Criminaliteitsbeeldanalyse - Openbaar Ministerie

Criminaliteitsbeeldanalyse

Behoudens de door de wet gestelde uitzonderingen, alsmede behoudens voorzover
in deze uitgave nadrukkelijk anders is aangegeven, mag niets uit deze uitgave worden
verveelvoudigd en/of openbaar worden gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij
elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen, of op enige andere manier, zonder
voorafgaande schriftelijke toestemming van het KLPD.
Aan de totstandkoming van deze uitgave is de uiterste zorg besteed. Voor informatie
die nochtans onvolledig of onjuist is opgenomen, aanvaarden de auteur(s), redactie en
het KLPD geen aansprakelijkheid. Voor eventuele verbeteringen van de opgenomen
gegevens houden zij zich gaarne aanbevolen.

Criminaliteitsbeeldanalyse
Synthetische drugs 2002-2004

Hoofdstuk
Hoofdstuk
Hoofdstuk
Criminaliteitsbeeldanalyse
4
Synthetische Drugs
Inhoudsopgave
Voorwoord 7
Samenvatting 9
1 Introductie 25
1.1 Inleiding 25
1.2 Doelstelling 25
1.3 Probleemstelling en onderzoeksvragen 26
1.4 Omschrijvingen en definities 27
1.5 Onderzoeksmethode 30
1.5.1 Bronnen 30
1.5.2 Inwinnen en analyseren van informatie 32
1.6 Leeswijzer 36
2 De ontwikkeling van de aard en omvang van synthetischedrugscriminaliteit
in Nederland en in het buitenland 37
2.1 Inleiding 37
2.2 Opkomst en ontwikkeling van de synthetische-drugsmarkt 37
2.3 Kenmerken van de huidige marktsituatie 41
2.3.1 De aard van synthetische drugs 41
2.3.1.1 De kenmerken en samenstelling van synthetische drugs 41
2.3.1.2 Het productieproces van synthetische drugs 45
2.3.2 De omvang van de synthetische-drugsmarkt 49
2.3.2.1 In beslag genomen synthetische drugs in Nederland en in het buitenland 49
2.3.2.2 Ontmantelde productielocaties in Nederland en in het buitenland 61
2.3.2.3 Afvaldumpingen 65
2.3.2.4 Het gebruik van synthetische drugs in Nederland en in het buitenland 68
2.3.2.5 De prijzen van synthetische drugs in Nederland en in het buitenland 73
2.3.2.6 De omzet van synthetische drugs in Nederland 80
2.4 Conclusie 83
3 De kenmerken van verdachten en gehanteerde modus operandi 89
3.1 Inleiding 89
3.2 Kenmerken van criminele verbanden 91
3.2.1 Verdachten 91
3.2.2 Criminele verbanden 93
3.2.2.1 Organisatiegraad, taakverdeling en verantwoordingsrelaties 93
3.2.2.2 Relaties met bedrijven 101
3.2.2.3 Andere delicten 103
3.3 Werkwijze van criminele verbanden 104
3.3.1 Hulpbronnen 104
3.3.1.1 Benodigde grondstoffen, productiemiddelen, kennis en
ruimtelijke voorzieningen 104
3.3.1.2 Financiering van grondstoffen, productiemiddelen en accommodatie 107
3.3.2 Logistieke faciliteiten en knooppunten 108

Hoofdstuk
Hoofdstuk
Hoofdstuk
3.3.2.1 Verwerving en smokkel van grondstoffen en hardware 108
3.3.2.2 Productie van synthetische drugs 112
3.3.2.3 Afzet van synthetische drugs 115
3.3.2.4 Dumpingen van afvalstoffen van synthetische drugs 127
3.3.3 Institutionele faciliteiten 128
3.3.3.1 Facilitairs en tussenpersonen 128
3.3.3.2 Branches 130
3.3.3.3 Vergunningen en (nep)bedrijven 131
3.3.3.4 Valse documenten 132
3.4 ‘Algemene bedrijfsvoering’ van criminele verbanden 132
3.4.1 Geldstromen 133
3.4.1.1 Wisselen, verplaatsen en verhullen 133
3.4.1.2 Investeringen en bestedingen 136
3.4.1.3 Rol van de ‘bovenwereld’ 137
3.4.2 Gebruik van communicatie, afscherming, corruptie, intimidatie en geweld 138
3.4.2.1 Communicatiemiddelen 138
3.4.2.2 Afschermingmethoden 138
3.4.2.3 Gebruik van geweld, corruptie of intimidatie 140
3.4.3 Externe relaties 140
3.4.3.1 Relaties met de ‘onderwereld’ 140
3.4.3.2 Relaties met de ‘bovenwereld’ 141
3.5 Conclusie 142
4 De schade van synthetische-drugscriminaliteit in Nederland 153
4.1 Inleiding 153
4.2 Schade aan personen 154
4.3 Schade aan branches 158
4.4 Schade aan de samenleving 160
4.5 Conclusie 163
5 Recente en verwachte ontwikkelingen 165
5.1 Inleiding 165
5.2 Ontwikkelingen in aard en omvang 165
5.3 Zal de productie een Nederlandse aangelegenheid blijven ? 171
5.4 Conclusie 173
6 Conclusies 175
Literatuur 181
Bijlagen 183
1 Afkortingen 183
2 De onderzoeksvragen 185
3 Bestudeerde onderzoeken 189
Criminaliteitsbeeldanalyse
5
Synthetische Drugs 2002-2004

Voor u ligt de Criminaliteitsbeeldanalyse Synthetische Drugs 2002-2004 van de Dienst
Nationale Recherche van het Korps Landelijke Politiediensten die is ontwikkeld in opdracht
van het Landelijk Parket. Synthetische drugs is een van de aandachtsgebieden van
de Nationale Recherche. Met name de Unit Zuid-Nederland brengt dit aandachtsgebied
– in samenwerking met het Landelijk Parket, de FIOD-ECD, de Kmar, het NFI, de Douane
en het Landelijk Expertisecentrum Synthetische Drugs – in kaart, onder andere in
de vorm van deze CBA (waarbij het Kennis en Informatie Centrum van de NR-Unit
Zuid-Nederland speciale vermelding verdient). De Unit doet projectvoorstellen, voert
operationele onderzoeken uit en geeft adviezen ter voorkoming van criminaliteit. Deze
voor u liggende CBA staat uitgebreid stil bij de ontwikkeling van de synthetische-drugscriminaliteit
in Nederland.
Een CBA dient om een beter overzicht, inzicht en doorzicht te krijgen, strategie te ontwikkelen
en om operationele onderzoeken te kunnen starten. Opsporen en tegenhouden
van synthetische-drugscriminaliteit is voor de Dienst Nationale Recherche een belangrijke
doelstelling. Op dat terrein mag van de Dienst Nationale Recherche en het Landelijk Parket
een belangrijke bijdrage aan de veiligheid in Nederland worden verwacht.
In de onderzoeksperiode 2002-2004 lijken er veranderingen op te treden op het aandachtsgebied.
Het aantal aangetroffen productielocaties van XTC alsmede het aantal en de
hoeveelheid gedumpte afvalstoffen is gedaald, evenals het gebruik van XTC (in consumptielanden
van het eerste uur). In 2005 zet deze daling door; ook op het gebied van het
aantal en de hoeveelheid in beslag genomen precursoren en XTC. De groeiende nieuwe
afzetmarkten lijken de afnemende vraag niet geheel te kunnen compenseren. Aan de andere
kant zou de productie van XTC in andere landen (vooral België) de teruggang van de
productie in Nederland hebben kunnen opvangen.
De productie van amfetamine in Nederland lijkt wel van een gelijke omvang te blijven.
Het beeld zou – onder andere in overleg met het Landelijk Parket – kunnen leiden tot aanpassingen
in de te volgen strategie binnen de kaders van de nota ‘Samenspannen tegen XTC’.
Een woord van dank gaat uit naar alle medewerkers die informatie hebben aangeleverd ten
behoeve van deze CBA, in het bijzonder de analisten van de NR-Unit Zuid-Nederland en
de onderzoeker van de NR-Unit Operationele Expertise.
Driebergen, november 2005
A.L. Driessen
Voorwoord
Diensthoofd Nationale Recherche
Criminaliteitsbeeldanalyse
7
Synthetische Drugs 2002-2004

Criminaliteitsbeeldanalyse
8
Synthetische Drugs 2002-2004

Samenvatting
Deze criminaliteitsbeeldanalyse (CBA) beschrijft de ontwikkeling van de synthetischedrugscriminaliteit
in de periode 2002 – 2004. Door het analyseren van afgesloten
opsporingsonderzoeken, het bestuderen van wetenschappelijke literatuur en van
overheidsrapporten, en door het voeren van gesprekken met analisten en experts
van bijzondere opsporingsdiensten is een beeld geschetst van de aard en omvang van
synthetische-drugscriminaliteit, van de kenmerken van verdachten en criminele verbanden
die actief zijn op de synthetische-drugsmarkt, van de door hun gehanteerde
modus operandi, en van de schade die door deze criminaliteitsvorm wordt veroorzaakt.
Ook is nagegaan welke verwachtingen kunnen worden uitgesproken over de
ontwikkeling van de synthetische-drugsmarkt.
Aan de hand van de onderzoeksvragen die in deze CBA centraal hebben gestaan
worden hier de belangrijkste bevindingen samengevat.
Onderzoeksvraag 1:
Welke ontwikkelingen hebben in de onderzoeksperiode plaatsgevonden
op de internationale en nationale markt voor synthetische
drugs, in termen van vraag en aanbod?
De samenstelling en productie van synthetische drugs
Voor zowel amfetamine als XTC lijkt er geen sprake van grote wijzigingen in de
samenstelling. Wel is de hoeveelheid werkzame stof per XTC-tablet sinds 1997 tot
aan 2003 geleidelijk toegenomen. Er waren in 2003 procentueel meer tabletten
getest dan in voorgaande jaren die een concentratie bevatten van meer dan 105 milligram
MDMA per tablet (in 2005 is daarentegen een daling van de concentratie per
tablet waargenomen). Daarnaast is het productieproces van XTC – en in mindere
mate ook voor amfetamine – geoptimaliseerd, onder andere door het terugwinnen
en het hergebruik van katalysatoren, waardoor er meer MDMA gewonnen wordt
per liter PMK. De ‘warme’ methode bleef de afgelopen jaren verreweg de meest
gebruikte productiemethode.
Amfetamine staat sinds 1976 vermeld in lijst I van de Opiumwet. De werkzame stoffen
MDMA, MDEA of N-ethylMDA die in XTC-tabletten verwerkt zijn staan sinds 1988
vermeld in lijst I (MDA stond hier al langer op). Verbodsbepalingen betreffende de
precursoren PMK en BMK staan niet in de Opiumwet, maar in de in 1995 in werking
getreden Wet voorkoming misbruik chemicaliën (WVMC). De wetgeving is thans aan
wijziging onderhevig. De Europese Unie heeft twee nieuwe verordeningen afgekondigd
(voor inter- en intracommunautaire handel) die op 18 augustus 2005 in werking zijn
getreden. De bestaande richtlijn en verordening zijn ingetrokken. De verordeningen
Criminaliteitsbeeldanalyse
9
Synthetische Drugs 2002-2004

Criminaliteitsbeeldanalyse
10
Synthetische Drugs 2002-2004
hebben rechtstreekse werking maar de nationale toepassing geschiedt op basis van
de WVMC; een wijzigingsvoorstel gaat binnenkort naar het parlement. De nieuwe
verordeningen bevatten overgangsbepalingen waardoor de bestaande wetsteksten
vooralsnog hun gelding blijven behouden.
Inbeslagnemingen
Er worden de laatste jaren minder precursoren in Nederland in beslag genomen.
Grotere partijen komen in andere Europese zeehavens aan, om vervolgens naar
Nederland te worden getransporteerd. Het overgrote deel van de precursoren is
afkomstig uit China. Een klein deel komt uit Oost-Europa. Anders dan in voorgaande
jaren lijken producenten sinds het eind van 2004 meer moeite te hebben om aan
precursoren te komen. Dit kan erop duiden dat de voorraden in Nederland opraken
of dat er minder wordt ingevoerd.
Op de amfetaminemarkt blijft de rol van Nederland beperkt tot Europa (op de
wereldmarkt is de rol van Nederland minimaal). De hoeveelheid in het buitenland
geconfisqueerde amfetaminepoeder liep sinds 2002 sterk terug, terwijl deze in
Nederland iets steeg. Daarnaast waren de inbeslagnemingen van amfetaminepasta
een nieuw fenomeen, dat zich in 2003 voor het eerst voordeed. De grootste confiscaties
amfetaminepoeder vonden in 2002-2004 plaats in Nederland, België, Duitsland
en het Verenigd Koninkrijk. De voornaamste afzetmarkten lijken die van het Verenigd
Koninkrijk en Scandinavië, hoewel de laatste sinds een aantal jaren vooral wordt
voorzien vanuit Polen en de Baltische staten.
De in beslag genomen hoeveelheid XTC-tabletten is sinds 2002 in het buitenland
sterk gedaald, terwijl deze in Nederland nagenoeg gelijk bleef. Daarentegen nam de
hoeveelheid in het buitenland geconfisqueerde MDMA-poeder in dezelfde periode
sterk toe, terwijl deze in Nederland afnam. Wanneer het poeder wordt omgerekend
naar tabletten, dan blijkt de in beslag genomen hoeveelheid ongeveer gelijk te blijven.
De vraag is of deze verschuiving van tabletten naar poeder – dat in grote partijen via
havens wordt gesmokkeld – structureel van aard is en of deze te maken heeft met de
toegenomen controles op luchthavens.
Sinds 2002 is het aantal inbeslagnemingen wereldwijd aanzienlijk afgenomen. Zo was er
sprake van een daling in Duitsland en Frankrijk en van een radicale afname in de Verenigde
Staten. Anderzijds werden in Australië, Japan, Turkije en China meer partijen
geconfisqueerd. De smokkel middels dekladingen neemt toe, terwijl de smokkel middels
personen en via vliegtuigen afneemt. Hoewel het aantal confiscaties een daling
vertoont, neemt per transport de hoeveelheid smokkelwaar toe. De grootste partijen
XTC worden in Europa in vrachtwagens vervoerd; per transport gemiddeld bijna een
half miljoen tabletten. Buiten Europa worden de grootste partijen per schip vervoerd.
Ontmantelde productielocaties
Sinds 2002 is het aantal ontmantelde productielocaties met een derde afgenomen. De
productie is sinds jaren geconcentreerd in West- en Zuid-Nederland. In 2004 werden

tabletteerplaatsen vooral aangetroffen in Noord-Holland, terwijl alle ontmantelde
laboratoria zich bevonden in Noord-Holland en Noord-Brabant. XTC werd in 2004
vooral in Noord-Holland geproduceerd, en amfetamine vooral in Noord-Brabant. In
2002 en 2003 was de productie van zowel XTC als amfetamine gelijkmatig verdeeld
over West- en Zuid-Nederland. Sinds 2003 worden er minder productielocaties in
woongebieden aangetroffen, en juist meer in landelijke gebieden. Vanaf 2001 is er
sprake van een toename van het aantal ontmantelde amfetaminelaboratoria, terwijl
het aantal aangetroffen XTC-laboratoria afneemt. Vanaf 2003 worden er zelfs meer
amfetaminelaboratoria ontmanteld dan XTC-laboratoria.
Bij de in het buitenland aangetroffen productielocaties voor XTC is meestal sprake
van Nederlandse betrokkenheid, bijvoorbeeld in België, Duitsland, Indonesië en Suriname.
In andere gevallen gaat het vaak om ‘kitchenlabs’. Net als in Nederland is in
België ook sprake van een verschuiving van de productie van XTC naar amfetamine.
In 2002 werden in Nederland meer amfetaminelaboratoria ontmanteld dan in welk
ander Europees land ook. Tegelijkertijd is er sprake van een verschuiving van de productie
naar Oost-Europese landen.
Dumpingen van afvalstoffen
Jarenlang lag het aantal dumpingen per jaar rond de 80 en de hoeveelheid rond de
100.000 liter. In 2004 was er echter sprake van een aanzienlijke afname van zowel
het aantal dumpingen als de gedumpte hoeveelheid. Dit kan te maken hebben met
een afnemend besef bij gemeenten om dumpingen te melden bij de NR-Unit Zuid-
Nederland. De daling kan echter evengoed veroorzaakt worden door een verplaatsing
van de dumpingen naar Belgisch grondgebied. De vermindering van de aantallen
dumpingen zou kunnen worden toegeschreven aan enkele megadumpingen, waarbij
waarschijnlijk de afvalstoffen van verschillende productielocaties zijn verzameld.
In Zuid- en West-Nederland zijn sinds 1999 veruit de meeste dumpingen aangetroffen,
waarbij elk jaar meer dan de helft op het conto van Zuid-Nederland kwam – uitgezonderd
2000 en 2004. Dit beeld komt overeen met de spreiding van de productielocaties
in Nederland. Dumpingen in woongebieden worden hoogstwaarschijnlijk relatief
vaker ontdekt dan die in buitengebieden. Het aantal dumpingen in buitengebieden zal
dus eerder onderschat worden dan die in woongebieden. Ongeveer tweederde van
de dumpingen vonden in 2004 buiten de bebouwde kom plaats. De afvalstoffen werden
in 2004 voornamelijk gedumpt in het buitengebied, het bos en op bedrijfsterreinen.
In woonwijken zijn chemische afvalstoffen onder andere gestort in ondergrondse
afvalbakken bestemd voor huishoudelijk afval.
In veel gevallen is bij de NR-Unit Zuid-Nederland niet bekend welke afvalstoffen
er precies gedumpt zijn. In de regel gaat het om lege of gevulde jerrycans en vaten,
vuilniszakken, blikken en flessen. In ieder geval worden meestal de volgende stoffen
aangetroffen: aceton, ether, methanol, tolueen, zwavelzuur, BMK, PMK, mierenzuur,
zoutzuur, methylamine en safrol. Opvallend is dat de laatste jaren naast de chemicaliën
steeds vaker Chinees verpakkingsmateriaal wordt aangetroffen.
Samenvatting
11
Synthetische Drugs 2002-2004

Criminaliteitsbeeldanalyse
12
Synthetische Drugs 2002-2004
Gebruik van synthetische drug
Sinds 2003 lijkt er sprake van een afname van de populariteit van XTC in Nederland
en in andere landen in West-Europa en Noord-Amerika. Voor Nederland relateert
Korf (2003) deze daling aan het imago van XTC, die onder een trendsettend publiek
als niet meer speciaal wordt gezien (‘iedereen gebruikt het’). XTC lijkt een modedrug
die vooral tijdens dancefeesten geconsumeerd wordt door een bepaalde leeftijdsgroep,
die slechts een aantal jaren deze levensstijl leeft. Het gebruik lijkt ook te
zijn afgenomen door het toenemende besef dat er negatieve effecten aan het gebruik
zijn verbonden. Toch is XTC wereldwijd nog steeds populair, omdat het middel in
veel landen nog maar net geïntroduceerd is (bijvoorbeeld in goedkope toeristenoorden).
Ook wordt het in deze landen nog als een onschuldige drug gezien. Daarnaast
blijft een XTC-tablet een relatief goedkoop product. Vanaf 2003 is er sprake van een
toename van het gebruik in Zuid-Amerika, Zuidelijk Afrika, (Zuidoost) Azië en het
Midden-Oosten. Ook is het sinds de uitbreiding van de EU in mei 2004 vrij eenvoudig
geworden om XTC naar de nieuwe lidstaten te smokkelen, wat een verklaring kan
zijn voor de verdubbeling van het gebruik in Slowakije. Amfetamine lijkt minder onderhevig
aan modegrillen. De consumptie van amfetamine bereikte in West-Europa in
1998-1999 het hoogtepunt en in Oost-Europa in 2000-2001. In Oost-Europa ligt het
percentage gebruikers iets lager dan in West-Europa.
Prijs en omzet
De straatprijs van amfetamine in Nederland is in de onderzoeksperiode 2002-2004
gemiddeld € 8,- per gram. De dealerprijs is iets lager, gemiddeld € 7,50. De detailhandelsprijs
is gemiddeld € 1310,- per kilogram. Over de prijzen op het niveau van tussen-
en groothandel zijn onvoldoende gegevens beschikbaar. De gemiddelde kostprijs
van een XTC-tablet was € 0,56. Van de groothandelsprijs van XTC zijn in de periode
2002-2004 in Nederland geen eenduidige gegevens beschikbaar. De tussenhandelprijs
was gemiddeld € 0,63, de detailhandelsprijs was gemiddeld € 0,91, de dealerprijs was
gemiddeld € 2,29, en de straatprijs ten slotte was gemiddeld € 3,49. In 2001 lagen de
prijzen hoger.
In een groot aantal gevallen liggen de prijzen op de niveaus van tussenhandel en detailhandel
erg dicht bij elkaar. Ook de dealerprijzen en straatprijzen kennen onderling
grote verschillen, en ook in eenzelfde periode binnen een regio. De markt lijkt dus
zeer flexibel en chaotisch. Dit geldt voor alle niveaus op de markt. Er zijn veel aanbieders
actief. De vraag is of deze verkopers de markt goed kennen, dat wil zeggen
of zij weten welke verkoopprijs concurrenten hanteren. Wanneer de markt goed zou
functioneren, dan zouden de verkopers de laagste prijs moeten vragen, omdat de koper
anders een andere verkoper zal benaderen. Wanneer dit niet het geval is, dan kan
dit betekenen dat de kopers een informatieprobleem hebben en dat verkopers dus
prijsafspraken kunnen maken. Overigens kan het prijsverschil ook te maken hebben
met de kwaliteit van het aangeboden tablet.
De prijzen van amfetamine en XTC zijn in het buitenland hoger dan de prijzen in Ne-

derland. In de meeste Europese landen ligt de straatprijs van amfetamine tussen de €
9,- en € 15,- per gram. Per gram amfetamine worden in Europa in de Scandinavische
landen gemiddeld de hoogste prijzen betaald. Voor zover bekend heeft Nederland
met iets meer dan € 8,- per gram de laagste straatprijs van de Europese Unie. De
straatprijzen van XTC-tabletten lijken met meer dan € 80,- het hoogst in Japan. (In
2005 ligt de prijs tussen de € 25.- en € 50,-) Australië en Nieuw-Zeeland volgen met
circa € 30,- op afstand. In de VS liggen ze tussen de € 6,- en € 45,-, afhankelijk van de
staat waarin de tabletten verkocht worden. In Europa gelden in Noorwegen en Italië
hoge prijzen. Opmerkelijk is de lage straatprijs in Indonesië. Dit kan een indicatie zijn
dat het gaat om XTC dat in het land zelf is geproduceerd. Dat is aannemelijk gezien
de ontmantelde productieplaatsen in Indonesië in 2002.
Op basis van berekeningen van het UNODC (2004) en van Van der Heijden (2003)
wordt de totale consumptie wereldwijd tussen de 160 en 320 miljoen tabletten geschat.
Als er van uitgegaan wordt dat zeventig procent van alle geconfisqueerde XTC
uit Nederland afkomstig is, dan worden in Nederland op jaarbasis tussen de 112 en
224 miljoen tabletten geproduceerd. De jaarconsumptie in Nederland zou liggen tussen
de 1.340.000 en 2.680.000 tabletten. De totale winst die in Nederland wordt
gemaakt wordt geschat op minimaal bijna 43 miljoen euro en maximaal 86 miljoen
euro. Let wel: het gaat hier om de brutowinst, waarbij alleen rekening is gehouden
met de kosten van grondstoffen. Kosten zoals de huur van een locatie, verpakkingsmaterialen,
dekladingen en lonen voor chauffeurs, tabletteerders, dumpers en andere
werknemers zijn hier nog niet in opgenomen, evenmin als de investeringen in hardware.
De brutowinst die gemaakt wordt bij de productie en handel in amfetamine is
moeilijker te berekenen, omdat er geen eenduidige gegevens beschikbaar zijn over de
kostprijs en de prijzen die in de groot- en tussenhandel gelden.
Onderzoeksvraag 2:
Welke verdachten en criminele verbanden zijn in Nederland actief
op de markt voor synthetische drugs en welke modus operandi hanteren
zij?
Herkomst van verdachten
Bij de smokkel van precursoren zijn Chinese en Oost-Europese criminele verbanden
betrokken. Bij de aanschaf van andere chemicaliën zijn voor het merendeel
Nederlanders betrokken, evenals bij het verkrijgen van hardware. Bij de productie
van synthetische drugs zijn vooral personen betrokken met de Nederlandse nationaliteit
afkomstig uit de westelijke en zuidelijke provincies van Nederland. Wel lijken
hierin criminele verbanden met een andere etniciteit actiever dan voorheen. Zo
zijn Chinese verbanden zich naast de import van precursoren ook gaan toeleggen
op het tabletteren van XTC. Daarnaast lijken Nederlandse criminele verbanden de
productie te verplaatsen naar Belgisch grondgebied, waar vaak Belgen worden inge-
Samenvatting
13
Synthetische Drugs 2002-2004

Criminaliteitsbeeldanalyse
14
Synthetische Drugs 2002-2004
schakeld in het productieproces. In de internationale handel van XTC en amfetamine
zijn diverse nationaliteiten actief. Dominicanen en Israëliërs (veelal van Amerikaanse
of Russische afkomst) waren betrokken bij de smokkel van XTC naar Zuid-Amerika
en de VS. Belgen, Britten, Duitsers, Kroaten en Turken zijn actief in de smokkel
van XTC naar hun eigen herkomstlanden. De smokkel naar (Zuidoost) Azië, Japan,
Australië en Nieuw-Zeeland wordt vooral ondernomen door Nederlanders, Israëliërs
en Chinezen.
Organisatiegraad, taakverdeling en verantwoordingsrelaties van criminele
verbanden
De samenstelling van criminele verbanden wordt over het algemeen mede bepaald
door etniciteit maar nog meer door sociale relaties. Persoonlijke contacten en geografische
nabijheid zijn van groot belang voor de ontwikkeling van criminele verbanden.
Vaak werken familie, vrienden en bekenden met elkaar samen en introduceren zij
elkaar bij anderen. Dit geldt voor criminele verbanden in het algemeen, en ook voor
criminele verbanden die actief zijn op de synthetische-drugsmarkt.
Het lijkt erop dat de meeste criminele verbanden bestaan uit één of enkele personen
die weer elk één of enkele kennissen, familieleden of vrienden onder zich hebben verzameld
en die ingezet worden bij diverse werkzaamheden. Deze inzet is vaak ad hoc,
per uit te voeren klus. Criminele verbanden die bestaan uit misdaadondernemers die
structureel actief zijn en waarbinnen logistieke processen redelijk effectief functioneren,
lijken dun gezaaid.
Er is op de synthetische-drugsmarkt een klein aantal grote misdaadondernemers
actief, die zich bezighouden met het financieren van de ondernemingsactiviteiten en
via een bedrijfsleider sturing geven aan deze activiteiten (zoals de invoer van grote
partijen precursoren of chemicaliën, of aan de productie, of aan de uitvoer van grote
hoeveelheden amfetamine en/of XTC). Naast deze grote spelers zijn diverse kleine
misdaadondernemingen actief, vaak slechts gelegenheidsverbanden. Soms zijn dit
kleine zelfstandige misdaadondernemingen; vaker lijken zulke verbanden ingeschakeld
te worden in opdracht van grotere misdaadondernemers. Het lijkt erop dat de gelegenheidsverbanden
bestaan uit individuen die zijn geworven of erbij betrokken zijn
geraakt omdat zij bekenden zijn en/of omdat zij financiële problemen hebben. Vaak is
de samenstelling van de criminele verbanden per activiteit weer anders. Echt gespecialiseerde
verbanden of dienstverleners die voor een langere tijd dezelfde samenstelling
hebben zijn zeldzaam.
Het is geen eenvoudige opgave voor criminele verbanden om in het bezit te komen
van de benodigde grondstoffen, productiemiddelen en kennis om een XTC-tablet te
fabriceren. Uit meerdere onderzoeken blijkt dat alle facetten hun eigen specialisten
kennen. Eenlingen die een compleet productieproces beheren komen bijna niet voor.
Complete productieprocessen worden in de regel beheerd door criminele verbanden
die structureel actief zijn op de synthetische-drugsmarkt. Uit onderzoeken naar
deze criminele verbanden verkrijgt men meestal alleen zicht op één, hooguit twee,

opeenvolgende deelactiviteiten van het logistieke proces (de grondstoffenhandel, de
vervaardiging van en de handel in productieapparatuur, het productieproces en de
handel en export van het eindproduct).
Koeriers, laboranten en ‘manusjes van alles’ staan laag in de rangorde van medewerkers.
In de bestudeerde onderzoeken zijn legio van zulke medewerkers aangetroffen.
Omdat de activiteiten die dit soort medewerkers verrichten geen specifieke vaardigheden
vereisen, zijn zij makkelijk inwisselbaar (wat belangrijk is gezien de aanhoudingsrisico’s
die deze medewerkers lopen). Niet alleen koeriers e.d. worden geprikkeld
door hun financiële problemen. Uit Belgische opsporingsonderzoeken naar synthetische-drugscriminaliteit
is gebleken dat een aanzienlijk deel van de verdachten in de
smokkel, productie en handel deelnam vanwege financiële problemen.
Het productieproces lijkt een redelijk gesloten circuit (‘ons kent ons’) waarbij
bekenden worden ingezet om het productiewerk te doen. Ook komt het voor dat
deze bekenden zelf weer personen betrekken om allerlei activiteiten te verrichten.
De (productie-)medewerkers kennen alleen de personen die direct boven hen staan
en die hen inzetten en betalen. Wat er verder in het logistieke traject gebeurt blijft
voor hen onbekend, laat staan dat ze de uiteindelijke opdrachtgevers leren kennen.
In de smokkel en handel van synthetische drugs lijken veel kleine zelfstandigen actief,
met daarnaast enkele grotere handelaren. Dezen kunnen ook zelf producent zijn.
Er is weinig bekend over interne sancties. Die worden waarschijnlijk weinig expliciet
toegepast. De summiere gegevens die hierover bekend zijn geworden komen
of uit tapgesprekken of uit verklaringen van verdachten (over hun opdrachtgevers).
Misdaadondernemers proberen te voorkomen dat hun medewerkers verklaringen afleggen
door hen financieel te ondersteunen bij het inschakelen van juridische bijstand.
De beloning voor medewerkers is vaak in de vorm van een afgesproken som geld, of
als een gedeelte van de opbrengsten, of als een gedeelte van de partij synthetische
drugs.
Er worden door Kleemans e.a. in hun overzichtsrapportage uit 2002 drie typen
misdaadondernemers onderscheiden: (1) de lokale generalist, (2) de internationaal
actieve specialist, en (3) de internationaal actieve specialist die zich via samenwerking
ook in andere illegale markten begeeft. De eerste is in deze CBA niet aangetroffen.
Het tweede type wel: dit zijn de meeste misdaadondernemers die actief zijn
in de smokkel en handel van synthetische drugs. Ook de in deze CBA aangetroffen
misdaadondernemers – zoals een faciliterende witwasser die geld verplaatst over
landsgrenzen heen; of de personen die chemicaliën uit het legale circuit betrekken
en aan producenten leveren; of een crimineel verband dat smokkeltransporten
organiseert voor andere criminele verbanden – vallen onder het tweede type. Het
derde type is ook aangetroffen: dit zijn de misdaadondernemers die cocktailtransporten
organiseren of synthetische drugs ruilen tegen andere verdovende middelen
of wapens.
Op basis van de bestudeerde onderzoeken kan nog een ander type misdaadondernemer
worden toegevoegd: (4) de nationaal actieve specialist, zoals een facilitair die
Samenvatting
15
Synthetische Drugs 2002-2004

Criminaliteitsbeeldanalyse
16
Synthetische Drugs 2002-2004
productiemiddelen vervaardigt, of een tabletteerder die ingehuurd wordt door verschillende
opdrachtgevers. Dezen hebben slechts één kernactiviteit die zij verrichten
voor andere misdaadondernemers. Dit gebeurt in de praktijk van de synthetische drugs
alleen in het eigen land. Ook wordt een producent die niet zelf de illegale waar op de
markt brengt tot een nationaal actieve specialist gerekend. Ook een tussenpersoon
(iemand die partijen in de markt bij elkaar brengt) kan een nationaal actieve specialist
zijn. Het vierde type misdaadondernemer is in deze CBA frequent aangetroffen.
Hulpbronnen, logistieke faciliteiten en knooppunten
Grondstoffen en productiemiddelen
BMK en PMK zijn vooral afkomstig uit China en in kleinere hoeveelheden ook uit
Oost-Europa. Vanuit China worden de precursoren per transport in duizenden liters
naar Nederland gesmokkeld, en vanuit Oost-Europa gaat dat in honderden liters per
keer. Vanuit China verloopt de smokkel in zeecontainers tussen dekladingen als zeep,
soja en oliën. Ook wordt door de smokkelaars gebruikgemaakt van nepbedrijven die
in Nederland zijn opgericht die olieachtige producten uit China importeren. In China
worden deze producten legaal ingekocht en verpakt in flessen, emmers of vaatjes.
Een gedeelte van die emballage vult men in China met BMK en/of PMK en vervolgens
pakt men de partij om in gemerkte dozen. De complete vracht wordt daarna middels
zeecontainers naar Nederland vervoerd. Aldaar aangekomen wordt de partij door de
organisaties in gehuurde loodsen gelost. Vanuit Oost-Europa worden de precursoren
vaak in de brandstoftanks van de smokkelvoertuigen vervoerd.
In tegenstelling tot de handel in de precursoren PMK en BMK lijkt de handel in de
overige grondstoffen in handen van Nederlanders te zijn die deel uit maken van of
dicht aanzitten tegen criminele verbanden die de productie van de synthetische drugs
in handen hebben. De chemicaliën, oplosmiddelen, zuren en katalysatoren ter vervaardiging
van synthetische drugs zijn in Nederland en in buurlanden te verkrijgen.
Veelvuldig wordt gebruik gemaakt van kleine en/of fictieve rechtspersonen. Met de in
werking treding van de WVMC is het voor criminele verbanden moeilijker geworden
om in Nederland aan deze stoffen te komen. Aanvankelijk werd uitgeweken naar bedrijven
gevestigd in België en Duitsland. Ook daar lijkt het steeds moeilijker om aan
chemicaliën te komen die onder het precursorenregime vallen. Hierdoor verplaatst
het traject zich naar andere landen.
De productiemiddelen worden of zelf gemaakt of bestaande productiemiddelen worden
aangepast. Deze zijn speciaal voor de synthetische-drugsproductie ontworpen en
gemaakt door facilitairs. In een aantal gevallen wordt hardware uit het legale circuit
besteld. Vaak worden Nederlandse bedrijven gemeden, en worden de bestellingen
geplaatst bij Belgische of Duitse bedrijven. Uit analyse van de hardware die is aangetroffen
in amfetamine en XTC-laboratoria blijkt dat veel hardware te herleiden
is naar veelal dezelfde personen. Dit duidt erop dat de markt voor hardware zeer
specialistisch is en dat slechts een zeer klein aantal personen deze apparatuur maakt.

Dit geldt zowel voor de aanbieders van hardware voor amfetamineproductie als voor
die van hardware voor XTC-productie.
Productie en producenten
Een aantal belangrijke activiteiten in het logistieke proces van de synthetische-drugsproductie
lijkt te zijn geconcentreerd rond een klein aantal personen. Deze ‘grote
jongens’ zijn:
• de personen die de verschillende illegale ondernemingsactiviteiten financieren;
• de personen die structureel de beschikking hebben over precursoren;
• de personen die structureel de beschikking hebben over precursoren en
hardware;
• de personen die de verschillende productiestappen beheren, en daarbij mensen
kunnen inzetten.
Er bestaat geen eenduidige werkwijze waarop criminele verbanden de productie
organiseren. Het hangt onder andere af van de ervaring en contacten van de misdaadondernemers.
Vaak worden ervaren laboranten ingezet die het productieproces
coördineren. Zij zijn niet per se zelf degenen die laboreren; het komt ook voor dat ze
adviezen geven aan de medewerkers die daarvoor worden ingezet. Kennis van chemische
processen is dus geen vereiste om deel te kunnen nemen aan de productie. Zulke
‘hoofdlaboranten’ regelen vaak ook de accommodatie waar de laboratoriumopstelling
wordt geplaatst. Daarentegen zijn er ook voorbeelden van misdaadondernemers die
zelf (grote hoeveelheden) produceren en tabletteren. Als er daadwerkelijk geproduceerd
gaat worden dan wordt de locatie afgesloten van de buitenwereld. Eten en
kleding worden voor een langere periode ingeslagen en meegenomen. Vaak wordt er
overnacht in caravans die in de nabijheid van het laboratorium staan opgesteld.
Het laboreren en het tabletteren vindt meestal gescheiden van elkaar plaats. Vermoedelijk
wordt het tabletteren vaker uitgevoerd door personen die hierin gespecialiseerd
zijn. Het tabletteren is een nogal nauwkeurig werk. Deze ‘professionals’ zouden onafhankelijk
zijn en voor meerdere producenten werken. Die plaatsen opdrachten bij een
bepaalde tabletteerder, omdat diens producten een goede kwaliteit hebben.
Uit twee onderzoeken is gebleken dat Chinese criminele verbanden in eigen beheer
tabletteerden. Er lijkt sprake van een beperkte verschuiving van de productie naar
België, waar Nederlandse producenten laboratoria in de grensstreek hebben opgezet.
In een aanzienlijk deel van de ontmantelde productieplaatsen in België blijken Belgische
productiemedewerkers in opdracht van Nederlanders te werken.
Afzetgebieden
Uit de bestudeerde politiedossiers blijkt dat de smokkel van zowel amfetamine als
XTC binnen de Europese grenzen veelal in handen is van Nederlandse criminele
groeperingen die, in samenwerking met organisaties uit het bestemmingsland, de
Samenvatting
17
Synthetische Drugs 2002-2004

Criminaliteitsbeeldanalyse
18
Synthetische Drugs 2002-2004
smokkellijnen onderhouden. Is de bestemming buiten Europa gelegen, dan zijn het
vaak buitenlandse organisaties die de touwtjes in handen hebben. Dominicaanse groeperingen
bevoorraadden enkele jaren de Amerikaanse markt met XTC. Israëlische
groeperingen smokkelden XTC-partijen van Nederland naar Amerika en Australië.
Het is niet mogelijk om aan te geven hoe de aandelen van Dominicanen en Israëliërs
in de smokkel naar Amerika zich tot elkaar verhouden. Chinese groeperingen vinden
een groot afzetgebied in Canada en Australië. Deze internationaal acterende samenwerkingsverbanden
beschikken vaak over een netwerk van contacten in de landen
waar zij crimineel actief zijn. Op alle afzetgebieden zijn zowel gelegenheidsverbanden
van kleine zelfstandigen als grotere misdaadondernemingen actief.
• Bij de smokkel naar het Verenigd Koninkrijk wordt vaak samengewerkt tussen
Britten en Nederlanders. De groothandel in amfetamine is daar in handen
van Nederlandse, Belgische en Britse criminele verbanden. De voornaamste
vervoersmiddelen zijn auto’s en vrachtwagens, of de passagiers zelf. Niet zelden
betreft het smokkel in de vorm van cocktailtransporten, waarbij vooral
sprake is van een combinatie van cocaïne, XTC, amfetamine en softdrugs.
• Israëliërs (soms van Russische komaf met relaties naar Russische criminele
verbanden) speelden in 2002 en 2003 een grote rol in de smokkel van XTC
vanuit West-Europa naar de Verenigde Staten. De Israëliërs smokkelden via
commerciële lijnvluchten, en maakten gebruik van koeriers en van postpakketten.
Zij ronselden vooral Israëliërs, Amerikanen en West-Europeanen.
• Sinds 2001 is er sprake van een ruilhandel van XTC tegen cocaïne naar Zuid-
Amerika, de Nederlandse Antillen en Aruba. De XTC die vooral middels
koeriers naar Zuid-Amerika wordt gesmokkeld is bestemd voor de Amerikaanse
markt. Ook personen van Dominicaanse en Surinaamse afkomst zijn
betrokken bij deze ruilhandel.
• Naast deze waarschijnlijk kleinere misdaadondernemers en gelegenheidsverbanden
zijn er ook grote misdaadondernemingen actief. Deze maken niet
gebruik van luchttransport, maar smokkelen grote partijen over zee.
• Sinds 2003 is er sprake van een toename van de smokkel van grote partijen
MDMA-poeder, uitgevoerd door Chinese criminele verbanden, die
elders worden getabletteerd. Het feit dat aan de exporten van grote partijen
MDMA-poeder richting Canada en Australië Chinese organisaties te liëren
zijn, zou kunnen betekenen dat er niet alleen sprake is van een verschuiving
van smokkelmethode, maar mogelijk ook van smokkelorganisaties. De partijen
MDMA-poeder die naar Canada worden gesmokkeld lijken uiteindelijk
bestemd voor de Amerikaanse markt.

