieve aanwezigheid
op het openbaar domein in dit district.
In JCC Kras Deurne wordt een permanent weekaanbod en een
uitgebreid vakantieaanbod gerealiseerd, naast projectwerk en occasionele
activiteiten. Het vrijetijdsaanbod heeft plaats gedurende
45 weken per jaar. Met dit aanbod bereikt de organisatie een totaal
van 170 kinderen (6 tot 11 jaar), 130 tieners (12 tot 15 jaar) en 115
jongeren (vanaf 16 jaar).
Meer weten? www.krasjeugdwerk.be
JCC De Branderij / Competentietrajecten met oog op
onderwijs, werk en buurtparticipatie
De Branderij is als een van de eerste jeugdcentra in de stad tot
stand gekomen. In juli 2000 opende JES de deuren van het huidige
gebouw in de Borgerhoutsestraat. In 2008, na enkele jaren als
jeugdcentrum door het leven te zijn gegaan kwam de vraag om De
Branderij uit te bouwen tot een jongerencompetentiecentrum. De
Branderij is een plek waar gekozen wordt voor een integrale benadering,
waarbij de leefwereld en de vrijetijdsbesteding van jongeren
het vertrekpunt vormen. Waaruit dan een competentietraject
opgesteld wordt waarin er ook oog is voor wat jongeren op andere
terreinen willen en kunnen realiseren (onderwijs, tewerkstelling,
buurtparticipatie …).
Meer weten? www.jes.be
De stad als labo
Ook JES is een belangrijke partner in het My Generation project. Ondertussen
heeft JES een belangrijkere rol opgenomen ten aanzien
van de drie jongerencompetentiecentra in de stad. Zo organiseert
en verzamelt JES alle expertise rond het werken met competenties
in de drie centra en is er regelmatig overleg tussen alle competentiemedewerkers.
In JCC De Branderij werd een lokaal ingericht als
JCC Lab, een fysieke verzamelplek, bibliotheek, denktank … voor
alles wat met jongeren en competenties te maken heeft. Verder
stellen zij voor elk van de JCC’s een arbeidscompetentiebegeleider
ter beschikking die focust op school, opleiding en werk.
8
My Generation zet jongeren in de verschillende partnersteden
in de kijker en wil hun potentieel promoten en versterken.
Al 26 jaar lang draagt JES stedelijkheid en jongeren in zijn DNA.
Met de aanwezigheid in Brussel, Antwerpen en Gent is JES vertegenwoordigd
in de drie grootste steden van Vlaanderen. De activiteiten
beperken zich overigens niet enkel tot de grootsteden maar
ook de kleinere steden zoals Leuven, Lokeren … komen binnen de
organisatie af en toe aan bod.
JES zet in op steden omdat deze een groeiende omgeving vormen
waar belangrijke stappen naar een geïntegreerde en geëmancipeerde
samenleving gezet moeten worden.
JES wil als stadslabo een
innovatieve rol spelen in het
jeugdwerklandschap.
De steeds kleurrijkere en groeiende groep kinderen en jongeren
in de stad vraagt om meer en nieuwe vormen van jeugdwerk. JES
wil als stadslabo dan ook een innovatieve rol blijven spelen in het
jeugdwerklandschap en vernieuwende zaken brengen. Het opzetten
van projecten, de ervaringen uit deze projecten evalueren en
de resultaten gebruiken om op verder te bouwen, is dan ook een
belangrijk deel van de missie van JES.
JES kiest hiervoor een geïntegreerde aanpak. Ze willen al dit werk
zeker niet alleen doen en zo vermijden dat ze op een eiland werken.
Samen met andere partners willen ze nadenken, reflecteren
en uitvoeren. Zo kom je immers tot betere resultaten. Soms moet
je wel alleen op verkenning gaan maar dan is het belangrijk om zo
snel mogelijk andere organisaties te betrekken. Op die manier probeert
JES ook de grenzen van het jeugdwerk af en toe te doorbreken
en linken met tewerkstelling en onderwijs te bewerkstelligen.
De toekomst
De expertise van verschillende organisaties bundelen is belangrijk
om jongeren te helpen om doordachte keuzes te maken op vlak
van educatie en tewerkstelling en zo samen te werken aan een
duurzame en toekomstgerichte jonge stad.
(sb)
m.m.v. Filip Balthau (coördinator JES Antwerpen)

Digitaal competentieportfolio, de C-stick
Om de competenties die jongeren opdoen in de competentiecentra
ook op één of andere manier te documenteren, werd de C-stick ontwikkeld
door JES. Die stick is een digitaal portfolio rond de sleutelcompetenties
van de jongeren. Jongeren kunnen er allerlei relevante
informatie, zoals resultaten van competentiemetingen of bewijsmateriaal
dat bepaalde competenties aantoont (foto’s, filmpjes, stagevoorbereidingen
…) bundelen en bewaren.
Daarnaast bevat de C-Stick een reeks reflectie-oefeningen die de
jongere helpen nadenken over de vragen: ‘Wie ben ik?’, ‘Wat wil ik?’,
‘Wat kan ik?’ en ‘Wat ga ik doen?’. De jongere krijgt op die manier een
kader en stimulansen om aan een eigen persoonlijk ontwikkelingsplan
te werken.
De gegevens die opgeslagen worden op de C-Stick, kunnen ook snel
en gebruiksvriendelijk vertaald worden in een aangepast CV. Dit
maakt het voor de jongere eenvoudiger om gericht te solliciteren.
Het is de bedoeling dat jongeren het digitale portfolio leren gebruiken
in de loop van een traject bij eender welke organisatie (binnen opleiding,
jeugdwerk, tewerkstelling, trajectbegeleiding). Naargelang het
traject dat je met de jongeren wenst af te leggen, kan je als begeleider
kiezen welke modules van de C-Stick je al dan niet gebruikt.
ook Formaat wil met de C-stick aan de slag. We
zijn op zoek naar jeugdhuizen die met hun medewerk
ers willen werken aan het herkennen van
competenties en die samen met ons de mogelijkheden
van de C-stick willen onderzoeken.
Interesse? Mail dan als de bliksem naar stijn.belmans@formaat.be.
In De Branderij vormen de leefwereld en vrijetijdsbesteding van jongeren het vertrekpunt voor het opstellen van competentietrajecten.
9
Betoog I maart 2011 I Formaat Jeugdhuiswerk Vlaanderen vzw

