De Nieuwe Afnemer (DNA) van de bibliotheek - Cubiss

De Nieuwe Afnemer (DNA)
Resultaten van marktonderzoek
in Gelderland, Limburg en
Noord-Brabant
van de bibliotheek
Uitvoering en rapportage
Expertisecentrum Kwaliteitszorg
(samenwerking van Bibliotheekhuis Limburg en Cubiss)
Cubiss, afdeling onderzoek
1

Inhoudsopgave
Voorwoord 1
Hoofdstuk 1 Over het onderzoek 3
1.1 Achtergrond 3
1.2 Aanleiding en doel 5
1.3 Verantwoording van onderzoeksopzet 8
1.3.1 Uitgangspunten 8
1.3.2 Ontwikkeling van de vragenlijst 8
1.3.3 Aspecten van dataverzameling 9
1.4 Opzet van de rapportage 10
Hoofdstuk 2 Maatschappelijk draagvlak: de bibliotheek en haar kernfuncties 13
2.1 Achtergrondkenmerken van de respondenten 13
2.2 Redenen om geen lid te zijn van de bibliotheek 15
2.3 Draagvlak voor de bibliotheek 16
2.4 De vijf kernfuncties in de ogen van het publiek 17
2.4.1 Kennis en informatie 17
2.4.2 Ontwikkeling en educatie 19
2.4.3 Kunst en cultuur 20
2.4.4 Lezen en literatuur 21
2.4.5 Ontmoeting en debat 22
2.5 Verbeterde dienstverlening: een reden om lid te worden? 22
2.6 Conclusie 24
Hoofdstuk 3 De Nieuwe Afnemer 27
3.1 Wie is De Nieuwe Afnemer 27
3.2 Wat doet De Nieuwe Afnemer? 31
3.2.1 Frequenties van lezen, luisteren, kijken en gamen 31
3.2.2 Genrevoorkeuren 31
3.2.3 Geldbesteding aan lezen, luisteren, kijken en gamen 32
3.2.4 Informatiebehoefte en zoekgedrag 33
3.3 De welgestelde omnivoor: potentiële klant? 34
3.4 De welgestelde omnivoor: nieuwe afnemer van bestaande dienstverlening? 35
3.5 De welgestelde omnivoor: nieuwe afnemer van nieuwe diensten? 36
3.6 Het abonnement voor welgestelde omnivoren 37
3.7 Weinig-gebruikers: verloren groep of verborgen potentieel? 37
3.8 Conclusie 39
Hoofdstuk 4 Conclusies en aanbevelingen 41
4.1 Betekenis van het onderzoek 41
4.1.1 Maatschappelijk draagvlak als positieve basis voor de toekomst 41
4.1.2 Concurrentie van het internet 41
4.1.3 Kansen voor de bibliotheek 42
4.1.4 Benadering van specifieke doelgroepen 42
4.2 Aanbevelingen en handreikingen 44
4.3 Ten slotte 46
Bijlagen Frequentietabellen per onderzoeksvraag 51

Voorwoord
Voor de meeste volwassen Nederlanders is de openbare bibliotheek zoiets als een
carpoolplaats: goed dat het er is, maar vooral omdat anderen er gebruik van maken.
Men koopt boeken wel zelf, zoekt informatie op internet en ‘leent’ muziek en films
via torrentsites van anderen.
Dit is het beeld dat oprijst uit het spaarzame onderzoek van de laatste jaren. Bibliotheken weten in feite maar
weinig van de beweeggronden van hun gebruikers en vrijwel niets van die van hun niet-gebruikers. Uit de jaarlijkse
klanttevredenheidsonderzoeken (KTO’s) doemt een redelijk beeld op van de eerstgenoemden. Dit beeld is
echter vertekend omdat de gegevensverzameling in de bibliotheek zelf plaatsvindt in een beperkte tijdsspanne.
Frequente bezoekers drukken een relatief groot stempel op de onderzoeksuitkomsten. Het gevaar is dat – bij
een kleiner wordende gebruikersgroep, zoals we uit de jaarlijkse bibliotheekstatistieken weten – het beeld van de
gebruiker meer en meer dat is van een slinkende groep tevredenen.
Maar de missie van de openbare bibliotheek is juist in principe iedereen te bereiken met informatie, educatie,
cultuur oftewel stof voor de geest. Bibliotheken zouden daarom veel meer kennis moeten hebben van degenen
die de bibliotheek hooguit incidenteel bezoeken. Waarom komen deze mensen (vooral jongeren en jongvolwassenen)
niet of niet meer? Wat missen ze in de bibliotheek, of anders gezegd: wat bieden boekhandel en internet
hun wel? Met welke diensten zouden deze mensen waar voor hun belastinggeld krijgen? Kortom: er is een grote
behoefte aan marktinformatie, vooral aan informatie over dat deel van de markt dat niet wordt bereikt: mensen
die er nooit iets lezen of lenen.
Het voorliggende onderzoeksrapport is onderdeel van wat aangemerkt kan worden als een voorzichtige maar
verheugende kentering. Ruim 16.000 mensen uit drie provincies werden ondervraagd over bibliotheekgebruik,
hun beeld van de bibliotheek, hun bredere mediagebruik en hoe zij aankijken tegen vernieuwde vormen van
dienstverlening. Hiermee, en met de profielen uit het VOB-rapport De klant is koningin van eerder dit jaar, liggen
er nu legio empirisch onderbouwde aanknopingspunten klaar voor bibliotheekbeleid gericht op het vergroten
en verdiepen van het publieksbereik. De verwerkelijking van de Agenda voor de toekomst, de gezamenlijke
strategie van de openbare bibliotheken voor de periode 2009-2012, is er een stuk dichterbij mee gekomen.
Frank Huysmans
Hoogleraar bibliotheekwetenschap
Universiteit van Amsterdam
1

Hoofdstuk 1 Over het onderzoek
Dit hoofdstuk geeft een nadere beschrijving en verantwoording van een aantal aspecten
van het uitgevoerde onderzoek. Niet alleen worden achtergrond, aanleiding en doel van
het onderzoek duidelijk gemaakt, ook wordt de gehanteerde onderzoeksaanpak verantwoord.
Het hoofdstuk sluit af met een korte leeswijzer.
1.1 Achtergrond
De afgelopen jaren is er sprake van een groeiende aandacht voor het fenomeen cultureel ondernemerschap. Dat
begon eind jaren negentig van de vorige eeuw, toen de toenmalige staatssecretaris Van der Ploeg van Onderwijs,
Cultuur en Wetenschappen cultureel ondernemerschap hoog op de cultuurpolitieke agenda plaatste. In een
brief aan de Tweede Kamer (van der Ploeg, 1999) werd gepleit voor het beter toerusten van cultuurproducenten
voor de commerciële samenleving om die producenten beter in staat te stellen zich als cultureel ondernemer te
ontwikkelen. Niet alleen de overheid kreeg belangstelling voor het cultureel ondernemerschap, ook binnen de
culturele sector werd het onderwerp van discussie; termen als kunstmanagement en cultuurmarketing vielen al
snel en kregen ook de nodige wetenschappelijke aandacht.
De groeiende aandacht voor cultureel ondernemerschap is ontstaan tegen de achtergrond van een snel groeiend
cultuuraanbod in de afgelopen jaren. Het publiek heeft, mede door de ontwikkelingen op internet en
de opkomst van nieuwe media en elektronica, veel cultureel aanbod tot zijn beschikking. De technologische
veranderingen hebben bijgedragen aan schaalvergroting in de verspreiding van cultuur en aan de daarmee
gepaard gaande explosie van beschikbare informatie. Culturele organisaties zagen zich daardoor genoodzaakt
om nieuwe (marketing)instrumenten in te zetten om zich te onderscheiden, aandacht te krijgen en klanten te
enthousiasmeren. Tegelijkertijd is bij culturele instellingen de wens ontstaan om minder afhankelijk te zijn van
de overheid bij het bepalen van doelstellingen en bij het genereren van inkomsten. Met andere woorden: cultuurinstellingen
wilden – en móesten ook wel – vernieuwen en ondernemend worden. Naast artistieke kwaliteit
werden nu ook de verkoopbaarheid en toegankelijkheid van het culturele aanbod belangrijke aspecten van de
bedrijfsvoering.
Cultureel ondernemerschap bij openbare bibliotheken
Als onderdeel van de culturele arena zijn ook openbare bibliotheken sinds de millenniumwisseling nadrukkelijk
bezig met de vraagstukken waarvoor culturele ondernemers zich geplaatst zien. Het startsein voor vernieuwing
werd gegeven met de adviezen van de Raad voor Cultuur (1998) en van de Commissie Meijer (Stuurgroep
herstructurering openbaar bibliotheekwerk, 1991) voor een grootschalige en ingrijpende hervorming van het
openbaar bibliotheekwerk in Nederland. Vervolgens werd niet alleen gewerkt aan de vorming van basisbibliotheken
en bestuurlijke reorganisatie op lokale en provinciale niveaus, maar kreeg ook bibliotheekinhoudelijke
vernieuwing een eerste substantiële impuls.
Anno 2008 suggereert het Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP) in haar publicatie De openbare bibliotheek
tien jaar van nu (Huysmans en Hillebrink, 2008) dat juist het vernieuwingsproces op bibliotheekinhoudelijk
vlak nog geen onverdeeld succes genoemd kan worden. Met een historisch overzicht van ontwikkelingen van de
3

4
openbare bibliotheek als maatschappelijk instituut en een beschrijving van de trends op het gebied van communicatie
en informatie maakt het SCP-rapport duidelijk dat openbare bibliotheken voor grote uitdagingen staan.
Het gebruik van de bibliotheek neemt sinds het midden van de jaren negentig af. Het aantal lidmaatschappen
en uitleningen daalt en ook het gebruik van informatie via de bibliotheek wordt duidelijk minder. SCP-gegevens
(Huysmans, Haan en van den Broek, 2004) laten zien dat het aantal leden is gedaald van 4,3 miljoen in 2001
naar 4 miljoen in 2005, terwijl de totale uitleen in vijf jaar tijd is verminderd met 12%. De uitleen onder volwassenen
is zelfs gedaald met 15%. Uit klantonderzoeken is reeds lang bekend dat de bibliotheek meer bezocht
wordt door vrouwen, hoger opgeleiden en kinderen. Onder alle doelgroepen neemt het bibliotheekgebruik
af, maar bij mannen, werkenden en hogeropgeleiden heeft deze daling zich sterker ingezet dan bij vrouwen,
lageropgeleiden en ouderen. De doelgroep van jeugd en jongeren blijkt nog lastiger te interesseren. Kinderen
en jongeren lijken steeds eerder af te haken bij de openbare bibliotheek waarvan ze bijna vanzelfsprekend – via
ouders of school – lid waren. Hoogstwaarschijnlijk komt dit doordat het product- en dienstenpakket van de bibliotheek
niet (goed) aansluit op de wensen en behoeften van die doelgroep. Niet voor niets is er recentelijk veel
aandacht voor de specifieke leefwereld van jongeren (Hermes, Naber en Dieleman, 2007): de leefwereld van de
‘multitaskende Generatie Einstein’ (Boschma en Groen, 2006; Duimel en Haan, 2007) vraagt om een geheel
andere benadering dan de traditionele marketingmix voorhanden heeft. De oorzaak van afname van bibliotheekgebruik
moet gezocht worden in veranderende trends in de samenleving op het gebied van (onder andere)
mediagebruik, ‘informatiezoekgedrag’ en communicatie. De ontspanningsfunctie van de bibliotheek staat onder
druk van het uitdijende palet aan mogelijke vrijetijdsbestedingen, terwijl de sociale en culturele functie van de
bibliotheek aan belang verliest doordat een groeiend aantal burgers de grens tussen werk en privé ziet vervagen
en in alle hectiek geen prioriteit legt bij bibliotheekbezoek. Na werk, zorg, slapen, eten en school houden
Nederlanders gemiddeld bijna 45 uur vrije tijd per week over (Huysmans, Haan en van den Broek, 2004).
De tijd die besteed wordt aan media als hoofdactiviteit is al enkele decennia onveranderd, namelijk circa 19 uur.
De invulling van het mediagebruik is door de jaren heen wél veranderd: de televisie die deels verantwoordelijk
was voor een forse daling in de leestijd, is in het afgelopen decennium van zijn prominente plaats verstoten
door internet. De tijd die mensen besteden aan het lezen van boeken, kranten en tijdschriften is tussen 1975 en
1995 ook afgenomen.
Wat verder nog blijkt is dat de openbare bibliotheek steeds meer te maken krijgt met concurrentie vanuit de moderne
informatiesamenleving. Internet wordt gezien als één van de grootste bedreigingen voor de informatiefunctie
van de bibliotheek: het medium biedt zowel plezier als informatie (met Google als handig hulpmiddel).
Daarnaast zorgen moderne boekenwinkels (Selexyz, Bol.com) en interactieve marktplaatsen (Hyves) ervoor
dat de bibliotheek nog meer aan belang verliest. Vanwege een toenemende welvaart zijn mensen ook nog eens
steeds vaker bereid om een boek te kópen, een ontwikkeling die – parallel aan het fenomeen ontlezing – heeft
geleid tot een stijging van de boekverkoop. Bovendien blijkt uit een ander SCP-onderzoek (Haan en Adolfsen,
2008) dat steeds meer burgers via de digitale snelweg (informatie over) kunst en cultuur vinden en er dus gesproken
kan worden van virtuele cultuurbezoekers.
Kortom: voor de openbare bibliotheek is er sprake van toegenomen concurrentie en de vraag dient zich aan hoe
de teruglopende ledenaantallen een halt kan worden toegeroepen en in hoeverre ledenwerving een nieuwe expansie
van de openbare bibliotheek kan bewerkstelligen. Om een antwoord op deze vragen te krijgen is het van
belang om een heel duidelijk beeld te hebben van gebruikers en niet-gebruikers en van hieruit zicht te krijgen op
de mogelijkheden voor bibliotheken om hun marktaandeel te consolideren dan wel uit te breiden. Met dit onderzoek
wordt gehoor gegeven aan een van de aanbevelingen uit De openbare bibliotheek tien jaar van nu, namelijk
het doen van marktonderzoek (Huysmans en Hillebrink, 2008).

1.2 Aanleiding en doel
Aanleiding van het onderzoek
Hoewel de eerste voorbereidingen voor dit marktonderzoek reeds gestart waren in 2007 en daarmee de aanbeveling
van het SCP vooral achteraf een bevestiging is geweest van nut en noodzaak ervan, moet de primaire
aanleiding voor dit marktonderzoek gezien worden tegen de achtergrond van de brancheverplichting om
systematisch te werken aan kwaliteitszorg op basis van het INK Managementmodel, één van de adviezen van
de Commissie Meijer. In twee van de participerende provincies is het marktonderzoek namelijk geïnitieerd als
onderdeel van provinciebrede kwaliteitszorgtrajecten bij openbare bibliotheken.
Figuur 1.1
INK Managementmodel (Mulders, 2007, www.75-managementmodellen.wolters.nl)
De kern van het INK Managementmodel wordt gevormd door de gedachte dat een organisatie invloed kan hebben
op vijf organisatiegebieden (aan de linkerkant van het model) en daardoor een bepaalde mate van tevredenheid
kan realiseren bij klanten, medewerkers en andere maatschappelijk belanghebbenden (aan de rechterkant
van het model). Daarnaast geeft het model aan dat een organisatie een ontwikkeling kan doorlopen van een
activiteitgeoriënteerde fase tot en met een fase waarin sprake is van excellent ondernemerschap. Vanuit het
INK Managementmodel biedt het marktonderzoek een oriëntatie op maatschappelijke ontwikkelingen en lokale
trends. De onderzoeksresultaten zijn vooral van belangvoor het bibliotheekmanagement om invulling te geven
aan visie, missie, (doelgroepen)beleid en (marketing)strategie van de bibliotheekorganisatie. Mede aangemoedigd
door de landelijke certificeringseisen (www.bibliotheekcertificaat.nl) hebben bibliotheken steeds vaker hun
beleids- en strategieproces vormgegeven op basis van maatschappelijke trends, politieke keuzes en specifieke
kenmerken binnen lokale gemeenschappen.
5

6
Een andere aanleiding voor dit marktonderzoek houdt verband met de eenzijdige peilingen binnen de bibliotheeksector
naar de tevredenheid van bestaande gebruikers, dat zijn vaak loyale bibliotheekleden met een positief
oordeel over de dienstverlening van de bibliotheek. Gezien de nadruk van de brancheorganisatie Vereniging
van Openbare Bibliotheken (VOB) op ledenbehoud als marketingstrategie, is het ook logisch dat potentiële
klanten veelal buiten beschouwing zijn gelaten. Over huidige gebruikers van de bibliotheek is dus het nodige
bekend, getuige het overzicht van onderzoeken op www.bibliotheekonderzoek.nl. Niet alleen de resultaten van
in de loop der jaren uitgevoerd klanttevredenheidsonderzoek is op de site te vinden, maar ook resultaten uit
onderzoek gericht op afhakers en specifieke doelgroepen, zoals senioren, allochtonen en jongeren. Recentelijk
is via het Nationaal Ledenonderzoek een extra dimensie toegevoegd aan de bestaande kennis door het onderscheiden
van groepen bestaande gebruikers aan de hand van de MOSAIC-segmentatiemethodiek (Meijjer,
Warning en Dubbeldam, 2008). De publicatie De klant is koningin (VOB, 2008) doet verslag van dat onderzoek.
Inhoudelijk gezien moet de aanleiding voor dit marktonderzoek gezocht worden in de fundamentele behoefte
om meer te weten te komen van de markt van potentiële bibliotheekgebruikers. Binnen de branche blijkt er geen
duidelijk beeld te bestaan van de wensen en behoeftes van niet-gebruikers en de rol die bibliotheken hierin zouden
kunnen vervullen (Bannink, Matern en van Hoeve, 2007).
Doel van het onderzoek
Marktonderzoek voor bibliotheken past binnen de ontwikkeling om als bibliotheek meer bedrijfsmatig en
vraaggericht te werken. Het maakt duidelijk voor wie de bibliotheek iets kan betekenen en wat de bibliotheek
kan betekenen. Het kan daarmee een wezenlijke bijdrage leveren aan de marketing in de bibliotheekbranche.
Marketing veronderstelt immers het onderscheiden van marktsegmenten, die gevormd worden op basis van
overeenkomsten en verschillen in behoeften en voorkeuren. Met een marktonderzoek kan achterhaald worden
welke marktsegmenten er zijn, wat het bereik is van de bibliotheken in ieder segment en hoe dit bereik vergroot
kan worden.
De centrale onderzoeksvraag luidt dan ook: Wie is De Nieuwe Afnemer (DNA) van de openbare bibliotheek?
Door middel van dit onderzoek wordt De Nieuwe Afnemer (DNA) nader ontrafeld: is De Nieuwe Afnemer de
persoon die misschien wel eens de bibliotheek binnenloopt, misschien ooit lid was, nu afgehaakt is maar wellicht
wel weer naar binnen te halen is? Of is het degene die nog nooit een bibliotheek van binnen heeft gezien?
Of misschien de potentiële klant die tot nu toe voor de bibliotheek onzichtbaar is gebleven en van wie we niet
weten waar hij zich bevindt, wat hij doet in zijn vrije tijd, waar hij zijn informatie vandaan haalt en wat hij al dan
niet denkt over de bibliotheek?
Op basis van het bovenstaande is dan ook een vierledig doel voor het marktonderzoek geformuleerd:
1. het in kaart brengen van het potentiële bereik van de bibliotheek;
2. het onderscheiden van zinvolle marktsegmenten onder niet-bibliotheekgebruikers;
3. het in kaart brengen van wensen en behoeften van gebruikers en niet-gebruikers, in het bijzonder
in relatie tot de vijf kernfuncties van de bibliotheek zoals beschreven in de Richtlijn voor
Basisbibliotheken (VOB en VNG, 2005);
4. het in kaart brengen van de mogelijkheden om nieuwe groepen te enthousiasmeren voor de
openbare bibliotheek.
Vanwege de primaire gerichtheid van dit marktonderzoek op de vraag waar er voor bibliotheken nog nieuw potentieel
zit in de huidige markt en welke mogelijkheden er zijn voor marktverbreding, is inspiratie ontleend aan
het groeimodel van Ansoff (1965).

Figuur 1.2
Groeimodel Ansoff (Mulders, 2007, www.75-managementmodellen.wolters.nl)
Markten
Bestaand
Nieuw
Marktpenetratie
Marktontwikkeling
Bestaand
Producten
Productontwikkeling
Diversificatie
Nieuw
Het model laat zien op welke wijze een organisatie kan meegroeien met de markt. Het maakt enerzijds onderscheid
tussen bestaande markten en nieuwe markten, anderzijds tussen bestaande producten en nieuwe producten.
Deze worden tegen elkaar afgezet en bij elke combinatie wordt aangegeven wat in dat geval de gewenste
strategie is.
De toepassing van dit model betekent het volgende:
De eerste stap is om te kijken naar de bestaande klanten, oftewel de bibliotheekleden en hun mening over
bestaande en nieuwe producten. Hierover is door middel van bestaand onderzoek naar de tevredenheid van
klanten in de afgelopen jaren al veel informatie verzameld. Deze stap heeft in dit onderzoek dan ook een ondergeschikte
positie. De stappen die in dit onderzoek wel aan bod komen volgen de drie resterende kwadranten
van het Ansoff-groeimodel:
π bestaande markten/nieuwe producten: wat is het potentieel voor nieuwe producten bij
bestaande klanten? (hoofdstuk 2)
π nieuwe markten/bestaande producten: wat is potentieel van bestaande producten bij
potentiële klanten? (hoofdstuk 3)
π nieuwe markten/nieuwe producten: wat is het potentieel van nieuwe producten bij
potentiële klanten? (hoofdstuk 3)
De uitkomsten van het marktonderzoek zullen bibliotheken helpen bij het verfijnen van hun strategieën om
bestaande gebruikers te behouden en om toekomstige gebruikers te werven. In het verlengde hiervan kunnen de
onderzoeksresultaten houvast bieden bij het ontwikkelen van nieuwe producten en diensten.
7

8
1.3 Verantwoording van onderzoeksopzet
In deze paragraaf wordt de opzet van het onderzoek verantwoord. Achtereenvolgens wordt ingegaan op de
gehanteerde uitgangspunten, de formulering van de vragenlijst en het proces van dataverzameling. Ten slotte
wordt het resultaat van de dataverzameling gepresenteerd en de wijze van rapportage en presentatie van resultaten
verantwoord.
1.3.1 Uitgangspunten
Het belangrijkste uitgangspunt voor het marktonderzoek is dat openbare bibliotheken in Limburg, Gelderland
en Noord-Brabant voor hun specifieke verzorgingsgebied (basisbibliotheekniveau) de beschikking krijgen over
betrouwbare informatie op basis waarvan zij beslissingen kunnen nemen. Om hieraan tegemoet te komen is
gekozen voor een kwantitatief onderzoek met een vragenlijst en een representatieve steekproef uitgesplitst in
algemene kenmerken als geslacht, leeftijd, opleidingsniveau en huishoudsituatie. Om statistisch betrouwbare
uitspraken te kunnen doen over marktsegmenten is een additionele steekproefeis toegevoegd, namelijk het
verkrijgen van voldoende aantallen niet-leden en niet-gebruikers. Hierop komen we in paragraaf 1.3.3 terug.
1.3.2 Ontwikkeling van de vragenlijst
Om te komen tot de schriftelijke vragenlijst zijn de volgende stappen doorlopen.
Literatuuronderzoek
Op basis van literatuuronderzoek is bepaald welke aspecten meer en minder relevant zijn voor de inhoud van de
vragenlijst. Daartoe zijn vragenlijsten uit eerder uitgevoerd marktonderzoek (ook buiten de bibliotheeksector)
‘gescand’ en is gezocht naar aanknopingspunten uit bestaand onderzoek naar vrijetijdsbesteding, cultuurparticipatie
en mediagebruik onder de Nederlandse bevolking. Uiteindelijk is gewerkt vanuit een meer pragmatische
invalshoek, waarbij de informatiebehoefte vanuit de bibliotheeksector in Gelderland, Limburg en Noord-Brabant
centraal heeft gestaan.
Kwalitatief vooronderzoek op basis van interviews
Additionele input voor de vragenlijst is verkregen door het organiseren van een tiental diepte-interviews met een
dwarsdoorsnede van burgers (hoog- en laagopgeleiden, mannen en vrouwen, leden en niet-leden/niet-gebruikers)
uit de provincies Gelderland, Limburg en Noord-Brabant. Deze mensen zijn geselecteerd via indirecte kennissen-
en familiekringen. Hierbij is de afspraak gemaakt dat de interviewer alleen die mensen zou benaderen
met wie hij/zij geen banden had.
Formulering van de vragenlijst
Bij de formulering van de vragenlijst is primair uitgegaan van de gedachten achter het Ansoff-groeimodel. Dit
betekent dat, naast algemene kenmerken als geslacht, leeftijd en huishoudsituatie, nadrukkelijk gevraagd is naar
de relatie van de respondenten met de bibliotheek. Hierbij is een onderscheid gemaakt tussen leden, niet-leden
en zogenoemde grijze leden. Deze laatste groep bestaat uit niet-leden die onderdeel uitmaken van een huishouden
waarbinnen een bibliotheeklidmaatschap beschikbaar is. Aan de drie groepen is verder gevraagd naar
de frequentie van bibliotheekbezoek, om zodoende een helder onderscheid te kunnen maken tussen leden en
bezoekers.