• Bij de smokkel naar Turkije zijn in de aangetroffen gevallen alleen Turken betrokken.
Het transport gaat voornamelijk over de weg. Israëliërs, Litouwers,
Oekraïners en Russen komen de XTC zelf in Nederland afnemen (al dan niet
via een tussenpersoon) en smokkelen deze vervolgens zelf naar hun ‘eigen’
landen.
• De smokkel van XTC naar Zuidoost-Azië, Australië en Nieuw-Zeeland vindt
plaats door de lucht (via koeriers en postpakketten) en over de zee in containers.
Het zijn niet alleen grote misdaadondernemingen die hierin actief zijn,
maar ook gelegenheidsverbanden van kleine zelfstandigen.
De smokkel vanuit Nederland naar de bestemmingslanden kan zowel rechtstreeks als
via een omweg plaatsvinden. Uit politieonderzoeken blijkt duidelijk dat de samenwerkingsverbanden
steeds vaker het land van herkomst trachten te verbloemen, kennelijk
vanwege de toegenomen controles op goederen en personen die direct afkomstig
zijn uit Nederland. Vaak wordt de smokkelwaar in de doorvoerlanden opnieuw verpakt
voor de doorreis. De smokkel met vrachtwagens naar het Verenigd Koninkrijk
loopt via België en Frankrijk. De smokkel per schip begint vaak via havens in België en
Duitsland. Ook worden Aziatische havens aangedaan waar de smokkelwaar omgepakt
worden en verder verscheept naar de eindbestemming (zoals Australië). Vliegtuigkoeriers
met de bestemming Noord-Amerika, Zuidoost Azië, Australië of Nieuw-Zeeland
vertrekken via luchthavens in andere Europese landen (zoals Frankfurt, Zürich, Parijs,
Brussel of Milaan) die ze vaak per auto of trein bereiken. Afnemers in de Verenigde
Staten worden ook voorzien vanuit Canada, Zuid-Amerika en het Caraïbisch gebied.
Institutionele faciliteiten
Tussenpersonen en facilitairs
Er wordt door criminele verbanden weinig gebruik gemaakt van tussenpersonen.
Ze vormen waarschijnlijk meestal een overbodige schakel. Wel spelen facilitairs een
belangrijke rol, zoals makers van productiemiddelen, begeleiders van smokkeltransporten,
gespecialiseerde tabletteerders, en geldwisselaars en -verplaatsers. Vooral
de facilitairs die producenten voorzien van productiemiddelen lijken zeer belangrijk.
Branches
Uit de bestudeerde onderzoeken blijkt dat criminele verbanden vooral zaken doen
– meestal met een valse identiteit of via medewerkers – met transport-, verhuur-
en chemische toeleveringsbedrijven. In Nederland zelf wordt van de diensten van
verhuurbedrijven gebruikt gemaakt ter ondersteuning van de smokkel en productie.
Bij de uitvoer wordt gebruik gemaakt van transportbedrijven, die dan opdrachten
ontvangen van vaak fictieve bedrijven. Wegtransporteurs worden ingezet ten behoeve
van de uitvoer naar het Verenigd Koninkrijk, en zee- en luchttransporteurs
Samenvatting
19
Synthetische Drugs 2002-2004

Criminaliteitsbeeldanalyse
20
Synthetische Drugs 2002-2004
worden ingezet bij de uitvoer naar de Verenigde Staten, Australië en Zuidoost-Azië.
De chemiebranche en toeleveringbedrijven van hardware zijn van groot belang voor
producenten van synthetische drugs.
Bij het logistieke proces zijn drie soorten bedrijven aangetroffen. Ten eerste volledig
criminele bedrijven, zoals een bedrijf dat door een crimineel verband is opgericht om
bepaalde chemicaliën of hardware bij toeleveringsbedrijven aan te schaffen. Ten tweede
bedrijven die een klein deel van de omzet uit criminele activiteiten halen; meestal
een bedrijf met financiële problemen. Ten derde bedrijven die door criminelen worden
misbruikt; zoals autoverhuurbedrijven, transportbedrijven, chemiebedrijven en
garageboxverhuurders.
Verdachte bedrijven zijn vaak relatief klein (van eenmanszaken tot bedrijfjes met vier
werknemers). Verdachte bedrijven hebben bijvoorbeeld bewust chemicaliën verkocht
aan onbekende derden of aan criminelen, of ze hebben niet voldaan aan de meldplicht
die geldt voor dergelijke transacties, of ze hebben als dekmantel gefungeerd voor de
inkoop van chemicaliën ten behoeve van de productie van synthetische drugs. Het
aandeel van verdachte bedrijven neemt af naarmate de bedrijfsomvang toeneemt.
Niet-verdachte bedrijven kunnen voorkomen in onderzoeken omdat de bedrijfsnaam
bijvoorbeeld vermeld staat op verpakkingsmateriaal.
De FIOD-ECD onderscheidt drie categorieën verdachte bedrijven: (1) bedrijven met
legale commerciële bedrijfsactiviteiten die vanwege de levering van chemicaliën aan
onbekende afnemers verdacht worden van overtreding van de WVMC; (2) bedrijven
die naast legale commerciële bedrijfsactiviteiten opzettelijk criminele activiteiten
faciliteren met de in- en doorverkoop van chemicaliën aan criminele afnemers; (3)
bedrijven die uitsluitend criminele activiteiten verrichten onder de legale schijn van
een dekmantel.
Vergunningen en (nep)bedrijven
Criminele verbanden zijn vaak om verschillende redenen genoodzaakt om contact
te leggen met de legale bovenwereld. De importeur van precursoren heeft legale
bedrijven nodig om zijn illegale waar te kunnen transporteren middels dekladingen
die bij de douane niet in het oog springen. De aanschaf van overige chemicaliën dient
eveneens te geschieden middels ‘rechtspersonen’ terwijl het vervoer goed moet worden
afgeschermd, door gebruik te maken van bijvoorbeeld gehuurde bedrijfsauto’s.
De producent van de productieapparatuur heeft een bedrijf nodig voor de aanschaf
van de diverse onderdelen die gebruikt worden in de productieapparaten. Voor de
groothandelaar die zijn eindproduct naar het buitenland exporteert is het hebben van
een eigen bedrijfje een aardige camouflage. Alleen de productie kan meestal geheel
ondergronds plaatsvinden.
Valse documenten
Ter voorbereiding en uitvoering van smokkeltransporten, ten behoeve van onderhandelingen
met buitenlandse afnemers: op velerlei wijzen maken leden van criminele

verbanden gebruik van valse paspoorten om zichzelf, en soms ook hun medewerkers,
af te schermen. Ook wordt er bij het creëren van legale façades gebruik gemaakt van
valse facturen (onder andere van onbewust betrokken bedrijven).
‘Algemene bedrijfsvoering’
Geldstromen
Allereerst dient opgemerkt te worden dat in vele onderzoeken geen financieel
opsporingstraject is gevolgd. Hierdoor blijft het criminele vermogen van verdachten
vaak buiten beeld, evenals de wijzen waarop dit vermogen is weggezet of witgewassen.
Het beeld dat in deze CBA gepresenteerd kan worden is waarschijnlijk zeer
oppervlakkig en – in verhouding tot het zicht dat is verkregen op de verwerving van
grondstoffen, productie en handel – zeer onvolledig.
Er zijn in de bestudeerde onderzoeken enkele voorbeelden gevonden van het wisselen
en verplaatsen van het in het buitenland wederrechtelijk verkregen voordeel naar
Nederland. Het verplaatsen gebeurt middels koeriers en middels (‘ondergrondse’)
wisselkantoren. Ook wordt er in Nederland zelf gewisseld. Dit gebeurt vaak door
medewerkers van de misdaadondernemer. De witwasmethoden die zijn aangetroffen
zijn onder andere het opstellen van valse facturen, het verkopen van ingekochte
auto’s ver boven de inkoopprijs, en het boeken van contant ontvangen bedragen als
bankontvangsten.
Veel medewerkers van criminele verbanden blijken er voorkeur aan te geven om hun
winsten aan consumptiegoederen als auto’s en sieraden te besteden. Enkele misdaadondernemers
investeren in onroerend goed en in bedrijven, zowel in Nederland als
in het buitenland. Ook is er een geval van investering in een smokkeltransport. De
meeste misdaadondernemers beschikken over grote partijen contant geld, die in de
regel verstopt zijn.
Er zijn verschillende soorten bedrijven betrokken bij het wisselen, verplaatsen en
witwassen van wederrechtelijk verkregen voordeel. In deze CBA zijn de volgende
typen aangetroffen: (a) legale ondernemingen die onbewust hun diensten verlenen,
(b) legale ondernemingen die gespecialiseerd zijn in het wisselen van grote bedragen
voor criminele verbanden, (c) legale ondernemingen waarvan een medewerker bewust
diensten verleent aan een crimineel verband, (d) fictieve bedrijven (e) bedrijven
die door misdaadondernemers zelf zijn opgericht voor het witwassen van geld.
Communicatie, afscherming, corruptie, intimidatie en geweld
In vrijwel alle onderzoeken blijkt dat leden van criminele verbanden gebruik hebben gemaakt
van mobiele telefoons met prepaid-kaarten en van openbare telefooncellen. Ook
worden er in een crimineel verband onderling afspraken gemaakt over het gebruik
van telefoons. Daarnaast wordt er in telefoongesprekken vrijwel altijd in versluierde
termen of in codetaal gesproken. De illegale handelswaar wordt zonder uitzondering
weergegeven in cryptisch taalgebruik. Ook wordt er door leden van criminele ver-
Samenvatting
21
Synthetische Drugs 2002-2004

Criminaliteitsbeeldanalyse
22
Synthetische Drugs 2002-2004
banden vaak van telefoonnummer gewisseld, en maken ze gebruik van bijnamen. In de
voor deze CBA bestudeerde onderzoeken zijn geen gevallen voorgekomen waarbij
verdachten via e-mail met elkaar communiceren. In vrijwel alle onderzoeken worden
ontmoetingsplekken gebruikt als parkeerplaatsen en tankstations. Ook worden er
vaak huurauto’s gebruikt, en soms gestolen voertuigen met gestolen kentekenplaten.
In vrijwel alle onderzoeken maken misdaadondernemers bij contacten met de ‘bovenwereld’
(zoals bij het huren van een auto of het boeken van vliegreizen) gebruik van
valse identiteiten, of laten ze medewerkers deze activiteiten verrichten. Het gebruik
maken van valse documenten en nepbedrijven zijn veel gehanteerde methoden om
zich af te schermen. In veel onderzoeken waar gebruik werd gemaakt van de diensten
van transporteurs of waar goederen werden afgenomen van legale bedrijven, werd
gebruik gemaakt van fictieve bedrijven. Afscherming vindt ook plaats doordat de opdrachtgevers
(vaak de misdaadondernemers) belastende zaken niet zelf telefonisch
bespreken met anderen, maar dit overlaten aan hun compagnons of medewerkers die
zij van te voren mondeling hebben geïnstrueerd.
Externe relaties
In de onderzoeken die ten behoeve van deze CBA zijn bestudeerd blijken er veel onderlinge
verbanden tussen criminele verbanden te bestaan. In zulke gevallen is er vaak
een relatie tussen een producent en leverancier. Ook is er sprake van medewerkers
die in verschillende onderzoeken tegen de lamp zijn gelopen, en van een facilitair die
leverde aan producenten die in verschillende onderzoeken naar voren kwamen. Er is
in geen enkel onderzoek een relatie aangetroffen tussen smokkelaars van precursoren
en afnemers daarvan.
Onderzoeksvraag 3:
Waar doen zich de grootste problemen voor in termen van de directe
en indirecte schade die synthetische-drugscriminaliteit toebrengt
aan personen, branches en de samenleving als geheel?
Schade is in deze studie gedifferentieerd naar individuele slachtoffers, naar branches
en naar samenleving als geheel. De schade die individuen kunnen ondervinden kan
worden verdeeld naar schade voor consumenten van amfetamine en XTC en anderzijds
naar schade voor personen die betrokken zijn bij de productie, het ontmantelen
van laboratoria en dumpingen. De schade die gebruikers oplopen kan zeer ernstige
vormen aannemen, maar lijkt in de praktijk in Nederland van een beperkte omvang
(zo leidt het gebruik van amfetamine en XTC zelden tot een ziekenhuisopname).
Wellicht is de situatie anders in andere landen waar de kennis van amfetamine en
XTC beperkt is en de voorlichting over de risico’s bij het gebruik nog onvoldoende
ontwikkeld is, zoals de landen met opkomende gebruikersmarkten in Zuidoost Azië.
De personen die betrokken zijn bij de productie en het ontmantelen van laboratoria

en dumpingen lopen aanzienlijke risico’s (zoals branden, explosies en het inademen
van chemische stoffen), evenals de omwonenden van deze locaties.
De schade die branches ondervinden is per sector verschillend. De chemiesector
ondervindt vooral imagoschade (en maakt wellicht ook extra kosten vanwege de aanscherpte
controles en regelgeving). De transportsector die op de weg, op het water
en door de lucht wordt gebruikt en misbruikt door smokkelverbanden heeft te maken
met extra kosten als gevolg van extensieve controles, tijdelijke onttrekking van
transportmiddelen aan het economisch verkeer als gevolg van inbeslagnemingen, en
beschadiging en vernieling van transportmiddelen. Ten slotte hebben meerdere bedrijfstakken
last van incidentele concurrentievervalsing als dekladingen ver onder de
kostprijs op de markt worden aangeboden.
De schade aan de samenleving als geheel is divers. Allereerst is er de schade aan de
leefomgeving als gevolg van dumpingen. Daarnaast ondervindt de staat schade doordat
er kosten gemaakt worden in de gezondheidszorg, alsmede bij het opruimen en
verwijderen van gedumpte afvalstoffen en geconfisqueerde precursoren, amfetamine
en XTC. Bovendien loopt de staat inkomsten mis doordat smokkelverbanden belastingen
en invoerrechten ontduiken bij de smokkel van legale goederen. De grootste
schade lijkt voort te vloeien uit het beschadigde imago van Nederland in het buitenland.
De internationale positie van Nederland heeft waarschijnlijk een deuk opgelopen
door het feit dat Nederland verantwoordelijk is voor de wereldwijde verspreiding van
synthetische drugs die leiden tot schade en criminaliteit in andere landen.
Onderzoeksvraag 4:
Welke verwachtingen kunnen worden uitgesproken over de ontwikkeling
van de aard en omvang van de synthetische-drugsmarkt in Nederland
en in het buitenland?
Het lijkt er op dat de productie van XTC in Nederland in 2005 is afgenomen, terwijl
de productie van amfetamine gelijk lijkt te blijven. Dit valt althans op te maken uit
cijfers over inbeslagnemingen van precursoren, amfetamine en XTC, de ontmantelde
laboratoria, en de dumpingen. Dit is in lijn met de gegevens over gebruik, die
aantonen dat in consumptielanden van het eerste uur de populariteit van XTC is afgenomen.
De groeiende nieuwe afzetmarkten in Turkije, Oost- en Zuidoost-Europa,
(Zuidoost) Azië en Australië lijken deze afname niet geheel te kunnen compenseren.
Aan de andere kant zou de productie van XTC in andere landen, vooral België, de
teruggang van de productie in Nederland hebben kunnen opvangen. Het is onduidelijk
of, en zo ja in welke mate, productielocaties (door Nederlanders) elders worden
opgezet. De drempel om dit te doen lijkt wel lager te worden.
Samenvatting
23
Synthetische Drugs 2002-2004

Criminaliteitsbeeldanalyse
24
Synthetische Drugs

Hoofdstuk 1
Introductie
1.1 Inleiding
De Criminaliteitsbeeldanalyse Synthetische Drugs (CBA SD) is de eerste in een serie
van CBA’s op de door het Landelijk Parket (LP) aan de dienst Nationale Recherche
(NR) toegewezen aandachtsgebieden, die in opdracht van het LP door de NR zullen
worden vervaardigd. Binnen de NR heeft de Unit Zuid-Nederland de productie van
en handel in synthetische drugs als aandachtsgebied. De Unit is de opvolger van het
Kernteam Zuid-Nederland/Unit Synthetische Drugs (KTZ/USD), waar de aanpak van
deze criminaliteitsvorm sinds 1997 was ondergebracht. Vanwege de overgang van
het KTZ/USD naar de NR werd de voor 2004 geplande CBA verschoven naar 2005.
Deze CBA SD heeft als onderzoeksperiode de jaren 2002 tot en met 2004.
Een CBA van een aandachtsgebied dient tweejaarlijks gemaakt te worden, en middels
het verschafte inzicht in de aard, omvang en ontwikkeling van de desbetreffende
criminaliteit bij te dragen aan de strategievorming van politie en justitie in het kader
van het opsporen en tegenhouden van de desbetreffende criminaliteit. Daarnaast
heeft een CBA een indirect doel, namelijk het voorlichten van een breder publiek zoals
politie- en justitiefunctionarissen, overheidsorganisaties en brancheorganisaties. Ten
slotte dragen CBA’s bij aan het wetenschappelijke debat over de onderzochte criminaliteitsvorm
in het bijzonder en over georganiseerde criminaliteit in het algemeen.
De probleemstelling voor deze CBA luidt als volgt: Hoe heeft de zware en georganiseerde
criminaliteit op het gebied van synthetische-drugscriminaliteit in Nederland in de
periode 1 januari 2002 – 31 december 2004 zich ontwikkeld? Deze is uitgewerkt in
een aantal onderzoeksvragen. Achtereenvolgens zullen behandeld worden: de omvang
en ontwikkeling van de synthetische-drugscriminaliteit, aspecten van de aard van synthetische-drugscriminaliteit
de maatschappelijke effecten en de verwachte toekomstige
ontwikkelingen van synthetische-drugscriminaliteit. Aanbevelingen ten behoeve van de
strategie van de aanpak van synthetische-drugscriminaliteit worden apart aangeboden
aan de opdrachtgevers van deze CBA.
1.2 Doelstelling
Een CBA heeft als doel het inzichtelijk maken van de aard, omvang en ontwikkeling
van een criminaliteitsvorm (aandachtsgebied). Ook verschaft zij inzicht in de maatschappelijke
effecten van deze criminaliteitsvorm. Daarmee draagt een CBA bij aan
(aanpassingen op) het beleid dat politie en justitie op het aandachtsgebied formuleren,
om opsporings- en tegenhoudstrategieën verder te ontwikkelen. Deze CBA heeft als
doelstelling:
Criminaliteitsbeeldanalyse
25
Synthetische Drugs 2002-2004

1 Voor een volledig overzicht
van de onderzoeks- en de
deelvragen, zie bijlage 2.
Criminaliteitsbeeldanalyse
26
Synthetische Drugs 2002-2004
Het verschaffen van inzicht in de zware en georganiseerde criminaliteit
in relatie tot synthetische-drugscriminaliteit ten behoeve van de
ontwikkeling van opsporing- en tegenhoudstrategieën.
1.3 Probleemstelling en onderzoeksvragen 1
Naar aanleiding van de hierboven beschreven doelstelling kan de volgende probleemstelling
worden geformuleerd:
Hoe heeft de zware en georganiseerde criminaliteit op het gebied
van synthetische-drugscriminaliteit in Nederland in de periode 2002
– 2004 zich ontwikkeld?
Om de probleemstelling te beantwoorden is een aantal onderzoeksvragen geformuleerd,
die zich richten op de ontwikkeling van de aard en omvang van synthetischedrugscriminaliteit,
de werkwijzen van verdachten, en de schade die deze criminaliteit
veroorzaakt (om zo de relatieve ernst te bepalen). De onderzoeksvragen zijn als volgt
samengesteld:
Onderzoeksvraag 1 (achtergronden: ontwikkeling aard en omvang):
Welke ontwikkelingen hebben in de onderzoeksperiode plaatsgevonden op de internationale
en nationale markt voor synthetische drugs, in termen van vraag en
aanbod?
Deze vraag wordt beantwoord door (a) het geven van een historisch overzicht van de
opkomst en ontwikkeling van de synthetische-drugsmarkt, en (b) het beschrijven van
de kenmerken van de huidige marktsituatie. Bij het beschrijven van de huidige marktsituatie
zal gebruik worden gemaakt van een aantal indicatoren; te weten het aantal
en de hoeveelheden inbeslagnames, ontmantelde productielocaties, afvaldumpingen,
gebruikers, aanbieders, het prijsniveau en de omzet van synthetische drugs, zowel in
Nederland als in het buitenland.
Onderzoeksvraag 2 (casuïstiek: verdachten en MO):
Welke verdachten en criminele verbanden zijn in Nederland actief op de markt voor
synthetische drugs en welke modus operandi hanteren zij?
Deze onderzoeksvraag wordt verdeeld in de kenmerken van criminele verbanden,
de werkwijze en de algemene bdrijfsvoering. De werkwijze is onderverdeeld in een
viertal elementen die van belang zijn voor een misdaadondernemer: hulpbronnen,
logistieke faciliteiten, logistieke knooppunten en institutionele faciliteiten. De algemene
bedrijfsvoering is onderverdeeld in geldstromen, het gebruik van communicatie,
afscherming, corruptie, intimidatie en geweld, en externe relaties.

Onderzoeksvraag 3 (ernst: schade):
Waar doen zich de grootste problemen voor in termen van de directe en indirecte
schade die synthetische-drugscriminaliteit toebrengt aan personen, branches en de
samenleving als geheel?
De maatschappelijke effecten worden beschreven door te kijken naar de schade die
synthetische-drugscriminaliteit veroorzaakt bij personen, branches en de samenleving
als geheel.
Onderzoeksvraag 4 (verwachtingen):
Welke verwachtingen kunnen worden uitgesproken over de ontwikkeling van de aard
en omvang van de synthetische-drugsmarkt in Nederland en in het buitenland?
Deze vraag zal worden beantwoord naar aanleiding van de beschreven ontwikkelingen
in de voorgaande hoofdstukken.
1.4 Omschrijvingen en definities
In de probleemstelling en de onderzoeksvragen staat een aantal termen die hier omwille
van de duidelijkheid toegelicht zullen worden. Daarnaast volgt er een uitleg van
de definities die gebruikt zullen worden om de kenmerken van criminele verbanden
nader te specificeren.
Aard, omvang en ontwikkeling
De aard, omvang en ontwikkeling van de criminaliteit op het aandachtsgebied betreft
bij een CBA over illegale markten, de aard, omvang en ontwikkeling van een zekere
markt. Een ‘markt’ wordt wel omschreven als de plaats waar vraag naar en aanbod
van een zeker goed bij elkaar komen. De ‘omvang’ van markten wordt gewoonlijk
uitgedrukt in de hoeveelheden van het betreffende goed die op de markt worden
verhandeld, de omzet (hoeveelheid maal prijs) alsook in termen van aantallen marktpartijen
– kopers en verkopers. Het begrip ‘aard’ betreft de eigenschappen van het
goed. De ‘ontwikkeling’ van een markt komt in de regel tot uitdrukking in de veranderingen
in de marktprijs van het goed in kwestie, alsook de ‘ontwikkeling’ in termen
van wijzigingen in aard en omvang van de handelswaar. Aard, omvang en ontwikkeling
moeten worden afgebakend naar tijd en plaats. De ‘tijd’ betreft in de regel de onderzoeksperiode
van een CBA (in dit geval drie jaar). Wat ‘plaats’ betreft kan een onderscheid
worden gemaakt naar de internationale markt en de markt in Nederland.
Synthetische-drugscriminaliteit
Hieronder wordt verstaan: de betrokkenheid bij de handel, productie en smokkel van
grondstoffen, hardware, producten en afvalstoffen van synthetische drugs. In deze
CBA worden twee soorten synthetische drugs behandeld: amfetamine en XTC.
Hoofdstuk 1
27
Introductie

2 LSD is, anders dan vaak
wordt aangenomen, geen
synthetische drug. Het is,
net als heroïne, een halfsynthetische
stof.
3 Criminaliteitsbeeldanalyses op
de aandachtsgebieden. Visie
van de onderzoekers bij de
Nationale Recherche, april
2005.
4 Dit zijn roofmisdrijven
die worden gepleegd of
beraamd door verdachtencombinaties.
Deze definitie
heeft geen betrekking op
criminele verbanden die
betrokken zijn bij synthetische-drugscriminaliteit.
Criminaliteitsbeeldanalyse
28
Synthetische Drugs
Synthetische drugs
Dit zijn verdovende middelen die bestaan uit chemische grondstoffen en die met behulp
van een synthese in een productieplaats vervaardigd zijn.
• De verdovende middelen zijn amfetamine en XTC (MDMA en MDEA). Een
andere synthetische drug, die in deze CBA niet aan de orde komt, is GHB. 2
• De grondstoffen zijn precursoren (zoals PMK en BMK), essentiële chemicaliën
(zoals formamide, mierenzuur en waterstofgas), organische oplosmiddelen
(zoals aceton, ethanol en methanol), zuren (zoals fosforzuur en zoutzuur) en
katalysatoren (zoals natriumboorhydride en platinumoxide).
• Een chemisch procédé is afhankelijk van het soort synthetische drug. De methoden
zijn: de leuckart synthese (meestal amfetamine productie) en de reductieve
aminering (MDMA productie: warme methode, koude methode, aluminium
amalgaam methode).
• De productieplaats is een laboratorium, mengplaats en/of een tabletteerplaats.
Criminele verbanden
In de behandeling van synthetische-drugscriminaliteit wordt voortgebouwd op de definities
van verdachtencombinatie, crimineel samenwerkingsverband, georganiseerde
misdaad, organisatiecriminaliteit en crimineel netwerk, zoals deze omschreven staan
in het visiedocument van de onderzoekers van de NR op criminaliteitsbeeldanalyses
op de aandachtsgebieden. 3 Er wordt met opzet geen onderscheid gemaakt tussen
criminaliteit en ‘georganiseerde criminaliteit’. Doordat er vooraf geen labels worden
gebruikt kan er zo breed mogelijk informatie worden vergaard (in plaats van andere
diensten al een selectie te laten aanbrengen) en kunnen uit de binnengekomen zaken
naderhand de criminele verbanden zelf onderscheiden worden. Bovendien kunnen de
analisten en de onderzoeker dan zelf de ‘zwaardere’ zaken scheiden van de ‘lichtere’
zaken.
• Verdachtencombinatie: indien twee of meer personen betrokken zijn bij een
misdrijf, dan vormen zij een verdachtencombinatie in relatie tot dat misdrijf.
Een verdachte kan hier zowel een natuurlijke als rechtspersoon zijn. De toevoeging
‘in relatie tot dat misdrijf’ geeft aan dat de betreffende personen
alleen een verdachtencombinatie vormen wanneer en voor zover zij betrokken
zijn bij het samen voorbereiden, plegen of afhandelen van een misdrijf.
• Georganiseerde criminaliteit: de verzameling van alle banditisme 4 en handelsmisdaad.

• Handelsmisdaad: misdrijven in relatie tot markten voor illegale goederen en
diensten. Illegale markten betreffen hier de markten voor:
- illegale goederen: de productie van, handel in en soms ook het bezit van
zulke goederen leveren misdrijven op (zoals verdovende middelen).
- illegale handel in legale goederen; het betreft hier zwarte markten voor
goederen die zijn onttrokken aan belastingheffing, accijnzen, invoerrechten
en aldus wederrechtelijk op zwarte markten worden verhandeld (zoals
legaal geproduceerde sigaretten, alcoholische dranken en brandstoffen).
- illegale dienstverlening; denk in dit verband aan het faciliteren van illegale
immigratie (mensensmokkel) en illegale tewerkstelling in de prostitutie
(mensenhandel).
In deze studie zal een aanvullende benaming worden gebruikt, te weten misdaadonderneming.
Hieronder wordt verstaan een verdachtencombinatie die als
partij op een illegale markt goederen of diensten koopt met het doel om deze,
al dan niet bewerkt, met winst te verkopen.
Indien verdachtencombinaties betrokken zijn bij activiteiten die ondersteunend
zijn aan de activiteiten op illegale markten van henzelf of van anderen, dan worden
deze combinaties ook tot de georganiseerde misdaad gerekend. Hierbij gaat
het in ieder geval om de volgende twee typen ondersteunende activiteiten:
- facilitair: leverancier van logistieke en of institutionele faciliteiten;
- tussenpersoon: iemand die misdaadondernemers met elkaar in contact
brengt;
Ook ‘individueel’ opererende facilitairs kunnen dus tot de georganiseerde
misdaad worden gerekend voor zover zij met anderen zijn betrokken bij (het
mogelijk maken van) handel op illegale markten.
• Organisatiecriminaliteit: strafbare feiten begaan uit hoofde van een functie binnen
een legale organisatie worden organisatiecriminaliteit genoemd.
• Binnen een verzameling personen is sprake van een crimineel netwerk indien
de betrokkenen en verdachtencombinaties elk als partij op enigerlei wijze met
een of enkele van de andere partijen in verbinding staan.
De aard van het netwerk kan van geval tot geval verschillen. Het gaat er in
de definitie slechts om een naam te geven aan die gevallen waarbij criminele
relaties bestaan tussen personen die deel uitmaken van verschillende verdachtencombinaties.
In het geval van een crimineel netwerk dat actief is op
een illegale markt, wordt gesproken van een crimineel handelsnetwerk. Hierin
kunnen bijvoorbeeld naast een misdaadonderneming een facilitair en een tussenpersoon
samen betrokken zijn bij een transactie.
Ten slotte wordt in deze CBA de term ‘crimineel verband’ gbruikt als verzamelnaam
voor verdachtencombinaties en criminele netwerken.
Hoofdstuk 1
29
Inleiding

5 Idealiter zou een brede
zoekslag zijn gemaakt,
waarbij alle politie- en
recherchediensten en
bijzondere opsporingsdiensten
benaderd zouden zijn
om informatie te verstrekken
over zaken, incidenten
en verdachten. Deze brede
zoekslag bleek vanwege
de momenteel beperkte
capaciteit niet haalbaar.
6 Het is niet mogelijk om in
HKS en VROS te zoeken
naar synthetische drugs,
omdat in deze bestanden
op delictscode wordt
ingevoerd (in het geval van
synthetische drugs is dat
de opiumwet). Dit houdt in
dat onder de delictscode
opiumwet alle hits nader
moeten worden bekeken
op het soort verdovende
middel: heroïne, cocaïne,
synthetische drugs of andere.
Ook GRIP bleek niet
bevraagbaar, omdat er geen
zoekslag kan worden gemaakt
naar gedetineerden
op basis van veroordelingen.
Het is wel mogelijk
om een selectie van namen
van betrokkenen door het
HKS te halen, om zo te zien
welke andere delictscodes
aan deze betrokkenen kunnen
worden gekoppeld, en
tevens om een onderscheid
naar regio te maken.
Criminaliteitsbeeldanalyse
30
Synthetische Drugs 2002-2004
1.5 Onderzoeksmethode
Deze CBA kent de opbouw en structuur die in juni 2004 ontwikkeld is door de
Werkgroep Onderzoekers en Criminaliteitsanalisten in het Visiedocument Strategische
Criminaliteitsanalyse, en die door het Management Team NR is goedgekeurd.
Dit Visiedocument is in maart 2005 verder uitgewerkt door de NR onderzoekers,
vanwege de door het Landelijk Parket aan de NR toebedeelde nieuwe aandachtsgebieden
en als reactie op de notitie ‘Criminaliteitsanalyse op de aandachtsgebieden’
van het LP, waar ook gebruik van zal worden gemaakt.
1.5.1 Bronnen
Ten behoeve van deze CBA is er enerzijds gebruik gemaakt van (a) tekstdelen van de
reeds bestaande tekst van de analisten van de NR-Unit Zuid-Nederland en van Toine
Spapens (medewerker van de vakgroep Strafrecht aan de Universiteit van Tilburg),
die betrekking heeft op de periode 2002-2003, en (b) van de informatie die al in 2002
en 2003 is verzameld door het KTZ/USD. Anderzijds is er een nieuwe zoekslag gemaakt
om ten eerste de informatie uit het onderzoeksjaar 2004 te verzamelen, en
ten tweede om voor de gehele periode instanties en databestanden te bevragen die
nog niet eerder bevraagd zijn. 5
Ten behoeve van de informatieverzameling over het jaar 2004 zijn de volgende stappen
genomen:
1. Allereerst is een inventarisatie gemaakt van de zaken, incidenten en verdachten
die voorkomen in de recherchebestanden van de Unit Zuid-Nederland.
2. Daarnaast is synthetische-drugsgerelateerde informatie verzameld uit de recherchebestanden
van andere NR units, betreffende verdachten, incidenten
en zaken.
3. Ook hebben analisten van de Unit Zuid-Nederland en de onderzoeker zelf
informatie verzameld afkomstig van het HKS, BLOM/MOT, Europol, evenals
onderzoeksrapporten, jaarverslagen en beleidsdocumenten van de politie,
BOD-en, onderzoeksinstituten, overheidsorganisaties en internationale organisaties.
6
4. Bovendien is nationale en internationale vakliteratuur bestudeerd door de
onderzoeker, en zijn er door de onderzoeker gesprekken gevoerd met experts
(voornamelijk medewerkers van recherchediensten en van BOD-en).
Speciale vermelding verdienen hier de ketenpartners die betrokken zijn bij
de aanpak van synthetische-drugscriminaliteit: het Openbaar Ministerie, de
FIOD-ECD, de Douane, de politie (in het bijzonder het KTZ/USD en de

XTC-teams), het Nederlands Forensisch Instituut (NFI), de Landelijke Faciliteit
Ondersteuning bij Ontmanteling (LFO), het Hit and Run Container-team
(Harc-team), het Schipholteam van de Douane en de Kmar, gemeentelijke
milieudiensten en het Nationaal Netwerk Drugexpertise (NND) van de politie.
Bij veel ketenpartners is kennis en expertise gebundeld op deelgebieden.
Zo huisvest de FIOD-ECD de Kennisgroep Precursoren en het Douane
Informatie Centrum (DIC) een cluster XTC en een Centrale Dienst voor
in- en uitvoer. Het NFI en het LFO herbergen expertise op het gebied van
respectievelijk chemische analyses en het ontmantelen van laboratoria en
opslagplaatsen.
Naast de opsporingsonderzoeken zijn er bij de Unit Zuid-Nederland ook cijfermatige
gegevens verzameld. Enkele dienen hier genoemd te worden, vanwege hun bruikbaarheid
voor de CBA:
• Prijsgegevens naar land en regio, naar drugs en precursoren, en naar handelsniveau
• Jaaroverzichten van ontmantelde productieplaatsen
• Jaaroverzichten van dumpingen
• Smokkelbestand, met daarin alle inbeslagnemingen in Nederland en in het
buitenland (mits deze gerelateerd zijn aan Nederland en geregistreerd zijn
door de Unit Zuid-Nederland)
In principe wordt bij de Unit Zuid-Nederland een aantal selectiecriteria gehanteerd
om de grotere onderzoeken te onderscheiden van de rest. De Unit registreert alleen
die onderzoeken die gericht zijn op:
• productie of deelproductie;
• handel in grondstoffen;
• groothandel (een afzet van meer dan vijf kilo poeder of meer dan tienduizend
tabletten);
• tussenhandel (een afzet van meer dan één kilo en minder dan vijf kilo poeder
of meer dan tweeduizend en minder dan tienduizend tabletten);
• in- en uitvoer.
Bovendien moet bij de laatste twee criteria voldaan worden aan één of meer van de
volgende eisen:
• indien het zicht op het logistieke proces daartoe aanleiding geeft;
• indien aard en omvang c.q. impact van de criminele groepering daartoe aanleiding
geeft;
• indien de aard van één crimineel of meerdere criminelen daartoe aanleiding
geeft;
• indien het imago van Nederland ernstig dreigt te worden aangetast.
Hoofdstuk 1
31
Inleiding

