Aantasting ozonlaag - Milieurapport Vlaanderen MIRA

Milieurapport Vlaanderen 

MIRA 

Achtergronddocument 

Aantasting ozonlaag

Milieurapport Vlaanderen 

MIRA 

Achtergronddocument 2010 

Aantasting van de ozonlaag

Auteurs 

Ils Moorkens, Caroline Polders en Daan Beheydt, Projectgroep Energie, Emissies en 

Prognosen, Expertisecentrum Integrale Milieustudies (IMS), Vlaamse Instelling voor 

Technologisch Onderzoek (VITO) 

Hugo De Backer, Afdeling Waarnemingsstations, Departement Waarnemingen, Koninklijk 

Meteorologisch Instituut (KMI) 

Nathalie Dewolf en Hugo van Hooste, MIRA, Vlaamse Milieumaatschappij (VMM) 

Overname wordt aangemoedigd mits bronvermelding. 

Hoe citeren? 

Kort: MIRA Achtergronddocument 2010 Aantasting van de ozonlaag. 

Laatst bijgewerkt: december 2010 

Volledig: MIRA (2010) Milieurapport Vlaanderen, Achtergronddocument 2010, Aantasting van 

de ozonlaag. Beheydt D., De Backer H., Dewolf N., Moorkens I., Polders C., Van Hooste H., 

Vlaamse Milieumaatschappij, www.milieurapport.be 

2

Achtergronddocument Aantasting van de ozonlaag 

Inhoudsopgave 

Auteurs ....................................................................................................................2 

Inhoudsopgave .......................................................................................................3 

Lijst met figuren......................................................................................................5 

Lijst met tabellen ....................................................................................................6 

Beschrijving van de verstoring.....................................................................7 

1 Inleiding..............................................................................................................7 

2 Maatschappelijke activiteiten...........................................................................7 

3 Mechanismen....................................................................................................8 

3.1 Evenwichtssituatie in de globale stratosfeer.............................................................. 9 

3.2 Ozonverdunning in de globale stratosfeer................................................................. 9 

3.3 Ozonafbrekend vermogen ....................................................................................... 10 

4 Verbanden met andere thema’s ....................................................................11 

5 Ruimtelijk perspectief ....................................................................................12 

6 Tijdsperspectief ..............................................................................................13 

7 Beleid en doelstellingen .................................................................................13 

Indicatoren....................................................................................................17 

1 Productie, consumptie en emissie van ozonafbrekende stoffen................17 

1.1 Mondiale productie van ozonafbrekende stoffen in het verleden ........................... 17 

1.2 Consumptie van ozonafbrekende stoffen in Vlaanderen (1992) ............................ 18 

1.3 Consumptie van ozonafbrekende stoffen in België en de Europese Unie (1995- 

2001) ................................................................................................................................ 20 

1.4 Emissie van ozonafbrekende stoffen in Vlaanderen (1970-1993).......................... 21 

1.5 Emissie van ozonafbrekende stoffen in Vlaanderen (1995-2008).......................... 25 

1.5.1 Berekeningsmethode ....................................................................................... 25 

1.5.2 Bespreking van verloop en maatregelen.......................................................... 27 

1.5.3 Aandeel van de doelgroepen ........................................................................... 32 

1.6 Ingezamelde koel- en vriestoestellen, recuperatie van koel- en blaasmiddel ........ 35 

1.7 Recuperatie en vernietiging van halonen afkomstig van brandbeveiligingssystemen 

en blusapparaten.............................................................................................................. 40 

1.8 Ingezamelde voertuigwrakken (met airconditioning), recuperatie van koelmiddel. 41 

2 Dikte van de ozonlaag....................................................................................42 

2.1 Dikte van de ozonlaag boven Ukkel, Europa en poolgebieden.............................. 42 

2.2 Verticale verdeling van ozon in de atmosfeer......................................................... 47 

3 Concentratie van ozonafbrekende stoffen in de atmosfeer .......................48 

3.1 Chloorverbindingen in de atmosfeer....................................................................... 48 

3.2 Broomverbindingen in de atmosfeer....................................................................... 49 

4 UV-straling.......................................................................................................50 

4.1 UV-index................................................................................................................... 51 

5 Gevolgen voor mens, natuur en economie door aantasting ozonlaag ......53 

5.1 Aantal huidkankergevallen (kwaadaardige melanomen)........................................ 53 

5.1.1 Aantal nieuwe melanomen en aantal sterfgevallen ten gevolge van melanomen 

...................................................................................................................................... 54 

5.1.2 Aantal melanomen volgens leeftijd................................................................... 56 

december 2010 3


5.1.3 Verdeling van melanoma-huidkanker per stadium........................................... 56 

5.2 Gevolgen voor natuur.............................................................................................. 57 

5.3 Gevolgen voor economie ........................................................................................ 58 

Referenties ............................................................................................................59 

Begrippen ..............................................................................................................61 

Afkortingen............................................................................................................62 

Eenheden...............................................................................................................63 

Lijst met relevante websites ................................................................................63 

december 2010 4


Lijst met figuren 

Figuur 1: Interacties van CFK’s en halonen met ozon .............................................................. 8 

Figuur 2: Mondiale productie van CFK’s (CFK-11,-12,-113,-114 en -115) ............................. 17 

Figuur 3: Mondiale productie van CFK’s (CFK-11, -12, -113, -114 en -115) (1950-1997: E.I. 

Du Pont de Nemours, USA; 1998-2005: United Nations Environment Programme Ozone 

Secretariat, Kenya)........................................................................................................... 18 

Figuur 4: Potentiële emissie ((H)CFK’s en halonen) per toepassing (volgens de methode van 

het protocol van Montreal) (Vlaanderen, 1970-1993) ...................................................... 23 

Figuur 5: Werkelijke emissie ((H)CFK’s en halonen) per toepassing (volgens de methode van 

het Klimaatverdrag) (Vlaanderen, 1970-1993)................................................................. 24 

Figuur 6: Totale werkelijke emissie van ozonafbrekende stoffen per toepassing (Vlaanderen, 

1995-2008 ........................................................................................................................ 28 

Figuur 7: Aandeel van de doelgroepen in de emissie van ozonafbrekende stoffen (CFK-11eq) 

(Vlaanderen, 2008) .................................................................................................... 34 

Figuur 8: De recyclage van afgedankte toestellen .................................................................. 36 

Figuur 9: De financiële stroom bij de verwerking van afgedankte toestellen.......................... 36 

Figuur 10: Schematische voorstelling van de ontmanteling van huishoudelijke koelkasten en 

diepvriezers ...................................................................................................................... 37 

Figuur 11: Aantal ingezamelde koel- en vriestoestellen in Vlaanderen*, aantal aangevoerde 

koel- en vriestoestellen bij AppaRec**, gerecupereerde hoeveelheden CFK-12 en CFK- 

11 bij AppaRec (1999-2008) ............................................................................................ 39 

Figuur 12: Gerecupereerde (import + opgehaald in binnenland) en vernietigde (binnenland) 

hoeveelheden halon 1211 en halon 1301 (Vlaanderen, 2000-2008) .............................. 40 

Figuur 13: Dikte van de ozonlaag boven Ukkel, en enkele andere Europese 

waarnemingsstations (1972-2001)................................................................................... 42 

Figuur 14: Seizoensgebonden schommelingen van de dikte van de ozonlaag boven Ukkel 

(januari 2006 t.e.m. december 2006 en Januari 2009 t.e.m december 2009)................. 44 

Figuur 15: Dikte van de ozonlaag boven Ukkel (groen), een noordelijk station in de VSA 

(Barrow, 70° N) en een station dichtbij de evenaar in India (Kodaikanal, 10° N) (1972- 

2002) ................................................................................................................................ 45 

Figuur 16: Dikte van de ozonlaag boven Ukkel met een stapsgewijze trendberekening (1972- 

2009) ................................................................................................................................ 47 

Figuur 17: De verticale verdeling van ozon (in mPa) als functie van de hoogte t.o.v. de 

tropopauze voor twee verschillende periodes (1969-1979 en 1999-2009) ..................... 48 

Figuur 18: Kolomdichtheden van chloorcomponenten, afgeleid uit infrarood waarnemingen op 

de Jungfraujoch (Zwitserland, 1983-2009) ...................................................................... 49 

Figuur 19: Kolomdichtheden van broomcomponenten, afgeleid uit spectroscopische 

waarnemingen in Harestua (Noorwegen, 1998-2009)..................................................... 50 

Figuur 20: Buitenaards zonnespectrum, ontvangen UV-straling op de grond, actiespectrum 

voor zonnebrand en resulterende effectieve UV-straling................................................. 51 

Figuur 21: Tijdreeks van gemeten waarden van de UV-index te Ukkel (1989-2010) ............. 52 

Figuur 22: Aantal nieuwe melanomen (incidentie) en aantal sterfgevallen t.g.v. melanomen 

(mortaliteit) in Vlaanderen (boven) en Nederland (onder) (1999-2007/2008) ................. 55 

Figuur 23: Leeftijdsspecifieke incidentie van melanomen (Vlaanderen, 2006)....................... 56 

Figuur 24: Evolutie in de tijd van detectie van het stadium van de melanoma-huidkanker 

opgesplitst per geslacht (met herverdeling van diagnoses met onbekend stadium) 

(Vlaanderen, 2003-2006) ................................................................................................. 57 

december 2010 5


Lijst met tabellen 

Tabel 1: Eigenschappen van de voornaamste ozonafbrekende stoffen en vervangproducten 

.......................................................................................................................................... 11 

Tabel 2: Uitfasering van ozonafbrekende stoffen volgens internationale en Europese 

wetgeving en de doelstellingen van het Vlaamse milieubeleid........................................ 15 

Tabel 3: Consumptie van CFK’s en halonen (Vlaanderen, 1992)........................................... 18 

Tabel 4: Invoer, uitvoer en consumptie van chloorfluormethanen en –ethanen* (Vlaanderen, 

1970 - 1992) ..................................................................................................................... 19 

Tabel 5: Evolutie van de consumptie per stofgroep (Vlaanderen, 1989 - 1992)..................... 19 

Tabel 6: Consumptie van ozonafbrekende stoffen (ton CFK-11-eq) (EU-15, 1995-2001) ..... 20 

Tabel 7: Consumptie van ozonafbrekende stoffen (ton CFK-11-eq) (België, 1995-2001) ..... 20 

Tabel 8: Aandeel van België in de consumptie ozonafbrekende stoffen in de Europese Unie 

(EU-15) (1995-2001) ........................................................................................................ 20 

Tabel 9: Consumptie ozonafbrekende stoffen per capita (g CFK-11-eq) (EU-15, 1995-2001) 

.......................................................................................................................................... 20 

Tabel 10: Consumptie ozonafbrekende stoffen per capita (g CFK-11-eq) (België, 1995-2001) 

.......................................................................................................................................... 21 

Tabel 11: Rekenmethode voor de berekende werkelijke emissie van CFK’s en hun 

vervangproducten (periode 1970-1993)........................................................................... 22 

Tabel 12: Potentiële emissie ((H)CFK’s en halonen) per toepassing (Vlaanderen, 1970-1993) 

.......................................................................................................................................... 24 

Tabel 13: Werkelijke emissie ((H)CFK’s en halonen) per toepassing (Vlaanderen, 1970-1993) 

.......................................................................................................................................... 25 


vervangproducten (periode 1995-2008)........................................................................... 26 

Tabel 15: Werkelijke emissie van ozonafbrekende stoffen per toepassing (ton CFK-11-eq) 

(Vlaanderen, 1995-2008) ................................................................................................. 30 

Tabel 16: Werkelijke emissie van ozonafbrekende stoffen per toepassing en deeltoepassing 

(ton CFK-11-eq) (Vlaanderen, 1995-2008) ...................................................................... 31 

Tabel 17: Verdeling van de emissie van ozonafbrekende stoffen over de diverse doelgroepen 

.......................................................................................................................................... 33 

Tabel 18: Aandeel van de doelgroepen in de emissie van ozonafbrekende stoffen (ton CFK- 

11 eq)(Vlaanderen, 1995-2008) ....................................................................................... 34 

Tabel 19: Aantal ingezamelde koel- en vriestoestellen in Vlaanderen*, aantal aangevoerde 

koel- en vriestoestellen bij AppaRec, gerecupereerde hoeveelheden CFK-12 en CFK-11 

bij AppaRec (1999-2008) ................................................................................................. 39 

Tabel 20: Gerecupereerde (import + opgehaald in binnenland) en vernietigde (binnenland) 

hoeveelheden halon 1211 en halon 1301 (Vlaanderen, 2000-2008) .............................. 41 

Tabel 21: Ozontrends van enkele Europese waarnemingsstations (1980-2001)................... 43 

december 2010 6


Beschrijving van de verstoring 

1 Inleiding 

De ozonlaag is een laag in de atmosfeer, meer bepaald in de stratosfeer, tussen 15 en 30 km 

hoogte, waarin relatief veel ozon (O3) aanwezig is. Ozon is een sterk reactieve, onstabiele 

verbinding van drie zuurstofatomen. De naam “ozon” is afgeleid van het Griekse ozein, dat 

geuren of ruiken betekent. Ozon heeft een typische geur, die je soms kan waarnemen in een 

slecht geventileerde ruimte met veel oude kopieermachines of na onweer dat met veel 

bliksem gepaard ging. 

De ozonlaag filtert een belangrijk deel van de schadelijke ultraviolette straling (UV) uit het 

invallend zonlicht en beschermt zo het leven op aarde. De verdunning van de ozonlaag heeft 

een verhoogde UV-stralingsbelasting op aarde, met schadelijke effecten voor de mens 

(huidkanker) en andere organismen, tot gevolg. 

Een aantal gechloreerde en gebromeerde koolwaterstoffen zoals CFK’s 

(chloorfluorkoolwaterstoffen) en HCFK’s (gehydrogeneerde chloorfluorkoolwaterstoffen) zijn 

stoffen die de ozon in de stratosfeer in mindere of meerdere mate afbreken. Ozonafbrekende 

stoffen worden (werden) door de mens in verscheidene toepassingen gebruikt: als 

koelmiddel, blaasmiddel, brandbestrijdingsmiddel, drijfgas, ontsmettingsmiddel en als solvent. 

Ook vulkaanuitbarstingen kunnen zorgen voor een (weliswaar tijdelijke) verdunning van de 

ozonlaag als gevolg van aërosoldeeltjes die gevormd worden bij de emissie van 

zwaveldioxide (SO2) (IPCC, 2005). Sommige gassen beïnvloeden de ozonconcentratie in de 

stratosfeer in omgekeerde zin. Stikstofoxiden (NOx) – die op grote hoogte door vliegtuigen 

worden uitgestoten – zorgen voor een verhoogde ozonconcentratie. Ook methaan (CH4), 

koolstofdioxide (CO2) en lachgas (N2O) uitgestoten in de atmosfeer verhogen de 

ozonconcentratie, direct of indirect. Er is een goed inzicht in deelaspecten van de 

problematiek, maar de samenhang tussen de verschillende processen is nog niet volledig 

gekend. 

In 1985 werd een eerste maal een reeks metingen van dalende ozonconcentraties in de 

stratosfeer boven Antarctica waargenomen en gepubliceerd (Farman, 1985). Sindsdien werd 

ook boven dichtbevolkte gebieden in de Verenigde Staten en in Europa een beduidende 

vermindering van de stratosferische ozonconcentratie vastgesteld (Waters, 1993) en werd ter 

hoogte van de biosfeer (onze leefomgeving) een verhoogde UV-B-stralingsintensiteit 

gemeten (Kerr, 1993). In brede wetenschappelijke en politieke kringen is, tengevolge van 

deze waarnemingen, een duidelijke consensus ontstaan dat een internationale strategie om 

verdere afbraak van de stratosferische ozonlaag te voorkomen een hoge prioriteit verdient. 

2 Maatschappelijke activiteiten 

Verschillende maatschappelijke activiteiten liggen aan de basis van de verstoring. 

- Chloorfluorkoolwaterstoffen (CFK’s) en gehydrogeneerde chloorfluorkoolwaterstoffen 

(HCFK’s) worden (werden) gebruikt als koelmiddel in huishoudelijke koelkasten en 

diepvriezers, industriële en commerciële koelinstallaties, airco-installaties, luchtdrogers, 

airconditioning in auto’s en in autobussen, …; 

- CFK’s en HCFK’s dienden als blaasmiddel bij de productie van allerhande 

kunststofschuimen (o.a. gebruikt als comfortschuim voor vullingen van zetels en 

matrassen, als isolerend hardschuim, …); 

- Methylbromide (CH3Br) wordt gebruikt als bodemontsmettingsmiddel in de landen 

tuinbouw en als ruimte-ontsmettingsmiddel o.a. voor containers en bloemmolens; 

- Halonen (gebromeerde koolwaterstoffen), o.a. halon 1211 en halon 1301, dienden als 

brandbestrijdingsmiddel (blusmiddel) in brandbeveiligingssystemen en blusapparaten; 

december 2010 7


- HCFK’s en tetrachloorkoolstof (CCl4) werden (worden) gebruikt als solvent in 

verschillende toepassingen (o.a. bij de droogkuis, metaalontvetting, precisiereiniging, 

elektronicareiniging); 

- CFK’s dienen als drijfgas in medische dosisinhalatoren (MDI’s) voor patiënten met astma 

of chronisch obstructieve longziekten. 

De emissie van deze ozonafbrekende stoffen leidt in een later stadium tot de afbraak van 

ozon in de stratosfeer. 

3 Mechanismen 

Ozon (O3) is een instabiele chemische verbinding met een sterk oxiderend vermogen. 

Hoewel ozon slechts in lage concentraties in de atmosfeer aanwezig is (zelfs in de 

stratosfeer, waar zich de grootste hoeveelheid ozon bevindt, is de concentratie kleiner dan 10 

ppm (tien ozonmoleculen per miljoen luchtmoleculen)) speelt het een belangrijke rol in de 

atmosfeerchemie en atmosfeerfysica. Ozon heeft sterke absorptiebanden in zowel het 

ultraviolette (UV) als het infrarode (IR) golflengtegebied. Stratosferisch ozon absorbeert 

invallend zonlicht bij UV-golflengtes tussen 210 nm en 320 nm. Dit beperkt de hoeveelheid 

UV-straling die het aardoppervlak bereikt. Bij de absorptie van de UV-straling wordt 

stralingsenergie omgezet in warmte. Omwille hiervan neemt de temperatuur in de stratosfeer 

binnen de ozonlaag niet verder af met de hoogte. 

Ook lager in de atmosfeer bevindt zich ozon (Figuur 1). Dit troposferische ozon absorbeert 

door het aardoppervlak gereflecteerd zonlicht in een brede IR-absorptieband rond 9,6 µm, 

wat zijn rol als broeikasgas verklaart. Hoewel ozon in de biosfeer belangrijk is bij 

fotochemische smogepisodes, draagt deze ozonbron weinig bij tot het totale atmosferische 

ozonbudget: ongeveer 90% van de totale hoeveelheid atmosferisch ozon bevindt zich in de 

stratosfeer. 

Figuur 1 geeft een overzicht van de interacties van CFK’s en halonen met ozon. 

Figuur 1: Interacties van CFK’s en halonen met ozon 

Bron: Debruyn en Van Rensbergen (1994) 

december 2010 8


3.1 Evenwichtssituatie in de globale stratosfeer 

Op de stratosfeer invallende zonnestraling bestaat hoofdzakelijk uit zichtbaar en ultraviolet 

(UV) licht. In de bovenste stratosfeerlagen, waar de meest energetische (UV-B) straling nog 

niet werd weggefilterd door absorptie, is de fotochemische activiteit het hoogst. Als gevolg 

hiervan treden een aantal fotochemische reacties op met moleculaire zuurstof (O2) en het 

eruit gevormde ozon (O3) als reagentia. Ozon absorbeert het zonlicht sterk bij golflengtes 

tussen 210 en 320 nm; moleculaire zuurstof absorbeert bij golflengtes tussen 180 en 244 nm. 

Als gevolg van deze absorptie komen de moleculen in een aangeslagen energieniveau 

terecht en dissociëren tot zogenaamde ‘radicalen’. De ozonchemie is dus in eerste instantie 

een radicaalchemie. Volgend reactiemechanisme geeft schematisch de vormings- en 

dissociatiereacties weer: 

O 2 + h 2 O (180 nm 244 nm) 

O + O 2 + M O 3 + M 

O + O 3 2 O 2 

O 3 + h O 2 + O (210 nm < < 320 nm) 

waarbij h staat voor een lichtkwantum en M voor een derde lichaam (deeltje of molecule) 

waarnaar de geproduceerde reactiewarmte wordt afgevoerd. Een reactie waarbij een 

lichtkwantum is betrokken, wordt een fotochemische reactie genoemd; indien deze reactie 

gepaard gaat met de decompositie van een molecule, spreekt men van fotolyse. 

Zoals uit dit reactieschema blijkt, verbinden zuurstofradicalen (O ), uit moleculaire zuurstof 

gevormd, zich met zuurstofmoleculen ter vorming van ozon. De gevormde ozon reageert zelf 

met zuurstofradicalen ter vorming van moleculaire zuurstof of dissocieert ter vorming van 

moleculaire zuurstof en zuurstofradicalen. Dit leidt tot een situatie van dynamisch evenwicht, 

waarbij de concentratie aan ozon quasi stationair blijft. Men kan deze quasi stationaire 

ozonconcentratie beschouwen als de natuurlijke achtergrondconcentratie aan ozon. Het in 

stand houden van deze concentratie (Figuur 1) gaat gepaard met absorptie van lichtstralen 

met een golflengte tussen 180 en 320 nm. 

3.2 Ozonverdunning in de globale stratosfeer 

Het reactiemechanisme dat leidt tot ozonverdunning in de vrije stratosfeer wordt 

gekarakteriseerd door de aanwezigheid van katalytische cycli die kunnen worden 

geschematiseerd als (Molina, 1974) (Figuur 1): 

met X = OH, NO, Cl of Br. 