Inhoudelijk gezien zijn de vragen aan de respondenten te herleiden tot de volgende:
1. Wat is het beeld van en draagvlak voor de bibliotheek en in hoeverre wordt dat beïnvloed door het
prijsmechanisme?
2. Wat zijn oordelen, wensen en behoeften langs de lijnen van de vijf kernfuncties van de bibliotheek?
Hiertoe zijn hoofdzakelijk stellingen aan de respondenten voorgelegd.
3. Wat is het feitelijke mediagedrag op het gebied van films, muziek, boeken en games?
In deze context wordt gekeken wat men doet op dit gebied, hoe vaak men dit doet, welke genres de
voorkeur hebben en waar en wanneer men dat doet. Daarnaast is gekeken op basis waarvan men een
keuze maakt voor een bepaalde titel van de verschillende mediatypen. Met betrekking tot de informatiefunctie
van de bibliotheek is additioneel de vraag gesteld voor welke onderwerpen interesse bestaat, hoe
men aan de gewenste informatie komt en of men hierbij een rol ziet weggelegd voor de bibliotheek.
4. Wat is de waardering voor huidige en nieuwe diensten van de bibliotheek?
Hierbij is gevraagd welke (nieuwe) bibliotheekdiensten men interessant vindt en onder welke voorwaarden
men bereid is tot het aangaan van een lidmaatschap.
Testen van de vragenlijst
Om de vragenlijst te finetunen is gebruikgemaakt van twee testpanels. Het ene panel bestond uit inhoudelijk
deskundigen (universitair onderzoekers en branchedeskundigen) en had als doel de inhoud van de vragenlijst
te verbeteren, het andere panel bestond uit een dwarsdoorsnede van burgers en had als doel de vragenlijst technisch
en taalkundig te testen.
1.3.3 Aspecten van dataverzameling
Om te komen tot een representatieve dwarsdoorsnede van de bevolking uit Gelderland, Limburg en Noord-
Brabant en tegelijkertijd te voldoen aan de specifieke onderzoekseis om voldoende aantallen niet-leden en
niet-gebruikers als respondent te verkrijgen, moest een afweging gemaakt worden tussen enerzijds een schriftelijke
vragenlijst met verspreiding via diverse distributiekanalen (huis-aan-huisbezorging, postaal) en anderzijds
een digitale vragenlijst met verspreiding via een online burgerpanel. Uiteindelijk is op basis van pragmatische
overwegingen de keuze gemaakt voor een digitale vragenlijst via een online burgerpanel. Fysieke distributie van
een schriftelijke vragenlijst impliceerde een groot afbreukrisico qua doorlooptijd, afstemming met en tussen toeleveranciers
en kwaliteit van de respons. Met de keuze voor een digitale vragenlijst via een online burgerpanel
kon alles in de handen van één partij (MWM2*) worden gelegd en werd tevens tegemoet gekomen aan de steekproefeisen.
Het enige nadeel dat verbonden is aan een online burgerpanel is de mogelijke vertekening die kan
optreden als gevolg van het feit dat mensen zonder internetverbinding niet aan het onderzoek hebben deelgenomen.
Dit nadeel woog niet op tegen de vele (technologische, logistieke en onderzoekstechnische) voordelen van
de gekozen aanpak.
De dataverzameling vond plaats in de laatste week van juni 2008 en de eerste twee weken van juli 2008.
* Het bureau dat het onderzoek uitvoerde, MWM2, is lid van de MOA (Markt Onderzoeks Associatie) en van ESOMAR (European Society
for Opinion and Market Research) en volgt de gedragsregels die verbonden zijn aan online panelonderzoek. Meer informatie over MWM2 is
te vinden op www.mwm2.nl.
9

10
Respons en wijze van rapportage
Uiteindelijk is een totale respons van 16.303 respondenten gerealiseerd. De verdeling per provincie zag er als
volgt uit:
π Gelderland 5.646 (34,6%)
π Limburg 3.071 ( 18,8%)
π Noord-Brabant 7.584 (46,5%)
De verdeling van de respons tussen de drie provincies is beïnvloed door de variatie in samenstelling van (basis)
bibliotheken. In Noord-Brabant is sprake van relatief veel grote basisbibliotheken met grote verzorgingsgebieden,
terwijl in Limburg het aantal basisbibliotheken minder is en de omvang kleiner. Het aantal en percentage
respondenten is in Noord-Brabant dan ook hoger dan in Limburg. Gelderland neemt een middenpositie in.
De kwaliteit van de respons was hoog, niet alleen omdat sprake was van bijna volledig ingevulde vragenlijsten,
maar ook omdat de gewenste steekproefaantallen per verzorgingsgebied voor de meeste bibliotheken zijn gerealiseerd.
Omdat na de eerste analyses duidelijk werd dat er niet of nauwelijks sprake was van statistisch significante
verschillen tussen de drie provincies, heeft de beschrijving van de resultaten plaatsgevonden op het niveau van
de totale steekproef. In de bijlage van deze rapportage zijn de onderzoeksgegevens in de vorm van frequentietabellen
terugvindbaar. Waar nodig wordt naar deze bijlage verwezen. Openbare bibliotheken in de drie provincies
ontvangen bij deze schriftelijke rapportage echter wel separaat de onderzoeksresultaten voor hun specifieke
verzorgingsgebied.
1.4 Opzet van de rapportage
Nu achtergrond, aanleiding en doel van het onderzoek beschreven zijn en de onderzoeksopzet verantwoord is,
worden in de volgende hoofdstukken de resultaten van het marktonderzoek beschreven.
In hoofdstuk 2 wordt allereerst de samenstelling van de steekproef aan de hand van een aantal achtergrondkenmerken
van de respondenten beschreven, zoals hun leeftijd, geslacht, opleidingsniveau, dagelijkse bezigheden
en hun huishoudsituatie. Ook wordt ingegaan op de aard van de relatie met de bibliotheek in termen van lidmaatschap,
bezoekfrequentie en de beweegredenen hierbij. Vervolgens wordt bekeken in hoeverre er draagvlak
is voor de bibliotheek in de huidige samenleving en hoe de verschillende bibliotheekfuncties door de respondenten
worden gezien. Ten slotte wordt antwoord gegeven op de vraag bij welk aanbod en bij welke diensten
mensen bereid zijn om lid te worden c.q. te blijven van de bibliotheek.
In hoofdstuk 3 staat de groep mensen centraal die geen lid zijn van de bibliotheek maar die, gezien het feit dat
het aanbod van bestaande diensten en producten van de bibliotheek aansluit op hun behoeften, wel tevreden
lid zouden kunnen zijn. Op basis van hun mediagedrag en informatiebehoeften worden deze respondenten
ingedeeld in een aantal marktsegmenten. Voor elk van deze segmenten wordt nagegaan welk potentieel deze
hebben voor de bibliotheek.
In hoofdstuk 4 wordt de betekenis van het onderzoek thematisch beschreven. Vervolgens worden aanbevelingen
gedaan en handreikingen geformuleerd voor diverse aspecten van de bedrijfsvoering.

Hoofdstuk 2 Maatschappelijk draagvlak:
de bibliotheek en haar kernfuncties
De bibliotheek heeft een maatschappelijke functie. Het belang dat elke burger persoonlijk hecht aan
de bibliotheek verschilt: voor de een betekent het een lidmaatschap, voor de ander een al dan niet
frequent bezoek. In dit hoofdstuk staat de vraag centraal of er nog draagvlak is voor de bibliotheek in
de huidige maatschappij en welke functies de bibliotheek in de ogen van het publiek vervult. Tevens
komen verschillen tussen groepen gebruikers en weinig-gebruikers van verschillende leeftijden en
opleidingsniveaus aan bod. Tenslotte wordt bekeken wat voor soort dienstverlening de bibliotheek
interessanter zou kunnen maken voor (potentiële) klanten. Allereerst wordt de steekproef beschreven
aan de hand van een aantal achtergrondkenmerken van de respondenten zoals hun leeftijd, geslacht,
opleidingsniveau, dagelijkse bezigheden en huishoudsituatie.
2.1 Achtergrondkenmerken van de respondenten
Alleen volwassenen van 18 jaar en ouder hebben deelgenomen aan het onderzoek. De steekproef bestond uit
16.303 volledig ingevulde vragenlijsten. In de oorspronkelijke steekproef waren vrouwen oververtegenwoordigd
(60% was vrouw). Omdat uit analyses is gebleken dat mannen en vrouwen sterk verschillen in hun mediagedrag,
informatiebehoeften en bibliotheekgebruik, is ervoor gekozen om een wegingsfactor voor geslacht toe te
passen. Daarmee wordt gecorrigeerd voor een mogelijk vertekend beeld als gevolg van een groter aandeel vrouwen.
De man-vrouw verdeling na weging is 50/50. Alle resultaten in dit rapport zijn gebaseerd op de gewogen
data.
In tabel 2.1 staan de achtergrondkenmerken van de deelnemers aan het marktonderzoek, uitgesplitst naar leden,
niet-leden en ‘grijze leden’ (die laatsten zijn zelf geen lid maar gebruiken de bibliotheekpas van een huisgenoot).
In iets minder dan de helft van de huishoudens is een bibliotheekpas aanwezig: leden en grijze leden maken
samen 45% uit van de steekproef.
Leden en niet-leden verschillen van elkaar op een aantal persoonskenmerken, zoals opleiding en huishoudtype.
Over het algemeen maken hogeropgeleiden, vrouwen en gezinnen meer gebruik van de bibliotheek dan
andere bevolkingsgroepen. In de resultaten van het marktonderzoek is deze tendens ook terug te zien: onder
de leden zijn er meer mensen met een opleiding op hbo- of wetenschappelijk niveau. Vrouwen zijn onder de
leden oververtegenwoordigd en gezinnen zijn het sterkst aanwezig in de groep die zelf geen lid is maar wel een
huisgenoot heeft met een bibliotheekpas. Naar leeftijdscategorie is de steekproef redelijk evenwichtig, met een
lichte ondervertegenwoordiging van de 26-40-jarigen bij de leden. Overigens kan de methode van onderzoek,
een online enquête, zorgen voor een lichte vertekening: de groep oudere mensen die online actief is, zal zich op
bepaalde kenmerken onderscheiden van ouderen die de nieuwe media links laten liggen. Het internetgebruik in
de Nederlandse samenleving kent een zeer hoge deelnemersgraad: in 2006 had 90% van de Nederlanders thuis
de beschikking over een pc en had 80% thuis toegang tot internet. Mannen, jongeren en hogeropgeleiden lopen
qua internetgebruik voorop. De grootste achterblijvers zijn 65-plussers, lageropgeleiden, allochtonen en nietwerkenden.
13

14
Tabel 2.1 Achtergrondkenmerken naar
lidmaatschap (%)
Geslacht
Leeftijdscategorie
Opleiding
Huishouden
Dagelijkse bezigheid
lid grijs lid niet-lid totaal
22 23 55 100
M 39 55 53 50
V 61 45 47 50
tot 25 jaar 21 24 20 21
26 tot 40 jaar 28 32 35 33
40 tot 56 jaar 37 37 30 33
56 tot 70 jaar 13 6 14 12
70 jaar en ouder 1 1 1 1
Basisonderwijs 1 1 3 2
Lager 25 29 35 31
Middelbaar 38 38 33 35
Hoger 29 25 24 25
Wetenschap 7 6 6 6
Alleenwonend 12 4 23 16
Inwonend 15 19 11 14
Samenwonend 25 15 36 29
Samenwonend met kinderen 41 53 23 34
Met kinderen, zonder partner 6 7 4 5
Samenwonend met anderen 1 3 3 3
Werkend 55 60 61 60
Ondernemer 6 6 5 6
Huisman/vrouw 14 11 11 12
Werkloos/werkzoekend 4 3 4 4
Arbeidsongeschikt 6 5 9 8
Student/scholier 15 15 9 12
Bibliotheekbezoek
In totaal komen vier op de tien mensen wel eens in de bibliotheek.
In figuur 2.1 is te zien hoeveel procent van de respondenten de bibliotheek heeft bezocht en hoe vaak.
De figuur laat zien dat leden de bibliotheek veel vaker bezoeken dan niet-leden, maar ook dat mensen zonder
eigen lidmaatschap nog af en toe in de bibliotheek komen. Eén op de vier grijze leden komt in elk geval maan-

delijks of tweemaandelijks in de bibliotheek. Als er geen bibliotheekpas in het
huishouden is, komt nog maar 5% met enige regelmaat in de bibliotheek.
Er zijn dus mensen die de bibliotheek bezoeken zonder lid te zijn, er zijn ook
mensen die wel lid zijn maar die de bibliotheek níet bezoeken. Bijna een vijfde
van de leden bezoekt de bibliotheek vrijwel niet. De bibliotheek kan deze mensen
terugvinden in haar uitleenbestanden door te zoeken naar zogenoemde nulleners
(Janssen, 2007). Zij zijn hoogstwaarschijnlijk ook degenen die nauwelijks in
de bibliotheek komen, en maken een grote kans om af te haken.
2.2 Redenen om geen lid te zijn van de bibliotheek
Bibliotheekgebruik is sterk gerelateerd aan informatiebehoefte en mediagebruik.
Onder de leden van de bibliotheek kunnen we verschillende gebruikersgroepen
onderscheiden, zoals opvoeders, autodidacten, studerenden en plezierlezers
(Stalpers, 2004). De leden komen dus om sterk uiteenlopende redenen naar de
bibliotheek.
Maar hoe ziet dat plaatje eruit voor de niet-leden? Hebben zij andere behoeften,
bewandelen zij andere wegen om in hun behoeften te voorzien? Waarom heeft
de bibliotheek voor hen geen toegevoegde waarde?
In figuur 2.2 is het leesgedrag van leden en niet-leden met elkaar vergeleken,
door per groep het aantal niet-lezers, matige lezers en veellezers aan te geven.
De figuur laat zien dat lidmaatschap en leesgedrag positief samenhangen: het
aantal niet- of nauwelijks-lezers is bij de niet-leden veel groter dan bij de leden,
en andersom zijn er bij de leden veel meer frequente lezers te vinden: twee op
de drie leden zijn frequent lezer. Dat betekent ook dat een derde van de leden
om andere redenen dan leesplezier een lidmaatschap heeft. Zij komen veel
minder naar de bibliotheek dan de lezende leden. Onder de niet-leden is een vrij
grote groep die wel veel leest. Zij halen hun leesmateriaal elders, voornamelijk
door aankoop.
De meest genoemde reden om geen lid te zijn, is dan ook het feit dat men geen
lezer is. Op de tweede plaats staat het internet. Ongeveer een kwart van de nietleden
heeft geen tijd om naar de bibliotheek te gaan en 15% vindt het te duur.
Opvallend is dat een kwart van de niet-leden niet wéét waarom ze geen lid zijn.
Kennelijk hebben zij daar nooit bewust over nagedacht. Het aantal mensen dat
leengebruik op een andere pas als reden opgeeft, is relatief klein (8%).
Het is zinvol om een onderscheid te maken in degenen die ooit lid waren van de
bibliotheek maar die afgehaakt zijn, en degenen die nooit lid zijn geweest. Heeft
de laatstgenoemde groep andere redenen om geen lid te zijn dan de ‘afhakers’?
Enerzijds haken mensen af om redenen waar de bibliotheek geen invloed op
heeft, zoals verhuizingen en een veranderde tijdsbesteding, anderzijds blijkt ook
dat afhakers kritischer zijn over de dienstverlening dan leden. Beperkte openingstijden,
boetes, leengeld en uitleentermijnen spelen in hun motivatie een
belangrijke rol.
Figuur 2.1
Bibliotheekbezoek door leden en
niet-leden
100 %
80 %
60 %
40 %
20 %
0 %
leden grijze
leden
6 keer of meer
4 of 5 keer
2 of 3 keer
niet
leden
1 keer
nooit
Figuur 2.2
Leesgedrag en lidmaatschap
80 %
70 %
60 %
50 %
40 %
30 %
20 %
10 %
0 %
niet-leden leden
totaal
niet-lezer
weiniglezer
veellezer (wekelijks/maandelijks)
15
totale
steekproef

Figuur 2.3
Waarom geen lid: afhakers en overige
niet-leden
60 %
50 %
40 %
30 %
20 %
10 %
0 %
afhaker nooit lid totaal
lees niet veel
internet
geen tijd
weet niet
te duur
leengebruik
haal elders
onbereikbaar
collectie
anders
past niet bij mij
Figuur 2.4
Hoe belangrijk vindt u de bibliotheek?
100 %
80 %
60 %
40 %
20 %
0 %
lid huisgenoot niet-lid totaal
(heel) belangrijk
neutraal
(heel) onbelangrijk
16
In vergelijking met de ‘nooit-leden’ noemen de afhakers vaker internet, tijdgebrek,
kosten en ‘haal materialen elders’ als redenen om geen lid te zijn. In
figuur 2.3 is voor de afhakers en de nooit-leden aangegeven hoeveel procent
van hen een bepaalde reden noemde. Wederom is ‘niet-lezen’ het belangrijkste
onderscheid tussen afhakers en overige niet-leden: de groep nooit-leden bestaat
voor twee derde uit niet-lezers. Van de niet-leden geeft 6% (vooral afhakers) een
andere reden op. Veruit het vaakst noemen zij als reden dat ze liever boeken
kopen. Dat heeft te maken met beperkingen van de collectie (te beperkt, de
nieuwste titels zijn niet snel verkrijgbaar), de uitleentermijn, het boetesysteem,
en een afkeer van ‘vieze’, beduimelde boeken.
2.3 Draagvlak voor de bibliotheek
Is er in de samenleving draagvlak voor de openbare bibliotheek als algemeen
toegankelijk instituut? Op twee manieren is gevraagd welk belang de respondenten
toekennen aan de bibliotheek als algemene organisatie, en niet per se voor
persoonlijk gebruik. Allereerst is gevraagd hoe belangrijk men de bibliotheek
vindt voor de samenleving. Zes op de tien respondenten vinden de bibliotheek
(heel) belangrijk. In figuur 2.4 staat hoeveel procent van de leden, de huisgenoten
en de overige niet-leden de bibliotheek wel of niet belangrijk vindt.
Zoals blijkt uit de figuur hechten leden meer belang aan de bibliotheek dan
niet-leden. Het toegekende belang is sterk afhankelijk van onder andere leeftijd,
geslacht, opleiding en leesfrequentie: jonge mensen hechten minder belang aan
de bibliotheek, net als mannen, lageropgeleiden, en niet-lezers.
Het belang van de bibliotheek voor de samenleving is moeilijk in geld uit te
drukken. Om een indicatie te krijgen van het geld dat men ervoor over heeft om
een maatschappelijk instituut in stand te houden, ook als men er persoonlijk
géén gebruik van maakt, is de vraag gesteld:
‘Stel dat de bibliotheek iedere Nederlander 100 euro aan belastinggeld per jaar
kost. Welke van de twee onderstaande opties zou uw voorkeur hebben?
1. Geef mij die 100 euro maar eenmalig contant uitgekeerd, ook als de bibliotheek
als voorziening daarmee verdwijnt.
2. De bibliotheek moet blijven bestaan, ik hoef het geld niet te hebben.’
Het bedrag in de vraag varieerde: 50, 100, 200 of 300 euro. Elke respondent
kreeg slechts één bedrag voorgelegd. Uit de antwoorden (zie figuur 2.5) blijkt
dat een ruime meerderheid het voortbestaan van de bibliotheek verkiest boven
de eigen portemonnee: 78% heeft er 50 euro aan belastinggeld voor over om de
bibliotheek te behouden. Deze bereidheid om ‘te betalen voor de bibliotheek’
neemt af naarmate het geldbedrag toeneemt, maar bij een bedrag van 300 euro
kiest nog altijd twee derde van het publiek voor het voortbestaan van de bibliotheek.
Overigens kiezen leden vaker dan niet-leden voor het behouden van de bibliotheek
in plaats van voor het geld. Uit figuur 2.5 blijkt dit duidelijk. Hierin is
tevens te zien dat voor alle groepen geldt dat de keuze voor de bibliotheek

afneemt naarmate het bedrag hoger is. De bereidheid om belastinggeld aan de
bibliotheek te besteden is onder oudere generaties hoger dan onder jongeren.
Hetzelfde geldt voor hogeropgeleiden ten opzichte van lageropgeleiden en voor
gezinnen ten opzichte van alleenstaanden. Tussen mannen en vrouwen zijn geen
opmerkelijke verschillen in dit opzicht.
De vraag over het geldbedrag zegt iets over het belang voor de samenleving dat
respondenten toekennen aan de bibliotheek. De waardering voor de bibliotheek
kan op deze wijze in geld worden uitgedrukt. Van de mensen die de bibliotheek
belangrijk vinden, laat minstens 81% het geld naar de bibliotheek gaan, ook als
zij het bedrag van 300 euro contant zouden krijgen.
Voor de mensen die volgens de onderzoeksgegevens geen waarde hechten aan
de bibliotheek, laat toch nog 33% tot 40% het geld naar de bibliotheek gaan in
plaats van naar de eigen portemonnee.
2.4 De vijf kernfuncties in de ogen van het publiek
In de Richtlijn voor Openbare Bibliotheken heeft de sector zichzelf vijf functies
toegekend die de kern vormen van het bibliotheekwezen. Het gaat om de
functies met betrekking tot kennis en informatie, ontwikkeling en educatie, kunst
en cultuur, lezen en literatuur en ontmoeting en debat. Alle activiteiten van de
bibliotheek kunnen bij een of meer van deze kernfuncties ondergebracht worden.
In deze paragraaf wordt dieper ingegaan op de vraag naar de toepasbaarheid,
het onderscheid en de wenselijkheid van de vijf kernfuncties in de ogen van het
publiek.
2.4.1 Kennis en informatie
De ontwikkeling van een informatiemaatschappij waar internet in korte tijd een
vaste plaats heeft ingenomen als belangrijkste bron van informatie, heeft de
functie van de bibliotheek als ‘toegangspoort tot kennis en informatie’ enorm
onder druk gezet. Betrouwbaarheid van informatie is ondergeschikt geraakt aan
criteria als snelheid, gemak en betaalbaarheid.
In hoeverre is de bibliotheek in de ogen van het publiek nog steeds een belangrijke
speler bij informatievoorziening? De stelling ‘De bibliotheek heeft in deze
informatiemaatschappij geen rol van betekenis’ beoordeelde 80% van de respondenten
als onjuist (zie figuur 2.6). Voor hen heeft de bibliotheek wel degelijk
een functie in de huidige kennismaatschappij. Duidelijk is dat het belang van de
informatiefunctie afneemt naarmate mensen minder betrokken zijn bij de bibliotheek:
wie de bibliotheek niet bezoekt, ziet minder toegevoegde waarde op het
gebied van kennis en informatie. Ook lageropgeleiden zijn vaker van mening dat
de bibliotheek als speler in de informatiemaatschappij minder belangrijk is.
De bibliotheek maakt zich sterk voor het bieden van betrouwbare informatie. De
instantie bemiddelt in kennis en informatie, zowel in fysieke zin als digitaal. Met
Figuur 2.5
% Mensen dat de bibliotheek wil
behouden
100 %
80 %
60 %
40 %
20 %
0 %
lid huisgenoot niet-lid
€ 50
€ 100
€ 200
€ 300
Figuur 2.6
‘Bibliotheek geen rol van betekenis in
de informatiemaatschappij’
25 %
20 %
15 %
10 %
5 %
0 %
leden grijze leden niet-leden
17