Betoog I maart 2011 I Formaat Jeugdhuiswerk Vlaanderen vzw
Gent gaat ervoor
Dynamische uitdagingen
Gent telt ongeveer tien jeugdhuizen en nog wat zoekende
werkingen. Kleine en grote. Divers en enthousiast. Plekken
voor en door jongeren. Maar vinden jongeren hun weg wel
altijd naar die plekken? En hoe gaat Gent om met de grootstedelijke
uitdagingen en veranderingen?
De jeugdhuizen in en rond Gent staan voor een aantal stevige uitdagingen.
Al ligt er maar één jeugdhuis echt in het centrum van de
stad, allemaal hebben ze te kampen met de vluchtigheid van de
stedelijke context. Want de aantrekkingskracht van een broeiende
en boeiende stad als Gent is enorm en heeft zonder twijfel gevolgen
voor de jeugdhuiswerkingen.
Ups and downs
Een duurzame werking opbouwen is voor stedelijke jeugdhuizen
een nóg grotere uitdaging dan voor landelijke jeugdhuizen. Er is
nog meer verloop. Vrijwilligers en bezoekers drijven mee op de
vluchtige dynamiek van de stad. Ze komen en gaan. Het is een
klassiek probleem voor veel jeugdhuizen, maar in de stad gaat het
sneller. Mensen komen, draaien even mee en zijn weer weg als
het nieuwe er af is of als er problemen opduiken. Er zijn immers
andere opties genoeg in en rond de stad. Als een jeugdhuis in een
negatieve spiraal geraakt, is het vaak een zinkend schip waar iedereen
afspringt om dan naar andere schepen in de Gentse wateren
te zwemmen. Natuurlijk zijn er ook de echte vechters die
honderd procent voor hun werking gaan. Het voordeel aan de dynamiek
van een stad is trouwens dat problemen zich vaak ook snel
weer herstellen. De vluchtigheid is dus een zwakte en een sterkte
tegelijk. Maar een stabiele, duurzame werking opbouwen blijft dé
grote uitdaging.
Mobiliteit
Jongeren worden steeds mobieler. Dat is niet alleen in de stad
zo, ook daarbuiten. Alleen is het effect daarvan in een stedelijke
context groter. Ook landelijke jeugdhuizen hebben te maken met
het fenomeen dat jongeren vaak maar tien minuten in het jeugdhuis
komen om iets te drinken om zich dan te verplaatsen naar de
fuif in het dorp verderop. In de stad zijn de keuzemogelijkheden
zo groot op één avond dat het jeugdhuis vaak gepasseerd wordt.
Dat ze meteen gaan voor de fuif. Of afspreken in een café in het
stadscentrum om vandaaruit de nacht in te zwermen. In dat op
zicht is het ook een groot nadeel dat de Gentse jeugdhuizen, op
één na, niet echt in het stadscentrum liggen. Maar die ligging is
ook niet alles, het gaat ook over de drive die in zo’n plek zit. Als het
10
Het jeugdhuiswerk in de stad kamp met een paar straffe uitdagingen,
maar net daarin liggen ook hun kansen.
goed gaat met het jeugdhuis, werkt de ligging versterkend, maar
anders is het er op vrijdagavond net zo leeg als in de jeugdhuizen
buiten de stadskern.
Diversiteit
Formaat zet in op de stad. Zowel in Antwerpen
als Gent heeft Formaat een stadswerker die de
stedelijke jeugdhuizen ondersteunt.
Een andere grote uitdaging is de diversiteit in de stad. In Gent
leven zo’n 160 nationaliteiten samen. Jongeren worden geconfronteerd
met die verschillende culturen en achtergronden in het
straatbeeld en op school, maar in hun jeugdhuis is het vaak geen
realiteit. We zien wel dat ook allochtone jongeren zich meer en
meer gaan organiseren en hun eigen versie van een jeugdhuis oprichten.
Maar van versmelting en samenwerking is tot hiertoe nog
niet echt veel sprake, hoewel er wel steeds meer initiatief wordt
genomen onder stimulans van de stadswerking. Op zich is de manier
waarop de verschillende jongeren zich groeperen ook een natuurlijk
gegeven. Zich organiseren, dat doen jongeren met mensen
bij wie ze dichtbij staan en dan kan je culturele verschillen vaak
niet wegcijferen. Er zijn bijvoorbeeld al gewoon een aantal praktische
drempels. Zo heeft de tap in een klassiek Vlaams jeugdhuis
een centrale plaats. Daartegenover wordt in Turkse en Marokkaanse
jongerenwerkingen meestal geen alcohol geschonken. Als
Een stabiele, duurzame
werking bouwen blijft
dé grote uitdaging.

Jongeren worden geconfronteerd met verschillende culturen op school
of in het straatbeeld, maar in hun jeugdhuis is het vaak geen realiteit.
er morgen een groep Turkse jongens pinten staat te drinken in het
jeugdhuis, dat zou onnatuurlijk zijn. Het is uiteraard wel een grote
uitdaging voor de jeugdhuizen en de allochtone werkingen om zich
bewust te zijn van die stedelijke veranderingen en de aanwezigheid
van die verschillende vormen van jeugdhuiswerk. Maar ze liggen
vooral wakker van hun basisnoden: zorgen dat er vrijwilligers
zijn en bezoekers. De kruisbestuiving tussen beide aanwakkeren
is dus vooral iets voor de beleidsmakers en ondersteuners. Het
is hun opdracht om de werkingen bewust te maken van de meerwaarde
van samenwerken en kennismaken. Daar zet Formaat met
zijn stadswerker ook extra op in.
Ondersteunen
Formaat probeert jaarlijks minstens vier intensieve begeleidingen
te doen van jeugdhuizen en jongerenwerkingen in de stad Gent.
Enkel door intensief te begeleiden en te zorgen dat je echt dichtbij
de werkingen staat, kan je inspelen op de problemen en uitdagingen
die de dynamiek van een stad met zich meebrengt. Door die
nabijheid kan je problemen vaak vooraf voelen aankomen en er
preventief op inspelen en vooruit denken om oplossingen te voorzien.
Het geeft je ook de kans beter in te schatten waar de noden
en gaten zitten. Is er nood aan extra informatie over een bepaald
onderwerp of aan een vorming of begeleiding over een specifiek
thema? Door die dingen te voorzien op de momenten dat ze echt
nodig zijn, ondersteun je op een heel directe en ad rem manier, en
dat is nodig in een vluchtige en dynamische context.
Door intensief te begeleiden, kan je inspelen op de uitdagingen
die de dynamiek van een stad met zich meebrengt.
Kansen
Uiteraard biedt de stad ook heel wat kansen. De dynamiek die een
bedreiging vormt aan de ene kant, is net ook de sterkte van de
stad. Doordat er veel beweging zit in de groep vrijwilligers en bezoekers,
ligt de drempel in de jeugdhuizen vaak een pak lager.
Waar je in landelijke jeugdhuizen vaak zit met een hechte kliek,
waar nieuwe mensen zich moeten inwerken, is dat in de jeugdhuizen
in een stedelijke context allemaal wat opener en losser. Het
binnen- en buitenwaaien komt het open karakter van de werkingen
vaak ten goede.
Bovendien onderscheidt het jeugdhuiswerk zich op een natuurlijke
manier van het commerciële aanbod in de stad door haar eigenheid
van jonge gasten die iets doen voor andere jonge gasten. Zo’n
plek ademt dat ook uit. Er staat geen cafébaas achter de toog,
maar wel de jongeren zelf. Als je binnenkomt voel je direct dat het
een plek voor en door jongeren is. Het jeugdhuis is een plek waar
iedereen z’n ding kan doen en kansen krijgt om te proberen, te
ontdekken en te ontwikkelen. Die bouwstenen van het jeugdhuiswerk
zijn eigenlijk de sleutel tot succes. Alleen is het in de praktijk
niet altijd even makkelijk als op papier.
Een grote kans ligt er nog in meer werken op maat van de drukke
agenda’s van de jongeren. Door engagementen op maat uit te werken
en op een structurele manier een projectwerking uit te bouwen.
Voor jeugdhuisvrijwilligers die zich honderd procent geven
voor het jeugdhuis is dat misschien moeilijker te vatten, maar het
jeugdhuiswerk moet daarin mee evolueren en het is nu eenmaal
een feit dat jongeren vandaag niet één maar vaak tien engagementen
hebben lopen.
Het jeugdhuiswerk in de stedelijke omgeving heeft duidelijk te
kampen met een paar straffe uitdagingen, maar net in die uitdagingen
liggen ook de kansen. Het is een kwestie van zichzelf een
stuk in vraag te durven stellen en op zoek te gaan naar nieuwe
manieren om jeugdhuiswerk te benaderen.
(lv)
m.m.v. Tim Bryon (stadswerker van Formaat in Gent)
11
Betoog I maart 2011 I Formaat Jeugdhuiswerk Vlaanderen vzw