X + O 3 XO + O 2 

O + XO X + O 2 

De X-radicalen treden op als katalysator: ze komen onveranderd uit het reactieschema vrij en 

doorlopen dus meermaals (in de grootteorde van enkele duizend tot enkele honderdduizend 

keer) een reactiecyclus. Eén chloorradicaal bijvoorbeeld kan op deze wijze een substantiële 

hoeveelheid ozonmoleculen vernietigen vooraleer het zelf verdwijnt via een reactie ter 

vorming van een langlevende molecule zoals ClONO2. Als gevolg van hun katalytisch 

karakter kunnen relatief kleine hoeveelheden reactieve chloorradicalen een belangrijk nettoeffect 

hebben op de ozonconcentratie in de stratosfeer en deze onder haar natuurlijk niveau 

reduceren. 

De componenten X = OH, NO, Cl en Br ontstaan hoofdzakelijk door fotolyse van H2O, N2O 

(distikstofmonoxide of lachgas), chloorfluorkoolwaterstoffen (CFK’s) en andere 

gehalogeneerde producten zoals halonen. De relatieve bijdrage van de verschillende 

katalysatoren tot het ozondestructieproces is functie van de aard en hoeveelheid van de 

radicalen, zelf een functie van de lichtkwantumenergie en dus van de hoogte in de 

stratosfeer; OH en NO hebben de grootste absolute bijdrage, CFK’s en halonen hebben het 

sterkst stijgend concentratieniveau. 

december 2010 9


De primaire bron van NO in de stratosfeer is de emissie van N2O (in de troposfeer); H en OH 

ontstaan uit CH4 (methaan) en H2O. De Cl/ClO-cyclus ontstaat uit gechloreerde 

koolwaterstoffen en de Br/BrO cyclus uit gebromeerde koolwaterstoffen. 

3.3 Ozonafbrekend vermogen 

Het ozonafbrekend vermogen van een product X (Ozone Depletion Potential of ODP-waarde) 

meet men ten opzichte van het ozonafbrekend vermogen van CFK-11 (ODP-waarde per 

definitie gelijkgesteld aan 1): 

O3bijemissie 

van een eenheid X 

ODP( 

X ) 

O 

bijemissie 

van een eenheid CFCl 

3 

waarbij O 3 de hoeveelheid stratosferisch ozon is die verdwijnt door reactie met de 

eenheidsemissie van het ozonafbrekend product. 

Het totaal ozonafbrekend vermogen van een groep producten wordt uitgedrukt in equivalente 

CFK-11-eenheden, en is de som van elk van de geëmitteerde hoeveelheden vermenigvuldigd 

met de ODP-waarde per product. 

Tabel 1 geeft de ODP-waarde en de Global Warming Potential (GWP) (zie 

achtergronddocument Klimaatverandering) voor enkele karakteristieke 

chloorfluorkoolwaterstoffen (CFK’s) en halonen. Gehydrogeneerde 

chloorfluorkoolwaterstoffen (HCFK’s) en fluorkoolwaterstoffen (HFK’s, vroeger ook ‘zachte’ 

CFK’s genoemd) zijn producten die ontwikkeld werden kort nadat de schadelijke werking van 

CFK’s aan het licht kwam. Na emissie breken HCFK’s snel af in de leefomgeving, maar toch 

bereikt 2 tot 15% van de reactieve chloor nog de stratosfeer zodat hun ODP-waarde niet nul 

is. HFK’s hebben een ODP-waarde gelijk aan nul, maar zijn wel broeikasgassen. Sommige 

ozonafbrekende stoffen verdwijnen pas na tientallen, soms honderden jaren van 

ozonvernietigende activiteit. 

december 2010 10 

3


Tabel 1: Eigenschappen van de voornaamste ozonafbrekende stoffen en vervangproducten 

product structuur- levensduur ODP (b) GWP (a) status 

chloorfluorkoolwater 

stoffen 

formule (jaar) (c) 

(c) 

CFK-11 CFCl3 45 1 1 500 Verboden 

CFK-12 CF2Cl2 100 1 8 600 Verboden 

CFK-113 C2F3Cl3 85 0,80 3 700 Verboden 

CFK-114 C2F4Cl2 300 1 9 800 Verboden 

CFK-115 

halonen 

C2F5Cl 1 700 0,60 7 200 Verboden 

halon 1211 CBrClF2 11 3 - 13 800 Verboden 

halon 1301 CBrF3 65 10 - 42 650 Verboden 

halon 2402 

andere 

chloorfluorkoolwaterstoffen 

C2Br2F4 .. 6 .. Verboden 

CFK-13 CClF3 640 1 14 000 Verboden 

CFK-111 C2Cl5F .. 1 .. Verboden 

CFK-112 C2Cl4F2 .. 1 .. Verboden 

CFK-211 C3Cl7F .. 1 .. Verboden 






CFK-217 C3ClF7 .. 1 .. Verboden 

koolstoftetrachloride CCl4 35 1,1 - 1 620 Verboden 

1,1,1-trichloorethaan C2H3Cl3 4,8 0,1 .. Verboden 

methylbromide 

zachte CFK’s 

CH3Br 0,7 0,6 - 1 550 Gereguleerd 

HCFK-21 CHCl2F 2,0 0,040 210 Gereguleerd 

HCFK-22 CHClF2 11,9 0,055 1 550 Gereguleerd 

HCFK-123 C2HClF3 1,4 0,02 60 Gereguleerd 

HCFK-124 C2HClF4 6,1 0,022 535 Gereguleerd 

HCFK-141b C2H3Cl2F 9,3 0,11 283 Gereguleerd 

HCFK-142b 

F-gassen 

C2H3ClF2 18,5 0,065 2 100 Gereguleerd 

HFK-134a C2H2F4 13,6 0 1 300 Gereguleerd 

HFK-143a C2H3F3 53,5 0 3 300 Gereguleerd 

HFK-152a CH4F2 1,5 0 120 Gereguleerd 

HFK-125 

HFK-32 

(a) tijdshorizon: 100 jaar 

CHF2CF3 

CH2F2 

29 

5,0 

0 

0 

3 400 

550 

Gereguleerd 

Gereguleerd 

Bron: (b) UNEP (2000), Econotec (2002); (c) IPCC (2001) 

4 Verbanden met andere thema’s 

De aantasting van de ozonlaag heeft ook een invloed op de ultraviolette (UV) 

stralingsintensiteit in de troposfeer. De troposfeer is de onderste laag van de atmosfeer en 

strekt zich in onze streken uit van het aardoppervlak tot ongeveer 6 tot 15 km hoogte. De UVstraling 

is mee verantwoordelijk voor een aantal fotochemische reacties met vluchtige stoffen 

(o.a. koolwaterstoffen) die worden uitgestoten door menselijke activiteiten. Als de UVstralingsintensiteit 

in de troposfeer toeneemt als gevolg van veranderingen in de 

ozonconcentratie in de stratosfeer, kan dit leiden tot een verhoogde fotochemische activiteit 

in de troposfeer, met mogelijk een verhoogde ozonconcentratie aan het aardoppervlak tot 

gevolg (zie achtergronddocument Fotochemische luchtverontreiniging). 

december 2010 11


Sommige ozonafbrekende stoffen zoals CFK’s (chloorfluorkoolwaterstoffen) en in mindere 

mate HCFK’s (gehydrogeneerde chloorfluorkoolwaterstoffen) dragen ook bij tot het 

broeikaseffect (zie achtergronddocument Klimaatverandering) 1 . Bepaalde vervangproducten 

van CFK’s en HCFK’s, zoals bijvoorbeeld de HFK’s (fluorkoolwaterstoffen) hebben geen 

ozonafbrekend vermogen, maar wel een aanzienlijke Global Warming Potential (GWP). Om 

deze reden werden de HFK’s, PFK’s (perfluorkoolstoffen) en SF6 (zwavelhexafluoride) mee 

opgenomen in het Kyotoprotocol. 

Er zijn ook nog andere verbanden met het thema Klimaatverandering. De toename van de 

concentratie van broeikasgassen leidt naast een opwarming van de troposfeer tot een 

afkoeling van de stratosfeer (Europese Commissie, 2001). De afbraak van ozon door 

gechloreerde koolwaterstoffen die vooral in de lage en middenstratosfeer (15 - 25 km) 

gebeurt, wordt sterk beïnvloed door de aanwezigheid van stratosferische wolken. Deze 

wolken ontstaan wanneer de temperatuur beneden een bepaalde drempelwaarde daalt. 

Momenteel stelt men vast dat een relatief kleine daling van de stratosferische temperatuur 2 

kan leiden tot een aanzienlijke stijging van het aantal stratosferische wolken (zowel in duur 

van aanwezigheid als in de oppervlakte van de zone waarin ze voorkomen) met afbraak van 

ozon tot gevolg. 

Verder dient te worden aangehaald dat temperatuursgradiënten ook de drijvende krachten 

zijn voor de luchtcirculatie in de stratosfeer. Aangezien luchtcirculatie in belangrijke mate de 

ozonconcentratie beïnvloedt (bv. de zogenaamde Dobson-Brewer-circulatie transporteert 

gedurende de winter grote hoeveelheden ozon van de evenaar naar de polen), moet ook hier 

de relatie met klimaatwijzigingen aangestipt worden. Het geheel van al deze complexe 

interacties zijn nog niet helemaal begrepen en zeker nog niet gekwantificeerd. 

5 Ruimtelijk perspectief 

De aantasting van de ozonlaag is een mondiaal probleem dat deels veroorzaakt wordt door 

de landen die gechloreerde en/of gebromeerde koolwaterstoffen op industriële schaal 

produceren, op de markt brengen en gebruiken. De emissie van deze gechloreerde en 

gebromeerde koolwaterstoffen vindt zeer verspreid plaats. De ozonafbrekende stoffen 

verplaatsen zich langzaam vanaf het aardoppervlak naar de stratosfeer, ondanks het feit dat 

ze zwaarder zijn dan de lucht. Winden en andere luchtbewegingen mengen de atmosfeer tot 

hoogtes ver boven de top van de stratosfeer sneller dan dat molecules zich kunnen 

positioneren in overeenstemming met hun gewicht (World Meterological Organisation, 1998). 

De sterkste afbraak van de ozonlaag, veroorzaakt door heel specifieke condities (IPCC, 

2005), vindt plaats boven het zuidpoolgebied. Sinds het begin van de jaren ‘80 verschijnt hier 

jaarlijks in september en oktober het ‘ozongat’ nadat ruim de helft van de hoeveelheid ozon is 

afgebroken. De afbraak van ozon beperkt zich echter niet tot het zuidpoolgebied, maar vindt 

plaats op alle geografische breedten, uitgezonderd de tropen. Het dunner worden van de 

ozonlaag is dus een wereldwijd fenomeen, en niet slechts een probleem bij de zuidpool. 

Ook in België worden sedert jaren waarnemingen gedaan van de dikte van de ozonlaag; de 

evolutie hiervan komt verder in dit document aan bod. 

1 Tabel 1 toont de Global Warming Potential (GWP) van enkele ozonafbrekende producten. 

2 Ter volledigheid: de stratosferische temperatuur wordt beïnvloed door de stralingsbalans van de stratosfeer. Dit is 

de verhouding tussen de inkomende straling (van de zon, maar ook van de aarde via reflectie en infrarood 

warmtestraling) de uitgaande straling (de IR-straling van de stratosfeer zelf) en de absorptie (door broeikasgassen in 

de stratosfeer). 

december 2010 12


6 Tijdsperspectief 

Door de chemische stabiliteit van de ozonafbrekende stoffen en vermits het jaren duurt voor 

ze de stratosfeer bereiken, bestaat er een karakteristieke tijdsspanne (gemiddeld 15 jaar) 

tussen de emissie en het effect. De schade die tot nog toe werd toegebracht aan de ozonlaag 

is bijgevolg het resultaat van een hoeveelheid ozonafbrekende stoffen die in het verleden is 

geëmitteerd. Dit betekent dat de dikte van de ozonlaag nog beïnvloed zal worden in de 

toekomst, zelfs indien de emissie van ozonafbrekende stoffen nu reeds tot nul wordt herleid. 

Men verwacht dat de hoogste stratosferische CFK-concentraties zullen voorkomen in de 

periode 2000-2010. Het zal dan echter naar schatting nog 50 tot 70 jaar duren vooraleer de 

atmosferische belasting met chloorhoudende gassen zodanig verminderd is dat het gat in de 

ozonlaag boven de zuidpool verdwijnt (Crutzen, 1997). 

7 Beleid en doelstellingen 

(laatst geactualiseerd in 2010) 

De aantasting van de ozonlaag is een mondiaal probleem, waarvan de gevolgen in 

Vlaanderen niet rechtstreeks toe te schrijven zijn aan de emissie van ozonfbrekende stoffen 

in Vlaanderen. Het voorzorgsbeginsel speelt een sterke rol in de hoofdzakelijk internationaal 

opgelegde maatregelen. De Conventie van Wenen (1985), het protocol van Montreal (1987) 

en de verschillende amendementen hierop (Londen (1990), Kopenhagen (1992), Wenen 

(1995), Montreal (1997) en Peking (1999)) leggen beperkingen op inzake de productie en het 

gebruik van ozonafbrekende stoffen. Men beoogt een volledige ban op de productie en het 

gebruik van ozonafbrekende stoffen, met uitzondering van enkele ‘essentiële’ medische en 

technisch-wetenschappelijke toepassingen. Jaarlijks zijn er Vergaderingen van de Partijen 

van het protocol van Montreal om te trachten op wereldschaal maatregelen te treffen die de 

bestendiging van de ozonlaag bewerkstelligen (http://www.unep.org/ozone/). De EG- 

Verordening nr. 3093/94, die de verschillende amendementen van het protocol van Montreal 

omzet in Europese wetgeving, werd vervangen door de nieuwe EG-Verordening 

nr. 2037/2000. De Europese wetgeving gaat verder dan wat wordt opgelegd in het protocol 

van Montreal. Dit benadrukt de politieke voortrekkersrol van de Europese Unie in het proces 

van een totstandkoming van een internationaal beleid rond ozonafbrekende stoffen. 

Tabel 2 geeft een overzicht van de uitfasering van de ozonafbrekende stoffen, opgenomen in 

de internationale en Europese wetgeving. 

Krachtens de bepalingen van EG-Verordening nr. 3093/94 is de productie van 

chloorfluorkoolwaterstoffen (CFK’s), gehydrogeneerde chloorfluorkoolwaterstoffen (HCFK’s), 

halonen, tetrachloorkoolstof (CCl4), 1,1,1-trichloorethaan (C2H3Cl3) en broomfluorkoolwaterstoffen 

geleidelijk beëindigd. De productie van deze gereguleerde stoffen is derhalve 

verboden behoudens mogelijke afwijkingen voor essentiële toepassingen en om in de 

fundamentele binnenlandse behoeften van de partijen (overeenkomstig artikel 5 van het 

protocol van Montreal) te voorzien. In de loop van 1999 werd onderhandeld over de 

verstrenging van de Europese verordening van 1994. Dit resulteerde in een 

“Gemeenschappelijk standpunt” (EG) nr.19/1999, kortweg ontwerp-verordening genoemd. De 

nieuwe EG-Verordening nr. 2037/2000, betreffende de stoffen die de ozonlaag afbreken, 

werd op 29 juni 2000 goedgekeurd. Deze verordening behandelt niet enkel het verbod op de 

productie en het op de markt brengen van ozonafbrekende stoffen, maar legt ook 

beperkingen op het gebruik van ozonafbrekende producten. De verordening voorziet o.a. in 

een versnelde reductie van het gebruik van methylbromide (CH3Br) en een verbod op het 

gebruik ervan in landbouwtoepassingen vanaf 2006, behoudens voor kritische 

landbouwtoepassingen. Voor de aanmaak, de levering en het gebruik van HCFK’s zijn 

uitbanningschema’s ingevoerd of verstrengd. Vanaf 2010 mogen producenten en importeurs 

geen nieuw geproduceerde HCFK’s meer leveren aan personen in de Europese Unie. Vanaf 

2015 mag geen enkele HCFK meer gebruikt worden voor het onderhoud van koelinstallaties. 

Er mogen in principe geen HCFK’s meer aangemaakt worden in de Europese Unie vanaf 

2026. 

december 2010 13


Het Vlaamse beleid rond ozonafbrekende stoffen zit vervat in de uitvoering van de acties van 

de Vlaamse milieubeleidsplannen (MINA-plannen). Het MINA-plan 3 is in september 2003 

goedgekeurd door de Vlaamse regering en zet de bakens uit voor het milieubeleid in 

Vlaanderen voor de periode 2003-2007. Naast de vooropgestelde beleidsacties omvat het 

MINA-plan 3 ook doelstellingen in verband met het beleid rond ozonafbrekende stoffen: 

- De emissie van ozonafbrekende stoffen tegen 2007 terugdringen met ten minste 70% ten 

opzichte van de emissie in 1999; 

- Stopzetten van de emissie van ozonafbrekende stoffen tegen 2030, met uitzondering van 

de emissie van CFK’s en HCFK’s afkomstig van isolatiepanelen die geblazen zijn met 

stoffen; 

- In 2007 mogen ozonafbrekende stoffen nog slechts in 11 toepassingen worden gebruikt 

nl.: 

1. Ozonafbrekende stoffen als grondstof; 

2. Ozonafbrekende stoffen als technische hulpstof; 

3. Ozonafbrekende stoffen in essentiële toepassingen; 

4. Halonen als blusmiddel in kritische toepassingen; 

5. CH3Br voor kritische toepassingen; 

6. CH3Br in quarantaine & preshipment toepassingen; 

7. HCFK’s voor precisiereiniging; 

8. HCFK’s als koelmiddel in militaire toepassingen; 

9. HCFK’s als koelmiddel; 

10. HCFK’s in laboratoriumtoepassingen; 

11. HCFK’s als blusmiddel in kritische toepassingen (ter vervanging van halonen). 

Het aantal toepassingsgebieden waar ozonafbrekende stoffen nog werden gebruikt, bedroeg 

in 1990 nog 23: 

1. Ozonafbrekende stoffen als grondstof; 

2. Ozonafbrekende stoffen als technische hulpstof; 

3. Ozonafbrekende stoffen in essentiële toepassingen; 

4. CFK’s als blaasmiddel; 

5. CFK's als koelmiddel; 

6. CFK's als solvent; 

7. Halonen in brandbestrijding; 

8. Gerecycleerde halonen in brandbeveiligings- en blusapparatuur; 

9. Halonen als blusmiddel in kritische toepassingen; 

10. CCl4 als solvent; 

11. C2H3Br3 als solvent; 

12. CH3Br in ruimte-ontsmetting; 

13. CH3Br in de landbouw; 

14. CH3Br voor kritische toepassingen; 

15. CH3Br in quarantaine & preshipment toepassingen; 

16. HCFK's als solvent; 

17. HCFK's als solvent in precisiereiniging; 

18. HCFK's als koelmiddel in militaire toepassingen; 

19. HCFK's bij de productie van kunststoffen; 

20. HCFK's als koelmiddel; 

21. HCFK's als aerosol; 

22. HCFK's in laboratoriumtoepassingen; 

23. HCFK's als blusmiddel in brandbestrijding. 

december 2010 14


Tabel 2: Uitfasering van ozonafbrekende stoffen volgens internationale en Europese 

wetgeving en de doelstellingen van het Vlaamse milieubeleid 

Protocol van Montreal (1987) 

Reductieschema en doelstellingen 

CFK’s 50% reductie in productie t.o.v. 1986 vanaf medio 1998 

halonen plafond in 1992 op niveau van 1986 

Amendementen van Londen (1990) 

CFK’s uitbanning* in 2000 

halonen uitbanning in 2000 

CCl4 

uitbanning in 2000 

C2H3Cl3 


Amendementen van Kopenhagen (1992) 

CFK’s uitbanning in 1996 

halonen en overige CFK’s uitbanning in 1994 

CCl4 


C2H3Cl3 


CH3Br plafond in 1995 op niveau van 1991 

HCFK’s 1996-2003: cap van 3,1% (1989)* 

35% reductie in 2004 



99,5% reductie in 2020 


Amendementen van Wenen (1995) 

CH3Br 25% reductie in 2001 



HCFK’s 1996-2003: cap van 2,8% (1989) * 




99,5% reductie in 2020 


EG-Verordening 3093/94 

CFK’s uitbanning in 1995 

HCFK’s 1996-2003: cap van 2,6% (1989) * 






CH3Br 25% reductie in 1998 (t.o.v. 1991) 

december 2010 15


EG-Verordening 2037/2000 

CFK’s, CCl4, C2H3Cl3, HBFK’s productie, op de markt brengen of eigen gebruik door 

producent of importeur is verboden 

halonen productie is verboden, het op de markt brengen of eigen 

gebruik door producent of importeur is verboden met 

uitzondering van teruggewonnen, gerecycleerde of 

geregenereerde halonen in bestaande 

brandblussystemen t.e.m. 31/12/2002, en voor kritische 

toepassingen. Alle halonbevattende brandblussystemen 

moeten voor 1/12/2004 buiten gebruik gesteld worden. 

HCFK’s in 2000: het berekend niveau dat producent of importeur 

op markt brengt of voor eigen rekening gebruikt moet ≤ 

dan de som van 2,6% van het CFK-niveau van '89 en 

het HCFK-niveau van '89 

in 2001: ≤ dan de som van 2% van het CFK-niveau van 

'89 en het HCFK-niveau van '89 

in 2002: reductie van 15% t.o.v. 2001 

in 2003: reductie van 55% t.o.v. 2001 

2004-2007: reductie van 70% t.o.v. 2001 


2010: volledig verbod op gebruik 

2026: volledig verbod op productie 

CH3Br In 2000: reductie van 25% t.o.v. 1991 



2005: volledig verbod op productie 

2006: volledig verbod op gebruik 

Vlaams MINA-plan 3 (2003-2007) 

2007: emissie van ozonafbrekende stoffen terugdringen 

met ten minste 70% t.o.v. de emissie in 1999 

2007: aantal toepassingen van ozonafbrekende stoffen 

verminderen tot 11 (t.o.v. 15 in 2002) 

2030: stopzetten van de emissie van ozonafbrekende 

stoffen (met uitzondering van de emissie van CFK’s en 

HCFK’s afkomstig van isolatiepanelen die geblazen zijn 

met deze stoffen) 

Vlaams MINA-plan 3(+) (2008-2010) 

De emissie van ozonafbrekende stoffen terugdringen 

met ten minste 74,5% ten opzichte van de emissie in 

1999. Dit betekent een daling tot 178 ton CFK-11-eq in 

2010 

Vlaams MINA-plan 4 (2011-2015) 

Er wordt geen concrete doelstelling voor 2015 

opgegeven voor ozonafbrekende stoffen in het MINAplan 

4 

* De term ‘uitbanning’ slaat tot en met de EG-verordening 3093/94 op de uitbanning voor productie. 