7 Het is afhankelijk van
de autorisatie van de
medewerker om binnen
de diverse registraties en
het RBS zaken en personen
aan elkaar te koppelen. De
betrokkenen worden in alle
registraties op het laagste
niveau ingevoerd, zodat elke
medewerker deze namen
kan zien. Zo wordt dubbele
invoer in RBS voorkomen.
Criminaliteitsbeeldanalyse
32
Synthetische Drugs 2002-2004
Het zal duidelijk zijn dat de criteria voldoende mogelijkheden bieden om een soepel
registratiebeleid te hanteren.
1.5.2 Analyseren en gebruik van bronnen
De onderzoeksvraag betreffende de ontwikkeling van de aard en omvang van synthetische-drugscriminaliteit
in Nederland en in het buitenland zal beantwoord worden door
het beschrijven van de historische achtergronden van deze markt (hoe deze tot stand
is gekomen en hoe deze zich ontwikkeld heeft) en de huidige marktsituatie, door middel
van het raadplegen van vakliteratuur, politierapporten en de tekst van de analisten
van de Unit Zuid-Nederland en van Toine Spapens, en door het raadplegen rapporten
van het Trimbos Instituut, Europol en het UNODC.. De onderzoeksvragen die de
kenmerken van verdachten en modus operandi behandelen zullen worden beantwoord
middels de analyse van afgesloten opsporingsonderzoeken en de beschrijving daarvan
(casuïstiek), vakliteratuur, informatie van de DIN, de dNRI, BLOM/MOT, onderzoeksrapporten
van de politie en BOD-en, gesprekken met experts van de politie en
BOD-en. Daarnaast zal het HKS geraadpleegd worden om te kijken of geregistreerde
betrokkenen criminele antecedenten hebben. Ook zal gepoogd worden om informatie
uit verschillende bestanden en van verschillende diensten te koppelen, om zo verbanden
tussen zaken en personen te leggen die eerder onopgemerkt bleven. Uiteindelijk
zal uit de geanalyseerde informatie een diversificatie kunnen worden gemaakt van
de typen criminele verbanden. Vanzelfsprekend zullen de gegevens over verdachte
personen en bedrijven in de CBA geanonimiseerd worden. De onderzoeksvragen betreffende
de schade van synthetische-drugscriminaliteit zullen beantwoord worden door
gesprekken met experts, de bestudering van casuïstiek en literatuur, en informatie
over de omvang van synthetische-drugscriminaliteit. De onderzoeksvraag die zich
richt op de verwachtingen over de ontwikkeling van synthetische-drugscriminaliteit wordt
beantwoord naar aanleiding van de beschreven ontwikkelingen in de voorgaande
hoofdstukken.
De informatie over personen en zaken is bij de Unit Zuid-Nederland geregistreerd in
het Recherche Basis Systeem (RBS), waarbinnen drie soorten registraties voorkomen:
• CBAUSD (rest- en zijtakinformatie; vragen en antwoorden die bij de Infodesk
binnenkomen; rechtshulpverzoeken; en afgesloten onderzoeken van buiten
de Unit Zuid-Nederland)
• Zwacri (voornamelijk informatie afkomstig van informanten)
• Tijdelijke registers (lopende onderzoeken van de Unit Zuid-Nederland)
De drie soorten registraties zijn aan elkaar gekoppeld. 7 Toch kunnen zaaksoverstijgende
verbanden niet makkelijk worden vastgesteld, omdat de invoer van zaken die
elders zijn uitgevoerd en de betrokken personen nogal beperkt is. Om dit te optima-

liseren zou per zaak het desbetreffende onderzoeksteam moeten worden bezocht en
de informatie moeten worden opgehaald en worden vergeleken met de gegevens die
bij de Unit Zuid-Nederland aanwezig zijn.
Daarnaast dient echter aangetekend te worden dat niet alle in Nederland uitgevoerde
opsporingsonderzoeken bij de Unit Zuid-Nederland gemeld worden. De verwachting
is wel dat het overzicht bij de Unit Zuid-Nederland van de grotere onderzoeken
redelijk dekkend is, temeer omdat de Unit als expertisecentrum synthetische drugs
veelvuldig benaderd wordt door opsporingsdiensten. Daarnaast wordt de informatie
over opsporingsonderzoeken ook via het informatienetwerk (bijvoorbeeld de Infodesk,
de informatierechercheurs, of de bij de Unit Zuid-Nederland geplaatste douanemedewerker)
binnengehaald.
Voor de jaren 2002 en 2003 was al in een eerder stadium structureel informatie ingewonnen
door de informatierechercheurs en door het Kennis- en Expertisecentrum
van de Unit Zuid-Nederland. Voor 2004 zijn alle onderzoeken uit de CBAUSD-registratie
geïnventariseerd. Zoals vermeld staan daarin alle onderzoeken die de Unit
Zuid-Nederland bij andere politiediensten (zoals andere NR Units, Bovenregionale
rechercheteams, XTC-teams en Regionale Recherchediensten) en BOD-en heeft
opgehaald, en die voldeden aan de zogenaamde USD-criteria. 8 Deze onderzoeken
zijn samengevoegd met de onderzoeken die door de Unit Zuid-Nederland zelf zijn
verricht. 9 Uit deze samenvoeging is door de strategisch analisten en de onderzoeker
een selectie gemaakt van een aantal dossiers, op basis van een vijftal criteria. Het
onderzoek moet zicht geven op:
1. (een deel van) het logistieke proces, of
2. bronlanden van grondstoffen en bestemmingslanden voor synthetische drugs,
of
3. de kenmerken van verdachten en de structuur van een crimineel verband, of
4. geldstromen en/of bestedingen van wederrechtelijk verkregen voordeel, of
5. het gebruik van corruptie, afscherming, intimidatie en/of geweld
De geselecteerde onderzoeken zijn gebruikt als casuïstiek en als basis voor nadere
analyse.
Opsporingsonderzoeken
Het aantal onderzoeken dat bekend is bij de Unit Zuid-Nederland fluctueert per jaar:
van 145 in 2002, 115 in 2003, naar 160 in 2004. De onderzoeken zijn qua omvang
zeer verschillend: het gaat niet alleen om onderzoeken van de NR of van regionale
recherchediensten, maar ook om kortlopende rechtshulpverzoeken of processenverbaal
van een inbeslagneming, een dumping of een ontmantelde productielocatie.
In de onderstaande tabel wordt weergegeven waar de onderzoeken zich op richtten.
In tegenstelling tot de jaren 2002 en 2003, is het voor een relatief groot deel van de
onderzoeken uit het jaar 2004 onbekend op welk type onderwerp deze zich richtten.
8 Bovendien heeft de FIOD-
ECD (die zich vooral richt
op de invoer van precursoren
en op dumpingen van
afvalstoffen van de productie
van synthetische drugs)
een overzicht verstrekt van
alle aan synthetische drugs
gerelateerde onderzoeken
die door deze dienst in de
onderzoeksperiode zijn
verricht. Dit overzicht is
vergeleken met de FIOD-
ECD onderzoeken die
reeds bij de Unit Zuid-Nederland
bekend waren, om
zo de volledigheid van de
bij de Unit Zuid-Nederland
geregistreerde informatie te
controleren.
9 Aanvankelijk zouden alle
pré-weegdocumenten
– dit zijn projectvoorstellen
die uiteindelijk na een
wegingsoordeel eventueel
door een tactisch team
als opsporingsonderzoek
worden opgestart – die
door de Unit Zuid-Nederland
zijn gemaakt worden
meegenomen in de analyse.
Hier is echter vanaf gezien
vanwege het feit dat deze
documenten uit de préopsporingsfase
zeer weinig
informatie bevatten.
Hoofdstuk 1
33
Inleiding

Criminaliteitsbeeldanalyse
34
Synthetische Drugs 2002-2004
Dit is het gevolg van de door enkele diensten toegestuurde overzichten van gedraaide
onderzoeken, waarvan vaak alleen de namen bekend zijn.
Onderzoeken bekend bij de NR Unit Zuid-Nederland
2002 2003 2004
Dumping 1 9 2
Facilitairs 4
Financieel 1 1
Grondstoffen 23 19 18
Productie 51 36 36
Handel 14 17 19
Uitvoer 51 32 48
Overig 4 2 32
Totaal 145 115 160
De synthetische-drugsonderzoeken worden door de NR Unit Zuid-Nederland uitgesplitst
in vijf types: (1) de invoer van grondstoffen, (2) facilitairs, (3) de productie
van synthetische drugs, (4) de binnenlandse handel van synthetische drugs, en (5) de
uitvoer synthetische drugs. Er worden uiteraard ook onderzoeken uitgevoerd die
zich richten op een combinatie van verschillende typen (meestal gaat het dan om
grondstoffen en/of productie met handel en/of uitvoer). In de bovenstaande tabel is
gekozen voor het belangrijkste type in een onderzoek. Zoals uit het overzicht blijkt
werden de meeste onderzoeken verricht naar (combinaties van) grondstoffen, productie,
handel en uitvoer.
In de CBA SD 2001 van het KTZ/USD werd al gesteld dat de landelijke prioriteitstelling
voor opsporingsonderzoeken een grote invloed heeft op de soort zaken die
binnengehaald worden. Doordat de prioriteit gericht was op de productie, handel en
export van synthetische drugs waren deze zaken dus oververtegenwoordigd. Aspecten
als dumpingen, facilitairs en financiële trajecten kregen veel minder aandacht van
opsporingsdiensten, hoewel in het laatste jaar facilitairs wel vaker onderwerp van
onderzoek zijn geworden. De ingezette opsporingscapaciteit op een bepaald deel van
synthetische-drugscriminaliteit kan van invloed zijn op het beeld van de kenmerken
van de geregistreerde synthetische-drugscriminaliteit (waarover meer in de hoofdstukken
twee en drie).
Als de onderzoeksoverzichten worden overzien dan valt een aantal zaken op bij onderzoeken
met een internationale component. De precursorenonderzoeken met een
internationale component richtten zich voornamelijk op China, en in mindere mate
op Oost-Europa. Een enkele keer waren België en Duitsland betrokken als doorvoer-

land. Bij chemicaliënonderzoeken met een internationale component was sprake van
het betrekken van stoffen uit buurlanden. De meeste onderzoeken die zich in de periode
2002-2004 richtten op de uitvoer van synthetische drugs hadden betrekking op
de Verenigde Staten, het Verenigd Koninkrijk en Duitsland, terwijl in 2004 Australië
en Turkije sterk naar voren kwamen. Spanje en Oost-Europa volgden op afstand. Bij
de uitvoer naar Engeland was in een aantal gevallen sprake van cocktailtransporten,
bij de uitvoer naar de landen van voormalig Joegoslavië was in de onderzoeken sprake
van ruilhandel van XTC tegen vuurwapens, en bij de uitvoer naar Zuid-Amerika ging
het meestal om ruilhandel van XTC tegen cocaïne. De onderzoeken die gericht waren
op de uitvoer van synthetische drugs naar Scandinavië hadden voornamelijk betrekking
op amfetamine. Ten slotte was het opvallend dat in een aantal onderzoeken die
zich richtten op de uitvoer van XTC naar de VS sprake was van betrokkenheid door
Israëlische (in 2002) en door Dominicaanse koeriers (in 2003 en 2004).
Betrokkenen (personen)
Het RBS laat zich niet makkelijk ontsluiten voor gebruik ten behoeve van de CBA.
Het is een systeem dat gevuld is met duizenden mutaties die als onderwerp betrokkenen,
locaties, communicatiemiddelen, etc hebben. Het maken van een uitdraai van
alle opsporingsonderzoeken met daaraan gekoppeld de gerelateerde mutaties is niet
mogelijk, net zomin als een uitdraai van alle betrokkenen met daaraan gekoppeld de
gerelateerde mutaties. Informatie over (de kenmerken van) verdachten uit het RBS is
dus alleen handmatig te bevragen, door elke mutatie te raadplegen en te analyseren.
Aangezien er alleen al in de CBAUSD-registratie bijna 8.000 betrokkenen zijn ingevoerd,
is ervoor gekozen deze zeer bewerkelijke stap niet te nemen. 10
Om te weten te komen of de betrokkenen in de CBAUSD-registratie antecedenten
hadden en of ze ook betrokken waren bij verdachte transacties zijn de gegevens over
betrokkenen in CBAUSD gekoppeld aan het HKS en aan het databestand van het
BLOM. Uit de koppeling met het HKS bleek dat van de betrokkenen in CBAUSD
42 procent in het HKS voorkwam. De overigen staan niet in het HKS omdat ze
geen proces-verbaal terzake een misdrijf op hun naam hebben. Dit houdt in dat ze in
CBAUSD ofwel (1) geen verdachte zijn, ofwel (2) in het buitenland zijn aangehouden,
ofwel (3) niet zijn aangehouden in een onderzoek. Uit de koppeling met het databestand
van het BLOM bleek dat 20 procent van de betrokkenen geregistreerd staat bij
het BLOM. Dit kan om vier redenen: (1) omdat een persoon één of meer verdachte
transacties op zijn naam heeft staan, (2) omdat de persoon onderwerp was van een
vraagstelling door een buitenlandse opsporingsdienst, (3) omdat de landelijk officier
een verzoek om informatie over de persoon heeft ingediend, (4) omdat de persoon
voorkomt in een BLOM onderzoek. In hoofdstuk 3 wordt hier verder op ingegaan.
Overzichten
Er is een vergelijking gemaakt tussen de dumpinggegevens afkomstig uit de CBAUSD-
registratie en de verzamelde dumpinggegevens die door een medewerkster van de
10 Om informatie over zaken
en personen systematisch
te kunnen vastleggen heeft
de Unit Zuid-Nederland
in samenwerking met
Hans Moerland en Frank
Boerman een Checklist
Opsporing Synthetische
Drugs ontwikkeld, die
echter nog niet in gebruik
is genomen. De COSD
is een document van 14
bladzijden waarin per zaak
informatie wordt ingevoerd
over, onder andere:
aanleiding onderzoek,
dossiernummer, datum
onderzoek, betrokken
opsporingsdiensten,
geraadpleegde registratiesystemen,
doelstelling
onderzoek, gevolgde opsporingstrajecten,
gegevens
van verdachte personen
en bedrijven, kernmerken
van aangetroffen
grondstoffen-verpakkingsmaterialen-productieplaatsen-opslagplaatsen-synthetische
drugsdumpingen,
beschrijving aangetroffen
stoffen, betrokken landen,
kenmerken van een crimineel
verband (afscherming,
taakverdeling, organisatiegraad,
geweld,…), gebruikte
hulpbronnen (personen,
kennis, bedrijven,
vergunningen, telecommunicatie,vervoersmiddelen,…),
etcetera. In de
toekomst kan de checklist
een goede basis voor het
CBA-onderzoek vormen.
Zie ook: H. Moerland en F.
Boerman, De opsporing van
synthetische drugs, Gouda
Quint, 1998.
Hoofdstuk 1
35
Inleiding

Opgeslagen afvalstoffen in vaten.
Criminaliteitsbeeldanalyse
36
Synthetische Drugs 2002-2004
Unit Zuid-Nederland zijn verzameld (geen van beide lijsten bood een compleet overzicht).
Deze gegevens zijn aangevuld met informatie van de FIOD-ECD, het LFO en de
politieregio Brabant-Zuidoost. De Unit Zuid-Nederland heeft met de combinatie van
beide lijsten en met aanvullende informatie een redelijk dekkend overzicht
van alle dumpingen in Nederland, maar de verwachting is dat het geen 100
procent dekking geeft. Dit heeft ook te maken met het meldgedrag van gemeenten
en brandweer: die zien een dumping – in tegenstelling tot een aantal
jaren geleden – over het algemeen niet meer als iets waar speciale aandacht
aan moet worden gegeven. Het gedumpte afval wordt opgeruimd en het is
niet meer vanzelfsprekend dat diensten als het LFO of de FIOD-ECD worden
ingeschakeld.
De bestanden over inbeslagnames, productieplaatsen en dumpingen zijn niet
automatisch aan elkaar te koppelen, waardoor zaaksoverstijgende verbanden
niet automatisch kunnen worden vastgesteld. Over het algemeen worden
productieplaatsen en dumpingen niet ontdekt naar aanleiding van opsporingsonderzoeken,
maar door meldingen als gevolg van overlast (zoals een brand of
ontploffing) of door toeval. Bovendien zijn de meldingen zoals die bij de Unit Zuid-
Nederland binnenkomen en die aan de basis van deze lijsten liggen meestal onvolledig,
waardoor ze in de regel te weinig opsporingsrelevante gegevens bevatten.
1.6 Leeswijzer
In hoofdstuk 2 wordt ingegaan op de ontwikkeling van de aard en omvang van synthetische-drugscriminaliteit
in Nederland en in het buitenland. Allereerst zal de opkomst
en de ontwikkeling van de synthetische-drugsmarkt worden beschreven, waarna de
kenmerken van de huidige marktsituatie worden geanalyseerd naar aard en omvang.
In hoofdstuk 3 worden vervolgens de gehanteerde modus operandi en de kenmerken
van verdachten behandeld. Bij de modus operandi wordt een verdeling gemaakt naar
het gebruik van hulpbronnen; logistieke faciliteiten en knooppunten; en institutionele
faciliteiten. De kenmerken van criminele verbanden worden uitgesplitst in interne
kenmerken (zoals de verhouding naar geslacht, het leeftijdsgemiddelde, het land van
herkomst en de rolverdeling) en de ‘algemene bedrijfsvoering’ (dit zijn de middelen
die criminele verbanden hanteren bij de inzet van hulpbronnen, logistieke faciliteiten,
logistieke knooppunten en institutionele faciliteiten). In hoofdstuk 4 wordt de schade
van synthetische-drugscriminaliteit in Nederland beschreven, waarbij een onderscheid
wordt gemaakt naar de schade aan personen, aan branches en aan de samenleving. In
hoofdstuk 5 worden verwachte ontwikkelingen van de synthetische-drugsmarkt en
de daaraan gerelateerde criminaliteit behandeld. In hoofdstuk 6 volgen ten slotte de
conclusies.

Hoofdstuk 2
De ontwikkeling van de aard en omvang van synthetischedrugscriminaliteit
in Nederland en in het buitenland
2.1 Inleiding
Dit hoofdstuk behandelt de eerste onderzoeksvraag:
Welke ontwikkelingen hebben in de onderzoeksperiode plaatsgevonden op
de internationale en nationale markt voor synthetische drugs, in termen van
de aard en prijs van de drugs, en de omvang van de markt?
Deze vraag wordt beantwoord door (1) het geven van een historisch overzicht van
de opkomst en ontwikkeling van de synthetische-drugsmarkt en (2) het beschrijven
van de kenmerken van de huidige marktsituatie. Ook wordt de aard van de drugs
beschreven in termen van de eigenschappen die amfetamine en XTC hebben. Bij
het beschrijven van de huidige marktsituatie zal gebruik worden gemaakt van een
aantal indicatoren; te weten de ontwikkeling van het aantal en de hoeveelheden inbeslagnemingen,
ontmantelde productielocaties, afvaldumpingen, gebruikers en het
prijsniveau, zowel in Nederland als in het buitenland. Bovendien wordt een schatting
gegeven van de totale winst die behaald wordt bij de productie en handel van synthetische
drugs in Nederland.
De bronnen die zijn gebruikt om de onderzoeksvraag en de deelvragen te beantwoorden
zijn deels openbaar en deels niet gepubliceerd. De openbare bronnen betreffen
rapporten van de dNRI, Europol, UNODC en het Trimbos Instituut. De niet
gepubliceerde bronnen zijn vooral afkomstig van de NR-Unit Zuid-Nederland zelf,
zoals (a) de verzamelde gegevens over inbeslagnemingen, ontmantelde productielocaties,
dumpingen en prijzen en (b) verslagen die zijn gemaakt voor intern gebruik.
Bovendien zijn met de analisten van de NR-Unit Zuid-Nederland gesprekken gevoerd
over recente ontwikkelingen in de omvang van synthetische-drugscriminaliteit, die
nog niet in rapporten verwerkt zijn. Daarnaast is een aantal rapporten gebruikt die
niet openbaar zijn, zoals de CBA Precursoren van de FIOD-ECD en het meest recente
rapport van Europol over verdovende middelen.
2.2 Opkomst en ontwikkeling van de synthetischedrugsmarkt
In deze paragraaf worden beknopt de achtergronden weergegeven van de historische
ontwikkeling van de markten van amfetamine en XTC. Ook wordt aandacht besteed
aan het effect van de prominente Nederlandse positie als productieland voor de inrichting
van de opsporing.
Criminaliteitsbeeldanalyse
37
Synthetische Drugs 2002-2004

1 Voor een beknopte
beschrijving van de rol
van Nederlanders in de
smokkel van amfetamine
naar Europese landen, zie:
M. Husken en F. Vuijst,
XTC smokkel, Uitgeverij M,
Amsterdam 2002, p. 13-16.
2 Het verschil met MDMA
is de mengstof die wordt
gebruikt. Bij MDMA is dit
methylamine, bij MDA is
dit ammoniakgas en bij
MDEA is dit ethylamine.
De precursor is in alle drie
soorten hetzelfde: PMK.
Ten opzichte van MDMA
heeft MDEA een kortere
werkingsduur en een meer
oppeppend effect, en heeft
MDA een langere werkingsduur.
Criminaliteitsbeeldanalyse
38
Synthetische Drugs 2002-2004
Amfetamine
Amfetamine valt onder de groep pepmiddelen genaamd wekaminen, die het centrale
zenuwcentrum stimuleren. Andere middelen die hier onder vallen zijn het
sterkere methamfetamine (ook bekend als pervetine) en fenmetrazine (ook wel
preludin genoemd).
In 1887 werd door de Duitser Leuckart door middel van een synthese voor het eerst
amfetamine gemaakt. In 1927 raakte het in de belangstelling als vervanger van efedrine.
In de Tweede Wereldoorlog werd het om de stimulerende werking verstrekt
aan nachtvliegers en militaire chauffeurs van de Amerikaanse strijdkrachten. Na de
oorlog kwamen grote partijen amfetamine in Japan terecht, waar een verslavingsgolf
ontstond. Toen Japan in het begin van de jaren vijftig bovendien werd aangewezen
als verlofland voor Koreastrijders kwam er een nieuwe groep met amfetamine in
aanraking.
De gebruikersmarkt in Europa bevond zich vooral in het Verenigd Koninkrijk en in
Zweden. Het werd ook gebruikt door sporters om hun prestaties te verhogen. Vanaf
het eind van de jaren zestig ontwikkelde zich vanuit het zuiden van Nederland een
smokkelroute naar Zweden, waar amfetamine al verboden was. In 1976 viel amfetamine
onder de Opiumwet, waarmee bereiding, handel en bezit verboden werden.
Het was hierdoor niet meer mogelijk om de pepmiddelen op een legale wijze aan te
schaffen, waardoor Nederlandse smokkelaars de amfetamine zelf clandestien gingen
produceren. De export ging in de jaren tachtig vooral naar Duitsland, Scandinavië en
het Verenigd Koninkrijk. 1
XTC
In de meeste gevallen kent XTC als werkzame stof de synthese MDMA (voluit: 3,4-
MethyleenDioxyMethylAmphetamine). Andere, minder voorkomende stoffen zijn
MDA en MDEA. 2
MDMA werd in 1898 voor het eerst gesynthetiseerd. In 1912 vroeg de Duitse geneesmiddelenproducent
Merck patent aan voor MDMA. Merck wilde het als eetlustremmer
op de markt brengen, maar er bleek geen belangstelling voor. In de beginjaren van de
Koude Oorlog kreeg het Amerikaanse leger interesse voor MDMA, vanwege een mogelijke
toepassing als waarheidsserum (waar MDMA later niet geschikt voor bleek te
zijn). In het begin van de jaren zeventig werd MDMA in de Verenigde Staten gebruikt
in de psychiatrie en werd het voor het eerst aangetroffen als roesmiddel. In het begin
van de jaren tachtig werd aan de tabletten waarin MDMA verwerkt was de naam
XTC gegeven (vanwege het euforisch gevoel dat werd veroorzaakt door de drug). In
het midden van de jaren tachtig werd XTC ook in Europa aangetroffen. Via Ibiza en
enkele Britse steden kwam het middel in 1986 voor het eerst in Nederland terecht.
In 1987 nam het gebruik van XTC enorm toe omdat het in het uitgaansleven snel aan
populariteit won. In november 1988 werd MDMA op de lijst van verdovende middelen
geplaatst. Dit had geen effect op het gebruik van XTC. De toename van het
gebruik van XTC ging hand in hand met de groeiende populariteit van enorme house-,

ave- en danceparties in het Verenigd Koninkrijk, België en later ook Nederland. Met
deze subcultuur wordt XTC ook meestal geassocieerd.
In de opkomstjaren werd XTC nog geïmporteerd uit de Verenigde Staten. De
illegale productie in West-Europa werd in eerste instantie ter hand genomen door
chemicihobbyisten in Nederland. 3 Zij vervaardigden naast MDMA ook allerlei afgeleide
chemische samenstellingen, zogenaamde designer-drugs, die nog niet onder de
Opiumwet vielen. Daar kwam echter na enkele jaren een eind aan. In een onderzoek
dat in 2004 in opdracht van de NR-Unit Zuid-Nederland is uitgevoerd voerde de
Tilburgse onderzoeker Toine Spapens twee redenen aan: (1) omdat MDMA kennelijk
toch de door de gebruikers meest gewenste effecten had, (2) wellicht echter ook
omdat de ontwerpers van ‘designer-drugs’ simpelweg uit de markt werden gedrukt;
een snel groeiende markt waarin criminelen mogelijkheden zagen om grote winsten
te behalen. 4
Nederland heeft zich vanaf het eind van de jaren tachtig binnen enkele jaren tot een
grote producent van XTC ontwikkeld. Volgens Spapens kon dit gebeuren door unieke
omstandigheden aan de vraag- en aanbodzijde in de markt:
De vraag naar XTC groeide om te beginnen razendsnel. Volgens onderzoeker Korf
van de Universiteit van Amsterdam is het opzienbarende succes van XTC te verklaren
door te kijken naar de kenmerken van de drug, van de gebruikers en naar de sociaal-culturele
omgeving waarbinnen gebruikt wordt. 5 Voor XTC was deze omgeving
vanaf het midden van de jaren tachtig het uitgaanscircuit. Daar bezochten tieners en
jonge volwassenen houseparties, die in een snel tempo populairder werden. Door
het gebruik van XTC beleefden personen deze feesten als een intiem, gelukzalig en
plezierig samenzijn van een grote groep vrienden. Daarnaast was XTC relatief goedkoop,
makkelijk in te nemen, had het een sexy naam en een feestreputatie. De
verspreiding van XTC in het buitenland verliep snel door de toegenomen mobiliteit
en door goedkopere reizen naar andere clubs en discotheken in toeristische oorden.
De markt was flexibel en voortdurend in verandering: er kwamen continu nieuwe
logo’s en nieuwe kleuren bij. 6
Aan de aanbodzijde kan volgens Spapens één majeure verklaring worden gegeven voor
de snelheid waarmee door criminele samenwerkingsverbanden kon worden ingesprongen
op de XTC-markt. Die reden is dat de voor de XTC-productie en -handel
noodzakelijke infrastructuur in Nederland reeds in belangrijke mate voorhanden was.
Nederlanders speelden al sinds de jaren zeventig een hoofdrol bij de productie van
amfetamine en het stoken van illegale alcohol. Beide productieprocessen vertonen
belangrijke overeenkomsten met die van de vervaardiging van XTC. De criminele
samenwerkingsverbanden hoefden bij wijze van spreken alleen nog maar de productielijnen
over te schakelen op de fabricage van de nieuwe drug. Dat gebeurde dus
ook. 7 De laboratoriumkennis en de noodzakelijke contacten om aan laboratoriumbenodigdheden
en chemicaliën te komen voor de XTC-productie waren al beschikbaar.
De amfetamineproducenten beschikten al in de jaren zeventig over goede contacten
3 Husken en Vuijst, XTC
smokkel, p.16-23. De
auteurs schetsen door een
interview met een Nederlandse
producent van het
eerste uur een mooi beeld
van de situatie aan het eind
van de jaren tachtig, waarin
hobbyisten experimenteerden
in een tijd waarin
de wetgeving nog niet was
aangepast.
4 T. Spapens, XTC en Nederland,
NR Unit Zuid-Nederland,
Helmond 2004 (niet
gepubliceerd), p.27.
5 Een nieuwe drug verspreidt
zich vaak in vier stadia.
Allereerst proberen trendsetters
en ‘innovatievelingen’
een nieuwe drug
uit of herintroduceren
zij een oude drug. Deze
avant-gardistische tendens
wordt gevolgd door de
trendvolgers die de drug in
een sub-culturele omgeving
verspreiden. Daarna vindt
de drug zijn weg onder een
breder publiek van vooral
jongeren en jonge volwassenen.
Ten slotte verliest de
drug zijn populariteit onder
de trendsetters. Zie: D.J.
Korf, What makes ecstacy
so successful? Explaining the
popularity of a new drug, International
Synthetic Drugs
Enforcement Conference,
Den Haag, 8-9 oktober
2003.
6 Korf, What makes ecstacy so
successful?
7 In één geval (in 2002) werden
materialen ten behoeve
van de XTC-productie
aangetroffen in dezelfde
boerderij waar in de jaren
tachtig al een alcoholstokerij
was gevonden. In andere
gevallen werden verdachten
aangehouden die bij de
politie reeds bekend waren
vanwege hun verleden als
alcoholstoker. Spapens, XTC
en Nederland, p.29.
Hoofdstuk 2
39
De ontwikkeling van de aard en omvang
van synthetische-drugscriminaliteit in
Nederland en in het buitenland

8 Sinds de oprichting van de
Unit Synthetische Drugs in
1996 hebben er een aantal
evaluaties plaatsgevonden
van de aanpak van synthetische-drugscriminaliteit.
De eerste werd verricht
door het onderzoeksbureau
ITS (I. Bakker, A. van
Ruth en K. Goossens, Wie
wat anders wil, heeft wat uit
te leggen, Nijmegen 2000).
Na de publicatie van de
XTC-nota (Samenspannen
tegen XTC, Kamerstuk
2000-2001, 23760, nr.
14, Tweede Kamer der
Staten-Generaal) heeft het
onderzoeksbureau Intraval
twee metingen verricht van
het beleid tegen XTC. De
derde en laatste meting zal
in 2006 verschijnen.
9 J. Snippe, A. Kruize en B.
Bieleman, Inspannen tegen
XTC. Eerste meting, Intraval,
Groningen 2003. R.J.M.
Neve, e.a., Samenspannen
tegen XTC. Tussentijdse
evaluatie van de XTC-Nota,
Intraval, Groningen 2005.
In beide rapporten wordt
ingegaan op de personele
en materiële capaciteit van
de betrokken diensten, de
onderlinge samenwerking
en de activiteiten, producten
en resultaten.
10 ‘Samenspannen tegen
XTC’, Tweede Kamer,
vergaderjaar 2000 – 2001,
23760, nr. 14.
Criminaliteitsbeeldanalyse
40
Synthetische Drugs 2002-2004
en grote afzetmarkten in Duitsland en Scandinavië. Bovendien konden zij door reeds
bestaande samenwerkingsrelaties met randstedelijke groeperingen al snel ook een
bijdrage leveren aan het bedienen van de Britse XTC-markt. Het gevolg lijkt volgens
Spapens een zekere arbeidsdeling te zijn geweest. De productie werd vooral in Zuid-
Nederland ter hand genomen, terwijl de handelscontacten met buitenlandse afnemers
zich vooral in Amsterdam concentreerden.
Nederland als productieland: gevolgen voor de opsporing
In deze CBA zal slechts kort worden ingegaan op het effect van de internationale
rol van Nederland als productieland van synthetische drugs op de inrichting van de
opsporing. Hier zijn sinds de onderkenning van dit fenomeen al diverse studies naar
verricht. 8 De laatste evaluatie van het beleid tegen de productie en handel van XTC
verscheen medio 2005. Voor een diepgravende analyse wordt daarnaar verwezen. 9
Hier wordt slechts een korte opsomming van enkele hoofdpunten gegeven, die direct
van invloed lijken te zijn geweest op de ontwikkeling van de aard en omvang van synthetische-drugscriminaliteit
in Nederland.
In de afgelopen jaren is het beleid ter beteugeling van synthetische drugs steeds verder
geïntensiveerd. Zo is bijvoorbeeld de wetgeving aangescherpt, onder meer door
de invoering van de Wet Voorkoming Misbruik Chemicaliën (WVMC) in 1996 om
de invoer van de precursoren BMK en PMK (zie paragraaf 2.3.1.2) te reguleren. De
voornaamste stap was de prioritering van de aanpak van synthetische-drugscriminaliteit
in 2001. Synthetische drugs viel sinds 1996 als aandachtsgebied onder het Kernteam
Zuid-Nederland, waarbinnen tevens de Unit Synthetische Drugs (USD) werd
opgericht. Bij de USD werd de aanpak van synthetische drugs landelijk gecoördineerd
en werd multidisciplinair opsporingsonderzoek uitgevoerd. In mei 2001 werden in
de nota ‘Samenspannen tegen XTC’ nieuwe beleidsmaatregelen genomen ter verbetering
van de handhaving, de internationale samenwerking en van het onderzoek
naar de gevolgen van het gebruik van XTC. 10 Zo werden in het voorjaar van 2002
het Kernteam Zuid-Nederland en de Unit Synthetische Drugs samengevoegd. Ook
werden er medio 2002 landelijk vijf XTC-teams operationeel, op grond van de nota
‘Samenspannen tegen XTC’.
Met de vorming van de Nationale Recherche in 2004 zijn het kernteam Zuid-Nederland,
de landelijke Unit Synthetische Drugs en het XTC-team Zuid opgegaan in
de NR-Unit Zuid-Nederland. Net als zijn voorganger KTZ/USD kent deze een multidisciplinaire
aanpak van synthetische-drugscriminaliteit waarbij de FIOD-ECD, de
Douane, de KMar, het NFI, de IVW divisie vervoer, en Europol de partners zijn. De
NR-Unit Zuid-Nederland heeft als aandachtsgebied de aanpak van de productie en
smokkel van synthetische drugs, waarbij de tactische teams van de NR de opsporingsonderzoeken
uitvoeren. De FIOD-ECD richt zich op de controle van de legale handel
en voert opsporingsonderzoeken uit naar de illegale handel van precursoren en de
Douane controleert de in- en uitvoer van grondstoffen. De leiding van de aanpak van
synthetische-drugscriminaliteit ligt bij het Openbaar Ministerie, waarbinnen de Offi-

cier van Justitie van de eenheid Zuid-Nederland van het Landelijk Parket de landelijke
coördinatie verzorgt. Er zijn aanwijzingen dat de toewijzing van extra capaciteit aan
de betreffende opsporingsdiensten resultaat heeft gehad. Twee voorbeelden maken
dit duidelijk.
• Met de oprichting van de USD in 1997 kreeg de opsporing van de productie
en smokkel van synthetische drugs een grote impuls, zo blijkt uit de stijging
van het aantal en de hoeveelheid inbeslagnemingen sinds 1998 (zie paragraaf
2.3.2.2).
• Met de implementatie van de XTC nota in 2002 werd er capaciteit vrijgemaakt
voor scherpere controles op de invoer van grondstoffen en de uitvoer
van synthetische drugs. Dit lijkt effect te hebben gehad op de wijze van
smokkel, omdat deze vanaf 2004 in veel opzichten veranderd is (zie paragraaf
2.3.2.1). Zowel de invoer van precursoren als de uitvoer van XTC verloopt
nu veelal via andere routes dan in 2002.
2.3 Kenmerken van de huidige marktsituatie
In deze paragraaf wordt allereerst kort ingegaan op de aard en samenstelling en het
productieproces van synthetische drugs. Vervolgens wordt uitgebreid aandacht gegeven
aan de ontwikkeling van de omvang van synthetische drugs uitgesplitst naar de
inbeslagnemingen, de ontmantelde productielocaties, de gedumpte afvalstoffen, de
gebruikers en de prijzen van synthetische drugs. Ook wordt een schatting gegeven
van de opbrengsten van de productie en handel. Telkens wordt de aard en omvang
van amfetamine en XTC gescheiden behandeld.
2.3.1 Aard van synthetische drugs
2.3.1.1 De aard en samenstelling van synthetische drugs
Amfetamine
Amfetamine (de straatnamen zijn speed en pep) is een chemisch product en wordt
veelal in poedervorm verhandeld en gebruikt, incidenteel worden er tabletten van gemaakt.
Het wordt meestal geslikt, hoewel het ook gespoten of gesnoven kan worden.
Het heeft een stimulerende werking op het centrale zenuwstelsel. De lichamelijke
verslaving is gering, maar geestelijk kan er snel een grote afhankelijkheid optreden.
Bovendien moet er steeds meer van geconsumeerd worden om hetzelfde effect te
bereiken.
Als amfetamine in de ader wordt gespoten dan komt het effect onmiddellijk; als het
wordt gesnoven dan volgt het effect na een paar minuten; en als het wordt geslikt
Hoofdstuk 2
41
De ontwikkeling van de aard en omvang
van synthetische-drugscriminaliteit in
Nederland en in het buitenland