Figuur 2.7
Interesses van mannen en vrouwen
35 %
30 %
25 %
20 %
15 %
10 %
5 %
0 %
man vrouw totaal
actualiteit
elektronica
auto’s
18
consumenten
reizen
eten en drinken
vragen kan men zich wenden tot de informatiebalie, maar ook tot de digitale
vraagbaak van de bibliotheek, Al@din. Verder heeft de bibliotheek non-fictie en
naslagwerken in huis en biedt zij toegang tot veilige en gecontroleerde digitale
bronnen. Voorziet de bibliotheek daarmee in een behoefte?
Slechts 16% van de respondenten heeft moeite om aan betrouwbare informatie
te komen. Opvallend is dat dit vooral geldt voor jongeren enerzijds en ouderen
anderzijds. De overige respondenten achten zichzelf prima in staat om betrouwbare
informatie te vinden, of vinden betrouwbaarheid niet zo belangrijk.
Dit betekent dat de rol die de bibliotheek zichzelf toekent als bemiddelaar van
betrouwbare informatie, niet voorziet in een behoefte. Voor de meeste mensen
is dit namelijk geen reden om zich tot de bibliotheek te wenden.
Een andere stelling die aan de respondenten voorgelegd werd, luidde: ‘Ik zou
het fijn vinden als er een centrale plek was waar ik met informatieve vragen
terecht kan.’ De vraag laat in het midden of het een fysieke dan wel een virtuele
plek betreft. Meer dan de helft van de leden is het eens met deze stelling, en
iets minder dan de helft van de niet-leden. Men heeft dus wel interesse in een
centraal aanspreekpunt voor allerhande vragen. Betrouwbaarheid staat daar voor
de meeste respondenten los van.
Informatieve interesses
Waarover zoeken mensen zelf, via internet of via andere bronnen, informatie?
Volgens figuur 2.7 bestaat de top zes van onderwerpen waarover men het vaakst
informatie zoekt, uit: actualiteiten, elektronica, reizen & vakanties, consumenteninformatie,
auto’s & motoren en eten & drinken.
Uit een vergelijking tussen mannen en vrouwen blijkt verder dat mannen vaker
zoeken naar informatie en dat de top drie gedomineerd wordt door ‘mannenonderwerpen’:
mannen zoeken vaker naar informatie over de actualiteit, over
elektronica en over auto’s & motoren. Vrouwen daarentegen gaan eerder op
zoek naar informatie over reizen & vakanties en eten & drinken.
Het is de vraag of mensen de bibliotheek ook als plaats zien waar zij informatie
kunnen krijgen op het gebied van hun interesse. Daarom is de respondenten
gevraagd of zij denken dat de bibliotheek interessante informatie aanbiedt over
de onderwerpen die zij aangekruist hebben. Van de onderwerpen uit de top zes
blijkt dat men vooral op het gebied van elektronische apparatuur niet voldoende
interessante informatie verwacht in de bibliotheek (zie figuur 2.8). Hetzelfde
geldt voor auto’s & motoren. De informatie die men over deze onderwerpen
zoekt, is waarschijnlijk heel specifiek en in het geval van elektronica is daarover
meer en actuelere informatie te vinden via internet, waar gebruikers elkaar direct
op de hoogte kunnen stellen van de nieuwste ontwikkelingen.
In figuur 2.8 is van de zes meest genoemde onderwerpen weergegeven hoeveel
procent van de respondenten denkt dat de bibliotheek daarover niet voldoende
informatie biedt. Zo meent bijna 40% van de mensen met interesse in de actu-

aliteit dat zij daarvoor in de bibliotheek niet voldoende aan hun trekken zullen
komen. Dit betekent dus ook dat meer dan 60% wél voldoende informatie denkt
te kunnen vinden in de bibliotheek over actualiteiten. Daarbij valt ook te denken
aan de collectie kranten en tijdschriften die bezoekers kunnen raadplegen.
De bibliotheek voorziet volgens de respondenten het minst goed in informatie
over elektronische apparatuur: op dat gebied gaan de ontwikkelingen zó snel dat
men vermoedt dat de bibliotheek onvoldoende in deze informatie zal voorzien.
Ook informatie over auto’s en motoren zoekt men niet in eerste instantie in de
bibliotheek. Daarentegen blijken de liefhebbers van informatie over eten & drinken
juist wel goed in de bibliotheek aan hun trekken te kunnen komen. Op zich is dit
niet verrassend, aangezien vrouwen – die bij uitstek interesse hebben in dit onderwerp
– vaker lid zijn en dus beter op de hoogte zijn van wat de bibliotheek biedt.
Zaken als opvoeding, geschiedenis, cultuur en wetenschap hebben een minder
groot bereik dan de hiervoor genoemde onderwerpen. Het is opvallend dat de
mensen die hierover informatie zoeken, eensgezind zijn over de toegevoegde
waarde van de bibliotheek in dezen. Kennelijk associeert men de bibliotheek
eerder met dit soort onderwerpen. In figuur 2.9 is te zien hoeveel procent van de
mensen denkt dat in de bibliotheek voldoende interessante
informatie te vinden is over verschillende onderwerpen.
Over het geheel genomen zijn de leden er vaker dan de niet-leden van overtuigd
dat de bibliotheek de gewenste informatie in huis heeft. Niet-leden hebben op
informatief vlak minder hoge verwachtingen van de bibliotheek.
2.4.2 Ontwikkeling en educatie
In de vorige paragrafen ging het om de bibliotheek en haar functie in informatievoorziening.
Deze paragraaf gaat nader in op de functie die de bibliotheek kan
hebben als aanbieder van cursussen.
Eén op de tien respondenten heeft belangstelling voor cursussen via de bibliotheek.
Bibliotheekleden hebben meer interesse dan niet-leden en onder jongere
generaties is de belangstelling groter dan bij de 40-plussers. Wat vooral opvalt is
dat de interesse voor cursussen toeneemt met de stijging van het opleidingsniveau
(14% van de hogeropgeleiden tegenover 8% van de lageropgeleiden heeft
belangstelling voor cursussen). Onder de lageropgeleiden is er weinig animo
voor het leren van nieuwe vaardigheden in de bibliotheek. Welk beeld heeft het
algemene publiek eigenlijk van de bibliotheek als educatieve instelling? Uit de
resultaten blijkt dat heel veel mensen de bibliotheek direct associëren met de
schoolgaande jeugd. Drie kwart onderschrijft de stelling ‘De bibliotheek is vooral
nuttig voor kinderen en jongeren’. Uit het feit dat niet-leden het opvallend vaker
met deze stelling eens zijn dan leden, kan men afleiden dat niet-leden een eenzijdiger
beeld hebben van de bibliotheek. Dat mensen de bibliotheek vooral zien
als educatieve instelling voor de jeugd, betekent in het geval van de niet-leden
veeleer dat zij dus voor zichzelf het nut van de bibliotheek niet inzien.
Figuur 2.8
Bibliotheek heeft onvoldoende info
over:
80 %
70 %
60 %
50 %
40 %
30 %
20 %
10 %
0 %
actualiteit
reizen
elektronica
Figuur 2.9
Bibliotheek heeft interessante
informatie over:
100 %
80 %
60 %
40 %
20 %
0 %
maatschappij
wetenschap
geografie
religie
natuur
consumenteninfo
auto’s en motoren
eten en drinken
19
andere landen
en volken
cultuur
geschiedenis
opvoeding

20
2.4.3 Kunst en cultuur
Onder het mom van cultureel ondernemerschap is de bibliotheek in brede zin actief op het gebied van kunst
en cultuur: van het ondersteunen van amateurs bijvoorbeeld bij het leren bespelen van een muziekinstrument
(bladmuziek) en het aanbieden van culturele cursussen (kunstgeschiedenis, kaligrafie, e.d.) tot het organiseren
van tentoonstellingen, lezingen en debatten, al of niet in samenwerking met andere culturele instellingen.
De laatste jaren worden er in de bibliotheek steeds vaker culturele activiteiten georganiseerd: in 2005 waren er
7400 exposities te zien in de Nederlandse bibliotheken en werden er bijna 10.000 andere culturele activiteiten
georganiseerd (Huysmans en Hillebrink, 2008). Er is echter nauwelijks geregistreerd hoeveel bezoekers deze
bijeenkomsten trokken. Uit klantenonderzoek blijkt wel dat minder dan 10% van het publiek zich aangetrokken
voelt tot het aanbod van lezingen en exposities. Van alle respondenten uit het marktonderzoek heeft 5% interesse
in lezingen, georganiseerd door de bibliotheek. Onder leden en 55-plussers is de belangstelling iets groter,
maar nog steeds niet hoger dan 9%. Ook is er nauwelijks belangstelling voor bijeenkomsten rond maatschappelijke
thema’s. Hoewel er door bibliotheken dus veel wordt georganiseerd op het gebied van kunst en cultuur, lijkt
hiervoor onder zowel de leden als de niet leden maar weinig interesse te zijn.
Theaters, dansgezelschappen, musea, et cetera verzorgen steeds meer inleidingen op hun voorstellingen,
aanvullend materiaal bij exposities, workshops, een kijkje achter de schermen. Op hun eigen websites bieden ze
achtergrondinformatie, recensies, online tickets en de mogelijkheid om een reactie achter te laten. Daarnaast is
er op internet enorm veel kennisuitwisseling via gespecialiseerde websites en in communities waar mensen met
dezelfde interesses ervaringen uitwisselen.
De toegevoegde waarde van de bibliotheek op cultureel gebied zal dan ook veeleer bestaan uit informatievoorziening
over regionale activiteiten. Uit de antwoorden op de vraag in hoeverre men graag op de hoogte blijft van
leuke uitjes en activiteiten in de omgeving, blijkt dat bijna 60% daarvoor belangstelling heeft. Des te opvallender
is het feit dat een cultuurpunt, dat is een fysieke of virtuele plaats waar alle informatie over het cultuuraanbod
bij elkaar geplaatst wordt, op weinig belangstelling kan rekenen. Ook het bestellen van kaartjes voor bijvoorbeeld
theaters biedt voor weinigen een meerwaarde. Leden hebben ook hier weer vaker interesse dan niet-leden.
Figuur 2.10 geeft het percentage leden en niet-leden weer dat belangstelling heeft voor verschillende diensten op
het gebied van cultuur.
Steeds vaker nemen bibliotheken initiatieven om leden korting te bieden op culturele activiteiten. Bijna een
kwart van de leden blijkt belangstelling te hebben voor het verkrijgen van korting op activiteiten in de regio.
Daarbij kan men denken aan een initiatief zoals ‘Uit Met Je Biebpas’ van de Brabantse bibliotheken. Leden
krijgen op vertoon van hun bibliotheekpas korting op diverse activiteiten, van lezingen tot een bezoek aan het
dierenpark. De belangstelling voor kortingsacties neemt af naarmate de leeftijd van de respondenten stijgt.
Op basis van de uitkomsten beschreven in deze paragraaf kan gesteld worden dat mensen graag op de hoogte
gehouden worden van culturele activiteiten in de eigen omgeving, maar dat zij niet inzien hoe de bibliotheek
hen op dit vlak tegemoet kan komen. Allerlei diensten zoals het bestellen van kaartjes, kortingsacties, lezingen
worden al door andere instanties of diensten aangeboden, zoals musea, theaters en interessegroepen op
internet. Tussen de bibliotheek en andere culturele instellingen komt de samenwerking nog moeizaam tot stand
(Huysmans en Hillebrink, 2008). De bibliotheek zal zich moeten bezinnen op de invulling die zij wil geven aan
haar culturele functie. Het is in elk geval raadzaam om als bibliotheek nadere gegevens in te winnen alvorens
over te gaan tot het organiseren van allerlei activiteiten. Ook kunnen doelgroepen gericht benaderd worden met
een nieuwsbrief of andere acties die specifiek aansluiten bij hun interesses.

2.4.4 Lezen en literatuur
Hoe staat de bibliotheek ervoor als centrum voor lezen en literatuur voor het
algemene publiek? De bibliotheek als uitleenplaats van boeken staat onder druk
van een voller vrijetijdspatroon van het merendeel van de mensen: het lezen van
boeken neemt een minder prominente plaats in dan een aantal jaren geleden
en bij elke volgende generatie zet die trend zich voort, ten gunste van nieuwe
media. Tegelijkertijd stijgt de verkoop van boeken ten koste van de uitleen ervan.
De stijgende verkoop houdt verband met het gemak dat nieuwe media bieden:
een belangrijk deel van de verkoopkanalen heeft zich verplaatst naar het internet.
Internet biedt tevens een enorme hoeveelheid informatie óver boeken, zoals
recensies, lezerscommunities, achtergrondinformatie en interviews of live-uitzendingen
met auteurs.
Kan de bibliotheek te midden van al deze initiatieven haar toegevoegde waarde
blijven behouden? Aan de respondenten is de stelling voorgelegd ‘De bibliotheek
is voor mij inspiratiebron voor lezen en literatuur’. Drie kwart van de leden is het
daarmee eens. Niet verbazingwekkend, als men bedenkt dat bibliotheekleden
veelal leesplezier als voornaamste reden aandragen voor hun lidmaatschap.
Wél opvallend is het feit dat van alle ‘vééllezers’, zowel leden als niet-leden, nog
maar de helft de stelling kan onderschrijven. De andere helft vindt de inspiratie
voor lezen kennelijk buiten de bibliotheek.
Aan de respondenten is gevraagd op welke manieren zij aan informatie komen
over lezen en literatuur. Figuur 2.11 laat zien hoeveel procent van de leden en de
niet-leden bepaalde informatiebronnen gebruikt. Er zijn opvallende verschillen in
de informatiekanalen die leden en niet-leden gebruiken.
De belangrijkste bronnen van alle lezers zijn de eigen leeservaring, tips van familie
en bekenden en titel, boekomslag en flaptekst. Leden vallen vaker terug op
eerdere ervaringen met een auteur en lezen vaker recensies dan niet-leden. Het
opvallendste verschil tussen leden en niet-leden ligt in het gebruik van internet
als informatiebron over literatuur: niet-leden maken hier vaker gebruik van. Dit
strookt met de bevindingen uit het rapport De virtuele cultuurbezoeker (Haan
en Adolfsen, 2008), waaruit blijkt dat lezers vinden dat de informatievoorziening
over literatuur is verbeterd met de komst van internet.
Uit de onderzoeksresultaten blijkt ook dat medewerkers van bibliotheek en boekhandel
een marginale rol vervullen als inspiratiebron. De top tien van boeken
en de catalogus hebben de leden meer te bieden, maar ook daar vindt niet meer
dan 10% inspiratie.
De conclusie is dat boeken weliswaar nog altijd de kern van de bibliotheek zijn,
maar dat er op dit terrein geduchte concurrentie bijgekomen is. Niet alleen het
daadwerkelijke aanbod van boeken heeft te lijden onder snellere en altijd bereikbare
aanbieders zoals internetboekhandels, maar ook het bieden van achtergrondinformatie
over schrijvers en boeken is een taak die door internet groten-
Figuur 2.10
Belangstelling voor culturele functie
van de bibliotheek
25 %
20 %
15 %
10 %
5 %
0 %
leden niet-leden
korting op
activiteiten
bestellen van
kaartjes
cultuurpunt
Figuur 2.11
Inspiratiebronnen voor lezen
50 %
40 %
30 %
20 %
10 %
0 %
lid niet-lid totaal
familie/bekenden
ervaring met auteur
titel, kaft, flaptekst
recensies
internet
top 10
reclame
anders
radio/tv
catalogus
medew. boekhandel
medew. bibliotheek
literatuurlijst school
21

Figuur 2.12
Dienstverlening: collectie
50 %
40 %
30 %
20 %
10 %
0 %
leden niet-leden
actueel aanbod
cd’s en dvd’s
goedkoop lenen van
cd’s en dvd’s
ruime beschikbaarheid
actuele titels van
romans en leesboeken
Figuur 2.13
Dienstverlening: verkrijgen van
materialen
25 %
20 %
15 %
10 %
5 %
0 %
leden niet-leden
thuisbezorgen
ene stad/bibliotheek
ophalen, elders
terugbrengen
22
ophalen en inleveren
bij supermarkt
afhaalpunt op werk,
school, station,
opvang etc.
deels is overgenomen. De resultaten laten zien dat mond-tot-mondreclame en
eerdere leeservaringen de belangrijkste richtingwijzers zijn bij de keuze van een
volgend boek. Daar kan de bibliotheek op inspelen door de uitwisseling van
lezersreacties te faciliteren, op papier maar ook via virtuele kanalen.
2.4.5 Ontmoeting en debat
In hoeverre is de bibliotheek voor het publiek nu een forum voor ontmoeting en
debat? Bijna vier op de tien mensen vinden dat de bibliotheek ook een ontmoetingsplek
is. Er is feitelijk geen verschil tussen leden en niet-leden voor deze
mening. Naarmate de leeftijd stijgt, zijn meer mensen het met de stelling eens.
Uit klantonderzoeken komt echter naar voren dat ongeveer één op de vijf mensen
naar de bibliotheek komt om andere mensen te ontmoeten. De discrepantie
met de resultaten uit het marktonderzoek is te verklaren doordat het bij de
klantonderzoeken gaat om ontmoeting als vooropgezet doel, terwijl de stelling
‘De bibliotheek is ook een ontmoetingsplek’ benadrukt dat deze functie bestaat
naast andere functies.
Een voorbeeld van de invulling van deze ontmoetingsfunctie kan zijn de inrichting
van een grand café. Wellicht zou dit de gemiddelde verblijfsduur van een
bezoek verlengen. Een vijfde van de leden vindt dat een aantrekkelijke optie, en
15% van de niet-leden. Vooral studenten en alleenstaanden vinden het idee van
een grand café aantrekkelijk. De belangstelling voor een grand café neemt af
naarmate de leeftijd van de respondenten stijgt.
2.5 Verbeterde dienstverlening: een reden om lid
te worden?
Kennelijk biedt de bibliotheek leden voldoende om in hun behoefte aan ontspanning
en informatie, de twee pijlers van de bibliotheek, te voorzien. Ervan uitgaande
dat niet-leden eveneens behoefte hebben aan ontspanning en informatie, is
het de vraag wat de bibliotheek kan doen om deze groep te bereiken. Daarbij is
het zinvol om de respondenten in te delen in subgroepen op basis van bijvoorbeeld
opleiding, leeftijd of arbeidsmarktpositie.
Aan de respondenten is gevraagd welke diensten de bibliotheek voor hen interessant
zouden maken.
Collectie
Uit een reeks met vier alternatieven op het gebied van de collectie mocht men er
maximaal twee kiezen, of kon men de optie ‘geen van deze diensten’ aankruisen.
Voor luisterboeken was er nauwelijks interesse. Ook kon men aangeven in hoeverre
men geïnteresseerd was in de volgende opties: een ruim en actueel aanbod
van cd’s en dvd’s, het goedkoop lenen van cd’s en dvd’s of een ruim en actueel
aanbod van romans. Leden bleken vooral enthousiast te zijn over een ruime

eschikbaarheid van romans. Niet-leden daarentegen hadden meer belangstelling
voor een ruim en actueel aanbod van cd’s en dvd’s, met name als ze die
goedkoop zouden kunnen lenen (zie figuur 2.12).
Gemaksdiensten
Respondenten mochten twee items kiezen uit een reeks van diensten die het gemak
voor de gebruiker vergroten, zoals het afhalen en inleveren van materialen
bij de supermarkt, op het werk of op de kinderopvang, of het thuis ontvangen
van materialen (zie figuur 2.13).
Thuis ontvangen vonden zowel leden als niet-leden het interessantst, en verrassend
genoeg vooral mensen jonger dan 40 jaar. Leden hadden daarnaast vooral
belangstelling voor het ophalen en elders inleveren van materialen, bijvoorbeeld
in een andere bibliotheek of stad. De behoefte aan andere uitleenpunten, zoals
op het werk of in de supermarkt, was niet zo groot. Een kwart van de studenten
bleek voorstander van een afhaalpunt op de universiteit of school, en de
supermarkt scoorde het hoogst bij de mensen tussen 26 en 40 jaar, waar ook
de meeste gezinnen zijn. Het ophalen in de ene bibliotheek en inleveren bij een
andere bibliotheek kon vooral de goedkeuring wegdragen van studenten.
Digitale diensten
Uit vijf alternatieven op het gebied van digitale dienstverlening mocht men er
twee kiezen. In figuur 2.14 is aangegeven hoeveel procent van de leden en van
de niet-leden belangstelling heeft voor bijvoorbeeld het thuis raadplegen van
databanken.
Het digitaal reserveren en verlengen van materialen kwam voor de respondenten
op de eerste plaats te staan. Dit is opvallend, omdat het een dienst betreft
die door veel bibliotheken al aangeboden wordt, maar daarvan is kennelijk niet
iedereen op de hoogte. Daarnaast zou een kwart van de niet-leden en een derde
van de leden graag van huis uit databanken kunnen raadplegen. Vooral onder
hoogopgeleiden is er meer dan gemiddelde belangstelling voor deze digitale
dienstverlening. Voor de overige diensten is er nauwelijks onderscheid tussen
leden en niet-leden, of tussen hoger- en lageropgeleiden. Wel is er bij de mensen
jonger dan 25 meer behoefte aan pc’s en internetplekken dan bij de andere
leeftijdsgroepen.
Overige diensten
Van vijf andere diensten mocht men er twee kiezen. Figuur 2.15 toont hoeveel
procent van de leden en de niet-leden interesse heeft in bijvoorbeeld een rondleiding
door de bibliotheek.
Een onbeperkte uitleentermijn van materialen scoorde hierbij duidelijk het
hoogst, bij zowel leden als niet-leden. Voor de andere diensten, het bekijken van
historisch beeldmateriaal, een gezondheidsinformatiepunt of een rondleiding
door de bibliotheek, was nauwelijks belangstelling.
Figuur 2.14
Dienstverlening: digitaal
40 %
35 %
30 %
25 %
20 %
15 %
10 %
5 %
0 %
leden niet-leden
digitaal reserveren
en verlengen
meer computers en
internetplekken
downloaden van
boeken voor ilead
Figuur 2.15
Overige diensten
40 %
35 %
30 %
25 %
20 %
15 %
10 %
5 %
0 %
onbeperkte leentijd
van boeken
mogelijkheid tot
bekijken van
historische film- en
muziekfragmenten
gezondheidinformatiepunt
thuis databanken
raadplegen
stellen informatieve
vragen via internet
leden niet-leden
gastheer/vrouw
die helpt bij het
vinden van de
routing
rondleiding door
de bibliotheek
23

