jaargang 35 nummer 1 maart 2012 - Vereniging Vrienden Nationale ...

1
jaargang 35 nummer 1 maart 2012

2 3
Ouverture
Beste Operavrienden,
Het voelt een beetje merkwaardig om deze aanhef te
gebrui ken: we kennen elkaar nauwelijks. Maar het wordt
nog vreemder, want dit is ook meteen een afscheid.
Afgelopen najaar werd ik benaderd met de vraag of ik zou
willen meewerken aan Opera Informa. Na twee nummers,
waaraan ik met veel plezier een bijdrage heb geleverd, moet
ik de samenwerking met de redactie tot mijn spijt alweer
stop zetten. Wegens een uitbreiding van mijn werkzaam­
heden bij Kunstvereniging Diepenheim laten deze zich niet
langer combineren met mijn freelance journalistieke activi­
teiten.
Hoe kort van duur ook, mijn medewerking aan Opera Infor­
ma was verrijkend, mede dankzij de samenwerking met de
bevlogen makers van het magazine. Hun inzet laat zien dat
er maar één antwoord is op de drastische bezuinigingen in
de culturele sector: doorgaan. Zoals intendant Guus Mostart
van de Nationale Reisopera vorig jaar in Opera Informa vast­
stelde: ‘We moeten de scherven oprapen en onszelf opnieuw
uitvinden.’
Het kan niet anders of Opera Informa gaat dat proces met
grote betrokkenheid volgen. In dit nummer vindt u behalve
een dubbelinterview met Guus Mostart en Nicolas Mansfield
ook een vraaggesprek met het jongste lid van de Vrienden
van de Nationale Reisopera, de 16­jarige Bobby Boomkamp.
Diens hartstocht voor opera is een hoopvol teken voor de
toekomst.
Ik wens de redactie succes en u als operavrienden mooie
(lees)ervaringen!
La Traviata
Ingrid Bosman
Inhoud
Ouverture 2
Le nozze di Figaro, een waanzinnig werk 4
Le nozze di Figaro | Margót Veldhuizen 8
Le nozze di Figaro en Lucia di Lammermoor cast en creative team 9
Guus Mostart: NRO in 2012 nog in vol bedrijf 10
Nicolas Mansfield: vanaf 2013 een andere Reisopera 12
Concurrentie 14
Uitnodiging ledenvergadering 15
Helma Hofstee: tot het eind met kam en poederkwast 16
Le Nozze Backstage 21
Bobby Boomkamp | ons jongste lid 22
La Traviata | dit schreef de pers 24
Inleiders & data Le nozze di Figaro & Lucia di Lammermoor 26
Operanieuws 27
Colofon 31
Van Het Bestuur
Namens de Reisopera zal Nicolas Mansfield op onze ledenvergadering
het woord voeren. Hij kondigt nu al aan dat hij ‘zwaar op de vrienden­
vereniging zal gaan leunen’.
Een sterke vriendenvereniging kan een grote steun zijn voor de Reisopera.
Om dat te bereiken vraagt het bestuur u allemaal om in uw omgeving
tenminste één nieuw lid te werven voor onze vereniging. We hopen dat u
de Reisopera op deze manier wilt steunen. In dit blad of op de site www.
vriendenreisopera.nl vindt u een aanmeldingsformulier (u kunt ook een
kopie maken) voor uw (en hopelijk binnenkort onze) vrienden.
Dennis Bouwman

4
5
Lucia di Lammermoor
een waanzinnig werk
Benjamin Rous
Laag en dreigend zetten de hoorns in, als begeleiden zij een rouw­
stoet. Plotseling wordt het onheilspellende en sombere koper onder­
broken door een wanhoopskreet van het hele orkest: de verklanking
van het noodlot dat toeslaat? De openingsmaten van Lucia di
Lammermoor laten weinig twijfel over met wat voor soort werk we
te maken hebben: we staan hier aan het begin van een tragedie. Het
is buitengewoon evocatieve muziek: je ziet het mistige landschap
van de Schotse hooglanden voor je. Bedompt en bedrukt, vergeven
van een neurotische spanning. De grote kracht van de opera is die
onafwendbaarheid van de ongelukkige afloop. Kundig worden we
door de componist scène na scène meegevoerd in het zich langzaam
maar zeker voltrekkende drama, in de toenemende uitzichtloosheid
van de elkaar opvolgende gebeurtenissen.
Die kunde wordt Gaetano Donizetti nog wel eens in negatieve
zin aangerekend. De componist wordt vaak afgeschilderd als een
soort muziekfabriek. En inderdaad, hij leverde in rap tempo grote
hoeveelheden kamermuziek, symfonieën en opera’s af. Soms deed hij
daar een paar dagen over, soms enkele weken of maanden, en uit de
correspondentie komt eigenlijk nooit een gevoelige ziel naar voren
die worstelt met zijn materie. Omdat het beeld van de componist als
kundig vakman die voortvarend partituren aflevert nogal botst met
het romantisch ideaal van de musicus als getormenteerde twijfelaar,
heeft Donizetti als scheppend kunstenaar in de moderne tijd nooit
een heel hoge reputatie genoten. In de lijstjes van grote muzikale
vernieuwers vinden we nooit zijn naam, en toegegeven: lang niet al
zijn muziek komt even geïnspireerd over. Maar nog afgezien van het
feit of dat enigszins negatieve beeld van Donizetti als notenspuwer
klopt of niet: zelfs een lopende band levert soms muzikale juweeltjes
af, en Lucia di Lammermoor is daar zeker één van. De componist die
allesbehalve voldoet aan het romantische ideaalbeeld leverde met dit
werk hét icoon van de vroeg romantische opera af. Een liefdesverhaal
en psychologische en politieke thriller in één, doordrenkt van de sfeer
van klassieke 19e­eeuwse spookverhalen.
Donizetti gebruikte als bron voor zijn opera de op ware gebeur­
tenissen gebaseerde roman The Bride of Lammermoor van Sir Walter
Scott. In de roman is de moeder degene die haar dochter Lucy het
ongeluk injaagt. In de opera is Lucia’s moeder al overleden en hangt
zij slechts als een dwingende schaduw over het verhaal heen. Haar
nagedachtenis wordt aangeroepen om Lucia emotioneel te chanteren.
Het ontbreken van de moederfiguur in de opera is een bewust
dra ma tische keuze: hoewel Lucia zelf natuurlijk het onbetwiste
drama tische middelpunt vormt van de opera, zou je kunnen zeggen
dat Donizetti door deze ingreep een echte mannenopera schreef.
Lucia vormt de spil van het verhaal, maar is meer speelbal dan ac­
tieve protagonist. Het zijn de acties van haar broer, Enrico, en haar
geliefde, Edgardo, die het verhaal vormen en voortstuwen. Het is
dan ook niet verwonderlijk dat de opera begint en eindigt met deze
mannen. Tijdens de opera voel je heel sterk dat dit een meisje is dat
gevangen zit in een mannenwereld. Er is weliswaar sprake van een
vertrouwelinge, Alisa, maar zij speelt een verwaarloosbare rol. Het
is voor de opera een essentieel element: het isolement van Lucia als
jong meisje en de steeds verder toenemende druk die op haar wordt
uitgeoefend door haar mannelijke omgeving , betekenen uiteindelijk
haar ondergang. Lucia is als een veer die steeds strakker wordt
aangespannen en uiteindelijk knapt.
Het interessante aan Lucia di Lammermoor is dat niemand helemaal
vrijuit gaat, en dat de karakters allemaal geleid worden door verschil­
lende, soms tegenstrijdige emoties. Zowel haar geliefde Edgardo als
haar broer Enrico gebruiken haar als een pion in een politieke en
persoonlijke strijd. Het is misschien vreemd om te stellen dat ook
Edgardo schuld heeft aan de uiteindelijke ondergang van Lucia. Je zou
denken dat haar geliefde de enige steun en toeverlaat is van Lucia,
maar hoewel hij ongetwijfeld van haar houdt, draagt zijn opstelling
sterk bij aan de noodlottige afloop. Meteen als we hem leren kennen
aan het begin van de opera kondigt hij zijn vertrek aan, Lucia min of
meer aan haar lot overlatend. Opmerkelijk genoeg oppert Edgardo
zelf nog om voordat hij vertrekt naar politieke bondgenoten in
Frankrijk hun relatie op te biechten aan Enrico en vrede met hem
te sluiten, maar Lucia weerhoudt hem daarvan, ongetwijfeld bang
voor de reactie van haar broer. Edgardo legt zich hier maar al te
snel bij neer. Inderdaad zal een man als Enrico de strijdbijl wel niet
willen begraven. Edgardo houdt in de persoon van Lucia’s broer de
hele familie Ashton verantwoordelijk voor de dood van zijn vader en
de val van zijn eigen familie, de Ravenswoods. Familierivaliteit en
wrokgevoelens zijn dus onlosmakelijk vervlochten met hun liefdes­
relatie, en zowel Lucia en Edgardo lijken door deze negatieve emoties
geleid te worden. Als Edgardo al een tijd in Frankrijk zit en Enrico aan
Lucia een gefingeerde brief laat zien die moet bewijzen dat Edgardo
haar ontrouw is, laat zij zich al snel overtuigen. Ook Edgardo gelooft
bij terugkomst uit Frankrijk maar al te snel dat Lucia hem moedwillig
verraden heeft: uit hetzelfde hout gesneden als haar broer! Een gevoel
van wantrouwen sluimert kennelijk bij beide geliefden al onderhuids,
en er is niet veel voor nodig om het aan de oppervlakte te laten
komen.