Betoog I maart 2011 I Formaat Jeugdhuiswerk Vlaanderen vzw
12
Sihame El Kaouakibi (24)
goes Urban
Sihame imiteerde op haar 2,5 jaar de danspasjes van
Michael Jackson voor de televisie. Tweeëntwintig jaar
later heeft ze haar eigen urbandance school waar jaarlijks
honderden jongeren komen dansen.
Urban underground
“De urban scene bestaat uit stedelijke kunstvormen die op
straat ontstaan en groeien: graffiti, MC, dj, dans. De scene
heeft een duidelijk undergroundprofiel. Dat straatgehalte is
mooi, maar ik geloof in de erkenning van urban als kunstdiscipline
en daarvoor is een stuk professionalisering nodig.”
Dynamisch en divers
“De urban dansscene terug op de kaart zetten is een deel
van mijn missie, maar het project omvat meer. Antwerpen
is een dynamische en diverse stad, maar dat zag ik niet gereflecteerd
in de jeugdcentra. Tijdens een dansproject in de
zomer van 2008 maakte ik kennis met schepen Leen Verbist
(Schepen van Jeugd in Antwerpen, red.) en confronteerde haar
met mijn visie. De stad heeft me dan de kansen en middelen
gegeven om mijn visie om te zetten in de praktijk. De
diversiteit die ik miste, zie ik vandaag wel weerspiegelt in
de dansklassen.”
DIY
“Als coördinator doe ik alles zelf: een aanbod creëren, werken
aan een beleid, evenementen voorbereiden, partners
zoeken … Zelf dansen doe ik nog weinig, maar ik heb een
sterke entourage van ondertussen een twintigtal docenten.
Regelmatig nodig ik ook internationale gastdocenten uit. Het
zijn mensen met een verhaal. Mensen die wel hebben leren
dansen op straat. Jongeren beseffen zo dat het niet voor de
handliggend is dat zij hier gratis kunnen komen dansen met
toplesgevers.”
Go for it
“Ik zie de stad als een gigantisch labo waar ik kan experimenteren.
Iedere week krijg ik wel een nieuw idee. Door de
dynamiek van een stad, moet je continu inspelen op dingen
die gebeuren en evolueren. Jongeren die net als ik broeden
op een idee raad ik aan er voor te gaan. Laat je niet afschrikken
door de administratie die erbij komt kijken. Steek visie,
passie en toekomst in je idee en dan geraak je er wel.”
Broed jij op een straf idee?
Sihame kreeg van Stad Antwerpen de kans
haar droom te realiseren. Broed jij op een
straf idee? Gooi jouw ‘Troef!’ op tafel en
dien voor 31 maart een geweldig idee in.
Meer weten? Surf naar www.antwerpen.be
of mail naar troef@stad.antwerpen.be.
Sihame El Kaouakibi:
‘De stad is een gigantisch labo
waarin ik kan experimenteren.’

Fatih Topmedir:
‘De dynamiek van de stad geeft
me de kans veel te doen.’
Steun van de stad
Fatih doet het niet alleen in Ergenekon.
Samen met de andere vrijwilligers
krijgt Ergenekon uiteraard de steun
van de Stad Gent. Ben je zelf op zoek
naar meer info over wat er in Gent te
doen is voor jongeren en welke subsidiekanalen
je kan aanspreken? Surf
dan naar http://jeugd.gent.be.
Fatih Topmedir (18)
greep zijn kansen
Fatih groeide op in het centrum van Gent. Wat hij zag in
die dynamische stadsomgeving waren heel veel kansen,
en die heeft hij met beide handen gegrepen. Zijn
droom: een politicus worden die niet de stempel ‘allochtoon’
draagt.
Duizendpoot
“De dynamiek van de stad heeft me de kans gegeven zelf veel
te doen. Ik zat in de voetbalclub, ging naar de speelpleinwerking
van vzw Jong en kreeg daar de kans om door te groeien
tot begeleider. Ondertussen ben ik ook actief als vrijwilliger
in jeugdhuis Ergenekon en speel toneel in een Turkse en een
Vlaamse theatergroep. Sinds kort zit ik ook in de jeugdraad.
Ja, ik ben een bezige bij. Dat ik al die dingen kon en kan doen
heb ik grotendeels aan mijn moeder te danken. Ze heeft mij
alle kansen gegeven en me aangemoedigd om me te engageren.
Dankzij haar sta ik vandaag waar ik sta.”
Ambassadeur
“Doordat ik heel actief ben, ken ik veel allochtone tieners en
jongeren en zij kennen mij. Ik ben een beetje hun ‘ambassadeur’.
Door het voorbeeld te geven en overal actief te zijn,
moedig ik hen aan zelf eens naar het jeugdhuis te gaan of
naar een theatervoorstelling te komen kijken. De kracht van
die samenhorigheid, daar geloof ik heel erg in. Ik heb contact
met mijn twee-straten-verder buren. Dat is volgens mij
voor iedereen realiseerbaar, ook in een stedelijke context.”
De bloemen in de wijk
“Ik groeide op in de Bloemekeswijk in Gent. Tussen die wijk
en het Rabot ligt een brug. Als ik die overstak, merkte ik een
duidelijk mentaliteitsverschil bij de allochtone jongeren. Ze
hingen meer rond op straat, de sfeer was er grimmiger. Na
een beetje research, vond ik dat er wel een jeugdhuis was,
maar dat de jongeren hun weg er niet naar vonden. Ik heb er
dan mee mijn schouders onder gezet. Ondertussen is er in
Ergenekon een speelpleinwerking met zo’n twintigtal kinderen
en een sterke tienerwerking.”
Een stem
“Ik ben blij dat ze me hebben gevraagd om in de jeugdraad
te zetelen. Zo kan ik ook op beleidsvlak mee nadenken en de
stem vertegenwoordigen van de allochtone jongeren. Ik wil
dat ook hun ideeën doorsijpelen. Het beleidsmatige interesseert
me, ik wil later dan ook graag in de politiek. Als Fatih.
Niet als de allochtoon in de politiek, die fout wordt vandaag
nog te vaak gemaakt.”
13
Betoog I maart 2011 I Formaat Jeugdhuiswerk Vlaanderen vzw