Figuur 2.16
Behoefte aan dienstverlening
30 %
25 %
20 %
15 %
10 %
5 %
0 %
inleveren bij verschil.
bibl of stad
ophalen/inleveren bij
supermarkt
korting op activiteiten
in de regio
grand-cafe
goedkoop lenen
cd’s en dvd’s
digitaal reserveren/
verlengen
actuele boeken
onbeperkte leentijd
actuele cd’s en dvd’s
thuis databanken
raadplegen
goedkoop lenen
cd’s en dvd’s
thuisbezorgen
thuis databanken
raadplegen
actuele cd’s
en dvd’s
onbeperkte leentijd
actuele boeken
digitaal reserveren/
verlengen
Figuur 2.17
Dienstverlening: afhakers/nooit-leden
35 %
30 %
25 %
20 %
15 %
10 %
5 %
0 %
afhakers nooit-leden
thuisbezorgen
24
grand-cafe
korting op activiteiten
in de regio
ophalen/inleveren bij
supermarkt
inleveren bij versch.
bibl of stad
cursussen
meer computers en
internetplekken
Als alle diensten samen genomen worden, blijkt dat digitaal reserveren en verlengen
op de eerste plaats staan, gevolgd door uitbreiding van de romancollectie
en een onbeperkte uitleenduur (zie figuur 2.16). Voor alle diensten geldt dat de
leden er veruit de meeste interesse in hebben. Niet-leden kiezen uit het uitleenaanbod
iets vaker voor cd’s en dvd’s, terwijl de leden eerder kiezen voor boeken.
Wanneer persoonskenmerken zoals arbeidsmarktpositie en leeftijdscategorie
in de analyses betrokken worden, blijkt dat vooral jonge mensen of studenten
interesse hebben in gemaksdiensten zoals het ophalen van materialen in de ene
stad en terugbrengen in een andere stad. Deze groep heeft tevens meer belangstelling
voor een actuelere collectie boeken en audiovisuele media.
Op basis van figuur 2.17 blijkt dat mensen die nooit lid waren van een bibliotheek,
dat waarschijnlijk ook niet worden door een verbeterde dienstverlening.
Kennelijk hebben zij vrijwel geen behoefte aan welke dienst dan ook, want het
animo voor andere diensten komt nauwelijks boven de 10%. Een uitzondering
is de belangstelling voor actuele cd’s en dvd’s (15%). Van de afhakers heeft ongeveer
een kwart interesse in verscheidene diensten op het vlak van de collectie
(actuele cd’s, dvd’s en boeken) en in gemaksdiensten (thuisbezorgen, digitaal
verlengen, onbeperkte uitleenduur en het thuis raadplegen van databanken).
2.6 Conclusie
Geconcludeerd mag worden dat er een groot maatschappelijk draagvlak is voor
de bibliotheek. De vijf kernfuncties wegen – ook in de ogen van het publiek –
niet alle even zwaar. De bibliotheek wordt voornamelijk gezien als uitleencentrum
van boeken en heeft in die functie veel te duchten van andere aanbieders,
met name internet. Internet is ook de grootste bedreiging voor de informatiefunctie
van de bibliotheek. Deze functie staat dan ook het zwaarst onder druk,
want hoewel de grote meerderheid van het publiek wel degelijk een rol ziet weggelegd
voor de bibliotheek in de informatiemaatschappij, is niet duidelijk hoe
deze rol moet worden vormgegeven. Aan het waarborgen van betrouwbare informatie
heeft het grote publiek geen boodschap: het publiek ‘zoekt het zelf wel’ uit
en lijkt eerder te hechten aan gemak en snelheid dan aan betrouwbaarheid.
Er blijkt wel behoefte te zijn aan achtergrondinformatie over boeken en andere
media, maar veel mensen krijgen hun ideeën ‘via-via’ en laten zich in eerste
instantie leiden door de eigen leeservaring. De bibliotheek zou daar meer op
in kunnen spelen. Zo zouden bibliotheken extra boekomslagen kunnen maken
waarop leden of bezoekers hun eigen reactie kunnen schrijven, die weer gelezen
en aangevuld wordt door anderen. Ook virtuele boekenplanken zoals MyLibrary
en Shelfari, kunnen de bibliotheek inspiratie geven om lezers tegemoet te komen.
Ook op het gebied van kunst en cultuur zijn er kansen en bedreigingen. De encyclopedische
functie die een bibliotheek kan hebben, wordt grotendeels ingevuld
door andere culturele instellingen en initiatieven, die met hun eigen websites en
uitbreiding van de dienstverlening de cultuurliefhebber tegemoetkomen. Kansen
voor de bibliotheek liggen in dit verband vooral in de samenwerking met culturele
instellingen, bijvoorbeeld op educatief vlak.

De educatieve functie van de bibliotheek staat als een paal boven water. Vrijwel iedereen vindt de bibliotheek een
nuttige instelling voor de jeugd. De keerzijde hiervan is het feit dat hiermee óók bedoeld wordt: de bibliotheek is
er vooral voor de jeugd en dus niet voor mij. Met een cursusaanbod voor mensen die niet deelnemen aan een
formele onderwijsvorm, kan de bibliotheek een groep potentieel geïnteresseerden binnenhalen. Te denken valt
aan samenwerking met een volksuniversiteit.
Bij de sociale functie van de bibliotheek zou meer de nadruk mogen liggen op ontmoeting, niet per se als
vooropgezet doel van bibliotheekbezoek maar meer als bijkomstigheid, en minder op debat. Een grand café in
de bibliotheek kan een goede bijdrage leveren. Als er lezingen of discussies georganiseerd worden, is het gericht
benaderen van mogelijke doelgroepen een goed idee, evenals het bijhouden van bezoekersaantallen en het
evalueren van de activiteit.
Na internet en niet-lezen is vooral tijdgebrek hét argument om niet naar de bibliotheek te komen. Door de
bibliotheek ‘bij de mensen thuis’ te brengen, wordt de tijdsdruk in elk geval enigszins verlicht. Veel bibliotheken
bieden de mogelijkheid om van huis uit materialen te reserveren en te verlengen. Daarnaast is het thuisbezorgen
van materialen voor veel mensen een aantrekkelijke optie. Ook willen mensen van huis uit databanken kunnen
raadplegen, zodat ze niet speciaal daarvoor naar de bibliotheek hoeven komen.
Ook de collectie is af te stemmen op de groep die men wil bereiken: bij bestaande leden ligt de nadruk op de
boekencollectie, bij niet-leden is er minstens zoveel vraag naar audiovisuele media (muziek, films) als naar
boeken.
Tot slot
Waar dat relevant was, is in dit hoofdstuk onderscheid gemaakt tussen leden en niet-leden, afhakers en nooitleden
en groepen met verschillende achtergrondkenmerken, zoals arbeidsmarktpositie en leeftijd. In het
volgende hoofdstuk zullen de respondenten ingedeeld worden in groepen op basis van hun gedrag. Afhankelijk
van hun mediamenu en de frequentie waarmee zij lezen, muziek luisteren, film kijken en games spelen, worden
respondenten bij elkaar in een groep geplaatst. Vervolgens worden met name de niet-leden nader onder de loep
genomen.
25

Hoofdstuk 3 De Nieuwe Afnemer
Hoofdstuk 2 liet zien dat er nog voldoende draagvlak is voor de bibliotheek in haar verschillende
rollen. In hoofdstuk 3 wordt nader ingegaan op de grote groep mensen die zelf geen lid is van de
bibliotheek. Op basis van mediagedrag en informatiebehoeften worden de respondenten ingedeeld in
duidelijk van elkaar verschillende groepen. Vervolgens wordt nagegaan waar de grootste uitdaging ligt
voor de bibliotheek: welke groepen heeft zij grotendeels binnen haar bereik, in welke groep zitten de
meeste potentiële gebruikers en welke groepen vallen daarbuiten?
Om de uitkomsten van het marktonderzoek te kunnen duiden is in dit rapport gebruikgemaakt van de Ansoffmatrix,
die uiteengezet is in hoofdstuk 1. Het eerste kwadrant van deze matrix betreft de bestaande klant en
bestaande producten of diensten: deze stap kwam aan bod in hoofdstuk 2. In hoofdstuk 3 ligt de nadruk op de
mensen die geen lid zijn van de bibliotheek. Welke groepen niet-leden zijn er te onderscheiden, op basis van
hun behoeften en gedrag? Voor welke bestaande en nieuwe vormen van dienstverlening hebben zij belangstelling?
Wáár liggen voor de bibliotheek de beste mogelijkheden om niet-leden de bibliotheek binnen te halen?
Na een nadere verkenning van de onderscheiden subgroepen kunnen we de groep met het meeste ‘potentieel’
aanwijzen: hun behoeften sluiten het beste aan bij de producten en diensten van de bibliotheek.
3.1 Wie is De Nieuwe Afnemer?
Segmentatie
In de volgende paragrafen worden stap 2 en 3 van de Ansoff-matrix verder uitgewerkt: hoe groot is het marktpotentieel
voor de bibliotheken en wie zijn de potentiële klanten? Om dit te kunnen doen is de groep respondenten
zonder eigen lidmaatschap (dus zowel ‘grijze’ leden als niet-leden, in totaal 78% van de onderzoekspopulatie)
verder uitgesplitst naar segmenten. Uitgangspunt is de vraag of er een groep mensen te vinden is die je wel in
de bibliotheek zou verwachten, maar die er niet komt.
Voor de segmentatie zijn variabelen gebruikt waarvan bekend is dat zij bepalend zijn voor het lid-zijn van de
bibliotheek. Het gaat om leesgedrag, de informatiefunctie van de bibliotheek, vroeger lidmaatschap, koopgedrag
van boeken en andere media, en waardering van de bibliotheek als instituut. Deze segmentatie is aangevuld met
een aantal persoonskenmerken, de samenstelling van het huishouden, het opleidingsniveau en de lifestyle. Lifestyle
gaat over de vraag in hoeverre men zichzelf karakteriseert als levensgenieter, reisliefhebber, ‘familiemens’,
maatschappelijk betrokken burger of sportieveling.
Op basis van deze segmentatie zijn de niet-leden over drie groepen verdeeld. De persoonskenmerken van deze
segmenten staan in tabel 3.1. De eerste groep bestaat uit mensen die in veel opzichten lijken op de huidige
leden, maar die geen lid zijn en ook niet of nauwelijks in de bibliotheek komen. Naar persoonskenmerken vertoont
deze groep veel gelijkenis met bibliotheekleden. Iets meer dan de helft van hen is vrouw, ze zijn de hoogst
opgeleide groep, en de leeftijdscategorie van 26-40 jaar is het sterkst vertegenwoordigd. Een groot deel van deze
groep bestaat uit gezinnen: 40% van hen heeft thuiswonende kinderen. Zij worden in het vervolg aangeduid als
de ‘welgestelde omnivoren’.
Naast de groep welgestelde omnivoren is er een grote groep die we aanduiden als de weinig-gebruikers, wegens
hun geringe betrokkenheid bij de bibliotheek en hun laagfrequente leesgedrag. Zij zijn over het algemeen lager
27

28
opgeleid dan de welgestelde omnivoren. Binnen deze groep maken we een onderscheid naar enerzijds de
genietende weinig-gebruikers, anderzijds de serieuze weinig-gebruikers. De genietende weinig-gebruikers zijn
over het algemeen de wat jongere liefhebbers van vooral muziek en films, veelal mannen, die weinig-gebruikers
lezen. De groep serieuze weinig-gebruikers heeft een evenwichtige man-vrouwverdeling, bevat meer 40-plussers
en meer gezinnen. Ze zijn vaker voltijds thuis en hebben vaker een lagere opleiding dan de genietende weiniggebruikers
(zie tabel 3.1). Deze groep maakt veel minder gebruik van allerlei media, maar leest wel wat meer dan
de genietende weinig-gebruikers.

Tabel 3.1 Achtergrondkenmerken
Geslacht
Leeftijdscategorie
Opleiding
Huishouden
Dagelijkse bezigheid
bibliotheekleden
welgestelde
omnivoren
genietende
weiniggebruikers
serieuze
weiniggebruikers
totaal
M 39 45 64 49 50
V 61 55 36 51 50
tot 25 jaar 21 20 25 17 21
26 tot 40 jaar 28 37 33 30 33
40 tot 56 jaar 37 32 30 35 33
56 tot 70 jaar 13 10 11 16 12
70 jaar en ouder 1 1 1 2 1
Basisonderwijs 1 1 3 5 2
Lager (vmbo) 25 20 38 45 31
Middelbaar (mbo,
havo, vwo)
38 36 36 28 35
Hoger (hbo) 29 33 19 17 25
Wetenschap (wo) 7 10 4 4 6
Alleenwonend 12 17 17 19 16
Inwonend bij ouders/verzorgers
15 11 18 10 14
Samenwonend 25 29 30 31 29
Samenwonend
met kinderen
40 35 28 33 34
Met kinderen,
zonder partner
6 5 4 5 5
Samenwonend
met anderen
1 3 3 2 3
Werkend 55 62 62 56 60
Ondernemer 6 6 5 5 6
Huisman/vrouw 14 10 9 17 12
Werkloos/werkzoekend
4 3 4 4 4
Arbeidsongeschikt 6 6 8 10 7
Student/scholier 15 12 12 8 12
29

30
Betrokkenheid bij de bibliotheek
De welgestelde omnivoren hebben reeds meer binding met de bibliotheek dan de genietende en de serieuze
weinig-gebruikers (zie tabel 3.2). Bijna 40% van de welgestelde omnivoren heeft een huisgenoot met een bibliotheekpas.
Vrijwel alle welgestelde omnivoren waren ooit zelf ook lid van de bibliotheek. Bovendien heeft 40%
van de welgestelde omnivoren in de afgelopen zes maanden de bibliotheek bezocht. Een ruime meerderheid
van de welgestelde omnivoren vindt de bibliotheek belangrijk voor de samenleving, ook als zij daar zelf niet of
nauwelijks gebruik van maken.
Van de serieuze weinig-gebruikers heeft 20% de bibliotheek bezocht, bij de genietende weinig-gebruikers is dat
12%. Van de genietende weinig-gebruikers zijn wel meer mensen ooit lid geweest dan van de serieuze weinig-gebruikers,
een gegeven dat samenhangt met de gemiddeld hogere leeftijd van de laatste groep. In beide groepen
is in driekwart van de gevallen geen pas in het huishouden aanwezig; een kwart heeft wél een huisgenoot met
een bibliotheekpas. De waardering voor de bibliotheek is in beide groepen weinig-gebruikers een stuk lager dan
bij de welgestelde omnivoren. Minder dan 40% vindt de bibliotheek belangrijk voor de maatschappij, terwijl 14
tot 17% de bibliotheek ronduit onbelangrijk vindt.
Tabel 3.2 Betrokkenheid bij de
bibliotheek
bibliotheekleden
welgestelde
omnivoren
genietende
weiniggebruikers
serieuze
weiniggebruikers
totaal
Lidmaatschap
Zelf lid 100 - - - 21
Huisgenoot - 38 23 25 23
Niemand lid - 62 77 75 56
Lid geweest
(afhaker)
- 95 78 69 82
Bezoekfrequentie
Nooit 9 59 88 80 61
1 9 15 6 8 10
2-3 21 15 5 6 12
4-5 17 5 1 3 6
6 of vaker
Waardering van de bibliotheek
44 5 1 3 12
Heel belangrijk 87 81 33 39
Onbelangrijk 2 1 14 17

3.2 Wat doet De Nieuwe Afnemer?
3.2.1 Frequenties van lezen, luisteren, kijken en gamen
Hoewel het niet-lezen van boeken een van de voornaamste redenen is om geen lid te zijn van de bibliotheek,
blijkt uit het onderzoek dat er onder de niet-leden nog opvallend veel frequente lezers zijn. Zij zijn vooral in de
groep welgestelde omnivoren sterk aanwezig: 13% van de welgestelde omnivoren leest wekelijks een boek, 44%
maandelijks. Daarentegen bevat de groep serieuze weinig-gebruikers 55% niet-lezers, en de genietende weiniggebruikers
71%. Lezen is dan ook het belangrijkste onderscheidende gedragskenmerk tussen de groepen. Voor
het overige mediagedrag zijn de verschillen tussen de groepen veel kleiner. 63% van de welgestelde omnivoren
luistert frequent naar muziek, tegenover 56% van de genietende en 45% van de serieuze weinig-gebruikers. Van
de welgestelde omnivoren is 58% filmliefhebber, van de genietende weinig-gebruikers 55% en van de serieuze
weinig-gebruikers 45%. Beide groepen weinig-gebruikers bevatten wat meer frequente gamers dan de groep
welgestelde omnivoren, maar het verschil is klein: respectievelijk 62% versus 57% (zie figuur 3.1).
3.2.2 Genrevoorkeuren
In hoeverre verschillen de niet-leden onderling van elkaar en van de leden in hun voorkeuren op het gebied van
lezen, muziek, film en games?
Wat het lezen betreft staat het spannende genre bij alle groepen op de eerste plaats. Bij de serieuze weiniggebruikers
zijn er relatief gezien wat minder liefhebbers van het spannende boek dan in de andere groepen. In
deze groep zitten dan weer meer romantische boekenlezers. Bij zowel de serieuze als de genietende weiniggebruikers
zijn er meer liefhebbers van het waargebeurde verhaal dan bij de welgestelde omnivoren. In deze
laatstgenoemde groep zijn er dan relatief gezien meer literaire lezers, net zoveel als bij de bibliotheekleden: 11%
tegenover 5 en 6% van de weinig-gebruikers (zie figuur 3.2a).
Figuur 3.1
Mediagedrag
100 %
80 %
60 %
40 %
20 %
0 %
welgestelde
omnivoren
lezen
luisteren
genietende
weiniggebruikers
kijken
serieuze
weiniggebruikers
gamen
Figuur 3.2a
Leesvoorkeuren
50 %
40 %
30 %
20 %
10 %
0 %
welgestelde
omnivoor
spannend
waargebeurd
romantisch
genietende
weiniggebruikers
serieuze
weiniggebruikers
informatief
literair
Figuur 3.2b
Muzieksmaken
30 %
25 %
20 %
15 %
10 %
5 %
0 %
welgestelde
omnivoor
pop
nederlandstalig
rock/heavy metal
genietende
weiniggebruikers
serieuze
weiniggebruikers
dance
klassiek/opera
31

Figuur 3.2c
Filmvoorkeuren
25 %
20 %
15 %
10 %
5 %
0 %
welgestelde
omnivoor
komedie
thriller
avontuur
Figuur 3.2d
Games: voorkeuren
25 %
20 %
15 %
10 %
5 %
0 %
welgestelde
omnivoor
spellen
puzzels
strategie
32
genietende
weiniggebruikers
genietende
weiniggebruikers
serieuze
weiniggebruikers
misdaad
romantiek
actie
serieuze
weiniggebruikers
avontuur/rollenspel
Op muzikaal vlak staat bij de welgestelde omnivoren popmuziek op de eerste
plaats (28%), op ruime afstand gevolgd door Nederlandstalige muziek (17%) en
rockmuziek (15%). De serieuze weinig-gebruikers hebben de Nederlandstalige
muziek op één staan (28%), gevolgd door popmuziek (23%). Bij de genietende
weinig-gebruikers zijn zowel pop als Nederlandstalige muziek favoriet, op
afstand gevolgd door rock en dance. Opvallend is het relatief hoge aantal danceliefhebbers
bij de genietende weinig-gebruikers: 12% tegenover circa 6% bij de
andere groepen. Voor de overige muziekstromingen zijn er binnen alle groepen
veel minder liefhebbers (zie figuur 3.2b op de voorgaande bladzijde).
Net als bij boeken, is ook bij films het spannende genre favoriet, vooral bij de
welgestelde omnivoren waar 25% het meest houdt van thrillers. In de beide
groepen weinig-gebruikers is het aantal thrillerfans ongeveer gelijk aan het
aantal liefhebbers van de komische film, hoewel het komische genre er bij de
genietende weinig-gebruikers nog iets meer uitschiet. Verder zijn de voorkeuren
ongeveer gelijk verdeeld, met uitzondering van het romantische genre, dat wat
minder aftrek vindt bij de groep genietende weinig-gebruikers (8% versus 11% in
de andere groepen) (zie figuur 3.2c).
Op het gebied van games zitten de meest opvallende uitschieters in de groep
serieuze weinig-gebruikers: zij hebben meer dan de andere groepen een voorkeur
voor puzzels en spellen. De genietende weinig-gebruikers zijn vaker dan
de andere groepen te vinden bij de actie-games, terwijl de voorkeuren van de
welgestelde omnivoren gelijk verdeeld zijn over puzzels, strategische games en
spellen. De welgestelde omnivoren hebben tevens meer dan de andere groepen
een voorkeur voor rollenspellen, maar de gevonden verschillen zijn vrij klein. (zie
figuur 3.2d).
Kort samengevat zijn de groepen het duidelijkst van elkaar te onderscheiden
naar leesvoorkeur. Voor muziek, film en gaming zijn er onderling kleine maar
betekenisvolle verschillen. In vergelijking met de groep mensen die wél lid is van
de bibliotheek, valt op dat met name de (lees)smaken van de welgestelde omnivoren
overeenkomsten vertonen met die van de leden.
3.2.3 Geldbesteding aan lezen, luisteren, kijken en gamen
In paragraaf 3.1 is aangetoond dat de welgestelde omnivoren minstens zo frequent
mediagebruiker zijn als de bibliotheekleden, en in het geval van muziek en
film zelfs vaker.
De groep welgestelde omnivoren bevat veel mensen die graag lezen, maar die
geen lid zijn van de bibliotheek. Het is dan logisch te veronderstellen dat zij hun
boeken vooral kopen, en dat blijkt ook uit het onderzoek: 92% van de welgestelde
omnivoren koopt boeken, tegenover 75% van de leden en 45% van de weiniggebruikers.
Ook geven de welgestelde omnivoren van alle groepen het meeste
geld uit aan boeken, meestal meer dan 50 euro op jaarbasis. Ter vergelijking: van
de bibliotheekleden geeft 40% meer dan 50 euro uit aan boeken, van de weiniggebruikers
is dat 13%.