11 ‘Amfetamine’, Drugsweb,
www.drugsweb.nl/drugsweb384.asp,
bezocht op 6
juni 2005.
12 ‘Algemene informatie:
speed’, Trimbos Instituut,
www.trimbos.nl, bezocht
op 6 juni 2005.
Een tabletteerstempel.
13 ‘Algemene informatie:
XTC’, Trimbos Instituut,
www.trimbos.nl, bezocht
op 25 mei 2005.
Criminaliteitsbeeldanalyse
42
Synthetische Drugs 2002-2004
dan treedt het effect op na 15 tot 20 minuten. In alle gevallen is de amfetamine na
ongeveer acht uur uitgewerkt. Amfetamine wordt in erg verschillende concentraties
verkocht en is hierdoor dus moeilijk te doseren. Volgens de Haagse stichting Parnassia
Preventie ligt een gebruikelijke dosis tussen de 5 en 40 milligram. 11
Bij gebruik nemen de concentratie en zelfverzekerdheid toe, worden vermoeidheid
en slaap onderdrukt en verdwijnt de eetlust. De pupillen worden groter en de spieren
spannen zich. Hoofdpijn en duizeligheid kunnen voorkomen, evenals knarsetanden
en het snel bewegen van de kaken. Bij het uitwerken kan de gebruiker prikkelbaar,
onrustig en angstig worden. Op de langere termijn veroorzaakt het gebruik van
amfetamine rusteloosheid, geprikkeldheid, gewichtsverlies, angst, achterdocht, agressiviteit
en lichamelijke uitputting. Oververhitting en uitdroging is net als bij XTC een
veelvoorkomend probleem. Klachten van regelmatige gebruikers zijn chronische vermoeidheid,
lusteloosheid en neerslachtigheid. 12 In hoofdstuk 4 wordt verder ingegaan
op de schadelijke effecten van het gebruik van amfetamine.
XTC
XTC wordt vrijwel zonder uitzondering als tablet gebruikt, waarop logo’s zijn aangebracht.
Er zijn meer dan duizend logo’s bekend, die kunnen worden ingedeeld in
thematische groepen zoals automerken, merktekens, vogels, valuta, computerspelletjesfiguren
of stripfiguren. Wanneer bepaalde logo’s populair zijn,
zoals eens de Mitsubishi, dan kunnen daar door andere aanbieders afgeleiden
van gemaakt worden die ook een andere werkzame stof kunnen bevatten.
Een enkele keer wordt XTC niet in tabletvorm aangeboden, maar in poedervorm
of in capsules.
Een ingenomen XTC-tablet begint na 20 tot 60 minuten te werken. Het eerste
uur is de werking het sterkst. Na vier tot zes uur is de tablet uitgewerkt.
Sommige gebruikers blijven tot in de volgende dag een licht na-effect houden,
wat een prettig of juist een leeg en deprimerend gevoel kan opleveren. Een
depressieve of chagrijnige stemming kan dagen blijven hangen. Ook komen
hartkloppingen, een droge keel en mond, misselijkheid, benauwdheid en een
stijf gevoel in de kaken voor. Een enkele keer zijn de bewegingen moeilijk te controleren,
wat tot paniek kan leiden. De sterkte en de effecten hangen af van de dosis
die een persoon heeft ingenomen en van diens gesteldheid. Ook de omgeving is van
invloed. 13
XTC is een chemisch product. De werkzame stof MDMA beïnvloedt het bewustzijn.
Het heeft een oppeppende werking en veroorzaakt milde hallucinaties en een euforisch
gevoel. De omgeving wordt anders en intenser waargenomen en er ontstaat een
gevoel van intimiteit met anderen. Op dance-events (waarmee XTC vaak geassocieerd
wordt) kan de combinatie van XTC met lichteffecten en muziek een trance veroorzaken.
Eventuele vermoeidheid wordt onderdrukt, maar deze komt in versterkte vorm
terug als de pil is uitgewerkt. XTC is lichamelijk niet verslavend, alhoewel geestelijke
verslaving wel voorkomt. Het is dus mogelijk dat gebruikers het gevoel hebben dat ze

niet zonder XTC kunnen. Er is steeds meer van nodig om hetzelfde effect van eerder
gebruik te bereiken. Langdurig chronisch gebruik van XTC zou kunnen leiden tot
veranderingen in de hersenen: het geheugen kan worden aangetast, en de concentratie
en de stemming worden beïnvloed. 14 In hoofdstuk 4 wordt verder ingegaan op de
schadelijke effecten van het gebruik van XTC.
De samenstelling van XTC-tabletten is de laatste jaren gewijzigd. Uit onderzoek van
het Drugs Informatie en Monitoring Systeem (DIMS) blijkt dat de gemiddelde hoeveelheid
MDMA per tablet vanaf 1997 tot aan 2003 geleidelijk aan hoger is geworden
(zie tabel 2.1). Volgens het Nederlands Forensisch Instituut zou vanaf 2003 de gemiddelde
hoeveelheid MDMA per tablet tussen de 80 en de 100 milligram liggen. 15
Daarbij is 80 mg bij benadering het gemiddelde van de doseringen aangetroffen in de
tabletten. Zoals al eerder gezegd wordt in deze CBA ten behoeve van een minimale
opbrengstberekening uitgegaan van 100 mg MDMA per tablet.
Tabel 2.1 Concentratie van MDMA in XTC-tabletten gecontroleerd
door het DIMS, in procenten
1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003
>140 mg 1 1 1 2 4 4 6
106-140 mg 6 5 6 9 14 11 12
71-105 mg 36 27 29 35 49 42 38
36-70 mg 39 53 52 45 28 39 38
1-35 mg 17 15 11 9 5 5 7
Bron Nationale Drug Monitor – Jaarbericht 2004, p.115
Naast het gehalte van MDMA per tablet kan ook de samenstelling van een XTC-tablet
variëren. Let wel: het gaat hier om aangeboden XTC-tabletten aan gebruikers, dus
niet om de vervaardigde XTC in een productielocatie. Jaarlijks analyseert het DIMS
meer dan tweeduizend tabletten. Uit onderzoek van het DIMS is gebleken dat in
de eerste jaren dat XTC-tabletten werden getest, deze vaak andere stoffen bevatten
dan het werkzame MDMA, MDA, MDEA of een combinatie daarvan (in 1997
werd in meer dan 30 procent van de aangeleverde ‘XTC’-tabletten een andere stof
aangetroffen, zoals bijvoorbeeld amfetamine). De laatste jaren bevatten steeds meer
onderzochte tabletten daadwerkelijk MDMA, MDA, MDEA of een combinatie daarvan,
in 2003 zelfs 95 procent. 16 Dit kan een indicatie zijn van een competitieve markt,
waarin aanbieders goede producten moeten leveren om hun positie te behouden. Een
XTC-tablet is naast de werkzame stof MDMA gevuld met bindmiddel (zoals lactose),
zwelmiddel, smeermiddel (zoals magnesium stearaat) en kalk.
14 ‘Algemene informatie:
XTC’, Trimbos Instituut,
www.trimbos.nl, bezocht
op 25 mei 2005.
15 Interne notitie van de NR
Unit Zuid-Nederland, 15
oktober 2003. Zie ook
CBA Synthetische Drugs,
KTZ/USD, Helmond 2002,
p.32-37.
16 Nationale Drug Monitor,
Jaarbericht 2004, p.113.
Hoofdstuk 2
43
De ontwikkeling van de aard en omvang
van synthetische-drugscriminaliteit in
Nederland en in het buitenland

17 HR 6 mei 2003, NJ 2003,
458 en HR 25 november
2003, LJN: AM2764, zaaknr.
00686/03
18 HR 26 oktober 2004, NJ
2004, 676. Er was sprake
van een tablet met een
bepaalde afdruk. Eerdere
analyses toonden aan dat
pillen met deze afdruk de
werkzame stof MDMA
bevatten.
19 Rb Leeuwarden 22
februari 2005, LJN: AS6892,
zaaknr. 17/081254-03
20 Hof Arnhem 5 april 2005,
LJN:AT3203, zaaknr. 21-
004201-04
Criminaliteitsbeeldanalyse
44
Synthetische Drugs 2002-2004
Juridisch kader
Amfetamine en XTC
In de Opiumwet (Ow) wordt onderscheid gemaakt tussen de zogenaamde Lijst I en
de Lijst II. In artikel 2 Ow staan de verbodsbepalingen met betrekking tot lijst I. In
deze lijst staan de verdovende middelen met een onaanvaardbaar risico voor de volksgezondheid,
de “harddrugs”. In lijst II worden de drugs met een geringer risico, de
“softdrugs” opgesomd. Amfetamine staat sinds 1976 vermeld in lijst I. De werkzame
stoffen MDMA, MDEA of N-ethylMDA die in XTC-tabletten verwerkt zijn staan
sinds 1988 vermeld in lijst I (MDA stond hier al langer op). In artikel 10 Ow zijn de
strafbepalingen opgenomen. De hoogste straffen zijn voor de grensoverschrijdende
handelaren. Importeurs en exporteurs van harddrugs riskeren een gevangenisstraf
van twaalf jaren of een geldboete van de vijfde categorie (€ 45.000,-). De geldboete
kan volgens artikel 12 Ow onder voorwaarden worden verhoogd. Indien grote hoeveelheden
harddrugs in beslag genomen worden zal de waarde hiervan al snel hoger
zijn dan een vierde gedeelte van de maximum geldboete, waardoor een geldboete van
de zesde categorie (€ 450.000,-) mogelijk is.
Bewijsvoering bij handel in XTC
Met betrekking tot de bewijsvoering bij XTC-zaken heeft zich een opmerkelijke ontwikkeling
voorgedaan, die in dit kader niet onvermeld kan blijven. De bewijsvoering
ten aanzien van de handel in XTC werd namelijk tot 2004 enigszins bemoeilijkt door
uitspraken van de Hoge Raad. 17 Dit gold voor opsporingsonderzoeken waarbij inbeslagneming
van XTC-pillen niet mogelijk bleek maar bijvoorbeeld kopers verklaarden
pillen gekocht te hebben van verdachte en gebruikt te hebben. De Hoge Raad stelde
dat uit de bewijsmiddelen dient te volgen dat de pillen daadwerkelijk werkzame stoffen
zoals MDMA bevatten. Een enkele door de politie uitgevoerde “narcotest 23”
(een zogenaamde voorlopige test) waarbij een sterk positieve reactie werd geconstateerd,
is hierbij niet voldoende. Ook gebruikmaking van de omstandigheid dat van
algemene bekendheid is dat XTC-pillen stoffen als MDA, MDMA of MDEA bevatten,
achtte de Hoge Raad onjuist, omdat XTC haar werking ook aan andere stoffen, al
dan niet vermeld op lijst I Ow, kan ontlenen. Latere jurisprudentie laat zien dat feiten
en omstandigheden in soortgelijke gevallen kunnen aantonen dat er sprake is van
verboden stoffen als genoemd in lijst I. 18 In een recent vonnis gebruikte de rechtbank
in een zaak waarin geen pillen werden aangetroffen in haar overweging een deskundigenrapport
van het NFI d.d. 25 oktober 2004. 19 In dit rapport wordt beschreven dat
98% van onderzochte tabletten stoffen bevatten die onder lijst I van de Ow vallen.
Mede op basis van dit rapport komt de rechtbank tot een bewezenverklaring. Dat
de zogenaamde narcotest 23 kan bijdragen tot het bewijs, is te lezen in een arrest
van Gerechtshof Arnhem, dat tot een veroordeling kwam op basis van deze test, het
uiterlijk van de pillen en de verklaring van de verdachte omtrent de werking van de
pillen. 20 Een veroordeling zonder inbeslagneming (en dus zonder laboratoriumrapport

over de chemische samenstelling) van de XTC-tabletten lijkt thans dus mogelijk door
gebruikmaking van andere bewijsmiddelen.
BMK en PMK
Verbodsbepalingen betreffende de precursoren PMK en BMK staan niet in de Opiumwet,
maar in de in 1996 in werking getreden Wet voorkoming misbruik chemicaliën
(WVMC). Deze is voortgekomen uit het Verdrag van de Verenigde Naties tegen de
sluikhandel in verdovende middelen en psychotrope stoffen (Verdrag van Wenen,
1988). De Europese Gemeenschappen heeft met een verordening en een richtlijn
uitvoering gegeven aan de verdragsverplichtingen en de lidstaten opgedragen om hun
nationale wetgevingen aan te passen. 21 Kernbepalingen van de WVMC zijn de artikelen
3 en 5 die verwijzen naar de richtlijn en de bijbehorende bijlage. In de bijlage (met
drie categorieën naar belangrijkheid voor de vervaardiging van verdovende middelen)
worden stoffen genoemd die zonder vergunning niet vervaardigd of verhandeld
mogen worden (art. 3 WVMC) of waarvan het bezit verboden is zonder vergunning
(art. 5 WVMC). De chemicaliën PMK en BMK staan niet als zodanig vermeld in
deze bijlage, maar wel de stoffen die geschikt zijn voor het bereiden van verdovende
middelen en precursors, zoals 1-Fenyl-2-propanon geschikt is voor de bereiding van
BMK en de stoffen 3,4-Methyleendioxyfenylpropaan-2-on, Isosafrool en Piperonalen
Safrool voor de bereiding van PMK. De strafbaarstellingen staan vermeld in de Wet
Economische Delicten (WED). 22 De wetgeving is thans aan wijziging onderhevig. De
Europese Unie heeft twee nieuwe verordeningen afgekondigd (voor inter- en intracommunautaire
handel) die op 18 augustus 2005 in werking zijn getreden. De bestaande
richtlijn en verordening zijn ingetrokken. De verordeningen hebben rechtstreekse
werking maar de nationale toepassing geschiedt op basis van de WVMC; een wijzigingsvoorstel
gaat binnenkort naar het parlement. De nieuwe verordeningen bevatten
overgangsbepalingen waardoor de bestaande wetsteksten vooralsnog hun gelding
blijven behouden.
Niet genoemde stoffen
Een groot aantal stoffen dat wordt gebruikt bij de productie van amfetamine en
MDMA komt niet voor op de lijsten van de WVMC, zoals methylamine, ethylamine en
chloorwaterstof. Doordat de stoffen worden ingezet bij de productie van verdovende
middelen kan het gebruik hiervan strafbaar zijn via artikel 10a Opiumwet. Ook is het
mogelijk om de opslag en het gebruik van deze stoffen te vervolgen als overtreding
van de Wet Milieubeheer.
2.3.1.2 Het productieproces van synthetische drugs
De grondstoffen die benodigd zijn om XTC en amfetamine te produceren zijn te
onderscheiden in precursoren (zoals PMK en BMK), essentiële chemicaliën (zoals
formamide, mierenzuur en waterstofgas), organische oplosmiddelen (zoals aceton,
21 Verordening (EEG) nr.
3677/90 van 13 december
1990, PbEG L 357 en de
Richtlijn 92/109/EEG van
14 december 1992, PbEG L
370 zoals laatstelijk gewijzigd
bij Richtlijn 2003/101/
EG van 3 november 2003,
PbEG L 286
22 Zie art. 1 sub 1, art. 2 lid 1
en art. 6 WED
Hoofdstuk 2
45
De ontwikkeling van de aard en omvang
van synthetische-drugscriminaliteit in
Nederland en in het buitenland

De Leuckartsynthese.
Criminaliteitsbeeldanalyse
46
Synthetische Drugs 2002-2004
ethanol en methanol), zuren (zoals fosforzuur en zoutzuur) en katalysatoren (zoals
natriumboorhydride en platinumoxide).
De precursoren zijn de essentiële chemicaliën die nodig zijn voor de vervaardiging
van synthetische drugs. De meest gangbare precursoren, gebruikt in de synthetische
drugsproductie, zijn te onderscheiden in PiperonylMethylKeton (PMK) en Benzyl-
MethylKeton (BMK). PMK is een voor de productie van MDMA noodzakelijke stof
en heeft als officiële benaming 3,4-(methyleendioxy-)fenylpropaan-2-on. BMK is een
voor de productie van amfetamine noodzakelijke stof, en heeft als officiële benaming
1-phenyl-2-propanon. BMK en PMK vormen de basis voor het werkzame bestanddeel
in het eindproduct. De overige chemische grondstoffen zijn voor een chemische
synthese noodzakelijk om tot het eindproduct te komen. In het eindproduct zijn deze
grondstoffen vaak nog wel herkenbaar, maar ze zijn ondergeschikt.
De productiemiddelen die gebruikt worden bij de syntheses zijn onder meer reactiekolven,
stijgbuizen, bolkoelers, decanteervaten, thermometers, PH-meters, isomantels,
stoomapparaten, centrifuges, gasmaskers en hogedrukapparatuur.
Bij de productie van synthetische drugs, met name amfetamine en 3,4-Methyleen-
Dioxy-MethAmfetamine (MDMA), wordt in Nederland een aantal syntheses gebruikt.
De meest aangetroffen synthesemethoden zijn de Leuckartsynthese en de reductieve
aminering. De reductieve aminering kent een aantal varianten: de warme methode, de
koude methode en de aluminium-amalgaammethode.
Amfetamine
Uit 1 liter BMK wordt circa een halve kilogram amfetamine gewonnen. Dit proces
is in de loop der jaren niet veranderd, hoewel met een optimalisatie de productie
verhoogd zou kunnen worden naar 700 gram amfetamine per liter BMK. Amfetamine
wordt vooral vervaardigd middels de Leuckartsynthese. Deze synthese kent
verschillende kookprocessen waarbij vloeistoffen lange periodes moeten afkoelen.
De totale tijdsduur ligt tussen de 36 en 40 uur. Bij de Leuckartsynthese
wordt gebruikt gemaakt van glazen rondbodemkolven, koelers (of stijgbuizen),
elektrische verwarmingsmantels, kooksteentjes of kookkralen, scheitrechters/decanteervaten
en een stoomdestillatie-opstelling (bijvoorbeeld een behangstoomapparaat)
of vacuümdestillatie. Uit de grondstof BMK wordt door
koken met formamide een tussenproduct gevormd, het N-formylamfetamine.
Dit tussenproduct wordt door koken met zoutzuur omgezet in amfetamine.
Het betreft een zogenaamde twee-staps-reactie. Net als Leuckart zelf gebruiken
producenten van amfetamine verwarmingsmantels en ander glaswerk
voor de synthese. Sinds een aantal jaren zijn er producenten die aparte reactievaten
gebruiken waarmee ze een grotere opbrengst in dezelfde tijdspanne kunnen
verkrijgen.

XTC
In het begin van de jaren negentig werd uit 1 liter PMK circa 700 gram MDMA gewonnen.
Door belangrijke grondstoffen terug te winnen en her te gebruiken is dit nu
ongeveer 1 kilogram MDMA geworden. Bij een optimaal productieproces kan
dit verhoogd worden tot 1,2 kilogram. Het aantal XTC-tabletten dat vervolgens
geslagen wordt is afhankelijk van de toegevoegde hoeveelheid MDMA
per tablet. De gemiddelde werkzame stof per tablet ligt op 80 milligram. In
dit geval kunnen uit een kilogram MDMA dus 12.500 tabletten worden geslagen.
Wanneer uit 1 liter PMK 1,2 kilogram MDMA is gewonnen dan kunnen
er zelfs 15.000 tabletten worden geslagen. Let wel, dit zijn aantallen die in
de praktijk waarschijnlijk zelden gehaald worden. In dit CBA wordt uitgegaan
van 100 milligram werkzame stof per tablet, waardoor uit 1 kilogram
MDMA 10.000 XTC-tabletten kunnen worden geslagen. Dit is in lijn met de
berekening die het Nederlands Forensisch Instituut hanteert. In Nederland
wordt MDMA meestal middels de reductieve aminering vervaardigd. De reductieve
aminering kent, zoals gezegd, drie verschillende productiemethoden.
De warme methode wordt uitgevoerd in een drukvat. De koude methode en de
aluminium-amalgaammethode worden bij atmosferische druk uitgevoerd, al of niet in
een gesloten vat. 23
1. De warme methode. Bij deze methode wordt gebruikt gemaakt van een
drukvat met een roermechanisme. Uit de grondstof PMK wordt met methylamine
een tussenproduct gevormd. Dit tussenproduct wordt met behulp
van waterstofgas en de platina katalysator direct omgezet in MDMA. Het betreft
een zogenaamde één-pots-reactie. De methylamine wordt in overmaat
toegevoegd. Het kenmerk van een katalysator is dat die wel aan de reactie
deelneemt, maar niet bij de reactie verbruikt wordt. De katalysator kan dus
opnieuw gebruikt worden.
2. De koude methode. Deze methode heeft, waarschijnlijk omdat een deel van
het proces in een diepvries wordt uitgevoerd, de naam “koude methode” gekregen.
Volgens wetenschappelijke literatuur wordt deze reactie uitgevoerd
bij 0 °C. Uit de grondstof PMK wordt met methylamine in de aanwezigheid
van methanol een tussenproduct gevormd. Dit tussenproduct wordt met
behulp van natriumboorhydride direct omgezet in MDMA. Het betreft een
zogenaamde één-pots-reactie. Methylamine wordt in overmaat toegevoegd.
Het natriumboorhydride wordt bij de reactie verbruikt.
3. De aluminium-amalgaammethode. Bij deze methode worden allerlei vaten,
zoals glazen rondbodemkolven, metalen reactievaten met een emaillen bekleding
of andere vaten (er zijn zelfs open vaten gezien) met eventueel een
roermechanisme gebruikt. Verder wordt een destillatieopstelling gebruikt. De
De warme methode.
23 Een enkele keer is een
productielocatie ontmanteld
waar XTC middels
de Leuckartsynthese werd
vervaardigd.
Hoofdstuk 2
47
De ontwikkeling van de aard en omvang
van synthetische-drugscriminaliteit in
Nederland en in het buitenland

Een tabletteermachine.
24 Deze tekst is gebaseerd op
een tekst van dr. Bolhuis
van de Rijksuniversiteit
Groningen, in het bezit van
de NR-Unit Zuid-Nederland.
Criminaliteitsbeeldanalyse
48
Synthetische Drugs 2002-2004
hoofdopstelling zijn twee rondbodemkolven met ‘koelers’ (ten behoeve van
de destillatie), een verwarmingsmantel en eventueel een vacuümpomp. Uit de
grondstof PMK wordt met methylamine in de aanwezigheid van methanol een
tussenproduct gevormd. Dit tussenproduct wordt met behulp van aluminium
amalgaam (aluminium met een zeer geringe hoeveelheid kwikchloride) direct
omgezet in MDMA. Het betreft een zogenaamde één-pots-reactie. De methylamine
wordt in overmaat toegevoegd. Het aluminium(folie) wordt bij de
reactie omgezet in een fijn poeder. Dit poeder (grijs of beige van kleur) is afval.
In deze onderzoeksperiode zijn er vier synthetische-drugslaboratoria ontdekt
waarin volgens de aluminium-amalgaammethode werd gewerkt. In Nederland
wordt deze methode zelden gebruikt omdat er grote gevaren aan kleven en
het een toxisch proces is. Uit onderzoek van het Nederland Forensisch Instituut
blijkt dat bij verschillende zaken waarbij iets mis was gegaan (explosies,
branden) de aluminium-amalgaammethode was gebruikt. Het grote nadeel van
deze methode is de enorme warmteontwikkeling. De ontstane warmte moet
worden afgevoerd, wat bij productie op grote schaal aanzienlijke problemen
kan opleveren. Een ander nadeel is het verwijderen van het gevormde aluminiumoxide,
het fijne poeder dat zeer lastig te verwijderen is.
Tablettering 24
Nadat het MDMA-poeder is geproduceerd moet het nog getabletteerd worden.
Het MDMA wordt daartoe gemengd met een of meer vulbindmiddelen, een zwelmiddel,
een glijmiddel, een smeermiddel, en eventueel een kleur- en/of smaakstof.
Vulbindmiddelen moeten een tablet massa geven, voor binding zorgen en chemisch
stabiel zijn – dit houdt in dat ze niet reageren met de werkzame stof. Belangrijke vulbindmiddelen
zijn celluloses, suikers, polyolen en calciumzouten. De zwelmiddelen
zorgen ervoor dat een tablet uiteenvalt in een glas water of na inname in de maag.
Zetmeel is een goed uiteenvalmiddel maar bindt zeer slecht; daarom worden meestal
zogenaamde superdesintegratiemiddelen gebruikt, zoals natriumzetmeelglycolaat.
Glijmiddelen zorgen voor een goede stroming van het te tabletteren poeder en
het regelmatig uitvullen van de matrijs in de tabletteermachine, zodat de onderlinge
gewichten van de tabletten niet te veel verschillen. Meestal wordt colloïdaal kiezelzuur
als glijmiddel gebruikt. Smeermiddelen beperken de wrijving tussen enerzijds het
poeder en anderzijds de matrijs en de stempels. Wanneer het smeermiddel niet is
toegevoegd dan valt het tablet kapot door de wrijving die ontstaat bij het uitwerpen.
Het belangrijkste smeermiddel is magnesiumstearaat. Het tabletteren wordt meestal
via directe compressie uitgevoerd, waarbij het homogene mengsel van de diverse
stoffen direct tot tabletten geslagen worden.

2.3.2 Omvang van synthetische-drugscriminaliteit
2.3.2.1 In beslag genomen synthetische drugs in Nederland en in het
buitenland
Grondstoffen
In de periode 2001-2003 zijn diverse partijen grondstoffen in beslag genomen.
Zoals uit tabel 2.2 blijkt worden de meeste grondstoffen aangetroffen
in containers (in havens), in opslagplaatsen (loodsen) en bij productieplaatsen
(laboratoria). Volgens analisten van de NR-Unit Zuid-Nederland is de omvang
van de in Nederland gedane inbeslagnemingen in 2004 afgenomen doordat
criminele verbanden de BMK en PMK niet meer direct naar Nederland
smokkelen, maar via andere landen. Zo werd van de in 2004 in beslag genomen
BMK en PMK bestemd voor Nederland (25.000 liter) slechts een deel in
Nederland zelf geconfisqueerd, terwijl grote partijen werden aangetroffen in
de zeehavens van België en Ierland op doorvoerreis naar Nederland. 25
Tabel 2.2 In Nederland onderschepte grotere partijen precursoren
2001-2003
datum plaats liters BMK liters PMK locatie/vindplaats herkomst
13/02/01 Rotterdam 2.000 3.000 haven China
16/03/01 Rotterdam 700 1.600 fietsbanden China
12/09/01 Rotterdam 4.000 10.000 zeecontainer China
10/10/01 Eijsden 3.100 loods
11/10/01 Amsterdam 4.000 container
06/03/02 Drachten 150 laboratorium
19/03/02 Amsterdam 760 China
17/04/02 Fochteloo 140 laboratorium
04/06/02 Tilburg 120
06/08/02 Watergang 220 laboratorium
31/12/02 Rotterdam 7.700 pannen China
16/01/03 Utrecht 560 loods China
18/10/03 Rotterdam 3.000 loods China
13/10/03 Amsterdam 3.000 1.000 container China
13/11/03 Almelo 1.380 2.500 loods China
Het zou niet verstandig zijn om aan de cijfers met betrekking tot de in beslag genomen
partijen precursoren uitspraken te doen over de verhouding tussen ingevoerde BMK
en PMK of over de totale import of over de neerslag van dit aantal op de synthetische-
XTC-tabletten in een verborgen
compartiment.
25 Er werden ook grote
aantallen precursoren geconfisqueerd
in Australië,
maar het is onduidelijk of
deze grondstoffen daar
verwerkt zouden gaan
worden of elders (en wellicht
in Nederland).
Hoofdstuk 2
49
De ontwikkeling van de aard en omvang
van synthetische-drugscriminaliteit in
Nederland en in het buitenland

26 Criminaliteitsbeeldanalyse
Precursoren, FIOD-ECD,
januari 2004, p.46
Criminaliteitsbeeldanalyse
50
Synthetische Drugs 2002-2004
drugsproductie. De fluctuaties tussen de verschillende jaren zijn door uitschieters bij
enkele vangsten te groot. Uit de cijfers en recente onderzoeken door de FIOD-ECD
en de politie blijkt China het voornaamste bronland te zijn. 26 Onderzoeken wijzen uit
dat in deze handel vooral personen met de Chinese etniciteit actief zijn.
Behalve in China wordt BMK ook geproduceerd in een aantal Oost-Europese landen.
In tegenstelling tot wat soms beweerd wordt, is deze BMK van eenzelfde kwaliteit
als de BMK uit China. Medewerkers van de FIOD-ECD stellen dat BMK steeds vaker
uit Oost-Europa afkomstig is. De BMK wordt vaak over de weg vanuit Moskou via
Polen naar Nederland gesmokkeld, en in kleinere hoeveelheden dan de partijen die
uit China gesmokkeld worden.
De analisten van de NR-Unit Zuid-Nederland merken op dat het aannemelijk is dat in
de afgelopen jaren zeer grote hoeveelheden BMK en PMK vanuit China zijn ingevoerd
in Nederland en hier zijn opgeslagen. Deze veronderstelling vloeit voort uit het feit
dat ondanks de grote inbeslagnemingen in de periode 2001-2003 de prijs van XTC en
amfetamine niet steeg, wat erop kan duiden dat de productie van XTC en amfetamine
geen hinder heeft ondervonden van de inbeslagnemingen. Dit lijkt te veranderen. Medewerkers
van de NR-Unit Zuid-Nederland merken op dat sinds het eind van 2004
criminelen moeite hebben om aan grondstoffen te komen. Dit kan inhouden dat er
sprake is van minder aanvoer vanuit China (waar de opsporingsautoriteiten meer prioriteit
hebben gegeven aan een stringente aanpak van de illegale handel in precursoren),
of dat de in Nederland opgeslagen partijen BMK en PMK opraken en niet meer worden
bijgevuld doordat de opsporingsdiensten succesvol zijn in hun onderzoeken. Mogelijk
zal de productie hierdoor naar andere landen worden verplaatst (zie hoofdstuk 5).
Synthetische drugs algemeen
In tabel 2.3 wordt een overzicht gegeven van alle vangsten van XTC en amfetamine
in Nederland en in het buitenland vanaf 1998 tot 2004. Hoogstwaarschijnlijk zullen
de aantallen voor 2004 uiteindelijk hoger uitvallen, omdat een deel van de elders in
de wereld geconfisqueerde partijen ten tijde van de samenstelling van deze tabel (in
april 2005) nog niet bij de NR-Unit Zuid-Nederland bekend waren. In de volgende
paragrafen worden de cijfers in grafieken verwerkt, geanalyseerd en in perspectief
geplaatst. Hier moet alvast wel worden opgemerkt dat de hoeveelheden inbeslagnemingen
sterk beïnvloed worden door incidentele grote vangsten van honderdduizenden
of zelfs een aantal miljoen tabletten. Hierdoor kunnen meestal geen eenduidige
trends worden gegeven.
Ook dient hier vermeld te worden dat in deze tabel niet zijn opgenomen de partijen
amfetamine en XTC die achteraf bij opsporingsdiensten bekend zijn geworden, bijvoorbeeld
doordat een tapgesprek te laat werd uitgeluisterd. Het is niet mogelijk om
de omvang van de wel bekende maar niet in beslag genomen partijen amfetamine en
XTC weer te geven, omdat deze incidenten niet structureel geregistreerd worden.

Tabel 2.3 In Nederland en in het buitenland in beslag genomen
synthetische drugs 27
XTC Nederland XTC Buitenland Amfetamine Amfetamine
Nederland Buitenland
2004 Tabletten 5.600.193 10.080.037 10.355
Poeder (kg) 303,30 1.048,10 598,01 341,03
Olie (liter) 210,00
Pasta (kg) 262,00
2003 Tabletten 5.420.033 12.971.425 14.000 1.036
Poeder (kg) 311,18 850,60 408,53 821,99
Olie (liter) 37,00 4,80
Pasta (kg) 124,20 20,00 412,00 213,50
2002 Tabletten 6.013.989 18.581.801 100 868
Poeder (kg) 789,40 120,86 418,33 1.654,90
Olie (liter) 0,75
Pasta (kg) 3,17 4,50
2001 Tabletten 3.605.476 22.062.190 20.592 530
Poeder (kg) 113,00 15,50 514,00 731,00
Olie (liter) 1,00 65,00 38,00
Pasta (kg)
2000 Tabletten 5.500.000 16.200.000
Poeder (kg) 632,00 9,00 293,00 1.251,00
Olie (liter)
Pasta (kg)
1999 Tabletten 3.600.000 9.700.000 450.000
Poeder (kg) 405,00 853,00 990,00
Olie (liter)
Pasta (kg)
1998 Tabletten 1.100.000 2.400.000 242.000
Poeder (kg) 54,00 1.450,00 1.569,00
Olie (liter)
Pasta (kg)
Amfetamine
Specifiek voor de handel in amfetamine is dat deze voornamelijk binnen Europa blijft
en dat smokkel middels vliegtuigen bijna niet wordt aangetroffen. In 2001/2002 vond
90 procent van alle wereldwijde in beslag genomen amfetamine plaats in Europa. Meer
dan een derde van de amfetamine werd in het Verenigd Koninkrijk in beslag genomen,
gevolgd door België (elf procent), Nederland (tien procent), Duitsland (acht procent)
en Zweden (zeven procent). De grootste toename van de inbeslagnemingen vond
plaats in Oost-Europa. In West-Europa namen de inbeslagnemingen eveneens toe,
maar in de rest van de wereld namen ze af. De meeste amfetamine was afkomstig uit
27 Niet alle inbeslagnemingen
zijn bekend bij de
Unit Zuid-Nederland. Ten
eerste komen gegevens
over onderscheppingen
niet automatisch bij
de Unit binnen, en ten
tweede registreert de Unit
alleen inbeslagnemingen
van 500 tabletten/gram of
meer. De cijfers worden
jaarlijks verzameld door
de afdeling Kennis &
Expertise van de NR Unit
Zuid-Nederland en zijn
afkomstig van de Nederlandse
politie, FIOD-ECD,
Douane, Koninklijke
Marechaussee, Europol,
Interpol, Wereld Douane
Organisatie, en van diverse
buitenlandse zusterdiensten.
De buitenlandse
cijfers zijn in deze tabel
van een beperkte omvang,
omdat alleen inbeslagnemingen
zijn geregistreerd
die een aantoonbare
relatie met Nederland
hebben. Deze relaties zijn
vastgesteld naar aanleiding
van verklaring(en) van de
verdachte(n), uit opsporingsonderzoeken,
door
de aanhouding van een
verdachte in het buitenland
die rechtstreeks uit
Nederland kwam, en door
analyse van de geconfisqueerde
tabletten.
Hoofdstuk 2
51
De ontwikkeling van de aard en omvang
van synthetische-drugscriminaliteit in
Nederland en in het buitenland

28 World Drug Report 2004,
UNODC, Wenen 2004, p.
166-167.
29 Europol situation report on
drug production and drug
trafficking 2003-2004,
Europol, Den Haag 2004,
p.49.
30 Lagebild Rauschgift 2003,
Bundeskriminalamt, Wiesbaden
2004, p.17.
31 Europol situation report on
drug production and drug
trafficking 2000-2001, Europol,
Den Haag juli 2001,
p.55.
32 T. van der Heijden, De Nederlandse
drugsmarkt. Een
poging tot kwantificering van
import, export, productie en
consumptie van verdovende
middelen, KLPD/DNRI,
Zoetermeer, november
2003, p.63. G. Pearson en
D. Hobbs, Middle market
drug distribution, Home
Office Research Study 227,
Londen 2001, 23.
33 Inbeslagnemingen synthetische
drugs 2004, Kennis
en Informatiecentrum, NR
Unit Zuid-Nederland, april
2005 (niet gepubliceerd).
Inbeslagnemingen synthetische
drugs 2003, Kennis
en Expertisecentrum, NR
Unit Zuid-Nederland,
maart 2004 (niet gepubliceerd).
Inbeslagnemingen
synthetische drugs 2002,
Kennis en Expertisecentrum,
KTZ/USD, april 2003
(niet gepubliceerd).
Criminaliteitsbeeldanalyse
52
Synthetische Drugs 2002-2004
Nederland (40 procent van het totaal), gevolgd door Polen (27 procent), België (23
procent) en Estland (tien procent). 28
De Nederlandse amfetamine lijkt vooral bestemd voor de Britse markt. Volgens Britse
autoriteiten is negentig procent van de amfetamine in het Verenigd Koninkrijk afkomstig
uit Nederland. Frankrijk is een belangrijk doorvoerland voor smokkel van amfetamine
naar het Verenigd Koninkrijk. 29 De meeste amfetamine in Duitsland is afkomstig
uit Nederland, wordt in beslag genomen in de deelstaten Noordrijn-Westfalen en
Beieren, en is bestemd voor de Scandinavische markt. 30 Volgens Europol neemt het
aandeel van de in Nederland geproduceerde amfetamine op de Zweedse markt sinds
het eind van de jaren negentig af. De amfetamine in Zweden en Noorwegen komt
vooral uit de Baltische staten en Polen. In deze landen wordt behalve amfetamine ook
methamfetamine geproduceerd. Incidenteel worden er laboratoria ontmanteld waar
(op kleinschalige wijze) XTC wordt geproduceerd. 31
Het versnijden van amfetaminepoeder gebeurt in de regel in het consumptieland.
Waarschijnlijk liggen de geïmporteerde hoeveelheden lager, aangezien de zuiverheid
op straatniveau gemiddeld zestien procent bedraagt. Dit zou eenderde zijn van de
zuiverheid op het moment van invoer. Het is echter niet mogelijk om een nauwkeuriger
beeld te geven, omdat het niet duidelijk is of de in het buitenland geconfisqueerde
amfetamine inmiddels is versneden of dat dit nog moest gebeuren. 32
Zoals in grafiek 2.1 kan worden gezien is de hoeveelheid in Nederland in beslag genomen
amfetaminepoeder sinds 2001 redelijk gelijk na een daling in de periode 1998-
2000. De hoeveelheid in het buitenland geconfisqueerd poeder laat vanaf 1998 grote
verschillen zien, maar was in 2004 aanzienlijk minder dan in voorgaande jaren. Opvallend
is dat sinds 2003 ook amfetaminepasta in beslag is genomen in Nederland en in
het buitenland. Of hier sprake is van een nieuwe trend kan nog niet met zekerheid
worden gezegd. Amfetaminepasta is één stap verwijderd van het eindproduct. Na een
drogingproces, dat niet per se in Nederland hoeft plaats te vinden, is er sprake van
amfetaminepoeder. Pasta is wellicht makkelijker te smokkelen dan poeder en wordt
daardoor minder snel opgemerkt.
Zowel in 2002, 2003 als 2004 vonden de meeste inbeslagnemingen van amfetamine
plaats in Duitsland (respectievelijk 49, 25 en 23). De grootste partijen – meestal van
een grootte tussen de 200 en 300 kilogram – werden in de periode 2002-2004 geconfisqueerd
in Nederland, België, Duitsland en het Verenigd Koninkrijk. In het Verenigd
Koninkrijk werden de grootste hoeveelheden in 2003 en in 2004 in de haven van
Dover in beslag genomen. In Nederland werden in 2002, 2003 en 2004 de grootste
hoeveelheden in de provincie Brabant geconfisqueerd. In het Verenigd Koninkrijk
werd de amfetamine vooral in vrachtwagens aangetroffen, in Duitsland in personenauto’s
en in treinen en in Nederland in productielocaties. 33

Grafiek 2.1 In beslag genomen amfetamine in kilogrammen
XTC
Al jarenlang is de in het buitenland in beslag genomen XTC voor het merendeel
afkomstig uit Nederland, zo blijkt uit gegevens van zusterdiensten uit onder andere
Australië, Duitsland, het Verenigd Koninkrijk, Frankrijk, Oostenrijk, Spanje, de
Verenigde Staten en Zweden. Na Nederland is België een belangrijk productieland.
Het aandeel van Nederland als herkomstland van XTC was volgens het UNODC 69
procent in 2002, terwijl dat van België 24 procent zou zijn. 34 Een medewerker van de
NR-Unit Zuid-Nederland plaatst vraagtekens bij deze percentages, omdat in de praktijk
is gebleken dat de aanwezigheid van een boodschappentas van een Nederlands
supermarktconcern in een voertuig voor een buitenlandse politiedienst al voldoende
was om aan te nemen dat de XTC ook uit Nederland afkomstig was.
In het begin van de jaren negentig vonden de inbeslagnemingen van XTC vrijwel alleen
in Europa plaats. De laatste jaren is er sprake van een verspreiding over de rest van
de wereld. Werd in 1993/1994 nog 80 procent van alle wereldwijd in beslag genomen
XTC in Europa geconfisqueerd; in 2001/2002 was dit gedaald naar 62 procent.
In Noord-Amerika werd negentien procent in beslag genomen, in Australië negen
procent, in Zuidoost Azië zes procent, in Zuid-Amerika twee procent, en in het Midden-Oosten
één procent. In 2002 namen in alle werelddelen de inbeslagnemingen van
XTC toe, behalve in Noord-Amerika. 35
Frankrijk zou fungeren als doorvoerland voor XTC die voor de Britse markt bestemd
is: de helft van alle in Frankrijk geconfisqueerde XTC was onderweg naar het Verenigd
Koninkrijk. XTC die bestemd is voor de Verenigde Staten wordt vaak met een om-
34 Bij Belgische laboratoria
zijn meestal Nederlanders
betrokken.
35 World Drug Report 2004, p.
171.
Hoofdstuk 2
53
De ontwikkeling van de aard en omvang
van synthetische-drugscriminaliteit in
Nederland en in het buitenland

