Hij is partner in het internationaal opererende G30 ... - Dimension

© Art&Build
DIMENSION
06
@HOME
Luc Deleuze - Art & Build
“Als een architect zijn eigen belangen niet kan
behartigen, hoe kan hij dat dan doen voor anderen?”
Hij is partner in het internationaal opererende G30-bureau Art & Build. Hij geeft les aan
de faculteit architectuur van de ULB. Hij trok met Alain Hubert naar Antarctica. Hij was
tot voor kort voorzitter van de FAB. Nochtans is zijn naam niet Leonardo, maar Luc.
Luc Deleuze, om precies te zijn. DIMENSION liet zich meeslepen in de overweldigende
woordenvloed van de Franstalige Brusselaar die perfect Nederlands spreekt. Die een deel
van zijn hart aan Antwerpen heeft verpand. Die de mond vol heeft over samenwerking.
Die geld verdienen niet verwerpelijk vindt, maar wel argwanend kijkt naar de manier
waarop en naar de bestemming van dat geld achteraf.

Over Brusselaars en Antwerpenaars
Luc Deleuze werd in 1953 geboren in Etterbeek. Op vierjarige
leeftijd verkaste hij voor vijf jaar naar Antwerpen in het spoor
van zijn vader, een ingenieur bij Petrofina. “Hoewel je toen in
Antwerpen nog in het Frans school kon lopen, hebben mijn
ouders mij en mijn broer naar een Nederlandstalig instituut
gestuurd. Een revolutionaire stap voor de Franstalige bourgeoisie,
waar ik hen dankbaar voor ben. Antwerpen zal ook
altijd een aparte plaats in mijn leven bekleden.”
Op uitdrukkelijke wens van zijn vader trok hij jaren later naar
de toen nog tweetalige Alma Mater in Leuven om een ingenieursdiploma
te behalen. Het eerste jaar verkende hij alles
behalve de aula’s. Het enige examen waar hij na een weddenschap
aan deelnam, leverde hem 2 op 60 op. Het kon de
jongeman met de lange haren niet deren, want hij had al lang
uitgemaakt dat hij architect zou worden. “Ik wou tekenen.
Achteraf bekeken past het vak mij als gegoten omdat alles
draait rond het drieluik concept, samenwerking en realisatie.
Ik ben een teamspeler par excellence.”
Voor die architectenopleiding schreef hij zich in aan de Académie
in Brussel. “Een sublieme keuze, want ik belandde in
het deel van Brussel waar alles gebeurde, omringd door het
getik van de beeldhouwers en de terpentijngeur van de schilders.”
Over crisistijden en aannemer spelen
Toen de jonge Deleuze in 1979 de Académie verliet, belandde
hij met twee voeten middenin een turbulente economische
crisis. “Het is misschien de visie d’un vieux con, maar wie
vandaag gewaagt van een crisis, weet niet waarover hij het
heeft. Er was werkelijk niets te doen. Ik heb mij dan maar
ingeschreven voor een overheidsexamen, mede omdat vrien-
bak. Na zes maanden examens schoten er van de 250 kandidaten
nog 19 over, onder wie ik. Maar als allerlaatste moest
ik mij tevreden stellen met een job op de onderhoudsdienst,
terwijl ik droomde van een missie naar het buitenland. Ik
heb dat aanbod afgewezen met de pertinente leugen dat ik
de voorbije maanden een klantenbestand had opgebouwd.”
Op zoek naar inkomsten vervoegde Luc Deleuze een coöperatieve
die – hört de Orde mit? – haar klanten begeleidde van
concept tot en met uitvoering. “Alle beslissingen moesten
eenparig worden genomen. Welke boormachine kopen we?
Na uren discussiëren en vier bakken pils waren we er nog
niet uit. Zo heb ik geleerd dat je, hoe lang je haren en hoe
Zweeds je klompen ook zijn, een hiërarchie nodig hebt met
mensen die bepaalde verantwoordelijkheden op zich nemen.”
