Taalontwikkeling versie kinderpsychiaters- 2-2007_Els Ortibus.pdf
Taalontwikkeling versie kinderpsychiaters- 2-2007_Els Ortibus.pdf
Taalontwikkeling versie kinderpsychiaters- 2-2007_Els Ortibus.pdf
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
<strong>Taalontwikkeling</strong> en<br />
taalontwikkelingsstoornissen<br />
Taalvorm<br />
Fonologie:<br />
klankvorming en klankwaarneming<br />
articulatiefouten<br />
jongere of afwijkende fonologische<br />
ontwikkeling ? – cfr. globaal niveau<br />
fonologische stoornis ?<br />
Taalvorm<br />
Syntaxis:<br />
zinsvorming<br />
lengte van de zinnen, woordvolgorde..<br />
Morfologie:<br />
grammaticale regels<br />
werkwoordvervoeging, enkelvoud/meervoud<br />
Een woordje vooraf…<br />
Taalvorm ------- fonologie<br />
------- syntaxis<br />
------- morfologie<br />
Taalinhoud ------- semantiek<br />
Taalgebruik ------- pragmatiek<br />
Taalinhoud<br />
http://www.uiowa.edu/~acadtech/phonetics<br />
/#<br />
Semantiek:<br />
begrijpen van betekenis van woorden<br />
afhankelijk van de taal-input<br />
senso-motorische<br />
ontwikkeling<br />
- woordvindingsproblemen
Taalgebruik<br />
Pragmatiek:<br />
wat ‘doet’ de taalgebruiker met zijn taal<br />
taalfuncties leeftijdsadequaat hanteren<br />
communicatieve pragmatiek<br />
beurtwisseling<br />
rekening houden met voorkennis<br />
verduidelijken<br />
hulp vragen<br />
De normale taalverwerving<br />
Prelinguale periode<br />
- van 0 tot ongeveer 1 jaar<br />
- huilen / schreien<br />
- vocaliseren<br />
- vocaal spel<br />
- brabbelen<br />
De normale taalverwerving<br />
Differentiatiefase<br />
- van 2;6 tot 5 jaar<br />
- fonologische ontwikkeling<br />
- semantiek en woordenschat<br />
- syntaxis en morfologie<br />
- pragmatische aspecten<br />
De normale taalverwerving<br />
Vroeglinguale periode<br />
- van 1 tot 2;6 jaar<br />
- de éénwoordfase<br />
- de twee- en meerwoordfase<br />
De normale taalverwerving<br />
Voltooiïngsfase<br />
- van 5 tot 9 jaar
0 – 2 maanden<br />
Gericht op geluiden<br />
Herkennen stem<br />
‘pre-communicatieve talenten’<br />
vb. imitatie: tuiten van de lippen,<br />
tong uitsteken<br />
Nog geen communicatieve intentie<br />
8 maanden<br />
Gedifferentieerd brabbelen<br />
- verschillende klanken<br />
- verschillende intonaties (vraag,<br />
mededeling…)<br />
reik- en wijsgedrag<br />
12 – 18 maanden<br />
grote verschillen in verschijnen eerste<br />
woorden:<br />
- langzaam verminderen brabbelen – stilaan<br />
meer verstaanbare woorden<br />
- brabbelen stopt – pauze – verschijnen<br />
eerste woorden<br />
- beperkte actieve woordenschat, mooie<br />
uitspraak<br />
- snelle toename woordenschat, articulatie<br />
zwakker<br />
8 maanden<br />
Doelbewust beurt nemen door het kind<br />
Geluiden in de beurten krijgen meer<br />
betekenis<br />
Soepele beurtwisseling<br />
12 – 18 maanden<br />
Stap van brabbelen naar eerste woordjes -<br />
“namen – honger”<br />
Spelen met woorden en klanken<br />
Melodie, ritme, toonhoogte lijkt<br />
steeds meer op taal.<br />
Benoemen van dieren, personen,<br />
voorwerpen en acties uit<br />
dagelijkse leven<br />
18 – 24 maanden<br />
Enorme toename van woordenschat<br />
Zinsvorming komt op gang<br />
Vragen om aandacht<br />
Opmerkingen maken<br />
Vragen om handeling of voorwerp<br />
Echolalie - herhaald imiteren
+ 24 maanden<br />
Zinsvorming<br />
Communicatie wordt gerichter<br />