Boeken worden veruit het vaakst gekocht door de welgestelde omnivoren. Zij besteden
daarnaast méér dan de weinig-gebruikers en de bibliotheekleden geld aan cd’s,
films en games. Na boeken worden cd’s het vaakst gekocht, op de voet gevolgd
door films op dvd. Ongeveer 80% van de welgestelde omnivoren koopt cd’s,
tegenover 75% van de bibliotheekleden en circa 60% van de weinig-gebruikers.
Games worden veel minder gekocht, en als men games koopt, wordt er minder
geld aan uitgegeven dan aan cd’s, boeken of dvd’s. Deze bevinding geldt zowel
voor de welgestelde omnivoren als voor de genietende en de serieuze weinig-gebruikers.
De helft van de welgestelde omnivoren koopt games en een vijfde geeft
er meer dan 50 euro per jaar aan uit. Van de leden en de weinig-gebruikers koopt
circa 40% wel eens games en besteedt ongeveer 15% er meer dan 50 euro aan.
Het beeld van het koopgedrag is voor alle media grofweg hetzelfde: welgestelde
omnivoren kopen ze het vaakst en besteden er het meeste geld aan. Van de
weinig-gebruikers zijn het vooral de genietende die meer geld aan muziek, films
en games besteden dan de serieuze weinig-gebruikers. De serieuze weinig-gebruikers
kopen wel vaker boeken dan de genietende weinig-gebruikers (zie figuur 3.3).
De welgestelde omnivoren lijken in hun mediagedrag het meest op de bibliotheekleden:
ze maken ongeveer evenveel gebruik van boeken, films en andere
media en ze hebben grotendeels dezelfde genrevoorkeuren. Het grote verschil
tussen de welgestelde omnivoren en de mensen die wél lid zijn van de bibliotheek
is de wijze waarop ze hun materialen verkrijgen: welgestelde omnivoren
hebben de bibliotheek niet nodig omdat zij hun boeken, cd’s, films en games het
liefst kopen.
3.2.4 Informatiebehoefte en zoekgedrag
In de vorige paragrafen stond het mediagedrag van de niet-leden op het gebied
van ontspanning centraal. In deze paragraaf gaat het om de informatiebehoefte
en de interesses van de niet-leden.
Als gevraagd wordt over welke drie onderwerpen men het vaakst informatie
heeft gezocht, staat bij de welgestelde omnivoren en de leden de actualiteit ver
bovenaan, gevolgd door informatie over reizen, eten en drinken, consumenteninformatie
en elektronica. De welgestelde omnivoren zijn van alle groepen het
reislustigst: ruim een kwart geeft aan dat zij informatie hebben gezocht over
reizen. Verder lopen de interesses van de welgestelde omnivoren grotendeels parallel
aan die van de bibliotheekleden, al hebben de bibliotheekleden over méér
verschillende onderwerpen informatie gezocht dan de welgestelde omnivoren.
De genietende weinig-gebruikers zijn vooral geïnteresseerd in elektronica en
auto’s, evenals in de actualiteit. Ook bestaat er bij deze groep behoefte aan
informatie over reizen, eten & drinken en informatie op consumentengebied. De
groep serieuze weinig-gebruikers valt vooral op door hun relatieve desinteresse
op informatief gebied: zij zochten over het algemeen veel minder informatie over
alle onderwerpen (zie figuur 3.4).
Figuur 3.3
Percentage mensen dat boeken, cd’s,
dvd’s en games koopt
100 %
80 %
60 %
40 %
20 %
0 %
welgestelde
omnivoren
boeken
muziekcd’s
genietende
weiniggebruikers
films
serieuze
weiniggebruikers
games
Figuur 3.4
Interesses van leden en niet-leden
40 %
35 %
30 %
25 %
20 %
15 %
10 %
5 %
0 %
welgestelde
omnivoren
actualiteit
reizen
eten en drinken
consumenten
genietende
weiniggebruikers
serieuze
weiniggebruikers
elektronica
auto’s
entertainment
33

Figuur 3.5
Beeld van de bibliotheek
80 %
70 %
60 %
50 %
40 %
30 %
20 %
10 %
0 %
Figuur 3.6
Waarom welgestelde omnivoren geen lid
zijn
50 %
40 %
30 %
20 %
10 %
0 %
leden
geen rol infomaatschappij
inspiratiebron lezen
ontmoetingsplaats
centrale plek van
vragen
internet
geen tijd
weet ik niet
te duur
lees niet veel
34
welgestelde
omnivoren
welgestelde
omnivoren
weet wat er te doen
is in bibl
voor kinderen en
jongeren
leengebruik
haal elders
onbereikbaar
collectie
Tot slot
Door hun hoge opleidingsniveau, hun frequente leesgedrag en hun waardering
voor de bibliotheek lijkt de groep welgestelde omnivoren de groep met het
grootste potentiële bereik voor de bibliotheek. Hun profiel lijkt op dat van de
bibliotheekbezoeker, met enkele kleine verschillen. Het belangrijkste verschil is
het koopgedrag: welgestelde omnivoren kopen veel vaker boeken, cd’s, dvd’s en
games dan de bibliotheekleden. De weinig-gebruikers onderscheiden zich van de
welgestelde omnivoren doordat zij veel minder lezen, en een voorkeur hebben
voor onder meer Nederlandstalige muziek en romantische of komische filmgenres.
Vooral de serieuze weinig-gebruikers zijn minder actief op mediagebied
(lezen, muziek luisteren et cetera). Zij kopen bijna nooit boeken en geven ook
weinig geld uit aan cd’s, films en games.
Als de groep welgestelde omnivoren het grootste potentieel heeft, waarom zijn
die mensen dan niet in de bibliotheek te vinden? Ze kopen meer, maar waarom
halen ze hun materialen niet liever in de bibliotheek? In de volgende paragrafen
worden de welgestelde omnivoren nader onder de loep genomen, met name
hun drijfveren, hun interesses en hun redenen om geen lid te zijn.
3.3 De welgestelde omnivoor: potentiële klant?
De welgestelde omnivoor heeft grotendeels dezelfde behoeften en interesses
als de mensen die lid zijn van de bibliotheek. Is het een bewuste keuze om geen
lid te zijn, of weten zij niet wat de bibliotheek hun te bieden heeft? Welk beeld
hebben zij van de bibliotheek als het gaat om de informatiefunctie, de culturele
functie, de sociale en de educatieve functie?
Aan de respondenten is een aantal stellingen voorgelegd dat ook aan bod is geweest
in hoofdstuk 2 (zie figuur 3.5). Wat de kernfuncties betreft zien welgestelde
omnivoren de bibliotheek vooral als een educatieve instelling die nut heeft voor
kinderen en jongeren. Ook is er veel animo voor de bibliotheek als ontmoetingsplaats.
Hoewel de welgestelde omnivoren over het algemeen redelijk veel lezen, zullen
zij hun ideeën over literatuur niet snel in de bibliotheek bijstellen: de inspiratiebron
voor lezen en literatuur vinden de welgestelde omnivoren veelal buiten de
bibliotheek, vooral op internet. Ook al kunnen de welgestelde omnivoren zelf wel
betrouwbare informatie vinden zonder gebruik te maken van de bibliotheek, toch
vinden ze de bibliotheek juist in de huidige informatiemaatschappij nog zeer
belangrijk.
Redenen om geen lid te zijn
Zoals eerder opgemerkt, bestaat de groep welgestelde omnivoren voor een
groot deel uit lezers. ‘Ik lees niet’ is voor slechts 17% de reden om geen lid te
zijn. Volgens figuur 3.6 is het internet de hoofdreden die welgestelde omnivoren
noemen om geen gebruik te maken van de bibliotheek. Daarbij komt dat welgestelde
omnivoren vooral ook een tekort aan tijd hebben. ‘Te duur’ wordt ook vrij
vaak genoemd als reden. Dit is opmerkelijk daar het de groep is die verreweg het

meeste geld besteedt aan boeken en andere media. Verder is het opvallend dat
bijna een kwart van de niet-leden geen duidelijke reden noemt om geen lid te
zijn. Het gebruik van de pas van iemand anders is voor 14% aanleiding om zelf
geen lidmaatschap te nemen, en de ontoereikendheid van de collectie voor 9%.
3.4 De welgestelde omnivoor: nieuwe afnemer
van bestaande dienstverlening?
Het derde kwadrant in de Ansoff-matrix (zie hoofdstuk 1) heeft te maken met
marktontwikkeling. Hoe krijgt de bibliotheek haar bestaande diensten bij potentiële
nieuwe klanten? Hoe kan de bibliotheek haar bestaande dienstverlening afstemmen
op de wensen van een nieuw én een bestaand publiek? Welke gevolgen
heeft de keuze voor een bepaalde doelgroep voor de collectie, de digitale dienstverlening
en het aanbod van culturele activiteiten? Om deze vragen te kunnen
beantwoorden, moet eerst de vraag gesteld worden: wát willen de welgestelde
omnivoren eigenlijk?
Om antwoord te krijgen op die vraag, kregen de respondenten een aantal reeksen
van diensten gepresenteerd. Daaruit konden ze telkens twee alternatieven
kiezen. De diensten waarvoor de welgestelde omnivoren de meeste belangstelling
hadden, zijn gegroepeerd naar: de collectie, het gebruiksgemak, en overige
diensten.
Uitbreiding en actualisering van de collectie
De welgestelde omnivoren hebben veel belangstelling voor actuele romans,
die ze het liefst langer dan een paar weken mogen lenen (zie figuur 3.7). Ook
een actuele cd- en dvd-collectie vindt meer dan een kwart de moeite waard,
en een vijfde vindt het nog interessanter als ze die vooral goedkoop kunnen
lenen. Het downloaden van e-books voor de iLiad-reader is vooralsnog voor een
klein publiek belangrijk, evenals het aanbieden van luisterboeken. 40% van de
welgestelde omnivoren zegt dat zelfs een verbeterde collectie de bibliotheek niet
interessanter voor hen maakt.
Het product komt naar de gebruiker
Volgens figuur 3.8 willen de welgestelde omnivoren graag hun zaken van huis
uit regelen: materialen reserveren, databanken raadplegen en hun materialen
thuisbezorgd krijgen, zijn diensten die de bibliotheek voor hen letterlijk dichterbij
brengen. Als dat niet kan, is het ophalen en inleveren van materialen bij de
supermarkt of bij een bibliotheek dichter bij huis, of eventueel zelfs op het werk
een goed alternatief.
Figuur 3.7
Dienstverlening: uitbreiding vd collectie
35 %
30 %
25 %
20 %
15 %
10 %
5 %
0 %
Figuur 3.8
Dienstverlening: naar de klant toe
50 %
40 %
30 %
20 %
10 %
0 %
actuele romans
onbeperkte leentijd
actuele cd’s/dvd’s
digitaal reserveren/
verlengen
thuis databanken
raadplegen
thuisbezorgen
welgestelde
omnivoren
goedkoop cd’s/dvd’s
downloaden voor ilead
luisterboeken
welgestelde
omnivoren
uitleenpunt bij
supermarkt
inleveren bij
verschill. bibl/stad
uitleenpunt op het
werk
35

Figuur 3.9
Overige interessante dienstverlening
25 %
20 %
15 %
10 %
5 %
0 %
Figuur 3.10
Interesse in nieuwe diensten
50 %
40 %
30 %
20 %
10 %
0 %
grand-cafe
korting regionale
activiteiten
cursussen
meteen doen alleen als het gratis is
gespecialiseerd
zoeken
wandelpakket
36
welgestelde
omnivoren
meer computers/
internetplekken
informatieve
vragen via internet
bestellen
theatertickets etc.
historische filmen
muziek
reispakket
bon in kerstpakket
Overige diensten
Uit de volledige reeks alternatieven die gepresenteerd werd, zijn er een paar
diensten die opvallend hoog scoorden bij een deel van de welgestelde omnivoren,
maar die niet onder te brengen zijn onder gemaksdiensten of onder de
collectie. Uit figuur 3.9 blijkt dat het grand-café de grote publiekstrekker is. Daarnaast
is er een groep met belangstelling voor cursussen en voor korting op regionale
activiteiten. Het bestellen van toegangsbewijzen voor culturele instellingen
via de bibliotheek is aantrekkelijk voor een bescheiden groep. Eveneens voor een
klein publiek zijn de mogelijkheden om historische beeld- en geluidsfragmenten
te bekijken of beluisteren belangrijk, en het stellen van allerlei informatieve
vragen via internet.
3.5 De welgestelde omnivoor: nieuwe afnemer
van nieuwe diensten?
Nu de bestaande diensten nader onder de loep zijn genomen, is het de vraag of
er nog kansen zijn in het vierde kwadrant van de Ansoff-matrix: de nieuwe diensten
voor nieuwe afnemers. Naast het verbeteren van de bestaande dienstverlening,
wat in de vorige paragraaf centraal stond, zijn er een paar geheel nieuwe
ideeën aan de respondenten voorgelegd. In de vorm van een aantal ‘scenario’s’
konden zij bij vier ideeën aangeven of zij daarvoor direct in actie zouden komen;
of zij daarvoor in actie zouden komen míts het hun geen geld zou kosten, of dat
zij daarin geen interesse hadden. De resultaten zijn gepresenteerd in figuur 3.10.
Reispakket
Het eerste scenario had betrekking op vakanties: ‘U heeft een reis geboekt en het
reisbureau biedt u de mogelijkheid om bij de bibliotheek een verrassingspakket
te laten samenstellen rondom uw reis en de bestemming.’ Maar liefst 85% van
de welgestelde omnivoren vindt het reispakket een goed idee. Ongeveer de helft
daarvan wil dat echter alleen als het ze geen geld kost.
Wandelpakket
Een soortgelijke vraag is gesteld voor een wandelpakket: ‘U wilt een dagje gaan
wandelen/fietsen, de bibliotheek biedt u de mogelijkheid een informatiepakket
over het betreffende gebied en de tocht mee te nemen.’ Dit pakket is iets minder
populair dan het reispakket, maar niettemin gaat 30% van de welgestelde omnivoren
naar de bibliotheek om het direct op te halen. Is men er zeker van dat de
aangeboden dienst gratis is, dan komt nog eens 47% alsnog in actie.
Informatie zoeken met een bibliothecaris
Ook is gevraagd of mensen door een gespecialiseerde bibliotheekmedewerker
geholpen zouden willen worden bij het zoeken naar specifieke informatie: ‘U
wilt iets meer weten over het onderwerp … (het onderwerp dat de respondent
noemde in de vraag naar interesses), maar u weet niet hoe en waar u moet
beginnen met zoeken. De bibliotheek biedt u de mogelijkheid gedurende een
halfuur samen met een medewerker naar dit onderwerp op zoek te gaan.’

Een vijfde van de welgestelde omnivoren zou zich volgens figuur 3.10 meteen
aanmelden, 29% alleen als het gratis is. De andere helft van de welgestelde omnivoren
zoekt de informatie liever helemaal zelf .
Het alternatieve kerstpakket
In het vierde scenario werd gesteld dat men in het kerstpakket een bon zou vinden
waarmee men een gratis bibliotheekabonnement kan afsluiten: 44% van de
welgestelde omnivoren is enthousiast en zou het abonnement meteen activeren,
en nog eens 19% als het ze verder niets zou kosten. De rest zou de bon aan een
ander geven of had zélf liever een andere cadeaubon gekregen.
3.6 Het abonnement voor welgestelde omnivoren
In de voorgaande paragrafen is aangetoond dat de groep welgestelde omnivoren
het meeste potentieel bevat voor de bibliotheek en het dichtst in haar bereik ligt.
Ook is uiteengezet met welke dienstverlening de groep welgestelde omnivoren
het best bereikt kan worden.
In deze paragraaf staat het lidmaatschap centraal: welke abonnementsvorm
heeft de voorkeur? En in hoeverre zijn welgestelde omnivoren bereid om een
lidmaatschap op proef aan te gaan?
Hoe ziet het ideale abonnement eruit, volgens de niet-leden? Kunnen zij inschatten
wat een abonnement kost en hebben zij een voorkeur voor betalen per
geleend item, of voor het afkopen van het lidmaatschap?
Aan de respondenten is gevraagd ‘Hoeveel denkt u dat iemand kwijt is aan een
jaarabonnement?’ De meeste welgestelde omnivoren denken dat een abonnement
rond de 25 euro kost (zie figuur 3.11).
Als gevraagd wordt welke abonnementsvorm het meest aanspreekt, blijkt dat leden
en welgestelde omnivoren het liefst het abonnement afkopen, zodat zij voor
een bepaald bedrag verder niet hoeven te letten op het aantal materialen dat ze
lenen (zie figuur 3.12).
Tot slot is gevraagd of de niet-leden interesse hebben in een proefabonnement.
Een kwart van de welgestelde omnivoren wil dat wel. Ook is gevraagd of mensen
interesse zouden hebben in een gratis abonnement. Dan is het animo een stuk
hoger: meer dan de helft van de welgestelde omnivoren heeft daar wel oren naar
(56%).
3.7 Weinig-gebruikers: verloren groep of
verborgen potentieel?
Nu de gegevens over de groep met het grootste potentieel, de welgestelde
omnivoren, voor de bibliotheek nader uitgewerkt zijn, staan in deze paragraaf de
genietende en de serieuze weinig-gebruikers centraal. Met welk aanbod kan de
bibliotheek hen toch over de streep trekken?
Figuur 3.11
Geschatte abonnementskosten
35 %
30 %
25 %
20 %
15 %
10 %
5 %
0 %
Figuur 3.12
Voorkeur abonnementsvorm
80 %
70 %
60 %
50 %
40 %
30 %
20 %
10 %
0 %
o tot 10
11 tot 20
21 tot 30
welgestelde
omnivoren
welgestelde omnivoren
vast bedrag, onbeperkt lenen
31 tot 40
41 tot 50
vast bedrag, betalen voor meer
meer dan 50
geen abonnement, betalen per item
37

Figuur 3.13
Dienstverlening voor weinig-gebruikers
25 %
20 %
15 %
10 %
5 %
0 %
Figuur 3.14
Interesse in nieuwe initiatieven
50 %
40 %
30 %
20 %
10 %
0 %
genietende serieuze
actuele cd/dvd’s onbeperkte leentijd
digitaal reserveren van boeken
en verlengen
actuele romans
thuisbezorgen
ophalen en inleveren
goedkope cd/dvd’s bij supermarkt
thuis databanken grand-cafe
raadplegen korting regioactiviteiten
leden welgestelde
omnivoren
reispakket
wandelpakket
gespecialiseerd zoeken
38
weiniggebruikers
Zoals uiteengezet is in paragraaf 3.2 zijn de weinig-gebruikers vaker niet-lezer en
zijn zij ook op andere vlakken wat minder actief mediagebruiker dan de andere
niet-leden. Als we binnen de groep weinig-gebruikers de twee subgroepen onder
de loep nemen, blijkt dat vooral de groep serieuze weinig-gebruikers weinig
gebruikmaakt van media en daaraan ook het minste geld uitgeeft. Daarnaast
hebben de groepen verschillende voorkeuren: de serieuze weinig-gebruikers,
die meer lezen dan de genietende weinig-gebruikers, hebben een voorkeur voor
het romantische boek en lezen minder spannende boeken dan de genietende
weinig-gebruikers. Ook in de filmgenres komt de romantische voorkeur van de
serieuze weinig-gebruikers naar voren, terwijl de genietende weinig-gebruikers
méér dan de serieuze weinig-gebruikers een voorkeur hebben voor komische
films. Nederlandstalige muziek is vooral bij de serieuze weinig-gebruikers favoriet.
De genietende weinig-gebruikers houden in vergelijking meer van dance en
van rockmuziek.
Als het gaat over games zit het verschil hierin dat er onder serieuze weiniggebruikers
vooral spelletjes- en puzzelfanaten te vinden zijn, terwijl de genietende
weinig-gebruikers bij voorkeur actiegerichte spellen doen.
Interesse in bestaande dienstverlening
Al zijn de weinig-gebruikers als totale groep minder geïnteresseerd in het mediaaanbod,
toch bestaat er met name bij de genietende weinig-gebruikers wel
degelijk belangstelling voor bepaalde diensten van de bibliotheek. Over het algemeen
blijkt (zie figuur 3.13) dat de genietende weinig-gebruikers vooral interesse
hebben in het aanbod van cd’s en dvd’s en in diensten die het gemak voor de
gebruiker van huis uit vergroten. De serieuze weinig-gebruikers hebben daarentegen
vooral belangstelling voor een ruime en actuele collectie romans. Afgezien
daarvan hebben de serieuze weinig-gebruikers over het algemeen veel minder
interesse in verbeterde dienstverlening dan de genietende weinig-gebruikers.
Belangstelling voor nieuwe initiatieven
In paragraaf 3.5 is de belangstelling voor nieuwe initiatieven zoals een reispakket,
een wandelpakket of gespecialiseerd zoeken nader uitgewerkt. Uit het onderzoek
blijkt dat voor al deze initiatieven geldt dat de weinig-gebruikers er veel
minder belangstelling voor hebben dan de welgestelde omnivoren of de leden.
Onderling zijn er geen verschillen tussen de genietende weinig-gebruikers en de
serieuze weinig-gebruikers. In figuur 3.14 is dan ook geen onderscheid gemaakt
en zijn ze gekwalificeerd als weinig-gebruikers, afgezet tegen enerzijds de welgestelde
omnivoren en anderzijds de bibliotheekleden. In alle drie de voorstellen
(reispakket, wandelpakket en zoeken met een bibliothecaris) blijkt duidelijk dat
er bij de weinig-gebruikers veel minder behoefte bestaat aan dit soort nieuwe
diensten. Wel blijkt ook bij de weinig-gebruikers het reispakket het meest aan te
spreken en het zoeken met een bibliotheekmedewerker het minst.
Proefabonnement
In hoeverre is er bij deze groep, die weinig behoefte lijkt te hebben aan media en
diensten van de bibliotheek, toch nog een gedeelte te winnen voor een proefabonnement?
En welke abonnementsvorm spreekt hen het meest aan?