6 7
Enrico gebruikt zijn zuster vooral om zijn maatschappelijke positie
veilig te stellen. Helemaal niet ongebruikelijk in de 17e eeuw
natuurlijk, de historische periode waarin het verhaal zich afspeelt.
De vrouwen in adellijke familie werden gebruikt om huwelijken te
sluiten die de familie als geheel vooruit zouden moeten helpen. Lucia
di Lammermoor laat duidelijk zien wat voor desastreuze gevolgen
dat kan hebben. Toch is ook Enrico niet alleen maar een kartonnen
booswicht. Hij kan het niet hebben dat nu juist zijn gezworen vijand
de geliefde van zijn zuster is, en dat zij dit voor hem verborgen heeft
gehouden. Bovendien bevindt hij zich in een benarde positie: hij
vreest in een grotere politieke strijd de verkeerde kant te hebben
gekozen en hij wil Lucia gebruiken in zijn wanhopige pogingen zijn
huid, en daarmee indirect de hare, te redden. Waarschijnlijk over­
ziet hij de gevolgen van zijn daden voor Lucia helemaal niet, staat
daar niet eens bij stil. Sterker nog, uit zijn woorden blijkt geregeld
wel degelijk broederlijke genegenheid, maar dat weerhoudt hem er
uiteindelijk niet van om zijn egoïstische plannen voor zijn zus door
te zetten. Pas in het sextet aan het einde van de tweede akte, een van
de muzikale topstukken uit de opera, klinkt medelijden door in zijn
woorden en gaat zijn geweten knagen. Maar als hij echt inziet wat hij
heeft aangericht is het al te laat: Lucia is buiten zinnen en niet meer
te redden.
Gevangen in dit krachtenveld, als een bal heen en weer gekaatst
tus sen deze twee mannen, tussen hartstocht en familieplicht, is het
niet verwonderlijk dat Lucia, zonder echt toevluchtsoord, uiteindelijk
bezwijkt onder de psychische druk. Hoewel waanzin ook in vroegere
opera’s voorkwam, waren het in opera’s uit de Barok en de klassieke
periode vooral goden, magiërs en tovenaressen die zorgden voor
de kolder in de kop, als straf voor overmoed of ander ongewenst
gedrag. In de vroeg romantische opera’s verandert dat en worden
het de psychische spanningen die de hoofdfiguur, bijna altijd een
vrouw, tot waanzin drijven. De romantiek als culturele stroming
legt sterk de nadruk op de beleving van emoties en keert zich af
van een te sterke nadruk op rationaliteit. Het waanzinnig worden
is natuurlijk een prachtig voorbeeld van het verliezen van de eigen
ratio en volledig beheerst worden door emoties. De waanzinscène,
waarin componisten dit gegeven proberen te verklanken, is dus bij
uitstek een kind van deze tijd, en wordt een bijna vast onderdeel van
belcanto opera’s. De waanzinscène in Lucia di Lammermoor is dus
zeker niet de enige, noch de eerste in zijn soort, maar is zonder twijfel
de bekendste en meest uitdagende, en vormt de absolute climax van
de opera.
De interessante vraag is natuurlijk: wordt Lucia plotseling waan­
zinnig, of zijn er al eerder in de opera aanwijzingen voor haar labiele
persoonlijkheid? Als we nu eens kijken naar het eerste moment
waar op we kennismaken met de titelheldin, in de tweede scène van
de eerste akte, dan zien we daar een meisje dat geplaagd wordt door
onzekerheid en zenuwen. Zij wacht gespannen op haar geliefde
Edgardo, en wat is het eerste waarover zij haar metgezel Alisa vertelt?
Een verhaal dat ooit hier, bij de fontein, een Ravenswood, telg uit
de familie van Edgardo, zijn geliefde in een opwelling van jaloerse
razernij dood heeft gestoken, en dat de geest van dit meisje aan Lucia
is verschenen. In dramatisch opzicht is deze scène natuurlijk erg
inter essant. Allereerst werpt het een blik in de toekomst, want het
is een duidelijke verwijzing naar de noodlottige afloop van Lucia’s
eigen liefde voor een Ravenswood. Daarnaast getuigt het ook van de
nodige dramatische ironie dat Lucia nu juist op deze beladen plek met
haar Edgardo heeft afgesproken. Muzikaal onderstreept Donizetti de
obsessie van Lucia met de geestverschijning door herhaalde muzikale
motieven, en het nadrukkelijk leggen van accenten op sleutelwoorden
in de tekst. In het snelle slotdeel van haar aria slaat haar bui weer
hele maal om en zingt Lucia dromerig van het geluk dat zij voelt als ze
bij Edgardo is. Een meisje dat geesten ziet, en last heeft van extreme
emoties die elkaar in rap tempo afwisselen: niet bepaald een goed
voorbeeld van een blakende mentale gezondheid.
De hele opera lang suddert de instabiliteit van Lucia een beetje onder
de oppervlakte, maar als het dan toch echt knapt in haar hoofd,
heeft dat spectaculaire vocale gevolgen. Het huwelijk met een haar
onbekende en de confrontatie met Edgardo tijdens de voltrekking
ervan vormen de druppel die de mentale emmer doet overlopen:
Lucia vermoordt haar echtgenoot en dwaalt raaskallend rond. De bijna
20 minuten durende waanzinscène is natuurlijk het deel van de opera
waar iedereen reikhalzend naar uitkijkt. Lucia’s dwalende gedachten,
die heen en weer schieten tussen heden en verleden, worden mooi
verklankt door flarden muziek die eerder in de opera geklonken
hebben. Muziek van het liefdesduet uit de eerste akte klinken, en
Lucia waant zichzelf terug bij de fontein met Edgardo en stelt zich
voor hoe zij in het huwelijk treden. Ook nu verschijnt aan Lucia de
geest die in haar gedachten letterlijk tussen haar en haar liefdesgeluk
staat.
Traditioneel zit er een lange cadens in de scène. De eerste Lucia,
Fanny Persiani, was een ongelooflijk virtuoos zangeres met een
fabelachtige techniek en zij improviseerde waarschijnlijk elke keer
dat zij de rol zong iets nieuws, niet of slechts summier begeleid
door instrumenten. In de gedrukte uitgave van de partituur schreef
Donizetti de cadens uit, en voorzag hij de zangstem van begeleiding
door een enkel instrument. De componist lijkt een voorkeur te
hebben gehad voor de glasharmonica, een moeilijk te bespelen
instrument met een mysterieuze, holle klank dat de gebroken
toestand van Lucia’s geest perfect weerspiegelt, maar standaard wordt
hiervoor tegenwoordig de wat meer praktische fluit gebruikt. Het is
een zeldzaam aangrijpend moment: de zangeres, eenzaam op het
toneel, in ‘gesprek’ met denkbeeldige stemmen, verklankt door de
fluit. Het is vocaal vertoon en dramatisch overtuigend op hetzelfde
moment: de stem die kriskras over de notenbalk schiet met trillers,
loopjes en andere versieringen geeft haarfijn de onthechte mentale
toestand van Lucia weer. Uiteindelijk stort zij uitgeput ter aarde: Lucia
overleeft haar mentale crisis niet.
Maar in deze mannenopera heeft zij natuurlijk niet het laatste
woord. De slotscène is voor Edgardo, die van plan is zich te laten
doden door Enrico in een duel waarvoor hij is uitgedaagd. Hij is
nog steeds overtuigd van haar verraad, maar wanneer hij hoort
van haar overlijden pleegt hij zelfmoord. Zonder Lucia kan hij niet
verder leven, en ook hij wordt deels overmand door schuldgevoel.
In het verleden werd deze scène nogal eens geschrapt, en eindigde
de opera met de waanzinscène van Lucia, maar die ingreep doet de
dramatische structuur van de opera geweld aan. Juist het feit dat
de scènes waarin de sopraan kan glanzen worden ingekaderd door
scènes waarin Enrico en Edgardo domineren geeft het verhaal extra
kracht. De slotscène geeft Edgardo meer reliëf, en is belangrijk voor
een gevoel van catharsis: de gevoelens van wrok worden eindelijk
losgelaten, en de hoop wordt uitgesproken op een hereniging van
de geliefden in de hemel. Berouw en vergeving komen, zoals vrijwel
altijd in de wereld van de opera, te laat, de tragedie is een feit. Lucia di
Lammermoor gaat over imperfecte mensen, geen van allen helemaal
goed of helemaal slecht, die niet in staat zijn zich te ontworstelen aan
hun situatie en de geschiedenis. Een morele les, gevangen in dik twee
uur sublieme muziek.