Betoog I maart 2011 I Formaat Jeugdhuiswerk Vlaanderen vzw
Bruksellive
Er zit muziek in het hoofdstedelijk gewest
Brussel. Door sommigen vergruisd. Door anderen aanbeden.
Een stad met een geschiedenis. Begonnen als zompige
nederzetting in de moerassen van de Zenne. Nu hoofdstad
van Europa. Megalomane projecten die littekens trokken
doorheen authentieke buurten. Een mastodont van een justitiepaleis
als dominante kroon op een volkse buurt. Een
mengelmoes van geluiden en kleuren. Al is de ondertoon
nooit zwart of wit maar alle tinten grijs. Een stad die je moet
leren drinken. Dat is de reden waarom ik niet de tram maar
de voeten neem naar mijn plaats van afspraak.
Het Belga café aan het nooit slapende place Flagey. Een gesprek
met Dieter Vanthournout. Eén van de founding fathers van het gratis
jeugdhuizenfestival Bruksellive. De setting kon niet beter. Het
oude omroepgebouw met haar unieke studio’s leent zich perfect
voor een gesprek over muziek en jong zijn in de hoofdstad.
Never give up
Ik vraag naar zijn jeugdhuisverleden. Met zichtbaar plezier vertelt
hij over ’t Schabernak in Evere. Zijn jeugdhuiskriebel begon
als dertienjarige zoon van de architect van het jeugdcentrum.
Hij motiveerde zijn vader om in het jeugdcentrum ook een heus
jeugdhuis te voorzien. Algauw evolueerde het coladrinken voor de
toog naar het opnemen van zowat elke mogelijke taak. Secretaris
en voorzitter met wel wat anders dan een cola in de hand. Maar
de echte passie lag in de muziek en cultuur. De kans om in een
jeugdhuis ruimte te krijgen om te mogen vallen, opstaan en bij
te leren is voor hem de grote meerwaarde. Het organiseren van
concerten waar twee man en een paardenkop op afkomt. Maar het
niet opgeven, op zoek gaan naar de fouten en herbeginnen maakt
dat hij nu de programmator is van Bruksellive. De dynamiek die
zo’n minigemeenschap creëert is voor hem de grote kracht van
jeugdhuiswerk.
Van droom naar daad
Bruksellive begon als droom van enkelen. De jeugdhuizen in Brussel
kwamen op regelmatige basis samen. Trefdagen, voetbaltornooien
en kleinere collectieve activiteiten liepen goed. Maar de
ambities lagen verder. Enkele jonge, gemotiveerde jeugdhuisvrijwilligers
namen het heft in handen en besloten om op vier maanden
tijd een heus festival in elkaar te boksen. Er was een gat in de
Brusselse muziekscène. Gent had zijn Gentse Feesten, Leuven zijn
Marktrock. Maar Brussel hinkte wat achterop. Maar met Bruksel-
14
Dieter Vanthournout kreeg de jeugdhuiskriebel op zijn dertiende
en is ondertussen programmator van Bruksellive.
live zou dat gat gevuld worden. De eerste editie was een natte. Vijfhonderd
bezoekers en één podium. Het jaar erna een vertienvoudiging.
Vanop de podiumbrug kijken naar 5000 feestende jongeren
gaf een kick en een honger naar meer. Een traditie in Brussel was
geboren. De droom van enkele enthousiastelingen kreeg bij de
laatste editie in 2010 de volle 20.000 man op de been.
Durven springen
Een gratis festival, grotendeels gedragen door vrijwilligers in een
stad waarvan diezelfde kwatongen soms durven beweren dat er
enkel problemen zijn. Hoe begin je daaraan? Het verhaal is er één
dat lijkt op het opstarten van een jeugdhuis. Zoeken naar de mensen
die je willen en kunnen helpen. Op korte tijd veel bijleren en eigenlijk
met veel enthousiasme en gesloten ogen durven springen.
Een sprong die ze zich niet beklaagden. De stoutste dromen gaven
nog niet weer waar ze nu staan. In plaats van te moeten zoeken
naar de juiste promokanalen komt de nationale pers vanzelf. Ook
andere concertorganisatoren komen met verbaasde ogen kijken.
In plaats van leerling zijn ze ondertussen ‘lerende meester’. Kennis
die ze met graagte delen.
De dynamiek die zo’n
minigemeenschap creëert
is de grote kracht van
jeugdhuiswerk.

Roots
De passie is er zeker nog. En de uitdagingen blijven. Terug naar de
roots bijvoorbeeld. Bruksellive heeft zijn wortels in de verscheidenheid
aan jeugdhuizen die Brussel rijk is. Roots die het festivalteam,
ondanks dat ze ondertussen zelf het jeugdhuis ontgroeid
zijn, zeker niet willen verliezen. Maar ook naar kwaliteit toe. De
jeugdhuissfeer zit er nog goed in. Het kansen willen geven aan
jonge vrijwilligers. Het open karakter en de goesting om een creatief
platform te worden. Het ademt allemaal jeugdhuis.
Jong zijn in Brussel is groeien
in een omgeving vol leven,
culturen en dromen.
Brussel bruist
Jong zijn in Brussel is groeien in een omgeving vol leven, culturen
en dromen. Ik vraag naar de bedreigingen die een hoofdstedelijke
context biedt voor jeugd en jeugdhuizen. Hij draait dit gelukkig
om. Het is een plek vol kansen. Natuurlijk zijn de verleidingen gigantisch.
Maar als jeugdhuis kan je die ervaren als bedreiging of
net omarmen. De cultuurambassadeurs zijn zo’n voorbeeld. Elk
Diversiteit is niet zomaar
een modewoord, maar een
boeiende realiteit.
jeugdhuis heeft er wel een paar die op regelmatige basis samenkomen.
Een jonge bende die in het jeugdhuis een cultureel programma
uitbouwt. Maar vooral de antennes hoog houdt. Bewust
op zoek gaan naar het aanbod van cultuur- en concerthuizen. En
dan iedereen motiveert om hier samen naar toe te trekken. Van
open jeugdhuiswerk gesproken.
Openheid realiteit
Zowel Bruksellive als ook heel wat Brusselse jeugdhuizen dragen
het open karakter hoog in het vaandel. Diversiteit is niet zomaar
een modewoord, maar een boeiende realiteit. De uitdaging ligt er
om net op Bruksellive die diversiteit weer te geven. Een spiegel
waar ook de Franstalige jongeren, de persoon met een handicap,
de jonge moeders en de nieuwe Belg welkom is. Net daarom wordt
er bijvoorbeeld bewust gezocht naar bands die aan de andere kant
van de taalgrens het mooie weer maken. Opnieuw, hoe kan het
anders, lopen deze uitdagingen gelijk met die in een jeugdhuis.
Wat kwatongen ook durven beweren. Het kan zeker. Een ontmoetingsplek
uitbouwen waar elke muziekliefhebber en nationaliteit
welkom is. Polarisering is een fenomeen waar een echte Brusselaar
‘de wubbelkes’ van krijgt. De realiteit ligt anders. Iedereen is
jong en wil wat. En net dat is een gemeenschappelijke basis waar
bewust mee aan de slag kan worden gegaan.
Ik vis nog naar enkele namen. Maar die houdt Dieter goed geheim.
Het enige wat me te doen staat is de website in het oog te houden
en reikhalzend uit te kijken naar zaterdag 30 juli 2011.
(jc)
www.bruksellive.be
15
Betoog I maart 2011 I Formaat Jeugdhuiswerk Vlaanderen vzw