Taalgebruik nog beperkt tot hier en nu<br />
Niet – talige grapjes<br />
overdreven gebaren<br />
nonsens-zinnetjes of klankgroepjes<br />
Gesprekjes als onderdeel van<br />
sociaal functioneren<br />
Differentiatiefase (2;6 – 5 jaar)<br />
Grote creativiteit<br />
‘eigen woorden’ maken, neologismen<br />
kronkelbrood = croissant<br />
parelboom = vuurwerk<br />
Soms periode van ‘aarzelend spreken’<br />
- vaak in emotionele situaties<br />
- teveel ineens willen vertellen<br />
Taalproblemen en taalpathologie<br />
Spraakstoornissen<br />
- stemstoornis<br />
- articulatiestoornis<br />
- stotteren<br />
Taalstoornissen<br />
- specifieke taalstoornissen<br />
- niet-specifieke taalstoornissen<br />
Differentiatiefase (2;6 – 5 jaar)<br />
Grote drang tot communiceren<br />
Meer en meer benadering volwassen model<br />
Uitbreiding woordenschat<br />
Morfologische ontwikkeling<br />
Syntactische ontwikkeling<br />
Fonologische ontwikkeling<br />
Voltooiïngsfase (5 jaar en ouder)<br />
Steeds moeilijker te onderscheiden van<br />
volwassen taalgebruik<br />
Fonologie: geen systematische fouten<br />
Vlottere zinsconstructie<br />
Taal wordt steeds verder verfijnd<br />
Taalproblemen: soorten<br />
Specifiek<br />
Niet-specifiek<br />
Vertraagde ontwikkeling<br />
Gestoorde ontwikkeling
Specifieke taalstoornis<br />
“Het taalgebruik van het kind vertoont<br />
kenmerken die meestal niet in een bepaalde<br />
fase van het taalverwervingsproces<br />
thuishoren<br />
Niet te verklaren vanuit andere problemen<br />
Taalstoornis lijkt het enige probleem<br />
Enkele voorbeelden<br />
Ernstige woordvindingsproblemen<br />
Syntactisch-morfologische stoornissen<br />
Ernstige, hardnekkige articulatieproblemen /<br />
verbale dyspraxie<br />
Beïnvloedende factoren<br />
Gehoor<br />
Motoriek<br />
Intelligentie<br />
Emotionele ontwikkeling<br />
Taalinput<br />
Gezondheid<br />
Organische afwijkingen<br />
Hoe noemen we dit ?<br />
SLI – kinderen<br />
Primaire taalontwikkelingsstoornis<br />
Op zichzelf staande taalontwikkelingsstoornis<br />
Vb. dysfatisch kind<br />
Vb. congenitale afasie<br />
Vb. verlate taalaanvang<br />
Niet specifieke taalstoornissen<br />
‘stoornissen in het taalbegrip en de<br />
taalproductie die voor een groot gedeelte te<br />
verklaren zijn vanuit een duidelijk aanwezige<br />
andere stoornis’<br />
Niet op zichzelf staande taalstoornissen<br />
Risicogroepen<br />
Zieke kinderen / langdurige hospitalisatie<br />
Buitenlandse adoptiekinderen/ pleegkinderen<br />
Twee – en meerlingen<br />
Herhaaldelijke tijdelijke gehoorsdalingen<br />
Emotionele gebeurtenissen (vb. overlijden)<br />
Ernstige visuele problemen<br />
Twee- of meertaligheid; dialect
Twee – of meertaligheid<br />
Tweetalig is een kind dat zich regelmatig en<br />
met gemak van twee talen kan bedienen in<br />
zijn dagelijkse leefwereld, op een manier die<br />
past bij zijn leeftijd.<br />
Te onderscheiden zijn<br />
Standaardtaal/dialect<br />
Simultane tweetaligheid<br />
Successieve tweetaligheid<br />
Successieve tweetaligheid<br />
Immersie/ leerhulp/gemengd<br />
Taalshock en cultuurshock gepaard gaande met<br />
stilteperiode<br />
Attritie/submersie of subtractieve<br />
tweetaligheid/additieve tweetaligheid<br />
Verloop: Interferentieverschijnselen<br />
Bvb two schoeen<br />
Succes door<br />
Motivatie en positieve attitude<br />
Tijd<br />
Vertraagde en/of gestoorde ontwikkeling ?<br />