“Ik ben een stadsmens pur sang die actie,
licht en musea rond zich nodig heeft.
Vooral havensteden trekken mij aan. De
traagzaamheid van een bootreis maakt
mij lyrisch, net zoals de voorbij zoevende
landschappen in een trein.”
Over Luc Schuiten en Françis Metzger
Tijd om werk te maken van de stage. Luc Deleuze wist Luc
Schuiten te overtuigen om zijn stagemeester te worden en
bleef vier jaar op diens bureau in Overijse. “Hij heeft mij aangestoken
met zijn passie, maar toch moest ik terug naar de
stad, want daar situeerden zich de echte problemen en uitdagingen.”
Vervolgens associeerde hij zich met Françis Metzger.
Na een periode van zwarte sneeuw groeide hun bureau uit tot
den mij wat provoceerden met mijn diploma uit een sjieken- »
In Gennevilliers ontwikkelde Art & Build mee het masterplan voor het bedrijventerrein. Door de inplanting van de gebouwen ontstaat er een modulair
patroon, met een sterke visuele harmonie dankzij het netwerk van lege en bebouwde ruimtes.
@HOME
DIMENSION
07

© QuickIt
© QuickIt © BRISON
DIMENSION
08
@HOME
Op de universiteitscampus Sart-Tilman in Luik realiseerde Art & Build in samenwerking
met het Bureau d’Architecture Malherbe een nieuw universiteitsrestaurant.
Duurzaamheid en energiezuinigheid stonden centraal in het ontwerp.
In Montpellier zette Art & Build de stedenbouwkundige krijtlijnen uit voor de
ecowijk ‘Pierres Vives’ en voor de ontsluiting en ontwikkeling van het aangrenzende
gebied. Naast ecologische aandachtspunten zoals biodiversiteit, energieefficiëntie,
biologische behandeling van afvalwater en de nabijheid van openbaar
vervoer krijgen ook functionaliteiten zoals wonen, werken, sport, cultuur en
geschiedenis er een prominente plaats. Kantoren, winkels, ontspanningscentra,
pleinen, promenades en een gevarieerd aanbod van ruim 700 woningen moeten
de mix aan functies vorm geven. Een blikvanger in de buurt is alvast de ‘Pierres
Vives’ mediatheek, een architecturaal icoon van Zaha Hadid.
Binnenkort gaan wellicht de werken van start voor ‘Just Under The
Sky’, een shoppingcentrum op de site van de vroegere Godinfabriek,
ten noorden van Brussel. Het project moet de aanzet geven tot de
ontwikkeling van een nieuwe wijk aan het water en tot een heropleving
van de verpauperde buurt.
een twaalftal medewerkers, met als specialisatie erfgoed. “Te
klein voor een professionele organisatie. Ik wou mij niet langer
bezighouden met de betaling van de huur en de lonen en
de aankoop van wc-papier en fotokopiepapier. Het gedeelte
erfgoed was ook te groot. Françis en ik vonden allebei dat
onder patrimoine en péril ook het erfgoed van morgen ressorteert
dat vandaag niet wordt gebouwd, maar het aandeel
aan hedendaagse opdrachten bleef te klein. Toen we de restauratie
van de kerk van Laken toevertrouwd kregen, ben ik
eruit gestapt.”
De scheiding was paradoxaal genoeg aartsmoeilijk én poepsimpel.
“Dankzij Françis’ gevoel voor humor hebben wij in
ruim 15 jaar geen enkel conflict gekend. De lopende dossiers
waren snel verdeeld, maar wat met de aandelen van de nv?
Na veel vijven en zessen stelde Françis, een eminente kok,
voor dat hij zou koken, ik voor de wijn zou zorgen en we
die avond tot de finish zouden gaan. Toen we om 4 uur ’s
ochtends nog geen vergelijk hadden, heb ik de knoop doorgehakt:
Françis, geef me een symbolische euro en alles is geregeld.