Betoog I maart 2011 I Formaat Jeugdhuiswerk Vlaanderen vzw
Kavka and the city
Jongerencentrum in stadscentrum
Jongerencentrum Kavka ligt middenin het stadscentrum van Antwerpen. Onder zijn buren: het hoofdkantoor van de politie, een
handvol gerenommeerde theater- en concerthuizen, hippe cafés en trendy winkels. Zo’n stedelijke context brengt heel wat
uitdagingen met zich mee. Laura Van Selm (foto rechts), coördinator van het jongerencentrum, vertelt hoe Kavka zijn mannetje
staat in de stad.
Profileren
In Antwerpen valt, net als in andere grotere steden, iedere avond
wel iets te beleven. Een avond op café, een optreden in een kleine
club, hippe feestjes op pop-up locaties, de nieuwste kaskraker in
de cinema, een theatervoorstelling of een dansdate in de discotheek.
Het aanbod is enorm. Volgens de coördinator van Kavka,
Laura van Selm, is een sterk profiel het grootste geheim om je
plek te veroveren in die veelheid. “We onderscheiden ons van de
commerciële huizen en discotheken doordat het aanbod hier gecreëerd
wordt door de jongeren zelf. Op dat vlak zijn we hier in
het stadscentrum redelijk uniek. We vullen duidelijk een gat in dat
overaanbod, want onze deur wordt platgelopen door jongeren die
allemaal graag iets willen doen of organiseren. Ons profiel is dat
het hun plek is, en daar hebben ze duidelijk nood aan.”
Uitdaging: opboksen tegen de veelheid aan activiteiten
Antwoord: zorg voor een sterk eigen profiel
16
Diversifiëren
Een stad is een broedplaats van subculturen. Van reggae en rock
tot dubstep en drum ’n bass. Ervoor zorgen dat zoveel mogelijk
verschillende jongeren een uitlaatklep en uitgaansplek vinden in
het jongerencentrum lijkt geen makkelijke opdracht, toch slaagt
Kavka daarin: “Het voordeel van de stad is dat al die verschillende
genres een redelijk grote aanhang hebben. Buiten de stad
zijn jongeren ook wel op de hoogte van de laatste trends, maar
ze krijgen er niet zo gauw een zaal mee gevuld. Subgenres zullen
er dus niet zo makkelijk geprogrammeerd worden. Dat is bij
ons anders. gelukkig vinden ook al die subgenres hun weg naar
Kavka, waardoor er automatisch een divers aanbod ontstaat. De
verantwoordelijke voor de programmatie houdt dat evenwicht ook
wel in het oog.”
Uitdaging: tegemoet komen aan de diversiteit aan subculturen
Antwoord: diverse jongeren zorgen automatisch voor een divers aanbod

‘Toen ik hier begon te werken,
is één van de eerste dingen
die ik heb gedaan met de
buren gaan praten.’
Communiceren
Jongeren in de stad krijgen duizendenéén prikkels. Op iedere
hoek van de straat hangt wel een affiche en in cafés liggen bergen
flyers. Opvallen doe je volgens Laura door het persoonlijk aan te
pakken. “We hebben heel snel gemerkt dat het niet werkt als wij
als Kavka dingen communiceren. Het zijn de jongeren zelf die hun
activiteiten promoten en zo hun achterban meetrekken. Ze zijn
daar heel gedreven in. Vooral wat betreft het plakken. Hier in Antwerpen
woedt vaak een echte oorlog om de plakpalen van de stad.
Vlak voor de activiteit gaan de jongeren dan echt alle dagen op
plakronde om te checken of ze niet overplakt zijn door anderen. En
natuurlijk is er de trend van Facebook. Voor ons is dat vooral een
goed instrument om in te schatten hoeveel volk er gaat komen.”
Uitdaging: je activiteiten zichtbaar maken
Antwoord: laat jongeren zelf promotie maken, zij trekken hun achterban
mee
Samenleven
Het jongerencentrum ligt middenin een woonwijk in hartje Antwerpen
en is ingesloten door buren. “toen ik hier begon te werken,
is één van de eerste dingen die ik heb gedaan met de buren
gaan praten. We zitten hier nu eenmaal en zij ook, dan kan je maar
beter even samen rond de tafel gaan zitten. Ze zijn heel tevreden
over de manier waarop we hen informeren en met hen communiceren.
Als ze aankloppen met een klacht, worden ze ook gehoord.
We hebben bijvoorbeeld een mobiel nummer waarop ze ons kunnen
bellen als er klachten zijn tijdens evenementen. Ook met het
wijkteam van de politie hebben we een goed contact. Als we een
groot evenement plannen, brengen we hen daar vooraf van op de
hoogte, zodat ze rekening kunnen houden met eventuele overlast
in de straat. En ja … het zijn ook een beetje onze buren hé.”
Uitdaging: ingesloten in een woonwijk
Antwoord: je buren informeren en met hen communiceren
Laura van Selm (coördinator van Kavka): “Jongeren maken hier het aanbod.
Dat maakt ons redelijk uniek in het stadscentrum.”
Engageren
Vrijwilligers aan je werking binden in een stad waar jongeren zich
met honderdeneen dingen kunnen bezighouden … mission impossible?
Laura denk dat hier weinig verschil is tussen een stadswerking
en een jeugdhuis buiten de stad. “Het is altijd moeilijk om
zo’n vrijwilligerspoule op te bouwen, denk ik. Dat hebben we in
het begin heel sterk ervaren. Het is een kwestie van jezelf de tijd
te geven om je bekend te maken bij de jongeren en de jongeren
de tijd te geven je organisatie te leren kennen. Maar eens het
loopt, blijft het ook wel lopen en is de binding met de organisatie
groot. Nu komen ze hier omdat ze het hier tof vinden en als ze
hier even niet komen, missen ze ons. Ik verschiet er vaak van hoe
geëngageerd jongeren hier zijn. Mijn roots liggen in Nederland,
daar is dat echt heel anders. Hier nemen jongeren heel snel het
heft in eigen handen, ze leren al van jongs af wat het is om leiding
te geven. Natuurlijk is de ploeg dynamisch. Er zijn jongeren die wel
willen werken op een dubstep avond, maar no way op een avondje
reggae. Gelukkig zijn er dan weer anderen die dol zijn op reggae.
Hier speelt opnieuw dat diverse aanbod een rol.”
Uitdaging: jongeren binden aan je werking
Antwoord: geef het tijd
‘Verschillende subgenres vinden hun weg naar Kavka,
waardoor er automatisch een divers aanbod ontstaat.’
(lv)
17
Betoog I maart 2011 I Formaat Jeugdhuiswerk Vlaanderen vzw