8 9
Le nozze di Figaro Margót Veldhuizen
Als vederlichte vlinders beminnen zij elkaar
met strelende handen en stralende stemmen
de liefde zaait bloemen voor hem en voor haar.
Macht komt naar binnen in fluweel en brokaat
bijt woorden, scheurt bloesem en kraait victorie
stapt rond als een pedante, parmantige haan.
Laat deze delicate liefde mogen bestaan
smeken stemmen als heldere nachtegalen
cirkelend als dromen om dit verliefde paar.
Zacht klinkt er geritsel, gefluister in het duister
list en verleiding dragen maskers van sluiers
begeerte loert als een slang naar haar.
Hebzucht en dwaasheid verdwijnen als stof
als vergeving en vrede in het maanlicht gloren
wordt verzoening gevierd met gezang in de nacht.
Dan zoet verlangen naar een bruiloft met dansen,
schalen met spijzen, vuurpijlen en kaarsen van goud,
de wijn in bokalen en liefde in drieduizendvoud.
cast en creative teams
Le nozze Lucia
Muzikale leiding Jan Willem de Vriend
Regie Gijs de Lange
Decor Yvon Muller
Kostuums Jookje Zweedijk
Licht Stefan Dijkman
Bewegingsregie Ruth Becker
Koor van de Nationale Reisopera
Nederlands Symfonie Orkest
Il Conte di Almaviva John Chest
La Contessa di Almaviva Johanni van Oostrum
Susanna Claire Ormshaw
Figaro John Molloy
Cherubino Karin Strobos
Marcellina Christine Tocci
Bartolo Arwel Huw Morgan
Basilio Erik Slik
Don Curzio Ashley Catling
Barbarina Julia Westendorp
Antonio Pieter Hendriks
Due donne Mirjam Cornelisse
Lya Duiveman
Muzikale leiding Antonino Fogliani
Regie Wim Trompert
Decor John Otto
Kostuums Mirjam Pater
Licht Uri Rapaport
Dramaturgie Natascha Veldhorst
Koor van de Nationale Reisopera
Het Gelders Orkest
Lord Enrico Ashton Roland Wood
Miss Lucia Petya Ivanova
Sir Edgardo di Ravenswood Peter Auty
Lord Arturo Buklaw André Post
Raimondo Bidebent Mika Kares
Alisa Rea Kost
Normanno Philip O’Brien

10 11
Guus Mostart:
NRO in 2012 nog vol in bedrijf
Ruim twee jaar geleden kondigde Guus Mostart, intendant van de
Nationale Reisopera, zijn vertrek aan omdat hij per 1 januari 2013
met pensioen zou gaan. Dat was ver voor de desastreuze beslissing
van de staatssecretaris.
Hij had zich zijn laatste jaar wel anders voorgesteld. Nu staat hij
voor de zware taak om het bedrijf, zoals dat nu bestaat, af te bouwen.
Tot het eind van het jaar blijft hij zowel artistiek als zakelijk volledig
eindverantwoordelijk voor de gang van zaken.
Dit seizoen kunnen we nog genieten van ‘Le nozze di Figaro’,
première 24 maart, ‘Lucia di Lammermoor’, première 12 mei, in het
najaar het vierde deel van de Ring ‘Götterdämmerung’ en tot slot de
herneming van ‘Opera Seria’ in november/december.
Op 1 februari j.l. is het nieuwe beleidsplan voor de jaren 2013 t/m
2016 bij het ministerie van OCW ingeleverd. Daarna gaat het
plan naar de Raad voor Cultuur die in de derde week van mei een
advies zal uitbrengen aan de staatssecretaris. Hij heeft min of meer
toegezegd dit advies deze keer op te zullen volgen en het als zodanig
aan de Tweede Kamer voor te leggen. Op Prinsjesdag volgt dan het
definitieve oordeel.
Er is in principe drie en een half miljoen beschikbaar voor een
operakern in Oost Nederland: Overijssel en Gelderland. Dat is een
heel verschil met de acht en een half miljoen, waarover de Reisopera
tot nu toe kon beschikken.
Als de Raad, de staatssecretaris en de Kamer akkoord gaan met het
beleidsplan, zal de Reisopera het met dit bedrag moeten zien te
rooien.
Zoals we al hebben gemeld betekent dat per 1 januari 2013 ontslag
voor ongeveer 80 van de 90 werknemers.
Fenny Koffijberg
De afwikkeling
Guus Mostart houdt zich dit jaar, naast zijn reguliere taken, vooral
bezig met de afwikkeling van het bedrijf. Het reorganisatieplan moet
voor advies worden voorgelegd aan de ondernemingsraad.
‘Daarna moeten we met de vakbonden om tafel voor het sociaal
plan. De mensen die we moeten laten gaan hebben een jaar de
tijd om ander werk te zoeken. We proberen hulp te bieden bij
outplacement en omscholing, De wachtgeldregeling die het Rijk
hanteert is gelukkig royaler dan die in het bedrijfsleven. En een deel
van onze mensen zullen we in de toekomst terugzien op freelance­ of
contractbasis. We proberen te zorgen voor een zachte landing’.
Er speelt nog iets anders.
Guus Mostart: ‘Door de beslissing van de staatssecretaris ons de
status van langjarig gesubsidieerde instelling te ontnemen, zijn wij
feitelijk vleugellam. Opera moet je ver vooruit plannen en dat wordt
ons nu onmogelijk gemaakt. Tot er duidelijkheid is op Prinsjesdag
mogen wij geen financiële verplichtingen aangaan voor de periode
2013­16. We hebben tegen deze statusverlaging een bezwaarschrift
ingediend, maar dat is niet ontvankelijk verklaard. We stappen nu
naar de bestuursrechter en zijn aan alle kanten bezig druk op de
ketel te houden.
Bij ons trouwe publiek is het nog niet helemaal doorgedrongen
wat er met ons bedrijf aan de hand is. De programmering van het
kalenderjaar 2012 kan namelijk, zonder dat er bezuinigd hoeft te
worden, volledig worden uitgespeeld. Het publiek merkt dus dit
jaar nog niets. Pas vanaf 1 januari 2013 worden de bezuinigingen
geïmplementeerd en komt men er ineens achter dat de Nationale
Reisopera is verdwenen en is overgegaan in een productiekern.’
Wat zouden we dan kunnen doen?
‘Kamerleden aanspreken, brieven schrijven aan de regering, kortom:
laat uw stem horen en vestig zodoende aandacht op onze situatie’.
De toekomst
Het beleidsplan is opgesteld door Nicolas Mansfield, nu adjunct en
vanaf 1 januari 2013 artistiek leider van de Nationale Reisopera.
Guus Mostart: ‘Ik ben heel blij dat hij aan boord is gebleven. Hij
kwam in 2000 als koordirigent bij ons in dienst en sinds die tijd
heb ik hem onder mijn hoede genomen en de kneepjes van het vak
geleerd. Aan dit nieuwe beleidsplan heb ik part noch deel gehad:
het komt helemaal uit zijn koker. Aan het eind van dit jaar zal ik het
bedrijf in vol vertrouwen aan hem overdragen.’