De verschillende beleidsmaatregelen komen ook nog verder aan bod bij de indicatoren. Meer 

gedetailleerde informatie over overkoepelende wetgeving en beleid inzake ozonafbrekende 

stoffen is ook terug te vinden op http://www.emis.vito.be/ozon/. 

december 2010 16


Indicatoren 

1 Productie, consumptie en emissie van ozonafbrekende stoffen 

1.1 Mondiale productie van ozonafbrekende stoffen in het verleden 

Figuur 2 toont de evolutie van de mondiale productie van chloorfluorkoolwaterstoffen (CFK’s) 

in het verleden. Hieruit blijkt duidelijk de impact van het steeds strikter geworden beleid met 

betrekking tot ozonafbrekende producten. De curve ‘Trend’ geeft de geprojecteerde vraag 

naar CFK’s weer in een ongereglementeerde situatie, de andere curven tonen de beperktere 

productie onder het protocol van Montreal, en onder de verscherping van dit protocol 

afgesproken op de ozonconferenties van Londen (1990) en Kopenhagen (1992). Door de 

karakteristieke tijdsspanne (gemiddeld 15 jaar) tussen emissie en effect, is schade tot op 

heden toegebracht aan de stratosferische ozonlaag, het resultaat van de vertraagde reactie 

van een hoeveelheid CFK’s in het verleden uitgestoten. Figuur 3 geeft de actuele mondiale 

productie weer tot 2005. Sinds 1995 is in de Europese Unie de productie van CFK’s verboden 

behoudens mogelijke afwijkingen voor essentiële toepassingen (EG-Verordening 3093/94 en 

2037/2000). 

Figuur 2: Mondiale productie van CFK’s (CFK-11,-12,-113,-114 en -115) 


december 2010 17


Figuur 3: Mondiale productie van CFK’s (CFK-11, -12, -113, -114 en -115) (1950-1997: E.I. 

Du Pont de Nemours, USA; 1998-2005: United Nations Environment Programme Ozone 

Secretariat, Kenya) 

Mondiale productie van 

CFK's (kton CFK-11-eq) 

1400 

1200 

1000 

800 

600 

400 

200 

0 

E.I. Du Pont de Nemours 

UN Environment Programme 

Ozone Secretariat 

1950 1960 1970 1980 1990 2000 2010 

1.2 Consumptie van ozonafbrekende stoffen in Vlaanderen (1992) 

Invoer- en uitvoergegevens van chloorfluorkoolwaterstoffen (CFK’s) en halonen werden door 

het Nationaal Instituut voor Statistiek bijgehouden 3 . Het gaat hier om nationale gegevens. 

Deze nationale gegevens, zoals verwerkt in een vroegere inventarisatie (Debruyn en Van 

Rensbergen, 1992), werden omgerekend naar regionale gegevens op basis van het aantal 

inwoners. De aldus berekende consumptie (= invoer – uitvoer) van de verschillende 

ozonafbrekende stoffen wordt in Tabel 3 weergegeven. Het betreft gegevens voor het jaar 

1992. De negatieve getallen komen in die gevallen voor waar de uitvoer de invoer overtreft. 

Tabel 3: Consumptie van CFK’s en halonen (Vlaanderen, 1992) 

product consumptie (ton) 

CCl4 

-1 154 

C2H3Cl3 

-1 024 

CFK-11 1 801 

CFK-12 518 

CFK-113 453 

CFK-114 98 

CFK-115 -12 

overige (per)halogeenderivaten 1 402 

halon 1211 -16 

halon 1301 48 

halon 2402 0,2 

Bron: Debruyn (1996) 

Vermits voor gehydrogeneerde chloorfluorkoolwaterstoffen (HCFK’s) en fluorkoolwaterstoffen 

(HFK’s) op het moment van de studie nog weinig statistische gegevens voorhanden waren, 

werden de stoffen die tot deze categorieën behoren onder de gemeenschappelijke noemer 

‘overige (per)halogeenderivaten’ gesommeerd. 

3 

Door de éénmaking van de Europese markt in 1993, is de informatie over in- en uitvoer van chemische producten 

grotendeels weggevallen. 

december 2010 18


In Tabel 4 en Tabel 5 wordt de evolutie van de consumptie van CFK’s en halonen in 

Vlaanderen tussen 1970 en 1992 gegeven, conform federale gegevens door het voormalig 

Instituut voor Hygiëne en Epidemiologie, verzameld in een studie aangaande de consumptie 

in België (Dumollin en Roekens, 1992). In Tabel 4 wordt de evolutie van de consumptie van 

CFK’s (CFK-11, CFK-12, CFK-113, CFK-114 en CFK-115) gegeven vanaf 1970 tot en met 

1992 (in de periode 1970 tot 1988 is er slechts een geringe hoeveelheid gedetailleerde 

gegevens voorhanden en worden de verschillende producten gecatalogiseerd als 

‘chloorfluormethanen’). In Tabel 5 wordt een gedetailleerde evolutie van de consumptie van 

de onderscheiden groepen gehalogeneerde koolwaterstoffen gegeven vanaf 1989 (het 

tijdsstip waarop nauwkeuriger statistisch materiaal ter beschikking kwam). Er zijn geen 

volledige federale (en dus ook geen gewestelijke) import- en exportdata meer beschikbaar 

vanaf het jaar 1993 door de afschaffing van de douaneregistratie binnen de Europese Unie. 

De gegevens door het Nationaal Instituut voor Statistiek verzameld, hebben enkel nog 

betrekking op de extracommunautaire handel van de Europese Unie. De intracommunautaire 

handelsgegevens zijn gebaseerd op een vrijwillige melding door de bedrijven en zijn dus niet 

noodzakelijk volledig. Dit blijkt dan ook uit de gegevens die voor het jaar 1993 effectief 

werden gerapporteerd; hieruit blijkt een onwaarschijnlijk grote afname van het verbruik aan 

stoffen. Deze gegevens werden niet in Tabel 4 opgenomen. 

Tabel 4 toont een lichte stijging van de consumptie van de chloorfluormethanen en -ethanen 

tussen 1970 en 1975 en een stijging van de consumptie tussen 1975 en 1985. In de periode 

tussen 1985 en 1990 bleef de consumptie redelijk stabiel, met een minimum in het jaar 1988. 

Vanaf 1990 is een daling van de consumptie waar te nemen. In de cijfers voor de jaren 1986 - 

1988 werd geen rekening gehouden met de consumptie van CFK-113, CFK-114 en CFK-115, 

zodat de consumptie in deze periode enigszins (tot 10%) onderschat kan zijn. 

Tabel 4: Invoer, uitvoer en consumptie van chloorfluormethanen en –ethanen* (Vlaanderen, 

1970 - 1992) 

jaar invoer (ton) uitvoer (ton) consumptie (ton) 

1970 1 073 16 1 057 

1975 1 617 5 1 612 

1980 6 278 350 5 928 

1985 8 095 1 210 6 885 

1986 6 968 708 6 260 

1987 7 372 1 010 6 362 

1988 4 944 1 218 3 726 

1989 6 530 928 5 602 

1990 6 658 730 5 944 

1991 6 295 1 510 4 785 

1992 4 646 1 362 2 852 

* Onder ‘chloorfluormethanen en -ethanen’ wordt hier voor de periode 1970-1988 de som van CFK-11 en CFK-12 

verstaan en vanaf 1989 de som van CFK-11, -12, -113, -114 en -115. 


Tabel 5: Evolutie van de consumptie per stofgroep (Vlaanderen, 1989 - 1992) 

jaar CFK’s (ton) overige (per)halogeenderivaten (ton) halonen (ton) 

1989 5602 1332 53 

1990 5944 989 132 

1991 4785 1090 61 

1992 2852 1412 32 


december 2010 19


1.3 Consumptie van ozonafbrekende stoffen in België en de Europese Unie (1995- 

2001) 

Volgens statistieken van het Directoraat Generaal Milieu (DGXI) van de Europese Commissie 

bedroeg de consumptie van ozonafbrekende stoffen in de Europese Unie in 2001 ongeveer 

9,6 kton CFK-11-eq (Tabel 6). Tussen 1995 en 2001 daalde de consumptie met 50,9%. 

België nam in 2001 4,1% van de consumptie 4 van ozonafbrekende stoffen in de Europese 

Unie voor zijn rekening, nl. 0,4 kton (Tabel 7, Tabel 8) (VITO op basis van Econotec, 2004b). 

Dit aandeel bleef in de loop der jaren vrij stabiel. De consumptie daalde tussen 1995 en 2001 

met 52,5%. De consumptie in Vlaanderen in de periode 1995-2001 is niet gekend. 

In 2001 bedroeg de consumptie ‘per capita’ in de Europese Unie 25 g CFK-11-eq (Tabel 9). 

In België lag de consumptie per capita een stuk hoger, namelijk 38 g CFK-11-eq (Tabel 10). 

In de Europese Unie daalde de consumptie ‘per capita’ tussen 1995 en 2001 met 27 g CFK- 

11-eq (- 51,7%), in België met 43 g CFK-11-eq (- 53,1%) (Tabel 10). 

Tabel 6: Consumptie van ozonafbrekende stoffen (ton CFK-11-eq) (EU-15, 1995-2001) 

1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 

CFK's 5993,4 5723,8 5945,3 4920,2 3780,1 3658,7 2350,1 

Halonen 10,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 

HCFK's 2913,8 2845,8 3051,0 2983,0 2662,2 2407,8 2134,2 

CH3Br 10557,0 10907,0 10062,0 7056,0 7532,0 6138,6 5082,1 

totaal 

Bron: DGXI 

19474,2 19476,6 19058,3 14959,2 13974,3 12205,1 9566,4 

Tabel 7: Consumptie van ozonafbrekende stoffen (ton CFK-11-eq) (België, 1995-2001) 

1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 

CFK's 333,7 239,3 241,8 156,1 73,1 72,6 55,0 

Halonen 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 

HCFK's 332,1 345,4 366,1 376,7 376,5 377,1 296,6 

CH3Br 151,2 130,8 126,6 94,8 102,3 72,2 36,7 

totaal 816,9 715,5 734,4 627,6 551,9 521,9 388,3 

Bron: VITO op basis van Econotec (2004b) 

Tabel 8: Aandeel van België in de consumptie ozonafbrekende stoffen in de Europese Unie 

(EU-15) (1995-2001) 

1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 

CFK's 6% 4% 4% 3% 2% 2% 2% 

Halonen 0% 

HCFK's 11% 12% 12% 13% 14% 16% 14% 

CH3Br 1% 1% 1% 1% 1% 1% 1% 

totaal 4% 4% 4% 4% 4% 4% 4% 


Tabel 9: Consumptie ozonafbrekende stoffen per capita (g CFK-11-eq) (EU-15, 1995-2001) 

1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 

CFK's 16,1 15,4 15,9 13,2 10,1 9,7 6,2 

Halonen 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 

HCFK's 7,8 7,6 8,2 8,0 7,1 6,4 5,7 

CH3Br 28,4 29,3 27,0 18,9 20,1 16,3 13,5 

totaal 

Bron: DGXI 

52,5 52,3 51,1 40,0 37,3 32,4 25,3 

4 Consumptie = productie + invoer - uitvoer - variatie stock. Aangezien er geen productie bestaat in België en de 

variatie van de stock verwaarloosbaar is : Consumptie = invoer - uitvoer. De consumptie kan ook worden berekend 

aan de hand van de potentiële emissie (zie verder): consumptie = potentiële emissie + vernietiging. De Belgische 

consumptiecijfers werden op deze manier berekend. 

december 2010 20


Tabel 10: Consumptie ozonafbrekende stoffen per capita (g CFK-11-eq) (België, 1995-2001) 

1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 

CFK's 32,9 23,6 23,8 15,3 7,2 7,1 5,4 

Halonen 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 

HCFK's 32,8 34,1 36,0 37,0 36,9 36,8 28,9 

CH3Br 14,9 12,9 12,4 9,3 10,0 7,1 3,6 

totaal 80,6 70,5 72,2 61,6 54,0 51,0 37,8 


Sinds het verbod op de productie en de consumptie van CFK’s binnen de EU sinds 1995, is 

de smokkel in deze producten tot bloei gekomen. Volgens schattingen van The 

Environmental Investigation Agency werd er midden jaren ‘90 op wereldvlak jaarlijks ca. 

20 000 ton ozonafbrekende stoffen illegaal verhandeld. Op dit moment zijn er geen recentere 

cijfers met betrekking tot de illegale handel beschikbaar. Volgens het EIA (2003) zijn er echter 

wel indicaties (op basis van het aantal inbeslagnames) dat de illegale handel van 

ozonafbrekende stoffen zich uitbreidt. 

1.4 Emissie van ozonafbrekende stoffen in Vlaanderen (1970-1993) 

In het kader van het protocol van Montreal (1987) moet jaarlijks een inventarisatie van de 

emissie van ozonafbrekende stoffen worden opgesteld en moet hierover door iedere Partij bij 

het protocol worden gerapporteerd. 

In 1992 werd in Rio de Janeiro, tijdens de Conferentie van de Verenigde Naties over Milieu 

en Ontwikkeling (UNCED), het Klimaatverdrag afgesloten. Dit Raamverdrag van de 

Verenigde Naties inzake Klimaatverandering, zoals het voluit heet, bindt de strijd aan tegen 

de klimaatswijziging. Intussen was gebleken dat de verplichtingen van het Verdrag niet 

volstonden om de gevreesde klimaatswijziging tegen te gaan. Daarom werd beslist om een 

nieuwe overeenkomst af te sluiten, het Kyotoprotocol (1997), dat bijkomende verplichtingen 

oplegt voor een korf van broeikasgassen. De gefluoreerde broeikasgassen (HFK’s, PFK’s en 

SF6) zijn omwille van hun broeikaseffect mede opgenomen in de korf van broeikasgassen die 

door het protocol bij het Klimaatverdrag worden geviseerd en waarvoor een emissiereductie 

moet worden bekomen (zie achtergronddocument Klimaatverandering). 

In het kader van het Klimaatverdrag moet de emissie van gefluoreerde broeikasgassen 

worden gerapporteerd. De streefdoelen van de rapportering onder het protocol van Montreal 

en onder het Klimaatverdrag verschillen echter fundamenteel van mekaar. Terwijl het protocol 

van Montreal uitgaat van een verbruiksbalans (potentiële emissie), tracht men voor de 

broeikasgasemissie (rapportage in het kader van het Klimaatverdrag) te komen tot een zo 

realistisch mogelijke inschatting van de werkelijke jaarlijkse emissie. 

De potentiële emissie van ozonafbrekende stoffen (protocol van Montreal) wordt gedefinieerd 

als volgt: 

potentiële emissie = (productie – vernietiging) + (invoer – uitvoer) 5 

‘Gereglementeerde producten 6 ’ als basismateriaal voor de productie van andere chemische 

producten en gerecycleerde of herbruikte ‘gereglementeerde producten’ vallen niet onder 

deze definitie en worden dus ook niet in rekening gebracht. Aangezien in Vlaanderen CFK’s 

noch geproduceerd noch (tot nog toe) in grote mate vernietigd worden, reduceert de 

consumptiebalans zich tot: 

potentiële emissie = invoer - uitvoer 

5 

Volgens Econotec, 1999 is productie + invoer - uitvoer = consumptie + variatie stock zodat potentiële emissie = 

consumptie + variatie stock - vernietiging. 

6 

Producten die in het protocol van Montreal en de daaropvolgende amendementen gereguleerd werden. 

december 2010 21


Bij de definitie van invoer en uitvoer wordt impliciet verondersteld dat de CFK’s vervat zijn in 

een houder bestemd voor vervoer of opslag van deze stoffen en hun mengsels. Dit betekent 

dat CFK’s in afgewerkte producten zoals koelkasten, die in Vlaanderen worden geïmporteerd, 

niet toegerekend worden aan de consumptie in Vlaanderen, maar aan de consumptie in het 

land van herkomst (alle toestellen worden geïmporteerd). 

De berekende werkelijke emissie (Klimaatverdrag) wijkt af van deze potentiële emissie door 

het tijdsverloop tussen gebruik en emissie. M.a.w. het gebruik of de consumptie van 

ozonafbrekende stoffen (producten) van een bepaald jaar (= potentiële emissie) is niet gelijk 

aan de werkelijke emissie van ozonafbrekende stoffen in datzelfde jaar. De uitgestelde 

emissie vindt o.a. plaats bij huishoudelijke koeltoestellen en kunststofschuimen waar een 

beperkte jaarlijkse lekkage optreedt. Sommige apparaten lekken voortdurend, andere 

occasioneel, sommige zo weinig dat het lek niet waarneembaar is. Bij het einde van de 

levensduur van een apparaat kunnen deze toch nog emissies veroorzaken. De totale emissie 

die een apparaat kan veroorzaken hangt af van de wijze waarop aan emissiepreventie wordt 

gedaan door de gebruiker. 

Hoewel de potentiële emissie bruikbaar is als a-priori schatting, is de werkelijke emissie 

onontbeerlijk om de werkelijke milieudruk in te schatten. Mede in het licht van de nietverwaarloosbare 

bijdrage van CFK’s en hun vervangproducten tot de klimaatverandering, is 

het noodzakelijk om te beschikken over een accurate rekenmethode voor de werkelijke 

emissie van deze producten. Omwille van deze reden(en) werd in België en Vlaanderen een 

methodologie ontwikkeld om zowel de potentiële als de werkelijke emissie van 

ozonafbrekende stoffen en de gefluoreerde broeikasgassen (HFK’s, PFK’s en SF6) te 

inventariseren vanaf het jaar 1995 (Econotec/Ecolas, 1999, Econotec, 2001, 2002, 2004a/b). 

Hierbij werd rekening gehouden met een aantal richtlijnen die door het Intergovernmental 

Panel on Climate Change (IPCC) zijn opgesteld voor de berekening en rapportering van de 

werkelijke emissie van broeikasgassen. Bij de berekening van de potentiële en werkelijke 

emissie voor de periode 1970-1993 werd door Debruyn en Van Rensbergen (1994) en 

Debruyn (1996) een andere methode (top-down) en enkele andere veronderstellingen 

gemaakt dan in de studies van Econotec/Ecolas (1999) en Econotec (2001; 2002; 2004a; 

2004b). 

In Tabel 11 zijn deze vroegere veronderstellingen terug te vinden. 


vervangproducten (periode 1970-1993) 

toepassing emissie in jaar (t) 

reinigingsmiddel (solvent) 50% verbruik (t) + 50% verbruik (t-1) 

drijfgas 50% verbruik (t) + 50% verbruik (t-1) 

brandbestrijdingsmiddel 45% verbruik (t) 

blaasmiddel 

(kunststofschuim met open 50% verbruik (t) + 50% verbruik (t-1) 

celstructuur) 

(kunststofschuim met gesloten 10% onmiddellijk + 4,5% van belading over 20 jaar 

celstructuur) 

koelmiddel 

residentiële koeling 1% verbruik (t) + 85% verbruik (t-15) 

andere stationaire koeling 17% verbruik (t) + 17% verbruik tot (t-x 6 ) 

mobiele koeling 

33% verbruik (t) + 100% verbruik (t-15) 

andere 50% verbruik (t)+ 50% verbruik (t-1) 

[vluchtige emissies] 0,5% van productie (t) 

[procesemissies] 0,1% van stock (t) 

Bron: Debruyn, 1996 

Figuur 4 en Figuur 5 tonen de potentiële en werkelijke emissie tussen 1970 en 1993, 

berekend uit de basisgegevens van Tabel 3 en Tabel 4. De volledige tijdreeks van de figuur 

vindt u in detail in Tabel 12 en Tabel 13. Uit Figuur 4 blijkt dat historisch gezien het 

december 2010 22


leeuwendeel van de emissie voortkwam van het gebruik van drijfgassen, een toepassing die 

mede onder druk van het protocol van Montreal de laatste jaren sterk in belang is afgenomen. 

De berekende werkelijke emissie (Figuur 5) vertoont een meer gelijkmatig verloop, aangezien 

de invloed van stockveranderingen minder uitgesproken is, wat uiteraard meer met de 

werkelijkheid overeenstemt. Dit is vooral duidelijk voor het jaar 1988 waarin er relatief veel 

ozonafbrekende producten werden uitgevoerd en relatief weinig ingevoerd. De gegevens 

voor 1993 zijn gebaseerd op (onvolledige) vrijwillige rapporteringen in het kader van 

enquêtes. 