Gestoorde ontwikkeling:<br />
taalgebruik van het kind vertoont specifieke<br />
kenmerken die men vaak niet in een<br />
bepaalde fase van het taalverwervingsproces<br />
terug vindt<br />
Combinatie van beiden: jonger niveau van<br />
taal met bizarre, opvallende elementen<br />
Simultane tweetaligheid<br />
Simultane tweetaligheid: verloop (vooral gebaseerd op makkelijk te onderzoeken actieve taal):<br />
losse woorden in beide talen, woorden uit beide talen samengevoegd tot zinnen (code switching)<br />
Derde stadium, meestal rond de leeftijd van 3 jaar: één situatie – één taal: bvb begint te<br />
protesteren wanneer vader plots de taal van moeder spreekt. Dit is ook wel de fameuze mixing<br />
periode: lexicaal en grammaticaal: bvb ik ben zinging, le petit garcon mangt,..<br />
Zo blijkt dat kinderen vaak de eenvoudiger morfologie eerst leren.<br />
Tussen de leeftijd van 5-7 jaar: taal en persoon los koppelen<br />
Eentalig opgevoed kind beheerst tussen 5 en 7 j de basisregels en tussen 9 en 10 alle<br />
syntactische constructies en uitzonderingen. Ook zo voor kinderen die tweetalig opgevoed<br />
worden, maar woordenschat is vaak minder uitgebreid. Totale woordenschat is wel groter. Lezen<br />
daardoor vaak iets trager. Alle testen zijn op eentaligen genormeerd (behalve TAK toets).<br />
Vertraagde en/of gestoorde ontwikkeling ?<br />
Vertraagde ontwikkeling:<br />
het taalsysteem van het kind vertoont de<br />
meeste kenmerken van een jonger kind<br />
Belang van vroegtijdige onderkenning<br />
Relatie sociaal-emotionele ontwikkeling -<br />
taalontwikkeling<br />
gedragsproblemen<br />
Gestoorde communicatieve interactie met de<br />
omgeving<br />
Kritische of gevoelige periode voor<br />
taalverwerving ?<br />
Meer kans op leerproblemen<br />
Spraak-taalontwikkeling centrale plaats in<br />
totale ontwikkelingsproces
Signaleren, screenen<br />
Signalerings – screeningsinstrumenten<br />
vb. Groninger Minimum Spreeknormen<br />
vb. VTO- Taalscreeningsinstrument<br />
vb. Van Wiechenonderzoek<br />
Groninger minimum spreeknormen<br />
3 jaar : zinnen van drie tot vijf woorden<br />
zinsopbouw nog niet correct<br />
geen opvallende nasaliteit meer<br />
ongeveer 75 % verstaanbaar<br />
4 jaar : eenvoudige, korte zinnen<br />
problemen met meervoudsvorming en<br />
werkwoordvervoeging<br />
ruim 75 % verstaanbaar<br />
Groninger minimum spreeknormen<br />
Vragen uitdrukkelijk naar taalproductie<br />
Objectieve info ouders (97 % ouders correcte<br />
informatie)<br />
Taalbegrip: slechts 26 % ouders geeft<br />
correcte informatie<br />
Communicatieve ontwikkeling: 40 % ouders<br />
geeft correcte informatie<br />
Groninger minimum spreeknormen<br />
1 jaar : veel en gevarieerd brabbelen<br />
1;6 jaar : tenminste vijf woordjes (papa, mama<br />
en nog drie andere)<br />
woordopbouw nog onvolledig<br />
2 jaar : zinnen van 2 woorden<br />
woordopbouw nog onvolledig<br />
ongeveer 50 % verstaanbaar<br />
Groninger minimum spreeknormen<br />
5 jaar : goed gevormde, ook lange zinnen<br />
concreet taalgebruik<br />
90 % of meer is verstaanbaar<br />
Kind en Gezin –<br />
Van Wiechenonderzoek<br />
Longitudinaal onderzoeksinstrument, dat werkt<br />
zoals groeicurven. Het is geen<br />
screeningsinstrument.<br />
Het is genormeerd op een vergelijkbare<br />
populatie.<br />
Er is een uniforme uitvoeringswijze,<br />
beoordeling en notatie.