12 13
Nicolas Mansfield:
vanaf 2013 een andere Reisopera met kwaliteit, diversiteit en zichtbaarheid
De bezuinigingen komen hard aan bij de Nationale Reisopera, maar
het elan en het enthousiasme van Nicolas Mansfield zijn ongebroken.
Hij is nu nog artistiek adjunct, maar vanaf 1 januari 2013 artistiek
directeur van de Reisopera. Uit zijn koker komt het beleidsplan dat
momenteel wordt beoordeeld door de Raad voor Cultuur.
‘Dit beleidsplan is geschreven vanuit de overtuiging dat iedereen in
Nederland recht heeft op kwaliteitscultuur, ongeacht waar je woont.
En dat is nodig omdat cultuur de bundeling is van alle kunstvormen,
alle liefde en alle gedachten, die de mensheid door de eeuwen heen
hebben bevrijd en geïnspireerd’.
Zo verheven als dit klinkt, zo begaan is Nicolas Mansfield met
het menselijk leed dat wordt veroorzaakt door de gigantische
bezuinigingen, die de Reisopera worden opgelegd.
Maar ook zo ambitieus is hij, als hij praat over de toekomst van de
opera, zoals hij die voor zich ziet. Uitgangspunt is voor hem het
creëren van werkgelegenheid: ‘Iedereen, die wat kan, krijgt het druk.
Kernwaarden zijn kwaliteit, diversiteit en zichtbaarheid’.
Samenwerking
Rode draad in het beleidsplan is samenwerking, met de nadruk
op het product. Samenwerking lokaal, regionaal, nationaal en
internationaal, o.a. met het jeugdtheater ‘Sonnevanck’, met het
Kameroperahuis in Zwolle, met het theatergezelschap ‘Het Geluid’
in Maastricht, de Veenfabriek in Leiden en de Opera van Dorset in
Engeland. Een convenant met de Nederlandse Opera en Opera Zuid
is in voorbereiding.
‘Ook onze educatieve activiteiten gaan we uitbreiden, daar zetten we
zwaar op in: we creëren een omgeving waarin jonge mensen zich
kunnen ontplooien en hun talent kunnen ontdekken.
We worden een open bedrijf: letterlijk en figuurlijk. Zo één keer per
twee weken kan het publiek tegen een kleine vergoeding repetities
bijwonen. Na afloop kun je dan praten met zangers of regisseur,
misschien aan een gezamenlijk diner met een goed glas wijn. Maar
dat moet je dan wel zelf betalen, want de Reisopera moet bezuinigen.
Daarom schaf ik ook in principe alle vrijkaarten af ’.
De Reisopera zal vanaf 2013 een geconcentreerde spreiding
toepassen. Dat houdt in dat er in elk geval in minimaal tien
kernsteden uitvoeringen worden gegeven: Arnhem, Den Haag,
Doetinchem, Eindhoven, Groningen, Heerlen, Rotterdam, Utrecht,
Zwolle en Enschede.
‘In deze steden worden dan soms twee voorstellingen gegeven en op
de dag er tussenin ontwikkelen we andere actitviteiten, bijvoorbeeld
met de jonge makers van het Kameroperahuis uit Zwolle. In
sommige andere steden verzorgen we kleinere uitvoeringen’.
Produkties
‘We gaan vier à vijf producties per jaar verzorgen. In het voorjaar
van 2013 hebben we een probleem: zolang het beleidsplan niet
is goedgekeurd, kunnen we geen nieuwe producties maken. Dus
dan gaan we het land in met twee RAP­producties: La Bohème en
Il Segreto di Susanna. En ik ga in het voorjaar op reis met Blu­ray
opnames van de hele Ring: wie dit wil hebben, kan het inkopen.
In juni 2013 volgt de feestelijke aftrap: een operagala, met o.a.
hoogtepunten uit seizoen 2013/2014, (o.a. Tristan und Isolde, De
Barbier van Sevilla en de Johannes Passion): aria’s, gekostumeerd en
belicht, met orkest en zo mogelijk met koor.
En dan het klapstuk: in mei 2014 drie keer de Aïda in de Grolsch
Veste in Enschede, een Overijssels statement over het belang van
opera voor iedereen. De onderhandelingen zijn al gaande: ik maak
iedereen partner, die partner wil zijn’.
Alle premières worden uitgezonden op Brava­t.v.
Dorset
Een aparte plaats neemt de samenwerking met het Dorset Opera
Festival in. Nicolas Mansfield is hier vier jaar koordirigent geweest.
Bij dit driedaagse festival, dat elk jaar in juli plaatsvindt, worden in
twee weken tijd twee volledige opera’s gemaakt met een koor van
amateurs. Regie, solisten en orkest zijn professionals. In het dorp
Blandford­Forum is een kostschool voor dit festival beschikbaar
gesteld. De opera’s worden opgevoerd in een theater met 500
zitplaatsen. Als derde productie komt de Reisopera met La Bohème
en Il Segreto. Vanaf de Kanaaltunnel is het ongeveer drie uur rijden
naar Dorset.
Zou het niet mooi zijn als dat het doel zou zijn van onze volgende
operareis?
Nicolas, helemaal enthousiast: ‘Ja en dan een picknick met
champagne!’ (Maar wel zelf betalen).
Fenny Koffijberg

14 15
Concurrentie
In Twente is opschudding ontstaan nu twee
orkesten proberen de 3½ miljoen subsidie binnen
te halen, die bedoeld is voor een operaproduktiekern
in Oost Nederland. Het gaat om
het Nederlands Symfonieorkest (voorheen Orkest
van het Oosten), vaste dirigent Jan Willem de
Vriend en het barokensemble Combattimento
Consort Amsterdam, onder leiding van dezelfde
Jan Willem de Vriend, die binnenkort ‘Le nozze
di Figaro’ van de Reisopera dirigeert. Het staat
natuurlijk iedereen vrij om een aanvraag in te
dienen, maar wat opera betreft moet je wel van
goeden huize komen om te concurreren met
onze Reisopera. Want het beleidsplan van de
Nationale Reisopera is gebaseerd op vele vormen
van samenwerking en vooral gericht op
zichtbaarheid in de samenleving. De Reisopera
geniet bovendien groot aanzien in binnen­ en
buiten land en wij hebben er alle vertrouwen in,
dat de Raad voor Cultuur en het ministerie deze
kwaliteiten zullen honoreren.
F.K.
Jaarvergadering Vereniging Vrienden van de Reisopera
Locatie: Perikweg 97, Enschede
Datum: 31 maart 2012
Tijd: 14.00 uur (inloop vanaf 13:30 uur)
Agenda
Opening door de voorzitter
Mededelingen en ingekomen stukken
Vaststellen verslag van de Algemene Ledenvergadering van 18 mei 2011 (bijlage 1)
Algemeen jaarverslag (bijlage 2)
Financieel jaarverslag (bijlage 3)
Verslag van de kascontrole en benoeming nieuwe kascommissie
Begroting 2012 (bijlage 4)
Presentatie van aanstaand artistiek directeur Nicolas Mansfield over de
toekomstplannen van de Nationale Reisopera
Rondvraag
Sluiting
Na afloop van de vergadering zullen Bel Coelman, hoofd Bureaudramaturgie
van de Reisopera en leden van het Resident Artists Programme (RAP) een
verrassingsprogramma verzorgen.
Uitnodiging
De bijlages worden u per e­mail toegezonden.
Hulp welkom
Beste operavrienden
Het zal u niet ontgaan zijn dat de Nationale
Reisopera in zwaar weer verkeert. Nu is
het tijd om onze krachten te bundelen.
Wij willen de Reisopera zoveel mogelijk
steunen, maar dat kan ons bestuur niet
alleen en daarom willen we een beroep
doen op de kwaliteiten van onze leden.
Niet alleen om zoveel mogelijk leden te
werven, maar ook om ons met raad en
daad terzijde te staan.
Er zijn onder u ongetwijfeld mensen, die
ons goede adviezen zouden kunnen geven
op het gebied van o.a. relatiebeheer,
P.R., Opera Informa, ledenwerving en
over allerlei andere mogelijkheden om de
Reisopera te ondersteunen. Het zou mooi
zijn als we uit uw midden een werkgroep
zouden kunnen vormen, die ons gevraagd
en ongevraagd van advies kan dienen. Als
u zich hiertoe geroepen voelt, wilt u dan
contact opnemen met ons secretariaat?
Het bestuur

16 17
Helma Hofstee: tot het eind
met kam en poederkwast
Van glansrollen en bijzondere voorstellingen bij de Opera in Enschede (11)
Helma Hofstee, kapper-grimeur, ten voeten uit. Foto Frank Morris
Op mijn vraag aan Helma Hofstee hoe zij in het vak van kapper­
grimeur is ‘gerold’, antwoordt ze gedecideerd dat dit een bewuste
keuze was, dat zij voor dit vak zelfs min of meer was voorbestemd.
Zij vertelt graag over haar carrière bij Opera Forum en de Nationale
Reisopera, waar zij sinds augustus 1976 werkzaam is.
‘Mijn eerste werkkring vond ik als 16­jarige in een schoonheids­
annex kapsalon, waar ik mijn vakdiploma’s haalde en een
gedegen opleiding heb gehad. Ik werd er opgeleid tot trichologiste
(haarwerkdeskundige), leerde haarstukjes maken, trenzen (het
knopen van haren op draden) en reparaties aanbrengen. Eigenlijk
lonkte ik naar de artistieke omgeving van Opera Forum waar ik
graag mijn vleugels had willen uitslaan, maar mijn ouders waren
er op tegen dat ik daar zou gaan werken: veel te frivool, de opera
had in hun ogen geen degelijke uitstraling. Langs de omweg via
een ‘gewone kapper’ hoopte ik mijn droom van ‘theaterkapper’ te
verwezenlijken, maar pas na zeven jaar heb ik de overstap kunnen
maken. In mijn tienerjaren was ik oppas voor de kinderen van
Rinus Luttikhuis, destijds een bekende Enschedese dirigent, die
onder andere de oprichter was van het kinderkoor De Wesseltjes;
een musicus pur sang. Ik raakte in de ban van zijn enthousiaste
verhalen over muziek die prachtig aansloten bij het klassieke ballet
waarin ik al jaren les had en waarin ik met hart en ziel opging. Ik
danste en zong bij de Enschedese amateur operette­ en musicalgroep
Studio­65. Dat ik een verdienstelijk kapper­grimeur was, was
Studio­65 niet ontgaan en al snel vroeg men mij bij dit gezelschap
de pruikjes te kappen en de make­up te verzorgen. De gelegenheid
deed zich voor dat ik kon gaan dansen bij de balletstudio van Forum
Educatief aan de Walstraat (het bloed kroop toch waar het niet gaan
kon). De balletstudio lag naast de kap­ en grime­afdeling, waar ik
vernam dat er een (leerling) kapper­grimeur werd gevraagd. Aan het
hoofd van die afdeling, Eugène Linneweever, verzocht ik een keer
te mogen ‘voorwerken’. Na vijf minuten bezig te zijn geweest zei
hij mij te stoppen. ‘Maar ik heb nog helemaal niets gedaan’ riep ik
uit, waarop hij antwoordde dat hij had gezien hoe ik het materiaal,
Puck Kooij
het haar dus, hanteerde hetgeen voor hem reden was om mij in
dienst te nemen. Eugène heeft mij het oude ambacht bijgebracht.
In Nederland kon je dit gespecialiseerde vak alleen in de praktijk
leren, daar was geen opleiding voor. Door mijn gedrevenheid en
leergierigheid heb ik mij snel kunnen ontwikkelen. Het viel niet
altijd mee maar mijn doorzettingsvermogen gaf mij vleugels.
Ik vulde de praktijk aan met een cursus kunstgeschiedenis en
cursussen ‘special effects’ (in Berlijn) waar ik onder andere leerde
modelleren met klei, het maken van gipsafdrukken van grote neuzen
en oren, etc.
Kunst is om iemand het juiste karakter te geven, zodat die persoon
zich goed voelt en op het toneel met een mooie pruik en goede
make­up de juiste uitstraling heeft. Ook door free lance te werken bij
de televisie, film en toneel werd mijn kennis vergroot. Toen Eugène
Linneweever hoofd van de kap­ en grimeafdeling bij De Nederlandse
Opera in Amsterdam werd kon ik ook daar producties gaan
schminken. Hij bleef mijn grote voorbeeld. Jiri Kurdiovski volgde
Eugène Linneweever bij Opera Forum op en na zeven jaar werd ik in
1983 bij Opera Forum bevorderd tot 1e grimeur.
In de 35 jaar dat ik werkzaam ben bij de opera in Enschede is het
bedrijf verschillende malen met sluiting of vermindering van
arbeidsplaatsen bedreigd. In 1992 diende de reorganisatie zich
onbarmhartig aan en dat resulteerde in 1992/1993 in een operaloos
tijdperk. Dat jaar heb ik benut om ­ alleen tegen reisvergoeding ­ bij
De Nederlandse Opera te gaan werken. Een interessante ervaring en
heel bijzonder dat ik daar in ‘in de keuken’ mocht kijken.
In 1993/1994 herrees in Enschede de opera als Nationale Reisopera
en werd ik gevraagd de afdeling kap­grime te coördineren. In
deze nieuwe fase werd er vrijwel geen pruik meer in huis door
eigen personeel gemaakt. Voor alle werkzaamheden van de kap­
grimeafdeling moest ik extern vakmensen benaderen en met hen
werkafspraken maken, alles in samenspraak met de kostuum­
Ellen van Lier als
Musetta, in La
Bohème 1988/’89.
Foto Archief NRO
Helma aan het werk
Helma maakt een
‘glatze’ met haarstuk
en schminkt een
koorlid als Moor in
Die Zauberföte, bij de
Nederlandse Opera
in 1996