Figuur 4: Potentiële emissie ((H)CFK’s en halonen) per toepassing (volgens de methode van 

het protocol van Montreal) (Vlaanderen, 1970-1993) 

Emissie (ton CFK-11-equivalenten) 

7.000 

6.000 

5.000 

4.000 

3.000 

2.000 

1.000 

0 

1970 1971 1972 1973 1974 1975 1976 1977 1978 1979 1980 1981 1982 1983 1984 1985 1986 1987 1988 1989 1990 1991 1992 1993 


solvent/ander 

drijfgas 

brandbestrijdingsmiddel 

blaasmiddel 

koelmiddel 

december 2010 23


Tabel 12: Potentiële emissie ((H)CFK’s en halonen) per toepassing (Vlaanderen, 1970-1993) 

solvent drijfgas brandbestrij- blaasmiddel koelmiddel totaal 

/ander 

dingsmiddel 

1970 18,1 766,3 0,0 182,6 90,0 1057,0 

1971 20,0 846,8 0,0 201,8 99,4 1168,0 

1972 21,9 927,3 0,0 220,9 108,9 1279,0 

1973 23,8 1007,8 0,0 240,1 118,3 1390,0 

1974 25,7 1088,2 0,0 259,3 127,8 1501,0 

1975 27,6 1168,7 0,0 278,5 137,2 1612,0 

1976 42,4 1794,4 0,0 427,6 210,7 2475,0 

1977 110,1 2309,4 0,0 619,0 287,3 3325,7 

1978 201,7 2774,2 0,0 829,5 365,3 4170,7 

1979 315,4 3192,7 0,0 1057,7 444,6 5010,4 

1980 449,6 3568,3 0,0 1302,3 525,0 5845,3 

1981 543,2 3517,7 0,0 1407,6 546,6 6015,2 

1982 634,1 3443,8 0,0 1504,6 564,8 6147,3 

1983 721,7 3353,5 0,0 1594,0 580,3 6249,5 

1984 805,7 3252,1 0,0 1676,8 593,4 6327,9 

1985 928,3 3293,4 0,0 1837,1 633,6 6692,4 

1986 908,4 2859,6 0,0 1721,8 579,9 6069,6 

1987 984,5 2629,4 0,0 1937,6 601,6 6153,2 

1988 612,9 1376,3 0,0 1245,9 359,7 3594,7 

1989 436,7 1938,2 156,0 2138,9 1114,1 5783,8 

1990 514,0 991,9 402,0 2913,1 1498,6 6319,6 

1991 466,3 735,7 198,0 2477,9 1127,9 5005,8 

1992 430,3 314,4 96,0 1619,7 479,6 2940,0 

1993 277,5 124,7 213,0 1029,4 108,3 1752,9 


Figuur 5: Werkelijke emissie ((H)CFK’s en halonen) per toepassing (volgens de methode van 

het Klimaatverdrag) (Vlaanderen, 1970-1993) 

Emissie (ton CFK-11-equivalenten) 

7.000 

6.000 

5.000 

4.000 

3.000 

2.000 

1.000 

0 

1970 1971 1972 1973 1974 1975 1976 1977 1978 1979 1980 1981 1982 1983 1984 1985 1986 1987 1988 1989 1990 1991 1992 1993 


solvent 

drijfgas 


blaasmiddel 

koelmiddel 

open schuim 

gesloten schuim 

huishoudelijke 

industriële koeling 

december 2010 24


Tabel 13: Werkelijke emissie ((H)CFK’s en halonen) per toepassing (Vlaanderen, 1970-1993) 

solvent drijfgas brandbestrijdingsmiddel 

blaasmiddel 

(open 

schuim.) 

blaasmiddel 

(gesloten 

schuim) 

koelmiddel 

(huis) 

koelmiddel 

(ind.) 

totaal 

1970 9,0 383,2 0,0 54,8 10,6 0,5 6,0 464,1 

1971 19,0 806,6 0,0 115,3 15,0 1,1 12,6 969,7 

1972 20,9 887,0 0,0 126,8 19,7 1,8 19,9 1076,2 

1973 22,8 967,5 0,0 138,3 24,8 2,5 27,8 1183,8 

1974 24,7 1048,0 0,0 149,8 30,3 3,3 36,3 1292,4 

1975 26,6 1128,5 0,0 161,3 36,0 4,1 45,4 1402,0 

1976 35,0 1481,5 0,0 211,8 49,7 5,4 53,5 1836,9 

1977 76,2 2051,9 0,0 314,0 68,5 7,1 66,0 2583,6 

1978 155,9 2541,8 0,0 434,5 91,8 9,3 83,1 3316,4 

1979 258,5 2983,5 0,0 566,2 120,0 11,9 104,9 4045,0 

1980 382,5 3380,5 0,0 708,0 153,2 15,1 131,3 4770,7 

1981 496,4 3543,0 0,0 813,0 182,8 18,4 158,6 5212,2 

1982 588,7 3480,8 0,0 873,6 213,7 21,8 182,2 5360,8 

1983 677,9 3398,7 0,0 929,6 246,0 25,2 201,8 5479,2 

1984 763,7 3302,8 0,0 981,2 279,5 28,8 217,0 5573,0 

1985 867,0 3272,8 0,0 1054,2 319,0 78,5 229,6 5820,9 

1986 918,3 3076,5 0,0 1067,7 345,4 86,2 233,2 5727,3 

1987 946,4 2744,5 0,0 1097,8 388,9 94,1 236,9 5508,6 

1988 798,7 2002,8 0,0 955,1 383,6 100,4 223,2 4463,9 

1989 524,8 1657,2 171,0 1015,4 457,9 111,2 258,8 4196,3 

1990 475,4 1465,1 514,8 1515,6 538,0 124,2 319,2 4952,2 

1991 490,2 863,8 199,4 1617,3 561,5 167,7 352,1 4251,9 

1992 448,3 525,0 194,4 1229,3 552,4 208,3 345,4 3503,2 

1993 353,9 219,5 0,0 794,7 543,0 247,0 312,5 2470,7 


1.5 Emissie van ozonafbrekende stoffen in Vlaanderen (1995-2008) 


1.5.1 Berekeningsmethode 

Door de éénmaking van de Europese markt in 1993, is de informatie over in- en uitvoer van 

chemische producten grotendeels weggevallen. De nodige stappen om hiervoor een 

oplossing te bieden, werden gezet via de Werkgroep Stratosferisch Ozon (overlegorgaan 

tussen de federale overheid en de gewesten). In opdracht van de Federale Diensten voor het 

Leefmilieu en de Vlaamse Milieumaatschappij (VMM) werd door Econotec 

(consultancybureau) en Ecolas (milieustudie- en adviesbureau), in september 1999, een 

studie uitgevoerd over het “opstellen van een methodologie voor de inventarisatie van 

ozonafbrekende stoffen en broeikasgassen HFK’s, PFK’s en SF6”. Deze studie werd 

geactualiseerd in januari 2001, in augustus 2002, in februari 2004 en in december 2004. In 

Tabel 14 wordt verder ingegaan op de rekenmethode gebruikt in de studie Econotec (2004b) 

voor het berekenen van de werkelijke emissie van CFK’s en hun vervangproducten, voor elk 

van de toepassingsgebieden. 

december 2010 25



vervangproducten (periode 1995-2008) 

toepassing emissie tijdens productie of vullen / tijdens gebruik / in 

afvalstadium 

solvent 

- HCFK’s - / 50,0% van verbruik (t) + 50,0% van verbruik (t-1) / - 

- CCl4 - / het op de markt brengen of het gebruik voor eigen 

rekening is sinds 01/01/95 – behoudens enkele 

uitzonderingen – verboden; sinds eind 1996 is ook in de 

raffinaderijsector het gebruik van CCl4 gestopt / - 

drijfgas 

- metered dose inhalers 6,0% / 50,0% van verbruik (t) + 50,0% van verbruik (t-1) / - 


- halon 1301 - / 3,0% van hoeveelheid in gebruik / - 

- halon 1211 - / 7,5% van hoeveelheid in gebruik / - 

ontsmettingsmiddel 

- / 100,0% van verbruik (t) / - 

blaasmiddel (kunststofschuimen) 

- open celstructuur gebruik van HCFK’s verboden sinds 01/01/95 (in praktijk 

geen gebruik meer sinds 1993) 

- gesloten celstructuur 

- Polyurethaan panelen 

- CFK-11 5,0% / 0,5% / - 

- HCFK-141 b 10,0% / 0,5% / - 

- Polyurethaan blokken 

- CFK-11 en HCFK-141 b 40,0% / 0,8% / - 

- Ander polyurethaan 

- HCFK-22 100,0% / - / - 

- HCFK-141b 10,0% / 0,5% / - 

- Geëxtrudeerd polystyreen 

- CFK-12 20,0% / 2,8% / - 

- HCFK-22 100,0% / - / - 

- HCFK-142 b 25,0% / 3,2% / - 

- huishoudelijke koelkasten en diepvriezers - / 0,3% / 87,7% - 100,0%* 

koelmiddel 

- huishoudelijke koelkasten en diepvriezers - / 1,0% / 65,9% - 100,0%* 

- industriële en commerciële koelinstallaties, 3,0% / 15,0% - 20,0% / 50,0% 

stationaire airconditioning (ijswatermachines)** 

- airconditioning in auto’s** 1,0% / 30,0% / 100,0% 

- airconditioning in bussen en coaches** - / 30,0% / 30,0% 

PU: polyurethaan; XPS: geëxtrudeerd polystyreen; * Recuperatie tijdens ontmanteling vanaf 1999, 

recuperatiepercentage varieert per jaar; ** Regelmatig hervullen nodig door lekverliezen. -: geen (inschatting van) 

emissies. 

Bron: Econotec, VITO (2010) 

In grote lijnen worden per toepassing volgende veronderstellingen gemaakt: 

Solvent: de emissie vindt, zoals bij drijfgas, vrij snel na de aankoop plaats. De 

veronderstelling is dat 50,0% van het solvent geëmitteerd wordt tijdens het jaar van 

aankoop en de overige 50,0% in het daarop volgende jaar. Het op de markt brengen of 

het gebruik van CCl4 voor eigen rekening is sinds 1 januari 1995 – behoudens enkele 

uitzonderingen – verboden. Sinds eind 1996 is ook in de raffinaderijsector het gebruik 

van CCl4 stopgezet. 

Drijfgas: bij metered dose inhalers (MDI’s) vindt de emissie vrij snel na de aankoop 

plaats. 6,0% van het drijfgas in de metered dose inhalers wordt geëmitteerd tijdens de 

productie. 50,0% van het drijfgas wordt geëmitteerd tijdens het jaar van aankoop, de 

overige 50,0% in het daarop volgende jaar. 

Brandbestrijdingmiddelen: de jaarlijkse emissie bedraagt 3,0% - 7,5% van de hoeveelheid 

brandbestrijdingsmiddel in gebruik. 

Ontsmettingsmiddel: de jaarlijkse emissie wordt gelijk gesteld aan het jaarlijks verbruik. 

Blaasmiddel: bij kunststofschuimen met een gesloten celstructuur is de emissie tijdens de 

productie en tijdens het gebruik (30 tot 50 jaar) afhankelijk van het type kunststofschuim 

en van het blaasmiddel. Huishoudelijke koelkasten en diepvriezers emitteren jaarlijks 

0,3% van de lading blaasmiddel. Sinds 1999 wordt de recuperatie van het blaasmiddel in 

rekening gebracht bij de berekening van de emissie in het afvalstadium (deel 1.6) 

december 2010 26


Koelmiddel: huishoudelijke koelkasten en diepvriezers emitteren naast blaasmiddel, 

jaarlijks 1,0% van hun lading koelmiddel. Eveneens sinds 1999 wordt de recuperatie van 

het koelmiddel in rekening gebracht bij de berekening van de emissie in het afvalstadium 

(deel 1.6). Het recuperatiepercentage varieert afhankelijk van het jaar (0,0% - 34,1%). 

Voor industriële en commerciële koelinstallaties en airco-installaties wordt gerekend met 

een jaarlijkse emissiepercentage van 15,0% - 20,0%, waarna de installaties worden 

bijgevuld. Het recuperatiepercentage in het afvalstadium bedraagt 50,0%. Tijdens het 

vullen van de installaties wordt 3,0% van het koelmiddel geëmitteerd. Airconditioning in 

auto’s, bussen en coaches lekken jaarlijks 30,0% van de lading koelmiddel, waarna weer 

wordt bijgevuld. In het afvalstadium wordt 0,0% - 70,0% van de resterende hoeveelheid 

koelmiddel gerecupereerd. Tijdens de productie van auto’s treedt er een emissie op van 

1,0%. 

1.5.2 Bespreking van verloop en maatregelen 

Figuur 6 toont de evolutie van de emissie van ozonafbrekende stoffen (in ton CFK-11equivalenten) 

in Vlaanderen tussen 1995 en 2008. In 2005 bedroeg de totale emissie 250 ton 

CFK-11-eq, dit is 756 ton CFK-11-eq minder (-75%) dan in 1995. De daling van de emissie in 

2005 (98 ton CFK-11-eq) is groter dan de gemiddelde jaarlijkse daling in de periode 1995- 

2004 (73 ton CFK-11-eq). In 2006 en 2007 nam de emissie verder af terwijl ze in 2008 lichtjes 

toenam met 1 ton CFK-11-eq (+0,5%). De emissie in 2008 bedroeg 210 ton CFK-11-eq. 

Globaal gezien vertoonde de emissie van ozonafbrekende stoffen een sterk dalende trend tot 

2005 om vanaf dan eerder te stabiliseren. De emissie stabiliseert vooral bij de koel- en 

blaasmiddelen (zie Tabel 15). De stabilisering in de periode 2007-2008 is te wijten aan de 

stabilisatie van recuperatie van kunststofschuimen uit huishoudelijke diepvriezers en 

koelkasten, het stabiliseren van de reducties bij de productie en het gebruik van 

kunststofschuimen voor isolatiepanelen, een vermindering van de recuperatie van CFKs uit 

huishoudelijke koelkasten en diepvriezers in de periode 2007-2008 ten opzichte van 2006. In 

2006 was er een uitzonderlijk hoge recuperatie van CFKs uit huishoudelijke koelkasten en 

diepvriezers door de uitvoering van richtlijn 2002/96/EG betreffende afgedankte elektrische 

en elektronische apparatuur (AEEA). In deze richtlijn zijn voor 2006 doelstellingen voorzien 

voor AEEA bestemd voor verwerking en de nuttige toepassing (percentage van het 

gemiddelde gewicht per apparaat). Deze richtlijn is ook van toepassing op huishoudelijke 

koelkasten en diepvriezers. Door deze richtlijn is er in 2006 zeer veel gerecupereerd en 

bijgevolg in de volgende jaren minder (bron: AppaRec). 

Eén van de doelstellingen van het MINA-plan 3 (2003-2007) is de emissie van 

ozonafbrekende stoffen tegen 2007 terug te dringen met ten minste 70% t.o.v. de emissie in 

1999, dit betekende een reductie van 489 ton CFK-11-eq. Deze doelstelling werd gehaald. 

Het MINA-plan 3(+) (2008-2010) bevat volgende plandoelstelling voor verdunning van de 

ozonlaag: De emissie van ozonafbrekende stoffen terugdringen met ten minste 74,5% ten 

opzichte van de emissie in 1999. Dit betekent een daling tot 178 ton CFK-11-eq in 2010. In 

2008 bedroeg de emissie 210 ton CFK-11-eq. Dit betekent dat er tegen 2010 nog een 

reductie moet gebeuren van 32 ton CFK-11-eq. Dit is een gemiddelde van 16 ton per jaar. 

Sinds 2007 ligt de vermindering per jaar een stuk lager dan 16 ton CFK-11-eq. Het is 

bijgevolg niet helemaal duidelijk of de doelstelling in 2010 zal bereikt worden. 

Het Milieubeleidsplan 2011-2015 (MINA-plan 4) is de opvolger van het MINA-plan 3(+), dat 

nog loopt tot eind 2010. Het MINA-plan 4 meldt voor de volgende planperiode: “Voor 

ozonafbrekende stoffen wordt het huidige beleid verdergezet. Het betreft onder meer het 

uitvoeren van gerichte inspectiecampagnes naar het gebruik van ozonafbrekende stoffen in 

de nog toegelaten toepassingen en de certificering van koeltechnische bedrijven en hun 

koeltechnisch personeel.” Er wordt geen concrete doelstelling voor 2015 opgegeven voor 

ozonafbrekende stoffen in het MINA-plan 4 

december 2010 27


Figuur 6: Totale werkelijke emissie van ozonafbrekende stoffen per toepassing (Vlaanderen, 

1995-2008 

1000 

Emissies (t CFK-11-eq) 

900 

800 

700 

600 

500 

400 

300 

200 

100 

0 

Solvent 

Drijfgas 

Brandbestrijdingsmiddel 

Ontsmettingsmiddel 

Blaasmiddel 

Koelmiddel 

doel (2010) 

1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 

De categorie ontsmettingmiddel omvat methylbromide (CH3Br) als bodem- en ruimteontsmettingsmiddel. De 

categorie solvent omvat tetrachloorkoolstof (CCl4) en HCFK-141b. 

Bron: Econotec/VITO (2010), herwerkt door VITO 

De dalende trend is, in absolute cijfers, het meest uitgesproken voor de koelmiddelen (-370 

ton CFK-11-eq,-91% t.o.v. 1995). Als gevolg van het KB van 7 maart 1991 over het gebruik 

en het bezit van bepaalde chloorfluorkoolstofverbindingen in koelinstallaties en de EG- 

Verordening 2037/2000 betreffende de ozonlaag afbrekende stoffen is de koelsector op zoek 

gegaan naar alternatieven voor de ozonafbrekende stoffen zoals fluorkoolwaterstoffen 

(HFK’s) en ammoniak. Het KB stelt o.a. dat het gebruik en het bezit van CFK’s in 

koelinstallaties verboden is vanaf 1 januari 1998 7 . De EG-Verordening 2037/2000 legt o.a. 

een verbod op de productie, het op de markt brengen en het gebruik van 

chloorfluorkoolwaterstoffen (CFK's) en voorziet een geleidelijke uitfasering van 

gehydrogeneerde chloorfluorkoolwaterstoffen (HCFK's). Met ingang van 1 januari 2010 is het 

gebruik van nieuw geproduceerde HCFK’s voor het onderhoud van bestaande koel- en 

klimaatregelingsapparatuur verboden. Met ingang van 1 januari 2015 zijn alle HCFK’s 

verboden. Na 31 december 2025 mogen er geen HCFK’s meer geproduceerd worden. In het 

kader van de aanvaardingsplicht voor afgedankte elektrische en elektronische toestellen, 

worden het koel- en blaasmiddel uit koel- en vriestoestellen sinds 1999 gerecupereerd (zie 

indicator Ingezamelde koel- en vriestoestellen, recuperatie van koel- en blaasmiddel). Als 

alternatief voor ozonafbrekende stoffen worden vaak stoffen als fluorkoolwaterstoffen (HFK’s) 

gebruikt. Deze HFK’s bezitten een zeer sterk opwarmend effect en zijn dan ook opgenomen 

in de “korf” van 6 gassen die door het Kyoto protocol worden geviseerd (zie 

achtergronddocument Klimaatverandering). Met de uitfasering van het gebruik van 

ozonafbrekende stoffen is een sterke toename van het gebruik van deze HFK’s in een aantal 

toepassingen vast te stellen vnl. bij de koelmiddelen. 

7 Het gebruik van koelmiddelen die deels of volledig bestaan uit CFK-11, CFK-12, CFK-113, CFK-114, CFK-115 werd 

verboden sinds 1 januari 1995, behalve indien het om van recyclage afkomstige vloeistoffen gaat. Het gebruik van 

bovenvermelde koelmiddelen alsook het bezit, zelfs met recyclagedoeleinden, werd verboden sinds 1 januari 1998 

mits enkele uitzonderingen waaronder het bezit van CFK’s in huishoudelijk koelkasten en diepvriezers. 

Voor een volledig overzicht van de wetgeving wordt verwezen naar: 

http://www.emis.vito.be/ozon 

december 2010 28


Bij de blaasmiddelen is de dalende trend beperkt (-55% t.o.v. 1995). Blaasmiddelen blijven 

bovendien veruit de belangrijkste bron: 67% van de emissie in 2008. Blaasmiddelen worden 

gebruikt bij de vervaardiging van kunststofschuimen (o.a. geëxtrudeerd polystyreen, 

polyurethaanschuim). CFK’s worden sinds 1994-1995 niet meer gebruikt, maar er zal nog 

vele jaren uitgestelde emissie uit kunststofschuimen plaatsvinden. De productie en het 

gebruik van HCFK’s worden geleidelijk uitgefaseerd. Het gebruik van HCFK’s voor de 

productie van geëxtrudeerd polystyreen (XPS) is verboden sinds 1 januari 2002, behalve bij 

het gebruik voor geïsoleerd vervoer 8 . Met ingang van 1 januari 2003 is het gebruik van 

HCFK’s verboden voor de vervaardiging van polyurethaanschuim (PU) voor apparatuur, PUlaminaatschuim 

met een flexibel oppervlak en PU-sandwichpanelen, behalve in de laatste 

twee gevallen, bij gebruik voor geïsoleerd vervoer. Vanaf 1 januari 2004 is het gebruik van 

HCFK’s verboden voor de vervaardiging van elk schuim, met inbegrip van PU-spuitschuim en 

PU-schuimisolatieplaten. Er zal echter nog vele jaren uitgestelde emissie uit de 

kunststofschuimen plaatsvinden. 

De emissie van methylbromide (CH3Br), gebruikt als bodemontsmettingsmiddel in de landen 

tuinbouw en als ruimte-ontsmettingsmiddel o.a. voor containers en bloemmolens, daalde in 

de periode 1995-2008 met 139 ton CFK-11-eq (-96%). De EG-verordening nr. 2037/2000 legt 

immers een geleidelijke uitfasering van de productie en het gebruik van het 

ontsmettingsmiddel op. Alternatieven voor het gebruik van methylbromide als 

bodemontsmettingsmiddel zijn een behandeling met stoom, het aanwenden van 

ziektenonderdrukkende compost… Als alternatief voor ruimteontsmetting kan onder meer 

fosfine (PH3) en koolstofdioxide (CO2) worden gebruikt. 

De Belgische tuinbouwers mogen vanaf 2006 niet meer over het grondontsmettingsmiddel 

methylbromide beschikken. Op een recent overleg met de Europese Commissie kon geen 

akkoord worden bekomen voor de Belgische aanvragen voor grondontsmetting. Volgens het 

protocol van Montreal en EG-Verordening 2037/2000 betreffende de ozonlaag afbrekende 

stoffen is toepassing van methylbromide enkel nog mogelijk voor de zogenaamde kritieke 

toepassingen. Dit zijn toepassingen waarvoor geen technisch of economisch alternatief 

voorhanden zijn, en die zouden leiden tot significante marktverstoring indien methylbromide 

hiervoor niet beschikbaar zou zijn. Volgens de Europese Commissie is aan die tweede 

voorwaarde niet langer voldaan. Voor 2005 werd nochtans wel toelating bekomen voor 

toepassing van methylbromide op de aangevraagde teelten (behalve voor cichorei). De 

oppervlakten van de teelten waarvoor methylbromide aangevraagd werd door België zijn 

echter zodanig afgenomen, dat mislukking van de productie op deze percelen onmogelijk tot 

marktverstoring kan leiden voor de ganse sector, aldus de Commissie. Het feit dat dit een 

aantal van de betrokken telers voor onoverkomelijke problemen stelt kon niet in rekening 

worden genomen. 

Volgens EG-verordening 1005/2009 betreffende ozonafbrekende stoffen is alle gebruik van 

methylbromide vanaf 19 maart 2010 verboden. 

Onder Richtlijn 91/414/EEG is een aanvraag lopend om methylbromide opnieuw goed te 

keuren als gewasbeschermingsmiddel. Zolang er evenwel geen nationale erkenning voor een 

gewasbeschermingsmiddel op basis van methylbromide werd afgeleverd en zolang het 

verbod onder de ozonverordening van kracht blijft, is alle toepassing in België verboden, ook 

als dit gebeurt voor exportdoeleinden. 

