Dokter Ellen Van Leeuwen - VWGC

Och, een pintje meer of minder... Is dat een probleem?
Voor onze regio is alcoholmisbruik (nipt) een belangrijker
risicofactor dan een verhoogd cholesterolgehalte
en overgewicht. Is het daarom voor de
huisartsenpraktijk niet essentieel om over te gaan
tot een systematische screening van alcoholproblemen
en er een kortinterventie aan te verbinden?
Dat onderzocht Dr. Ellen Van Leeuwen, maar de
meningen blijken verdeeld. | Thierry Van Eeckhout
Dr. Ellen Van Leeuwen staat bekend als een prima
atlete. Sinds haar achtste doet ze aan atletiek en als
zestienjarige was ze Belgisch kampioene op de 800
meter lopen. Ondertussen gaat haar interesse uit naar
veldlopen. En dankzij een intensieve training, vijf keer per
week, behoort ze tot de top 30 veldlopers in ons land. Ze is
lid van de Racing Club Gent Atletiek, waar ze getraind
wordt door Peter Robbens.
Als studente geneeskunde was ze zo opgetogen over
haar stage in het Gentse wijkgezondheidscentrum Nieuw
Gent, dat ze er ook als haio aan de slag ging bij praktijk -
opleider Dr. Bruno Art. Ondertussen maakt ze er deel uit
van het team huisartsen. Collega Veerle Piessens trad op
als copromotor voor haar scriptie. Motivatie voor haar onderwerp:
de regelmatige confrontatie met patiënten met
een duidelijk en chronisch alcoholprobleem.
Binge drinking
Over alcoholgebruik bestaat een grote maatschappelijke
aanvaardbaarheid. Meestal loopt het niet zo’n vaart dat
men zich zorgen hoeft te maken. In een aantal gevallen
overschrijdt men echter een grens en is er sprake van problematisch
alcoholgebruik. Volgens een rapport van de
Wereldgezondheidsorganisatie (WGO) uit 2002 zou overmatig
en schadelijk alcoholgebruik de derde grootste
risicofactor voor ziekte en vroegtijdige dood uitmaken, na
roken en verhoogde bloeddruk.
Als definitie voor veilig alcoholgebruik hanteert ze internationale
richtlijnen: 14 eenheden per week (twee per dag)
voor vrouwen en 21 eenheden per week (drie per dag) voor
mannen. Wat kan de huisarts doen wanneer deze norm
In samenwerking met
6 DE HUISARTS 25 november 2010 Nr. 988
© Saskia Vanderstichele
Volgens Dr. Ellen Van Leeuwen ontbreekt het aan evidentie om systematische
screening naar alcoholmisbruik door te voeren in de huisartsenpraktijk.
wordt overschreden? Het percentage Vlaamse mannen,
ouder dan 16 jaar, dat meer dan 21 eenheden per week
drinkt, bedraagt immers 13%. Het percentage vrouwen, ouder
dan 16 jaar, dat meer dan 14 eenheden drinkt per week,
is 5,5%. Bovendien drinkt een op de vijf volwassenen eenmaal
per maand meer dan 6 eenheden per dag (binge drinking).
Overmatig en schadelijk alcoholgebruik kan leiden
tot fysische, psychische en/of sociale problemen.
Door de literatuur over het onderwerp te raadplegen,
kwam Ellen Van Leeuwen tot de bevinding dat er een aantal
screeningsmethodes beschreven zijn voor de huisartsenpraktijk.
Haar interesse werd ook gewekt door de term
‘kortinterventie’ en het effect hiervan. Een op de acht problematische
alcoholdrinkers zou zijn of haar alcoholgebruik
namelijk doen dalen als gevolg van een kortinterventie
door de huisarts, waardoor (verdere) schade kan worden
vermeden. Voor haar Manama-scriptie leek het uitwerken
van een screeningsproject een zinvol onderwerp.
Een voorbeeld van aanbeveling over screenen naar alco-
holgebruik is de Audit-screeningslijst van een tiental vragen,
specifiek voor de eerste lijn ontwikkeld door de WGO.
De screening wordt gevolgd door een kortinterventie: binnen
het tijdsbestek van een standaardconsult van zo’n 5 à
15 minuten geeft de huisarts daarna feedback over het alcoholgebruik,
worden met de patiënt de voor- en nadelen
van alcoholgebruik afgewogen en volgt ten slotte advies
om het gebruik te verminderen of te stoppen.