18 19
Karen Huffstodt als
Salome in Salome,
1997.
Foto Friedemann
Simon, Hamburg
ontwerpers en zonodig regisseurs. Hoogstandjes voor de kapper­
grimeurs moesten worden geleverd voor bijvoorbeeld de opera
Manon Lescaut, 1998/’99. Daarvoor stonden wij wel drie uur
achtereen te kappen en te schminken vanwege de vele verkledingen.
De verrichtingen van het kap­en grime­atelier worden zelden in
recensies genoemd, maar nu sprak de krant toch van ‘stijlvolle
kapsels’. Salome in het Gergiev Festifal in Rotterdam, 1998/’99 was
een geweldige uitdaging, juist ook omdat er ­ uiterlijk ­ geen haar aan
te pas kwam. Alle solisten en figuranten (er was geen koor) kregen
een kaal hoofd, een glatze. Allen kregen een latex kapje, gemaakt van
glatzan ( latex) over hun hoofd, dat werd gemodelleerd, bijgeknipt
en aan de hoofdhuid werd vastgeplakt, zodanig dat zij hun hoofden
konden draaien zonder dat je zag waar kunststof in huid overging,
waarna de nieuwe huid in natuurkleur werd geschminkt . Dit nam
30 minuten per persoon! Het meeste werk vergde het transformeren
van het kapsel van soliste Karin Huffstodt als Salome. Haar (eigen)
haar reikte tot aan haar middel en dat moest zonder spelden onder
een glatze worden gewerkt. Ik dacht dit met behulp van mousse
(haarversteviging) te bewerkstelligen. Dat zag er aanvankelijk heel
goed uit, doch ten gevolge van transpiratie werd een deel van de
glatze losgeweekt, en wapperde heen en weer. Misschien was ik de
enige die dit zag, maar ik wilde het toneel wel ophollen om erger
te voorkomen en dan te bedenken dat de dans nog moest komen!
Salome vervulde haar rol tot het einde alsof zij door niets gehinderd
werd. Later heeft ze zich niet bij mij beklaagd. Dat noem ik groots!
Voor Hertog Blauwbaards Burcht, 1996/’97 moesten de drie dode
‘geestenvrouwen’ heel oud gemaakt worden. Hun pruiken waren
samengesteld uit meerdere kleuren wit, grijs en een beetje zwart,
terwijl hun voorhoofden kaal waren gemaakt, hun gezichten
lijkbleek, dus wit, geschminkt.
In de opera Cenerentola 2010/’11 werd een ware krachttoer geleverd
met de creatie van de torenhoge pruiken van de twee stiefzusters.
In een pruik werd een compleet schip in het haar verweven en in de
andere een koekoeksklok met vogeltjes. Ook deze attributen waren in
eigen huis gemaakt.’ (Zie bijgaande foto’s)
‘Ik kan geen specifieke bezigheid in mijn vak noemen die mijn
voorkeur heeft: haar is zo veelzijdig door de kleur, het mengen
van kleuren boeit mij altijd weer. Hoewel een pruik blond, donker,
rood of grijs oogt, is deze opgebouwd uit meerdere tinten van die
kleur, dat geeft de levendigheid aan het haar. Met een crochet, een
uiterst fijne knoopnaald, worden de haren per twee of drie op het
montuur vastgezet. Naar het voorhoofd toe worden steeds minder
haren tegelijk vastgezet, eindigend met één haar zodat eigen haar
en pruikenhaar op het voorhoofd als het ware in elkaar overlopen.
Het montuur (van fijne tule), wordt op maat afgetekend op het hoofd
van de persoon voor wie deze bestemd is en daarna op een houten
pruikenbol vastgezet. Het haar komt voornamelijk uit Azië en
wordt in Europa door daarin gespecialiseerde vakmensen dusdanig
bewerkt, dat het oorspronkelijk zwarte haar wordt ontkleurd en
gekleurd in elke gewenste tint. Steeds vaker komt het haar tegen­
woordig uit Europa, het laat zich door de fijnere structuur iets
makkelijker bewerken. Het maken van een pruik vergt één tot
anderhalve week en er moeten zo’n 20.000 knopen worden gelegd,
dat laatste heeft mijn leermeester Linneweever mij eens verteld.
Pruiken vragen zorgvuldig onderhoud, tijdens het verloop van een
productie worden zij regelmatig gewassen, gekruld en weer in model
gebracht. Het werken met eigen haar, zoals van de dames­solisten,
met uitgebreide make­up, vind ik toch wel het mooiste wat er is.
Natuurlijk reist de kap­grimeafdeling, die in 2002 werd uitgebreid
met Reinert Martin als hoofd van deze afdeling, met de operazangers
mee als zij kris kras in Nederland, optreden. Minstens twee of drie
uur eerder, afhankelijk van de bewerkelijkheid ,zijn wij aanwezig om
alles wat nodig is om de zangers te kappen en te grimeren, klaar te
zetten. Wij maken soms erg lange dagen, liever gezegd avonden en
halve nachten.
Machteld Baumans
als stiefzuster
Clorinde in La
Cenerentola, 2010/’11.
Foto Helma Hofstee
Er zijn solisten die er op staan door mij te worden gekapt en
gegrimeerd. Als ze eenmaal bij jou op de stoel hebben gezeten,
ontstaat een vertrouwensband. Je komt ze inderdaad heel nabij, raakt
hen aan in het gezicht, op het hoofd. Zij stellen zich voor je open, er
moet rust van je uitgaan zodat zij zich op hun gemak gaan voelen.
Dat willen zij bij een volgende productie weer. Zij praten graag en ik
luister. Je moet er ook voor zorgen dat de eventuele nervositeit van
de zangers niet op jou overslaat. Nee, laat ik geen namen noemen. Ik
voel mij bevoorrecht dat ik zoveel interessante mensen, letterlijk en
figuurlijk, ‘onder handen mocht hebben’, of het nu gaat om solisten,
koorzangers of figuranten. Solisten die grote indruk op mij hebben
gemaakt door hun zangkunst en professionaliteit zijn bijvoorbeeld
Elzbieta Szmytka, haar stem en voordracht in Medea en Alcina
ontroerden mij zeer. Miranda van Kralingen ging volledig op in haar
rol van Ellen Orford in Peter Grimes, de gevoeligheid in haar stem
raakte mij. Henk Poort was groots als Macbeth in de gelijknamige
opera en wat een voorrecht dat ik Harry Peters in de Ring mag
meemaken. Wat genoot ik van de verfijning in de stem van Machteld
Baumans als Grietje in Hans en Grietje. Als dirigent waardeerde ik
Lawrence Renes zeer, zo jong had hij al veel in zijn mars, hij kon als
het moest met zijn ellebogen dirigeren.