Hij dacht dat het een joke was, aarzelde even, diepte
een euro op uit zijn zak en legde die op tafel, in de veronderstelling
dat ik in lachen zou uitbarsten. Ik heb de euro
genomen, heb hem het beste gewenst en ben buiten gegaan
als een vrij man.”
Over de meerwaarde van de architect
We schrijven 2001. Art & Build, waarmee Deleuze en Metzger
net een project achter de rug hadden, stelde Deleuze voor om
hun bureau te vervoegen. Dat zinde hem wel, zeker toen hij
hoorde dat het niet als projectleider maar als partner was.
“De elf vennoten nemen alle beslissingen gezamenlijk. Er is
één belangrijke spelregel: je mag nooit neen zeggen. Als iemand
iets voorstelt, moet je argumenteren waarom je het anders
ziet. Daardoor worden ideeën sterker en beland je nooit
in een meerderheid/minderheid scenario.”
Opmerkelijk is dat het internationale Art & Build niet actief
is in Vlaanderen. “Nochtans zou ik dolgraag eens een project
in Antwerpen doen. Het mag iets kleins zijn, een frietkot zeg
maar. Maar Franstaligen komen niet aan de bak in Vlaande- »

© Art&Build
DIMENSION
10
@HOME
ren en Vlamingen niet in Wallonië. Die kerktorenmentaliteit
speelt de architect parten, net zoals het gebrek aan respect
voor zijn meerwaarde. In Belgische businessplannen wordt
het ereloon van de architect dikwijls als een minwaarde voor
de marge opgenomen. In Frankrijk ligt dat helemaal anders.
Voor een wedstrijd naar aanleiding van de bouw van een
nieuw ziekenhuis van 180 miljoen euro in Toulouse, kregen
de vier geselecteerde ploegen elk 500 000 euro. In ruil
moesten ze zich engageren voor een becijferde totaaloplossing
met inbreng van alle experts: architecten, ingenieurs,
programmateurs, economisten et cetera. Voor een ziekenhuis
van eenzelfde budget was er in België in totaal 125 000 euro
beschikbaar voor acht deelnemende teams. Hoe kun je dan
hetzelfde antwoord krijgen? Nochtans wordt de kloof tussen
programma en budget alleen maar groter als je in de beginfase
beknibbelt op de centen. 180 miljoen euro dijen dan al
snel uit tot 250 miljoen. Bij discussies over ons ereloon zeg
ik altijd: mijn onderneming moet op het einde van de maand
alle medewerkers en kosten betalen. Ik overtuig gemakkelijk
mijn gesprekspartner met de boodschap: Als ik er niet eens in
slaag mijn eigen belangen en kunnen te verdedigen, waarom
zou u dan uw belangen aan mij toevertrouwen? Architecten
moeten dat argument wat vaker gebruiken.”
Over zijn reis naar Antarctica
Intussen geeft hij ook les aan de faculteit Architectuur van de
ULB, de samenvoeging van Horta en La Cambre. “Ik geef mijn
studenten mee dat ze zich altijd zelf een oordeel moeten vormen.
Neem nu duurzaamheid. Binnen Art & Build is dat een
belangrijk expertiseterrein, maar het mag geen godsdienst
worden. Je moet er altijd op toezien dat het goed gefundeerd
blijft. Vandaar dat ik mijn studenten opdrachten geef als titel
‘Eco-quartier = bullshit?’. Met een vraagteken, want daar
gaat mijn pedagogie altijd mee gepaard. Ik hou niet van luidruchtige
uitroeptekens en van mensen die de waarheid in
Uitgangspunt van het project + H ³ is het onderzoek naar innovatieve,
betaalbare en ecologisch verantwoorde woonoplossingen die aansluiten
bij het Cradle-to-Cradle paradigma. Een mogelijk alternatief zijn
geprefabriceerde houten constructies die gestapeld worden tot een
flexibel gebouw met recycleerbare elementen.