Betoog I maart 2011 I Formaat Jeugdhuiswerk Vlaanderen vzw
Multiculturele stad
Diversiteit in het stedelijke
jeugdwerk
Het hoeft geen betoog, onze steden zijn één grote mix van
culturen. Volgens Gazet van Antwerpen behaalde Antwerpen
in 2007 de tweede plaats op het lijstje van steden met het
grootste aantal nationaliteiten ter wereld. Met de volle 166
nationaliteiten klopte het zelfs New York. Twee jaar later
in 2009 telde Gent slechts zes eenheden minder. Anno 2010
leefden in Vlaanderen ongeveer 190 nationaliteiten samen.
Diverse evoluties in het stedelijke
jeugdwerk
Vlaanderen is klein maar enorm divers. Vooral in de steden leven
tal van mensen met verschillende (etnische) achtergronden elke
dag samen. Deze diversiteit is voelbaar in alle domeinen van de
samenleving en heeft bijgevolg ook een invloed op het stedelijke
jeugdwerk. De groeiende instroom van allochtone jongeren zorgt
voor boeiende evoluties die het stedelijk jeugdwerk een aantal
specifieke karakteristieken heeft gegeven.
Omgaan met nieuwe doelgroepen
Bestaande jeugdwerkvormen en organisaties zoeken enerzijds
naar manieren, methodes en werkvormen om deze nieuwe doelgroep
(allochtone jongeren) te bereiken, maar ook om hun eigen
plaats te vinden in deze groeiende diversiteit. Zo startten de
scouts bijvoorbeeld met ‘open kampen’. Het doel van die kampen
is allochtone kinderen en jongeren vertrouwd te maken met de
scoutswerking en activiteiten. Ook sommige jeugdhuizen zoeken
naar manieren om allochtone jongeren uit hun buurt te bereiken.
Deze zoektocht om om te gaan met de etnische diversiteit in de steden,
draagt ertoe bij dat jeugdhuizen maar ook jeugdbewegingen,
speelpleinen en andere jeugdwerkvormen in stedelijke contexten,
vaak een andere manier van werken ontwikkelen dan op het platteland.
In een landelijke omgeving is de allochtone gemeenschap immers
vaak veel minder vertegenwoordigd.
Kansen voor kansengroepen
Een tweede evolutie is de groei van jeugdorganisaties gericht op
kansengroepen in de stad. Deze vaak professionele jeugdwerkorganisaties
richten zich specifiek op bijzondere, meer kwetsbare
doelgroepen. Door hun laagdrempelige en specifieke manier van
werken spreken deze organisaties heel wat allochtone jongeren
aan en vooral in de grote steden is deze jeugdwerkvorm sterk
gegroeid. In Gent zijn er momenteel acht jeugdhuizen voor maatschappelijk
kwetsbare kinderen en jongeren. Die bereiken heel
wat allochtone jongeren. Daarnaast zijn er nog tal van andere specifieke
werkingen gericht op kansengroepen.
18

Het jeugdwerk in de stad
is een bont lappendeken.
Allochtone zelforganisaties
Een derde tendens in het stedelijke jeugdwerk is de opkomst van
jeugd- en jongerenwerkingen, opgericht voor, met en/of door allochtone
jongeren zelf. Sommige allochtone jongeren voelen zich
niet aangesproken door het Vlaamse klassieke jeugdwerk en dat
is verstaanbaar. Een jongere neemt nog altijd deel aan het jeugdwerk
omdat dit aansluit bij zijn leefwereld, vriendengroep, interesses,
op de leefwereld van de ouders … Het feit dat bijvoorbeeld in
Vlaamse jeugdhuizen alcohol wordt geschonken kan al een grote
drempel vormen voor de deelname van moslimjongeren.
Als antwoord hierop blijven allochtone jongeren niet bij de pakken
zitten en nemen ze initiatief om zichzelf en andere jongeren een
zinvolle vrijetijdsbesteding en ongedwongen ontmoetingskansen
aan te bieden. Zo ontstonden de laatste decennia tal van diverse
jeugd- en jongerenwerkingen: speelpleinwerkingen, jeugdhuizen
en jongerenwerkingen met uiteenlopende doelstellingen. Die
worden vaak getypeerd onder de noemer ‘allochtoon jeugdwerk’.
Deze jongerenwerkingen bereiken heel wat jongeren die hun gading
niet vinden in bestaande initiatieven. Ze spelen zo in op een
blinde vlek in het jeugdwerk. In Gent zijn ondertussen vier allochtone
jongerenwerkingen erkend als jeugdhuiswerking door de
jeugddienst.
Stedelijk jeugdwerk een vat vol kansen
Het jeugdwerk in de stad is dus een bont lappendeken geworden,
met heel wat organisaties met een aanbod voor veel verschillende
groepen jongeren. Deze diversiteit biedt volgens Formaat
heel veel kansen. Jongeren kunnen shoppen tussen verschillende
verenigingen en zoeken naar het aanbod dat het best bij hen past.
Toch is het belangrijk dat deze verschillende jeugd(huis)werkinitiatieven
niet blind naast elkaar bestaan. Netwerking, overleg
en samenwerking tussen verschillende jeugdhuizen, jongerenwerkingen
en andere jeugdwerkinitiatieven is essentieel om tot
divers jeugdwerk te komen. Jeugdwerk dat jongeren stimuleert
om met elkaar in dialoog te gaan en elkaar te leren kennen en op
die manier een belangrijke bijdrage kan leveren aan een diverse
samenleving.
(gv)
Allochtone jongerenwerkingen
Het allochtoon jeugd- en jongerenwerk is een divers wereldje en
daardoor moeilijk in één woord te vatten. Het is er voor verschillende
doelgroepen en leeftijden. Sommige werkingen profileren
zich als jeugdhuis, anderen organiseren zich als jeugdvereniging.
Nog andere werkingen zijn georganiseerd rond de Marokkaanse
cultuur, andere rond de Turkse of bereiken juist een veelheid van
culturen (ook de Vlaamse). En dan heb je nog werkingen die vooral
met meisjes werken.
Het mag duidelijk zijn dat allochtone jeugdverenigingen onderling
sterk van elkaar verschillen en dat ook de doelstellingen en
werkmethodes kunnen variëren. Het is zeer moeilijk om te veralgemenen
en hét prototype van een allochtone jongerenwerking te
schetsen. Toch zien we een aantal algemene trends en kenmerken
die opgaan voor veel allochtone jongerenwerkingen.
Een ontmoetingsplaats
Allochtone jeugdorganisaties hebben grotendeels dezelfde doelstellingen
en ambities als andere jeugdverenigingen en jeugdhuizen.
Ze willen ook een ontmoetingsplaats en een aantrekkelijk
aanbod (ontspanning, vorming …) realiseren voor jongeren uit de
buurt. Ze willen een eigen stek aanbieden voor kinderen en jongeren
en hen de kans geven te experimenteren, verantwoordelijkheid
op te nemen en samen met andere jongeren hun vrije tijd
actief vorm te geven. De meeste werkingen slagen er ook in om
heel wat kinderen en jongeren te bereiken (zie hoger). Qua doelstellingen
zijn er dus weinig verschillen, enkel de manier waarop
ze gerealiseerd worden, varieert vaak.
Maatschappelijk engagement
Wat opvalt, is dat veel allochtone jongerenwerkingen geïnspireerd
zijn vanuit een sterk maatschappelijk engagement. Identiteitsontwikkeling,
culturele en/of religieuze ontwikkeling, onderwijs- en
toekomstkeuze of integratie zijn erg belangrijk. Vaak wordt het
initiatief om een werking op te starten dan ook genomen door
sleutelfiguren, door iets oudere jongeren die al een geslaagd traject
hebben afgelegd. Deze initiatiefnemers fungeren vaak als een
voorbeeldfiguur, als begeleiders van de jongeren. Andere werkingen
ontstaan dan weer in de marge van andere verenigingen.
Zo kennen we een aantal werkingen die opgericht werden binnen
een vzw die rond huistaakbegeleiding werkt. De jongerenwerking
heeft dan tot doel jongeren samen te brengen voor en na de huistaakbegeleiding.
Gaandeweg groeit zo’n werking dan uit tot een
apart onderdeel van de bredere vzw. Zo heb je ook jeugdwerkspinoffs
van moskeewerkingen, sportclubs en andere verenigen.
Educatieve & sportieve activiteiten
Het valt dan ook niet te verbazen dat educatieve activiteiten, naast
ontspannende en sportieve activiteiten, vaak een belangrijk deel
uitmaken van het aanbod van de werkingen. Voorbeelden van zo’n
educatieve activiteiten zijn huistaakbegeleiding, workshops over
relevante onderwerpen (voorlichting, werk …) en Koranlessen.
Daarnaast ligt de klemtoon vaak op sportieve activiteiten. Heel wat
jongerenverenigingen of allochtone jeugdhuizen beschikken over
een eigen sportclub (vaak voetbal).
Infrastructuur
Het aanbod en de werking van allochtone werkingen wordt sterk
bepaald door hun infrastructuur. Vaak hebben ze geen eigen ruimte
of beschikken ze enkel over infrastructuur die niet aangepast is
aan de noden van de werking. Ze huizen vaak in de lokalen van de
moskee, de volwassenenvereniging of in lokalen die zij huren voor
de duur van de activiteit. Meestal hebben ze dus geen permanente,
vaste locatie ter beschikking. Dit zorgt ervoor dat het uitbouwen
van een ontmoetingsplaats, waar jongeren vrij kunnen binnen lopen,
soms onmogelijk is. Daarom moeten werkingen creatief zijn
en ligt de nadruk veeleer op het uitbouwen van een gevarieerde
activiteitenwerking.
19
Betoog I maart 2011 I Formaat Jeugdhuiswerk Vlaanderen vzw