36 Europol situation report on
drug production and drug
trafficking 2000-2001,
Europol, Den Haag juli
2001, p.58-60. World Drug
Report 2004, UNODC,
Wenen 2004, p. 172.
37 Inbeslagnemingen synthetische
drugs 2004, Kennis
en Informatiecentrum, NR
Unit Zuid-Nederland, april
2005 (niet gepubliceerd).
Criminaliteitsbeeldanalyse
54
Synthetische Drugs 2002-2004
weg naar dat land gesmokkeld. Niet alleen via luchthavens in Duitsland, maar ook via
luchthavens in Spanje, Roemenië en Zweden en via Canada (waarover later meer). 36
Het grootste deel van de in Duitsland in beslag genomen XTC is afkomstig uit Nederland
(andere bronlanden waren België en Spanje).
Uit grafiek 2.2 blijkt dat het aantal in beslag genomen XTC-tabletten in Nederland
vanaf 2000 tot en met 2004 redelijk gelijk blijft, met alleen in 2001 een aanzienlijk
lager aantal inbeslagnemingen. De in het buitenland geconfisqueerde XTC-tabletten
(gerelateerd aan Nederland) nemen sinds 2001 zeer sterk af: in drie jaar tijd is het
aantal zelfs meer dan gehalveerd. Tegelijkertijd met de afname van de in beslag genomen
XTC-tabletten valt een toename waar te nemen van de hoeveelheden in het buitenland
in beslag genomen MDMA-poeder (zie grafiek 2.3). Dit poeder zal uiteindelijk
elders tot XTC-tabletten worden geslagen. Wanneer MDMA-poeder geconfisqueerd
wordt, dan blijkt het telkens om grote partijen te gaan. Zo werden in 2003 bij acht
inbeslagnemingen in totaal 851 kilogram MDMA-poeder (en 20 kilogram MDMApasta)
in beslag genomen. In twee gevallen betroffen het partijen van elk 250 kilogram
MDMA-poeder welke waren verscheept in Nederland met de eindbestemming
Canada. In twee andere gevallen betroffen het respectievelijk 180 en 120 kilogram
MDMA-poeder verscheept naar Australië. In 2004 werd in China tijdens één inbeslagneming
469 kilogram MDMA-poeder aangetroffen, in Australië werden bij vier
inbeslagnemingen 464 kilogram MDMA-poeder aangetroffen, en in Canada werden
bij twee inbeslagnemingen 91 kilogram aangetroffen. 37
Grafiek 2.2 In beslagnemingen XTC-tabletten in miljoenen
25.000.000
20.000.000
15.000.000
10.000.000
5.000.000
0

De verschuiving van de smokkel van XTC-tabletten naar MDMA-poeder zou te maken
kunnen hebben met de toegenomen controles op luchthavens op de uitvoer van
XTC-tabletten in Nederland en in doorvoer- en bestemmingslanden. De vraag is of
deze inbeslagnemingen van MDMA-poeder incidenten betreffen of dat het wellicht
een meer structurele verschuiving van smokkelmethodes betreft.
Grafiek 2.3 Inbeslagnemingen MDMA-poeder in kilogrammen
Als het in Nederland en in het buitenland geconfisqueerde MDMA-poeder (gerelateerd
aan Nederland) wordt omgerekend naar tabletten (uit één kilo worden circa
10.000 tabletten geslagen), dan blijkt dat de totale hoeveelheid in beslag genomen
XTC sinds 2001 op een redelijk stabiel niveau blijft (zie grafiek 2.4). In de periode
2002-2004 werden per jaar gemiddeld 30.9 miljoen uit Nederland afkomstige XTCtabletten
in beslag genomen (inclusief omgerekend het MDMA-poeder). Uit het in
2004 in Nederland en in het buitenland in beslag genomen MDMA-poeder konden
respectievelijk nog ruim 3 miljoen en bijna 10,5 miljoen XTC-tabletten worden vervaardigd.
Hoofdstuk 2
55
De ontwikkeling van de aard en omvang
van synthetische-drugscriminaliteit in
Nederland en in het buitenland

38 Volledigheidshalve wordt
opgemerkt dat de inbeslagnemingen
niet alléén
in de genoemde landen
hebben plaatsgevonden,
maar overal ter wereld.
Criminaliteitsbeeldanalyse
56
Synthetische Drugs 2002-2004
Grafiek 2.4 In beslag genomen XTC-tabletten en MDMA-poeder
omgerekend naar XTC-taletten
Tabel 2.4 Aantal inbeslagnemingen van XTC gerelateerd aan
Nederland op bestemmingsland 38
Bestemmingsland 1999 2000 2001 2002 2003 2004
Verenigde Staten 67 170 189 206 72 17
Duitsland 10 34 66 56 32 53
Zuid-Afrika 1 17 15 17 31 1
Verenigd Koninkrijk 21 43 45 20 29 5
Frankrijk 4 11 16 23 28 18
Spanje 8 22 42 15 20 2
Canada 8 30 30 21 17 1
Australië 5 13 20 25 15 5
Italie 3 3 9 37 14 1
Japan 0 7 6 9 14 18
overig 76 169 170 204 168 53
Totaal 203 519 608 631 440 176
Uit tabel 2.4 blijkt dat het aantal inbeslagnemingen wereldwijd sinds 2002 aanzienlijk
is afgenomen. In diverse landen is er sprake van een daling, maar nergens is deze zo
radicaal als in de VS. Tegelijkertijd lijken per inbeslagneming de hoeveelheden te zijn

gestegen: er wordt per transport dus meer gesmokkeld. In Australië en in België
werden in 2004 tijdens één inbeslagneming respectievelijk 2.467.500 en 2.350.000
tabletten aangetroffen. In 2002 werd de grootste partij in België geconfisqueerd:
1.500.000 tabletten op weg naar het Verenigd Koninkrijk. In 2003 werd de grootste
partij in het Verenigd Koninkrijk aangetroffen: 1.000.000 tabletten. 39
Zoals aan het eind van paragraaf 2.2 kort werd aangestipt lijkt de toewijzing van extra
capaciteit aan de Douane en de KMar effect te hebben gehad. Aanvankelijk hadden
deze diensten op Schiphol moeite om de controles aan te sturen. Sinds de XTC nota
is er echter binnen het Schipholteam een XTC-uitvoer team opgericht, bestaande uit
controleambtenaren van de Douane en opsporingsambtenaren van de KMar. Volgens
het onderzoeksbureau Intraval kan het grootste deel van de grote vangsten aan XTCtabletten
op Schiphol worden toegeschreven aan de geïntensiveerde controles. In
2002 onderschepten controle-instanties namelijk aanzienlijk meer (576 kilogram aan
XTC-tabletten) dan in de voorgaande jaren (in 2001, 2000, 1999 en 1998 respectievelijk
135, 434, 137 en 215 kilogram). In 2003, hetzelfde jaar dat de hoeveelheid in beslag
genomen MDMA-poeder snel toenam, daalde de hoeveelheid op Schiphol in beslag
genomen XTC-tabletten naar 440 kilogram. 40 Tegelijkertijd was er sprake van een
toename van de hoeveelheid geconfisqueerde MDMA-poeder via andere routes.
Zoals grafiek 2.5 laat zien is er sprake van een scherpe daling van de hoeveelheid inbeslagnemingen
in Duitsland en de VS in de jaren 2003, die zich in de VS ook doorzette
in 2004. Frankrijk liet in 2004 een grote afname zien. Dit kan erop duiden dat de vraag
naar XTC afneemt, of dat criminelen andere smokkelroutes hebben gevonden (onder
andere naar aanleiding van de verscherpte controles op luchthavens na de aanslagen
op New York en Washington op 11 september 2001). Onderzoek heeft aangetoond
dat de consumptie van XTC in de VS inderdaad is afgenomen, maar niet in hetzelfde
tempo waarmee de inbeslagnemingen in dat land zijn gedaald. Waarschijnlijk is de
wijziging van smokkelroutes een voorname reden. Zo lijken een aantal Amerikaanse
steden nu te worden voorzien van XTC die in Canada getabletteerd is, na als MDMApoeder
uit Nederland te zijn gesmokkeld. Ook de afname in Duitsland en Frankrijk
lijkt een gevolg van een verandering van smokkelroutes. Uit de hoeveelheid in beslag
genomen XTC zou kunnen worden geconcludeerd dat Duitsland vrijwel niet meer
als doorvoerland wordt gebruikt: werden er in 2002 nog bijna 1.7 miljoen tabletten
geconfisqueerd, in 2003 werden slechts 29 duizend tabletten in beslag genomen die
bestemd waren voor Australië en Noord-Amerika. In 2003 was het aantal inbeslagnemingen
van XTC-tabletten op luchthavens in Duitsland met 82 procent gedaald ten
opzichte van 2002. 41
Australië laat in alle jaren een geleidelijke toename zien van de hoeveelheid in beslag
genomen XTC. Daarnaast was de opkomst van Turkije en Japan opvallend, die
beide in 2004 de VS voorbij zijn gestreefd. De toename in Turkije vond vooral in
2004 plaats, toen er in acht zaken bijna 300.000 tabletten geconfisqueerd werden.
39 Inbeslagnemingen synthetische
drugs 2002. Inbeslagnemingen
synthetische drugs
2003. Inbeslagnemingen
synthetische drugs 2004.
40 R.J.M. Neve, e.a., Samenspannen
tegen XTC.
Tussentijdse evaluatie van
de XTC-Nota, Intraval,
Groningen 2005, p.33.
41 Lagebild Rauschgift 2003,
Bundeskriminalamt,
Wiesbaden 2004, p.18.
Medewerkers van de NR
Unit Zuid-Nederland
hebben opgemerkt dat de
daling in het aantal en de
hoeveelheid inbeslagnemingenhoogstwaarschijnlijk
ook beïnvloed is door
de verschuiving van de
aandacht van opsporingsdiensten
naar de aanpak
van terrorisme. Zo is bij
het BKA de capaciteit van
een team dat zich richtte
op de aanpak van synthetische
drugs verplaatst naar
de aanpak van terrorisme.
Hoofdstuk 2
57
De ontwikkeling van de aard en omvang
van synthetische-drugscriminaliteit in
Nederland en in het buitenland

42 Opvallend waren de
zendingen van anabole
steroïden en nandrolon
vanuit Polen en Tsjechië.
Criminaliteitsbeeldanalyse
58
Synthetische Drugs 2002-2004
De stijging houdt mogelijk verband met de groei van het toerisme in Turkse badplaatsen.
Japan liet in de laatste drie jaar een snelle stijging zien van de hoeveelheid
inbeslagnemingen, van 73.000 tabletten in 2002, 300.000 tabletten (14 zaken) in
2003 naar 335.000 tabletten (18 zaken) in 2004. Dit betroffen in alle jaren voor het
merendeel vliegtuigpassagiers met bestemming Tokyo. Ook China en Zuid-Afrika
lieten een toename zien van geconfisqueerde XTC-tabletten, die het resultaat lijkt
van een bijzonder douaneproject dat zich in 2002 en 2003 richtte op de smokkel van
XTC-tabletten via postzendingen. In 2002 werden in 24 zaken ongeveer 400.000
XTC-tabletten bestemd voor China geconfisqueerd, waarbij het in 23 gevallen postzendingen
betrof. In totaal werden in beide jaren ongeveer 300.000 XTC-tabletten
onderschept met als eindbestemming Zuid-Afrika. Het merendeel van deze onderscheppingen
betroffen postzendingen die op Schiphol ter verzending aangeboden
werden, veelal door verdachten met een Nigeriaanse etniciteit. In november 2004
werd een volgend douaneproject uitgevoerd, waarbij postzendingen werden onderschept
naar Zuid-Amerika. 42
Grafiek 2.5 Inbeslagnemingen XTC-tabletten in 2002-2003 in miljoenen

Grafiek 2.6 Aantal inbeslagnemingen XTC-tabletten per methode
Grafiek 2.7 Hoeveelheid geconfisqueerde XTC-tabletten per methode
Zoals uit de grafieken 2.6 en 2.7 blijkt is de smokkel van XTC middels personen in de
periode 2002-2004 zowel in aantal als in hoeveelheid sterk gedaald. Daarentegen nam
de smokkel in ladingen in dezelfde periode geleidelijk toe. Qua aantal inbeslagnemingen
werd in 2004 ongeveer evenveel gebruik gemaakt van de drie smokkelmethoden.
Anderzijds werd in 2004 bijna alle geconfisqueerde XTC in ladingen gesmokkeld. Per
lading was sprake van grote hoeveelheden XTC-tabletten. De smokkel via pakketjes liep
in de periode 2002-2004 terug, en bleef qua hoeveelheid van een bescheiden omvang.
Hoofdstuk 2
59
De ontwikkeling van de aard en omvang
van synthetische-drugscriminaliteit in
Nederland en in het buitenland

43 Inbeslagnemingen synthetische
drugs 2004.
Criminaliteitsbeeldanalyse
60
Synthetische Drugs 2002-2004
Uit de grafieken 2.8 en 2.9 blijkt dat de smokkel via vliegtuigen (en via personen,
zie grafieken 2.6 en 2.7) in de periode 2002-2004 een scherpe daling liet zien. Qua
aantallen inbeslagnemingen bleef het wel het meest gehanteerde vervoersmiddel. Op
enige afstand volgt de auto op de tweede plaats. Andere vervoersmiddelen worden
weinig gebruikt, maar de hoeveelheid bij deze transporten is wel aanzienlijk groter.
De grootste partijen XTC werden in vrachtwagens vervoerd; gemiddeld bijna een
half miljoen tabletten per keer. Ook werden er meer grote partijen XTC in beslag
genomen in zeehavens zoals Zeebrugge en Sydney. 43 MDMA-poeder, waarvan de inbeslagnemingen
niet in de grafieken zijn verwerkt, wordt meestal in grote partijen via
zeeschepen gesmokkeld.
10.000.000
8.000.000
6.000.000
4.000.000
2.000.000
Grafiek 2.8 Aantal inbeslagnemingen XTC-tabletten per vervoersmiddel
Grafiek 2.9 Hoeveelheid confisqueerde XTC-tabletten per
vervoersmiddel
0

2.3.2.2 Ontmantelde productielocaties in Nederland en in het buitenland
Productielocaties in Nederland
Vaak wordt gesproken over een ‘laboratorium’ als locatie waar synthetische drugs
geproduceerd worden. In de praktijk blijken deze locaties niet altijd een laboratorium
te zijn. De synthese vindt vaak op een andere locatie plaats dan waar de (tussen-)producten
worden bewerkt, vermengd of tot tabletten worden geslagen.
Door de Unit Zuid-Nederland worden vier productielocatietypen onderscheiden:
1. Locatie van een in bedrijf zijnd laboratorium waar productie (de synthese)
plaatsvindt.
2. Locatie waar aan de hand van aangetroffen attributen en chemicaliën geconcludeerd
kan worden dat er productie heeft plaatsgevonden of zal gaan
plaatsvinden. Bijvoorbeeld een gedeeltelijk ontmanteld of opgebouwd laboratorium.
3. Locatie waar een verdere verwerking na de synthese plaatsvindt of waar uitsluitend
tabletten worden vervaardigd.
4. Laboratoriumuitrusting die niet op een vaste locatie wordt aangetroffen maar
in een voertuig; het zogenaamde mobiele laboratorium.
Naast de vier productielocatietypen worden er ook opslagplaatsen voor hardware
aangetroffen. Dit zijn locaties waar geen (deel)productie van synthetische drugs heeft
plaatsgevonden of kan plaatsvinden. Deze locaties worden niet als productielocatie
beschouwd en derhalve niet meegenomen in de cijfermatige overzichten.
Ondanks het feit dat in diverse laboratoria een eindproduct wordt aangetroffen,
zeggen deze hoeveelheden niets over de productiecapaciteit van het
betreffende laboratorium, laat staan over een totaal geproduceerde hoeveelheid.
Het is veelal onbekend hoe lang en hoe intensief het betreffende
laboratorium voor de vervaardiging van een eindproduct is gebruikt.
Overigens dient opgemerkt te worden dat de aanleiding van het bekend worden
van een productielocatie meestal een melding betrof over stankoverlast
of brand. Na deze melding werd dan vaak een kort onderzoek ingesteld en
de productielocatie ontmanteld. De toevalsfactor is dus groot. Als een producent
incidenten als stankoverlast of brand weet te voorkomen dan is het
risico van ontmanteling aanzienlijk kleiner.
Een tabletteerplaats.
Hoofdstuk 2
61
De ontwikkeling van de aard en omvang
van synthetische-drugscriminaliteit in
Nederland en in het buitenland

Criminaliteitsbeeldanalyse
62
Synthetische Drugs 2002-2004
Tabel 2.5 Aantallen productieplaatsen 1998-2004
1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004
34 36 37 35 43 37 29
De laatste twee jaar is er sprake van een duidelijke afname van het aantal ontmantelde
productieplaatsen: het aantal is met een derde afgenomen van 43 in 2002 naar 29 in
2004. Ook het aantal aangetroffen opslagplaatsen van hardware bestemd voor de
productie van synthetische drugs, zoals kookketels en destillatieketels, is afgenomen.
De opslagplaatsen worden niet als productielocatie aangemerkt en zijn niet in de
cijfers meegenomen. In 2002 werden zeven opslagplaatsen ontdekt, in 2003 tien en
in 2004 vier.
In alle jaren is er sprake van een duidelijke en evenredige concentratie van de productie
van synthetische drugs in Zuid- en West-Nederland, waarbij Zuid-Nederland nog
enigszins de boventoon voert. De tabletteerplaatsen zijn in 2004 vooral in West-Nederland
aangetroffen, met de nadruk op Noord-Holland. In 2003 werden tabletteerplaatsen
vooral in Noord-Holland en in Noord-Brabant aangetroffen, respectievelijk
vijf en drie stuks. In 2002 werden tabletteerplaatsen verspreid over provincies in
West- en Zuid-Nederland gevonden.
Grafiek 2.10 Vindplaats productielocaties
Over het algemeen worden in West-Nederland meer productielocaties in dichtbevolkte
gebieden aangetroffen dan in Zuid-Nederland, in 2002 respectievelijk dertien
en negen, in 2003 acht en zeven, en in 2004 acht en vier. Grafiek 2.10 laat zien dat

het aandeel productielocaties dat in woongebieden (woonwijken en vakantieparken)
is aangetroffen sinds 2002 is afgenomen. Ze worden sinds 2002 in toenemende mate
aangetroffen in landelijke gebieden en in industriegebieden (uitgezonderd 2004).
Uit tabel 2.6 blijkt dat tussen 1998 en 2002 de verhouding tussen laboratoria waar
amfetamine en XTC werden geproduceerd ongeveer gelijk was (uitgezonderd het
jaar 2000 toen er geen enkel amfetaminelaboratorium werd ontmanteld en meer
XTC-laboratoria dan normaal in een jaar worden aangetroffen). Vanaf 2003 worden
er meer amfetaminelaboratoria aangetroffen dan XTC-laboratoria. Uitgaande van de
ontmantelde laboratoria zou gesteld kunnen worden dat de vraag naar amfetamine
sinds 2001 is toegenomen, terwijl de vraag naar XTC stabiliseert of wellicht zelfs
afneemt. Dit blijkt ook uit het Jaarbericht 2004 van de Nationale Drug Monitor. Ook
in België hebben de opsporingsautoriteiten een verschuiving waargenomen van de
productie van XTC naar meer amfetamine.
Tabel 2.6 Productieplaatsen uitgesplitst naar type synthetische drugs
Laboratoria Tabletteren Totaal
Amfetamine XTC Amfetamine XTC
Leuckart Reductieve aminering Ander
Warm Koud Alum.amal.
1998 13 11 - - 2 2 6 34
1999 6 8 3 - 6 - 13 36
2000 - 15 9 - 3 - 10 37
2001 12 5 5 - 1 - 11 35
2002 15 10 5 2 3 - 8 43
2003 14 8 2 1 1 - 11 37
2004 13 5 4 1 1 - 5 29
Uit een vergelijking van het type laboratoria naar regio blijkt dat in 2004 alle aangetroffen
laboratoria in Noord-Brabant en Noord-Holland zijn ontmanteld (uitgezonderd
één amfetaminelaboratorium in Drenthe). Opvallend is dat de amfetaminelaboratoria
vooral in Noord-Brabant zijn aangetroffen (zeven stuks, tegen één in Noord-Holland),
terwijl het merendeel van de XTC-laboratoria in Noord-Holland is aangetroffen (zeven
stuks, tegen vier in Noord-Brabant). In 2003 was de verdeling van laboratoria
over het land meer evenredig verspreid, zowel voor amfetamine (zes in Zuid-Nederland,
vier in West-Nederland en drie in Midden-Nederland) als voor XTC (vijf in
Zuid-Nederland, vier in West-Nederland en drie in Midden-Nederland). In 2002 lag
– net als in 2004 – het zwaartepunt van aangetroffen XTC-laboratoria met acht stuks
in West-Nederland, hoewel er in Zuid-Nederland bijna evenveel werden aangetroffen
(zes stuks). Zuid-Nederland voerde voor amfetaminelaboratoria wederom de boventoon
(zes stuks, tegen twee in West-Nederland).
Hoofdstuk 2
63
De ontwikkeling van de aard en omvang
van synthetische-drugscriminaliteit in
Nederland en in het buitenland

44 CBA Precursoren, p.27 en 53
45 World Drug Report 2004, p.
163. Kitchenlabs zijn zeer
eenvoudige laboratoriumopstellingen
waar op
kleine schaal synthetische
drugs worden vervaardigd.
46 T. van der Heijden, De
Nederlandse drugsmarkt,
p.67.
47 Precursor Control. Regional
project in East Asia,
UNODC Regional Centre
for East Asia and the
Pacific, januari 2005, p.5.
48 Europol situation report on
drug production and drug
trafficking 2003-2004,
Europol, Den Haag 2004,
p.50. In het World Drug
Report 2004 meldde het
UNODC dat in China elf
XTC-laboratoria werden
ontmanteld. Enige maanden
later volgde echter
een correctie door de
Chinese autoriteiten: het
betrof namelijk laboratoria
voor de productie van methamfetamine
en ketamine.
Tot nu toe zijn er dus nog
geen laboratoria voor de
productie van MDMA in
China aangetroffen.World
Drug Report 2004, p. 163.
Precursor Control. Regional
project in East Asia, p.3.
Het is niet bekend of de
correctie van de Chinese
autoriteiten ook betrekking
heeft op de consumptie
van XTC in China,
zoals gerapporteerd door
het regionale centrum van
het UNODC in Zuidoost
Azië, zie paragraaf 2.3.2.5
van dit hoofdstuk.
Criminaliteitsbeeldanalyse
64
Synthetische Drugs 2002-2004
De aangetroffen stoffen in laboratoria zijn vooral oplos- en reageermiddelen. Precursoren,
essentiële chemicaliën en katalysatoren worden veel minder vaak aangetroffen.
Deze soorten stoffen zijn van groter belang voor het eindproduct, hebben een hogere
aanschafwaarde en kunnen – in het geval van de katalysatoren – hergebruikt worden.
Daarnaast worden er in vergelijking met de oplos- en reageermiddelen kleinere hoeveelheden
van gebruikt. Vanwege hun waarde worden ze vaak in kleine hoeveelheden
en verspreid opgeslagen. 44
Productielocaties in het buitenland
Het aantal wereldwijde ontmantelde XTC-laboratoria was in 2002 bijna verdrievoudigd
ten opzichte van 1992. In het peiljaar 2002 werden de meeste laboratoria in
Nederland ontmanteld. Andere landen waar laboratoria werden ontdekt waren de
Verenigde Staten (negen), Canada (acht), België (vier), het Verenigd Koninkrijk (drie)
en Indonesië (twee). Hierbij dient opgemerkt te worden dat de laboratoria die in
Noord-Amerika en ook elders ontdekt worden vaak zogenaamde ‘kitchenlabs’ betreffen.
45 In de periode 1997-2001 werden er XTC-laboratoria ontmanteld in België
(zestien), het Verenigd Koninkrijk (dertien), Duitsland (tien), Bulgarije (zes), Oekraïne
(vier), Spanje (twee) en Litouwen, Roemenië en Slowakije (elk één). 46
In Indonesië werden in 2001 negen laboratoria ontdekt. Volgens het regionale centrum
van het UNODC in Zuidoost Azië waren dit voornamelijk ‘kitchenlabs’ en tabletteerplaatsen.
Bovendien zou de gebrekkige wetgeving op het gebied van de controle op
precursoren in Indonesië een obstakel voor de opsporing vormen. Het zou in dit land
nog redelijk eenvoudig zijn om precursoren aan het legale circuit te onttrekken en ze
te gebruiken bij de (illegale) productie van XTC en andere synthetische drugs. 47
Volgens Europol en het UNODC zou de productie van XTC zich over andere landen
van de EU en over de wereld verspreiden. Er zouden faciliteiten van verschillende
omvang en capaciteit zijn aangetroffen in andere EU-lidstaten, Oost-Europa, de
Balkan, Noord- en Zuid-Amerika, Zuid-Afrika, Azië en Australië. 48 Naar aanleiding
van de berichten van Europol en het UNODC hebben medewerkers van de NR-Unit
Zuid-Nederland een korte inventarisatie gemaakt van ontmantelde laboratoria in het
buitenland, die heeft uitgewezen dat er nauwelijks XTC-laboratoria in en vooral buiten
Europa worden aangetroffen. Voor zover dit het geval is, lijkt er bovendien vaak
sprake van betrokkenheid van Nederlanders.
Na Nederland is België het voornaamste productieland van XTC. Ook worden er
sporadisch productielocaties aangetroffen in andere Europese landen, zoals Duitsland.
Belgische laboratoria hebben voor het merendeel een relatie met Nederlandse
criminele verbanden. Het gaat dan vooral om Nederlandse criminelen die de productie
naar België hebben verplaatst (meestal vlak over de grens), of die Belgen inzetten
in deze laboratoria. In de periode 1999-2003 zijn er in België zelfs meer Nederlanders
aangehouden dan Belgen. Vanaf 2002 zijn aanzienlijk meer Belgen aangehouden,
die echter vooral voor Nederlanders werkzaam zijn. De Belgische politie denkt dat
Belgen inmiddels wel iets aan zelfstandigheid hebben gewonnen en als volwaardige

medewerkers voor Nederlandse opdrachtgevers kunnen fungeren. 49
Het onderzoeksbureau Intraval meldt in de meest recente evaluatie dat in 2003 in
het buitenland twee laboratoria ontmanteld zijn waarbij Nederlandse verdachten betrokken
waren: één in Suriname en één in België. In 2002 werden in Portugal en in
België twee laboratoria ontdekt waarbij sprake was van Nederlandse betrokkenheid,
en in 2001 werden in Duitsland drie en in België twee laboratoria ontmanteld waarbij
Nederlandse verdachten een rol speelden. 50 Volgens het regionale centrum van het
UNODC in Zuidoost Azië werd in april 2002 in Indonesië een groot laboratorium
ontdekt waar naast MDMA ook methamfetamine werd geproduceerd, en waarbij
sprake was van samenwerking met Nederlanders.
De amfetamine die in Europa wordt geconsumeerd is voor een aanzienlijk deel uit
Nederland afkomstig. In Europa worden in Nederland de meeste amfetaminelaboratoria
ontmanteld, gevolgd door Polen en België. Andere landen waar in 2002 (het
peiljaar van het UNODC) amfetaminelaboratoria werden ontmanteld waren Duitsland,
Frankrijk, het Verenigd Koninkrijk, Rusland, Bulgarije en de drie Baltische staten.
Het UNODC constateert sinds een aantal jaren dat de productie van amfetamine in
West-Europa afneemt, en verschuift naar Oost-Europa. 51 Buiten Europa wordt amfetamine
nauwelijks geconsumeerd, in tegenstelling tot methamfetamine. Deze drug
valt evenals amfetamine onder de wekaminen en wordt op grote schaal geproduceerd
en geconsumeerd in Noord-Amerika en Zuidoost-Azië. 52
Productielocaties voor andere (half)synthetische drugs zoals LSD (op lijst 1 van de
Opiumwet) en GHB (lijst 2) worden in Nederland weinig aangetroffen. Dit kan enerzijds
liggen aan de beperkte aandacht die door de Nederlandse opsporingsautoriteiten
gegeven wordt aan GHB. Maar wanneer gekeken wordt naar de aangetroffen
productielocaties in landen als België, Duitsland en het Verenigd Koninkrijk dan kan
voorzichtig geconcludeerd worden dat Nederland geen spilfunctie vervult voor deze
vormen van synthetische drugs. 53
2.3.2.3 Afvaldumpingen
In 2002 is er in het kader van de nota Samenspannen tegen XTC een Landelijke Faciliteit
Ondersteuning bij Ontmantelen (LFO) opgericht, om te komen tot een betere
coördinatie bij het ontmantelen van productieplaatsen en het ruimen van dumpingen.
De LFO is een samenwerkingsverband van de politie, de brandweer en het Nederlands
Forensisch Instituut, en is ondergebracht bij de Nationale Recherche in Driebergen
en in Helmond. Ondanks de toegenomen capaciteit en deskundigheid op het
gebied van afvaldumpingen lijken gemeenten er langzamerhand geen speciale aandacht
meer aan te besteden: de meldingen door de gemeenten bij de NR-Unit Zuid-Nederland
zijn althans geen vanzelfsprekendheid meer.
49 Synthetische druglabo’s in
België. Bevindingen uit de dossiers
1999-2003, Federale
Politie België, Brussel juli
2004, p.23-27 (niet gepubliceerd).
Ook bij dumpingen
die in België worden
aangetroffen blijkt het
vaak te gaan om afval uit
laboratoria in Nederland.
50 R.J.M. Neve, e.a., Samenspannen
tegen XTC.
Tussentijdse evaluatie van
de XTC-Nota, Intraval,
Groningen 2005, p.58.
51 World Drug Report 2004, p.
162.
52 Alleen al in de VS worden
duizenden kleine methamfetamine-laboratoria
per
jaar ontmanteld.
53 Europol situation report on
drug production and drug
trafficking 2003-2004,
Europol, Den Haag 2004,
p.54.
Hoofdstuk 2
65
De ontwikkeling van de aard en omvang
van synthetische-drugscriminaliteit in
Nederland en in het buitenland

Oplegger volgestopt met afval van
synthetische-drugsproductie.
54 Noord-Nederland bestaande
uit de politieregio’s:
Groningen, Friesland,
Drenthe, IJsselland en
Twente (provincies Groningen,
Friesland, Drenthe
en Overijssel). Midden-
Nederland, bestaande uit
de politie-regio’s: Noord
Oost Gelderland, Gelderland
Midden, Gelderland
Zuid, Utrecht en Flevoland
(provincies Gelderland,
Utrecht en Flevoland).
West-Nederland bestaande
uit de politieregio’s:
Noord Holland Noord,
Zaanstreek Waterland,
Kennemerland, Amsterdam-Amstelland,
Gooi en
Vechtstreek, Haaglanden,
Hollands Midden, Rotterdam
Rijnmond, Zuid
Holland Zuid (provincies
Noord- en Zuid Holland).
Zuid-Nederland bestaande
uit de politieregio’s:
Zeeland, Midden West
Brabant, Brabant-Noord,
Brabant Zuid-Oost,
Limburg Noord, Limburg
Zuid (provincies Zeeland,
Brabant en Limburg).
Criminaliteitsbeeldanalyse
66
Synthetische Drugs 2002-2004
Tabel 2.7 Dumpingen van chemisch afval, gerelateerd aan
synthetische drugsproductie
1999 2000 2001 2002 2003 2004
Aantal dumpingen 147 101 127 105 95 81
Hoeveelheid (liters) 110.000 92.650 101.110 82.900 81.000 35.391
Zoals uit tabel 2.7 valt op te maken lijkt er, met uitzondering van het jaar
2001, sinds 1999 sprake van een continue afname van zowel het aantal dumpingen
als de hoeveelheid gedumpte afvalstoffen. Tot aan 2003 was er, met
uitzondering van het jaar 2001, sprake van een geleidelijke afname per jaar.
Opvallend is echter de scherpe daling in 2004 van het aantal dumpingen en
de hoeveelheid gedumpt afval. Daarbij moet worden aangetekend dat één
dumping van 11.195 liter afval in regio Noord-Oost Gelderland, in januari
2004 in een gestolen trailer uit Limburg langs de A50 bij Heerde, meer dan
dertig procent van de totale hoeveelheid in beslag neemt. De politieregio
Noord-Oost Gelderland had in 2003 ook de grootste dumping te verwerken,
namelijk 14.000 liter in een gestolen trailer bij Apeldoorn.
Tabel 2.8 Dumpingen uitgesplitst naar deel van Nederland 54
1999 2000 2001 2002 2003 2004
Noord-Nederland 0 10 2 1 1 1
Midden-Nederland 18 10 12 10 9 15
West-Nederland 14 42 43 41 24 30
Zuid-Nederland 89 39 70 53 63 35
Totaal 147 101 127 105 97 81
In Zuid- en West-Nederland zijn sinds 1999 veruit de meeste dumpingen aangetroffen
(zie tabel 2.8), waarbij elk jaar meer dan de helft op het conto van Zuid-Nederland
kwam – uitgezonderd 2000 en 2004. Dit beeld komt overeen met de spreiding van de
productielocaties in Nederland. In het noorden en midden van het land vinden relatief
weinig dumpingen plaats. Opvallend is wel dat in het midden van het land in 2004 een
behoorlijk aantal dumpingen werd aangetroffen in vergelijking met eerdere jaren.
Zoals in hoofdstuk 1 al werd opgemerkt kan de daling van het aantal afvaldumpingen
en de hoeveelheid gedumpt afval in 2004 mede verklaard worden door het afnemende
besef bij partners als gemeenten en brandweer om deze te melden aan de
NR-Unit Zuid-Nederland. De regio’s zijn gemakkelijker geworden ten opzichte van

afvaldumpingen. Er wordt geen speciale aandacht meer aan besteed: het lijkt een
routinekwestie geworden van opruimen door de gemeente en brandweer. Het is aannemelijk
om te stellen dat er in 2004 meer afvaldumpingen hebben plaatsgevonden
dan het aantal dat bij de NR-Unit Zuid-Nederland is geregistreerd.
De afname van het aantal dumpingen in 2004 lijkt te relateren aan de politieregio’s
Limburg-Zuid en vooral Midden- en West-Brabant. In beide regio’s hebben aanzienlijk
minder dumpingen plaatsgevonden dan in voorgaande jaren. In Limburg-Zuid kan de
daling verband houden met de grote dumping in Noord-Oost Gelderland, waar een
gestolen vrachtwagen uit Limburg werd gebruikt. De afname in Midden en West-
Brabant ligt gecompliceerder. Ten eerste zijn in deze politieregio de medewerkers
vertrokken die zich toelegden op het bijhouden van de dumpingen. Daarnaast kan er
sprake zijn van een verplaatsing van de dumpingen naar Belgisch grondgebied, waar
in 2003 voor het eerst een voertuig werd geconfisqueerd waarmee afval al rijdend
geleidelijk te lozen (een werkwijze die in Nederland al eerder werd aangetroffen). 55
Een andere reden voor de afname in het aantal en de hoeveelheid gedumpte afvalstoffen
kan de inzet zijn van solvent cleaners, waarmee bepaalde grondstoffen vaker
worden hergebruikt. Anderzijds is het niet gebruikelijk dat solvent cleaners worden
ingezet, waarschijnlijk vanwege de hoge aanschafkosten.
In de CBA Precursoren van de FIOD-ECD wordt opgemerkt dat het mogelijk is dat
dumpingen in woongebieden relatief vaker worden ontdekt dan die in buitengebieden,
en dat het aantal dumpingen in buitengebieden dus eerder onderschat wordt dan die
in woongebieden. 56 Ongeveer tweederde van de dumpingen vonden in 2004 buiten
de bebouwde kom plaats. De afvalstoffen werden in 2004 voornamelijk gedumpt in
het buitengebied, het bos en op bedrijfsterreinen. In twee gevallen, beide in
Amsterdam, werden afvalstoffen in een woongebied gedumpt. In veel gevallen
is bij de NR-Unit Zuid-Nederland niet bekend welke afvalstoffen er precies
gedumpt zijn. In de regel gaat het om lege of gevulde jerrycans en vaten, vuilniszakken,
blikken en flessen. Een enkele keer komt het voor dat een gestolen
voertuig wordt volgestopt met afval en wordt achtergelaten, maar minder vaak
dan in 2000 en 2001 toen deze dumpingmethode respectievelijk acht en vijf
keer werd aangetroffen. Het is moeilijk om het materiaal te gebruiken bij het
rechercheren, omdat belangrijke zaken als etiketnummers, bedrijfsstickers en
UN-badgenummers vaak vooraf worden verwijderd. 57
De inhoud van de afgewerkte en/of restchemicaliën is zeer divers. In ieder
geval worden meestal de volgende stoffen aangetroffen: aceton, ether, methanol,
tolueen, zwavelzuur, BMK, PMK, mierenzuur, zoutzuur, methylamine en safrol.
Opvallend is dat de laatste jaren naast de chemicaliën vaak ander afval van ontmantelde
laboratoria op de plaats van de dumping wordt aangetroffen. Ook wordt steeds vaker
Chinees verpakkingsmateriaal gevonden. Verontrustend is dat chemische afvalstoffen in
woonwijken worden achtergelaten en zelfs worden gestort in ondergrondse afvalbakken
bestemd voor huishoudelijk afval. De kosten van de reiniging van de dumpinglocatie
55 Synthetische druglabo’s in
België. Bevindingen uit de
dossiers 1999-2003, p.16.
56 CBA Precursoren, p.28.
57 CBA Precursoren, p.30-31.
Gedumpte en verbrandde vaten.
Hoofdstuk 2
67
De ontwikkeling van de aard en omvang
van synthetische-drugscriminaliteit in
Nederland en in het buitenland