Dit houdt ook in dat behandeling van hout tegen quarantaine-organismen om te 

beantwoorden aan de norm ISPM15 van de internationale quarantainewetgeving op dit 

moment enkel kan gebeuren door middel van hittebehandeling. Er is weliswaar een aanvraag 

lopend om sulfurylfluoride toe te voegen aan de norm ISPM15, maar zelfs als deze aanvraag 

zal worden aanvaard dient ook nog eerst een nationale erkenning als 

gewasbeschermingsmiddel te worden verleend om toepassing wettelijk mogelijk te maken. 9 

8 Koeltransport 

9 Fytoweb 

http://www.fytoweb.fgov.be/NL/Pers/20100329%20Totaalverbod%20methylbromide.htm 

december 2010 29


De daling van de emissie van brandbestrijdingsmiddel tussen 1995 en 2008 bedraagt 62% 

(-40 ton CFK-11-eq). Brandbeveiligingssystemen en blusapparaten die halonen bevatten, 

moesten – uitgezonderd voor kritische toepassingen – voor 1 januari 2004 buiten gebruik 

worden gesteld met terugwinning van de halonen (zie indicator Recuperatie en vernietiging 

van halonen). 

Solventen worden gebruikt in verschillende toepassingen (o.a. bij de droogkuis, 

metaalontvetting, precisiereiniging, elektronicareiniging). Het gebruik van tetrachloorkoolstof 

(CCl4) is verboden sinds 1 januari 1995, uitgezonderd het gebruik ervan als grondstof, als 

technische hulpstof en bij essentiële toepassingen. Ook het gebruik van HCFK’s wordt aan 

banden gelegd. De daling van de emissie van solventen (-95% t.o.v. 1995) is toe te schrijven 

aan een drastische reductie van de emissie van tetrachloorkoolstof bij de productie van 

monovinylchloride (MVC) in 1998. 

De emissie van drijfgas, gebruikt in medische dosisinhalatoren (MDI’s) voor patiënten die 

lijden aan astma en bepaalde longziekten, daalde in de periode 1995-2008 met 42 ton CFK- 

11-eq (-98%). De Europese Commissie heeft een tijdelijke vrijstelling verleend voor het 

gebruik van CFK's in MDI’s t.e.m. 31 december 2004. Alternatieven voor het gebruik van 

CFK’s in MDI’s zijn o.a. het gebruik van dry powder inhalers (DPI’s) en verstuivers. 

Tabel 15: Werkelijke emissie van ozonafbrekende stoffen per toepassing (ton CFK-11-eq) 

(Vlaanderen, 1995-2008) 

toepassing 1995 2000 2005 2006 2007 2008 

koelmiddel 404,2 115,8 42,2 31,8 35,6 34,5 

blaasmiddel 313,5 307,5 139,8 140,4 142,4 141,3 

solvent 33,9 14,8 1,7 1,7 1,7 1,7 

ontsmettingsmiddel 145,5 69,2 26,2 9,9 0,0 6,2 

drijfgas 43,3 40,3 4,7 2,7 1,9 0,9 

brandbestrijdingsmiddel 65,5 65,5 35,5 30,3 27,1 25,2 

totaal 1.005,9 613,1 250,1 216,8 208,7 209,8 

doel (2010) 178 178 178 178 178 178 


december 2010 30


Tabel 16: Werkelijke emissie van ozonafbrekende stoffen per toepassing en deeltoepassing 

(ton CFK-11-eq) (Vlaanderen, 1995-2008) 

toepassing en deeltoepassing 

solvent 

1995 2000 2005 2006 2007 2008 

33,9 14,8 1,7 1,7 1,7 1,7 

drijfgas 43,3 40,3 4,7 2,7 1,9 0,9 

metered dose inhalers 


43,3 40,3 4,7 2,7 1,9 0,9 

65,5 65,5 35,5 30,3 27,1 25,2 

ontsmettingsmiddel 145,5 69,2 26,2 9,9 0,0 6,2 

grondontsmetting 129,7 59,9 8,5 0,0 0,0 0,0 

ruimteontsmetting 

15,8 9,3 17,7 9,9 0,0 6,2 

blaasmiddel 313,5 307,5 139,8 140,4 142,4 141,3 

isolatieschuim in 

huishoudelijke koelkasten 

en diepvriezers 

Andere 

kunststofschuimen 

koelmiddel 

totaal 

163,2 146,9 55,3 56,3 59,3 59,3 

150,3 160,6 84,5 84,1 83,2 82,0 

404,2 115,8 42,2 31,8 35,6 34,5 

huishoudelijke 

koelkasten en diepvriezers 27,2 25,8 11,0 2,2 8,7 9,7 

Industriële 

koelinstallaties 

218,4 54,5 18,7 16,8 15,4 14,7 

commerciële 

koelinstallaties 

airco-installaties met 

39,2 9,9 3,5 3,2 1,6 1,4 

centrifugaalcompressoren 92,3 20,9 4,6 3,7 3,1 2,6 

airco-installaties met 

volumetrische 

compressoren 

3,9 4,1 3,2 3,0 2,9 2,9 

airconditioning (andere) 1,1 0,5 0,7 2,3 3,2 2,6 

luchtdrogers 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 

airconditioning in auto's 13,5 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 

airconditioning in 

bussen 

8,7 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 


1005,9 613,1 250,1 216,8 208,7 209,8 

In het thema ‘Verdunning van de ozonlaag’ van het MINA-plan 3 (2003-2007) wordt prioriteit 

gegeven aan enerzijds het opstellen en het uitvoeren van een reductieplan voor zowel de 

emissie van ozonafbrekende stoffen als hun vervangers, de gefluoreerde broeikasgassen (Fgassen), 

en anderzijds de controle op het gebruik van ozonafbrekende stoffen. In dit kader 

werd een reductieplan opgesteld in overleg met de betrokken sectoren Het reductieplan werd 

toegevoegd aan het Vlaamse Klimaatbeleidsplan. Een reductie van de emissie van 

ozonafbrekende stoffen en gefluoreerde broeikasgassen kan o.a. worden bereikt door het 

beperken van de lekverliezen bij commerciële en industriële koelinstallaties. Uit het 

Milieuhandhavingsrapport 2008 van de afdeling Milieu-inspectie van AMINAL blijkt namelijk 

dat de lekverliezen bij koelinstallaties vaak voorkomen en hoog zijn. Twee derde van de 

gecontroleerde installaties lekten. In het Milieuhandhavingsrapport 2005 stond ook dat het 

gemiddeld jaarlijkse lekverlies (van de installaties waar dit kon bepaald worden) 101% 

bedroeg. Met andere woorden op minder dan een jaar lekte de ganse koelinhoud (AMINAL, 

2005). In dat kader werd in opdracht van AMINAL begin 2004 een studie gestart waarin werd 

gepeild naar de oorzaken van lekverliezen uit koelinstallaties (VITO, Coolconsult, 2004). Uit 

de studie blijkt dat verschillende problemen hier aan de basis van liggen: zowel een slechte 

constructie van de installaties, onvoldoende en/of verkeerd onderhoud en vooral een 

onvoldoende kennis en/of zorg van vele koeltechnici zouden deze lekken veroorzaken. Een 

systeem van gedegen opleiding en certificering van koeltechnici zal hieraan op termijn een 

december 2010 31


oplossing kunnen bieden. In 2002 is AMINAL gestart met de voorbereiding van een 

erkenningsregeling voor koeltechnici. Een voorontwerp van het besluit inzake certificering van 

koeltechnici is op 14 mei 2004 door de Vlaamse regering principieel goedgekeurd. Het besluit 

werd in december 2006 definitief goedgekeurd. 

1.5.3 Aandeel van de doelgroepen 

Zoals in dit document reeds werd aangehaald, liggen verscheidene maatschappelijke 

activiteiten aan de basis van de aantasting van de ozonlaag. De emissie van ozonafbrekende 

stoffen kan worden ondergebracht bij diverse doelgroepen. De verdeling van de emissie van 

ozonafbrekende stoffen over de doelgroepen gebeurde aan de hand van Tabel 17. 

december 2010 32


Tabel 17: Verdeling van de emissie van ozonafbrekende stoffen over de diverse doelgroepen 

toepassing 

solvent 

drijfgas 

emissie 

tijdens … 

huishoudens 

industrie 

gebruik x 

metered dose inhalers productie x 


ontsmettingsmiddel 

gebruik x 

gebruik x 

grondontsmetting gebruik x 

ruimteontsmetting gebruik x 

blaasmiddel 

polyurethaan panelen productie x 

polyurethaan blokken productie x 

gëxtrudeerd polystyreen productie x 

ander polyurethaan productie x 

huishoudelijke koelkasten en diepvriezers gebruik x 

koelmiddel 

huishoudelijke koelkasten en diepvriezers gebruik x 

industriële koelinstallaties vullen x 

energie 

landbouw 

transport 

gebruik x x x x 

gebruik x x x 

gebruik x x 

afvalstadium x 


gebruik x 

commerciële koelinstallaties vullen x 

airco-installaties vullen x 

airconditioning productie x 

luchtdrogers productie x 

airconditioning in auto's productie x 


gebruik x 


gebruik x 


gebruik x 

airconditioning in bussen en coaches productie x 


gebruik x 


Indien er meerdere doelgroepen aangekruist zijn, dan werd de emissie van ozonafbrekende stoffen evenredig over 

de doelgroepen verdeeld. 

Figuur 7 toont het aandeel van de doelgroepen in de emissie van ozonafbrekende stoffen in 

Vlaanderen. De huishoudens zijn verantwoordelijk voor 3% van de emissie. 

De bijdrage van de industrie (inclusief de energiesector) is aanzienlijk, namelijk 35%. De 

emissie is voornamelijk toe te schrijven aan de productie en het gebruik van 

kunststofschuimen (50%) en het gebruik van brandbestrijdingsmiddelen (35%). 


handel & diensten 

toerisme & recreatie


In de landbouw is het gebruik van methylbromide als bodemontsmettingsmiddel in 

Vlaanderen verboden sinds 2006 en de sector levert bijgevolg geen bijdrage tot emissie meer 

sindsdien. 

De bijdrage van transport is laag (4%) en toe te schrijven aan het gebruik van 

polyurethaanblokken en -panelen in auto’s, bussen, … 

De bijdrage van handel & diensten daarentegen is 58%. De emissies betreffen emissies van 

koel- en blaasmiddel uit afgedankte koel- en vriestoestellen (56%), emissie van blaasmiddel 

uit (afgedankte) kunststofschuimen (27%), emissie van methylbromide bij ontsmetting van 

bloemmolens, containers (5%), airco’s in gebouwen (4%) en emissie van koelmiddel uit 

commerciële en industriële (afgedankte) koel- en vriesinstallaties (7%). 

Figuur 7: Aandeel van de doelgroepen in de emissie van ozonafbrekende stoffen (CFK-11eq) 

(Vlaanderen, 2008) 

Handel & diensten 

58% 

Huishoudens 

3% 

Industrie 

35% 

Landbouw 

0% 

Transport 

4% 

De wijziging van het aandeel van de doelgroep industrie en de doelgroep handel & diensten t.o.v. MIRA-T 2003 is 

deels toe te schrijven aan een herverdeling van de emissies uit koelinstallaties over industriële koelinstallaties, 

commerciële koelinstallaties en airco-installaties. 


Tabel 18: Aandeel van de doelgroepen in de emissie van ozonafbrekende stoffen (ton CFK- 

11 eq)(Vlaanderen, 1995-2008) 

sector 

1995 2000 2005 2006 2007 2008 

Huishoudens 50,4 46,7 10,1 9,1 7,8 6,6 

Industrie 396,8 237,1 87,6 80,9 77,1 72,9 

Landbouw 129,7 59,9 8,5 0,0 0,0 0,0 

Transport 31,0 9,3 9,1 9,1 9,0 8,9 

Handel & 

397,9 260,0 134,9 117,7 114,7 121,4 

diensten 

Vlaanderen 

(totaal) 


1005,9 613,1 250,1 216,8 208,7 209,8 

december 2010 34


1.6 Ingezamelde koel- en vriestoestellen, recuperatie van koel- en blaasmiddel 


Sinds 1 juli 1999 bestaat er in Vlaanderen een aanvaardingsplicht voor afgedankte 

elektrische en elektronische toestellen (MIRA-BE, 2003). De aanvaardingsplicht werd 

evenwel pas vanaf 1 juli 2001 in de praktijk georganiseerd na een akkoord tussen de 

verschillende gewesten. De consument die een nieuw toestel koopt, kan in diezelfde winkel 

het oude toestel kwijt (aanvaardingsplicht). Sinds 2004 moet hij zelfs geen nieuw toestel 

kopen (terugnameplicht). De consument kan met het oude toestel ook gratis terecht in een 

containerpark of kringloopcentrum. Met de steun van de gewestelijke overheden werd de vzw 

Recupel opgericht door de producenten en de invoerders van elektrische en elektronische 

toestellen. Recupel staat in voor de organisatie van de ophaling, sortering, verwerking en 

recyclage van de afgedankte elektrische en elektronische toestellen (Figuur 8). De kosten 

van de inzameling en de verwerking worden doorgerekend aan de consument (Figuur 9). Bij 

de aankoop van een nieuw toestel betaalt de consument een vaste bijdrage. Deze bijdrage 

wordt via de producent of de invoerder aan Recupel betaald. De producent of de invoerder 

moet maandelijks aangifte doen van het aantal toestellen dat hij op de markt gebracht heeft. 

Op basis van deze aangifte berekent Recupel de verschuldigde bijdragen. 

december 2010 35


Figuur 8: De recyclage van afgedankte toestellen 

Bron: Recupel Jaarverslag 2001 

Figuur 9: De financiële stroom bij de verwerking van afgedankte toestellen 

Bron: Recupel Jaarverslag 2001 

In Vlaanderen heeft Recupel de firma AppaRec vzw aangeduid als verwerker voor koel- en 

vriestoestellen. Normalerwijze kunnen alle aangevoerde koel- en vriestoestellen na 

kortstondige opslag verwerkt worden. 

december 2010 36


Figuur 10: Schematische voorstelling van de ontmanteling van huishoudelijke koelkasten en 

diepvriezers 

Bron: AppaRec vzw 

De aangevoerde toestellen worden eerst gewogen en krijgen een uniek ordernummer. 

Ontmanteling van koel-en diepvriestoestellen 

De ontmanteling van koelkasten en diepvriestoestellen gebeurt deels manueel en deels 

machinaal. Het snoer wordt van de apparaten geknipt. Glasplaatjes en kwikschakelaars 

worden verwijderd. In de gesloten verwerkingshal wordt het olie-gasmengsel van het 

koelsysteem door vacuümextractie uit de compressorpot getapt, waarna het koelmiddel (R- 

12, R-22, R-134a of R-600a) 10 gescheiden wordt van de olie. Vervolgens wordt de 

compressor gedemonteerd waarna deze wordt afgevoerd voor machinale verwerking in een 

gespecialiseerde installatie. De verdere ontmanteling gebeurt machinaal. In de gesloten 

verkleiningsmachine worden de omkastingen vermalen tot kleine stukjes. Deze worden 

gescheiden in non-ferrometalen en kunststoffen, ferro-metalen en PUR-schuim. 

10 Aan chemische koelmiddelen word een R nummer toegewezen. Soms wordt R vervangen door het woord Freon in 

de benaming, Het nummer wordt systematisch bepaald in overeenstemming met de moleculaire structuur van het 

koelmiddel. 

december 2010 37


Milieuveilige behandeling van CFK's 

PUR-schuim of polyurethaan schuim wordt als hard schuim met dichte cellen gevuld met een 

warmteïsolerend gasmengsel. Het wordt in deze vorm toegepast in isolatie van gebouwen, 

koelkasten, als PUR-schuim in spuitbussen. Het PUR-schuim, dat als isolatiemateriaal 

fungeert, bevat CFK-11. Ruim 66% van de CFK's die een koeltoestel bevat, bevinden zich in 

het PUR-schuim. Het is van belang dat CFK-11 op een milieuverantwoorde manier wordt 

verwijderd. Daarom gebeurt de vermaling in een volledig gesloten machine zodat de CFK's 

die zich in het PUR-schuim bevinden, opgevangen kunnen worden. Het PUR-schuim wordt 

tot poeder vermalen, waarbij het CFK-11-gas vrijkomt. Dit gas wordt met behulp van een 

actief koolfilter afgescheiden uit de lucht en nadien door diepkoeling weer vloeibaar, om 

vervolgens afgetapt te worden en opgeslagen in tanks. 

Verwerking van professionele koelinstallaties 

Uit professionele koelinstallaties zoals koeltogen, koelvitrines, vrieskamers of 

drankautomaten wordt, indien dit nog niet gebeurd is, de koelvloeistof afgetapt. Apparec 

demonteert vervolgens het glas en de schadelijke componenten, bijvoorbeeld de TL-buizen. 

Vervolgens wordt het apparaat manueel gedemonteerd, waarna de materialen gescheiden 

worden zoals dat bij de niet-professionele koeltoestellen gebeurt. Het PUR-schuim wordt 

afgescheiden en in een speciale installatie ontgast. Vaak bevatten de professionele 

koeltoestellen ook componenten zoals verdeelautomaten, glasvezeltechnologie of 

elektronische sturingen. Deze onderdelen worden gedemonteerd en verder verwerkt. 

Verwerking grote apparaten 

Grote toestellen zoals wasmachines en droogautomaten moeten, voor ze machinaal verwerkt 

kunnen worden, gedeeltelijk gedemonteerd worden en ontdaan van alle milieuschadelijke 

stoffen. Zo worden alle condensatoren verwijderd en wordt onderzocht of ze al dan niet PCB 

bevatten. In dit laatste geval worden ze als gevaarlijk afval verwerkt. 

In 2006 werden er in Vlaanderen 191 764 koel- en vriestoestellen ingezameld, dit zijn 

163 076 toestellen meer dan in 2001, maar 22 672 toestellen minder dan in 2003 (Figuur 11). 

Zo’n 202 114 toestellen werden in 2006 verwerkt bij AppaRec in Willebroek. 

De gerecupereerde hoeveelheid koelmiddel (CFK-12) en de hoeveelheid blaasmiddel (CFK- 

11) daalden t.o.v. 2006. Er werd 14,4 ton koelmiddel (in CFK-11-eq) en 21,9 ton blaasmiddel 

(in CFK-11-eq) gerecupereerd in 2008. 

december 2010 38


Figuur 11: Aantal ingezamelde koel- en vriestoestellen in Vlaanderen*, aantal aangevoerde 

koel- en vriestoestellen bij AppaRec**, gerecupereerde hoeveelheden CFK-12 en CFK-11 bij 

AppaRec (1999-2008) 

inzameling & aanvoer 

aantal (x 1000) 

220 

200 

180 

160 

140 

120 

100 

80 

60 

40 

20 

0 

recuperatie 

(ton CFK-11-eq) 

1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 

aantal ingezamelde koel- en vriestoestellen in Vlaanderen (*1000) 

aantal aangevoerde koel- en vriestoestellen bij Apparec (*1000) 

gerecupereerd blaasmiddel (CFK-11) bij Apparec (ton CFK-11-eq) 

gerecupereerd koelmiddel (CFK-12) bij Apparec (ton CFK-11-eq) 

* Geen cijfers voor 1999 en 2000 beschikbaar 

** De cijfers van AppaRec houden ook professionele koel- en vriestoestellen en toestellen met ammoniak in. 

Wegens een brand bij AppaRec werden de koel- en vriestoestellen tussen 5 oktober 2002 en 30 juni 2003 voor 

verwerking afgevoerd naar Recydel in Luik en Coolrec in Dordrecht. 

Het blaasmiddel dat gerecupereerd wordt, werd gebruikt bij de productie van het isolatieschuim in de koel- en 

vriestoestellen. 

Bron: OVAM , AppaRec 

Tabel 19: Aantal ingezamelde koel- en vriestoestellen in Vlaanderen*, aantal aangevoerde 

koel- en vriestoestellen bij AppaRec, gerecupereerde hoeveelheden CFK-12 en CFK-11 bij 

AppaRec (1999-2008) 

30,000 

25,000 

20,000 

15,000 

10,000 

1999 2000 2005 2006 2007 2008 

aantal ingezamelde koel- en vriestoestellen 17 7312 19 1764 

aantal aangevoerde koel- en 

vriestoestellen 

koelmiddel 

7 439 14 500 189 178 202 114 

aantal verwerkte toestellen 7 077 14 315 

gerecupereerd koelmiddel (CFK-12) bij 

Apparec (kg CFK-11-eq) 

blaasmiddel 

103 177 13 828 22 439 15 660 14 399 

aantal verwerkte toestellen 5 620 13 394 

gerecupereerd blaasmiddel (CFK-11) bij 

Apparec (kg CFK-11-eq) 

* idem vorige 

Bron: OVAM , AppaRec 

242 554 31 959 30 446 27 300 21 920 


5,000 

0,000


1.7 Recuperatie en vernietiging van halonen afkomstig van 

brandbeveiligingssystemen en blusapparaten 


Het gebruik van halonen in brandbeveiligingssystemen en blusapparaten is verboden sinds 1 

januari 2004, behalve voor een zeer beperkt aantal kritische toepassingen. In het Belgisch 

Staatsblad van 9 maart 2004 verscheen het Besluit van de Vlaamse Regering in verband met 

de inventarisatie, de terugwinning en de verwijdering van halonen. De verdelers van halonen 

en de verdelers of installateurs van brandbeveiligingssystemen en blusapparaten dienden 

daardoor aan OVAM de naam en het adres van de klanten, waaraan zij halonen of halonen 

bevattende producten hebben verkocht, en de halontoepassing mee te delen binnen een 

termijn van één maand na schriftelijk verzoek. OVAM heeft de verdelers en de installateurs 

aangeschreven, maar daar het besluit geen dwangmaatregelen voorziet, sloegen tal van 

verdelers en installateurs het verzoek van OVAM in de wind. Er werd door Milieu-inspectie 

extra aandacht besteed aan de naleving van het verbod op het bezit en het gebruik van 

halonen in brandbeveiligingssystemen en -blusapparaten. Volgens het 

Milieuhandhavingsrapport 2004 ontdekte Milieu-inspectie in 2004 geen nieuwe 

brandbeveiligingsinstallaties met halon als blusmiddel. Alle 81 exploitanten van 

halonblusinstallaties die Milieu-inspectie in 2002 en 2003 had geregistreerd, werden 

aangeschreven om hen te wijzen op hun wettelijke verplichtingen tot buitendienststelling van 

de installatie en te peilen naar hun intenties inzake de verwijdering van het halonblusmiddel. 