Betoog I maart 2011 I Formaat Jeugdhuiswerk Vlaanderen vzw
20

Antwerpen Europese Jongerenhoofdstad
Schepen Leen Verbist zet in op jeugd
Antwerpen is een jonge stad. Een stad die prikkelt en uitdaagt.
Met de titel Europese Jongerenhoofdstad wil Antwerpen
laten zien dat jongeren er ruimte krijgen. Ruimte om te
dromen en om te doen. Schepen van Jeugd, Leen Verbist,
heeft alvast het volste vertrouwen in de 140 000 jongeren
in haar stad.
Je hebt als schepen duidelijk een boon voor jongeren?
Leen: “Dat klopt. ‘Jeugd’ is een leuke bevoegdheid, omdat je bezig
bent met de toekomst. Jeugdbeleid gaat niet louter over fuiven
en ontspanning. Een stedelijk jeugdbeleid vraagt om een brede
en volwassen aanpak. Ook sport, cultuur, werk en competenties
zijn daarbij belangrijk. Door ook daar op in te zetten, creëer je de
mogelijkheid voor jongeren om met hun toekomst bezig te zijn.
Het zijn immers belangrijke jaren, die mag je niet verloren laten
gaan.”
Kwam de titel Antwerpen Jongerenhoofdstad verwacht?
Leen: “Toen we het dossier indienden, schatte ik de kans dat we
de titel zouden krijgen klein in. Na Turijn en Rotterdam had ik verwacht
dat de jury een Oost-Europese stad zou kiezen. Maar ons
dossier zat inhoudelijk sterk in elkaar. Het was opgebouwd rond
elf thema’s van sport tot werkgelegenheid, milieu en cultuur. Jongeren
in een stad krijgen zoveel prikkels, ze kunnen zich niet alleen
met vrije tijd bezighouden, ze moeten inpikken op wat er rond
hen gebeurt op allerlei vlakken. Dat wilden we hard maken in ons
dossier en daar is de jongerenjury duidelijk ook voor gevallen.”
De bevolking vergrijst, maar Antwerpen heeft duidelijk ook
te maken met een stevige vergroening.
Leen: “Antwerpen is inderdaad een heel jonge stad. Van de 480
000 inwoners zijn er zo’n 140 000 jonger dan 25 jaar. Dat is bijna
één derde. Bovendien trekken we ook veel studenten en backpackers
aan. Veel jong volk dus in de stad. Antwerpen is nu veel
meer een stad voor jongeren dan tien jaar geleden.”
Hoe komt dat?
Leen: Vroeger werd Antwerpen gezien als de stad met problemen.
Vandaag zien mensen Antwerpen terug als de stad met
toekomst. Een stad die geïnvesteerd heeft in zijn kwaliteiten. Als
je ziet wat er bijvoorbeeld op vlak van jeugd gerealiseerd werd in
één legislatuur, dat is enorm. Denk maar aan park Spoor Noord,
Het Steen en de jeugdculturele zone in Fort 8. Daarnaast dragen
ook privé-initiatieven als het succes van Laundry Day bij aan het
positieve jongerenimago dat Antwerpen heeft. De stad investeert
ook in subculturen. Zo is er in Antwerpen een grote skatescene.
De skatebowl in park Spoor Noord is echt een trekpleister. Het
is ook een bowl van kwalitatief hoog niveau. Als je investeert in
jeugdbeleid moet dit met dezelfde kwaliteit als waarmee je een
MAS (Museum Aan de Stroom, een eigentijds museum voor en over
de stad en de wereld, red.) neerzet.”
‘Jongeren zijn soms te serieus.
Van mij mogen ze af en toe
wat meer risico nemen.’
Wat is voor jou de kracht van een sterk jeugdbeleid?
Leen: “Jongeren de kans geven om te experimenteren. Dat impliceert
ook hen de ruimte geven om eens op hun bek te gaan. Ik
merk dat dat voor jongeren niet altijd gemakkelijk is. Ze zijn soms
te serieus. Dat pleit uiteraard voor hen en is merkbaar in de professionaliteit
waarmee ze dingen aanpakken. Maar van mij mogen
ze af en toe wat meer risico nemen, want als zij het al niet doen,
wie dan nog wel.”
Hoe moedigen jullie dat als stad aan?
Leen: “Door veel buiten te komen en jongeren kansen te geven
hun dromen waar te maken. Zo heb ik Sihame van Let’s go Urban
ontdekt. Een meisje dat droomde van een eigen hiphopschool
en ondertussen ieder jaar meer dan 230 jongeren aan het dansen
brengt. Maar ook door de kansen te creëren in een ruimer kader,
zoals met het project ‘Troef’. Jongeren kunnen er hun droomproject
indienen, de winnaars krijgen budget en ondersteuning van de
stad om hun droom te realiseren. Ook voor Antwerpen Jongerenhoofdstad
is dat wat we willen aanmoedigen: ‘droom erop los’.
Jongeren kunnen nog steeds projecten indienen op onze website.
‘De stad biedt de prikkels en experimenteerruimte
die je buiten de stad toch niet altijd vindt.’
21
Betoog I maart 2011 I Formaat Jeugdhuiswerk Vlaanderen vzw