58 Aanvankelijk zouden hier
ook vragen over de aanbieders
behandeld worden,
maar hier is van afgezien
omdat er geen informatie
bekend is over het aantal
aanbieders. Bovendien
richt de NR Unit Zuid-
Nederland zich op de
productie en de groot- en
tussenhandel, en niet op
de detail- en straathandel.
59 Nationale Drug Monitor,
Jaarbericht 2004, 95-117.
Criminaliteitsbeeldanalyse
68
Synthetische Drugs 2002-2004
liggen op circa 50 euro per liter. De schade die wordt veroorzaakt door dumpingen
wordt verder beschreven in hoofdstuk 4.
Een deel van de gebruikte chemicaliën wordt ofwel teruggewonnen om opnieuw gebruikt
te worden (dit is een zeer klein deel) of ongezien geloosd in het riool, de natuur
of de reguliere afvalverwerking.
2.3.2.4 Het gebruik in Nederland en in het buitenland 58
De gebruikers van XTC en amfetamine in Nederland
De Nationale Drug Monitor beschrijft jaarlijks de ontwikkeling in de kenmerken van
het gebruik van verschillende verdovende middelen. Helaas zijn de meest recente
cijfers over het gebruik door de algemene bevolking afkomstig uit 2001, wat de vraag
oproept in hoeverre het nog een afspiegeling is van de huidige situatie. Over specifieke
groepen zijn wel meer recente cijfers verzameld. Hier worden de belangrijkste
conclusies over het gebruik van synthetische drugs uit het Jaarbericht 2004 weergegeven.
59
Gebruik algemene bevolking:
• Het percentage actuele gebruikers (dit zijn de personen die ten tijde van de
peiling de drug nog consumeerden) is voor zowel amfetamine als XTC ver
onder de één procent van de bevolking. In absolute getallen was het aantal
actuele gebruikers van XTC in 2001 67.000, en van amfetamine 30.000. Deze
schattingen zijn waarschijnlijk aan de lage kant omdat probleemgebruikers
van harddrugs in de peiling ondervertegenwoordigd waren. In de grote steden
is het percentage gebruikers hoger dan in de rest van Nederland.
• Het aantal personen van twaalf jaar en ouder dat ervaring heeft met XTC
of amfetamine steeg tussen 1997 en 2001. Zowel voor amfetamine als XTC
geldt dat de leeftijdsgroep 20-24 jaar het meest gebruikt. Het ooitgebruik
(dit zijn de personen die de drug ooit geconsumeerd hebben) van XTC in
deze groep steeg van zes procent in 1997 naar dertien procent in 2001. Het
actueel gebruik steeg van ruim één naar bijna drie procent. In de leeftijdsgroep
16-19 jaar verdubbelde het actuele gebruik van 0,8 naar 1,6 procent.
Het ooitgebruik van amfetamine in de leeftijdsgroep 20-24 jaar steeg van vier
procent in 1997 naar bijna 10 procent in 2001. Het actueel gebruik steeg van
0,3 naar 0,9 procent.
• De gemiddelde leeftijd van een XTC-gebruiker was in 1997 25 jaar en in 2001
26 jaar. De gemiddelde leeftijd van een amfetaminegebruiker was in 1997 30
jaar. De toename van actuele gebruikers van XTC en amfetamine was groter
onder vrouwen dan onder mannen. In 2001 waren bijna evenveel vrouwen

als mannen een actuele gebruiker. In 2001 had bovendien bijna één op de drie
ooitgebruikers van 12 jaar en ouder 25 keer of meer XTC geconsumeerd in
het leven, tegen één op de vier in 1997.
Gebruik door jongeren:
• Het percentage scholieren dat XTC en amfetamine heeft gebruikt tussen
1996 en 2003 is iets gedaald. Het actuele gebruik van amfetamine daalde van
1,9 naar 0,8 procent, en het ooitgebruik daalde van 5,3 naar 2,2 procent. Het
actuele gebruik van XTC daalde van 2,3 naar 1,2 procent, en het ooitgebruik
daalde van 5,8 naar 2,9 procent.
Gebruik in het uitgaansleven:
• XTC blijft na cannabis de belangrijkste illegale drug in het uitgaansleven,
hoewel er sprake is van een daling van het gebruik. Het percentage actueel
gebruik van XTC onder bezoekers van trendy clubs daalde tussen 1998 en
2003 van 41 naar 19 procent, en onder het uitgaanspubliek van 27 naar 8 procent.
De consumptie was in 1998 gemiddeld 2,4 tablet per avond en in 2003
1,9 tablet per avond.
• ‘Sleutelfiguren’ in het uitgaansleven signaleren dat over het algemeen gebruikers
beter op de hoogte zijn van de risico’s van het gebruik van XTC dan
vroeger, met uitzondering van bezoekers van plattelandsdiscotheken in het
oosten van het land.
• Amfetamine is minder populair dan XTC onder bezoekers van trendy clubs.
Op hardcore en alternatieve feesten (zoals punk en trance) komt gebruik van
amfetamine meer voor dan in trendy clubs.
Sinds 2003 lijkt er dus sprake van een afname van de populariteit van XTC in Nederland.
Korf relateert deze daling aan het imago van XTC, die onder een trendsettend
publiek als niet meer speciaal wordt gezien (‘iedereen gebruikt het’). Bovendien zouden
gebruikers hun eerste ervaring met XTC nooit meer hebben kunnen evenaren,
wat ook wel verwoord wordt als ‘de kwaliteit is sindsdien slechter geworden’. XTC
lijkt een mode-drug die vooral tijdens dancefeesten geconsumeerd wordt door een
bepaalde leeftijdsgroep, die slechts een aantal jaren deze levensstijl leeft. Omdat XTC
door gebruikers minder geconsumeerd wordt en omdat XTC niet lichamelijk verslavend
is, kunnen er in een korte tijd grote wijzigingen in de nationale consumptie
optreden. Het gebruik lijkt ook te zijn afgenomen door het toenemende besef dat
er negatieve effecten aan het gebruik zijn verbonden, zoals een mentale dip daags
na het gebruik en hersenbeschadiging op de lange termijn. Toch is XTC wereldwijd
Hoofdstuk 2
69
De ontwikkeling van de aard en omvang
van synthetische-drugscriminaliteit in
Nederland en in het buitenland

60 Korf, What makes ecstacy
so successful?
61 World Drug Report 2004,
p.178.
Criminaliteitsbeeldanalyse
70
Synthetische Drugs 2002-2004
nog steeds populair, omdat het in veel landen nog maar net geïntroduceerd is (bijvoorbeeld
in goedkope toeristenoorden). Ook wordt het in deze landen nog als een
onschuldige drug gezien. Daarnaast blijft het een relatief goedkoop product, dat gebruikt
wordt op grote dancefeesten. 60
Consumptie van amfetamine en XTC in het buitenland: introductie
Er zijn diverse rapporten en bronnen waar het gebruik van amfetamine en XTC per
land wordt weergegeven. Telkens is er echter sprake van een ander peiljaar of van andere
meetmethoden en steekproeven waardoor een vergelijking vaak mank gaat. In het
Jaarbericht 2004 van de Nationale Drug Monitor zijn eenduidige cijfers over het gebruik
in verschillende landen gecompileerd, die hier worden overgenomen in tabel 2.9.
Tabel 2.9 Consumptie van amfetamine en XTC, in procenten
Land Jaar Leeftijd XTC Amfetamine
Ooit Recent Ooit Recent
Engeland/Wales 2002/03 16-59 6,6 2,0 12,3 1,6
Australië 2001 14-ouder 6,1 2,9 8,9 3,4
Noord-Ierland 2002/03 15-64 5,9 1,7 3,9 0,8
Verenigde Staten 2003 12-ouder 4,6 0,9 8,8 1,2
Spanje 2001 15-64 4,2 1,9 3,0 1,2
Ierland 2002/03 15-64 3,8 1,1 3,0 0,4
Nederland 2001 15-64 3,6 1,5 3,1 0,6
Canada 2002 15-ouder 2,9 0,8 4,6 0,5
Noorwegen 1999 15-64 2,4 0,7 2,6 1,2
Italië 2001 15-44 1,8 0,2 1,5 0,1
Duitsland (West) 2000 18-59 1,6 0,7 2,3 0,6
Finland 2002 15-64 1,4 0,5 2,2 0,5
Denemarken 2000 16-64 1,0 0,5 5,9 1,3
Frankrijk 2000 15-64 0,9 0,2 1,5 0,2
Zweden 2000 15-64 0,2 0,2 1,9 0,2
Bron Nationale Drug Monitor – Jaarbericht 2004, p. 103-106.
Volgens het UNODC zouden amfetamine en XTC in het Verenigd Koninkrijk, Ierland,
Spanje, Duitsland, België, Zwitserland, Oostenrijk en IJsland de tweede meest gebruikte
drugs zijn. In Nederland, Scandinavië en diverse Midden- en Oost-Europese
landen zouden ze de derde meest gebruikte drugs zijn. 61
Het ooitgebruik van XTC is met waarden van boven de vijf procent het hoogst in
Engeland/Wales, Australië en Noord-Ierland. De Verenigde Staten, Spanje, Ierland
en Nederland vormen met waarden tussen de vijf en drie procent de middenmoot.
Het actuele gebruik is in alle landen, met uitzondering van Australië, onder de twee
procent.

Het ooitgebruik van amfetamine is in Engeland/Wales met meer dan twaalf procent
verreweg het hoogst. Australië en de Verenigde Staten volgen op afstand met waarden
van bijna negen procent. Het actuele gebruik ligt in de meeste landen onder de
één procent. Australië is met 3,4 procent wederom een uitschieter. Daarnaast is het
actuele gebruik in Engeland/Wales met 1,6 procent opzienbarend laag, wanneer deze
wordt afgezet tegen het ooitgebruik.
Net als in Nederland is in het buitenland het percentage gebruikers laag in de jongste
(12-15 jaar) en de oudere leeftijdsgroepen (boven de 64 jaar). Onder scholieren van
15 en 16 jaar schommelt het ooitgebruik van XTC in 2003 van twee procent of minder
in de Scandinavische landen; drie procent in Italië, Oostenrijk en Duitsland; vier procent
in België, Frankrijk en Portugal; vijf procent in Ierland, het Verenigd Koninkrijk
en Nederland; tot zes procent in de Verenigde Staten. In twee landen was sprake van
een daling en in zes landen van een stijging ten opzichte van 1999 (de wijziging bedroeg
in alle gevallen één procent).
Het ooitgebruik van amfetamine in 2003 was in de Verenigde Staten met 13 procent
verreweg het hoogst. In Ierland, Nederland, Finland en Zweden werden waarden
gemeten van één procent; in België en Noorwegen twee procent; in Frankrijk, Italië,
Portugal, het Verenigd Koninkrijk drie procent; in Denemarken en Oostenrijk vier
procent; en in Duitsland vijf procent. In zes landen was sprake van een daling en in
twee landen van een stijging ten opzichte van 1999. De wijziging bedroeg in alle gevallen
één procent, met uitzondering van de Verenigde Staten (drie procent daling) en
het Verenigd Koninkrijk (vijf procent daling). 62
Gebruikers van amfetamine in het buitenland
Het UNODC schat dat wereldwijd 30 miljoen personen amfetamine gebruiken, inclusief
methamfetamine. Het grootste deel van de gebruikers consumeert methamfetamine.
In Europa wordt echter vooral amfetamine gebruikt. Het UNODC schat in het
World Drug Report 2004 dat 1.79 miljoen personen in West-Europa en 0.59 miljoen
personen in Oost-Europa amfetamine consumeren; een gemiddelde van respectievelijk
0.58 en 0.25 procent van de bevolking in de leeftijdsgroep 15-64 jaar. Aangezien
er nauwelijks incidenten bekend zijn waarbij uit Nederland afkomstige amfetamine
buiten Europa onderschept is, en uit rapporten blijkt dat Nederlandse amfetamine
vooral in Europa in beslag wordt genomen, wordt er hier vanuit gegaan dat de Nederlandse
amfetamine voor de Europese markt bestemd is. 63
Het amfetaminegebruik in Europa nam in de jaren negentig in een snel tempo toe, om
in de meeste landen in 1998-1999 de piek te bereiken. In Oost-Europese landen werd
de piek in 2000-2002 bereikt. Het UNODC merkt in het World Drug Report 2004 op
dat het gebruik in Europa in de periode 2000-2002 redelijk gelijk bleef, maar per land
aan grote wijzigingen onderhevig was. Zo was er in het Verenigd Koninkrijk, Ierland
en Italië sprake van een daling van (iets meer dan) één procent. In Frankrijk, Nederland,
Portugal, Spanje en Zweden bleef het gebruik ongeveer op hetzelfde niveau. In
Denemarken, Duitsland en Oostenrijk was er sprake van een toename van het ge-
62 Nationale Drug Monitor,
Jaarbericht 2004, 106.
63 World Drug Report 2004,
p.176.
Hoofdstuk 2
71
De ontwikkeling van de aard en omvang
van synthetische-drugscriminaliteit in
Nederland en in het buitenland

64 World Drug Report 2004,
p.187-190.
65 T. van der Heijden, De
Nederlandse drugsmarkt,
p.65-66.
66 World Drug Report 2004,
p.178, 192.
67 World Drug Report 2004,
p.192-195.
68 World Drug Report 2004,
p.195-199.
Criminaliteitsbeeldanalyse
72
Synthetische Drugs 2002-2004
bruik. In Oost-Europese landen is het aantal gebruikers gemiddeld circa één procent
lager dan in West-Europese landen. 64
Volgens Van der Heijden is uit onderzoek gebleken dat Duitse gebruikers gemiddeld
54 tot 70 keer per jaar amfetamine consumeren. In Nederland zou dit wat hoger
zijn, namelijk 80 tot 93 keer. In het Verenigd Koninkrijk schatte Van der Heijden de
frequentie van het gebruik op 77 keer per jaar. Er zijn helaas weinig gegevens over
de hoeveelheid stof die per keer wordt genuttigd. Uit onderzoeken die in Denemarken,
Duitsland, Finland en het Verenigd Koninkrijk zijn verricht naar de hoeveelheden
werkzame stof in geconsumeerde amfetamine heeft Van der Heijden een gemiddelde
berekend van 35 procent werkzame stof op groothandelsniveau, en 18 procent op
detailhandelsniveau. Hij schat het totale jaargebruik in de Europese Unie tussen de 42
en 52 ton (in Nederland tussen de 1,4 en 1,7 ton). 65
Gebruikers van XTC in het buitenland
Het UNODC heeft op basis van nationale gebruikersdata berekend dat wereldwijd
8,2 miljoen personen XTC gebruiken, waarvan 80 procent woonachtig is in Noord-
Amerika, West-Europa en Australië. Het gebruik van XTC zou zich verspreiden naar
landen in Oost-Europa, Zuid-Amerika, Zuidelijk Afrika, het Midden-Oosten en Zuidoost
Azië. De markt voor XTC zou in 2002 wereldwijd een lagere groei hebben
vertoond dan in 2001. 66
Het gebruik van XTC nam in het begin van de jaren negentig in veel West-Europese
landen sterk toe. Oost-Europese landen volgden in de tweede helft van de jaren
negentig. In dezelfde periode liet een aantal landen in West-Europa alweer een daling
van het gebruik zien, om aan het eind van de jaren negentig en het begin van de 21ste
eeuw weer te stijgen. De meeste West-Europese landen lieten een geleidelijke stijging
zien vanaf de introductie van XTC. In de meeste West-Europese landen stabiliseerde
of daalde de consumptie van XTC in 2002. Alleen in Ierland, Spanje en Denemarken
was nog sprake van een stijging. In ongeveer de helft van de Oost-Europese landen
bleef de consumptie gelijk of daalde deze, terwijl het gebruik in Zuidoost Europa
steeg. 67
In de Verenigde Staten verdrievoudigde het ooitgebruik van XTC tussen 1994 en 2001
(van 1.3 naar 3.6 procent), om daarna een daling in te zetten. Onder middelbare scholieren
daalde het actuele gebruik van 6,3 procent in 2001 naar 3,2 procent in 2003,
een afname van bijna vijftig procent. Tegelijkertijd nam het bewustzijn van de schadelijke
effecten van het gebruik van XTC toe. De consumptie is geconcentreerd is het
noordoosten van de VS, en vindt vooral plaats in de middenklasse. Ook in Canada
nam het gebruik van XTC onder middelbare scholieren tussen 2001 en 2003 snel af.
In Australië en in Nieuw-Zeeland lijkt er sinds 2001 sprake van een afname van de
groei van het aantal gebruikers. In Australië was de stijging het grootst tussen 1995 en
1998 (actueel gebruik van 0,9 naar 2,4 procent), terwijl in Nieuw-Zeeland de groei van
het gebruik vooral tussen 1998 en 2001 plaatsvond (van 0,8 naar 1,9 procent). 68

Volgens een onderzoek van het regionale centrum van het UNODC in Zuidoost Azië
was in 2003 XTC de meest gebruikte drug in China, terwijl het in toenemende mate
werd gebruikt in Cambodja, Indonesië, Japan en Vietnam. Een belangrijke aantekening
bij deze constatering was dat een XTC-tablet ook methamfetamine of ketamine kon
bevatten, zodat het moeilijk was om de daadwerkelijke consumptie van XTC (zoals
MDMA) vast te stellen. 69 Indonesië lijkt niet alleen een doorvoerland te zijn voor XTC
bestemd voor Australië en Nieuw-Zeeland, maar ook een eigen gebruikersmarkt te
hebben. 70
Zoals Korf in 2003 opmerkte heeft XTC in veel landen nog niet aan populariteit
ingeboet, zoals ook blijkt uit de toename van het gebruik in Zuid-Amerika, Zuidelijk
Afrika, Zuidoost-Azië en het Midden-Oosten. Het is sinds de uitbreiding van de EU in
mei 2004 vrij eenvoudig geworden om XTC naar de nieuwe lidstaten te smokkelen.
Zo is het gebruik van amfetamine en XTC in Slowakije in twee jaar tijd verdubbeld.
De directeur van het Slowaakse drugs monitoring centrum verklaarde dat de inbeslagnemingen
in 2003 en 2004 enorm stegen, en dat de autoriteiten vrezen dat de
productie zich ook naar de nieuwe lidstaten verplaatst. 71
2.3.2.5 De prijzen van amfetamine en XTC in Nederland en in het
buitenland
De grondstofprijzen in Nederland
Er is weinig informatie beschikbaar over de prijzen die gelden bij de illegale aanschaf
van grondstoffen. Dit is op te maken uit de vierde kolom van de tabel 2.10, die het
aantal keren weergeeft dat een illegale grondstofprijs geregistreerd is door de-NR
Unit Zuid-Nederland. Hier is gekozen om de gemiddelde grondstofprijzen weer te
geven, omdat een uitsplitsing naar jaar simpelweg onmogelijk is.
De prijzen die in tabel 2.10 worden weergegeven betreffen bedragen die zijn betaald
bij de illegale aanschaf van de desbetreffende stoffen. Wanneer de stoffen in het buitenland
op een legale wijze door een vergunninghouder worden aangeschaft, dan liggen
de prijzen aanzienlijk lager. Zo wordt bij de legale aanschaf van BMK in China per
liter € 13,60 betaald, en voor PMK per liter € 61,61. Platinaoxide kost in Duitsland bij
legale aanschaf € 10.912,- per kilogram, wat 5,5 maal lager is dan de illegale aanschafprijs
in Nederland. Ook in Nederland liggen de legale prijzen aanzienlijk lager, voor
aceton bijvoorbeeld wordt € 0,30 per liter betaald.
Opvallend is wel dat de BMK die illegaal in Nederland is aangeschaft gemiddeld goedkoper
is dan de legale aanschafprijs in Duitsland, waar per liter € 654,- bij aanschaf
door een vergunninghouder wordt betaald. In Nederland werd in de regio Amsterdam
in het vierde kwartaal van 2002 voor een liter BMK € 650,- betaald, terwijl in Zuid-
Limburg zowel in het vierde kwartaal van 2002 als in het derde kwartaal van 2003 een
prijs gold van € 450,- per liter BMK. Van de prijs per liter PMK zijn acht waarnemingen
bekend, die uiteenlopen van € 360,- in Zuid-Limburg in het vierde kwartaal van 2003
(dit is tevens de meest recente waarneming) tot € 1350,- in Drenthe in het eerste
69 Amphetamine-type stimulants
in East Asia and the
Pacific. Analysis of 2003
regional ATS questionnaire,
UNODC Regional Centre
for East Asia and the Pacific,
april 2004, p.8-9.
70 Precursor Control. Regional
project in East Asia,
UNODC Regional Centre
for East Asia and the
Pacific, januari 2005, p.5.
71 ‘EU status raises Slovak
drug woes’, BBC News, 4
mei 2005.
Hoofdstuk 2
73
De ontwikkeling van de aard en omvang
van synthetische-drugscriminaliteit in
Nederland en in het buitenland

Criminaliteitsbeeldanalyse
74
Synthetische Drugs 2002-2004
kwartaal van 2002 (terwijl in dezelfde periode elders in Nederland € 570,- werd
betaald). Uit de provincie Brabant zijn drie waarnemingen bekend uit 2002 en 2003
waarbij de prijs rond de € 750,- per liter bedraagt. Volgens opsporingsdiensten gaat
de prijs van precursoren sinds het eind van 2004 weer omhoog.
Tabel 2.10 Prijzen van grondstoffen in de periode 2002-2004
Soort grondstof Eenheid Gemiddelde prijs Aantal waarnemingen
in euro’s
Aceton Liter 6,50 3
Azijnzuuranhydride Kilogram 73,20 1
BMK Liter 516,67 3
Ergotamine Kilogram 1.900,00 1
Ethanol Liter 6,80 1
Ether Liter 10,50 1
Formamide Liter 59,33 3
Methanol Liter 5,50 1
Methylamine (gas) Fles 3.000,00 1
Platinaoxide Kilogram 56.850,00 2
PMK Liter 909,00 8
Zoutzuur (gas) Fles 1.252,85 2
De prijs van amfetamine en XTC in Nederland
De prijsverdeling die door de NR-Unit Zuid-Nederland wordt gehanteerd is als volgt:
1-10 stuks (straatprijs), 10-100 stuks (dealerprijs), 100-5.000 stuks (detailhandel),
5.000-100.000 stuks (tussenhandel), meer dan 100.000 stuks (groothandel), en tenslotte
afkomstig van tabletteerplaats.
Over de prijs van amfetamine in Nederland zijn te weinig gegevens bekend om een
vergelijking te kunnen maken naar de ontwikkeling van de prijs per niveau en per regio
in een bepaalde periode. Ten behoeve van deze CBA zijn de prijsgegevens uit de periode
2002-2004 geraadpleegd, zoals die bekend zijn bij de NR-Unit Zuid-Nederland.
Van de straatprijs van amfetamine zijn negen waarnemingen geregistreerd uit drie regio’s
(Groningen, Hollands Midden en Midden- en West-Brabant) uit het eerste kwartaal
van 2004. De prijs varieert van € 5,- tot € 10,- per gram en heeft een gemiddelde
van iets meer dan € 8,- per gram. Van de dealerprijs zijn twee waarnemingen geregistreerd
uit Groningen en Hollands Midden uit de eerste twee kwartalen van 2004.
De prijs varieert van € 5,- tot € 10,- per gram en is gemiddeld dus € 7,50 per gram.
Van de detailhandelprijs zijn vijf waarnemingen bekend uit vier regio’s (Limburg-Noord
en -Zuid, Midden- en West-Brabant en Utrecht) uit het laatste kwartaal van 2003 en
de eerste twee kwartalen van 2004. De prijs varieert van € 850,- tot € 2.300,- per
kilogram en is gemiddeld € 1310,- per kilogram. Over de prijzen op het niveau van

tussen- en groothandel zijn onvoldoende gegevens bekend die bovendien tegenstrijdig
zijn. Hier kunnen dus geen eenduidige uitspraken over worden gedaan.
In oktober 2003 heeft de Unit Zuid-Nederland een berekening gemaakt van de kostprijs
van een XTC-tablet. Hierbij werden de gemiddelde prijzen voor grondstoffen als
uitgangspunt genomen. Voor één liter PMK werd € 1.050,- als richtprijs aangehouden,
wat per tablet zou neerkomen op 10,5 eurocent (ervan uitgaande dat één liter PMK
één kilogram MDMA oplevert waaruit gemiddeld 10.000 tabletten worden vervaardigd).
Daarnaast waren er nog de kosten van platinaoxide (gemiddeld 2,6 eurocent
per tablet), van overige grondstoffen zoals aceton en methanol (gemiddeld 2,4 eurocent
per tablet) en van tabletteerstoffen (gemiddeld 0,4 eurocent per tablet). De
gemiddelde kostprijs van een tablet zou dan circa 16 eurocent bedragen. Naast de
kosten die gemaakt worden bij de aanschaf van de benodigde grondstoffen moet er
ook nog geïnvesteerd worden in een laboratoriumuitrusting. Dit bedrag ligt, afhankelijk
van de grootte van het laboratorium en van de benodigde tabletteermachine,
tussen de € 25.000,- tot € 90.000,-. Daarnaast worden er nog kosten gemaakt voor
medewerkers zoals een laborant, een tabletteerder, vervoerders van grondstoffen,
XTC of afvalstoffen en verhuurders van ruimtes. Deze kosten zijn moeilijk te berekenen
omdat niet duidelijk is hoe lang een investering gebruikt wordt en hoeveel
mankracht gebruikt is. Bovendien zijn factoren als het hergebruik van katalysatoren
en de productiecapaciteit van een laboratorium onbekend en deze kunnen dus ook
niet worden meegenomen in een schatting van de kostprijs. 72
Uit de prijsgegevens die geregistreerd zijn bij de NR-Unit Zuid-Nederland in de periode
2002 - eerste kwartaal 2005 komt een hogere kostprijs naar voren, namelijk een
gemiddelde van € 0,56. In grafiek 2.11 is zichtbaar hoe de kostprijs zich in deze periode
heeft ontwikkeld. In het eerste kwartaal van 2005 lag de prijs van een XTC-tablet
direct afkomstig van een laboratorium op € 0,33. Dit was een prijs die buitenlandse
afnemers moesten betalen, die over het algemeen hogere prijzen berekend krijgen
dan binnenlandse afnemers. De lage prijs zou een reflectie kunnen zijn van een marktsituatie
waarbij er genoeg PMK voorhanden is, en er veel aanbieders zijn die genoegen
nemen met kleinere winstmarges, een constatering die Van der Heijden ook maakt. 73
Dit is echter wel in tegenspraak met de waarneming van medewerkers van de NR-
Unit Zuid-Nederland dat de prijs van PMK sinds het eind van 2004 weer zou stijgen.
72 Interne notitie NR Unit
Zuid-Nederland, 15
oktober 2003. Zie ook:
CBA Synthetische Drugs,
KTZ/USD, Helmond 2002,
p.32-34.
73 Volgens Van der Heijden
toont de lage straatprijs
van XTC in Nederland aan
dat er genoeg XTC aanwezig
is en dat de markt
min of meer verzadigd
is. T. van der Heijden, De
Nederlandse drugsmarkt,
p.67.
Hoofdstuk 2
75
De ontwikkeling van de aard en omvang
van synthetische-drugscriminaliteit in
Nederland en in het buitenland

74 CBA Synthetische Drugs,
KTZ/USD, Helmond 2002,
p.35.
Criminaliteitsbeeldanalyse
76
Synthetische Drugs 2002-2004
Grafiek 2.11 Kostprijs XTC-tablet in euro’s
Van de groothandelprijs van XTC zijn in de periode 2002-2004 in Nederland geen
eenduidige gegevens beschikbaar. Er zijn drie waarnemingen geregistreerd, waarvan
twee exportprijzen betroffen. Over de tussenhandelprijs van XTC zijn in de periode
2002-2004 zestien waarnemingen geregistreerd uit diverse regio’s uit het westen en
het zuiden van Nederland, waarvan zes prijzen die door buitenlandse afnemers betaald
moesten worden. Het gemiddelde lag op € 0,63. Over de detailhandelprijs van
XTC zijn in de periode 2002-2004 26 waarnemingen geregistreerd uit heel Nederland
(ook het noorden en het oosten), waarvan drie exportprijzen. Het gemiddelde lag op
€ 0,91. Over de dealerprijs zijn in de periode 2002-2004 veertien waarnemingen geregistreerd
uit heel Nederland. Het gemiddelde lag op € 2,29. Over de straatprijs zijn
in de periode 2002-2004 ten slotte zeventien waarnemingen geregistreerd uit heel
Nederland. Het gemiddelde lag op € 3,49. In 2001 lagen de prijzen hoger, zo blijkt uit
de CBA Synthetische Drugs 2001. Per tablet lag de kostprijs destijds tussen € 0,82 en €
1,02; de groothandelsprijs tussen € 1,02 en € 1,93; de tussenhandelprijs tussen € 2,27
en € 3,18; en de straatprijs tussen € 4,54 en € 6,81. 74
Wat opvalt wanneer alle afzonderlijke waarnemingen worden bekeken is dat in een
groot aantal gevallen de prijzen op de niveaus van tussenhandel en detailhandel erg
dicht bij elkaar liggen. In de tussenhandel werden prijzen gehanteerd van € 0,30 (regio
Brabant Zuid-Oost in het eerste kwartaal van 2004) tot € 1,- (regio Midden- en
West-Brabant in het eerste kwartaal van 2003). Door een buitenlandse afnemer werd
in het derde kwartaal van 2003 zelfs € 2,- betaald. In de detailhandel werden prijzen
gehanteerd van € 0,30 (regio Midden- en West-Brabant in het eerste kwartaal van
2004) tot € 3,- (regio Amsterdam-Amstelland in het eerste kwartaal van 2003).

Ook de dealerprijzen kennen onderling grote verschillen, en wederom ook in eenzelfde
periode binnen een regio. De prijzen fluctueren van € 1,- (in het eerste kwartaal
van 2004 in vier verschillende regio’s) tot € 5,- (in Rotterdam-Rijnmond en in
Groningen in het eerste kwartaal van respectievelijk 2003 en 2004). Ten slotte laten
ook de straatprijzen grote verschillen zien, niet alleen tussen regio’s maar ook in
eenzelfde periode binnen een regio. De gehanteerde prijzen variëren van € 1,25 (in
Groningen in het eerste kwartaal van 2004) tot € 5,- (in vier verschillende regio’s in
2002, 2003 en 2004).
De markt lijkt dus zeer flexibel en chaotisch: in eenzelfde periode kan de prijs per
regio maar ook binnen een regio enorm verschillen. Dit geldt voor alle niveaus in de
markt. Er zijn veel aanbieders actief. De vraag is of deze verkopers de markt goed
kennen, dat wil zeggen of zij weten welke verkoopprijs concurrenten hanteren.
Wanneer de markt goed zou functioneren, dan zouden de verkopers de laagste prijs
moeten vragen, omdat de koper anders een andere verkoper zal benaderen. Wanneer
dit niet het geval is, dan kan dit betekenen dat zowel de kopers als de verkopers een
informatieprobleem hebben. Overigens kan het prijsverschil ook te maken hebben
met de kwaliteit van het aangeboden tablet.
Voor een kilogram MDMA-poeder bestond in de periode 2002-2004 een gemiddelde
vraagprijs van € 2.500,- dat wil zeggen 25 eurocent per tablet (ervan uitgaande dat
één liter PMK één kilogram MDMA oplevert waaruit gemiddeld 10.000 tabletten
worden vervaardigd). De koper moet dan zelf nog vul-, bind- en smeermiddelen toevoegen
aan het poeder en het geheel tot tabletten slaan.
De prijzen van amfetamine en XTC in het buitenland
De meeste gegevens over prijzen zijn afkomstig van buitenlandse liaison officieren
en uit verdachtenverhoren. Incidenteel wordt informatie over prijzen doorgegeven
door informanten. Hoewel bij een aantal landen sprake is van slechts één gemelde
prijs aan de NR-Unit Zuid-Nederland, is deze melding vaak een gemiddelde die is
gebaseerd op alle bekende gegevens uit een land en als gemiddelde doorgegeven door
een buitenlandse liaison officier. Over de straatprijzen van XTC-tabletten (zie grafiek
2.14) zijn aanzienlijk meer gegevens bekend dan over de straatprijzen van amfetamine.
Daarnaast zijn er ook gegevens bekend over de prijzen van XTC-tabletten op groot-,
tussen- en detailhandelsniveau.
Per gram amfetamine worden in Europa in de Scandinavische landen gemiddeld de
hoogste prijzen betaald (hoewel de straatprijs in Zweden aanzienlijk lager is dan in
buurland Noorwegen, zie grafiek 2.12). Ook Australië, Italië en Tsjechië kennen hoge
straatprijzen, van boven de € 20,- per gram. Vooral de prijs in Tsjechië baart opzien,
omdat in het buurland Slowakije de prijs twee keer zo laag is. In de meeste Europese
landen ligt de straatprijs tussen de € 9,- en € 15,- per gram. Voor zover bekend heeft
Nederland met iets meer dan € 8,- per gram de laagste straatprijs van de Europese
Unie. Opvallend zijn de lage prijzen in Bulgarije en in Zuid-Afrika, respectievelijk
€ 4,- en bijna € 3,- per gram.
Hoofdstuk 2
77
De ontwikkeling van de aard en omvang
van synthetische-drugscriminaliteit in
Nederland en in het buitenland

Criminaliteitsbeeldanalyse
78
Synthetische Drugs 2002-2004
Grafiek 2.12 Straatprijzen van amfetamine per land, per gram/tablet,
2002-2004
De groothandelsprijs van amfetamine (zie grafiek 2.13) is in elk land (logischerwijs)
ongeveer gerelateerd aan de straatprijs. Toch zijn er enkele opvallende discrepanties.
Zo is de groothandelsprijs in Noorwegen aanzienlijk lager dan in Australië, Spanje
en Tsjechië, terwijl de groothandelsprijs in Zweden hoger is dan in Denemarken.
Dit kan een indicatie zijn van de aanwezigheid van een meer competitieve markt in
Denemarken.

Grafiek 2.13 Groothandelsprijzen van amfetamine per land, per kilo,
2002-2004
Het meest opvallend aan grafiek 2.14 is de zeer hoge straatprijs in Japan, die in januari
2002 maar liefst € 87,- bedroeg. (In 2005 ligt de prijs tussen de € 25.- en € 50,-) Hier
moet wel bij worden aangetekend dat dit de enige waarneming is die geregistreerd is
in Japan. Daarnaast is de lage straatprijs van XTC-tabletten in Indonesië opmerkelijk.
Dit kan een indicatie zijn dat het gaat om XTC dat in het land zelf is geproduceerd.
Dat is aannemelijk gezien de ontmantelde productieplaatsen in Indonesië in 2002.
Anderzijds kan het lage prijspeil van XTC in Indonesië ook te maken hebben met de
lagere welvaart dan bijvoorbeeld in Japan en Australië.
In de Verenigde Staten was de straatprijs aan het eind van 2004 tussen de 6 en 45 dollar
per tablet, zo blijkt uit informatie van de Drug Enforcement Agency (DEA). In de
meeste staten en in grote steden als Chicago, Detroit, Las Vegas, Los Angeles, New
York en Philadelphia lag de straatprijs rond de 20-30 dollar. Hogere prijzen (tussen
de 25 en 45 dollar) werden betaald in Alaska, Minnesota, North en South Dakota.
De laagste prijzen (tussen de 6 en 20 dollar) werden betaald in District of Columbia,
Florida, Maryland, Missouri, New Mexico, Texas en West-Virginia. 75
75 ‘Illicit Drug Prices juli
– december 2004’, Narcotics
Digest Weekly, National
Drug Intelligence Center
(volume 3, nummer 52) 28
december 2004.
Hoofdstuk 2
79
De ontwikkeling van de aard en omvang
van synthetische-drugscriminaliteit in
Nederland en in het buitenland

Grafiek 2.14 Straatprijzen van XTC-tablet per land, 2002-2004
76 T. van der Heijden, De
Nederlandse drugsmarkt,
p.68.
Criminaliteitsbeeldanalyse
80
Synthetische Drugs 2002-2004
Over de prijs van MDMA-poeder in het buitenland is weinig informatie beschikbaar.
Er is slechts één waarneming uit Canada, waar in het vierde kwartaal van 2002 voor
één kilogram € 37.000,- werd betaald. Dit is ruim 14 keer zo veel als de prijs van één
kilo MDMA-poeder in Nederland.
2.3.2.6 De omzet van XTC en amfetamine in Nederland en in het
buitenland
Volgens Van der Heijden zijn er vier methoden om de totale productie van synthetische
drugs in Nederland te berekenen: op basis van (1) onderschepte precursoren; (2)
gedumpte afvalstoffen; (3) ontmantelde productielocaties; en (4) analyse van financiele
onderzoeken. 76 Bij elke methode kunnen echter kanttekeningen geplaatst worden,
waardoor het de vraag is in hoeverre de schattingen een eenduidig beeld geven van
de productie.