Eind 2004 was er een indicatie dat er van de geregistreerde 85 ton halon er ca. 66 ton was 

verwijderd door een erkende ophaler. 

De halonen worden ingezameld en tijdelijk opgeslagen bij de leveranciers. Vervolgens 

worden ze afgevoerd naar Cogal Belgium waar ze worden gestockeerd in grotere volumes. 

De verwerking van de halonen vindt plaats bij Indaver. De totale gerecupereerde hoeveelheid 

halonen daalt sterk sinds 2004. In 2008 werden geen halonen gerecupereerd. De totale 

vernietigde hoeveelheid halonen is zeer klein in 2008 (0,3 ton CFK-11-eq) (Figuur 12). Merk 

op dat de gerecupereerde en vernietigde hoeveelheid halon vele malen groter is dan de 

emissie van halon (Tabel 16). Dankzij de recuperatie en de vernietiging van halonen worden 

deze hoeveelheden nooit geëmitteerd. 

Figuur 12: Gerecupereerde (import + opgehaald in binnenland) en vernietigde (binnenland) 

hoeveelheden halon 1211 en halon 1301 (Vlaanderen, 2000-2008) 

hoeveelheid 


1200 

1000 

800 

600 

400 

200 

0 

Bron: OVAM 

2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 

halon 1211 

gerecupereerd 

halon 1301 

gerecupereerd 

halon 1211 vernietigd 

halon 1301 vernietigd 

december 2010 40


Tabel 20: Gerecupereerde (import + opgehaald in binnenland) en vernietigde (binnenland) 

hoeveelheden halon 1211 en halon 1301 (Vlaanderen, 2000-2008) 

halon 1301 

gerecupereerd 


halon 1211 

gerecupereerd 


halon 1301 

vernietigd 


halon 1211 

vernietigd 


Bron: OVAM 

2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 

4,6 23,9 214,7 428,3 978,1 250,3 213,0 57,9 0,1 

10,3 22,6 26,8 46,2 16,4 4,6 37,8 0,1 0,0 

0,1 0,1 100,5 362,1 803,0 194,5 102,0 49,7 0,3 

0,0 0,0 38,6 16,3 9,0 3,6 21,0 0,1 0,0 

1.8 Ingezamelde voertuigwrakken (met airconditioning), recuperatie van koelmiddel 

Sinds 1 juli 1999 is de eindverkoper, de invoerder of de producent (onder bepaalde 

voorwaarden) verplicht om bij de aankoop van een nieuw voertuig, het afgedankte voertuig 

gratis te aanvaarden. Koopt men geen nieuw voertuig, dan moet men zelf het afgedankte 

voertuig afleveren bij een erkend centrum. De aanvaarding is dan niet noodzakelijk gratis. 

Sinds 1 januari 2006 is er, zelfs zonder aankoop, een aanvaardingsplicht voor alle afgedankte 

voertuigen. 

De verwerking van voertuigwrakken bestaat hoofdzakelijk uit depollutie, ontmanteling (d.i. de 

demontage van alle wisselstukken) en vernietiging (d.i. het persen, knippen en/of vermalen 

van het karkas).. 

De depollutie bestaat uit de verwijdering van alle vloeistoffen zoals oliën, koelvloeistoffen, 

brandstoffen, … en polluerende of schadelijke bestanddelen zoals batterijen, katalysatoren, 

… Zo wordt tijdens de depollutie ook het koelmiddel uit de airconditioning afgetapt. 

In 2003 werd voor de eerste maal een kleine hoeveelheid koelmiddel (CFK-12) ingezameld 

nl. 10 kg. De voertuigwrakken die toen in de erkende centra werden verwerkt waren 

gemiddeld zo’n 13,8 jaar oud en voornamelijk van een lagere klasse. Deze voertuigwrakken 

bevatten bijgevolg zelden een airconditioning. In 2006 was dit cijfer gestegen tot 70 kg. Het 

traditionele koelmiddel dat de koude leverde voor de airconditioning in wagens was de 

ozonafbrekende CFK-12. Eind 1994 zijn alle autoconstructeurs overgeschakeld naar HFK- 

134a. Bestaande voertuigen met een CFK-12 systeem zullen naar verwachting uitgefaseerd 

zijn door ouderdom tegen 2008. HCFK’s worden niet gebruikt voor nieuwe mobiele 

aircosystemen. Sommige HCFK-mengsels worden wel gebuikt voor retrofitting van bestaande 

CFK-12 systemen. 

december 2010 41


2 Dikte van de ozonlaag 


2.1 Dikte van de ozonlaag boven Ukkel, Europa en poolgebieden 

De dikte van de ozonlaag op een bepaalde plaats is de dikte van de laag die overblijft als alle 

ozon uit de verticale kolom doorheen de atmosfeer boven die plaats onder een druk van 

1 atmosfeer (1013hPa) gebracht wordt bij 0 °C. De dikte wordt uitgedrukt in Dobson 

Eenheden (DE), waarbij 1 DE gelijk is aan 0,01 mm ozondikte zoals hiervoor gedefinieerd of 

2,686 10 20 moleculen per m 2 . De gemiddelde dikte van de ozonlaag in de atmosfeer ligt 

tussen 230 en 500 DE en is afhankelijk van het seizoen en de plaats. De dikte van de 

ozonlaag boven Vlaanderen (Ukkel) is tussen begin 1980 en eind 2001 afgenomen met 

gemiddeld 0,27 % ( 0,04) of 1 DE per jaar (Figuur 13 en Tabel 21). De trend wordt berekend 

vanaf 1980 omdat vanaf dan de chloor- en broomverbindingen de stratosfeer bereikten. In 

andere Europese waarnemingsstations in het Verenigd Koninkrijk, Duitsland, Tsjechië en 

Zwitserland is de trend van de dikte van de ozonlaag vergelijkbaar. Er zijn slechts kleine 

verschillen waarneembaar tussen de trends van de verschillende stations. De dikte van de 

ozonlaag zelf is wel verschillend, wat verklaard wordt door de verschillende geografische 

ligging. In het algemeen neemt de dikte van de ozonlaag toe hoe dichter men bij de polen 

komt (zie ook verder). 

Figuur 13: Dikte van de ozonlaag boven Ukkel, en enkele andere Europese 

waarnemingsstations (1972-2001) 

De rechte lijn geeft de lineaire trend van Ukkel weer tussen 1980 en 2001. 

Bron: KMI (Ukkel), WOUDC (andere stations) 

december 2010 42


Tabel 21: Ozontrends van enkele Europese waarnemingsstations (1980-2001) 

breedtegraad station land procentuele ozontrend (per jaar) 

60°08’N Lerwick Verenigd Koninkrijk -0.31+/-0.03 

52°13N Potsdam Duitsland -0.24+/-0.04 

50°48’N Ukkel België -0.27+/-0.04 

50°06’N Hradec Králové Tsjechische Republiek -0.29+/-0.04 

47°48’N Hohenpeißenberg Duitsland -0.34+/-0.04 

46°47’N Arosa Zwitserland -0.22+/-0.03 

Bron: KMI (Ukkel), WOUDC (andere stations) 

Figuur 14 toont de schommelingen van de ozonlaag gedurende het jaar 2006 en 2009. Hier is 

duidelijk het verschil te zien tussen deze twee jaren. In 2009 was de ozonlaag in het begin 

van het jaar duidelijk dikker dan in 2006. Bovendien werd op 19 januari 2006 één van de 

laagste waarden (daggemiddelde


Figuur 14: Seizoensgebonden schommelingen van de dikte van de ozonlaag boven Ukkel 

(januari 2006 t.e.m. december 2006 en Januari 2009 t.e.m december 2009) 

DU = Dobson Units (Dobson Eenheden) 

Bron: KMI, via http://www.meteo.be/meteo/view/nl/123372-Ozon+in+de+stratosfeer.html 

Figuur 15 toont de ozonvariaties van Ukkel (op 50° N) tot en met 2002, in vergelijking met 

resultaten van een equatoriaal (Kodaikanal, 10° N, India) en een polair waarnemingsstation 

(Barrow, 70° N, noorden van de Verenigde Staten). De afname boven Ukkel in de periode 

1980-2002 bedraagt dan gemiddeld 0,23 % ( 0,02 %) of ongeveer 0,76 Dobson Eenheid 

per jaar. Tegelijk zijn ook de data aangeduid waarop er vulkaanuitbarstingen waren die stof 

tot in de stratosfeer injecteerden (Pinatubo op de Filippijnen, El Chichon in Mexico en El 

Fuego in Guatemala). Aangezien vulkaanstof vaak zwavelverbindingen bevatten geven deze 

aanleiding tot de vorming van een aërosollaag. In de stratosfeer versnelt de ozonafbraak bij 

lage temperaturen in de aanwezigheid van aërosoldeeltjes. Afhankelijk van de plaats en het 

tijdstip van de uitbarsting kan het enige tijd duren vooraleer het effect op de dikte van de 

ozonlaag zichtbaar is. Het is namelijk zo dat het effect pas zichtbaar wordt tijdens de koude 

periode wanneer de aërosoldeeltjes zich tot op gematigde en hoge breedtegraden verplaatst 

hebben. De effecten van deze grote vulkaanuitbarstingen zijn echter duidelijk zichtbaar in 

Figuur 15. De uitbarsting van de Eyafjallajoekull in IJsland in 2010 heeft wel veel stof in de 

troposfeer gebracht, maar de aswolk heeft de stratosfeer niet bereikt. Deze uitbarsting heeft 

dus weinig gevolgen voor de dikte van de ozonlaag. 

Figuur 15 toont eveneens dat de dikte van de ozonlaag sterk afhangt van de breedtegraad. 

Bij de evenaar is de ozonlaag dunner, maar minder onderhevig aan schommelingen. Er 

worden daar ook minder grote trends gemeten. Dit is het brongebied van stratosferisch ozon, 

waar de dynamica van de atmosfeer de minste invloed heeft op de concentraties. Bij de polen 

daarentegen is de laag het dikste, maar tevens het meest onderhevig aan schommelingen en 

ook aan de invloed van de chemische afbraak. Dit komt omdat de ozon hier niet 

geproduceerd wordt, maar geaccumuleerd door transport vanaf de evenaar. De concentraties 

zijn dan ook sterk onderhevig aan dynamische schommelingen, wat de berekening van 

trends weer bemoeilijkt. Tegelijk wordt het meest spectaculaire effect op de ozonlaag, het 

zogenaamde ozongat, precies waargenomen aan de zuidpool. Recente informatie hierover is 

beschikbaar op de website van de Wereld Meteorologische Organisatie 

(http://www.wmo.int/pages/prog/arep/gaw/ozone/index.html). Uit metingen aan de zuidpool in 

december 2010 44


september 2003 blijkt dat de omvang en de diepte van het ozongat in 2003 vergelijkbaar was 

met de recordomvang waargenomen in 2000. In 2004 was het ozongat iets kleiner in 

omvang. Gelet op de grote schommelingen van jaar tot jaar in de ozonlaag, is dit uiteraard 

nog geen teken van een definitief herstel. Zo was in 2010 het ozongat op sommige dagen 

groter dan de voorgaande jaren. Ook was het grootste ozondeficiet in 2010 groter dan in 

2004, maar slechts de helft van de maxima in 2003 en 2007 

(http://www.wmo.int/pages/prog/arep/documents/ant-bulletin-4-2010.pdf). Bijkomende 

informatie over recente ontwikkelingen in verband met de ozonlaag is te vinden op de website 

van het Ozonsecretariaat van de Verenigde Naties (www.unep.org/ozone) waar ook de 

rapporten “Scientific assessment of ozone depletion: 2002” 

(http://www.unep.org/ozone/sap2002.shtml) en Scientific Assessment of Ozone Depletion: 

2010 

(http://ozone.unep.org/Assessment_Panels/SAP/ExecutiveSummary_SAP_2010.pdf?bcsi_sc 

an_2ba133642188d903=0&bcsi_scan_filename=ExecutiveSummary_SAP_2010.pdf) te 

raadplegen zijn. 

Schommelingen in de dikte van de ozonlaag zijn dus normaal, maar de trendmatige daling is 

zorgwekkend. Aangezien de daling van de dikte van de ozonlaag zich ingezet heeft in de 

jaren ‘80 wordt als doelstelling vooropgesteld terug te gaan naar het niveau van vóór 1980. 

Een daling van 0,27 % per jaar in de dikte van de ozonlaag leidt volgens modelberekeningen 

tot een verwachte toename in UV-index van 0,41 % per jaar. Dit verband tussen UV-index en 

dikte van de ozonlaag kan pas na enkele decennia uit de metingen afgeleid worden, omdat 

schommelingen in bewolking dit verband maskeren. 

Figuur 15: Dikte van de ozonlaag boven Ukkel (groen), een noordelijk station in de VSA 

(Barrow, 70° N) en een station dichtbij de evenaar in India (Kodaikanal, 10° N) (1972-2002) 

De volle zwarte lijn geeft de trend aan zoals die zich sinds 1980 voordoet, terwijl de streepjeslijn het niveau van 

ervoor weergeeft (doelstelling). Met pijltjes zijn de tijdstippen aangeduid waarop er vulkanische uitbarstingen (Fuego 

in Guatemala, El Chichon in Mexico en de Pinatubo op de Filippijnen) waren die stof tot in de stratosfeer 

injecteerden. 

Bron: KMI (Ukkel), WOUDC (2 andere stations) 

De dikte van de ozonlaag hangt op een complexe wijze samen met de menselijke activiteiten. 

Vandaar dat het onmogelijk is een directe link te leggen tussen maatregelen en resultaten. 

december 2010 45


De maatregelen die genomen zijn in het protocol van Montreal hebben hun uitwerking slechts 

op zeer lange termijn. Hierdoor is de emissie van ozonafbrekende stoffen aan het dalen maar 

slechts recent kon een stagnering van de hoeveelheid chloor in de atmosfeer vastgesteld 

worden (zie indicator Chloor- en broomverbindingen in de atmosfeer). 

Momenteel is er grote onzekerheid over de toekomstige evolutie van de dikte van de 

ozonlaag. Nieuw wetenschappelijk onderzoek toont aan dat er interacties zijn met de 

klimaatswijzigingen (http://the-eggs.org/articles.php?id=54) 12 . Als er een stijging van de 

temperatuur in de troposfeer plaatsgrijpt dan zal dit gepaard gaan met een daling van de 

temperatuur in de stratosfeer. Dit zou de efficiëntie van de ozonafbrekende stoffen doen 

toenemen. De afbraak van ozon door chloor- en broomverbindingen - die vooral in de lage 

en middenstratosfeer (15-25km) gebeurt - wordt sterk beïnvloed door de aanwezigheid van 

stratosferische wolken. Deze wolken ontstaan wanneer de temperatuur beneden een 

bepaalde drempelwaarde daalt. Momenteel stelt men vast dat een relatief kleine daling van 

de stratosferische temperatuur 13 kan leiden tot een aanzienlijke stijging van het aantal 

stratosferische wolken (zowel in duur van aanwezigheid als in de oppervlakte van de zone 

waarin ze voorkomen) met afbraak van ozon tot gevolg. Als gevolg hiervan zou dan het 

herstel van de ozonlaag (zelfs met afnemende chloor- en broomconcentraties) verder 

vertraagd worden. Aangezien er grote onzekerheden zijn over de omvang van het 

broeikaseffect voor de komende jaren, is het onmogelijk om conclusies te formuleren over de 

omvang van de interactie tussen de ozonlaag en de klimaatswijzigingen. Daarnaast zijn er 

aanwijzingen dat door de klimaatswijzigingen ook de hoeveelheid waterdamp in de 

stratosfeer zou wijzigen. Wat de effecten hiervan zijn op de chemie, is nog niet uitgemaakt 

(Tabazadeh & Cordero, 2003). Gelet op deze onzekerheden en de grote schommelingen die 

optreden van jaar tot jaar is het nog te vroeg om de toename van de dikte van de ozonlaag 

gedurende de laatste jaren te Ukkel (Figuur 16) al te interpreteren als een definitief herstel 

van de ozonlaag. Wel kunnen we de trend opsplitsen in twee perioden. Als we voortgaan op 

de metingen van de chloor- en broomverbindingen in de atmosfeer dan verwachten we een 

herstel vanaf ongeveer 1997. In Figuur 16 werd er dan ook een afzonderlijke trend berekend 

voor de periode 1980-1996 en 1997-2009. De trend bedraagt –0,27 % per jaar voor de 

periode 1980-1996, en +0,33 % per jaar voor de periode 1997-2009. Men moet wel 

voorzichtig zijn bij de interpretatie van de trends over kortere periodes omdat er een zeer 

grote jaar tot jaar variabiliteit is door de verschillen in dynamische activiteit van de atmosfeer 

(zie Figuur 13). De belangrijkheid van de dynamica op onze breedtegraad maakt dat de 

trends sterk afhankelijk zijn van de gekozen periodes (Nishizawa and Yoden, 2005). Vergelijk 

bijvoorbeeld de trend 1980-1997 in Figuur 16 met de trends in figuren Figuur 13 en Figuur 15. 

Bovendien hebben we ook nog te maken met bijkomende verstoringen zoals 

vulkaanuitbarstingen. De waarnemingen wijzen dus wel in de richting van een herstel, maar 

we kunnen nog niet zeggen dat een stabilisatie op het niveau van voor 1980 bereikt is. 

Daarnaast veroorzaakt de grote variabiliteit belangrijke statistische onzekerheden zodat het 

nog te vroeg is om van een definitief herstel van de ozonlaag te spreken. Bovendien is een 

deel van de omkering van de trend te verklaren door dynamische effecten, zoals wijzigingen 

in algemene circulatie in de stratosfeer (Krizan and Lastovicka, 2005). Ook 

modelberekeningen (Hadjinicolaou et al, 2005) lijken aan te tonen dat de positieve trend na 

1997 eerder te wijten is aan dynamische processen dan aan directe chemische invloed. 

Recent onderzoek toont ook aan dat de positieve trend sterk gecorreleerd is met het 

ozonminimum dat volgde op de uitbarsting van de Pinatubo (Andersen et al, 2006). 

Daarnaast vonden Damaris et al (2006) dat een deel van de recente toename verklaard kan 

worden door de fase van de zonnecyclus in die periode. Samengevat is het dus zo dat de 

huidige toename zeker niet betekent dat de ozonlaag definitief hersteld is maar dat ze 

onderhevig is aan allerhande natuurlijke schommelingen (Weatherhead and Andersen, 2006; 

Dhomse et al, 2006). Uitsluitsel over het herstel van de ozonlaag zal dan ook slechts 

gegeven worden binnen enkele decennia. 

12 Voor meer informatie, zie bijvoorbeeld http://www.globalissues.org/article/184/the-ozone-layer-and-climate-change 

13 Ter volledigheid: de stratosferische temperatuur wordt beïnvloed door de stralingsbalans van de stratosfeer. Dit is 

de verhouding tussen de inkomende straling (van de zon, maar ook van de aarde via reflectie en infrarood 

warmtestraling) de uitgaande straling (de IR-straling van de stratosfeer zelf) en de absorptie (door broeikasgassen in 

de stratosfeer). 

december 2010 46


Figuur 16: Dikte van de ozonlaag boven Ukkel met een stapsgewijze trendberekening (1972- 

2009) 

Deze figuur toont het voortschrijdend jaargemiddelde van de dikte van de ozonlaag te Ukkel (blauwe lijn) en een 

stapsgewijze trend gebaseerd op een constante waarde voor 1980 (zwarte lijn), en twee trendstukken, één tussen 

1980 en 1997 (rood) en één tussen 1997 en 2009 (groen). 

Bron: KMI 

2.2 Verticale verdeling van ozon in de atmosfeer 

Naast de dikte van de ozonlaag kan ook naar de verticale verdeling van ozon in de atmosfeer 

gekeken worden. Figuur 17 geeft de gemiddelde ozonprofielen, gemeten te Ukkel, voor de 

periodes 1969-1979 en 1999-2009. De hoogte is hier gemeten vanaf de tropopauze. Dit 

betekent dat positieve waarden verwijzen naar de stratosfeer, en negatieve waarden naar de 

troposfeer. Hieruit blijkt duidelijk dat de gemiddelde afname van de dikte van de ozonlaag 

volledig terug te voeren is naar de afname van de ozonconcentraties in de stratosfeer. In de 

troposfeer daarentegen is er zelfs een stijging waar te nemen, die te maken heeft met de 

fotochemische luchtverontreiniging (zie achtergronddocument Fotochemische 

luchtverontreiniging). De hoeveelheid ozon in de troposfeer is evenwel beperkt (< 10 % van 

de totale dikte); de toename heeft daardoor slechts een beperkte invloed op de indicator dikte 

van de ozonlaag. 

december 2010 47


Figuur 17: De verticale verdeling van ozon (in mPa) als functie van de hoogte t.o.v. de 

tropopauze voor twee verschillende periodes (1969-1979 en 1999-2009) 

Bron: KMI 

3 Concentratie van ozonafbrekende stoffen in de atmosfeer 


3.1 Chloorverbindingen in de atmosfeer 

Een van de oorzaken van de aantasting van de ozonlaag is de aanwezigheid van een aantal 

ozonafbrekende stoffen waarin chloorverbindingen een belangrijk aandeel hebben (ongeveer 

70% van de geëmitteerde ozonafbrekende stoffen in Vlaanderen zijn chloorverbindingen). 