Er is weinig animo voor een proefabonnement: slechts 7% van de genietende
weinig-gebruikers en 9% van de serieuze weinig-gebruikers heeft hierin interesse
(zie figuur 3.15).
Áls men een abonnement zou nemen, heeft het afkopen van het leengeld de
voorkeur, maar toch wil een groot deel van de respondenten uit de groep liever
betalen per geleend item (circa 45%). De onderlinge verschillen tussen de serieuze
en de genietende weinig-gebruikers zijn verwaarloosbaar klein. Vooral voor
mensen die verwachten dat zij weinig materialen zullen lenen, kan de drempel
voor een abonnement wel eens te hoog zijn.
3.8 Conclusie
In dit hoofdstuk is betoogd dat de bibliotheek zich het best kan richten tot de
groep welgestelde omnivoren, omdat zij het meest lijken op de huidige bibliotheekgebruikers
en in vergelijking tot de overige niet-leden de meeste belangstelling
hebben voor bibliotheekgerelateerde diensten.
Op basis van de resultaten mag men verwachten een bepaalde groep welgestelde
omnivoren te bereiken door hun meer gemak te bieden. Als zij niet zelf
naar de bibliotheek hoeven om aan materialen te komen, zijn ze wellicht eerder
geneigd om van de bibliotheek gebruik te maken voor boeken, cd’s en andere
materialen waarvan zij veelvuldig gebruikmaken.
Afgaand op de redenen die de welgestelde omnivoren hebben om géén lid te
zijn, zal de bibliotheek zich vooral moeten afvragen of zij de concurrentie met
internet wil aangaan om deze groep te bereiken. Het zijn mensen met een druk
tijdsschema, die toch willen lezen, film kijken et cetera, maar die zich geen tijd
gunnen om daarvoor naar de bibliotheek te gaan. Hun informatiehonger wordt
gestild door het internet en hun boeken en films halen ze in de (internet)winkel.
Wel maakt 14% gebruik van een andere bibliotheekpas. Wellicht kan de bibliotheek
invoering van een pas overwegen die gekoppeld is aan een huishouden in
plaats van een pas voor individueel gebruik die net zo goed door het hele gezin
gebruikt wordt. Welgestelde omnivoren hebben wel de voorkeur voor het afkopen
van het leengeld.
De weinig-gebruikers zijn moeilijker te bereiken, maar met gerichte inspanningen
is het mogelijk toch een kern van deze groep te bereiken. Daarbij kan
de bibliotheek vooral inspelen op de voorkeuren van deze groep. Ze kan bibliotheekgebruik
bij deze groep stimuleren door in haar dienstverlening de nadruk te
leggen op het audiovisuele aanbod: bijvoorbeeld een ruime en actuele collectie
cd’s en dvd’s. Betalen per item in plaats van algemeen abonnementsgeld kan de
drempel voor een lidmaatschap juist voor de groep weinig-gebruikers verlagen.
Figuur 3.15
Voorkeur abonnement weiniggebruikers
60 %
50 %
40 %
30 %
20 %
10 %
0 %
genietende
weinig-gebruikers
serieuze
weinig-gebruikers
abonnement afkopen: onbeperkt lenen
boven een limiet betalen per item
betalen per item, geen abonnement
39

Hoofdstuk 4 Conclusies en aanbevelingen
Tot besluit van deze onderzoeksrapportage worden de betekenis van het onderzoek aan de hand van
thematische conclusies beschreven. Vervolgens worden aanbevelingen en handreikingen geformuleerd
voor een aantal aspecten van de bibliotheekorganisatie. Het hoofdstuk sluit af met een terugblik
op het onderzoeksproces en suggesties voor vervolgonderzoek.
4.1 Betekenis van het onderzoek
Op basis van de onderzoeksresultaten zoals beschreven in de voorgaande hoofdstukken kunnen voor een aantal
thema’s conclusies worden getrokken.
4.1.1 Maatschappelijk draagvlak als positieve basis voor de toekomst
Eén van de belangrijkste resultaten van dit onderzoek is verbonden met het antwoord op de vraag naar het
draagvlak voor de bibliotheek als maatschappelijk instituut. Ondanks de dalende trend wat betreft het aantal
lidmaatschappen en uitleningen en ondanks afnemend en veranderend leesgedrag en informatiegebruik via
de bibliotheek, blijkt er nog steeds een groot draagvlak te bestaan voor de bibliotheek. Dit resultaat kan, mede
tegen de achtergrond van de bestaande doemscenario’s voor de bibliotheek, als basis dienen om de toekomst
van de sector op een positieve wijze tegemoet te gaan. Het is dan ook zeer de vraag in hoeverre de (doem)
scenario’s uit het meest recente SCP-rapport (Huysmans en Hillebrink, 2008) werkelijkheid zullen worden. De
resultaten van dit marktonderzoek bieden een duidelijk beeld over omvang en aard van het potentieel van de
openbare bibliotheek.
4.1.2 Concurrentie van het internet
Hoewel boeken nog altijd de kern van de bibliotheek vormen en de bibliotheek daarmee dé inspiratiebron is
voor lezen en literatuur, is er op dit terrein duidelijke concurrentie van (internet)boekhandels. Het feit dat lezers
de informatievoorziening over literatuur, kunst en cultuur verbeterd zien met de komst van internet geeft aan
dat er blijkbaar op dit gebied een vacuüm bestond dat door internet is opgevuld. Uit dit marktonderzoek blijkt
verder dat mond-tot-mondreclame en eerdere leeservaringen de belangrijkste richtingwijzers zijn bij de keuze
van een volgend boek. Ook op het gebied van kunst en cultuur ondervindt de bibliotheek concurrentie van internet.
Mensen geven aan op de hoogte gehouden te willen worden van culturele activiteiten in de lokale omgeving
en/of geïnteresseerd te zijn in het verkrijgen van korting op regionale activiteiten. Zij zien echter minder in hoe
de bibliotheek hen op dit vlak van dienst kan zijn. Daarbij komt dat verschillende diensten (bijv. het bestellen
van kaartjes, kortingsacties, lezingen) al door andere aanbieders op internet worden aangeboden. Ook in het
kader van de informatiefunctie blijkt dat de meeste mensen hun weg in de informatiesamenleving wel kunnen
vinden en de bibliotheek daarbij niet nodig hebben. In het verlengde hiervan blijkt de bibliotheek als bemiddelaar
van betrouwbare informatie niet of nauwelijks te voorzien in een behoefte.
41

42
4.1.3 Kansen voor de bibliotheek
Gelukkig zijn er kansen genoeg voor de bibliotheek.
Allereerst op het gebied van educatie: de bibliotheek wordt vooral geassocieerd met het nut ervan voor kinderen
en jongeren. De educatieve functie van de bibliotheek is kansrijk op het gebied van cursussen via de bibliotheek.
De vraag aan welk soort cursussen behoefte is kan onderwerp van verder onderzoek zijn.
In haar sociale functie heeft de bibliotheek zeker een toekomst door als ontmoetingsplek te fungeren. Het sociale
aspect (een praatje maken), de uitstraling en het gemak (van een grand café bijvoorbeeld) kunnen een rol
spelen om de verblijfsduur van de bezoeker te verlengen. Het huidige aanbod aan lezingen en debatten voorziet,
ongeacht het thema, niet of nauwelijks in een behoefte. Ook op dit gebied wordt de suggestie gedaan voor
vervolgonderzoek, om op die manier te achterhalen welke behoeften bij (potentiële) doelgroepen leven.
Een andere kans is gelegen in de behoefte aan diverse vormen van dienstverlening. Voor een aantal van deze
diensten, zoals het digitaal verlengen en reserveren, gaat het motto ‘onbekend maakt onbemind’ in sterke
mate op. Deze dienst is zeer gewenst en wordt door de meeste bibliotheken al jaren aangeboden. Dit is echter
blijkbaar bij het brede publiek niet of nauwelijks bekend, terwijl hiervoor wel de grootste interesse bestaat. Naast
een behoefte aan digitale gemaksdiensten vinden respondenten een onbeperkte uitleenduur en een ruime beschikbaarheid
van actuele titels van romans en leesboeken zeer belangrijk. Dit laatste aspect blijkt ook nadrukkelijk
uit onderzoeken naar de tevredenheid van bestaande klanten van de bibliotheek. Belangstelling, hoewel in
mindere mate, is er ook voor het raadplegen van databanken vanuit huis, het thuisbezorgen van boeken en het
goedkoop lenen van cd’s en dvd’s. In algemene zin geldt dat de behoefte aan bovengenoemde diensten onder
leden groter is dan onder niet-leden.
4.1.4 Benadering van specifieke doelgroepen
Een andere kans voor bibliotheken is om zich te richten op een beperkt aantal nieuwe klantsegmenten. Uit een
analyse van alle mensen zonder eigen abonnement komen twee duidelijke groepen naar voren:
1. de welgestelde omnivoren
2. de weinig-gebruikers.
Welgestelde omnivoren
Uit de onderzoeksresultaten blijkt dat de groep van welgestelde omnivoren, zoals wij deze niet-leden omschreven
hebben, het meest in aanmerking komt voor een specifieke benadering. Deze groep mensen lijkt het meest
op de huidige bibliotheekgebruikers en heeft, in vergelijking met de overige niet-gebruikers, de meeste belangstelling
voor bibliotheekgerelateerde diensten. Omdat deze potentiële klanten een druk leven leiden en veel
gebruikmaken van internet om aan hun informatie te komen, lijken ze het best te ‘vangen’ met een aantal van
de eerder genoemde gemaksdiensten, zoals het digitaal reserveren en verlengen. Zij hebben ook belangstelling
voor thuisbezorging van materialen en het ophalen en inleveren van materialen bij de supermarkt, op het werk
en op de school of opvang van hun kinderen. Het grand café voorziet voor de welgestelde omnivoor zelfs in een
grotere behoefte dan voor een bibliotheeklid. Een cultuurpunt, lezingen en tentoonstellingen zijn niet de eerste
zaken waarvoor welgestelde omnivoren naar de bibliotheek zouden komen. Op het gebied van informatieve onderwerpen
blijkt de actualiteit bij welgestelde omnivoren het meest in een behoefte te voorzien. Van een aantal
nieuwe diensten blijkt eigenlijk alleen een onbeperkte uitleentermijn de interesse te wekken van de welgestelde
omnivoren. Verder blijkt prijs een belangrijk aspect te zijn bij het keuzeproces om wel of niet lid te worden van
de bibliotheek. Dit is overigens wel opmerkelijk aangezien het de groep is die verreweg het meeste geld uitgeeft

aan boeken en andere media. Deze groep is zeker wel geïnteresseerd in een aantal nieuwe diensten, zoals het
populaire reispakket om mee te nemen op vakantie, maar de animo hiervoor stijgt naarmate dit soort diensten
gratis verkrijgbaar zijn.
Weinig-gebruikers
De groep van weinig-gebruikers is moeilijker te bereiken, maar blijkt een voorkeur te hebben voor het betalen
per item, waarschijnlijk omdat zij verwachten minder materialen te lenen. Daarnaast blijkt dat de groep van
weinig-gebruikers vooral geïnteresseerd is in elektronica en auto’s & motoren.
Samengevat kunnen de resultaten van dit onderzoek aan de hand van de Ansoff-matrix uit hoofdstuk 1 als volgt
worden weergegeven:
Bestaande Markten Marktpenetratie
Bestaande producten Nieuwe producten
π Draagvlak voor de bibliotheek als
maatschappelijk instituut
π Educatieve functie: cursussen via
de bibliotheek
π Sociale functie: grand café
π Culturele functie: informatie over
lokale activiteiten
π Informatieve functie: inzetten op
actualiteit, elektronica en auto’s
(mannen) en op reizen, eten &
drinken, consumenteninformatie
(vrouwen)
π Collectie: actualisatie
Nieuwe markten Marktontwikkeling
Welgestelde omnivoren:
π Digitaal reserveren/verlengen
π Raadplegen databanken vanuit huis
π Grand café
π Informatieve interesse m.b.t.
actualiteit
π Collectie: actualisatie
Weinig-gebruikers:
π Informatieve interesse m.b.t.
elektronica, auto’s & motoren
π Digitale gemaksdiensten
π Goedkoop lenen cd’s en dvd’s
π Actueel aanbod cd’s en dvd’s
Productontwikkeling
π Thuisbezorgen van materialen
π Ophalen/inleveren bij andere
bibliotheken c.q. supermarkten
π Onbeperkte uitleentermijn
Diversificatie
Welgestelde omnivoren:
π Thuisbezorgen van materialen
π Onbeperkte uitleentermijn
Weinig-gebruikers:
π Betalen per item
43

44
4.2 Aanbevelingen en handreikingen
Aan de hand van de onderzoeksresultaten en de hiervoor beschreven conclusies kunnen de volgende aanbevelingen
en handreikingen worden gedaan aan openbare bibliotheken.
Positieve benadering
Het draagvlak van de openbare bibliotheek als maatschappelijk instituut kan voor directeuren en medewerkers
van openbare bibliotheken niets anders dan moed geven voor het werken aan de toekomst van de bibliotheek.
Ondanks alle (structuur)veranderingen binnen de bibliotheeksector en de vele eisen die dat met zich brengt,
rechtvaardigen de resultaten van dit onderzoek enig optimisme voor de toekomst: kwantitatief heeft de bibliotheek
zeker potentieel. Daarnaast bieden de onderzoeksresultaten voldoende stof tot reflectie en legitimeren, op
onderdelen althans, een heroriëntatie met betrekking tot de visie en missie van de bibliotheek.
Kernfuncties
Een eventuele heroriëntatie op missie en visie van de bibliotheek kan losstaan van beleidsmatige en alledaagse
aanpassingen op de kernfuncties:
π Bibliotheek als inspiratiebron
Met betrekking tot de leesfunctie kan de bibliotheek inspelen op het gegeven dat mond-tot-mondreclame
en eerdere leeservaringen de belangrijkste richtingwijzers zijn bij de keuze van lezers voor een volgend
boek. Dit kan de bibliotheek doen door de uitwisseling van lezersreacties te faciliteren, bijvoorbeeld door
recensies van boeken te verzamelen en beschikbaar te stellen. Het leggen van verbindingen via de catalogus
met virtuele boekenplanken zoals MyLibrary en Shelfari is een manier om lezers hun privécollectie
beschikbaar te laten stellen en te laten delen met andere burgers. Hyves kan een moderne ontmoetingsplaats
zijn om mensen op het gebied van lezen en literatuur aan elkaar te binden. Bibliotheken zouden
leeskringen, de laatste tijd een populair fenomeen, een nieuw (virtueel) leven kunnen inblazen.
π Bibliotheek als informatievoorziening
De informatiefunctie biedt kansen voor de bibliotheek om een aantal efficiencyslagen te maken. Als
betrouwbaarheid van gegevens voor burgers nauwelijks een criterium is en burgers zelf hun weg vinden
in de informatiesamenleving, dan dient zich de vraag aan of in de informatiefunctie van de bibliotheek
wellicht minder geïnvesteerd zou moeten worden. De vrijgekomen speelruimte kan dan weer gebruikt
worden om andere activiteiten op zicht te nemen.
π Culturele functie
De bibliotheek zal zich moeten bezinnen op de invulling die zij wil geven aan haar culturele functie.
Voor het organiseren van activiteiten is het raadzaam om de behoeften en verwachtingen van mensen te
kennen. Door activiteiten consequent te evalueren kan de bibliotheek steeds opnieuw leren, conclusies
trekken en nieuwe marktinformatie ontwikkelen.
Het verdient ook aanbeveling om doelgroepen gericht te benaderen met een nieuwsbrief of andere acties
die specifiek op de doelgroep gericht zijn. Daarnaast wordt aanbevolen om de rol van cultuurmakelaar
vorm te geven door samenwerkingsverbanden aan te gaan met culturele instellingen die vaak een
ander bereik hebben dan de bibliotheek. Collectieve voordelen van de toegangspas, het organiseren van
gezamenlijke activiteiten en schrijfruimte in elkaars (digitale) nieuwsbrieven zijn voorbeelden die ingezet
kunnen worden.

π Educatieve functie
Met betrekking tot de educatiefunctie verdient het sterke aanbeveling om aan de hand van klantenpanels
te onderzoeken op welke gebieden klanten een cursus zouden wensen. Evenals bij de culturele functie
kan de bibliotheek ook hier samenwerken met lokale (cultuur)instituten die vaak een bestaand aanbod
hebben. Op deze manier is de bibliotheek minder de organisator van activiteiten, maar profiteert zij van
de faciliterende verbindingen die ze tot stand brengt.
π Ontmoeting en debat
Ontmoeting is niet een primaire beweegredenen van burgers om naar de bibliotheek te maken, maar als
men eenmaal over de drempel is dan lijkt ook een stukje uitstraling (inrichting en sfeer) en gemak (grandcafé)
van belang. De sociale functie van de bibliotheek kan deels parallel ontwikkeld worden met de culturele
functies, waarbij voor het aanbod van aansprekende lezingen lokale samenwerking gezocht kan worden.
Marketing en pr van bestaande diensten
Voor een aantal vormen van dienstverlening gaat het motto ‘onbekend maakt onbemind’ in sterke mate op: veel
diensten blijken het brede publiek niet of nauwelijks bekend te zijn, terwijl hiervoor wel veel interesse bestaat.
Het wordt aanbevolen om met behulp van marketing en pr gericht bekendheid te geven aan dit soort diensten
en hierbij gebruik te maken van praktische handreikingen (de Groof en van Weert, 2008). Het gaat met name
om een aantal gemaksdiensten, waaronder het digitaal reserveren en verlengen van media. Wellicht is hier een
meer centrale (bijvoorbeeld landelijke of provinciale) aanpak mogelijk door bundeling van (mens)kracht en
budget.
Ontwikkeling van nieuwe diensten
Er is ook behoefte aan nieuwe diensten, zoals een onbeperkte uitleenduur, het betalen per transactie zonder vast
lidmaatschap en het thuisbezorgen van boeken en andere media.
Bij de ontwikkeling van dit soort diensten dient rekening te worden gehouden met het feit dat prijs een medebepalende
invloed heeft op de mate waarin men van die diensten gebruik gaat maken. Het mag allemaal niet te
duur zijn; bij voorkeur is het gratis. Organisatorisch betekent het – in het geval van een onbeperkte uitleenduur
en het betalen per transactie – een beroep op interne flexibiliteit en aanpassing van bibliotheeksystemen om dit
soort diensten ook efficiënt te kunnen aanbieden.
Niche marketing bij bestaande en nieuwe doelgroepen
Aan de hand van de onderzoeksresultaten is het aan te bevelen een aantal marktsegmenten te onderscheiden.
Het is zaak om niet langer bestaande en/of nieuwe producten en diensten voor een breed publiek aan te bieden
(alles voor iedereen), maar letterlijk de ‘niches’ in de markt op te zoeken, wensen en behoeften van die verschillende
niches te expliciteren en ze gericht te benaderen met specifieke acties. Het onderzoek biedt voldoende
aanknopingspunten om de groepen van welgestelde omnivoren en weinig-gebruikers exacter te duiden. Welgestelde
omnivoren blijken het meeste en beste potentieel voor de bibliotheek te hebben. Het wordt aanbevolen
om hierbij gebruik te maken van de ingevulde Ansoff-matrix. Het gericht benaderen van specifieke doelgroepen
vereist echter wel dat informatie beschikbaar is over de klant. Hiertoe dienen bibliotheeksystemen uitgebreid te
worden met mogelijkheden om dit soort klantgegevens toe te voegen, zodat per postcodegebied of per klantsegment
de belangrijkste behoeften in kaart gebracht kunnen worden. De publicatie Voor iedere situatie de juiste
segmentatie (Neefs en Oomes, 2008) biedt hiertoe verdere handreikingen.
Collectioneren in de toekomst
Het gegeven dat gebruikers en weinig-gebruikers elk op hun eigen manier een brede en actuele collectie wensen,
impliceert dat bibliotheken hierop moeten inspelen met hun collectiebeleid. Hoewel nader onderzoek naar de
45

46
reikwijdte van het begrip actualiteit noodzakelijk is, blijkt wel dat mensen behoefte hebben om de meest recente
boeken en audiovisuele media (cd’s en dvd’s) te kunnen lenen bij de bibliotheek. Hierop dienen niet alleen het
collectiebeleid en de collectieprofielen aangepast te worden, maar is ook verbetering van de logistiek noodzakelijk
om de meest actuele boeken en andere producten ook snel beschikbaar te hebben voor het grote publiek.
Met betrekking tot de informatieve collectie wordt aanbevolen om in te zetten op een beperkt aantal onderwerpen.
Daarnaast wordt aanbevolen om de uitleencijfers gedetailleerd te bestuderen en op basis hiervan te komen
tot meer radicale keuzes voor het afschrijven van boeken en andere materialen.
4.3 Ten slotte
De onderzoekers blikken met tevredenheid terug op de resultaten van het marktonderzoek. Deze bieden voldoende
aanknopingspunten voor verdere actie door bibliotheken, al dan niet uit te werken in samenwerking met
provinciale serviceorganisaties.
1. Initiatieven die men naar aanleiding van (dit) marktonderzoek ontwikkelt, worden nog niet centraal verzameld
binnen de bibliotheeksector. Hierdoor worden regelmatig op diverse plaatsen vergelijkbare initiatieven
ontwikkeld zonder dat men dit van elkaar weet. Een centrale plaats voor het verzamelen van de do’s
en don’ts van dergelijke initiatieven is daarom een ‘must’. De branche-organisatie VOB en de provinciale
service organisaties kunnen hierin een centrale rol spelen.
2. Naar aanleiding van dit marktonderzoek wordt de suggestie gedaan om vervolgonderzoek te doen naar de
begrippen actualiteit, ontmoeting en debat. Dit zijn voor de bibliotheek belangrijke gebieden die nog onvoldoende
in kaart zijn gebracht. Nader onderzoek kan gedaan worden door het formeren van klantenpanels.
3. Naast het ontwikkelen van nieuwe initiatieven verdient het de aanbeveling om ook stil te staan bij manieren
waarop de effectiviteit van dergelijke initiatieven gemeten kan worden. De basis hiervoor is dat vooraf
duidelijk is met welk doel een nieuw initiatief is opgezet en vooraf is vastgesteld waaraan de mate van
succes is af te meten (= de SMART-methode).
4. Om de informatiefunctie verder vorm te geven via de collectie dient nader onderzoek plaats te vinden
naar de vraag of en zo ja, op welke wijze de bibliotheek dit kan realiseren. Dit kan door middel van
focusgroepen, maar om representatieve gegevens te verkrijgen wordt aanbevolen hiertoe grootschaliger
onderzoek te doen.
5. Om toekomstige doublures en fragmentatie van onderzoek te voorkomen wordt voorgesteld onderzoek
te doen naar de mogelijkheid en haalbaarheid van een Nationaal Instituut voor Bibliotheekonderzoek,
waardoor slagvaardig en op basis van een overeen te komen onderzoeksagenda antwoorden worden
verkregen op de bovengenoemde en andere onderzoeksvragen.
Hoewel een aantal aanbevelingen en handreikingen zijn gedaan, leggen de onderzoekers nadruk op de eigen
creativiteit van de bibliotheek om op basis van kennis van de lokale context te komen tot relevante initiatieven.
De onderzoekers geven dan ook aan dat het marktonderzoek niet als een vacuüm beschouwd moet worden,
maar vooral ook in relatie tot bestaand onderzoek (Nationaal Ledenonderzoek, MOSAIC) gezien moet worden.
Uiteindelijk is het de eigen verantwoordelijkheid van de bibliotheek om met de vele puzzelstukjes te komen tot
één moderne bibliotheekorganisatie; een organisatie met een langetermijnvisie, een organisatie ook die proactief
is en weet in te spelen op de wensen en behoeften van bestaande en potentiële klanten.

48
Literatuur
Ansoff, I.H. (1965)
Corporate Strategy.
New York, MC Graw-Hill.
Bannink, F., Matern. O en van Hoeve, M. (2007)
Innovatiekracht Openbare Bibliotheken.
Utrecht, Berenschot.
Boschma, J. en Groen, I. (2006)
Generatie Einstein. Slimmer, sneller en socialer communiceren met jongeren van de 21e eeuw.
Pearson Education Benelux.
Duimel, M. en Haan, J. de (2007)
Nieuwe links in het gezin. De digitale leefwereld van tieners en de rol van hun ouders.
Den Haag, Sociaal en Cultureel Planbureau.
Groof, Th. de en Weert, L. van (2008)
Marketing en onderzoek. Instappen en gaan!
Tilburg, Cubiss.
Haan, J. de en Adolfsen, A. (2008)
De virtuele cultuurbezoeker. Publieke belangstelling voor cultuurwebsites.
Den Haag, Sociaal en Cultureel Planbureau.
Hermes, J. Naber, P. en Dieleman, A. (2007)
Leefwerelden van jongeren. Thuis, school, media en populaire cultuur.
Bussum, Uitgeverij Coutinho.
Huysmans, F. en Hillebrink, C. (2008)
De openbare bibliotheek tien jaar van nu.
Den Haag, Sociaal en Cultureel Planbureau.
Huysmans, F., Haan, J. de en van den Broek, A. (2004)
Achter de schermen. Een kwart eeuw lezen, luisteren, kijken en internetten.
Den Haag, Sociaal en Cultureel Planbureau.
Janssen, B. (2007)
Groot deel nulleners bezoekt bibliotheek regelmatig. Kort interview met onderzoeker Liesbeth van Weert.
Bibliotheekblad, no. 2, p. 7 (2007).
Meijjer, E., Waning, E. en Dubbeldam, B. (2008)
Klantsegmentatie Nederlandse openbare bibliotheken.
Rotterdam, Elsbeth Meijjer Cultuur Onderzoeken.