• De berekening van de productie op basis van in beslag genomen precursoren
is eigenlijk weinig zinvol, omdat het immers een berekening is die gebaseerd
is op precursoren die niet meer voor productie kunnen worden ingezet. Het
geeft dus geen beeld van de precursoren die zijn ingevoerd en ingezet voor
de productie.
• Ook bij de berekening van de totale productie van synthetische drugs aan de
hand van gedumpte afvalstoffen kunnen vraagtekens gezet worden, omdat
niet bekend is hoeveel dumpingen niet ontdekt zijn. Het geeft dus een onvolledig
beeld. Wel haalt Van der Heijden een medewerker aan van de NR-Unit
Zuid-Nederland, die stelt dat circa 40 tot 50 procent van alle afval van synthetische
drugs wordt aangetroffen bij dumpingen. Waarop dit percentage
gebaseerd is wordt echter niet onderbouwd.
• Zoals ook Van der Heijden stelt is het meten van de uitgevoerde productie
van ontmantelde laboratoria niet mogelijk omdat niet bekend is hoelang deze
gefunctioneerd hebben. Over het algemeen wordt aangenomen dat laboratoria
slechts een beperkte tijd operationeel zijn, afhankelijk van de beschikbaarheid
van grondstoffen en de afzetmogelijkheden.
• De analyse van financiële onderzoeken die uitgevoerd zijn in het kader van
het ontnemen van wederrechtelijk verkregen vermogen blijkt onmogelijk
omdat deze onderzoeken zeer zelden worden uitgevoerd.
Het grootste manco van alle methoden is dat de beschikbare gegevens onvolledig
zijn.
Er zijn diverse berekeningen gemaakt van het aantal wereldwijde gebruikers van XTC
en amfetamine, die meestal nogal uiteenlopen. 77 In deze CBA worden de uitkomsten
van twee studies als basis genomen, namelijk het dNRI-rapport van Van der Heijden
en het World Drug Report 2004 van het UNODC. De schatting van de per gebruiker
geconsumeerde tabletten is overgenomen van Van der Heijden, die een berekening
heeft gemaakt van het minimale en maximale gebruik op basis van een vergelijking van
de consumptie door gebruikers in Canada, Duitsland, Frankrijk, Groot-Brittannië en
Nederland. 78 De schatting van het totale aantal gebruikers wereldwijd is overgenomen
van het UNODC, die alle meest recente beschikbare nationale gebruikersdata
heeft verzameld en opgeteld.
Als uitgegaan wordt van een gemiddelde consumptie van 20 tot 40 tabletten per jaar
per persoon (volgens de schatting van Van der Heijden 79) en van 8 miljoen gebruikers
wereldwijd (volgens het UNODC 80), dan zou de totale consumptie wereldwijd
tussen de 160 en 320 miljoen tabletten liggen. Als er van uitgegaan wordt dat zeventig
procent van alle geconfisqueerde XTC uit Nederland afkomstig is (volgens het
77 Zo ging een medewerker
in 2003 uit van een totale
wereldconsumptie van 500
miljoen tabletten, terwijl
het UNODC een schatting
gaf van 1,25 miljard
tabletten. In een recent
rapport van Europol
wordt opgemerkt dat in
het Verenigd Koninkrijk
in 2003 per week tussen
een half miljoen en twee
miljoen XTC-pillen zouden
zijn geconsumeerd, wat
een jaartotaal tussen de
25 en 100 miljoen zou
betekenen.
78 Het UNODC hanteert
een schatting van 3
tabletten per week per
gebruiker, maar geeft geen
onderbouwing van dit
getal.
79 T. van der Heijden, De
Nederlandse drugsmarkt,
p.75-78.
80 World Drug Report 2004,
p.159 en 172.
Hoofdstuk 2
81
De ontwikkeling van de aard en omvang
van synthetische-drugscriminaliteit in
Nederland en in het buitenland

81 Bij de producent geldt in
plaats van de inkoopprijs
de kostprijs.
Criminaliteitsbeeldanalyse
82
Synthetische Drugs 2002-2004
UNODC), dan zouden in Nederland tussen de 112 en 224 miljoen tabletten geproduceerd
worden. Bij 67.000 gebruikers (volgens het Jaarbericht 2004 van de Nationale
Drug Monitor) zou de jaarconsumptie in Nederland liggen tussen de 1.340.000 en
2.680.000 tabletten. Zo kan de volgende berekening worden gemaakt op basis van de
prijsgemiddelden die golden in de periode 2002-2004. De geschatte aantallen worden
vervolgens vermenigvuldigd met de prijsgemiddelden in de verschillende handelsstadia
uit de periode 2002-2004:
Tabel 2.12 Winst van productie en handel van XTC-tabletten in
Nederland
Aantal Inkoopprijs 81 Verkoopprijs Brutowinst
Producent 112.000.000 0,56 0,67 12.320.000
Groot/tussenhandel 112.000.000 0,67 0,91 26.880.000
Detailhandel 1.340.000 0,91 2,29 1.849.200
Dealers 1.340.000 2,29 3,49 1.608.000
Totale brutowinst 42.657.200
De totale winst die in Nederland zou worden gemaakt is minimaal bijna 43 miljoen
euro (zie tabel 2.12) en maximaal 86 miljoen euro. Let wel: het gaat hier om de
brutowinst, waarbij alleen rekening is gehouden met de kosten van grondstoffen.
Kosten zoals de huur van een locatie, verpakkingsmaterialen, dekladingen en lonen
voor chauffeurs, tabletteerders, dumpers en andere werknemers zijn hier nog niet
in opgenomen, evenmin als de investeringen in hardware. Wanneer het Nederlandse
criminele verband zorgt draagt voor de smokkel naar het buitenland dan wordt de
prijs in de regel verhoogd met één euro per tablet, om zo het extra risico, het loon
voor de smokkelaar en de kosten voor de deklading te verdisconteren.
De brutowinst die gemaakt wordt bij de productie en handel in amfetamine is moeilijker
te berekenen, omdat er geen eenduidige gegevens beschikbaar zijn over de
kostprijs en de prijzen die in de groot- en tussenhandel gelden. Zo is de kostprijs van
een kilo amfetamine hoger dan de groot- en tussenhandelprijs. Dit heeft waarschijnlijk
te maken met het feit dat amfetamine versneden wordt: hierdoor zou het zo kunnen
zijn dat een kilo amfetamine in de groot- en tussenhandel een lagere zuiverheid heeft,
waardoor de prijs lager is dan een kilo pure amfetamine die direct van een laboratorium
afkomstig is.

2.4 Conclusie
In dit hoofdstuk werd de volgende onderzoeksvraag behandeld: welke
ontwikkelingen hebben in de onderzoeksperiode plaatsgevonden op
de internationale en nationale markt voor synthetische drugs, in termen
van de aard en prijs van het goed, en de omvang van de markt?
De samenstelling en productie van synthetische drugs
Voor zowel amfetamine als XTC lijkt er geen sprake van grote wijzigingen in de
samenstelling. Wel is de hoeveelheid werkzame stof per XTC-tablet sinds 1997 to
aan 2003 geleidelijk toegenomen. Er zijn in 2003 procentueel meer tabletten getest
dan in voorgaande jaren die een concentratie bevatten van meer dan 105 milligram
MDMA per tablet. Daarnaast is het productieproces van XTC (en in mindere mate
ook voor amfetamine) geoptimaliseerd, onder andere door het terugwinnen en het
hergebruik van katalysatoren, waardoor er meer MDMA gewonnen wordt per liter
PMK. De warme methode bleef de afgelopen jaren verreweg de meest gebruikte
productiemethode.
Amfetamine staat sinds 1976 vermeld in lijst I van de Opiumwet. De werkzame stoffen
MDMA, MDEA of N-ethylMDA die in XTC-tabletten verwerkt zijn staan sinds 1988
vermeld in lijst I (MDA stond hier al langer op). Verbodsbepalingen betreffende de
precursoren PMK en BMK staan niet in de Opiumwet, maar in de in 1995 in werking
getreden Wet voorkoming misbruik chemicaliën (WVMC). De wetgeving is thans
aan wijziging onderhevig. De Europese Unie heeft twee nieuwe verordeningen afgekondigd
(voor inter- en intracommunautaire handel) die op 18 augustus 2005 in
werking zijn getreden. De bestaande richtlijn en verordening zijn ingetrokken. De verordeningen
hebben rechtstreekse werking maar de nationale toepassing geschiedt op
basis van de WVMC; een wijzigingsvoorstel gaat binnenkort naar het parlement. De
nieuwe verordeningen bevatten overgangsbepalingen waardoor de bestaande wetsteksten
vooralsnog hun gelding blijven behouden.
Inbeslagnemingen
Er worden in de laatste jaren minder precursoren in Nederland in beslag genomen.
Grotere partijen komen in andere Europese zeehavens aan, om vervolgens naar
Nederland te worden getransporteerd. Het overgrote deel van de precursoren in
afkomstig uit China. Een klein deel komt uit Oost-Europa. Anders dan in voorgaande
jaren lijken producenten sinds het eind van 2004 meer moeite te hebben om aan
precursoren te komen. Dit kan erop duiden dat de voorraden in Nederland opraken
of dat er minder wordt ingevoerd.
Op de amfetaminemarkt blijft de rol van Nederland beperkt tot Europa (ten opzichte
van de wereldmarkt is de invloed van Nederland minimaal). Het in het buitenland
geconfisqueerde amfetaminepoeder liep sinds 2002 sterk terug, terwijl deze in Nederland
iets steeg. Daarnaast waren de inbeslagnemingen van amfetaminepasta een
Hoofdstuk 2
83
De ontwikkeling van de aard en omvang
van synthetische-drugscriminaliteit in
Nederland en in het buitenland

Criminaliteitsbeeldanalyse
84
Synthetische Drugs 2002-2004
nieuw fenomeen, dat zich in 2003 voor het eerst voordeed. De grootste confiscaties
amfetaminepoeder vonden in 2002-2004 plaats in Nederland, België, Duitsland en
het Verenigd Koninkrijk. De voornaamste afzetmarkten lijken die van het Verenigd
Koninkrijk en Scandinavië, hoewel de laatste sinds een aantal jaren vooral wordt
voorzien vanuit Polen en de Baltische staten. De in beslag genomen hoeveelheid
XTC-tabletten is sinds 2002 in het buitenland sterk gedaald, terwijl deze in Nederland
nagenoeg gelijk bleef. Daarentegen nam het in het buitenland geconfisqueerde
MDMA-poeder in dezelfde periode sterk toe, terwijl dit in Nederland afnam. Wanneer
het poeder wordt omgerekend naar tabletten, dan blijkt de in beslag genomen hoeveelheid
ongeveer gelijk te blijven. De vraag is of deze verschuiving van tabletten naar
poeder – dat in grote partijen via havens wordt gesmokkeld – structureel van aard is
en of deze te maken heeft met de toegenomen controles op luchthavens.
Sinds 2002 is het aantal inbeslagnemingen wereldwijd aanzienlijk afgenomen. Zo
was er sprake van een daling in Duitsland en Frankrijk en van een radicale afname
in de Verenigde Staten. Anderzijds werden in Australië, Japan, Turkije en China
meer partijen geconfisqueerd. De smokkel via ladingen neemt toe, terwijl de smokkel
middels personen en via vliegtuigen afneemt. Hoewel het aantal confiscaties een
daling vertoont, neemt per transport de hoeveelheid smokkelwaar toe. De grootste
partijen XTC worden in vrachtwagens vervoerd; per transport gemiddeld bijna een
half miljoen tabletten.
Ontmantelde productielocaties
Sinds 2002 is het aantal ontmantelde productielocaties met een derde afgenomen. De
productie is sinds jaren geconcentreerd in West- en Zuid-Nederland. In 2004 werden
tabletteerplaatsen vooral aangetroffen in Noord-Holland, terwijl alle ontmantelde
laboratoria zich bevonden in Noord-Holland en Noord-Brabant. XTC werd in 2004
vooral in Noord-Holland geproduceerd, en amfetamine vooral in Noord-Brabant.
In 2002 en 2003 was de productie van zowel XTC als amfetamine meer evenredig
verdeeld over vooral West- en Zuid-Nederland. Sinds 2003 worden er minder
productielocaties in woongebieden aangetroffen, en juist meer in landelijke gebieden.
Vanaf 2001 is er sprake van een toename van het aantal ontmantelde amfetaminelaboratoria,
terwijl het aantal aangetroffen XTC-laboratoria afneemt. Vanaf 2003 worden
er zelfs meer amfetaminelaboratoria ontmanteld dan XTC-laboratoria.
Bij de in het buitenland aangetroffen productielocaties voor XTC is meestal sprake
van Nederlandse betrokkenheid, bijvoorbeeld in België, Duitsland, Indonesië en
Suriname. In andere gevallen gaat het vaak om ‘kitchenlabs’. Net als in Nederland is in
België ook sprake van een verschuiving van de productie van XTC naar amfetamine.
In 2002 werden in Nederland van alle Europese landen de meeste amfetaminelaboratoria
ontmanteld. Tegelijkertijd is er sprake van een verschuiving van de productie
naar Oost-Europese landen.

Dumpingen van afvalstoffen
Jarenlang lag het aantal dumpingen per jaar rond de 80 en de hoeveelheid rond de
100.000 liter. In 2004 was er echter sprake van een aanzienlijke afname van zowel het
aantal dumpingen als de gedumpte hoeveelheid. Dit kan te maken hebben met een
afnemend besef bij gemeenten om dumpingen te melden bij de NR-Unit Zuid-Nederland.
De daling kan echter evengoed veroorzaakt worden door een verplaatsing van
de dumpingen naar Belgisch grondgebied. De vermindering van de aantallen dumpingen
zou kunnen worden gerelateerd aan enkele megadumpingen, waarbij waarschijnlijk de
afvalstoffen van verschillende productielocaties zijn verzameld.
In Zuid- en West-Nederland zijn sinds 1999 veruit de meeste dumpingen aangetroffen,
waarbij elk jaar meer dan de helft op het conto van Zuid-Nederland kwam – uitgezonderd
2000 en 2004. Dit beeld komt overeen met de spreiding van de productielocaties
in Nederland. Dumpingen in woongebieden worden hoogstwaarschijnlijk relatief vaker
ontdekt dan die in buitengebieden. Het aantal dumpingen in buitengebieden zal dus
eerder onderschat worden dan die in woongebieden. Ongeveer tweederde van de
dumpingen vonden in 2004 buiten de bebouwde kom plaats. De afvalstoffen werden
in 2004 voornamelijk gedumpt in het buitengebied, het bos en op bedrijfsterreinen. In
woonwijken zijn chemische afvalstoffen onder andere gestort in ondergrondse afvalbakken
bestemd voor huishoudelijk afval.
In veel gevallen is bij de NR-Unit Zuid-Nederland niet bekend welke afvalstoffen
er precies gedumpt zijn. In de regel gaat het om lege of gevulde jerrycans en vaten,
vuilniszakken, blikken en flessen. In ieder geval worden meestal de volgende stoffen
aangetroffen: aceton, ether, methanol, tolueen, zwavelzuur, BMK, PMK, mierenzuur,
zoutzuur, methylamine en safrol. Opvallend is dat de laatste jaren naast de chemicaliën
steeds vaker Chinees verpakkingsmateriaal wordt aangetroffen.
Gebruik van synthetische drugs
Sinds 2003 lijkt er sprake van een afname van de populariteit van XTC in Nederland
en in andere landen in West-Europa en Noord-Amerika. Voor Nederland relateert Korf
deze daling aan het imago van XTC, die onder een trendsettend publiek als niet meer
speciaal wordt gezien (‘iedereen gebruikt het’). XTC lijkt een mode-drug die vooral
tijdens dancefeesten geconsumeerd wordt door een bepaalde leeftijdsgroep, die slechts
een aantal jaren deze levensstijl leeft. Het gebruik lijkt ook te zijn afgenomen door het
toenemende besef dat er negatieve effecten aan het gebruik zijn verbonden. Toch is XTC
wereldwijd nog steeds populair, omdat het in veel landen nog maar net geïntroduceerd
is (bijvoorbeeld in goedkope toeristenoorden). Ook wordt het in deze landen nog als
een onschuldige drug gezien. Daarnaast blijft het een relatief goedkoop product. Vanaf
2003 is er sprake van een toename van het gebruik in Zuid-Amerika, Zuidelijk Afrika,
Zuidoost-Azië en het Midden-Oosten. Ook is het sinds de uitbreiding van de EU in mei
2004 vrij eenvoudig geworden om XTC naar de nieuwe lidstaten te smokkelen, wat een
verklaring kan zijn voor de verdubbeling van het gebruik in Slowakije. Amfetamine lijkt
minder onderhevig aan modegrillen. De consumptie van amfetamine bereikte in West-
Hoofdstuk 2
85
De ontwikkeling van de aard en omvang
van synthetische-drugscriminaliteit in
Nederland en in het buitenland

Criminaliteitsbeeldanalyse
86
Synthetische Drugs 2002-2004
Europa in 1998-1999 het hoogtepunt en in Oost-Europa in 2000-2001. In Oost-Europa
ligt het percentage gebruikers iets lager dan in West-Europa.
Prijs en omzet
De straatprijs van amfetamine in Nederland is gemiddeld € 8,- per gram. De dealerprijs
is iets lager, gemiddeld € 7,50. De detailhandelsprijs is gemiddeld € 1310,- per kilogram.
Over de prijzen op het niveau van tussen- en groothandel zijn onvoldoende gegevens
bekend. De gemiddelde kostprijs van een XTC-tablet was € 0,56. Van de groothandelsprijs
van XTC zijn in de periode 2002-2004 in Nederland geen eenduidige gegevens
beschikbaar. De tussenhandelprijs was gemiddeld € 0,63, de detailhandelsprijs was
gemiddeld € 0,91, de dealerprijs was gemiddeld € 2,29, en de straatprijs ten slotte was
gemiddeld € 3,49. In 2001 lagen de prijzen hoger.
In een groot aantal gevallen liggen de prijzen op de niveaus van tussenhandel en
detailhandel erg dicht bij elkaar. Ook de dealerprijzen en straatprijzen kennen onderling
grote verschillen, en ook in eenzelfde periode binnen een regio. De markt lijkt
dus zeer flexibel en chaotisch. Dit geldt voor alle niveaus in de markt. Er zijn veel
aanbieders actief. De vraag is of deze verkopers de markt goed kennen, dat wil zeggen
of zij weten welke verkoopprijs concurrenten hanteren. Wanneer de markt goed
zou functioneren, dan zouden de verkopers de laagste prijs moeten vragen, omdat
de koper anders een andere verkoper zal benaderen. Wanneer dit niet het geval is,
dan kan dit betekenen dat zowel de kopers als de verkopers een informatieprobleem
hebben. Overigens kan het prijsverschil ook te maken hebben met de kwaliteit van
het aangeboden tablet.
De prijzen van amfetamine en XTC zijn in het buitenland hoger dan de prijzen in Nederland.
In de meeste Europese landen ligt de straatprijs van amfetamine tussen de €
9,- en € 15,- per gram. Per gram amfetamine worden in Europa in de Scandinavische
landen gemiddeld de hoogste prijzen betaald. Voor zover bekend heeft Nederland
met iets meer dan € 8,- per gram de laagste straatprijs van de Europese Unie. De
straatprijzen van XTC-tabletten lijken met meer dan € 80,- het hoogst in Japan. (In
2005 ligt de prijs tussen de € 25.- en € 50,-) Australië en Nieuw-Zeeland volgen met
circa € 30,- op afstand. In de VS liggen ze tussen de € 6,- en € 45,-, afhankelijk van de
staat waarin de tabletten verkocht worden. In Europa gelden in Noorwegen en Italië
hoge prijzen. Opmerkelijk is de lage straatprijs in Indonesië. Dit kan een indicatie zijn
dat het gaat om XTC dat in het land zelf is geproduceerd. Dat is aannemelijk gezien
de ontmantelde productieplaatsen in Indonesië in 2002.
Op basis van berekeningen van het UNODC en van Van der Heijden wordt de totale
consumptie wereldwijd tussen de 160 en 320 miljoen tabletten geschat. Als er van
uitgegaan wordt dat zeventig procent van alle geconfisqueerde XTC uit Nederland
afkomstig is, dan worden in Nederland tussen de 112 en 224 miljoen tabletten geproduceerd.
De jaarconsumptie in Nederland zou liggen tussen de 1.340.000 en 2.680.000
tabletten. De totale winst die in Nederland wordt gemaakt wordt geschat op minimaal
bijna 43 miljoen euro en maximaal 86 miljoen euro. Let wel: het gaat hier om

de brutowinst, waarbij alleen rekening is gehouden met de kosten van grondstoffen.
Kosten zoals de huur van een locatie, verpakkingsmaterialen, dekladingen en lonen
voor chauffeurs, tabletteerders, dumpers en andere werknemers zijn hier nog niet in
opgenomen, evenmin als de investeringen in hardware. De brutowinst die gemaakt
wordt bij de productie en handel in amfetamine is moeilijker te berekenen, omdat er
geen eenduidige gegevens beschikbaar zijn over de kostprijs en de prijzen die in de
groot- en tussenhandel gelden.
Hoofdstuk 2
87
De ontwikkeling van de aard en omvang
van synthetische-drugscriminaliteit in
Nederland en in het buitenland

Criminaliteitsbeeldanalyse
88
Synthetische Drugs 2002-2004

Tabletteermachines.
Hoofdstuk 3
Kenmerken van verdachten en gehanteerde modus operandi
3.1 Inleiding
Dit hoofdstuk behandelt de tweede onderzoeksvraag:
Welke verdachten zijn in Nederland actief op de markt voor synthetische
drugs en welke modus operandi hanteren zij?
Deze vraag wordt in drie delen beantwoord. Ten eerste wordt aandacht gegeven aan
de kenmerken van verdachten en van criminele verbanden. Deze hebben betrekking
op zaken als de gemiddelde leeftijd, nationaliteit, land/regio van herkomst, alsmede
de omvang, bestendigheid, rolverdeling, samenstelling, organisatiegraad en structuur
van criminele verbanden (en, meer specifiek, misdaadondernemingen en criminele
handelsnetwerken). Met de structuur van een crimineel verband wordt in deze CBA
bedoeld de verdeling van rollen over de samenstellende delen van een crimineel verband.
Met de structuur van een misdaadonderneming wordt bedoeld de verdeling van
rollen over de verdachten binnen een crimineel verband. Binnen criminele verbanden
worden verschillende rollen onderscheiden. In een misdaadonderneming zijn dat
de rollen van misdaadondernemer, compagnon (zoals bedrijfsleider) en medewerker
(zoals koerier of laborant) en in een crimineel handelsnetwerk zijn dat de rollen van
leverancier, afnemer, facilitair, tussenpersoon en financier.
Ten tweede gaat het om de werkwijzen die gehanteerd worden op het gebied van
synthetische-drugscriminaliteit. Deze zijn onderverdeeld in een viertal elementen die
van belang zijn voor een misdaadondernemer:
• Hulpbronnen
Het geheel aan menskracht (inclusief specifieke kennis) en aan fysieke faciliteiten
(materieel, materiaal en ruimtelijke voorzieningen) waarover een
misdaadondernemer moet beschikken om te kunnen komen tot het eindproduct.
• Logistieke faciliteiten
De fysieke middelen die een misdaadondernemer inzet bij het vervoeren of
opslaan van smokkelwaar.
• Logistieke knooppunten
De fysieke locaties waar op macroniveau goederenstromen en personenverkeer
samenkomen.
Criminaliteitsbeeldanalyse
89
Synthetische Drugs 2002-2004

1 Kleemans e.a. spreken
in dit verband over de
‘toegevoegde waarde’ van
een opsporingsonderzoek,
doordat deze was gericht
op aspecten die in de meeste
onderzoeken onderbelicht
blijven (zoals financiële
aspecten). E.Kleemans, e.a.,
Georganiseerde criminaliteit
in Nederland, rapportage op
basis van de WODC monitor,
Onderzoek en Beleid 198,
2002, p. 31.
Criminaliteitsbeeldanalyse
90
Synthetische Drugs 2002-2004
• Institutionele faciliteiten
Wetgeving en organisaties die een misdaadondernemer benut, respectievelijk
inzet, teneinde criminele activiteiten efficiënt te organiseren, zodanig ook dat
deze administratief moeilijker zijn te traceren.
Ten derde volgt de beschrijving van de ‘algemene bedrijfsvoering’ van criminele verbanden:
zoals het wisselen, verplaatsen en verhullen van wederrechtelijk verkregen
vermogen; het gebruik van corruptie, afscherming, intimidatie en geweld; en externe
relaties.
Alle onderzoeken die in 2004 door de NR zijn uitgevoerd en afgerond zijn door analisten
verwerkt, evenals de belangrijkste onderzoeken uit 2002 en 2003 van de NR
en van andere opsporingsdiensten. Deze laatste onderzoeken zijn behandeld wanneer
ze zicht hebben gegeven op (een deel van) het logistieke proces, of bronlanden van
grondstoffen en bestemmingslanden voor synthetische drugs, of de kenmerken van
verdachten en de structuur van een crimineel verband, of geldstromen en/of
bestedingen van wederrechtelijk verkregen voordeel, of het gebruik van corruptie,
afscherming, intimidatie en/of geweld. 1 De analisten hebben per onderzoek alleen de
zogenaamde 0-dossiers (einddossiers) en zaaksdossiers verwerkt. Vanwege tijdsdruk
was het niet mogelijk om alle onderzoeken even diepgaand te behandelen, en om
bijvoorbeeld alle verklaringen van verdachten en tapverslagen volledig door te lezen.
Als er echter reden was om een bepaald onderzoek nog eens diepgaander te bestuderen,
bijvoorbeeld vanwege het zicht dat een onderzoek kon geven op interne
verhoudingen in een crimineel verband, dan werd dat wel gedaan. In totaal is ten
behoeve van deze CBA gebruik gemaakt van 32 afgesloten onderzoeken, waarvan de
namen en de namen van de verdachten gefingeerd zijn. Voor een korte beschrijving
hiervan, zie bijlage 3.
Alle behandelde onderzoeken zijn verwerkt in een analysekader dat is ingedeeld op
basis van de onderzoeksvragen die voor het CB 2005 zijn geformuleerd, ten behoeve
van het compileren van een overzicht van alle aandachtsgebieden van de NR.
Deze CBA heeft gebruik gemaakt van dezelfde onderzoeksvragen, en waar nodig
zijn ze aangevuld met vragen die alleen van toepassing zijn op synthetische-drugscriminaliteit.
Nadat alle onderzoeken verwerkt waren is een uitdraai gemaakt van elk
beschreven onderzoek, waarvan de informatie onder deelvraag-kopjes is gestructureerd.
Hiermee zijn vervolgens door de onderzoeker de deelvragen van de tweede
onderzoeksvraag beschreven. Voor een compleet overzicht van de vragen die in het
analysesysteem zijn behandeld, zie bijlage 2.
Om de criminele verbanden die actief zijn op de synthetische-drugsmarkt te kunnen
duiden, is in deze CBA gebruik gemaakt van de overzichtswerken van Kleemans e.a.
(1998 en 2002) en van Van Duyne e.a. (1990 en 1995). Kleemans e.a. richtten zich
voornamelijk op de sociale omgeving van criminele verbanden, terwijl Van Duyne e.a.
hun focus hadden op de inrichting van illegale markten.

3.2 Kenmerken van criminele verbanden
Allereerst zal worden ingegaan op algemene kenmerken, zoals de gemiddelde leeftijd,
de nationaliteit en de verhouding man/vrouw onder de verdachten, om te kijken in
hoeverre betrokkenen bij synthetische-drugscriminaliteit een ander profiel hebben
dan betrokkenen bij drugscriminaliteit in het algemeen. Hierbij wordt gebruik gemaakt
van het bestand CBAUSD, waarin onder andere de gegevens van alle bij de
NR-Unit Zuid-Nederland geregistreerde personen verwerkt zijn (een kleine 8.000
personen, die onder andere zijn voorgekomen in onderzoeken van de NR-Unit Zuid-
Nederland, rest- en zijtakinformatie en rechtshulpverzoeken). Een kanttekening bij
het doen van kwantitatieve uitspraken op basis van politiegegevens is dat de inhoud
van deze natuurlijk grotendeels bepaald is door de gestelde prioriteiten bij politie en
justitie. 2
3.2.1 Verdachten
Uit een vergelijking van de gegevens van verdachten uit de CBAUSD-registratie met
de gegevens uit het HKS, blijkt dat de gemiddelde leeftijd van personen betrokken
bij synthetische-drugscriminaliteit met 36 jaar hoger is dan de gemiddelde leeftijd
van personen betrokken bij opiumdelicten in het algemeen (32 jaar). De vrouwen
die betrokken zijn bij synthetische-drugscriminaliteit hebben met 32 jaar gemiddeld
een lagere leeftijd dan de mannen (36 jaar). Er zijn veel meer mannen betrokken bij
synthetische-drugscriminaliteit dan vrouwen. Van de personen die geregistreerd zijn
in de CBAUSD-registratie is ruim 92 procent man. Bij opiumdelicten in het algemeen
is 84 procent man.
Verreweg de meeste personen die vermeld staan in de CBAUSD-registratie hebben
de Nederlandse nationaliteit. Al jarenlang schommelt hun aandeel rond de 65 procent.
Personen die afkomstig zijn uit Suriname, Marokko, de Nederlandse Antillen hebben een
beperkt aandeel, zo tussen de 3 en 4 procent. Turken komen met ruim 6 procent na Nederlanders
op de tweede plaats. Het aandeel van West-Europeanen is in de laatste drie
jaren teruggelopen van ruim 6 naar 4 procent. Het aandeel van Chinezen en Israëliërs
in de CBAUSD-registratie is voor beide groepen kleiner dan 1 procent.
Bij opiumdelicten heeft 47 procent van de personen de Nederlandse nationaliteit, zo
blijkt uit de HKS-gegevens. Personen uit West-Europa, Suriname en de Antillen hebben
met percentages van ruim 10 tot ruim 8 procent een groter aandeel dan bij synthetische-drugscriminaliteit.
Ook het aandeel van Marokkanen is bij opiumdelicten met 7
procent groter dan bij synthetische-drugscriminaliteit. Opvallend is dat bij Turken niet
het geval, die hebben bij opiumdelicten een aandeel van slechts een kleine 4 procent.
Uit de onderzochte dossiers blijkt dat vooral Chinese criminele verbanden betrokken
zijn bij de smokkel van precursoren uit China. De precursoren afkomstig uit Oost-Europa
worden vooral door Russisch en Pools sprekende criminele verbanden gesmokkeld.
2 Over de geldigheid van
kwantitatieve en kwalitatieve
uitspraken op basis
van politiegegevens, zie ook:
Kleemans e.a., 2002, p. 36-
37.
Hoofdstuk 3
91
Kenmerken van verdachten
en gehanteerde modus operandi

3 Kleemans, e.a., 2002, p.77-
79.
Criminaliteitsbeeldanalyse
92
Synthetische Drugs 2002-2004
Bij de aanschaf van andere chemicaliën zijn voor het merendeel Nederlanders betrokken,
evenals bij het verkrijgen van hardware. Bij de productie van synthetische drugs zijn
vooral personen betrokken met de Nederlandse nationaliteit afkomstig uit de westelijke
en zuidelijke provincies van Nederland. Wel lijken hierin criminele verbanden
met een andere etniciteit actiever dan voorheen. Zo zijn Chinese verbanden zich,
naast de import van precursoren, ook gaan toeleggen op het tabletteren van XTC.
Daarnaast lijken Nederlandse criminele verbanden de productie te verplaatsen naar
Belgisch grondgebied, waar vaak Belgen worden ingeschakeld in het productieproces.
In de internationale handel van XTC en amfetamine zijn diverse nationaliteiten actief.
Dominicanen en Israëliërs (veelal van Amerikaanse of Russische afkomst) zijn betrokken
bij de smokkel van XTC naar Zuid-Amerika en de VS. Belgen, Britten, Duitsers,
Kroaten en Turken zijn actief in de smokkel van XTC naar hun eigen herkomstlanden.
De smokkel naar Zuidoost Azië, Japan, Australië en Nieuw-Zeeland wordt vooral ter
hand genomen door Nederlanders, Israëliërs en Chinezen.
Kleemans e.a. schrijven dat de reikwijdte van de criminele activiteiten van een groep
onder andere afhangt van de mate van vertrouwdheid en bekendheid die criminele
verbanden hebben met bepaalde sociale settings. Anders dan lokaal actieve criminele
‘grote jongens’, die vaak op meerdere illegale markten actief zijn, worden criminele
verbanden die landelijk en internationaal actief zijn gekenmerkt door specificiteit.
Dit hoeft niet per se te betekenen dat zulke groepen zich beperken tot één delict:
wanneer een crimineel bijvoorbeeld een ruilhandel opzet met een andere crimineel
waarbij de eerste XTC inruilt voor cocaïne of heroïne, dan kan deze persoon zich
langzaamaan in een nieuwe markt inwerken. Via samenwerking ontstaan dus nieuwe
mogelijkheden.
Er worden door Kleemans e.a. aldus drie typen misdaadondernemers onderscheiden:
de lokale generalist, de internationaal actieve specialist, en de internationaal actieve specialist
die zich via samenwerking ook in andere illegale markten begeeft. 3 Als facilitairs
en tussenpersonen ook als misdaadondernemers worden beschouwd, wat logisch is
gezien het feit dat ook zij zelfstandig illegale activiteiten ondernemen, dan kan er op basis
van de bestudeerde onderzoeken een vierde type worden toegevoegd: de nationaal
actieve specialist, zoals een facilitair die productiemiddelen vervaardigd. Deze hebben
slechts één kernactiviteit die zij verrichten voor andere misdaadondernemers. Dit gebeurt
in de praktijk van de synthetische drugs alleen in het eigen land.
Zo vervaardigde de in onderzoek F1 actieve misdaadondernemer
Duizendpoot productiemiddelen, en liet hij industrieel gemaakte productiemiddelen
door constructiebedrijven aanpassen, ten behoeve
van het laboreren van XTC. De producten van zijn hand, zoals destillatieketels
en drukvaten, zijn in diverse laboratoria teruggevonden in
het westen en het zuiden van Nederland en in België. Hij leverde aan
verschillende Nederlandse producenten.

Facilitairs als een witwasser die geld verplaatst over landsgrenzen heen of een crimineel
verband dat smokkeltransporten organiseert voor andere criminele verbanden,
zijn wel internationaal actieve specialisten. Een tussenpersoon (iemand die partijen
in de markt bij elkaar brengt) kan zowel een nationaal als een internationaal actieve
specialist zijn.
3.2.2 Criminele verbanden 4
3.2.2.1 Organisatiegraad, taakverdeling en verantwoordingsrelaties
Organisatiegraad
Vanuit het sociale-netwerkmodel wordt gewezen op het belang van familie- en vriendschapsbanden
en etniciteit. 5 Wanneer personen in een crimineel verband een familiale
band hebben, uit dezelfde buurt komen, hun jeugd samen hebben doorgebracht
of eenzelfde cultuur delen dan zou dit een positief effect hebben op het wederzijdse
vertrouwen, begrip en loyaliteit in een crimineel verband. Anderzijds kunnen familie,
vriendschappen en etniciteit ook beperkingen inhouden voor het werkveld van het
criminele verband, omdat het netwerk altijd beperkt blijft tot de vertrouwde bekenden.
6
In hun overzichtsrapport over georganiseerde criminaliteit in Nederland in 1998 concludeerden
Kleemans e.a. dat sociale relaties belangrijker zijn dan etniciteit. In het
tweede rapport in 2002 schrijven de auteurs dat persoonlijke contacten en geografische
nabijheid van groot belang zijn voor de ontwikkeling van criminele verbanden.
Vaak werken familie, vrienden en bekenden met elkaar samen en introduceren zij
elkaar bij anderen. Volgens de schrijvers van het rapport ontstaan relaties tussen personen
‘naarmate ze dichter bij elkaar wonen, naarmate er meer raakvlakken bestaan
tussen hun dagelijkse activiteiten en naarmate de sociale afstand tussen hen kleiner is’.
Dit geldt ook voor criminele verbanden; en ook voor criminele verbanden die actief
zijn op de synthetische-drugsmarkt. In dit opzicht kan gewezen worden op het belang
van de sociale functie van gevangenissen; daar ontstaan partnerschappen en wordt
informatie uitgewisseld. Zo hadden in onderzoek Groentje de opdrachtgever voor
productie van XTC en de laborant elkaar leren kennen tijdens hun verblijf in dezelfde
penitiaire inrichting. Ook in België is uit onderzoeken aangetoond dat contacten ten
behoeve van de productie van synthetische drugs in de gevangenis werden gemaakt.
Er bestaan niettemin ook geografische en sociale obstakels, namelijk tussen verschillende
landen, tussen verschillende etnische groepen en tussen ‘onderwereld’ en ‘bovenwereld’.
Door het ontbreken van verbindingen is er sprake van ‘gaten’ (ook wel
structural holes genoemd) in de sociale structuur. Over het algemeen zijn deze gaten
door weinig personen te overbruggen. Deze zijn dan van strategische waarde voor
criminele verbanden. 7 Illustratief in dit verband was de inzet door een crimineel van
een bekende die ingezetene was van een andere EU-lidstaat. Deze bestelde een lading
4 Aanvankelijk zou ook in
worden gegaan op de
gemiddelde omvang van
een crimineel verband. Het
is echter onmogelijk hier
uitspraken over te doen,
omdat criminele verbanden
te veel van elkaar verschillen
(onder andere vanwege
de activiteiten die ontplooid
worden). Bovendien
hangt de omvang af van de
afbakening die gehanteerd
wordt: horen facilitairs of
tussenpersonen bij een
crimineel verband, wie
behoren tot de kern en wie
zijn gewone medewerkers?
Daarnaast is de omvang
van een crimineel verband
zoals beschreven in een
opsporingsonderzoek sterk
beïnvloed door de keuzes
die in het onderzoek zijn
gemaakt.
5 Deze theorie legt de nadruk
op sociale verbanden
van criminelen en hun
functioneren in een symbiotische
samenhang met hun
bredere omgeving.
6 Pearson en Hobbs, p.27-28.
7 Kleemans e.a., 2002, p.39-
44.
Hoofdstuk 3
93
Kenmerken van verdachten
en gehanteerde modus operandi