Aangezien het gebruik van de CFK’s aan banden is gelegd door het protocol van Montreal en 

een aantal EU verordeningen, kan verwacht worden dat de chloorconcentraties in de 

stratosfeer op termijn zullen afnemen. Figuur 18 toont inderdaad dat de maximale 

concentraties waarschijnlijk bereikt zijn einde jaren 1990, en dat de eerste tekenen van een 

daling zichtbaar worden. Door de interactie met klimaatswijzigingen (daling van de 

stratosferische temperatuur waardoor de efficiëntie van de ozonafbraak door ozonafbrekende 

stoffen verhoogt) is het echter mogelijk dat het herstellend effect hiervan op de ozonlaag 

vertraagd wordt. 

december 2010 48


Figuur 18: Kolomdichtheden van chloorcomponenten, afgeleid uit infrarood waarnemingen op 

de Jungfraujoch (Zwitserland, 1983-2009) 

Bron: ULg-GIRPAS 

3.2 Broomverbindingen in de atmosfeer 

Sinds 1994 wordt de stratosferische concentratie van broommonoxide gemeten door het 

Belgisch Instituut voor Ruimte Aeronomie (BIRA) met behulp van een UV-zichtbaar 

spectrofotometer van op een waarnemingstation in Harestua (Zuid Noorwegen, 60°N). BrO is 

de meest voorkomende broomverbinding gedurende de daglichtperiode, en kan daarom als 

een goede indicator voor de totale hoeveelheid anorganische broomverbindingen beschouwd 

worden. Figuur 19 toont tijdsevolutie van de maandgemiddelden van de stratosferische BrO 

kolommen met hun standaardafwijkingen (1-sigma). De waarnemingen tonen een sterke 

toename van ongeveer 2,1% per jaar van de hoeveelheid BrO voor de periode 1998- 2001. 

Wellicht ten gevolge van de beperkende maatregelen die in de jaren 1990 genomen werden 

om de emissies van bromide bij de grond te beheersen, begint de concentratie daarna te 

dalen (-0.9 % per jaar voor de periode 2001-2009) 

december 2010 49


Figuur 19: Kolomdichtheden van broomcomponenten, afgeleid uit spectroscopische 

waarnemingen in Harestua (Noorwegen, 1998-2009) 

Bron: BIRA 

4 UV-straling 

De aarde ontvangt zonlicht met een golflengte tot ongeveer 4 000 nm. De UV-straling omvat 

hierin de golflengtes tussen 100 en 400 nm, goed voor ongeveer 8,5 % van de zonneenergie. 

Het schadelijke effect van de ultraviolette straling is sterk afhankelijk van de 

golflengte en het grootst voor de kleinere golflengtes, maar de zuurstof- en ozonmoleculen in 

de atmosfeer filteren deze straling bijna volledig uit. De afname van de dikte van de ozonlaag 

heeft rechtstreekse gevolgen voor het leefmilieu door de verhoogde UV-stralingsintensiteit op 

aarde. Ozon absorbeert namelijk zeer sterk de schadelijke UV-B-straling (280-320 nm). De 

hoeveelheid ontvangen UV-straling hangt ook af van het moment van de dag en het jaar, van 

het weerkaatsend vermogen van de omgeving (albedo), van de bewolking en van de 

aanwezigheid van aërosoldeeltjes in de lucht. Om een bepaald effect (bijv. huidkanker, 

zonnebrand) van de UV-straling te meten, vermenigvuldigt men voor elke golflengte het 

vermogen van de ontvangen UV-straling per m 2 

(W/m 2 

per nm) met de grootte van het effect 

bij die golflengte. Het verband tussen golflengte en impact heet het ‘actiespectrum’ van het 

effect. Het actiespectrum is zo geschaald dat het waarde 1 heeft bij de meest schadelijke 

golflengte. De uitkomsten per golflengte telt men samen over het beschouwde 

golflengtegebied (280-400 nm) en dit resultaat heet de ‘effectieve UV-straling’ (W/m 2 ). 

Uit modelberekeningen is gebleken dat een afname in de dikte van de ozonlaag van 1 % leidt 

tot een toename in effectieve UV-straling van ca. 1,2 %. Volgens de 

Wereldgezondheidsorganisatie (WGO) is er per 1 % daling van de dikte van de ozonlaag 

eveneens een stijging van het aantal gevallen van huidkanker met 1,2 %. 

Figuur 20 illustreert de berekeningswijze voor het actiespectrum van zonnebrand. 

december 2010 50


Figuur 20: Buitenaards zonnespectrum, ontvangen UV-straling op de grond, actiespectrum 

voor zonnebrand en resulterende effectieve UV-straling. 

Bron: KMI, CIE 

Op de grond komt enkel UV-straling neer met een golflengte groter dan 280 nm (curve 

‘zonnespectrum bij de grond’ in Figuur 20). Zuurstof- en ozonmoleculen in de atmosfeer 

filteren de buitenaardse straling met kleinere golflengtes volledig weg. In dit gebied is tevens 

onze huid het gevoeligst, zoals het actiespectrum laat zien. De effectieve UV-straling is 

afgeleid van het product van het grondniveau zonnespectrum en het actiespectrum. Dit is de 

lichtrood gekleurde oppervlakte aangeduid in Figuur 20. De effectieve UV-straling is een 

plaatsgebonden momentopname. De curven in Figuur 20 veranderen met de stand van de 

zon en met de toestand van de atmosfeer boven een bepaalde waarnemingsplaats. Om de 

blootstelling op een bepaalde plaats over een termijn te meten, moet men de effectieve UVstralingen 

samentellen per dag, per maand, per jaar, enz. Dit noemt men de effectieve UVstralingsdosis. 

4.1 UV-index 


Door de Wereldgezondheidsorganisatie (WGO) en de Wereld Meteorologische Organisatie 

(WMO) werd beslist om voor de informatie van het publiek de term UV-index te gebruiken. De 

UV-index is een maat voor de intensiteit van de biologisch schadelijke UV-straling op een 

bepaalde plaats op aarde. Het is een onbenoemd getal dat berekend wordt door de effectieve 

UV-straling, bekomen aan de hand van het zogenoemde erythema actiespectrum CIE 

(zonnebrand actiespectrum, Figuur 20), uitgedrukt in mW/m 2 , te delen door 25 mW/m 2 (of 

vermenigvuldigen met 40m 2 /W). De UV-index is nooit kleiner dan 0, en heeft eigenlijk geen 

bovenlimiet. In onze streken worden echter vrijwel nooit waarden boven 8 waargenomen. 

Wereldwijd heeft men reeds waarden van meer dan 20 gemeten, bijv. in Tibet. Er zijn (nog) 

geen specifieke doelstellingen voor deze index. 

december 2010 51


Het KMI verricht sinds 1989 meermaals per dag metingen van de UV-index. Deze indicator 

hangt af van verschillende factoren, waarvan de dikte van de ozonlaag, na de stand van de 

zon en de bewolkingsgraad, de belangrijkste is. Figuur 21 toont de tijdreeks van 1989 tot 

midden 2010 van de gemeten waarden voor de UV-index te Ukkel (op het middaguur). De 

variaties tijdens het jaar en de verschillen van jaar tot jaar zijn duidelijk te zien. De jaarlijkse 

variatie illustreert het effect van de stand van de zon op de UV-index. Wanneer men inzoomt 

op een bepaald jaar, kan men vaststellen dat de UV-index niet maximaal is aan het begin van 

de zomer op 21 juni, zoals men zou verwachten, maar veeleer in de eerste helft van juli. Dat 

is een gevolg van het jaarlijkse verloop van de dikte van de ozonlaag, die globaal genomen 

afneemt van april tot oktober. Verder toont Figuur 21 aan dat er (nog) geen sprake is van een 

duidelijk waarneembare trend in het verloop van de UV-index. 

Figuur 21: Tijdreeks van gemeten waarden van de UV-index te Ukkel (1989-2010) 

Bron: KMI 

Op basis van de tot dusver opgebouwde tijdreeks (1989-2010) kan er nog geen statistisch 

significante trend afgeleid worden. Wetenschappelijke studies hebben aangetoond dat de te 

verwachten trends in UV-straling (nl. op basis van de verdunde ozonlaag) pas binnen enkele 

decennia zullen kunnen gedetecteerd worden (Weatherhead, 1998). Reden hiervoor is de 

wisselvallige invloed van bewolking en aërosolconcentraties op de UV-straling (WMO/UNEP, 

2006). 

Wel kan men bijvoorbeeld vaststellen dat ondanks de zeer warme julimaand in 2006 er geen 

recordwaarden in de UV-index genoteerd zijn. De UV-dosis (de geaccumuleerde straling over 

een bepaalde periode) daarentegen is wel verhoogd tijdens periodes met langdurige 

zonneschijn. 

Vermits er weinig landen zijn die een langer lopende (betrouwbare) tijdreeks van UV-straling 

hebben, zijn er ook in andere landen nog geen onbetwistbare aanwijzingen voor UV-trends. 

Een bijkomende moeilijkheid is het aantal factoren dat veranderingen in de intensiteit van 

spectrale UV intensiteit veroorzaakt, zoals de hoogte van de zon, veranderende bewolking, 

albedo, aërosolsamenstelling. Trends kan men bijvoorbeeld alleen detecteren uitgaande van 

december 2010 52


waarnemingen met dezelfde hoogte van de zon. Een verschil van slechts 2° in de hoogte van 

de zon, verstoort de resultaten al drastisch (Aroloa et al., 2003). Wel zijn er landen, zoals 

bijvoorbeeld Griekenland, waar veel meer onbewolkte dagen voorkomen dan bij ons. Op 

basis van dit soort waarnemingen op wolkenloze dagen kan de correlatie tussen lagere 

ozonkolommen en hogere UV-straling aan de grond aangetoond worden. Voor trends op 

langere termijn liggen de zaken moeilijker. Hoewel er algemeen gezien een daling van de 

totale hoeveelheid ozon is vastgesteld, is er geen éénduidige stijging van UV-index waar te 

nemen. Een mogelijke oorzaak is de variatie (mogelijke toename) van de 

aërosolconcentraties in de atmosfeer, die ook UV-straling absorberen, en die dus de stijging 

van de UV-stralingsintensiteit op aarde maskeren. 

Een ander mogelijkheid om trends in UV-straling over langere perioden te detecteren is het 

gebruik maken van zogenaamde uv reconstructies (zie bv den Outer et al, 2010). Met behulp 

van een stralingstranfertmodel en op basis van een aantal zogenaamde “proxies” kan de UV 

stralingsintensiteit geschat worden op plaatsen en momenten waar er geen waarnemingen 

beschikbaar zijn. Voor Centraal en Noord Europa werd op deze manier voor de periode 1980 

tot 2006 een toename van de uv-intensiteit gevonden tussen de 0.3 en de 0.6 % per jaar. 

Ongeveer twee derde van deze toename is toe te schrijven aan de afname van de 

bewolkingsgraad, en één derde aan de ozonafbraak. 

Om het gedragspatroon van de bevolking te wijzigen heeft het KMI diverse initiatieven 

genomen. Eerst en vooral is er de informatieverspreiding over de UV-index zelf. In de periode 

april - september wordt bij het weerbericht dagelijks de voor 's anderendaags voorspelde 

waarde gevoegd. Verder heeft het KMI, in samenwerking met de Belgische Vereniging voor 

Dermatologie en Venerologie, in 1998 een informatiebrochure opgesteld, die ter beschikking 

ligt in de apotheken. In 2000 werd een gelijkaardige actie ondernomen. Bovendien toerde er 

in de zomer van 2000 een informatiebus doorheen België en een stuk van Nederland. 

Speciale aandacht werd besteed aan de kuststeden. Deze informatiebus bevatte men een 

aantal informatieve panelen en er werd aan iedereen de mogelijkheid geboden de huid te 

laten onderzoeken. Op basis van de betekenis van de UV-index kan de bevolking passende 

maatregelen treffen. Dit vereist een gedragswijziging, die moeilijk in cijfers is weer te geven. 

Ook de WHO doet inspanningen om de bevolking te sensibiliseren. Er is bijvoorbeeld een 

brochure over de UV-index (http://whqlibdoc.who.int/publications/2002/9241590076.pdf). 

5 Gevolgen voor mens, natuur en economie door aantasting ozonlaag 

Een toenemende stralingsbelasting door de aantasting van de ozonlaag heeft schadelijke 

gevolgen voor mens en natuur. De gevolgen voor de economie zijn moeilijk in te schatten. 

Bekende schadelijke gevolgen van UV-straling voor de mens op korte termijn zijn zonnebrand 

en sneeuwblindheid (verbranding van het hoornvlies). Op lange termijn is er de vorming van 

huidkanker. Er is ook een effect op het immuunsysteem en op de interactie met het DNA 

(DeoxyriboNucleic Acid, bevat de erfelijke informatie van een organisme), maar hierover is 

onvoldoende kwantitatieve informatie beschikbaar. 

5.1 Aantal huidkankergevallen (kwaadaardige melanomen) 


Een kwaadaardig (maligne) melanoom is een huidkanker die uitgaat van de pigmentcellen 

(melanocyten) in de opperhuid. Maligne melanomen, verder melanomen genoemd, zijn de 

meest agressieve vormen van huidkanker. Ze hebben de neiging om snel uit te zaaien langs 

de bloedbaan en via het lymfestelsel (men spreekt over metastasen). De voornaamste 

oorzaak van melanomen is een overmatige blootstelling aan UV-straling. Vooral een 

overmatige blootstelling aan UV-straling tijdens de kinderjaren verhoogt het risico op 

melanomen op latere leeftijd. 

december 2010 53


De Stichting Kankerregister en het Vlaams Agentschap Zorg en Gezondheid registreren het 

aantal nieuwe melanomen (incidentie) en het aantal sterfgevallen ten gevolge van 

melanomen (mortaliteit) in Vlaanderen. 

5.1.1 Aantal nieuwe melanomen en aantal sterfgevallen ten gevolge van melanomen 

Voor 1997 werden de statistieken van de incidentie van melanomen in België onderschat. 

Pas vanaf 1997 verbeterde de kwaliteit van de registratie in Vlaanderen. Het duurde nog tot 

2003 voor de kwaliteit van de statistieken in Wallonië en in Brussel op punt werden gesteld. 

In Nederland stond de registratie daarentegen al veel vroeger op punt. 

In 2006 bedroeg het aantal nieuwe gevallen van melanomen in Vlaanderen 969, waarvan 376 

bij mannen en 593 bij vrouwen. In 1999 bedroeg dit aantal respectievelijk nog 233 en 386. 

Om de incidentie van melanomen bij mannen en vrouwen te vergelijken, is een omrekening 

nodig naar een voor leeftijd gestandaardiseerde incidentie per geslacht (European 

Standardised Rate – ESR) 14 . In 2006 waren er per 100 000 inwoners 10,6 nieuwe gevallen 

bij mannen en 16,3 nieuwe gevallen bij vrouwen (ESR). Ten opzichte van 1999 nam het 

aantal jaarlijks gemiddeld toe met 5,0% bij mannen en 4,7% bij vrouwen (Figuur 22). 

Bij onze noorderburen, in Nederland, werden er in 2008 per 100 000 inwoners bij mannen 

19,8 en bij vrouwen 23,6 nieuwe gevallen van melanomen vastgesteld (ESR). In de laatste 10 

jaar nam het aantal nieuwe gevallen jaarlijks gemiddeld toe met 5,3% bij mannen en 5,5% bij 

vrouwen (Figuur 22). 

14 De bruto-incidentie en de leeftijdsspecifieke incidenties (aantallen per 100 000 inwoners per jaar) worden 

berekend aan de hand van de midjaarpopulatie. Aangezien het vergelijken van bruto-incidentiecijfers een vertekend 

beeld kan geven ten gevolge van verschillen in de leeftijdsstructuur van de populaties, wordt een directe 

standaardisatie naar leeftijd toegepast, gebruik makend van de Europese standaardpopulatie (ESR). De voor leeftijd 

gestandaardiseerde incidentiecijfers laten toe om de gegevens te vergelijken met de gegevens uit andere 

(internationale) kankerregisters. 

december 2010 54


Figuur 22: Aantal nieuwe melanomen (incidentie) en aantal sterfgevallen t.g.v. melanomen 

(mortaliteit) in Vlaanderen (boven) en Nederland (onder) (1999-2007/2008) 

ESR = European Standardised Rate 

Bron: Vlaamse cijfers: Stichting Kankerregister en Vlaams Agentschap Zorg en Gezondheid; Nederlandse cijfers: 

Vereniging van Integrale Kankercentra 

De oorzaak van deze stijging is mogelijks te wijten aan diverse factoren. Zo is er de 

toenemende vergrijzing van de bevolking. De incidentie van melanomen neemt namelijk 

stelselmatig toe met de leeftijd. Daarnaast laten ouderen nu vlugger verdachte afwijkingen 

verwijderen, waardoor meer huidkanker wordt ontdekt. Nog een mogelijke factor is dat steeds 

meer mensen blootgesteld worden aan zonlicht (onbeschermd en overmatig), de 

belangrijkste risicofactor voor huidkanker, vooral voor mensen met een lichte huid. 

december 2010 55


In 2007 stierven er in Vlaanderen 86 mannen en 102 vrouwen ten gevolge van melanomen. 

Per 100 000 inwoners zijn dit 2,3 mannen en 2,3 vrouwen (ESR) (Figuur 22). 

In Nederland stierven er in 2007 en 2008 per 100 000 inwoners 4,1 mannen en 2,7 vrouwen 

ten gevolge van melanomen (ESR) (Figuur 22). 

5.1.2 Aantal melanomen volgens leeftijd 

De incidentie van melanomen is leeftijdsgebonden. Gedurende de kinderjaren en 

adolescentie zijn melanomen eerder uitzonderlijk. Daarna neemt het aantal nieuwe gevallen 

van melanomen stelselmatig toe met de leeftijd. In de leeftijdscategorie 20 tot 39 jaar worden 

voornamelijk vrouwen getroffen door huidkanker. Vrouwen hebben op die leeftijd twee keer 

meer kans op huidkanker dan mannen. Maar het zijn vooral oudere personen die te maken 

krijgen met deze vorm van huidkanker. In 2006 werd voor mannen gemiddeld de diagnose 

vastgesteld op de leeftijd van 65 jaar en voor vrouwen op de leeftijd van 58 jaar. Figuur 23 

toont het leeftijdsspecifieke voorkomen van melanomen bij mannen en vrouwen in 

Vlaanderen in 2006. 

Figuur 23: Leeftijdsspecifieke incidentie van melanomen (Vlaanderen, 2006) 

Bron: Stichting Kankerregister 

5.1.3 Verdeling van melanoma-huidkanker per stadium 

Doorgaans is voor de periode 1999-2007 in Vlaanderen en Nederland de mortaliteit bij 

mannen hoger dan bij vrouwen (Figuur 22). Bij mannen wordt de diagnose vaak gesteld in 

een meer laattijdig en dus minder gunstig stadium. Over de periode 2003-2006 stellen 

mannen melanoom steeds later vast dan vrouwen. 63% van de mannen en 78% van de 

vrouwen stellen in 2006 melanoom vast in het eerste stadium (Figuur 24). Het stadium waarin 

melanoom vastgesteld wordt, is een bepalende factor voor de overlevingskans. 

december 2010 56


Figuur 24: Evolutie in de tijd van detectie van het stadium van de melanoma-huidkanker 

opgesplitst per geslacht (met herverdeling van diagnoses met onbekend stadium) 

(Vlaanderen, 2003-2006) 

Bron: Stichting Kankerregister 

5.2 Gevolgen voor natuur 

De UV-straling beïnvloedt de fysiologische processen van planten en landbouwgewassen. 

Planten en gewassen kunnen de stralingsschade tot op zekere hoogte herstellen, maar over 

het algemeen zal de groei van de planten en de gewassen toch belemmerd worden. Planten 

en gewassen reageren verschillend op een toenemende stralingsbelasting. In de landbouw 

kan dit de ontwikkeling van stralingsbestendige gewassen noodzakelijk maken. In de vrije 

natuur kan dit leiden tot een verandering in de samenstelling van de plantensoorten. Dit kan 

belangrijke secundaire effecten hebben op de samenstelling van het ganse ecosysteem. Er 

kan een versterkende werking bestaan tussen stralingsbelasting en andere factoren zoals 

verzuring. Het totale effect is moeilijk te voorspellen. 

Uit onderzoek in de wateren rond de Zuidpool is gebleken dat een overmatige blootstelling 

aan UV-straling schade toebrengt aan fytoplankton. Fytoplankton (algen) is een voedselbron 

voor allerlei waterorganismen en vormt de basis van de voedselketen in de zeeën en de 

oceanen. Fytoplankton neemt tevens (tijdens de fotosysthese) een belangrijk deel van de 

koolstofdioxide in de atmosfeer op. De ultraviolette straling brengt schade toe aan het 

genetisch materiaal van het fytoplankton, beïnvloed de voortplanting en kan leiden tot 

afsterving. Een vermindering van de hoeveelheid fytoplankton in de zeeën en de oceanen 

kan leiden tot een vermindering van de biomassa voor menselijke consumptie (sommige 

studies spreken van een productieverlies van 6-12% onder het ‘ozongat van Antarctica’) en 

tot een hogere concentratie koolstofdioxide (CO2) in de atmosfeer en zo bijdragen tot de 

opwarming van de aarde. 

Een toenemende stralingsbelasting kan leiden tot een verhoogde vissterfte in het larvale 

stadium. Kwantitatieve gegevens zijn niet beschikbaar. 

Zoals eerder in dit achtergronddocument werd aangehaald, kan een toenemende 

stralingsbelasting een effect hebben op de fotochemische reacties in de troposfeer, waardoor 

ondermeer verhoogde ozonconcentraties op leefniveau kunnen ontstaan. 

december 2010 57


5.3 Gevolgen voor economie 

Een aantal grondstoffen (bijvoorbeeld synthetische polymeren) die gebruikt worden in 

producten als kunststoffen en verven worden door UV-straling aangetast. Bij een 

toenemende stralingsbelasting kan het noodzakelijk worden om UV-stabilisatoren toe te 

voegen, waardoor de prijs van deze producten verhoogt. Het is niet zeker of deze UVstabilisatoren, 

ontworpen voor een bepaald spectrum, dezelfde efficiëntie hebben onder een 

gewijzigde lichtsamenstelling. Zoals bij de andere effecten is dus ook het schatten van een 

kwantitatief effect op materialen met een grote onzekerheid behept. 

Informatie over de kosten van het milieubeleid en de milieumaatregelen in verband met 

ozonafbrekende stoffen of informatie over andere economische gevolgen van een 

toenemende stralingsbelasting (bv. mogelijk verhoogde ziekenhuiskosten) is niet 

beschikbaar. 

december 2010 58


Referenties 

AMINAL (2005). Milieuhandhavingsrapport 2004 van de Afdeling Milieu-inspectie. 