Kind en Gezin –<br />
Van Wiechenonderzoek<br />
Er wordt gebruik gemaakt van<br />
gestandaardiseerd materiaal.<br />
Het houdt rekening met de beperkte<br />
onderzoekstijd.<br />
Het geeft aanleiding tot het bespreken van de<br />
ontwikkeling met de ouders.<br />
33 Zegt “dada”,“baba”of “gaga” (M)<br />
Observatie<br />
reeksen a-klanken<br />
M: ”Maakt uw kind<br />
geluidjes zoals dadada,<br />
bababa, gagaga als hij<br />
bijvoorbeeld in de box<br />
of in bed ligt ?”<br />
38 Begrijpt enkele dagelijks gebruikte zinnen<br />
(M)<br />
Geef korte opdracht zonder suggestieve gebaren<br />
Bijv. “pak de bal” of “geef je pop eens aan<br />
mama”<br />
Observatie of kind dit begrijpt<br />
M: “Hebt u de indruk als u tegen uw kind praat dat hij<br />
enkele zinnen begrijpt zonder dat u daarbij gebaren<br />
maakt? Voorbeelden?”<br />
32 Reageert op roepen bij naam (M)<br />
Denk aan gehoor- en<br />
contactstoornissen<br />
36 Zwaait “dag-dag” (M)<br />
De onderzoeker<br />
spoort aan tot<br />
zwaaien door zelf te<br />
zwaaien<br />
M: “Zwaait uw kind weleens<br />
als er iemand binnenkomt of<br />
weggaat?”<br />
PS Ook een ander<br />
communicatief gebaar is<br />
mogelijk (zie handboek)<br />
Bij interpretatie rekening houden<br />
met taalaanbod, taalproductie<br />
en ouder-kind relatie<br />
N-CDI: Lijsten voor communicatieve<br />
Ontwikkeling<br />
Oudervragenlijst<br />
Brede doelgroep van gebruikers<br />
Screening in functie van preventie en vroege<br />
detectie van communicatieve problemen
N-CDI: Lijsten voor communicatieve<br />
Ontwikkeling<br />
Aanvullende informatie bij<br />
onderzoeksgegevens<br />
Preverbaal en verbaal niveau<br />
Leeftijdsequivalenten/taalleeftijden<br />
N-CDI: Woorden en Gebaren<br />
Vroege woordjes:<br />
- eerste tekens van begrijpen<br />
- zinnen<br />
- eerste woordjes<br />
- woordenschatlijst<br />
N-CDI Woorden en Zinnen<br />
Deel 1: Woorden die kinderen gebruiken<br />
- woordenschatlijst<br />
- manier waarop kinderen woorden<br />
gebruiken<br />
N-CDI Woorden en Gebaren<br />
Gebruik bij kinderen van 8 tot 16 maanden<br />
2 onderdelen:<br />
- vroege woordjes<br />
- acties en gebaren<br />
N-CDI Woorden en Gebaren<br />
Acties en Gebaren:<br />
- Eerste communicatieve gebaren<br />
- Spelletjes en routines<br />
- Acties met objecten<br />
- Volwassenen nadoen<br />
- Gefantaseerde voorwerpen<br />
N-CDI Woorden en Zinnen<br />
Deel 2: Zinnen en zinsbouw<br />
- woorduiteinden<br />
- woordvormen<br />
- voorbeeldzinnen
Vaak gebruikte taaltests<br />
NNST – Nederlandstalige Nonspeech Test<br />
RTOS - Vernieuwde Reynell<br />
<strong>Taalontwikkeling</strong>sschalen<br />
Reynell Test voor Taalbegrip<br />
TVK – Taaltests voor Kinderen<br />
Schlichting Test voor Taalproductie<br />
Nijmeegse Pragmatiektest<br />
NNST – Nederlandstalige Nonspeech<br />
Test<br />
Expressieve taal<br />
- voorlopers van taalproductie<br />
vocaliseren, klankimitatie<br />
- taalproductie<br />
benoemen<br />
Schlichting Test voor Taalproductie<br />
Leeftijdsbereik: 1;2 tot 6;3 jaar<br />
Test voor Zinsontwikkeling<br />
Test voor Woordontwikkeling<br />
Test voor Auditief Geheugen<br />
NNST – Nederlandstalige Nonspeech<br />
Test<br />
Leeftijdsbereik: 12 – 21 maanden<br />
Receptieve taal<br />
- voorlopers van taalbegrip<br />
auditief; visueel<br />
- taalbegrip<br />
uitvoeren van opdrachten<br />
RTOS – Vernieuwde Reynell<br />
<strong>Taalontwikkeling</strong>sschalen<br />
Leeftijdsbereik: 2;0 – 5;0 jaar<br />
Taalbegripsschaal<br />
Taalproductieschaal<br />
- woordenschat<br />
- taalinhoud<br />
- spontane taal<br />
Test voor Woordontwikkeling
Test voor Woordontwikkeling<br />
Nijmeegse Pragmatiektest<br />
Leeftijdsbereik: 4 – 7 jaar<br />
Subtests:<br />
