Wandeling 'Bredero's Ronde' - s-Hertogenbosch

Over de circumvallatielinie
Deze historische wandeling voert u over het zuid-oostelijke deel
van de linie van Frederik Hendrik en doet één van de voormalige
legerkampementen aan waarvandaan ‘s-Hertogenbosch tijdens
het beleg wordt aangevallen: het kwartier van Brederode.
De Dungense Keerdijk
Om ’s-Hertogenbosch in te kunnen nemen, legt Frederik Hendrik in
1629 rond de stad een dubbele, in totaal 65 kilometer lange linie
aan. Hij maakt daarbij gebruik van bestaande (natuurlijke) hoogtes.
Door die hoogtes met lage dijken aaneen te schakelen wordt het ter
verdediging van de stad geïnundeerde gebied ingepolderd en kan
het worden drooggemalen. De Aa en de Dommel worden afgedamd
en met een grote boog om de stad heengeleid, via speciaal voor dit
doel gegraven kanalen. Later worden delen van de linie versterkt
om de landerijen rond Den Dungen te beschermen tegen het water
van de Maas, Aa en Dommel en met dijken uitgebreid, zoals tussen
① en ④. Tussen ⑫ en ① volgt de Keerdijk het oorspronkelijke
tracé van de linie. Kleine wielen zoals bij ⑭ en ⑰, vormen de stille
getuigen van oude dijkdoorbraken. Sommige ‘knikken’ in de dijk zijn
onnatuurlijk van vorm. Zij volgen de contouren van oude schansen
en hoornwerken van de buiten- of circumvallatielinie, zoals bij ⑮.
De huidige dijk is weliswaar hoger dan de oorspronkelijke linie,
maar geeft wel een goede indruk van de totale omvang en de grote
afstand tot de stad waarop de linie op sommige plekken ligt.
⑯ De Keer vormt de plek waar ooit de boeren uit Den Dungen met een
pontje overgingen naar de Eykendonck, om in de stad hun waren aan de
man te brengen. Tegenwoordig bevindt zich hier een Bed & Breakfast.
Het kwartier van Brederode
‘s-Hertogenbosch wordt tijdens het beleg van verschillende kanten
belaagd. Graaf Johan Wolfert van Brederode krijgt de opdracht om
vanuit zijn kwartier ⑭ bij Den Dungen de ‘Pettelaarse Schans’ ⑲
naast het huidige Provinciehuis ⑳ aan te vallen. In zijn kamp, dat
zich uitstrekt vanaf de Keerdijk tot aan de Horzikse Straat, zijn in
1629 zo’n 3.000 soldaten gelegerd. Het veehouderijbedrijf Sleutjes -
Van Zandbeek ligt exact op de plek van het toenmalige kampement.
Vanaf een kleinere schans ⑱ aan de binnen- of contravallatielinie,
wordt de Pettelaarse Schans bestookt. De hooggelegen boerderijen
aan de Nieuwe Dijk verraden nog steeds de ligging van dit bolwerk.
De aanval vanaf deze kant is vooral bedoeld om de Bosschenaren af
te leiden. De stad wordt uiteindelijk vanuit Vught ingenomen.
⑲ De Pettelaarse Schans, één van de vier verdedigingsforten van de stad.
Moestuin van de stad
De streek rond Den Dungen staat van ouds bekend als ‘de moestuin
van ’s-Hertogenbosch’. Nog altijd worden er veel groenten, fruit,
bomen en vaste planten geteeld en gekweekt. Enkele boeren in dit
gebied hebben zich verenigd onder de naam ‘Hertogboeren’. Zij
richten zich op typische streekgewassen en -producten. Daarnaast
verzorgen zij toeristische arrangementen. In aansluiting op het
verleden streeft stichting De Groene Vesting in samenwerking met
deze boeren de herintroductie van oude landbouwgewassen na.
Daaronder is ook hop, een belangrijk ingrediënt voor het brouwen
van het ambachtelijke Liniebier 1629. Brederobier, één van de zes
Liniebieren, is naar Johan Wolfert van Brederode vernoemd.
⑲ ⑳
⑱
Routebeschrijving route 1
De route start bij herberg De Poeling, Poeldonk 17, Den Dungen
(bushalte Dungense Brug) en volgt deels de Dungense Ommetjes:
① Vóór het kanaal RA (richting Poeldonk 30 t/m 34);
② Bij stenen sluisje RD;
⑫
⑭
⑯
⑮
①
⑰
③ Na circa 600 m volg wandelroute RD door weiland;
④ Bij verharde weg aan einde van pad door weiland LA (Beemdweg);
⑤ Bij driesprong RA (Hoek), fietsroute richting 83 volgen;
⑥ Bij driesprong RA (Spurkstraat), volgen tot de
⑦ Vierde straat rechts RA (Grinsel), deze weg alsmaar volgen tot aan
⑧ Hotel Boer Goossens, hier RA, 1e LA en direct weer LA naar P-plaats;
⑨ Aan het eind van de weg RA, dan direct LA (Sint Jacobusstraat);
⑩ Op viersprong RA (Kleine Molenstraat);
⑪ Na circa 1,1 km RA (Horziksestraat), bij Hertogboer Vennenhof RD;
⑫ Bij B&B ‘Horzikse Hoeve’ fietsroute richting 82 volgen;
⑬ Bij driesprong RA (alsmaar Keerdijk en fietsroute richting 82 volgen);
⑭ Links ligt voormalig Kwartier van Bredero, bij Hertogboer Sleutjes;
⑮ Aan het eind van Keerdijk LA (Bosscheweg, ‘Kapelletje aan de Keer’);
⑯ Eerste weg RA (Poeldonksedijk, voor B&B ‘De Keer’);
⑰ Poeldonkse Dijk blijven volgen langs Van Orrikes’ Theehuisje;
① Aan het eind van de weg LA, naar P-plaats, einde wandeling.
RA = rechtsaf, LA = linksaf, RD = rechtdoor
⑧
⑦
④
Wandelknooppunten: 42-62-68-53-52 en 21-20-47-10-43-44-90-42