Mulders, M. (2007)
75 Managementmodellen.
Groningen/Houten, Wolters-Noordhoff.
Neefs, M. en Oomes, M. (2008)
Voor iedere situatie de juiste segmentatie - wegwijs in segmenteren voor bibliotheekorganisaties.
Tilburg, Cubiss.
Ploeg, F. van der (1999)
Cultuur als confrontatie: een ondernemende cultuur (25 oktober 1999).
Den Haag, Sdu.
Raad voor Cultuur (1998)
Advies over de bestuurlijke organisatie van het openbare bibliotheekwerk.
Den Haag, Raad voor Cultuur.
Stalpers, C. (2004)
Marktsegmenten onder volwassenen. Geraadpleegd op 20 oktober 2008 via
http://www.bibliotheekonderzoek.nl/data/content/brancheonderzoeken/nietgebruikersonderzoek.html.
Stuurgroep herstructurering openbaar bibliotheekwerk (1991)
Open poort tot kennis. Advies Stuurgroep herstructurering openbaar bibliotheekwerk.
Zoetermeer, Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschappen.
Vereniging Openbare Bibliotheken (VOB) (2008)
De klant is koningin. Handboek voor de openbare bibliotheken in Nederland.
Den Haag, Vereniging Openbare Bibliotheken.
Vereniging Openbare Bibliotheken en Vereniging Nederlandse Gemeenten (2005)
Richtlijn voor basisbibliotheken.
Den Haag, Vereniging Openbare Bibliotheken.
49

Bijlage Frequentietabellen per onderzoeksvraag
In deze bijlage worden alle oorspronkelijke onderzoeksgegevens gepresenteerd. Hierbij wordt
telkens het onderscheid gemaakt tussen de marktsegmenten zoals die ook in de rapportage
aan bod zijn gekomen.
Aantal respondenten in de steekproef: totaal en per groep (N)
Bibliotheek (totaal) 16303
Leden 22 %
Welgestelde omnivoren 30 %
Genietende weinig-gebruikers 30 %
Serieuze weinig-gebruikers 18 %
51

52
Tabel 1 Hoe vaak maakt u in uw vrije tijd gebruik van media als boeken, cd’s,
films en games en onder welk genre vallen deze?
Hoeveel boeken leest u in uw vrije tijd?
Leden
Groepsindeling respondenten
Welgestelde
omnivoren
Genietende
weinig
gebruikers
Serieuze
weinig
gebruikers
Totaal
Eén of meer boeken per week 24% 30% 2% 8% 11%
Eén tot drie boeken per maand 41% 44% 6% 16% 27%
Eén tot drie boeken per half jaar 21% 36% 21% 21% 25%
Minder dan één boek per half jaar 14% 7% 71% 55% 37%
Totaal 100% 100% 100% 100% 100%
Onder welk genre valt het boek dat u het laatst heeft gelezen?
Romantisch (fictie) 17% 14% 15% 22% 16%
Spannend (fictie) 46% 47% 48% 40% 46%
Literair (fictie) 11% 11% 5% 5% 9%
Waargebeurd verhaal (non fictie) 14% 14% 16% 18% 15%
Informatief (non fictie) 10% 13% 12% 11% 12%
Weet ik niet 1% 1% 3% 3% 2%
Totaal 100% 100% 100% 100% 100%
Hoeveel cd’s luistert u in uw vrije tijd?
Eén of meer cd’s per dag 25% 27% 25% 19% 24%
Eén of meer cd’s per week 34% 36% 32% 25% 32%
Eén of meer cd’s per maand 21% 21% 19% 19% 20%
Eén of meer cd’s per half jaar 10% 9% 10% 12% 10%
Minder dan één cd per halfjaar 10% 7% 14% 25% 13%
Totaal 100% 100% 100% 100% 100%
Onder welk genre valt de cd die u het laatst heeft geluisterd?
Rock /Heavy metal 12% 15% 13% 8% 12%
Electronic 1% 1% 1% 1% 1%
Jazz 2% 3% 2% 1% 2%
Klassiek/ opera 7% 5% 2% 3% 4%
Nederlandstalig 21% 17% 23% 28% 21%
Soul 2% 3% 1% 3% 2%
Country/Folk 3% 3% 3% 3% 3%
Reggae 1% 1% 2% 2% 1%
New age 2% 2% 1% 1% 1%
Hardcore/punk 1% 1% 2% 2% 1%
R&B / gospel 4% 4% 3% 4% 4%
Hip Hop / rap 1% 2% 3% 2% 2%
Pop 28% 28% 24% 23% 26%
Wereldmuziek 4% 4% 3% 4% 3%
Dance 6% 6% 12% 7% 8%
Latin 2% 2% 2% 2% 2%
Weet ik niet 5% 4% 4% 6% 5%
Totaal 100% 100% 100% 100% 100% ΩΩ

Hoeveel films kijkt u in uw vrije tijd?
Leden
Welgestelde
omnivoren
Genietende
weinig
gebruikers
Serieuze
weinig
gebruikers
Totaal
Eén of meer films per dag 7% 9% 10% 9% 9%
Eén tot drie films per week 43% 48% 45% 36% 44%
Eén tot drie films per maand 28% 27% 23% 20% 25%
Eén tot drie films per half jaar 11% 10% 10% 11% 10%
Minder dan één film per half jaar 10% 6% 12% 24% 12%
Totaal 100% 100% 100% 100% 100%
Onder welk genre valt de film die u voor het laatst heeft gekeken?
Misdaad 11% 12% 12% 11% 12%
Thriller 24% 25% 21% 21% 23%
Documentaire 4% 3% 2% 3% 3%
Romantiek 14% 12% 8% 11% 11%
Avontuur 12% 14% 13% 12% 13%
Animatie 2% 2% 2% 2% 2%
Horror 3% 3% 5% 5% 4%
Oorlog 3% 3% 3% 3% 3%
Western 1% 1% 1% 2% 1%
Komedie 16% 18% 22% 19% 19%
Anders 5% 6% 7% 6% 6%
Weet ik niet 4% 3% 3% 5% 4%
Totaal 100% 100% 100% 100% 100%
Hoe vaak speelt u computergames in uw vrije tijd?
Elke dag 16% 16% 18% 16% 17%
Eén of meer keer per week 23% 25% 25% 20% 24%
Eén - drie keer per maand 13% 15% 13% 11% 13%
Eén - drie keer per half jaar 6% 8% 6% 5% 6%
Eén - drie keer per jaar 8% 9% 7% 6% 8%
Minder dan eens per jaar 34% 27% 31% 42% 33%
Totaal 100% 100% 100% 100% 100%
Onder welk genre valt de laatste computergame die u heeft gespeeld?
Actie 10% 10% 14% 11% 11%
Avontuur & rollenspel 12% 12% 10% 9% 11%
Entertainment 5% 5% 5% 6% 5%
Race 4% 5% 7% 6% 5%
Simulatie 5% 5% 4% 3% 4%
Sport 5% 6% 9% 6% 7%
Strategie 17% 18% 15% 13% 16%
Spellen 18% 18% 17% 23% 18%
Puzzels 21% 19% 17% 20% 19%
Weet ik niet 4% 3% 3% 5% 3%
Totaal 100% 100% 100% 100% 100%
53

54
Tabel 2 Hoe vaak leest u boeken?
Thuis doordeweeks
Leden
Groepsindeling respondenten
Welgestelde
omnivoren
Genietende
weinig
gebruikers
Serieuze
weinig
gebruikers
Totaal
Vaak 51% 36% 20% 35% 38%
Soms 36% 47% 51% 46% 44%
Zelden 10% 15% 22% 14% 14%
Nooit 2% 3% 7% 5% 3%
Totaal 100% 100% 100% 100% 100%
Thuis in het weekeinde
Vaak 58% 43% 24% 38% 44%
Soms 34% 47% 54% 46% 44%
Zelden 7% 8% 17% 12% 9%
Nooit 1% 2% 6% 4% 2%
Totaal 100% 100% 100% 100% 100%
Onderweg
Vaak 15% 13% 9% 9% 12%
Soms 23% 23% 19% 20% 22%
Zelden 23% 25% 20% 21% 23%
Nooit 39% 39% 51% 51% 42%
Totaal 100% 100% 100% 100% 100%
Tijdens vakantie
Vaak 75% 70% 49% 53% 66%
Soms 18% 22% 33% 29% 23%
Zelden 3% 5% 10% 9% 6%
Nooit 3% 3% 8% 9% 4%
Totaal 100% 100% 100% 100% 100%

Tabel 3 Hoe vaak luistert u muziek?
Thuis doordeweeks
Leden
Groepsindeling respondenten
Welgestelde
omnivoren
Genietende
weinig
gebruikers
Serieuze
weinig
gebruikers
Totaal
Vaak 42% 40% 38% 38% 40%
Soms 40% 42% 38% 40% 40%
Zelden 15% 16% 18% 17% 16%
Nooit 3% 3% 6% 5% 4%
Totaal 100% 100% 100% 100% 100%
Thuis in het weekeinde
Vaak 44% 44% 39% 38% 41%
Soms 40% 41% 41% 40% 41%
Zelden 13% 12% 15% 18% 14%
Nooit 3% 2% 5% 5% 4%
Totaal 100% 100% 100% 100% 100%
Onderweg
Vaak 57% 59% 61% 52% 58%
Soms 23% 23% 22% 26% 24%
Zelden 9% 9% 9% 9% 9%
Nooit 11% 9% 8% 12% 10%
Totaal 100% 100% 100% 100% 100%
Tijdens vakantie
Vaak 42% 41% 38% 34% 39%
Soms 37% 38% 39% 37% 38%
Zelden 13% 15% 15% 16% 15%
Nooit 7% 6% 8% 13% 8%
Totaal 100% 100% 100% 100% 100%
55

56
Tabel 4 Hoe vaak kijkt u naar een film?
Thuis doordeweeks
Leden
Groepsindeling respondenten
Welgestelde
omnivoren
Genietende
weinig
gebruikers
Serieuze
weinig
gebruikers
Totaal
Vaak 31% 34% 35% 36% 34%
Soms 50% 50% 49% 47% 49%
Zelden 17% 14% 15% 15% 15%
Nooit 2% 1% 2% 2% 2%
Totaal 100% 100% 100% 100% 100%
Thuis in het weekeinde
Vaak 47% 50% 47% 45% 48%
Soms 44% 44% 43% 47% 44%
Zelden 8% 6% 8% 8% 7%
Nooit 0% 0% 1% 1% 1%
Totaal 100% 100% 100% 100% 100%
Onderweg
Vaak 2% 1% 1% 3% 2%
Soms 4% 3% 4% 7% 4%
Zelden 9% 11% 8% 7% 9%
Nooit 85% 85% 87% 84% 85%
Totaal 100% 100% 100% 100% 100%
Tijdens vakantie
Vaak 10% 10% 9% 10% 10%
Soms 25% 28% 23% 24% 25%
Zelden 26% 27% 29% 23% 27%
Nooit 39% 35% 38% 44% 38%
Totaal 100% 100% 100% 100% 100%

Tabel 5 Hoe vaak speelt u computergames?
Thuis doordeweeks
Leden
Groepsindeling respondenten
Welgestelde
omnivoren
Genietende
weinig
gebruikers
Serieuze
weinig
gebruikers
Totaal
Vaak 41% 38% 42% 42% 41%
Soms 37% 38% 37% 39% 38%
Zelden 19% 19% 17% 15% 18%
Nooit 3% 4% 4% 4% 4%
Totaal 100% 100% 100% 100% 100%
Thuis in het weekeinde
Vaak 38% 36% 40% 38% 38%
Soms 41% 43% 41% 42% 42%
Zelden 18% 18% 17% 17% 17%
Nooit 3% 3% 3% 4% 3%
Totaal 100% 100% 100% 100% 100%
Onderweg
Vaak 2% 2% 2% 2% 2%
Soms 6% 6% 7% 8% 7%
Zelden 11% 13% 11% 11% 12%
Nooit 80% 79% 80% 79% 80%
Totaal 100% 100% 100% 100% 100%
Tijdens vakantie
Vaak 10% 9% 10% 8% 9%
Soms 19% 21% 20% 18% 20%
Zelden 18% 19% 19% 17% 19%
Nooit 52% 51% 51% 57% 52%
Totaal 100% 100% 100% 100% 100%
57

58
Tabel 6 Waar haalt u informatie vandaan bij de keuze van een boek?
Leden
Tips of aanraden van familie vrienden bekenden
Groepsindeling respondenten
Welgestelde
omnivoren
Genietende
weinig
gebruikers
Serieuze
weinig
gebruikers
Totaal
Nee 59% 50% 86% 86% 69%
Ja 41% 50% 14% 14% 31%
Medewerkers van een bibliotheek
Nee 94% 98% 99% 99% 98%
Ja 6% 2% 1% 1% 2%
Medewerkers van een winkel
Nee 98% 96% 99% 99% 98%
Ja 2% 4% 1% 1% 2%
Recensies of informatie in kranten en tijdschriften
Nee 70% 67% 93% 93% 81%
Ja 30% 33% 7% 7% 19%
Via het internet
Informatie via radio of tv 82% 73% 91% 93% 84%
Ja 18% 27% 9% 7% 16%
Informatie via radio of tv
Nee 96% 94% 98% 99% 96%
Ja 4% 6% 2% 1% 4%
Eerdere ervaring met een auteur
Nee 56% 51% 88% 89% 70%
Ja 44% 49% 12% 11% 30%
De titel, kaft, hoes of flaptekst
Nee 69% 67% 90% 90% 79%
Ja 31% 33% 10% 10% 21%
Literatuurlijst van school
Nee 98% 98% 99% 100% 99%
Ja 2% 2% 1% 0% 1%
De catalogus van de bibliotheek
Nee 90% 97% 99% 99% 97%
Ja 10% 3% 1% 1% 3%
Reclame (bijv. posters of advertenties)
Nee 95% 94% 98% 98% 96%
Ja 5% 6% 2% 2% 4%
Top 10 lijst
Nee 91% 90% 97% 98% 93%
Ja 9% 10% 3% 2% 7%
Televisieblad of teletekst
Anders
Nee 99% 98% 99% 99% 99%
Ja 1% 2% 1% 1% 1%
Nee 95% 93% 97% 97% 95%
Ja 5% 7% 3% 3% 5%

Tabel 7 Waar haalt u informatie vandaan bij de aanschaf van een muziek cd?
Leden
Tips of aanraden van familie vrienden bekenden
Groepsindeling respondenten
Welgestelde
omnivoren
Genietende
weinig
gebruikers
Serieuze
weinig
gebruikers
Totaal
Nee 63% 57% 68% 83% 67%
Ja 37% 43% 32% 17% 33%
Medewerkers van een bibliotheek
Nee 99% 100% 100% 100% 100%
Ja 1% 0% 0% 0% 0%
Medewerkers van een winkel
Nee 98% 97% 98% 99% 98%
Ja 2% 3% 2% 1% 2%
Recensies of informatie in kranten en tijdschriften
Nee 82% 81% 90% 96% 87%
Ja 18% 19% 10% 4% 13%
Via het internet
Nee 71% 65% 60% 84% 68%
Ja 29% 35% 40% 16% 32%
Informatie via radio of tv
Nee 69% 64% 71% 86% 71%
Ja 31% 36% 29% 14% 29%
Eerdere ervaring met een artiest
Nee 55% 51% 62% 82% 61%
Ja 45% 49% 38% 18% 39%
De titel, kaft, hoes of flaptekst
Nee 94% 93% 94% 96% 94%
Ja 6% 7% 6% 4% 6%
De catalogus van de bibliotheek
Nee 98% 99% 99% 99% 99%
Ja 2% 1% 1% 1% 1%
Reclame (bijv. posters of advertenties)
Nee 93% 92% 91% 95% 92%
Ja 7% 8% 9% 5% 8%
Top 10 lijst
Nee 85% 84% 82% 93% 85%
Ja 15% 16% 18% 7% 15%
Televisieblad of teletekst
Anders
Nee 98% 98% 97% 99% 98%
Ja 2% 2% 3% 1% 2%
Nee 94% 92% 92% 95% 93%
Ja 6% 8% 8% 5% 7%
59

60
Tabel 8 Waar haalt u informatie vandaan bij de keuze van een film?
Leden
Tips of aanraden van familie vrienden bekenden
Groepsindeling respondenten
Welgestelde
omnivoren
Genietende
weinig
gebruikers
Serieuze
weinig
gebruikers
Totaal
Nee 54% 46% 57% 78% 57%
Ja 46% 54% 43% 22% 43%
Medewerkers van een bibliotheek
Nee 99% 100% 100% 100% 100%
Ja 1% 0% 0% 0% 0%
Medewerkers van een winkel
Nee 98% 97% 98% 99% 98%
Ja 2% 3% 2% 1% 2%
Recensies of informatie in kranten en tijdschriften
Nee 63% 63% 77% 89% 72%
Ja 37% 37% 23% 11% 28%
Via het internet
Nee 73% 69% 61% 84% 70%
Ja 27% 31% 39% 16% 30%
Informatie via radio of tv
Nee 71% 67% 69% 85% 72%
Ja 29% 33% 31% 15% 28%
Eerdere ervaring met een acteur
Nee 86% 82% 85% 93% 86%
Ja 14% 18% 15% 7% 14%
De titel, kaft, hoes of flaptekst
Nee 88% 85% 89% 94% 89%
Ja 12% 15% 11% 6% 11%
De catalogus van de bibliotheek
Nee 99% 99% 99% 99% 99%
Ja 1% 1% 1% 1% 1%
Reclame (bijv. posters of advertenties)
Nee 83% 82% 84% 93% 85%
Ja 17% 18% 16% 7% 15%
Top 10 lijst
Nee 90% 89% 89% 96% 90%
Ja 10% 11% 11% 4% 10%
Televisieblad of teletekst
Anders
Nee 85% 84% 86% 93% 87%
Ja 15% 16% 14% 7% 13%
Nee 97% 96% 95% 97% 96%
Ja 3% 4% 5% 3% 4%

Tabel 9 Waar haalt u informatie vandaan bij de keuze van een computergame?
Leden
Tips of aanraden van familie vrienden bekenden
Groepsindeling respondenten
Welgestelde
omnivoren
Genietende
weinig
gebruikers
Serieuze
weinig
gebruikers
Totaal
Nee 71% 65% 69% 86% 72%
Ja 29% 35% 31% 14% 28%
Medewerkers van een bibliotheek
Nee 99% 100% 100% 100% 100%
Ja 1% 0% 0% 0% 0%
Medewerkers van een winkel
Nee 98% 98% 98% 99% 98%
Ja 2% 2% 2% 1% 2%
Recensies of informatie in kranten en tijdschriften
Nee 91% 89% 90% 97% 91%
Ja 9% 11% 10% 3% 9%
Via het internet
Nee 63% 54% 55% 78% 61%
Ja 37% 46% 45% 22% 39%
Informatie via radio of tv
Nee 95% 95% 93% 98% 95%
Ja 5% 5% 7% 2% 5%
Eerdere ervaring met soortgelijke game
Nee 80% 77% 81% 93% 82%
Ja 20% 23% 19% 7% 18%
De titel, kaft, hoes of flaptekst
Nee 94% 92% 94% 97% 94%
Ja 6% 8% 6% 3% 6%
De catalogus van de bibliotheek
Nee 99% 100% 99% 100% 99%
Ja 1% 0% 1% 0% 1%
Reclame (bijv. posters of advertenties)
Nee 94% 92% 93% 98% 94%
Ja 6% 8% 7% 2% 6%
Top 10 lijst
Nee 94% 93% 92% 99% 94%
Ja 6% 7% 8% 1% 6%
Televisieblad of teletekst
Anders
Nee 99% 99% 98% 99% 99%
Ja 1% 1% 2% 1% 1%
Nee 94% 92% 93% 96% 93%
Ja 6% 8% 7% 4% 7%
61

62
Tabel 10 Geldbesteding op jaarbasis aan boeken(bonnen), cd(bonnen), film en
computergames voor privé-gebruik
Boeken en boekenbonnen
Leden
Groepsindeling respondenten
Welgestelde
omnivoren
Genietende
weinig
gebruikers
Serieuze
weinig
gebruikers
Totaal
Koop ik nooit 24% 8% 55% 53% 34%
Minder dan 50 euro 36% 37% 34% 30% 35%
Tussen 51 en 100 euro 21% 26% 9% 10% 17%
Tussen 101 en 150 euro 10% 16% 1% 3% 8%
Tussen 151 en 250 euro 6% 8% 0% 2% 4%
Meer dan 250 euro 4% 6% 0% 1% 3%
Totaal 100% 100% 100% 100% 100%
Muziek cd’s en cd-bonnen
Koop ik nooit 26% 17% 35% 44% 30%
Minder dan 50 euro 45% 46% 42% 39% 43%
Tussen 51 en 100 euro 18% 22% 14% 12% 17%
Tussen 101 en 150 euro 6% 9% 5% 3% 6%
Tussen 151 en 250 euro 3% 4% 2% 1% 3%
Meer dan 250 euro 1% 2% 2% 1% 2%
Totaal 100% 100% 100% 100% 100%
Films en bioscoopbonnen
Koop ik nooit 31% 22% 39% 53% 35%
Minder dan 50 euro 41% 41% 37% 32% 38%
Tussen 51 en 100 euro 18% 22% 15% 10% 17%
Tussen 101 en 150 euro 7% 8% 5% 3% 6%
Tussen 151 en 250 euro 2% 4% 2% 1% 2%
Meer dan 250 euro 1% 3% 2% 1% 2%
Totaal 100% 100% 100% 100% 100%
(Computer)games en entertainmentbonnen
Koop ik nooit 58% 50% 58% 67% 57%
Minder dan 50 euro 25% 29% 25% 21% 26%
Tussen 51 en 100 euro 9% 11% 9% 7% 9%
Tussen 101 en 150 euro 4% 6% 4% 3% 4%
Tussen 151 en 250 euro 2% 3% 2% 1% 2%
Meer dan 250 euro 1% 2% 2% 1% 1%
Totaal 100% 100% 100% 100% 100%

Tabel 11 Over welke onderwerpen heeft u de afgelopen 12 maanden informatie
Groepsindeling respondenten
gezocht?
Actualiteit
Leden
Welgestelde
omnivoren
Genietende
weinig
gebruikers
Serieuze
weinig
gebruikers
Totaal
Nee 69% 63% 71% 90% 72%
Ja 31% 37% 29% 10% 28%
Andere landen en volkeren
Nee 85% 85% 90% 96% 88%
Ja 15% 15% 10% 4% 12%
Auto’s en motoren
Nee 87% 82% 70% 90% 81%
Ja 13% 18% 30% 10% 19%
Creatief bezig zijn
Nee 88% 89% 90% 96% 90%
Ja 12% 11% 10% 4% 10%
Consumenteninformatie
Nee 77% 76% 77% 94% 80%
Ja 23% 24% 23% 6% 20%
Economische en financiële onderwerpen
Nee 90% 88% 90% 97% 91%
Ja 10% 12% 10% 3% 9%
Eten en drinken
Nee 77% 75% 81% 92% 80%
Ja 23% 25% 19% 8% 20%
Elektronica
Nee 81% 77% 68% 91% 78%
Ja 19% 23% 32% 9% 22%
Entertainment
Nee 83% 80% 77% 93% 82%
Ja 17% 20% 23% 7% 18%
Fotografie
Nee 90% 89% 89% 97% 91%
Ja 10% 11% 11% 3% 9%
Geografie
Nee 97% 98% 98% 100% 98%
Ja 3% 2% 2% 0% 2%
Geschiedenis
Nee 98% 98% 97% 99% 98%
Ja 2% 2% 3% 1% 2%
Dieren en natuur
Nee 94% 93% 93% 97% 94%
Ja 6% 7% 7% 3% 6%
Juridische zaken
Nee 97% 96% 96% 100% 97%
Ja 3% 4% 4% 0% 3%
ΩΩ
63

64
Kunst en cultuur
Nee 97% 98% 99% 100% 99%
Ja 3% 2% 1% 0% 1%
Loopbaaninformatie
Nee 94% 94% 95% 99% 95%
Ja 6% 6% 5% 1% 5%
Maatschappelijke zaken
Nee 98% 98% 99% 100% 99%
Ja 2% 2% 1% 0% 1%
Mode en verzorging
Muziek
Nee 95% 94% 94% 98% 95%
Ja 5% 6% 6% 2% 5%
Nee 92% 91% 87% 97% 91%
Ja 8% 9% 13% 3% 9%
Opvoeding
Politiek
Religie
Seks
Sport
Nee 96% 96% 98% 99% 97%
Ja 4% 4% 2% 1% 3%
Nee 99% 98% 99% 100% 99%
Ja 1% 2% 1% 0% 1%
Nee 98% 98% 99% 100% 99%
Ja 2% 2% 1% 0% 1%
Nee 98% 97% 94% 99% 97%
Ja 2% 3% 6% 1% 3%
Nee 95% 93% 88% 97% 93%
Ja 5% 7% 12% 3% 7%
Techniek
Nee 99% 98% 97% 100% 98%
Ja 1% 2% 3% 0% 2%
Tuinieren en wonen
Uitgaan
Nee 96% 96% 97% 99% 97%
Ja 4% 4% 3% 1% 3%
Nee 97% 97% 96% 99% 97%
Ja 3% 3% 4% 1% 3%
Vakanties en reizen
Nee 76% 73% 77% 89% 78%
Ja 24% 27% 23% 11% 22%
Wetenschap
Overig
Nee 97% 96% 98% 100% 97%
Ja 3% 4% 2% 0% 3%
Nee 95% 96% 95% 92% 95%
Ja 5% 4% 5% 8% 5%