20 21
Met Forum en de Nationale Reisopera ben ik wel buiten de grenzen
opgetreden (achter de schermen dan wel te verstaan), zoals met
L’ltaliana in Algeri in Spanje in 1988, Alcina in het Massachuchetts
International Festival of the Arts in de Verenigde Staten , 1997. In
L’Arbore di Diana in Dresden in 1997 droeg een der solisten een
compleet boompje op zijn glad gemaakte hoofd. In Berlijn heb ik in
het kader van de Schwetzinger Festspiele 1996/’97 het hoofd van
kap­grimeafdeling van de Bayreuter Festspiele leren kennen. Wij
raakten bevriend en hij nodigde mij uit om de première van Parsifal
bij te wonen. Dat was adembenemend, ook letterlijk, want ik heb een
paar uur van ontroering niet kunnen praten. Toen ik coördinator was
mocht ik in het buitenland voorstellingen gaan bekijken die door de
opera in Enschede werden overgenomen.
Sinds april 2002 kwam Reinert Martin als hoofd van het kap­grime­
atelier de gelederen versterken. Met zijn, voornamelijk in Duitsland
bij grote operahuizen opgedane vakkennis, kan hij mij nog altijd
nieuwe technieken en special effects bijbrengen. Dat is ook het
bijzondere in dit vak: je raakt nooit uitgeleerd.
Hoogtepunt in mijn carrière is zeker dat ik bij de Nationale
Reisopera de Ring mag ‘doen’, waarvan de laatste van de cyclus in
2012 ten tonele wordt gevoerd. Terugkijkend op mijn werkzame
leven van 35 jaar bij de Opera in Enschede stel ik met plezier en
dankbaarheid vast dat ik een interessante loopbaan had en nog
steeds heb. In die tijd heb ik veel zien verbeteren, het niveau van de
medewerkers in producties werd hoger en de kwaliteit nam toe. Ik
heb vaak ‘roerige tijden’ meegemaakt. Het zwaard van Damocles met
betrekking tot dreigende opheffing hing verschillende malen boven
ons hoofd.
Verschrikkelijk jammer dat nu de toekomst van de Nationale
Reisopera, waar zoveel deskundigheid aanwezig is, zo bruut tot een
minimum wordt teruggebracht. Wat mijzelf betreft: ik zou willen
doorgaan tot het moment dat ik geen kam of poederkwast meer
vasthouden kan!
N.B. Helma is terughoudend voor wat betreft het noemen van prijzen
voor de vervaardiging van een pruik. Een artikel in Tubantia van
15 oktober 2011 kan enig licht hierop werpen, n.l. ‘Pruiken Ierse rechter
wegbezuinigd. Honderden rechters in Ierland zijn voor het eerst aan hun
werkdag begonnen zonder de traditionele witte pruik op hun hoofd. De
plicht om een pruik te dragen is opgeheven wegens bezuinigingen van de
regering. Tot nu toe kreeg elke nieuwe rechter een pruik ter waarde van
€ 2.200.’
Het Theater Instituut Nederland heeft een reizende educatieve
tentoonstelling annex workshop ontwikkeld, die ook voor groepen
volwassenen interessant is. Momenteel is de tentoonstelling
‘Backstage’ tot en met 25 maart te zien in het Wilminktheater in
Enschede, waar in samenwerking met de Nationale Reisopera ‘Le
nozze di Figaro’ centraal staat.
Laura Slakhorst, educatief medewerker van het Wilminktheater en
Muziekcentrum Enschede is enthousiast over de tentoonstelling en
over de samenwerking met Ben Coelman, hoofd Bureaudramaturgie
en Educatie van de Reisopera.
In ‘Backstage’ ervaren bezoekers op actieve wijze hoe een opera/
theatervoorstelling tot stand komt, van het eerste idee tot de dag van
de première.
De tentoonstelling bestaat uit vier onderdelen, die elk een deel
van het proces laten zien: het idee, het ontwerp, de repetitie en
de première. Bezoekers kunnen een moodboard maken met
inspiratiebronnen, experimenteren in een schaaltheater, repeteren
met een regisseur en ervaren hoe het is om met plankenkoorts
tussen de coulissen te staan. Er zijn interviews te zien met
hedendaagse regisseurs, acteurs en ontwerpers en een gevarieerd
aanbod van repetitie­ en voorstellingsbeelden.
In Enschede gaat de tentoonstelling over ‘Le nozze di Figaro’
en wordt ingeleid met een workshop, die wordt geleid door een
theaterdocent.
Als extra is het voor groepen ( minimaal 15, maximaal 30 personen)
in Enschede mogelijk een inleiding tot de opera door Ben Coelman
te volgen en een repetitie van orkest en opera mee te maken.
Aanmelden bij de Nationale Reisopera.
Na Enschede gaat ‘Backstage’ van 3 tot 30 april naar de
Stadsschouwburg in Haarlem.
Voor meer info: www.backstageontour.nl
Le Nozze Backstage

22 23
Bobby Boomkamp | ons jongste lid
Fenny Koffijberg
Johannes Passion | foto: Hermann & Clärchen Baus
Hij is net 16 geworden en het jongste lid van onze Vereniging
Vrienden van de Nationale Reisopera, maar de kans is groot dat
hij die positie binnenkort moet afstaan aan zijn broertje van 12. En
Bobby Boomkamp is daar zelf de oorzaak van: hij heeft zijn hele
familie aangestoken met zijn liefde voor opera.
Bobby woont in Hengelo en zit in de vierde klas gymnasium van het
Grundellyceum.
Het begon allemaal toen Bobby 8 jaar was en lid werd van de
theatergroep ‘Barst’ onder leiding van Rinus Morsink. Al gauw deed
hij auditie voor de rol van het vierjarig zoontje van Madama Butterfly.
Het was even slikken toen hij werd afgewezen omdat hij bijna even
lang was als Madama herself.
Om de teleurstelling te verzachten kreeg hij twee vrijkaartjes voor
de voorstelling, die hij samen met zijn moeder zag. En vanaf dat
moment was hij verkocht: de liefde voor opera was geboren.
In groep 8 van de basisschool hield hij een spreekbeurt over opera en
met name over de Nationale Reisopera.
Vijf jaar geleden kreeg hij van zijn ouders het lidmaatschap van onze
vereniging cadeau en nog steeds is hij – bij ons weten – ons jongste
lid.
Intussen bleef hij audities doen. Zo was hij in Humperdinck’s
Hänsel und Gretel een speculaaspop, die aan het eind tot leven komt.
Hij zong er ook in met een hoge jongenssopraan. In Les Contes
d’Hoffmann van Offenbach figureerde hij als één van de poppen, die
over het toneel renden en in Wagner’s Rheingold hoorde hij bij de
dwergen achter hun naaimachines.
Twee jaar geleden deed hij mee met de Stadsopera ‘Maak’ van de
NRO als ambtenaar achter een loket en bij het toneelgezelschap ‘De
Verstrooiers’ zong hij als gast 3 solo’s in een musicalmix. Hij zong
in het jongenskoor van de Matthäus, deed mee met de Meezing­
Messiah van NRO’s Nicolas Mansfield en was de jongste apostel in de
Passiespelen in Hertme.
Maar niet alles verliep naar wens: als 12­jarige ondervond hij een
heftige teleurstelling toen hij auditie deed voor de Sound of Music
in De Efteling. Daar deden 2000 kinderen aan mee en Bobby
hoorde bij de laatste 80. De hele klas leefde mee want het werd
op tv uitgezonden. Zestig kinderen zouden worden uitgekozen,
maar helaas: Bobby was te lang. ‘Hadden ze dat niet eerder kunnen
zeggen?’ vroegen zijn ouders zich af. ‘Ja, misschien wel, maar Bobby
kon zo prachtig zingen en dansen’ was het antwoord.
Bariton
Inmiddels heeft Bobby al heel wat opera’s gezien, meestal in
gezelschap van zijn moeder of broer Scotty (12), die ook al 5 jaar lid
is van Barst en al 3 keer heeft meegedaan in een opera. Misschien
krijgt hij van zijn ouders ook een lidmaatschap van onze vereniging
aangeboden.
Wat vindt Bobby de mooiste opera?
Hij moet er lang over nadenken: het wordt tenslotte Puccini’s La
Bohème, waarin Scotty meespeelde. Die opera heeft hij al vaak
gezien , maar ook Turandot en de Mikado van Gilbert en Sullivan
gooien hoge ogen en de hele Ring­cyclus vindt hij ‘heel bijzonder’.
Voor zijn school is hij de aangewezen figuur om bij de Reisopera
contact te leggen met Ben Coelman, manager van de afdeling
Educatie, want het Grundellyceum wil ‘iets met opera gaan doen’.
Maar misschien moet dat even wachten, want Bobby’s opa is pas
overleden.
Bobby heeft aan de muziekschool het A­examen gedaan, hij kan
heel goed zingen en hij is cum laude geslaagd. Zijn stemwisseling,
ongeveer anderhalf jaar geleden, is hij goed doorgekomen: hij zingt
nu bariton. Bobby is nog wel lid van Barst, maar legt zich nu ook toe
op stijldansen en ‘dat gaat goed’.
Toekomst
En wat gaat hij na het gymnasium doen? Zingen, dansen? ‘Nee,
iets in economie, bestuurskunde of international relations, want
ik hou wel van wat zekerheid’. Daarom heeft hij ook economie en
maatschappijleer in zijn vakkenpakket. Zingen en dansen blijven
hobbies en daar zal hij – naast zijn studie en een druk sociaal leven
met veel vrienden en vooral vriendinnen – zeker tijd voor blijven
vrijmaken.