Systematisch
Een ander voorbeeld is de richtlijn van de Amerikaanse
US Preventive Services Task Force (USPSTF, 2004). In tegenstelling
tot de Nederlandse huisartsenvereniging NHG heeft
de Vlaamse huisartsenvereniging Domus Medica nog geen
richtlijn rond het beleid bij alcoholproblemen gepubliceerd.
Deze wordt wel verwacht en er wordt een project
rond vroegdiagnostiek voorbereid. Op dit ogenblik worden
alcoholproblemen via case-finding aangepakt. Deze usual care
houdt in dat alcoholgebruik bevraagd, beoordeeld en
behandeld wordt op vraag van de patiënt of arts naar aanleiding
van specifieke klachten of objectieve bevindingen.
Alleen, via deze methode zou de huisarts slechts een op de
drie patiënten met een alcoholprobleem herkennen.
Dus toch maar overgaan tot een systematischer screening?
Voorwaarde is dan wel dat het daadwerkelijke effect
van screening naar problematisch alcoholgebruik, gevolgd
door kortinterventie, zou worden vergeleken met een controlegroep
usual care. Na een bepaalde periode evalueert
men dan het effect op de harde uitkomsten. Een dergelijke
Randomised Controlled Trial (RCT) over screening naar problematisch
alcoholgebruik bestaat echter niet: het ontbreekt
met andere woorden aan evidentie om systematische
screening door te voeren in de huisartsenpraktijk.
Dr. Van Leeuwen stelde ook met verbazing vast dat de
US Preventive Services Task Force aangeeft dat de bestaande
studies geen statistisch significant verschil konden aantonen
op lange termijn voor morbiditeit, en over het effect op
mortaliteit van interventies voor overmatig en schadelijk
alcoholgebruik is al even weinig bekend.
Andere boeg
Daarom gooide Dr. Van Leeuwen het over een andere
boeg. Ze vroeg zich af hoe Vlaamse huisartsen tegenover
screening en kortinterventie staan. Daartoe organiseerde
ze focusgroepen, met als vraagstelling: hoe staan huisartsen
tegenover de aanpak van alcoholproblemen bij hun

patiënten? En hoe staan huisartsen tegenover
screenen en aanbieden van kortinterventie?
Er werden in vier focusgroepen van
huisartsen open vragen gesteld rond een
aantal topics. De analyse gebeurde door
topics met een gemeenschappelijk karakter
samen te voegen. Ook al vertoont de
methode een aantal beperkingen (zo kunnen
sommige deelnemers als gevolg van sociaal
wenselijk gedrag aarzelen om hun
persoonlijke mening te uiten), toch biedt
ze het voordeel dat nieuwe ideeën, mede
onder invloed van de groepsdynamiek tijdens
de discussie, aan bod kunnen komen.
Drempels op drie niveaus
(maatschappelijke, sociale,
artsgebonden) verhinderen
een optimale aanpak
van alcoholproblemen in
de huisartsenpraktijk.
Geen draagvlak
De resultaten van de uitgevoerde focusgroepen
toonden aan dat er bij deze huisartsen
geen draagvlak aanwezig is voor
screening en kortinterventie. Aangehaalde
redenen zijn onder meer de verstoring van
het normale verloop van de consultatie en
de extra werklast. Men vraagt zich ook af of
screening naar alcoholgebruik prioritair is
ten opzichte van andere gezondheidsproblemen.
De ondervraagde huisartsen houden
het liever bij case-finding, waarbij het alcoholgebruik
wordt besproken aan de hand
van vastgestelde signalen of klinische
symptomen die zouden kunnen wijzen op
overmatig alcoholgebruik. Drempels op
drie niveaus (maatschappelijke, sociale,
artsgebonden) verhinderen een optimale
aanpak van alcoholproblemen in de huisartsenpraktijk.
Het lijkt Ellen Van Leeuwen daarom aangewezen
dat de huisarts eerst meer competentie
en zelfvertrouwen ontwikkelt in
het aanbieden van behandeling in de eerste
lijn bij daadwerkelijke problemen (ongeveer
30% van de gevallen), vooraleer de
groep probleemdrinkers zonder zichtbare
problemen (70%) screening en interventie
aan te bieden. ◆
De studie van Dr. Ellen Van Leeuwen vindt u op
onze website: www.dehuisarts.be.
DE HUISARTS 25 november 2010 Nr. 988
7