communicatieve functies: verzoek om<br />
verduidelijking, om uitleg, vraag om informatie…<br />
presuppositie: rekening houden met eerder<br />
opgedane kennis/ aanpassen van de spreekstijl<br />
conversationele vaardigheden: interactie structuur -<br />
introduceren, aanhouden, veranderen van<br />
onderwerp<br />
vertelvaardigheden: oriëntatie, opbouw, kern van<br />
het verhaal, afloop en slot<br />
Therapievormen….taaltherapie<br />
Indirecte therapie<br />
Directe therapie<br />
- individuele therapie<br />
- groepstherapie<br />
- multidisciplinaire therapie
Therapievormen<br />
Keuze afhankelijk van<br />
- ernst van de taalontwikkelingsstoornis<br />
- bijkomende stoornissen ?<br />
- mogelijkheden van het kind<br />
- mogelijkheden en beperkingen van de<br />
omgeving (organisatie, financieel)<br />
Indirecte therapie<br />
ouders ‘therapeutisch’ leren omgaan met<br />
hun kind<br />
hometraining, oudercursussen,<br />
adviesgesprekken<br />
extra aandacht voor taal binnen dagelijkse<br />
situaties, in vertrouwde omgeving en door<br />
vertrouwde personen<br />
Hanen project<br />
Taal leren tijdens dagelijkse bezigheden<br />
In eigen omgeving<br />
VAT- manier gebruiken om kind te stimuleren<br />
tot nemen van meer initiatief<br />
- Volgen<br />
- Aanpassen<br />
- Toevoegen<br />
Therapievormen<br />
Keuze afhankelijk van:<br />
- leeftijd van het kind<br />
- werkhouding van het kind<br />
De ‘Hanen’ oudercursus
Directe therapie<br />
therapie bij logopedist(e)<br />
Individuele of groepstherapie<br />
Zeer specifieke therapeutische<br />
doelstellingen<br />
Het prijskaartje en de administratie….<br />
Containerprincipe:<br />
frequentie in overleg / meer flexibiliteit<br />
Voorschrift opgemaakt door arts<br />
- naam en °datum<br />
- etiologie,aard en omvang stoornis<br />
- aantal zittingen<br />
- voorschrift vergezeld van logo verslag<br />
- !datering aanvangsbilan/ behandelzittingen<br />
Het prijskaartje en de administratie….<br />
Terugbetalingsvoorwaarden logopedie :<br />
- Afhankelijk van mutualiteit<br />
- 1 Percentielscore op taaltest: Pc < 5<br />
- Limitatieve lijst van testen !<br />
- IQ – Gegevens: IQ min 86<br />
- Geen ernstig gehoorprobleem<br />
- Tijdsduur: 1 sessie = min. ½ uur<br />
Het prijskaartje en de administratie….<br />
Aanvraag onder specifieke categorie<br />
vb. vertraagde spraaktaalontwikkeling<br />
Binnen 1 categorie max. 2 jaar terugbetaling<br />
mogelijk (uitzonderingen..)<br />
Langere termijn mogelijk indien aanvraag<br />
onder andere categorie (vb. leerstoornis;<br />
stotteren)
Het prijskaartje en de administratie….<br />
Multidisciplinaire therapie :<br />
revalidatiecentrum<br />
Richten zich op behandeling van specifieke<br />
doelgroepen<br />
Min. 3 disciplines (vb. kine – logo - ergo)<br />
Tijdsduur beperkt tot 2 jaar<br />
Wachtlijsten<br />
toelatingsvoorwaarden<br />
Ondersteunende / alternatieve<br />
communicatie (AAC)<br />
Extra ondersteuning van taal<br />
Alternatief wanneer actieve taal uitblijft<br />
Grote discrepantie tussen taalbegrip en<br />
actieve taal<br />
Prijs per zitting<br />
- min 30 min: 20.55 euro<br />
15.42 euro terugbet.<br />
- min 60 min: 41.10 euro<br />
30.41 euro terugbet.<br />
Buitengewoon onderwijs<br />
Type 7 onderwijs<br />
voor kinderen met gehoor- of ernstige<br />
spraak/ taalstoornissen (‘taalklas’)<br />
intensieve logopedische begeleiding<br />
taalbad<br />
ook auti-werking<br />
Communicatieboekje
SMOG (Spreken Met Ondersteuning van<br />
Gebaren)<br />
Frequent gebruikt binnen BO scholen<br />
Vaak klassikaal aangeboden ter<br />
ondersteuning<br />
Eenvoudige gebaren<br />
Communicatie apparaat<br />
Alpha talker<br />
Beta- prenten<br />
SMOG<br />
Communicatie apparaat: B.A.Bar
Mind Express
Change language