Betoog I maart 2011 I Formaat Jeugdhuiswerk Vlaanderen vzw
Het is belangrijk kort op de bal te spelen, want dromen komen
soms op een onverwacht moment.”
Wat mogen we van Antwerpen als jongerenhoofdstad verwachten
het komende jaar?
Leen: “Heel veel. Momenteel staat de teller op 160 projecten. Tijdens
het eerste weekend van maart geven we de aftrap met een
groot feest en heel wat activiteiten in het Centraal Station. In de
loop van het jaar zijn er een aantal grotere, maar ook heel wat
kleinere initiatieven in de districten en wijken van de stad. Dat gaat
van een stadscamping of een shoppingdag tot een groot kampvuur,
knikker- en vliegerwedstrijden. En uiteraard zetten we ook in op
inhoudelijke versterking. Zo organiseren we een groot Europees
congres rond jongeren en stedelijkheid. Wat wij hier ontdekken en
leren van jongeren, willen we ook delen met de rest van Europa.
Jongeren zijn de essentie voor de toekomst van onze steden.”
Jongeren zijn de essentie en zullen Antwerpen inpalmen.
Blijven de niet-jongeren beter binnen de komende maanden?
Leen: “Ze mogen jongeren brengen en halen hé (lacht). Neen, ik
ben van mening dat een jonge stad sowieso een offspring heeft
naar een hele stad. Alle jongeren worden ook ouder hé, dus kan je
er maar zoveel mogelijk voor zorgen dat jonge mensen opgroeien
in een omgeving waar veel kan, waar hun wereld zo groot mogelijk
is. Om die reden hebben we er ook bewust voor gekozen om de
doelgroep van Antwerp European Youth Capital te rekenen vanaf
zes jaar. Als je aan die kinderen al laat zien wat zo’n stad te bieden
heeft, wordt hun wereld veel sneller ruimer.”
22
“Jeugd is een leuke
bevoegdheid, omdat je bezig
bent met de toekomst.”
Een stad heeft veel te bieden, zeg je. Groeien jongeren in een
stad dan zo anders op dan buiten de stad?
Leen: “Ik ben zelf opgegroeid midden in de stad en ik heb wel het
gevoel dat me dat als mens opener heeft gemaakt. Je hebt een
ruimer spectrum en wie veel gezien heeft, kan vaak meer appreciëren.
Ik kom zelf uit de periode van New Wave, maar ben geconfronteerd
geweest met heel veel verschillende subculturen, daardoor
sta ik ook nu opener tegenover nieuwe stromingen en trends.
De stad biedt de prikkels en experimenteerruimte die je buiten de
stad toch niet altijd vindt. Bovendien heb je er het voordeel van
de veelheid, waardoor je er ook makkelijker gelijkgestemden kan
vinden.”
‘Jongeren laten me regelmatig van mijn stoel vallen.
‘Had ik dit maar zelf bedacht’, denk ik dan.’
Jongeren zijn duidelijk een prioriteit in de stad, zal het
stadsbestuur dit kunnen volhouden?
Leen: “Dat is op z’n minst de bedoeling. Antwerpen wil gewoon dé
jongerenhoofdstad zijn. Niet alleen dit jaar. Ik stel daarbij vooral
veel vertrouwen in de jongeren zelf. Ik ben ervan overtuigd dat
door hen vandaag kansen te geven, we hen aanmoedigen om die
kansen in de toekomst zelf te blijven grijpen en er naar op zoek
te gaan. Zo zie ik Antwerpen Jongerenhoofdstad ook, als een hefboom
om nog meer jongeren bewust te maken van het feit dat ze
veel kunnen en mogen in Antwerpen.”
Jongeren moeten dromen. Waar droom jij als schepen nog
van?
Leen: “Waar ik moet van dromen, dat mogen de jongeren mij komen
zeggen. Ik ben hier niet om mijn dromen te realiseren, maar
die van hen. En dromen kunnen ze. Jongeren laten me regelmatig
van mijn stoel vallen. ‘Had ik dit maar zelf bedacht’, denk ik dan.
Misschien is dat mijn grootste droom, dat jongeren me nog veel
van mijn stoel laten vallen met hun ideeën en die ook kunnen en
durven realiseren en dat wij hen daar als stad in kunnen ondersteunen.”
(lv)

‘Antwerpen wil gewoon dé jongerenhoofdstad zijn. Niet alleen dit jaar.’
AEYC 2011
Europese Jongerenhoofdstad
Je bent jong en je wil ’t stad
In 2011 draagt Antwerpen na Rotterdam (2009) en Turijn
(2010) de titel van Europese Jongerenhoofdstad. Tijdens dat
jaar wil Antwerpen aan Europa laten zien dat het een stad is
waar het aangenaam wonen is voor kinderen en jongeren,
maar ook dat het een aantrekkelijke en boeiende stad is voor
jonge bezoekers.
Room to bloom
De rode draad doorheen dit jaar is het creëren van ruimte
voor jongeren. Zowel fysieke als mentale ruimte. Fysieke
ruimte om te spelen, te fuiven, te sporten, te experimenteren
… Mentale ruimte om hun mening te geven, informatie
te verspreiden, om te participeren, om hun ding te kunnen
doen, een geschikte job te vinden …
11 thema’s
Die ruimte creëren gebeurt op vlak van elf thema’s:
• jeugdwerk • media
• feesten • sport en spel
• cultuur • openbare ruimte
• leren en werken • innovatieve en creatieve economie
• wonen • ecologie
• toerisme
Niet te missen
Een kleine greep uit het grote aanbod
• Formaat organiseert een internationaal kamp voor jeugdhuismedewerkers
uit 9 verschillende landen om zo ervaringen
en expertise uit te wisselen. Voor de uitvoering
wordt samengewerkt met de Europese koepel van de
jeugdhuizen en met enkele Antwerpse jeugdcentra waaronder
Bouckenborgh, Kavka, Scheld'Apen en Trix.
• Bouckenborgh steekt lopend vuur aan. Bouckenborg
en AEYC organiseren samen het project ‘lopend vuur’.
Jeugdverenigingen kunnen met lekkere ingrediënten (een
concert van een bekende artiest, logistieke en financiële
ondersteuning en een pakket gratis drank) een feest organiseren
voor hun leden en hun buurt, gekoppeld aan een
gezellig kampvuur.
• Scheld'Apen organiseert ‘Werkkamp 011’, een multidisciplinair
werkplaatsfestival. Van 1 tot 31 juli bezet
Scheld'Apen met een garnizoen artiesten het hele binnenfort
van het Fort 8 in Hoboken. Arsenaal, logies, gangen
en kruitkamers worden ateliers en repetitieruimten. De
binnenkoer wordt openluchtpodium, ontmoetingsplaats
en restaurant. Voor dit interdisciplinair kunstenfestival
nodigt Scheld'Apen een zestigtal jonge makers uit om te
komen bouwen aan nieuw werk, te tonen waar ze mee bezig
zijn en te kijken naar wat anderen doen.
Het hele programma vind je op www.aeyc2011.be.
23
Betoog I maart 2011 I Formaat Jeugdhuiswerk Vlaanderen vzw