Tabel 12 Denkt u dat de bibliotheek voor u interessante informatie aanbiedt
Groepsindeling respondenten
over het door u gekozen thema?
Leden
Welgestelde
omnivoren
Genietende
weinig
gebruikers
Serieuze
weinig
gebruikers
Denkt u dat de bibliotheek voor u interessante informatie biedt over het thema dat u als eerste heeft
gekozen?
Totaal
Ja, zeker 35% 18% 7% 9% 17%
Ja, waarschijnlijk 37% 46% 32% 34% 38%
Nee, waarschijnlijk niet 22% 29% 40% 31% 31%
Nee, zeker niet 5% 6% 21% 26% 14%
Totaal 100% 100% 100% 100% 100%
Denkt u dat de bibliotheek voor u interessante informatie biedt over het thema dat u als tweede heeft
gekozen?
Ja, zeker 34% 19% 8% 11% 18%
Ja, waarschijnlijk 38% 46% 34% 37% 39%
Nee, waarschijnlijk niet 23% 30% 39% 33% 32%
Nee, zeker niet 5% 5% 19% 19% 11%
Totaal 100% 100% 100% 100% 100%
Denkt u dat de bibliotheek voor u interessante informatie biedt over het thema dat u als derde heeft
gekozen?
Ja, zeker 34% 20% 9% 19%
Ja, waarschijnlijk 37% 45% 35% 39%
Nee, waarschijnlijk niet 23% 29% 36% 30%
Nee, zeker niet 6% 6% 21% 12%
Totaal 100% 100% 100% 100% 100%
65

66
Tabel 13 Lidmaatschap van de bibliotheek
Lidmaatschap
Leden
Groepsindeling respondenten
Welgestelde
omnivoren
Genietende
weinig
gebruikers
Serieuze
weinig
gebruikers
Totaal
Lid 100% 21%
Huisgenoot lid 38% 23% 25% 23%
Geen lidmaatschap 62% 77% 75% 56%
Totaal 100% 100% 100% 100% 100%
Bent u vroeger lid geweest?
Ja 95% 78% 69% 82%
Nee 5% 22% 31% 18%
Totaal 100% 100% 100% 100% 100%
Lidmaatschap beëindigd
Minder dan 5 jaar geleden 22% 15% 16% 18%
Tussen de 5 en 10 jaar geleden 23% 20% 19% 21%
Tussen de 10 en 15 jaar geleden 20% 22% 21% 21%
Meer dan 15 jaar geleden 35% 43% 44% 40%
Totaal 100% 100% 100% 100% 100%

Tabel 14 Lidmaatschap: redenen waarom men geen lid (meer) is
Ik lees niet veel
Welgestelde
omnivoren
Groepsindeling respondenten
Genietende
weinig
gebruikers
Serieuze
weinig
gebruikers
Totaal
Nee 83% 39% 52% 59%
Ja 17% 61% 48% 41%
Totaal 100% 100% 100% 100%
Past niet bij mij
Nee 94% 96% 96% 96%
Ja 6% 4% 4% 4%
Totaal 100% 100% 100% 100%
Onbereikbaar
Te duur
Nee 90% 95% 97% 93%
Ja 10% 5% 3% 7%
Totaal 100% 100% 100% 100%
Nee 82% 86% 88% 85%
Ja 18% 14% 12% 15%
Totaal 100% 100% 100% 100%
Geen tijd om bieb te bezoeken
Nee 70% 74% 82% 75%
Ja 30% 26% 18% 25%
Totaal 100% 100% 100% 100%
Gebruik pas van een ander
Nee 86% 96% 95% 92%
Ja 14% 4% 5% 8%
Totaal 100% 100% 100% 100%
Collectie ontoereikend
Nee 91% 95% 94% 93%
Ja 9% 5% 6% 7%
Totaal 100% 100% 100% 100%
Haal materiaal elders
Nee 89% 94% 97% 93%
Ja 11% 6% 3% 7%
Totaal 100% 100% 100% 100%
Door internet is bieb overbodig
Nee 58% 71% 84% 69%
Ja 42% 29% 16% 31%
Totaal 100% 100% 100% 100%
Weet ik niet
Anders
Nee 79% 69% 87% 77%
Ja 21% 31% 13% 23%
Totaal 100% 100% 100% 100%
Nee 94% 95% 91% 94%
Ja 6% 5% 9% 6%
Totaal 100% 100% 100% 100%
67

68
Tabel 15 Bezoekfrequentie
Bezoekfrequentie bibliotheek
Leden
Groepsindeling respondenten
Welgestelde
omnivoren
Genietende
weinig
gebruikers
Serieuze
weinig
gebruikers
Totaal
Geen enkele keer 9% 59% 88% 80% 61%
1 keer 9% 15% 6% 8% 10%
2 of 3 keer 21% 15% 5% 6% 12%
4 of 5 keer 17% 5% 1% 3% 6%
6 keer of meer 44% 5% 1% 3% 12%
Totaal 100% 100% 100% 100% 100%
Tabel 16 Schatting van de abonnementskosten
Schatting van de abonnementskosten
Leden
Groepsindeling respondenten
Welgestelde
omnivoren
Genietende
weinig
gebruikers
Serieuze
weinig
gebruikers
Totaal
0-5 euro 2% 1% 3% 6% 3%
5-10 euro 3% 4% 7% 9% 6%
10-15 euro 6% 8% 11% 9% 9%
15-20 euro 14% 15% 14% 15% 15%
20-25 euro 18% 20% 21% 18% 19%
25-30 euro 20% 13% 10% 11% 13%
30-50 euro 32% 30% 25% 24% 28%
50-70 euro 3% 4% 4% 3% 4%
70-90 euro 1% 2% 2% 1% 1%
90-100 euro 0% 2% 2% 2% 2%
100-200 euro 0% 1% 2% 1% 1%
Totaal 100% 100% 100% 100% 100%

Tabel 17 Aantrekkelijke abonnementsvormen
Leden
Groepsindeling respondenten
Welgestelde
omnivoren
Genietende
weinig
gebruikers
Serieuze
weinig
gebruikers
Totaal
Welke abonnementsvorm spreekt u het meeste aan, ongeacht of u lidmaatschap overweegt of niet?
Voor een vast bedrag per jaar kan
ik onbeperkt materialen lenen
zonder bijbetaling
75% 62% 53% 49% 60%
Voor een vast bedrag per jaar kan
ik lenen tot een maximaal bedrag.
Wanneer ik het maximum overschrijd
betaal ik per item
Geen abonnement meer betalen,
maar voor het lenen moet per item
een vast bedrag betaald worden
11% 9% 5% 6% 8%
15% 29% 42% 45% 33%
Totaal 100% 100% 100% 100% 100%
Tabel 18 Verandering in assortiment om de bibliotheek interessant(er)
Groepsindeling respondenten
te maken
Leden
Ruime beschikbaarheid actuele titels romans en leesboeken
Welgestelde
omnivoren
Genietende
weinig
gebruikers
Serieuze
weinig
gebruikers
Totaal
Nee 50% 65% 88% 86% 73%
Ja 50% 35% 12% 14% 27%
Goedkoop lenen van cd’s en dvd’sn
Nee 73% 79% 79% 85% 79%
Ja 27% 21% 21% 15% 21%
Actueel aanbod cd’s en dvd’s
Nee 71% 73% 74% 84% 75%
Ja 29% 27% 26% 16% 25%
Actueel aanbod luisterboeken
Nee 94% 95% 97% 97% 96%
Ja 6% 5% 3% 3% 4%
Geen van deze diensten
Nee 77% 59% 40% 35% 53%
Ja 23% 41% 60% 65% 47%
69

70
Tabel 19 Verandering op gebied van locatie om de bibliotheek
interessant(er) te maken
Thuisbezorgen
Leden
Groepsindeling respondenten
Welgestelde
omnivoren
Genietende
weinig
gebruikers
Serieuze
weinig
gebruikers
Totaal
Nee 76% 72% 78% 82% 77%
Ja 24% 28% 22% 18% 23%
Ene stad/bieb ophalen, elders inleveren
Nee 78% 86% 93% 94% 88%
Ja 22% 14% 7% 6% 12%
Ophalen en inleveren bij supermarkt
Nee 87% 82% 88% 91% 87%
Ja 13% 18% 12% 9% 13%
Ophalen en inleveren op werk
Nee 95% 92% 95% 97% 94%
Ja 5% 8% 5% 3% 6%
Ophalen en inleveren op trein/busstation
Nee 97% 96% 98% 99% 97%
Ja 3% 4% 2% 1% 3%
Ophalen en inleveren bij sportschool
Nee 99% 99% 99% 99% 99%
Ja 1% 1% 1% 1% 1%
Ophalen en inleveren op school/universiteit
Nee 95% 95% 97% 98% 96%
Ja 5% 5% 3% 2% 4%
Ophalen en inleveren op school/kinderopvang
Nee 96% 95% 98% 98% 97%
Ja 4% 5% 2% 2% 3%
Geen van deze diensten
Nee 53% 55% 38% 32% 45%
Ja 47% 45% 62% 68% 55%

Tabel 20 Verandering op gebied van cultuur en ontmoeting om de bibliotheek
Groepsindeling respondenten
interessant(er) te maken
Lezingen/tentoonstellingen
Leden
Welgestelde
omnivoren
Genietende
weinig
gebruikers
Serieuze
weinig
gebruikers
Totaal
Nee 91% 93% 98% 97% 95%
Ja 9% 7% 2% 3% 5%
Bijeenkomst rond maatschappelijke thema’s
Nee 95% 95% 98% 99% 97%
Ja 5% 5% 2% 1% 3%
Korting op activiteiten in de regio
Nee 77% 85% 90% 92% 86%
Ja 23% 15% 10% 8% 14%
Cultuurpunt
Nee 93% 95% 98% 98% 96%
Ja 7% 5% 2% 2% 4%
Bestelmogelijkheid voor kaartjes theater etc.
Nee 88% 90% 95% 97% 92%
Ja 12% 10% 5% 3% 8%
Grand-café
Nee 79% 77% 88% 92% 84%
Ja 21% 23% 12% 8% 16%
Cursussen
Nee 84% 85% 93% 94% 89%
Ja 16% 15% 7% 6% 11%
Activiteiten gericht op doelgroep
Nee 92% 93% 96% 97% 95%
Ja 8% 7% 4% 3% 5%
Geen van deze activiteiten
Nee 62% 54% 30% 26% 43%
Ja 38% 46% 70% 74% 57%
71

72
Tabel 21 Verandering op gebied van digitale dienstverlening om de bibliotheek
Groepsindeling respondenten
interessant(er) te maken
Meer computers en internetplekken
Leden
Welgestelde
omnivoren
Genietende
weinig
gebruikers
Serieuze
weinig
gebruikers
Totaal
Nee 87% 88% 90% 91% 89%
Ja 13% 12% 10% 9% 11%
Digitaal reserveren en verlengen
Nee 63% 58% 77% 86% 70%
Ja 37% 42% 23% 14% 30%
Thuis databanken raadplegen
Nee 66% 66% 80% 90% 75%
Ja 34% 34% 20% 10% 25%
Stellen informatieve vragen via internet
Nee 88% 90% 92% 95% 91%
Ja 12% 10% 8% 5% 9%
Downloaden van boeken voor ilead
Nee 93% 93% 95% 96% 94%
Ja 7% 7% 5% 4% 6%
Geen van deze diensten
Nee 68% 66% 44% 32% 53%
Ja 32% 34% 56% 68% 47%

Tabel 22 Verandering op gebied van overige diensten om de bibliotheek
Groepsindeling respondenten
interessant(er) te maken
Gratis abonnement
Leden
Welgestelde
omnivoren
Genietende
weinig
gebruikers
Serieuze
weinig
gebruikers
Totaal
Nee 42% 44% 61% 68% 53%
Ja 58% 56% 39% 32% 47%
Onbeperkte leentijd van boeken
Nee 60% 69% 82% 86% 74%
Ja 40% 31% 18% 14% 26%
Gezondheids-informatiepunt
Nee 96% 97% 98% 98% 97%
Ja 4% 3% 2% 2% 3%
Gastheer/vrouw die helpt bij vinden routing
Nee 96% 96% 97% 97% 96%
Ja 4% 4% 3% 3% 4%
Rondleiding door bibliotheek
Nee 98% 99% 99% 99% 99%
Ja 2% 1% 1% 1% 1%
Bekijken historische film-/muziekfragmenten
Nee 89% 90% 93% 96% 92%
Ja 11% 10% 7% 4% 8%
Geen van deze diensten
Nee 79% 73% 50% 42% 61%
Ja 21% 27% 50% 58% 39%
Tabel 23 Waardering van de bibliotheek
Leden
Hoe belangrijk vindt u de bibliotheek voor de samenleving?
Groepsindeling respondenten
Welgestelde
omnivoren
Genietende
weinig
gebruikers
Serieuze
weinig
gebruikers
Totaal
(Heel) belangrijk 87% 81% 33% 39% 60%
Neutraal 11% 18% 54% 44% 32%
(Heel) onbelangrijk 2% 1% 14% 17% 8%
Totaal 100% 100% 100% 100% 100%
73

74
Tabel 24 Waardering van de bibliotheek: stellingen
Een boekenkast weerspiegelt wie je bent
Leden
Groepsindeling respondenten
Welgestelde
omnivoren
Genietende
weinig
gebruikers
Serieuze
weinig
gebruikers
Totaal
Helemaal mee eens 21% 20% 7% 10% 14%
Mee eens 52% 56% 40% 39% 47%
Niet mee eens 23% 21% 38% 34% 29%
Helemaal niet mee eens 4% 3% 15% 17% 9%
Totaal 100% 100% 100% 100% 100%
Ik vind het moeilijk om aan betrouwbare informatie te komen
Helemaal mee eens 2% 1% 2% 3% 2%
Mee eens 14% 11% 14% 19% 14%
Niet mee eens 60% 61% 55% 52% 58%
Helemaal niet mee eens 23% 27% 29% 25% 26%
Totaal 100% 100% 100% 100% 100%
De bibliotheek heeft in deze informatiemaatschappij geen rol van betekenis
Helemaal mee eens 2% 1% 4% 6% 3%
Mee eens 10% 11% 25% 23% 17%
Niet mee eens 57% 66% 60% 55% 60%
Helemaal niet mee eens 32% 21% 11% 16% 19%
Totaal 100% 100% 100% 100% 100%
Muziek die ik leuk vind download ik altijd van internet
Helemaal mee eens 14% 13% 22% 16% 16%
Mee eens 35% 37% 38% 37% 37%
Niet mee eens 34% 35% 27% 29% 32%
Helemaal niet mee eens 16% 15% 12% 18% 15%
Totaal 100% 100% 100% 100% 100%
Alle boeken die ik thuis heb, heb ik gelezen
Helemaal mee eens 27% 24% 15% 18% 21%
Mee eens 35% 34% 31% 33% 33%
Niet mee eens 33% 37% 40% 35% 37%
Helemaal niet mee eens 4% 4% 13% 14% 9%
Totaal 100% 100% 100% 100% 100%
Ik zou het fijn vinden als er een centrale plek was waar ik naartoe kan met mijn informatieve vragen
Helemaal mee eens 8% 6% 5% 6% 6%
Mee eens 52% 45% 36% 36% 42%
Niet mee eens 34% 41% 45% 38% 40%
Helemaal niet mee eens 6% 8% 15% 19% 12%
Totaal 100% 100% 100% 100% 100%
Ik heb het gevoel dat ik weet wat er allemaal in de bibliotheek te doen is
Helemaal mee eens 12% 6% 5% 8% 7%
Mee eens 57% 49% 41% 40% 47%
Niet mee eens 28% 40% 41% 37% 37%
Helemaal niet mee eens 3% 6% 12% 15% 9%
Totaal 100% 100% 100% 100% 100%
ΩΩ

Leden
Welgestelde
omnivoren
De bibliotheek is voor mij een inspiratiebron voor lezen en literatuur
Genietende
weinig
gebruikers
Serieuze
weinig
gebruikers
Totaal
Helemaal mee eens 17% 4% 2% 3% 6%
Mee eens 55% 32% 13% 21% 29%
Niet mee eens 23% 53% 54% 47% 46%
Helemaal niet mee eens 5% 11% 31% 29% 19%
Totaal 100% 100% 100% 100% 100%
Een bibliotheek is ook een ontmoetingsplek
Helemaal mee eens 6% 3% 2% 4% 4%
Mee eens 35% 39% 29% 32% 34%
Niet mee eens 45% 46% 45% 39% 44%
Helemaal niet mee eens 13% 12% 24% 24% 18%
Totaal 100% 100% 100% 100% 100%
De bibliotheek is vooral nuttig voor kinderen en jongeren
Helemaal mee eens 24% 31% 29% 29% 29%
Mee eens 38% 45% 51% 47% 46%
Niet mee eens 29% 20% 15% 15% 20%
Helemaal niet mee eens 9% 4% 5% 8% 6%
Totaal 100% 100% 100% 100% 100%
75

76
Tabel 25 Hoe reageert men op bepaalde aanbiedingen?
Reispakket
Leden
Groepsindeling respondenten
Welgestelde
omnivoren
Genietende
weinig
gebruikers
Serieuze
weinig
gebruikers
Totaal
Leuk, ik ga het meteen ophalen 48% 39% 20% 19% 32%
Leuk, zolang ik er niets voor hoef
te betalen
40% 47% 52% 40% 46%
Ik zoek liever zelf naar informatie 12% 14% 28% 40% 23%
Totaal
Wandelpakket
100% 100% 100% 100% 100%
Leuk, ik ga het meteen ophalen 38% 30% 15% 15% 24%
Leuk, zolang ik er niets voor hoef
te betalen
47% 47% 47% 37% 45%
Ik zoek liever zelf naar informatie 15% 23% 38% 48% 31%
Totaal 100% 100% 100% 100% 100%
Zoeken met een bibliotheekmedewerker
Fijn, ik ga me meteen aanmelden 26% 19% 9% 10% 16%
Fijn, zolang ik er niets voor hoef te
betalen
31% 29% 30% 27% 29%
Ik ga liever zelf op zoek 43% 52% 61% 63% 55%
Totaal 100% 100% 100% 100% 100%
U krijgt van uw werkgever in het kerstpakket een bon waarmee u een gratis abonnement kunt afsluiten
Leuk, ik ga het abonnement
meteen activeren
62% 44% 14% 18% 34%
Leuk, zolang ik zelf niet te veel geld
meer hoef bij te leggen
Ik geef de bon aan iemand
anders die hem misschien wel gaat
gebruiken
12% 18% 15% 14% 15%
8% 21% 38% 30% 25%
Ik had liever een cadeaubon
gekregen
19% 17% 33% 38% 26%
Totaal 100% 100% 100% 100% 100%
Stel dat de bibliotheek iedere Nederlander 50 euro aan belastinggeld per jaar kost. Welke optie zou uw
voorkeur hebben?
Geef mij die 50 euro maar
eenmalig contant uitgekeerd, ook
als daarmee de bibliotheek als
voorziening verdwijnt
De bibliotheek moet blijven
bestaan, ik hoef het geld niet te
hebben
8% 13% 34% 34% 22%
92% 87% 66% 66% 78%
Totaal 100% 100% 100% 100% 100%
ΩΩ

Leden
Welgestelde
omnivoren
Genietende
weinig
gebruikers
Serieuze
weinig
gebruikers
Stel dat de bibliotheek iedere Nederlander 100 euro aan belastinggeld per jaar kost. Welke optie zou uw
voorkeur hebben?
Geef mij die 100 euro maar
eenmalig contant uitgekeerd, ook
als daarmee de bibliotheek als
voorziening verdwijnt
De bibliotheek moet blijven
bestaan, ik hoef het geld niet te
hebben
Totaal
15% 17% 39% 35% 27%
85% 83% 61% 65% 73%
Totaal 100% 100% 100% 100% 100%
Stel dat de bibliotheek iedere Nederlander 200 euro aan belastinggeld per jaar kost. Welke optie zou uw
voorkeur hebben?
Geef mij die 200 euro maar
eenmalig contant uitgekeerd, ook
als daarmee de bibliotheek als
voorziening verdwijnt
De bibliotheek moet blijven
bestaan, ik hoef het geld niet te
hebben
15% 22% 42% 41% 30%
85% 78% 58% 59% 70%
Totaal 100% 100% 100% 100% 100%
Stel dat de bibliotheek iedere Nederlander 300 euro aan belastinggeld per jaar kost. Welke optie zou uw
voorkeur hebben?
Geef mij die 300 euro maar
eenmalig contant uitgekeerd, ook
als daarmee de bibliotheek als
voorziening verdwijnt
De bibliotheek moet blijven
bestaan, ik hoef het geld niet te
hebben
18% 23% 51% 42% 34%
82% 77% 49% 58% 66%
Totaal 100% 100% 100% 100% 100%
77

78
Tabel 26 Interesse in een proefabonnement
Interesse in een proefabonnement?
Leden
Groepsindeling respondenten
Welgestelde
omnivoren
Genietende
weinig
gebruikers
Serieuze
weinig
gebruikers
Totaal
Ja 24% 7% 9% 14%
Nee 76% 93% 91% 86%
Totaal 100% 100% 100% 100% 100%
Tabel 27 MOSAIC-types
Leden
Groepsindeling respondenten
Welgestelde
omnivoren
Genietende
weinig
gebruikers
Serieuze
weinig
gebruikers
Totaal
Studenten en starters 3% 5% 3% 3% 4%
Stedelingen 8% 11% 11% 11% 10%
Gepensioneerde gezelligheidszoekers
3% 2% 3% 3% 3%
Stedelijk: elitaire literatuurgenieters
1% 1% 0% 0% 1%
Ontwikkelde medioren en senioren 17% 15% 13% 13% 14%
Dynamische gezinnen 16% 16% 17% 15% 16%
Behouden medioren 26% 23% 26% 27% 25%
Bescheiden burgers 10% 12% 12% 13% 12%
Niet-stedelijk: agrarische gezinnen 1% 1% 1% 0% 1%
Welvarende genieters 14% 13% 13% 14% 13%
Overig 1% 1% 1% 1% 1%

Colofon
Dit is een uitgave van het Expertisecentrum Kwaliteitszorg. Het Expertisecentrum
Kwaliteitszorg is ontstaan uit een samenwerkingsverband tussen de organisaties
Cubiss en Bibliotheekhuis Limburg. Het Expertisecentrum Kwaliteitszorg heeft als
doelstelling om bibliotheken te ondersteunen bij hun verplichtingen en ambities
op het gebied van kwaliteitszorg en certificering.
Opdrachtgevers
Vereniging Samenwerkende Gelderse Bibliotheken (SGB)
Directie Overleg Brabantse Bibliotheken (DOBB)
Vereniging Limburgse Bibliotheken (VLB)
Subsidiënten
Provincie Gelderland
Provincie Noord-Brabant
Provincie Limburg
Uitvoering en rapportage
Expertisecentrum Kwaliteitszorg
(samenwerking van Bibliotheekhuis Limburg en Cubiss)
Cubiss, afdeling onderzoek
Eindredactie
Annet Huyser
Vormgeving
Buro Kaaiman
Expertisecentrum Kwaliteitszorg, november 2008

4
Expertisecentrum Kwaliteitszorg | Postbus 90114 | 5000 LA Tilburg
T 013 46 56 706 | info@eckz.nl | www.eckz.nl