Ecoquartier ‘Waterwalk’, een vrijblijvende denkoefening voor de stad Brussel,
is uitgewerkt als een masterplan met ecologische woningen, scholen,
een crèche, een cultuurcentrum, kantoren, stadsindustrie en een verkeersvrije
kanaalzone voor wandelaars.
pacht hebben. De studenten van vandaag zijn de architecten
van 2050 die dan met nieuwe oplossingen moeten komen.
Daarom moet het onderwijs hen vandaag de ruimte geven om
aan onderzoek te doen, nu dat nog mogelijk is zonder consequenties
voor het publieke domein of voor de portemonnee
van de opdrachtgever. Alleen via wat ik het protocol des erreurs
noem, kun je het kennisveld bijspijkeren of, liever nog,
verruimen.”
Een boeiende verkenning inzake duurzaamheid is +H³, een

Art & Build mocht op de vastgoedbeurs Mipim in Cannes al ettelijke
awards mee naar huis nemen. Het prestigieuze administratieve
gebouw van de Raad van Europa in Straatsburg werd bekroond met
een Mipim Award 2008
“Geld verdienen is niet goed of niet slecht.
Hoe je het verdient en wat je ermee doet, dat
is belangrijk.”
modulair en betaalbaar woningbouwconcept dat Art & Build
ontwikkelde in samenwerking met het Franse Dumez Vinci.
Het gaat om modules in C2C-gecertificeerd hout die op een
termijn van 30 jaar meer energie produceren dan ze tijdens
de productie, bouw en gebruiksfase hebben opgeslorpt. Het
concept is geschikt voor nieuwe gebouwen en voor uitbreidingen
op bestaande constructies, bijvoorbeeld leegstaande kantoorgebouwen.
“Aanvankelijk dachten we aan een concept in
karton, maar dat hield geen stand. Het heeft me wel een reis
naar Antarctica opgeleverd. Voor Alain Hubert, een goede
vriend, had ik een uitbreiding van zijn woning getekend in
ruil voor een voordracht voor onze belangrijkste klanten. Hij
was heel tevreden over die ingreep en belde mij op 24 december
2004 om het resultaat te komen bekijken. Terwijl we een
koffie dronken, zei hij: ik zou je iets willen voorstellen, maar
het is heel speciaal en waarschijnlijk ga je neen zeggen. Bleek
dat hij mij wou vragen om het concept en de inplanting van
zijn Antarcticabasis te begeleiden. Ik ben met hem naar Antarctica
geweest, waar ik bij -18°C in een eenpersoonstentje
heb geslapen met de dichtstbijzijnde buur op 600 kilometer.
Uniek! Bedoeling was de basis in karton te bouwen, wat perfect
kon gezien de lage luchtvochtigheid daar. Jammer genoeg
is van dat laatste niets in huis gekomen, maar ik ben toch
maar op Antarctica geweest. Dat zijn de mooie geschenken
van het leven.”
Over geld verdienen en geschenken geven
En belangeloze geschenken zijn belangrijk, weet Luc Deleuze.
Neem nu de Waterwalk. Een van de connecties in het adres-
»
@HOME
Voor het terrein van de Université Libre de Bruxelles ontwikkelde Art & Build
een re-urbanisatieproject met een mix van woningen en kantoren. Die zullen
tevens voor een continue activiteit op de universitaire campus zorgen.
In Andenne staat Art & Build in voor de vernieuwing van het stadscentrum en de
realisatie van de ecowijk ‘Promenade des Tilleuls’.
DIMENSION
11
© BRISON
© Art&Build
© Art&Build

© QuickIt
© BRISON
DIMENSION
12
@HOME
senboekje van Luc Deleuze is de groep Mestdagh, gekend van
de supermarkten en van het shoppingcomplex Just Under
The Sky (JUST). “Carl Mestdagh vroeg ons om hem te helpen
bij de voorbereiding van dat project. Die vraag is uitgegroeid
tot een dossier dat momenteel klaar staat voor uitvoering. Ik
heb Carl overtuigd om binnen het budget van JUST een bedrag
vrij te maken voor een onderzoek van de grotere omgeving.