24 25
La Traviata | dit schreef de pers
Op veler verzoek waagde de Nationale Reisopera zich aan een
tweede herneming van Verdi’s La traviata in regie van Monique
Wagemakers. Deze nationaal en internationaal geprezen productie
was eerder te zien in 2003 en 2008 en werd in de eerste maanden
van dit jaar opnieuw gespeeld voor uitverkochte zalen in dertien
Nederlandse theaters. De Bulgaarse sopraan Petya Ivanova vertolkte
de courtisane Violette Valéry, de tenor Peter Auty nam, evenals in
2003, de rol van Alfredo Germont voor zijn rekening en Roland
Wood tekende voor de rol van vader Germont. Opnieuw werd
deze productie door het publiek enthousiast ontvangen, daarvan
getuigen uitverkochte zalen en openbare reacties in gastenboeken
op verschillende sites. Lovende recensies verschenen in TC Tubantia
en in de Stentor. Kasper Jansen waardeerde de productie van de
Nationale Reisopera met drie sterren in NRC Handelsblad.
Kasper Jansen (NRC Handelsblad) noemde in 2003 La traviata
van regisseuse Monique Wagemakers een opzienbarende nieuwe
productie. Hij schreef destijds: ‘Opzienbarend in het eeuwig
vernieuwende Nederlandse kunstklimaat, is het volstrekt klassieke
karakter van deze La traviata. Actualisering en conceptualisme
ontbreken, maar niet het goede acteren, het perfect gemodelleerde
groepswerk en de Spaanse dansscène in salonstijl’. Negen jaren
later maakt de voorstelling op Jansen ‘(…) dramatisch iets minder
indruk dan voorheen’, zo schrijft hij in zijn recensie van 23 januari
jongstleden. Hij onderbouwt zijn mening door te stellen dat er in
het grote duet tussen Violetta en vader Germont ‘de hoog oplaaiende
emoties door Ivanova wat omfloerst en onderkoeld [worden]
gezongen’ en hij vervolgt: ‘Wood is in zijn roldebuut als Germont
erg eendimensionaal. Het Noord Nederlands Orkest o.l.v. Robbert
van Steijn scoort een zeventje. Het orkestspel is keurig, maar krijgt
weinig extra emotioneel profiel’.
Ellen Kruithof (TC Tubantia) is overduidelijk onder de indruk
van de Bulgaarse sopraan Petya Ivanova, volgens Kruithof ‘amper
anderhalve meter groot’. Kruithof stelt dat Ivanova’s stem omgekeerd
evenredig krachtig is aan deze lengte, ‘waardoor slechts bij haar
eerste opkomst en bij het slotapplaus opviel dat de rest van de cast
een kop groter was’. Licht kritisch is Kruithof over de eerste acte,
waar ‘(…) Ivanova’s stem in de hoogte wat schril [klonk], vergeleken
met het klankrijke midden­ en lage register. In de tweede en derde
acte was ze subliem’. Kruithof concludeert: ‘Ivanova kan niet alleen
geweldig uithalen, maar ze wist ook in haar zachte passages een
ongelooflijke draagkracht te realiseren, tot aan de achterste rij in
de zaal’. In haar oordeel over het Noord Nederlands Orkest lijkt
Kruithof aan te sluiten bij de kwalificatie van Jansen wanneer zij
stelt: ‘Dirigent Robbert van Steijn gaf de zangers voldoende ruimte
en het orkest volgde goed, maar er waren regelmatig oneffenheden in
de stemming en de klank’.
Elly van Plateringen steekt in de Stentor haar enthousiasme niet
onder stoelen of banken. Zij schrijft: ‘Vanaf de eerste noot van de
ouverture is het goed raak. De compassie, nodig om het verdrietige
verhaal van courtisane Violetta en haar onmogelijke liefde voor
Alfredo kracht bij te zetten, is voelbaar. Onder aanvoering van
dirigent Robbert van Steijn worden de kuchjes in de zaal bezworen.
Alle elementen voor een avond emotie zijn voorhanden: het decor
heeft dank zij spiegelwerking een betoverend elan, de uitlichting
geeft toegevoegd suspense. Koor, orkest en solisten vormen een
kostelijke entiteit’. Over de solisten schrijft van Plateringen: ‘Peter
Auty (Alfredo) kruipt naadloos in de huid van de gepassioneerde
minnaar, Roland Wood (vader Germont) is zo kil en berekenend
als zijn rol noodzakelijk maakt. Carol Rowlands (Annina) levert als
bediende prachtig spel en Karin Strobos (Flora) is het prototype van
de meelevende vriendin’. Na een lofzang op Petya Ivanova, ‘die als
Violetta alle harten steelt’ eindigt van Plateringen haar recensie met
de woorden: ‘Opera zoals dat hoort: een totale belevenis’.
H.W.

26
27
Inleidingen Podia & data
Le Nozze di Figaro
Lucia di Lammermoor
Operanieuws
Le nozze di Figaro
Enschede | 24 maart | Ben Coelman | 18.30 uur
Zwolle | 27 maart | Inge Griffioen | 18.45 uur
Doetinchem | 29 maart | Bastiaan Cats | 18.30 uur
Arnhem | 31 maart | Inge Griffioen | 18.30 uur
Rotterdam | 3 april | Erik Jan Bakker | 18.45 uur
Utrecht | 10 april | Machteld van Bronkhorst | 18.30 uur
Eindhoven | 12 april | Erik Jan Bakker | 18.45 uur
Apeldoorn | 14 april | Inge Griffioen | 18.45 uur
Amsterdam | 17 april | Machteld van Bronkhorst | 18.45 uur
Den Haag | 19 april | Erik Jan Bakker | 18.30 uur
Den Haag | 21 april | Erik Jan Bakker | 18.30 uur
Lucia di Lammermoor
Enschede | 12 mei | Ben Coelman | 19.00 uur
Utrecht | 15 mei | Machteld van Bronkhorst | 19.00 uur
Rotterdam | 19 mei | Erik Jan Bakker| 19.30 uur
Maastricht | 22 mei | Len van Schaik | 19.00 uur
Den Haag | 24 mei | Erik Jan Bakker | 19.00 uur
Breda | 26 mei | Joke Veltmann | 19.15 uur
Heerlen | 30 mei | Len van Schaik | 19.00 uur
Arnhem | 1 juni | Machteld van Bronkhorst | 19.15 uur
Groningen | 5 juni | Machteld van Bronkhorst | 19.15 uur
Apeldoorn | 7 juni | Rudolf Nammensma | 19.15 uur
Den Bosch | 12 juni | Erik Jan Bakker | 19.15 uur
Zwolle | 15 juni | Rudolf Nammensma | 19.15 uur
053­4878500 | info@reisopera.nl | www.reisopera.nl
Le nozze di Figaro
Enschede | Wilminktheater | zaterdag 24 maart | 19.30 uur
Zwolle | Theater De Spiegel | dinsdag 27 maart | 19.30 uur
Doetinchem | Schouwburg Amphion | do 29 maart | 19.30 uur
Arnhem | Schouwburg Arnhem | zaterdag 31 maart | 19.30 uur
Rotterdam | Rotterdamse Schouwburg | dinsdag 3 april | 19.30 uur
Utrecht | Stadsschouwburg | dinsdag 10 april | 19.30 uur
Eindhoven | Parktheater Eindhoven | donderdag 12 april | 19.30 uur
Apeldoorn | Schouwburg Orpheus | zaterdag 14 april | 19.30 uur
Amsterdam | Stadsschouwburg | dinsdag 17 april | 19.30 uur
Den Haag | Lucent Danstheater | donderdag 19 april | 19.30 uur
Den Haag | Lucent Danstheater | zaterdag 21 april | 19.30 uur
Lucia di Lammermoor
Enschede | Wilminktheater | zaterdag 12 mei 2012 | 20.00 uur
Utrecht | Stadsschouwburg | dinsdag 15 mei 2012 | 20.00 uur
Rotterdam | Schouwburg | zaterdag 19 mei 2012 | 20.15 u.
Maastricht | Theater aan het Vrijthof | dinsdag 22 mei 2012 | 20.00 u.
Den Haag | Lucent Danstheater | donderdag | 24 mei 2012 | 20.00 u.
Breda | Chassé Theater | zaterdag 26 mei 2012 | 20.00 uur
Heerlen | Parkstad Limburg Theaters | woensdag 30 mei 2012 | 20.00
Arnhem | Schouwburg | vrijdag 01 juni 2012 | 20.15 uur
Groningen | Stadsschouwburg | dinsdag 5 juni 2012 | 20.15 uur
Apeldoorn | Schouwburg Orpheus | donderdag 7 juni 2012 | 20.00 u.
Den Bosch | Theater aan de Parade | dinsdag 12 juni 2012 | 20.00 uur
Zwolle | Theater De Spiegel | vrijdag 15 juni 2012 | 20.15 uur
Het Kameroperahuis
Sinds februari 2007 is in Zwolle een productiehuis voor muziek­
theater en opera gevestigd, genaamd Kameroperahuis. Het
ontvangt subsidie vanuit het Fonds Podiumkunsten, de gemeente
Zwolle en de provincies Overijssel en Gelderland.
Het Kameroperahuis heeft drie takken. De werkplaats is
ontwikkeld voor onderzoek en experiment. Het productiehuis
is er voor professionalisering van de makers. De derde tak is het
impresariaat Opera Nu, dat zorgt voor de afzet van gemaakte
voorstellingen. Het Kameroperahuis produceert ook het twee­
jaarlijkse KamerOpera Festival – nu Voi­Z geheten – in theater
Odeon in Zwolle. Zo krijgen makers van een kleine opera en intiem
muziektheater een kans zich te presenteren. Het Kameroperahuis
helpt jonge operamakers verder. Behalve bij genoemd festival
zijn er regelmatig bijzondere muziektheatervoorstellingen in
Zwolle en andere plaatsen te zien. Zo is de opera ‘Amalia Bandi’
in de maak over een Zigeunerkoningin in Zwolle. Première is op
11 mei 2012 met voorstellingen t/m 20 mei. Ook produceert het
Kameroperahuis de voorstelling ‘Rossini’s geheime recept’ van
‘I Solisti del Vento’, komend voorjaar in diverse theaters te zien en
‘De dood van Poppaea’, een hedendaagse multimediale opera van
Club Opera, tournee in april­mei.
Interessant voor diegene die kennis wil maken met nieuwe
ontwikkelingen in de wereld van de opera.
Meer informatie vindt u bij: www.operanu.nl en
www.kameroperahuis.nl
In memoriam Hein Meens
Wim Stam
Vrijdag 10 februari 2012 is plotseling de tenor Hein Meens op 62
jarige leeftijd overleden. Hein Meens maakte zijn operadebuut
in 1982 in Enschede bij Opera Forum, als Don Ottavio in Mozarts
‘Don Giovanni’. In 1984 zong hij daar de titelrol in ‘Albert Herring’
van Britten en Don Ramiro in ‘La Cenerentola’ van Rossini. Bij de
Nationale Reisopera was Hein Meens een regelmatig terugkerende
gast. Zo zong hij in 1996 Jack O’Brien in ‘Aufstieg und fall der Stadt
Mahagonny’ van Kurt Weill en Bertolt Brecht. In 1998 en 2001 was
hij Raoul de St.Brioche in Lehárs ‘Die Lustige Witwe’. In 1999 was
Hein Meens bij de Nationale Reisopera te zien in ‘Salomé’ en in
‘Tristan und Isolde‘ en in 2002 vertolkte hij de rol van Adoardo in
‘Idomeneo’ van Mozart. Ook in hedendaags repertoire was Hein
Meens thuis, getuige zijn rol van Apollon in de wereldpremière
van ‘Wet Snow’ van Jan van de Putte, gebracht door de Reisopera
in 2004. Ook als concertganger werd Hein Meens bekend, vooral
als Evangelist in de Passionen van Bach. Sinds 2002 dirigeerde
hij ook en was hij tevens zangdocent aan het Amsterdamse
Conservatorium.
In memoriam Hans van de Hombergh
Op 2 januari 2012 overleed de dirigent Hans van de Hombergh
op 88 jarige leeftijd. Hij werd vooral bekend als dirigent van het
Nederlands Kamerkoor dat hij leidde van 1972 tot 1975. Minder
bekend is dat Van den Hombergh daarvóór het koor van Opera
Forum acht jaar heeft geleid, van 1963 tot 1971 en in deze periode
ook in Enschede woonde. Een herinnering aan Hans van den
Hombergh, geschreven door Herman Haverkate van Dagblad
Tubantia is te vinden in het prachtige boek ‘En route’ over de
geschiedenis van Opera Forum.