Andersen, S.B., Weatherhead, E.C., Severmer, A., et al. (2006). Comparison of recent modeled and 

observed trends in total column ozone. J. Geophys. Res., 111 (D2), D02303, 

doi:10.1029/2005JD006091, 2006. 

AppaRec vzw, raadpleegbaar via http://www.apparec.be. 

Arola, A., Lakkala, K., Bais, A., Kaurola, J., Meleti, C., Taalas, P. (2003). Factors affecting short- and 

long-term changes of spectral UV irradiance at two European stations. J. Geophys. Res., 108 (D17), 

4549, doi:10.1029/2003JD003447. 

CIE (1987). A reference action spectrum for ultraviolet induced erythema in Human skin. CIE Journal, 6, 

17-22. 

Crutzen, J. (1997). Das stratosphärische Ozonloch: Eine durch menschliche Aktivitäten erzeugte 

chemische Instabilität in der Atmosphäre. Feestvoordracht van prof. Paul J. Crutzen naar aanleiding van 

de uitreiking van de internationale “Rheinlandpreis für Umweltschutz”. 

Dameris, M., Matthes, S., Deckert, R., Grewe, V., Ponater, M. (2006). Solar cycle effect delays onset of 

ozone recovery. Geophys. Res. Lett., 33, L03806, doi:10.1029/2005GL024741. 

Debruyn, W., Van Rensbergen, J. (1992). The anthropogenic emissions of greenhouse gases in 

Belgium, VITO-rapport ENE.RA9210. 

Debruyn, W., Van Rensbergen, J. (1994). ‘Wetenschappelijk Verslag III.1B Aantasting van de ozonlaag’ 

bij Milieu- en natuurrapport Vlaanderen 1994; ook gepubliceerd als VITO-rapport nr. ENE.RB9418. 

Debruyn, W. (1996). ‘Wetenschappelijk Verslag III.15 Aantasting van de ozonlaag’ bij Milieu- en 

natuurrapport Vlaanderen 1996. 

den Outer, P.N., H. Slaper, J. Kaurola, A. Lindfors, A. Kazantzidis, A.F. Bais, U. Feister, J. Junk, M. 

Janouch and W. Josefsson (2010). Reconstructing of erythemal ultraviolet levels in Europe for the past 4 

decades. J. Geophys. Res., 115, D10102, doi:10.1029/2009JD012827. 

Departement LNE (2009). Milieuhandhavingsrapport 2008 Afdeling Milieu-inspectie. 

Dhomse, S., Weber, M., Wohltmann, I., Rex, M., Burrows, J.P. (2006). On the possible causes of recent 

increases in northern hemispheric total ozone from a statistical analysis of satellite data from 1979 to 

2003. Atmos. Chem. Phys., 6, 1165–1180. (www.atmos-chem-phys.net/6/1165/2006/). 

Dumollin, J., Roekens, E. (1992). Evolutie van CFK-emissies in België tijdens de laatste decennia, IHErapport. 

Econotec, Ecolas (1999). Opstellen van een methodologie voor de inventarisatie van de emissies van 

ozonafbrekende stoffen en broeikasgassen HFK’s, PFK’s en SF6. Studie in opdracht van het ministerie 

van de Vlaamse Gemeenschap (AMINAL en de Vlaamse Milieumaatschappij). 

Econotec (2001). Update of the emission inventory of ozone depleting substances, HFCs, PFCs and 

SF6 for 1998 and 1999. 


SF6 for 2000 and 2001. 

Econotec (2004a). Update of the emission inventory of ozone depleting substances, HFCs, PFCs and 

SF6 for 2002. 

Econotec (2004b). Update of the emission inventory of ozone depleting substances, HFCs, PFCs and 

SF6 for 2003. 


SF6 for 2004. 

Entiteit Beleidsondersteuning van de Administratie Gezondheidszorg, raadpleegbaar via 

http://www2.vlaanderen.be/gezondheidszorg. 

Europese Commissie (2001). Scienticific assessment: European Research in the Stratosphere 1996- 

2000, Advances in our Understanding of the Ozone Layer during THESEO, Chapter 5: Stratospheric 

Ozone and the Link to Climate Change, 191-222. 

EIA (2003). Lost in Transit, Global CFC smuggling trends and the need for a faster phase-out, 

Environmental Investigation Agency, London, UK. 

Farman, J.C., Gardiner, B.G., Shanklin, J.D. (1985). Large losses of total ozone in Antarctica reveal 

seasonal ClOx/NOx interaction. Nature, 315, 207-210. 

december 2010 59


Hajinicolau, P., Pyle, J.A., Harris, N.R.P. (2005). The recent turnaround in stratospheric ozone over 

northern middle latitudes: A dynamical modeling perspective. Geophys. Res. Lett., 32, L12821, 

doi:10.1029/2005GL022476 

IPPC (2001). 3rd Assessment Report WG I. 

IPCC (2005). IPCC special report on Safeguarding the ozone layer and the global climate system. 

Issues related to hydrofluorocarbons and perfluorocarbons. 

http://arch.rivm.nl/env/int/ipcc/pages_media/SROC-final/SpecialReportSROC.html. 

Kerr, J.B., McElroy, C.T. (1993). Evidence for large upward trends of UV-B radiation linked to ozone 

depletion. Science, 262, 1032-1034. 

KMI (2002). Het cijfermateriaal voor de indicatoren ‘dikte van de ozonlaag’ en ‘verticale verdeling van 

ozon in de atmosfeer’ komen rechtstreeks uit het KMI-gegevensbestand. 

Krizan, P., Lastovicka, J. (2005). Trends in positive and negative ozone laminae in the Northern 

Hemisphere. J. Geophys. Res., 110, D10107, doi:10.1029/2004JD00577. 

Mangold, Alexander, J.U. Grooß, R. Ruhnke, H. De Backer and R. Müller (2007), A model study of the 

January 2006 low total ozone episode over Western Europe and comparison with ozone sonde data, 

EGU General Assembly, Vienna, Geophys. Res. Abstr., 9, 03744. SRef-ID: 1607-7962/gra/EGU2007-A- 

03744. 

MIRA-BE 2003 (2003). Bracke R. Milieubeleidsovereenkomsten ter uitvoering van de 

aanvaardingsplicht. In: Van Steertegem M. (Red.) MIRA-BE 2003. Milieu-en natuurrapport Vlaanderen: 

beleidsevaluatie. VMM, Erembodegem, 215 p. 

Molina, M.J., Rowland, F.S. (1974). Stratospheric Sink for Chlorofluoromethanes: Chlorine Atom 

Catalyzed Destruction of Ozone. Nature, 249, 810-814. 

Nishizawa, S., Yoden, S. (2005). Distribution functions of a spurious trend in a finite length data set with 

natural variability: Statistical considerations an numerical experiment with a global circulation model. J. 

Geophys. Res., 110, D12105, doi:10.1029/2004JD005714. 

Recupel Jaarverslag 2001, raadpleegbaar via http://www.recupel.be/. 

Tabazadeh, A., Cordero, E.C (2004). New Directions: Stratospheric ozone recovery in a changing 

atmosphere. Atmosph. Env., 38, 647-649. 

Ulg-GIRPAS: databank van Groupe Infra-Rouge de Physique Atmosphérique et Solaire, Université de 

Liège. 

UNEP Ozone Secretariat (2000). Handbook for the International Treaties for the Protection of the Ozone 

Layer (5th edition), http://www.unep.org/ozone/Handbook2000.shtml. 

United Nations Environment Program (2002). Executive summary: Scientific assessment of ozone 

depletion: 2002, http:// www.unep.ch/ozone/pdf/execsumm-sap2002.pdf. 

Van Eycken, E. (2006). Cancer incidence and survival in Flanders 2000-2001, Flemish Cancer Registry 

Network, VLK, Brussels. http://www.kankerregister.org/. 

Vereniging van Integrale Kankercentra, Nederlands Kankerregistratienetwerk, raadpleegbaar via 

http://www.ikcnet.nl/index.php. 

VITO, Coolconsult (2004). Onderzoeken en inventariseren van oorzaken van lekkage van 

ozonafbrekende stoffen en gefluoreerde broeikasgassen uit koelinstallaties, i.o.v. AMINAL, 2 e 

tussentijds rapport, september 2004. 

Vlaamse Liga tegen Kanker, Vlaamse Kankerregistratienetwerk, raadpleegbaar via 

http://www.tegenkanker.net/. 

Weatherhead, E.C., Reinsel, G.C., Tiao, G.C., et al. (1998). Factors affecting the detection of trends: 

Statistical considerations and application to environmental data. J. Geophys. Res., 103, 17149-17161. 

Weatherhead, E.C., Andersen, S.B. (2006). The search for signs of recovery of the ozone layer. Nature 

441, 39-45 doi:10.1038/nature04746. 

Waters, J.W., Froidevaux, L., Read, W.G., et al. (1993). Stratospheric ClO and Ozone from the 

Microwave Limb Sounder on the Upper Atmosphere Research Satellite. Nature, 362, 597-602. 

WMO/UNENEP, Executive Summaty of the “Scientific assessment of Ozone Depletion: 2006”, 18 

August 2006, http://www.wmo.ch/web/arep/reports/ozone_2006/exec_sum_18aug.pdf. 

World Meterological Organisation (1998). Scientific Assessment of Ozone Depletion. 

december 2010 60


World Meterological Organisation (2003). Scientific Assessment of Ozone Depletion:2002, Global Ozone 

research Monitoring Project-Report no47, Geneva. 

WOUDC World Ozone and Ultra-violet Data Centre (2002). Toronto, Canada, http://www.mscsmc.ec.gc.ca/woudc/. 

Begrippen 

Aërosol: een gas met daarin fijne vaste stofdeeltjes en/of vloeistofdruppels. 

Atmosfeer: ca. 300 km hoge luchtlaag rond de aarde, dampkring. 

Broeikasgas: gas dat de opwarming van de aarde bevordert. Elk broeikasgas heeft zijn eigen 

opwarmend effect, relatief t.o.v. CO2. Enkele voorname broeikasgassen met hun opwarmend effect of 

'global warming potential' (GWP): CO2 (1), CH4 (23), N2O (296). 

CFK-11-equivalenten: meeteenheid waarbij het ozonafbrekend vermogen van een product ('ozone 

depletion potential' of ODP-waarde) afgewogen wordt ten opzichte van het ozonafbrekend vermogen 

van CFK-11, waarvan de ODP-waarde per definitie gelijkgesteld wordt aan 1. 

Chloorfluorkoolwaterstof (CFK): koolwaterstoffen waarop sommige of alle waterstofatomen zijn 

vervangen door chloor- en/of fluoratomen. Het zijn producten met een hoge chemische en thermische 

stabiliteit die als koelmiddel, blaasmiddel bij de productie van schuimen, oplosmiddel en reinigingsmiddel 

worden gebruikt. Deze producten tasten de stratosferische ozonlaag aan. 

Dobson eenheid (DE): de dikte van de ozonlaag op een bepaalde plaats is de dikte van de laag die 

overblijft als alle ozon uit de verticale kolom doorheen de atmosfeer boven die plaats onder een druk 

van 1 atmosfeer (1 013 hPa) gebracht wordt bij 0 °C. De dikte wordt uitgedrukt in Dobson Eenheden 

(DE), waarbij 1 DE gelijk is aan 0,01 mm ozondikte zoals hiervoor gedefinieerd of 2 686 10²° moleculen 

per m². 

DPSI-R-keten: milieuverstoringsketen, analytische structuur die de oorzaak en gevolgen van de 

milieuverstoring in beeld brengt. DPSI-R staat voor Driving Forces (maatschappelijke activiteiten), 

Pressure (druk), State (toestand), Impact (gevolgen) en Respons (beleidsrespons). De 

milieurapportering door het Europees Milieuagentschap, OESO, MIRA en anderen gebeurt aan de hand 

van deze keten. 

Emissie: uitstoot of lozing van stoffen, golven of andere verschijnselen door bronnen, meestal uitgedrukt 

als een hoeveelheid per tijdseenheid. 

Essentiële toepassing: gebruik van een gereguleerde stof in een toepassing is essentieel als zij 

enerzijds nodig is voor de gezondheid, veiligheid of van fundamenteel belang is voor het functioneren 

van de maatschappij en er anderzijds geen technisch en economisch haalbare alternatieven of 

vervangende stoffen beschikbaar zijn die vanuit het oogpunt van milieu- en gezondheidszorg 

aanvaardbaar zijn. 

European Standardised Rate (ESR): de voor leeftijd gestandaardiseerde incidentie of mortaliteit waarbij 

de Vlaamse bevolkingspiramide wordt aangepast aan de Europese. 

F-gassen: groepering van gefluoreerde broeikasgassen, bestaande uit HFK’s, PFK’s en SF6. Fotochemische luchtverontreiniging: verontreiniging van de omgevingslucht met chemische stoffen als 

ozon (O3), peroxyacetylnitraat, stikstofdioxide (NO2), waterstofperoxide en andere stoffen die een 

oxiderende werking hebben. 

Fotolyse: chemisch afbraakproces onder invloed van licht. 

Gehydrogeneerde chloorfluorkoolwaterstof (HCFK's): ‘zachte’ CFK’s, met waterstof naast de andere 

elementen van de structuurformule. Ze zijn minder persistent dan CFK’s en hebben een geringer 

ozonafbrekend vermogen. 

Halonen: volledig gehalogeneerde koolwaterstofmoleculen die minstens één broomatoom bevatten. 

Deze producten worden voornamelijk gebruikt als brandbestrijdingsmiddel. 

Incidentie: aantal nieuwe gevallen van een ziekte in verhouding tot een populatie binnen een bepaalde 

tijd, of de frequentie waarmee een bepaalde ziekte zich voordoet in een populatie gedurende een 

bepaalde tijd. 

Indicator: grootheid (een variabele) weergegeven binnen een context. De indicator krijgt een betekenis 

door de context voor te stellen in de vorm van (historische of natuurlijke) referentiewaarden en/of van 

doelstellingswaarden. Een indicator in MIRA duidt aan, verwijst naar en/of informeert over activiteiten, 

toestanden, verschijnselen en andere in het milieu. 

december 2010 61


Klimaatverandering: wijziging van het klimaat onder invloed van de verhoogde concentratie van 

broeikasgassen in de atmosfeer. Die verhoogde concentratie zorgt voor een toename van de 

gemiddelde temperatuur op aarde met verschuiving van de klimaatgordels en wijzigingen in extreme 

weersfenomenen tot gevolg. Kenmerken voor klimaatverandering zijn het mondiaal karakter, de grote 

onzekerheden verbonden met de complexiteit van het proces, de terugkoppelingsmechanismen die de 

processen kunnen versterken of afremmen, een potentieel voor belangrijke onomkeerbare schade, een 

lange verblijftijd van de gassen in de atmosfeer, een groot tijdsverschil tussen emissies en effecten en 

grote regionale variaties in oorzaken en zeker qua gevolgen. 

Kritische toepassing: toepassing van halonen behorende tot de bijlage VII van EG-verordening 

2037/2000 over ozonafbrekende stoffen. Wat betreft methylbromide zal de Europese Commissie na 31 

december 2004 bepalen welke kritische toepassingen kunnen worden toegelaten (artikel 3.2 ii). 

MINA-plan: Vlaams milieubeleidsplan voor een periode van 5 jaar. 

Ozonafbrekende stof: stof vermeld in bijlage 1 van EG-verordening 2037/2000; stof waarvan algemeen 

wordt aangenomen dat het in staat is ozon in de stratosferische luchtlagen af te breken; we 

onderscheiden CFK’s, HCFK’s, HBFK’s, halonen, tetrachloorkoolstof, methylbromide en 1,1,1trichloorethaan. 

Ozonafbrekend vermogen: numerieke indicatie van het vermogen van een chemisch product om ozon te 

vernietigen. Het ozonafbrekend vermogen wordt kwantitatief uitgedrukt aan de hand van een ODPwaarde 

('Ozone Depletion Potential'). 

Ozone Depletion Potential (ODP): verhouding tussen het ozonafbrekende vermogen van een bepaald 

gas ten opzichte van het ozonafbrekende vermogen van CFK-11 (zie ook CFK-11-equivalent). 

protocol van Montreal: protocol afgesloten in 1987 dat volgde op het Verdrag van Wenen uit 1985, 

waarin werd gesteld dat de stratosferische ozonlaag dient te worden beschermd tegen negatieve 

effecten van het menselijke handelen. Het protocol werd gewijzigd en aangepast te Londen in 1990, te 

Kopenhagen in1992, te Wenen in 1995, te Montreal in 1997 en te Beijing in 1999. De chemische 

producten die in het protocol voornamelijk werden gereglementeerd zijn de gechloreerde en/of 

gebromeerde fluorkoolwaterstoffen. 

Radicaal: atoom of atoomgroep, die als een eenheid in zogenaamde elementaire reacties reageert. 

Radicalen hebben één of meerdere ongebonden elektronen en zijn daarom zeer reactief. 

Recupel: vzw die dankzij de steun van de verschillende gewesten werd opgericht door de producenten 

en de invoerders van elektrische en elektronische apparatuur. De missie van Recupel is het organiseren 

van de ophaling, de verwerking en de recyclage van oude elektrische en elektronische toestellen in 

België. 

Shredder: installatie die door mechanische behandeling goederen (hoofdzakelijk voertuigwrakken, 

fabrieksschroot en AEEA) tot kleine stukken reduceert. 

Stratosfeer: atmosfeerlaag gelegen tussen een hoogte vanaf ongeveer 6 à 16 km (afhankelijk van de 

meteorologische omstandigheden) en ongeveer 50 km. 

Tropopauze: hoogte in de atmosfeer waar de afname van de temperatuur met de hoogte kleiner wordt 

dan 3°C per km. Bij ons bevindt die hoogte zich, afhankelijk van het seizoen en de weersituatie, meestal 

tussen 7 en 13 km. 

Troposfeer: atmosfeerlaag gelegen tussen het grondniveau en ongeveer 6 tot 16 km hoogte (afhankelijk 

van de meteorologische omstandigheden). 

UV-index: onbenoemd getal dat berekend wordt door de effectieve UV-straling voor zonnebrand te delen 

door 25. De UV-index kan nooit kleiner zijn dan 0 en heeft eigenlijk geen bovenlimiet. 

UV-straling (A, B, C): voor het oog onzichtbare straling met een golflengte tussen 200 en 400 nm (UV-A: 

320-400 nm, UV-B: 280-320 nm en UV-C: 200-280 nm). 

Zonnebrandactiespectrum: verloop van de gevoeligheid van de huid voor zonnebrand als functie van de 

golflengte. 

Zonnegedrag: algemene term om gedrag t.o.v. zon te duiden: zonnebaden, spelen en werken in de zon, 

dragen van aangepaste zonnekledij, gebruik van zonnecrème. 

Afkortingen 

CFK: chloorfluorkoolwaterstof 

CIE: Commission Internationale d’Eclairage 

CIE-actiespectrum: Actiespectrum voor zonnebrand (vastgelegd door CIE) 

december 2010 62


DE: Dobson Eenheid 

GMO: Gewestelijk Milieu-Overleg 

GWP: global warming potential 

HBFK: broomfluorkoolwaterstof 

HCFK: gehydrogeneerde chloorfluorkoolwaterstof of “zachte CFK’s” 

HFK: fluorkoolwaterstof 

KMI: Koninklijk Meteorologisch Instituut 

ODP: ozon depletion potential 

PFK: perfluorkoolwaterstof 

PU(R): polyurethaan 

UV: ultraviolet 

VITO: Vlaamse Instelling voor Technologisch Onderzoek 

WMO: Wereld Meteorologische Organisatie 

WGO (WHO): Wereldgezondheidsorganisatie 

Eenheden 

DE: Dobson Eenheid 

mPa: milli Pascal 

ppm: parts per million 

ppt: parts per trillion 

Lijst met relevante websites 

http://ec.europa.eu/clima/policies/ozone/index_en.htm (European Commission) 

http://ioc.atmos.uiuc.edu/ (International Ozone Commission) 

http://toms.gsfc.nasa.gov (Total Ozone Mapping Spectrometer, Satellietwaarnemingen van de dikte van 

de ozonlaag) 

http://www.eea.europa.eu/maps/ozone/welcome (European Environment Agency) 

http://www.apparec.be (Verwerker elektrische en elektronische apparaten) 

http://www.emis.vito.be/ozon (Informatiesysteem voor de substitutie van ozonafbrekende stoffen) 

http://www.febelauto.be (Beheersorganisme voor de verwerking van afgedankte voertuigen) 

http://www.globalissues.org/article/184/the-ozone-layer-and-climate-change 

http://www.ikcnet.nl/index.php (Kennisnetwerk integrale kankercentra) 

http://www.iha-uv.org 

http://www.meteo.be/ozon (Ozonteam van het KMI) 

http://www.milieurapport.be/ (MIRA - milieurapport Vlaanderen) 

http://www.mina.be/ (Milieubeleidsplanning in Vlaanderen) 

http://www.woudc.org/index_e.html (World ozone data centre, waar ook data kunnen opgehaald worden) 

http://www.recupel.be (Organiseerd inzameling en verwerking van afgedankte elektrische en eleronische 

apparaten) 

http://www.kankerregister.org (Stichting Kankerregister) 

http://www.theozonehole.com (Informatie over het ozongat) 

http://www.unep.org/ozone (ozone secretariaat van het ozonprogramma van de Milieuafdeling van de 

Verenigde Naties (UNEP) 

http://www.unep.org/ozone/sap2002.shtml (Scientific Assessment of atmospheric ozone in 2002, 

Scientific Assessment of Ozone Depletion in 2010, door UNEP ) 

december 2010 63


http://ozone.unep.org/Assessment_Panels/SAP/ExecutiveSummary_SAP_2010.pdf?bcsi_scan_2ba133 

642188d903=0&bcsi_scan_filename=ExecutiveSummary_SAP_2010.pdf (Scientific Assessment of 

Ozone Depletion in 2010, door UNEP) 

http://www.wmo.int/pages/prog/arep/gaw/ozone/ (WMO over de ozonproblematiek) 

http://www4.vlaanderen.be/wvg/cijfers/pages/links.aspx 

december 2010 64

Aantasting ozonlaag - Milieurapport Vlaanderen MIRA

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?