Je zit daar in een geheel van 30 hectare met de vroegmarkt
die vroeg of laat elders zal worden ondergebracht.
Wat doe je dan met zo’n terrein? Vrijblijvend hebben wij de
Waterwalk aangeboden aan de stad Brussel, een masterplan
met ecologische woningen, scholen, een crèche, een cultuurcentrum,
kantoren en stadsindustrie. De auto’s hebben we
achter de spoorweg geschoven, zodat de dijk naast het kanaal
vrij kwam voor wandelaars. De industrie fungeert als buffer
tegen de spoorweg en wordt ontsloten met de trein, de auto
en het water via havenkranen die over rails de verbinding
naar het kanaal leggen. De verwarmingsleidingen voor JUST,
De nieuwe hoofdzetel van de groep Chèque Déjeuner in het Franse Gennevilliers
werd bekroond met de Mipim Award 2011. Het energiezuinige complex, goed
voor 30 000 m², is opgebouwd uit een reeks volumes op palen, gegroepeerd rond
een atrium van 6 bouwlagen. De constructie op palen en de waterpartijen rond
het gebouw vormen een beschermende barrière in het overstromingsgevoelige
gebied.
In het universitair ziekenhuis in Toulouse werd in de centrale kern
van het complex een aantal medische diensten ondergebracht,
waaronder een spoed- en reanimatieafdeling. De nieuwe toegangs- en
inkomzone van het gebouw versterkt de identiteit van het gebouwencomplex,
fungeert als verbindingselement en vergemakkelijkt de
circulatie van bezoekers die het openbaar vervoer gebruiken.
die de warmte van de huisvuilverbrandingsoven in Neder-
Over-Heembeek naar het shoppingcentrum brengen, zijn al
afgestemd op een dergelijke uitbreiding. Een mooi voorstel,
toch? Zonder iets te claimen, want als de stad morgen een
projectvraag uitschrijft, staan we net als iedereen blanco aan
de startlijn.”
Intussen beweegt hij zich volop in de wereld van het grote
geld. Hoe kijkt hij daar tegenaan? “Geld verdienen is niet
goed of niet slecht. Wat telt, is hoe je dat geld verdient en wat
je ermee doet. Alles draait om publieke verantwoordelijkheid
en financiële legitimiteit. Als je die samenbrengt, ga je vooruit.
In het ideale scenario kom je dan tot publieke legitimiteit
en financiële verantwoordelijkheid.”
www.artbuild.eu
Redactie: Colette Demil & Staf Bellens
Art & Build werd in 1989 opgericht door Pierre
Lallemand, Philippe Van Halteren, Isidore Zielonka en
Marc Thill, van wie de laatste drie nog altijd aan boord
zijn. Vandaag telt het bureau 11 vennoten en circa 100
medewerkers, verspreid over vestigingen in Parijs,
Toulouse, Straatsburg en Brussel. “Elke vestiging staat
onder supervisie van een vennoot. Het gros van het
werk, zeker het ontwerpen, gebeurt in Brussel.” Art &
Build realiseert een aanzienlijk deel van zijn omzet in
het buitenland, vooral dan in Frankrijk. “Waar we geen
vestiging hebben, gaan we een alliantie aan met plaatselijke
bureaus die het culturele sap kennen en de juiste
connecties hebben en instaan voor de verwezenlijking.
Omgekeerd werken wij in Brussel geregeld samen met
internationale architecten, waarbij wij dan de verwezenlijking
op ons nemen.” De belangrijkste expertiseterreinen
zijn gezondheid en laboratoria (36% van de
omzet in 2012), kantoren (26%), residentieel (16%) en
retail (14%).