28 29
Kijk op www.wagnergenootschap.nl
of bel 075 6157793 voor een gratis informatiepakket
Word ook Vriend van de Nationale Reisopera
Vrienden lidmaatschap | Vriendenpas
• U krijgt vier maal per jaar ons magazine Opera Informa
toegezonden.
• Jaarlijks gratis de seizoensbrochure van de Nationale Reisopera..
• De mogelijkheid om jaarlijks deel te nemen aan de operareis naar
het nabije buitenland (veelal Duitsland).
• Een (voucher voor een) programmaboek als welkomstgeschenk.
Vrienden Plus lidmaatschap | Vrienden plus pas
Naast de voordelen van de VriendenPas ontvangt u een gratis
programmaboek bij elke door u bezochte uitvoering van de
Nationale Reisopera.
Jonger dan 19 jaar | Jongerenpas
Lid worden kan eenvoudig door onderstaand formulier
in te vullen en op te sturen naar:
Ledenadministratie Vrienden Nationale reisopera
Breemarsweg 479
7555 KA Hengelo
n Vriendenpas | € 20,­ per jaar
n Vrienden plus pas | € 30,­ per jaar
n Jongerenpas | € 10,­ per jaar
dhr. | mevr.
straat | nr.
postcode | plaats
telefoon
e­mail
banknummer
n Ik geef de Vrienden van de Reisopera toestemming
tot een jaarlijkse automatische incasso.
U kunt dit formulier ook invullen op
www.vriendenreisopera.nl

30 31
Op het gezelligste plein van Nederland, de Oude Markt in Enschede,
vind je Sam Sam Café met Eetgelegenheid.
Lekker wegkruipen aan de leestafel met een grote kop cappuccino en
muffins uit onze eigen bakkerij met keuze uit diverse magazines en dag­
bladen. ’s Avonds genieten van een (vegetarische) dagschotel of heerlijk
à la carte dineren.
De lunchkaart biedt een keur aan creatieve broodjes en originele gerechten.
TIP voor na een concert of voorstelling: tot middernacht serveren we onze
‘Night Bite’: sweet, fresh, special of traditional...geniet van deze parade
van lekkernijen en sensatie van smaak!
In de zomer is het ruime terras een echte hotspot. Aan de gezellige
buitenbar kun je vast een drankje drinken terwijl je een keuze maakt
uit de gevarieerde kaart...
Het hechte team straalt enthousiasme en toewijding uit...
Van harte welkom bij Sam Sam!
Sam Sam Café
met Eetgelegenheid
Oude Markt 15-17
7511 GA Enschede
053-4303929
www.samsam-enschede.nl
Colofon
Vereniging Vrienden Nationale Reisopera
Bestuur
Dennis Bouwman | Voorzitter
Henk Hoving | Penningmeester
Maria Kranendonk | Secretariaat /Leden administratie
Nel van Duuren | Operareizen/Contactpersonen
Fenny Koffijberg
Lidmaatschap
VriendenPas | g 20,–
VriendenPlusPas | g 30,–
Jongerenpas | g 10,­
(VriendenPlusPas inclusief programmaboeken)
Te voldoen aan het begin van het verenigingsjaar dat loopt
van 1 januari t/m 31 december.
Het lidmaatschap wordt automatisch verlengd, tenzij uiterlijk
vier weken voor het verstrijken van het verenigingsjaar schriftelijk
is opgezegd bij het secretariaat.
Bankrekening 44 51 41 387
t.n.v. Vrienden Nationale Reisopera | Enschede
Ereleden | Piet Goedemoed, Louwrens Langevoort,
Ans Wijtmans, Tony de Haan
Secretariaat en Ledenadministratie
Breemarsweg 479 | 7555 KA Hengelo
074 29 14 099
info@vriendenreisopera.nl
leden@vriendenreisopera.nl
Het bestuur verzoekt leden die een nieuw of ander emailadres
hebben gekregen, dit door te geven aan ons secretariaat:
info@vriendenreisopera.nl.
Nationale Reisopera
Postbus 1321 | 7500 BH Enschede | 053 4878500
info@reisopera.nl | www.reisopera.nl
Opera Informa
Uitgever | Vereniging Vrienden Nationale Reisopera
Redactie | Hinke Wissink, Fenny Koffijberg
Vaste medewerkers | Wim Stam, Puck Kooij
Opmaak | Gerrit Ebbink bNO
Webmaster | Wij maken Het, Eefde
Druk | SWB Grafisch Bedrijf, Hengelo
Aan dit nummer werkten verder mee
Lidwiene Vermeij, Benjamin Rous
Foto’s
La Traviata | Marco Borggreve © Nationale Reisopera 2012
Redactieadres
Redactie Opera Informa
redactie@vriendenreisopera.nl
www.vriendenreisopera.nl
www.facebook.com/vriendenreis
De standpunten in de artikelen zijn niet altijd die van
redactie en/of bestuur. De verantwoordelijkheid ligt bij
de auteur. De redactie behoudt zich het recht toegezonden
artikelen in te korten of niet te plaatsen.
Overname van (gedeelten van) artikelen is alleen toegestaan
na schriftelijke toestemming van de uitgever.
Opera Informa verschijnt vier keer per jaar.
©2011 Vereniging Vrienden Nationale Reisopera
Zie voor advertentietarieven: www.vriendenreisopera.nl