8 Dit voorbeeld werd in een
gesprek op 2 mei 2005
gegeven door medewerkers
van de FIOD-ECD, die dit
hadden waargenomen in
een onderzoek.
9 P. Reuter, Disorganized crime;
illegal markets and the mafia,
Cambridge MIT Press 1983.
Aangehaald in P.C. van
Duyne, e.a., Misdaadondernemingen,
WODC Onderzoek
en Beleid 103, Gouda Quint
1990, p.13-14.
10 Van Duyne, e.a., 1990,
p.13-14, 24, 123-125.
11 Synthetische druglabo’s in
België, p.22, 27.
Criminaliteitsbeeldanalyse
94
Synthetische Drugs 2002-2004
chemicaliën bij een bedrijf in zijn land, en smokkelde deze partij vervolgens illegaal
naar zijn Nederlandse afnemer en opdrachtgever. 8
Peter Reuter merkte in 1983 al op dat illegale markten gefragmenteerd zijn. 9 Er
bestaan grote criminele organisaties, maar ook kleine criminele zelfstandigen. De
manier waarop illegale organisaties zijn ingericht vloeit logisch voort uit de marktomgeving
waarin wordt geopereerd. Ook Van Duyne e.a. merken dit in 1990 op na
diverse opsporingsonderzoeken te hebben bestudeerd. Zij vragen zich af hoe het ook
eigenlijk mogelijk zou zijn dat er organisaties bestaan in een rommelige en onoverzichtelijk
markt; en zij zien de georganiseerde misdadigers meer als ondernemingen
drijvende marktlieden. De illegale markt kenmerken zij als decentraal en wendbaar
met daarbinnen vooral kleine organisaties en netwerken. Wanneer grote misdaadondernemers
zouden worden opgepakt, dan zou dit slechts nieuwe instapmogelijkheden
bieden aan kleinere ondernemers. Van Duyne e.a. beschouwen sociale netwerken als
een duurzame voedingsbodem waaruit geput kan worden. Afhankelijk van omstandigheden,
vaardigheden, beschikbaarheid en eigen keuzes blijven personen in de markt
hangen. 10
De onderzoeken die ten behoeve van deze CBA bestudeerd zijn, onderschrijven deze
constateringen van zowel Reuter en Van Duyne als van Kleemans e.a.. Dit blijkt niet
alleen uit de bestudeerde onderzoeken, maar ook uit cijfers. In België was bijna één
op de vier – in het kader van onderzoeken naar synthetische-drugscriminaliteit – aangehouden
personen al eerder veroordeeld voor betrokkenheid bij de productie van
synthetische drugs. Bijna één op de twee had antecedenten op het gebied van verdovende
middelen. 11
Het lijkt erop dat de meeste criminele verbanden bestaan uit één of enkele personen
die weer elk één of enkele kennissen, familieleden of vrienden onder zich hebben
verzameld en die ingezet worden bij diverse werkzaamheden. Deze inzet is vaak ad
hoc, zoals per uit te voeren klus. Dit is in overeenstemming met de constatering van
Pearson en Hobbs, die van mening zijn dat criminele verbanden met een relatief kleine
kern, met daaromheen diverse medewerkers die allerlei taken uitvoeren, het meest
succesvol zijn. Samenwerkingsverbanden hebben, aldus Kleemans e.a. in 2002, een
‘fluïde’ en dynamisch karakter. Criminele verbanden die bestaan uit misdaadondernemingen
die structureel actief zijn en waarbinnen logistieke processen redelijk effectief
functioneren, lijken dun gezaaid.
Het onderzoek Taakstraf is een voorbeeld van structureel actieve
misdaadondernemers. Het criminele verband bestond in principe
uit twee kernleden: de Brabantse misdaadondernemer Koos en zijn
Limburgse bedrijfsleider Oskar. Beiden deelden in hun eigen regio
opdrachten uit aan anderen (die aan hen verantwoording moesten
afleggen) en hielden elkaar dagelijks op de hoogte. Oskar werd soms
ontboden naar de woning van Koos voor overleg. Oskar was belast

met de inrichting van een amfetaminelaboratorium in België, met de
productie, met opslag, met de aansturing van de Belgische medewerkers,
met de invoer in Nederland en de afzet. Koos deed de organisatie,
de financiën en het personeel en stelde financiële middelen
beschikbaar. Beiden ‘verscholen’ zich daarbij achter medewerkers
die de feitelijke taken uitvoerden (zoals het opslaan van grondstoffen
in hun woningen, het vervoer van productiemiddelen en eindproducten
of het ter beschikking stelling van de woning van een vriendin ten
behoeve van de productie). Zowel Koos als Oskar hadden jarenlange
antecedenten op het gebied van synthetische drugs. Zo kreeg Oskar
eind jaren negentig nog zes jaar voor zijn betrokkenheid bij een amfetaminelaboratorium
in België.
Wel dient opgemerkt te worden dat de keuzes die gemaakt zijn in opsporingstrajecten
dit beeld in hoge mate beïnvloeden. Vaak richten onderzoeken zich op een
beperkt aantal personen die van een aantal illegale activiteiten verdacht worden, en
niet zelden wordt de keuze gemaakt om geen recherchecapaciteit in te zetten op
eventuele opdrachtgevers, financiers, witwassers, leveranciers of afnemers.
Een voorbeeld hiervan is het onderzoek Ulster, waarin een Nederlandse
handelaar 520.000 XTC-tabletten had geleverd aan zijn
Noord-Ierse afnemer. Naar aanleiding van een Brits onderzoek werd
de leverancier aangehouden, en werden in zijn tuin onder de grond
nog eens 733.000 XTC-tabletten aangetroffen: een aanzienlijke partij.
Het was gelijk het einde van het onderzoek, en het bleef dus
onbekend wie de producent of leverancier van deze partij was.
Het beeld dat Van Duyne e.a. in 1990 schetsten van de wendbare en decentrale illegale
markten lijkt anno 2005 niet veranderd en wordt bevestigd door de bestudeerde
onderzoeken en de kennis van de analisten. Er is in de synthetische-drugsmarkt een
klein aantal grote misdaadondernemers actief, die zich bezighouden met de invoer van
grote partijen precursoren, of met het aansturen van enkele productieplaatsen, of met
de uitvoer van grote partijen amfetamine en/of XTC. Naast deze grote spelers zijn
diverse kleine misdaadondernemingen, vaak slechts gelegenheidsverbanden, actief.
Een voorbeeld van een gelegenheidsverband zijn de twee kleine Belgische
zelfstandige misdaadondernemers in onderzoek Sunshine. Een
kennis van één van hen bracht hen in contact met Joop, een Nederlandse
leverancier van wie zij voor € 57.000,- een partij van 130.000
XTC-tabletten kochten. Joop was nogal boos over de ‘geringe’ hoogte
van het bedrag dat de twee konden besteden en dat hij dus niet meer
kon slijten. Hij zou een assistent zijn van zijn broer, die een ‘grote’
Hoofdstuk 3
95
Kenmerken van verdachten
en gehanteerde modus operandi

Criminaliteitsbeeldanalyse
96
Synthetische Drugs 2002-2004
zou zijn op het gebied van XTC en cocaïne. (Een Surinaamse partner
van Joop zou ook tabletten in de Verenigde Staten kunnen leveren
en vroeg nog aan de twee Belgen of zij eventueel geïnteresseerd
waren in het vervaardigen of verkopen van XTC aldaar.) De twee
Belgen verscheepten de partij vervolgens zelf in een geprepareerde
auto naar Florida. Aldaar aangekomen werd de auto door één van
de twee naar de woning van de andere vervoerd in Miami. Ze liepen
uiteindelijk tegen de lamp toen ze een deal maakten met een afnemer
die een undercoveragent bleek te zijn.
Een ander sprekend voorbeeld van kleine zelfstandigen is onderzoek
Mede, waarin de twee Nederlandse Turken Öser en Mehmet 80.000
XTC-tabletten zouden leveren aan Litouwse afnemers. Öser en Mehmet
kochten de tabletten zelf van een tweetal andere Nederlandse Turken,
waarvoor zij € 0,25 per tablet moesten betalen (dus in totaal € 24.000,-
). De transactie ging echter niet door omdat de tabletten op dat moment
niet aan Öser en Mehmet geleverd konden worden. De Litouwers
keerden onverrichterzake met hun geld (€ 30.000,-) weer terug naar
Litouwen. Uit het dossier valt niet op te maken hoe de Litouwers en
hun leveranciers elkaar gevonden hebben.
Soms zijn dit dus kleine zelfstandige misdaadondernemingen; en soms lijken zij ingeschakeld
te worden in opdracht van grotere misdaadondernemers. De vraag is hoe
professioneel en kundig deze betrokkenen zijn. Het lijkt erop dat de gelegenheidsverbanden
bestaan uit individuen die zijn geworven omdat zij bekenden zijn en omdat
zij financiële problemen hebben. Vaak is de samenstelling van de criminele verbanden
per activiteit weer anders. Echt gespecialiseerde verbanden of dienstverleners die
voor een langere tijd dezelfde samenstelling hebben zijn zeldzaam. In de bestudeerde
onderzoeken zijn er enkele misdaadondernemingen aangetroffen waarvan, in tegenstelling
tot de ingeschakelde medewerkers, de kern niet wijzigde.
Het is geen eenvoudige opgave voor criminele verbanden om in het bezit te komen van
de benodigde grondstoffen, productiemiddelen en kennis om een XTC-tablet te fabriceren.
Uit meerdere onderzoeken blijkt dat alle facetten hun eigen specialisten kennen.
Eenlingen die een compleet productieproces beheren komen bijna niet voor en in de
regel zijn dit criminele verbanden die structureel actief zijn op de synthetische-drugsmarkt.
Uit onderzoeken naar deze criminele verbanden verkrijgt men meestal alleen
zicht op één, hooguit twee, opeenvolgende deelactiviteiten van het logistieke proces
(de grondstoffenhandel, de vervaardiging van en de handel in productieapparatuur, het
productieproces en de handel en export van het eindproduct).
In grote misdaadondernemingen zou volgens analisten van de NR-Unit Zuid-Nederland
vaak sprake zijn van een specialisatie per onderdeel: zo is een groepje verantwoordelijk

voor de invoer van BMK, een groepje voor de aanschaf van hardware, een groepje voor
het namaken van verpakkingen, enzovoort. Dit beeld wordt onderbouwd door de onderzoeken
Taakstraf, Zeilboot en Im-Export BV.
Een uitzondering op dit beeld vormt de succesvolle misdaadondernemer
Jannes uit de onderzoeken Yankee en Aussie, die zelf betrokken
was bij elk deelproces, ook al had hij diverse medewerkers in dienst
die werden ingezet voor één of twee deelprocessen. Jannes kocht
zelf chemicaliën in België, hij zocht zelf onderdelen voor het repareren
van een tabletteermachine, hij laadde zelf met twee medewerkers
een kluis met circa 750.000 tabletten in een busje en hij voerde
zelf besprekingen in het Verre Oosten over een nieuwe afzetroute
naar Australië.
Gesteld kan worden dat grote misdaadondernemers zoals in de onderzoeken Heimat,
Taakstraf en Zeilboot altijd zonder ogenschijnlijke moeite aan grondstoffen en
productiemiddelen kunnen komen en grote partijen kunnen produceren. Onduidelijk
blijft wel hoe deze grote misdaadondernemers aan grote partijen precursoren komen
(uitgezonderd het onderzoek Im-Export BV).
Van Duyne beschreef in 1995 een uitzonderlijk crimineel verband dat alle activiteiten
zelf beheerde, en deze had verdeeld in aparte activiteiten die door verschillende
groepjes werden uitgevoerd (De Verenigde Pillendraaiers). Van Duyne stelde dat het
succes van de misdaadonderneming haar noodlottig was geworden: er werden teveel
activiteiten door één crimineel verband verzorgd, waardoor het steeds moeilijker
was om ondergronds te blijven en onopvallend te opereren. De misdaadonderneming
werd te zichtbaar. 12 Eenzelfde ontwikkeling was waarneembaar bij het criminele verband
in onderzoek Im-Export BV, waarbij de misdaadondernemer en de bedrijfsleider
zoveel contacten onderhielden en activiteiten ontplooiden, dat ze onvermijdelijk een
keer in een onderzoek in beeld zouden komen (al was het maar in de zijlijn).
Taakverdeling
Koeriers, laboranten en ‘manusjes van alles’ staan laag in de rangorde van medewerkers.
In de bestudeerde onderzoeken zijn legio van zulke medewerkers aangetroffen.
Voorbeelden van zulke manusjes zijn de in onderzoek Flipje door de smokkelaar ingeschakelde
twee hulpjes die de smokkelwaar moesten inpakken, sealen en verstoppen
tussen de normale lading groente en fruit. Ook moesten zij bestelauto’s huren, chauffeurs
opvangen bij loodsen en aanwijzingen geven bij de belading van vrachtwagens.
Omdat de activiteiten die dit soort medewerkers verrichten geen specifieke vaardigheden
vereisen, zijn zij makkelijk inwisselbaar (wat belangrijk is gezien de aanhoudingsrisico’s
die deze medewerkers lopen). Daarbij is het natuurlijk van belang dat ze niets
verklaren als ze inderdaad aangehouden worden. Daartoe werden bijvoorbeeld in de
12 P.C. van Duyne, Het spook
en de dreiging van de georganiseerde
misdaad, SDU
Den Haag 1995, p.89-92.
Hoofdstuk 3
97
Kenmerken van verdachten
en gehanteerde modus operandi

13 H. van de Bunt, D. Kunst
en D. Siegel, XTC over
de grens. Een studie naar
XTC-koeriers en kleine
smokkelaars, Boom Juridische
Uitgevers, Den Haag
2003, 7-9. Deze studie is
vooral gebaseerd op interviews
met gedetineerde
koeriers en smokkelaars
in de Verenigde Staten en
Duitsland, en gaat in op
de wijze waarop personen
zijn benaderd om deel te
nemen aan de smokkel,
wat de beloning zou zijn,
hoe het logistieke traject
liep en hoe de koeriers
werden aangestuurd.
14 Uit de gegevens van de
NR-Unit Zuid-Nederland
blijkt dat de meeste
koeriers tussen de 25 en
40 jaar zijn en van het
mannelijk geslacht. Inbeslagnemingen
synthetische
drugs 2004.
Criminaliteitsbeeldanalyse
98
Synthetische Drugs 2002-2004
onderzoeken Aussie en Yankee de medewerkers die de smokkel begeleidden enerzijds
onder druk gezet door de persoon die hen aanstuurde, en anderzijds kregen ze van de
misdaadondernemer financiële middelen om juridische bijstand te bekostigen.
Van de Bunt e.a. maken onderscheid tussen koerier en smokkelaar. 13 Een koerier
werkt in opdracht van anderen en fungeert tevens als katvanger wanneer het mis
gaat. Een smokkelaar is eigen baas, en is vaak niet alleen vervoerder maar soms ook
handelaar (zoals de kleine zelfstandigen in onderzoek Sunshine). Wel kan een smokkelaar
net als een koerier in opdracht van anderen werken. Koeriers hebben voor
een crimineel verband weinig waarde, omdat ze makkelijk te vervangen zijn. Ze hebben
geen kennis van het criminele verband door wie ze zijn benaderd en weten soms
niet eens wat ze smokkelen. Koeriers zijn vaak jong, meestal laag opgeleid, werkloos
en hebben niet zelden financiële problemen. 14 De positie van een koerier kan ook
worden afgeleid uit een benaming als pakezel (gebruikt door Colombiaanse drugsdealers).
In onderzoek Dominiek2 werd over een vrouwelijke koerier gesproken die ‘leeg’
overkwam vanuit Zuid-Amerika.
Niet alleen koeriers worden geprikkeld door hun financiële problemen. Uit Belgische
opsporingsonderzoeken naar synthetische-drugscriminaliteit blijkt dat een aanzienlijk
deel van de verdachten deelnamen aan de smokkel, productie en handel vanwege
financiële problemen. Eenzelfde beeld is waar te nemen in Nederland. Zo werd in
onderzoek Kangaroo een Nederlander, Klaus, vanwege zijn financiële problemen door
een kernlid van een Chinees crimineel verband benaderd om een internationaal handelsbedrijf
op te zetten, om zo een façade te creëren waarmee de smokkel van synthetische
drugs gefaciliteerd werd.
Zoals hierboven al werd vermeld zijn er veel aanwijzingen voor het bestaan van een
redelijk gesloten circuit (‘ons kent ons’) waarbij bekenden worden ingezet om het
productiewerk te doen. Ook komt het voor dat deze bekenden zelf weer personen
erbij betrekken om allerlei activiteiten te verrichten. De (productie-)medewerkers
kennen alleen de personen die direct boven hen staan en die hen inzetten en betalen.
Wat er verder in het logistieke traject gebeurt blijft voor hen onbekend, laat staan dat
ze de uiteindelijke opdrachtgevers leren kennen.
Onderzoek Zeilboot geeft een mooi beeld van de taakverdeling van
een crimineel verband. De misdaadondernemer Frederik gaf opdrachten
aan een aantal leden die op hun beurt zorg droegen voor de
uitvoering door weer anderen aan te sturen. Niet iedereen had onderling
contact; er bestonden kennelijk afspraken over welke personen
met elkaar in contact mochten treden.
De medewerkers die activiteiten uitvoerden – zoals het laden van een
boot of het besturen van een transport tabletten – communiceerden
alleen met de personen door wie ze worden aangestuurd. Ze wisten
niet van wie deze personen weer opdrachten kregen. Er zaten altijd

twee personen tussen de misdaadondernemer en bedrijfsleider en
de uitvoerders.
Over de voortgang werd direct verantwoording afgelegd aan Frederik.
Ook de bedrijfsleider Kopara diende dit te doen. Frederik gaf zelf
sturing aan Nederlandse medewerkers (die onderhandelden met afnemers
en die transporten organiseerden) en aan Kopara. Kopara gaf
sturing aan een aantal Pools en Russisch sprekende personen. Kopara
had een rechterhand, Bogus, die bij afwezigheid zijn taken overnam
en die aan hem verantwoording aflegde. Samen met zijn neef voerde
hij werkzaamheden uit aan een boot waarin 1,5 miljoen tabletten
verstopt moesten worden. Frederik onderhield daarnaast contacten
met zijn twee medefinanciers.
Vaak zal een misdaadondernemer de activiteiten, en de aansturing daarvan, zo organiseren
dat openlijke communicatie- en gezagslijnen naar hem onnodig zijn. Compagnons,
vaak jarenlange bekenden, zijn dan verantwoordelijk voor de bedrijfsvoering.
Onderzoek Im-Export BV richtte zich op de Brabantse misdaadondernemer
Nelson, die met zijn Belgische bedrijfsleider Jos een hecht
netwerk had ontwikkeld ten behoeve van de productie en handel
in synthetische drugs. Nelson was nergens zelf bij betrokken, maar
deed alles middels zijn zoon en naaste medewerkers waarmee hij al
jarenlang samenwerkte. Eén daarvan was zijn compagnon Simon, die
betrokken was bij het laboreren en tabletteren. Het ging sowieso om
drie laboratoria en een tabletteerplaats. Simon had al antecedenten
op het gebied van synthetische drugs, en was al eens veroordeeld tot
acht jaar cel voor betrokkenheid bij de productie.
Verantwoordingsrelaties
Het is geen eenvoudige opgave om de gezagsstructuren in een crimineel verband
bloot te leggen. Hier krijgt men alleen zicht op door middel van observatie (bijvoorbeeld
wanneer een bedrijfsleider ontboden wordt bij de misdaadondernemer),
tapgesprekken (bijvoorbeeld via het vernemen van een gebiedende stem naar een
gesprekspartner) en uit verklaringen van verdachten.
In T1 ligt de werkelijke bevoegdheid van de groep afnemers bij één
persoon, Bibi, die zich meestal in Israël ophoudt. Telkens wordt voor
beslissingen contact gezocht met deze persoon. De leverancier heeft
aanvankelijk geen mogelijkheden tot contact met deze persoon.
Wanneer deze persoon eindelijk in Nederland zit en er zich een incident
voordoet tussen de leverancier en één van de afnemers, dan
treedt deze persoon op verzoek van zijn ondergeschikte direct in
Hoofdstuk 3
99
Kenmerken van verdachten
en gehanteerde modus operandi

Criminaliteitsbeeldanalyse
100
Synthetische Drugs 2002-2004
contact met de leverancier (die niet meer wil spreken met het desbetreffende
lid van de groep afnemers nadat hij door hem met de
dood is bedreigd).
In onderzoek Taakstraf dienden directe medewerkers en de bedrijfsleider
van de misdaadondernemer Koos aan hem verantwoording af
te leggen. Niet alle medewerkers hadden onderling contact; er waren
kennelijk afspraken welke personen met elkaar in contact mochten
komen. Deze medewerkers hadden echter ook weer elk een
assistent ingezet, die weer aan hen verantwoording moesten afleggen,
en dus niet aan de grote baas zelf (die kenden ze niet). Tijdens
een periode waarin Koos gedetineerd was nam zijn broer zijn rol
over. Deze legde wel met regelmaat verantwoording af aan Koos tijdens
telefoongesprekken en bezoeken aan het Huis van Bewaring.
Als onderdeel van zijn detentie moest Koos overdag werkzaamheden
verrichten bij een slagerij. Daar kwam hij echter haast nooit. Hij ging
gewoon naar huis. Zijn medewerkers waren hiervan op de hoogte.
Uit weinig onderzoeken blijkt of en hoe misdaadondernemers interne sanctie- of beloningsystemen
hanteren. Ook dit valt alleen op te maken uit telefoontaps of uit verklaringen.
Sancties bestaan vooral uit het dreigen met fysiek geweld als er met de politie
gepraat gaat worden. Zo blijkt uit verklaringen van een medewerker in onderzoek Boekenbal
dat hij en een collega door de misdaadondernemer met de dood zijn bedreigd,
naar eigen zeggen vanwege het feit dat hij allerlei vragen bleef stellen. In de onderzoeken
Aussie en Yankee verklaarden aangehouden medewerkers voor hun veiligheid te
vrezen nadat ze verklaringen hadden afgelegd over anderen.
Beloningen aan medewerkers worden vaak gegeven in de vorm van een financiële vergoeding.
In onderzoek Weekend kregen de medewerkers van het laboratorium per verwerkte
liter PMK € 500,- van hun opdrachtgever. In onderzoek Boekenbal kreeg de
medewerker die de transportorders plaatste bij de transporteur tussen de € 500,- en €
2.000,- per week. In onderzoek Kangaroo kreeg de Nederlander die een bedrijf opzette
€ 2.500,-: dit was het BTW-bedrag dat gemoeid was met de verkoop van de deklading.
In onderzoek Suripil kreeg een ronselaar € 500,- voor zijn bemiddeling, terwijl de geronselde
koerier (de zwager van zijn broer) € 4.000,- zou krijgen. In onderzoek Zeilboot
stelde de misdaadondernemer een hoeveelheid verdovende middelen in het vooruitzicht
als vergoeding voor uitgevoerde diensten. Zijn bedrijfsleider kreeg per transport
twintig procent van de opbrengsten. Ook in onderzoek Yankee kreeg een medewerker in
de VS een deel van de tabletten als beloning. In onderzoek Aussie zou de medewerker in
Australië € 100.000,- krijgen als de smokkel van 700.000 tabletten goed zou verlopen.
In drie onderzoeken (Kangaroo, Yankee en Aussie) bleek dat de desbetreffende misdaadondernemer
geld beschikbaar had om de juridische kosten te dekken voor medewerkers
wanneer zij zouden worden aangehouden.

3.2.2.2 Relaties met bedrijven 15
Uit de analyse van de opsporingsonderzoeken blijkt dat er een onderscheid gemaakt
kan worden tussen vier typen ondernemingen die betrokken kunnen zijn bij synthetische-drugscriminaliteit.
1. Een volledig crimineel bedrijf. Bijvoorbeeld een bedrijf dat door een crimineel
verband is opgericht om bepaalde chemicaliën of hardware bij toeleveringsbedrijven
aan te schaffen. Dit is een tactiek waar veel criminele verbanden gebruik
van maken. Zo richtten in Boekenbal zowel de Nederlandse leverancier
van cocktailtransporten als de Engelse afnemer daarvan een bedrijfje op om
met behulp van een legale dekmantel hun smokkelwaar te vervoeren. Ook in
Kangaroo werd door een Nederlandse WAO’er in opdracht van een Chinees
een bedrijf opgericht om de smokkel van XTC te faciliteren.
2. Een bedrijf dat een klein deel van de omzet uit criminele activiteiten haalt,
meestal vanwege financiële problemen. Zo was in onderzoek Flipje de directeur
van een transportonderneming zelf betrokken bij het vervoer van
amfetamine en softdrugs in partijen fruit naar het Verenigd Koninkrijk. Nadat
zijn chauffeurs bij het lossen van twee fruittransporten hun verdenkingen
hadden geuit, verzuimde hij navraag te doen bij de klant en bij de Kamer van
Koophandel. In onderzoek Weekend verhuurde de eigenaar van een sanitairbedrijf
in het weekend bedrijfsruimte aan een aantal personen die aldaar XTC
produceerden.
3. Het bedrijf waarbij de ‘directie’ niet weet dat een werknemer misbruik maakt
van zijn positie in het bedrijf, zoals een transportonderneming waarvan een
vrachtautochauffeur deelneemt aan de smokkel van XTC-tabletten. Hiervan
zijn geen voorbeelden aangetroffen in de bestudeerde onderzoeken.
4. Een bedrijf dat door criminelen wordt misbruikt, zoals autoverhuurbedrijven,
transportbedrijven, chemiebedrijven en garageboxverhuurders. In onderzoek
F1 deed de misdaadondernemer Duizendpoot telefonisch bestellingen bij leveranciers
van chemicaliën. Een bedrijf dat betaald werd via een Stichting Derdengelden
kreeg argwaan en vroeg een gesprek aan met Duizendpoot, die toezegde
maar nooit terugbelde. Een ander bedrijf dat al diverse keren goederen aan de
onderneming van Duizendpoot had geleverd wenste eindelijk eens de bedrijfsgegevens
te ontvangen om af te zijn van de contante betalingen.
De FIOD-ECD heeft de 163 bedrijven geanalyseerd die in 2002 voorkwamen in zijn
opsporingsonderzoeken (die zich vooral richten op grondstoffen en dumpingen). 16
Hiervan waren er 130 in Nederland gevestigd, waarvan de meeste zich in de Randstad
15 Zie ook de paragraaf over
betrokken branches, en
Kleemans e.a., 2002, p.80-
82.
16 CBA Precursoren, p. 36-43.
Hoofdstuk 3
101
Kenmerken van verdachten
en gehanteerde modus operandi

17 CBA Precursoren, p.48-50.
Criminaliteitsbeeldanalyse
102
Synthetische Drugs 2002-2004
bevonden. De 33 buitenlandse bedrijven bevonden zich vooral in België en Duitsland.
Het aantal verdachte bedrijven is beperkt tot 27 Nederlandse bedrijven en één Chinees
bedrijf. Opvallend is dat relatief veel verdachte bedrijven in Overijssel, Drenthe
en Friesland zijn gevestigd. Wanneer bedrijven in meerdere opsporingsonderzoeken
voorkomen dan blijken deze ook vaker zelf verdachte te zijn. Verdachte bedrijven
zijn vaak relatief klein (van eenmanszaken tot bedrijfjes met vier werknemers). Verdachte
bedrijven hebben bijvoorbeeld bewust chemicaliën verkocht aan onbekende
derden of aan criminelen, of ze hebben niet voldaan aan de meldplicht die geldt voor
dergelijke transacties, of ze hebben als dekmantel gefungeerd voor de inkoop van
chemicaliën ten behoeve van de productie van synthetische drugs. Het aandeel van
verdachte bedrijven neemt af naarmate de bedrijfsomvang toeneemt. Niet-verdachte
bedrijven kunnen voorkomen in onderzoeken omdat de bedrijfsnaam vermeld staat
op verpakkingsmateriaal.
De FIOD-ECD onderscheidt drie categorieën verdachte bedrijven: (1) bedrijven
met legale commerciële bedrijfsactiviteiten die vanwege de levering van chemicaliën
aan onbekende afnemers verdacht zijn van overtreding van de WVMC; (2) bedrijven
die naast legale commerciële bedrijfsactiviteiten opzettelijk criminele activiteiten
faciliteren met de in- en doorverkoop van chemicaliën aan criminele afnemers; (3)
bedrijven die uitsluitend criminele activiteiten verrichten onder de legale schijn van
een dekmantel. Bij de eerste categorie, met name groothandels in chemische stoffen,
was in de meeste gevallen sprake van het overtreden van wet- en regelgeving
door bedrijfsmedewerkers. De tweede categorie bedrijven trad op als illegale tussenhandelaar
in grondstoffen voor criminelen. Deze bedrijven hebben voor hun legale
bedrijfsactiviteiten toegang tot groothandels in chemische stoffen. Deze categorie
vormt de schakel tussen de legale bovenwereld en criminele afnemers, en zijn zonder
uitzondering kleine BV’tjes waarvan de eigenaar zelf ook als verdachte voorkomt. De
derde categorie betreft bedrijfjes met namen waaruit zou blijken dat zij ingekochte
chemische stoffen legaal zouden toepassen, zoals zogenaamde verfhandels en schoonmaakbedrijven.
Maar het komt ook voor dat een bedrijf een andere bedrijfsomschrijving
heeft, waarschijnlijk om op deze wijze buiten beeld te blijven van controles en
toezichthouders. 17
Zo hanteerde Duizendpoot (de misdaadondernemer uit onderzoek
F1) als bedrijfsomschrijving van zijn eenmanszaak: “De ontwikkeling en
fabricage van en de groothandel in machines ten behoeve van de verwerking
van homeopathische middelen, tevens de in- en verkoop van homeopathische
middelen en kruiden, alles in de ruimste zin van het woord”.
Twee andere rechtsvormen van dezelfde persoon hanteerden soortgelijke
bedrijfsomschrijvingen. De producent onderhield ook een
website waarop hij zijn diensten aanbood en onder andere een opsomming
gaf van de productiemiddelen die hij kon leveren. Hij stond
voor discretie en had tevens een eigen koeriersdienst voor snelle

levering. Een compagnon van de producent had een eenmanszaak
met als bedrijfsomschrijving “In- en Verkoop van grondstoffen van alternatieve
geneeskunde”.
Het is ook voorgekomen dat verdachte bedrijven in wisselende samenstelling met
elkaar samenwerken, bijvoorbeeld wanneer criminele afnemers naar elkaar worden
doorverwezen of als de ene optreedt als offerte aanvrager namens de andere.
3.2.2.3 Andere delicten
Zoals al eerder vermeld is uit een aantal onderzoeken gebleken dat Nederlandse
criminele verbanden synthetische drugs ruilen tegen cocaïne, heroïne en vuurwapens.
Een aantal onderzoeken richtte zich op personen uit voormalig Joegoslavië.
Zo waren in één onderzoek een aantal in Nederland woonachtige Joegoslaven bezig
om ruiltransacties voor te bereiden waarbij illegale handvuurwapens uit voormalig
Joegoslavië moesten worden ingewisseld tegen XTC, die vervolgens weer naar Kroatië
en Bosnië zouden worden gesmokkeld. Zowel het ingevoerde wapentuig als de
uitgevoerde XTC zou worden verborgen in autobussen.
De ruilhandel is eigenlijk zeer vanzelfsprekend, omdat in deze handelsstroom een
geldtransactie kan worden overgeslagen. De vraag is wel of ruilhandel bij alle illegale
goederen een structureel karakter heeft. Waarschijnlijk is dit bij de ruil tegen vuurwapens
niet het geval, omdat dit goederen betreft met een lange levensduur. De ruilhandel
van verdovende middelen onderling lijkt in principe structureel van opzet te
zijn, zolang de vraag naar beide producten blijft bestaan. In onderzoek Yankee had de
misdaadondernemer Jannes overleg met Colombianen over de ruil van XTC-tabletten
tegen cocaïne. Het overleg vond plaats in Bogota en in Barcelona. Jannes ging er van
uit dat door de ruil tegen cocaïne zijn winstmarge zou worden vergroot.
Criminele verbanden die verdovende middelen leveren aan Britse afnemers combineren
vaak verschillende partijen in één smokkeltransport. Vaak gaat het om partijen
amfetamine, XTC, cocaïne en marihuana. Zo wilde een Nederlandse crimineel verband
in onderzoek Cities in een zestal transporten een twintigtal kilogram amfetamine,
een kilogram cocaïne en bijna duizend kilogram marihuana aan Engelse afnemers
leveren. Deze partijen werden geconfisqueerd. Daarnaast is een onbekend aantal
partijen niet in beslag genomen, waaronder XTC.
Andere delicten die vaak voorkomen zijn illegaal wapenbezit, witwassen en valsheid
in geschrifte. Deze strafbare feiten staan niet op zichzelf, maar zijn gerelateerd aan
de activiteiten die door personen ontplooid worden op illegale markten. Valsheid in
geschrifte wordt gepleegd om onzichtbaar te blijven voor de opsporingsautoriteiten.
Illegaal wapenbezit komt vaak voor, naar eigen zeggen, ter eigen bescherming tegen
anderen (zoals bijvoorbeeld de bedrijfsleider in onderzoek F1 verklaarde). Witwassen
is noodzakelijk om het wederrechtelijk verkregen voordeel legaal te maken.
Overige delicten die in één onderzoek naar voren kwamen waren mensensmokkel
Hoofdstuk 3
103
Kenmerken van verdachten
en gehanteerde modus operandi

PMK ‘vermomd’ als kookolie.
18 CBA Synthetische Drugs,
2002, p.25. Wel valt een
tendens waar te nemen
waarbij Chinese leveranciers
van precursoren
uitbetaald worden in
MDMA-poeder, dat zij dan
zelf elders (door anderen)
laten tabletteren.
Criminaliteitsbeeldanalyse
104
Synthetische Drugs 2002-2004
en afpersing. In onderzoek Verre Oosten werd een Nederlandse compagnon van de
bedrijfsleider van een Chinees crimineel verband gevraagd om een vrachtwagen te
huren. Daarmee moest in Frankrijk iets gebeuren met dertig mensen. Daarnaast zou
dezelfde compagnon (een oud-kickbokser) met de Chinese bedrijfsleider naar Frankrijk
gaan om iemand met veel geld knock-out te slaan.
3.3 Werkwijze van criminele verbanden
Achtereenvolgens zullen de activiteiten in relatie tot hulpbronnen (het verschaffen
van grondstoffen, hardware, kennis en ruimtelijke voorzieningen, en de financiering
van grondstoffen en hardware), de logistieke faciliteiten en knooppunten (de verwerving
en smokkel van grondstoffen en hardware, de productie van synthetische drugs, de
afzet van synthetische drugs en de dumpingen van afvalstoffen van synthetische drugs)
en institutionele faciliteiten (facilitairs en tussenpersonen, branches, vergunningen en
(nep)bedrijven, en valse documenten) behandeld worden.
3.3.1 Hulpbronnen
3.3.1.1 Benodigde grondstoffen, productiemiddelen, kennis en ruimtelijke
voorzieningen
De hulpbronnen die noodzakelijk zijn om te komen tot amfetamine of XTC zijn (1) precursoren,
(2) chemicaliën, (3) productiemiddelen waarmee een laboratorium kan werken,
(4) een tabletteermachine, (5) kennis van het productieproces en (6) accommodatie.
Precursoren
Het is onbekend hoe Chinese criminele verbanden in het land van herkomst aan precursoren
komen. Er is een aantal mogelijkheden. Ze kunnen het via een tussenpersoon
of fictief bedrijf afnemen van een legale producent (die dus misleid wordt), ze kunnen
het verkrijgen via de achterdeur door de medewerking van productiemedewerkers van
een legale producent (die niet betrokken wordt), of ze kunnen het zelf fabriceren. De
laatste mogelijkheid is de bewuste levering door een legale producent aan een illegale
afnemer. Ook is onbekend hoe Oost-Europese criminele verbanden de precursoren in
Oost-Europa betrekken. Waarschijnlijk zijn deze in Oost-Europa geproduceerd.
Zoals ook al in de CBA Synthetische Drugs 2001 werd geconstateerd zijn de smokkel
van en de handel in precursoren afgesloten circuits. Een persoon die handelt in
precursoren zal over het algemeen bijvoorbeeld niet betrokken zijn bij het laboreren.
18 Verondersteld wordt dat er weinig personen of criminele verbanden zijn die
de beschikking hebben over grote hoeveelheden BMK en PMK, en dat daarom deze
personen of groepen van cruciaal belang zijn voor afnemers. Volgens een analist van
de NR-Unit Zuid-Nederland is het denkbaar dat enkele personen grote voorraden

PMK beheerden, die nu vermoedelijk opraken en maar moeizaam kunnen worden
aangevuld (getuige de recente prijsstijging).
Chemicaliën
Zoals al eerder aangegeven zijn bij de aanschaf en het vervoer van de overige chemische
grondstoffen veelal Nederlanders betrokken. Opvallend bij deze handel is een
steeds terugkerende werkwijze. Meestal wordt gebruik gemaakt van een rechtspersoon,
een bedrijf waarbinnen legaal met chemicaliën wordt gewerkt. Voorbeelden
hiervan zijn schilder-, autoclean- en transportbedrijven met een vergunning om gevaarlijke
stoffen te vervoeren.
Productiemiddelen
Tot 2001 was er geen beeld van de fabricage van en handel in apparaten ten
behoeve van de synthetische-drugsproductie. Bij veel opsporingsonderzoeken
werd niet geïnvesteerd in het onderzoeken van aangetroffen productieapparatuur.
Informatie van toeleveranciers van deze apparaten en onderdelen
van apparaten werd niet vastgelegd. Het gevolg was dat de producenten van
deze apparaten lang door konden gaan zonder dat tegen hun een onderzoek
werd ingesteld.
Om zicht te krijgen op deze markt is in 2001 door Europol Drugs Unit, het
toenmalige KTZ/USD, het Nederlands Forensisch Instituut en een aantal
specialisten van regionale politiekorpsen een vergelijkend onderzoek van
productieapparaten ingesteld. Hierbij werd de aangetroffen hardware op de diverse
productielocaties met elkaar vergeleken. Een eerste vergelijking vond plaats door
een groot aantal foto’s van aangetroffen productieapparaten te bestuderen. Op deze
wijze werden de zichtbare overeenkomsten vastgesteld. Deze resultaten werden
vervolgens gebruikt voor nader tactisch, technisch en forensisch onderzoek. Bij het
technische en forensische onderzoek werden bepaalde onderdelen van de productieapparaten
op werktuigsporen onderzocht en onderling vergeleken.
Bij het tactisch onderzoek werden verbanden gezocht tussen de gegevens uit de diverse
onderzoeken. Tijdens een eerste onderzoek met deze opsporingsmethode werden
140 niet industrieel vervaardigde productieapparaten uit twintig synthetische-drugslaboratoria
vergeleken. Bij 70 procent van deze apparaten werden overeenkomsten
geconstateerd. Op deze wijze bleek dat in veertien van de twintig laboratoria apparaten
werden aangetroffen die gefabriceerd waren door dezelfde personen of organisatie.
Deze resultaten hebben geleid tot de aanhouding van een aantal verdachten, die
apparatuur leverden aan diverse producenten van synthetische drugs.
Het is denkbaar dat slechts enkele personen faciliteren bij het verschaffen van hardware.
Naast deze personen worden bepaalde productiemiddelen ook bij bedrijven
in Nederland of in het buitenland besteld, of wordt zulke bedrijven de opdracht gegeven
om bepaalde constructies of productiemiddelen op maat te maken. Het gaat
Werkzame opstelling van de
Leuckartsynthese.
Hoofdstuk 3
105
Kenmerken van verdachten
en gehanteerde modus operandi

Criminaliteitsbeeldanalyse
106
Synthetische Drugs 2002-2004
dan bijvoorbeeld om grote glasbodemkolven van 25 liter en grote opstellingen voor
gasbranders.
Overige stoffen
Vulmiddelen en kleurstoffen worden veelal betrokken van legale bedrijven. Zo bestelde
de misdaadondernemer in onderzoek F1 telefonisch een aantal vul- en kleurstoffen
bij een toeleveringsbedrijf.
Tabletteermachines
Tabletteermachines zijn van groot belang bij het slaan van MDMA-poeder tot XTCtablet.
In 2001 en 2002 is gekeken of de handel in deze machines aan regelgeving gebonden
kon worden. Dit is niet haalbaar gebleken, vooral omdat tabletteermachines
op grote schaal legaal toegepast worden en bijvoorbeeld een vergunningstelsel voor
te grote handelsobstakels zou zorgen. Wanneer een legale façade gebruikt wordt dan
lijkt het vrij eenvoudig voor producenten om een tabletteermachine te verkrijgen.
Zo werd in onderzoek F1 door de misdaadondernemer in 2001 en 2002 een vijftal
tabletteermachines afgenomen van een Belgisch bedrijf dat tweedehands tabletteermachines
zelf betrok uit Oost-Europa en uit de EU.
Kennis
Uit een groot aantal onderzoeken blijkt dat sowieso één van de betrokkenen bij de
productie al ervaring had met de productie van synthetische drugs. In onderzoek
Peppie was een oudgediende uit een Brabantse stad betrokken bij de productie van
amfetamine. De bedrijfsleider in onderzoek Taakstraf had jarenlange ervaring in het
produceren van amfetamine. Hij zette daarvoor ook anderen in. Hij kwam wel af en
toe langs in het laboratorium.
In onderzoek Groentje werden twee onervaren productiemedewerkers
aangetrokken, die het laborantenvak van een oudgediende uit
Limburg zouden leren. Ze zouden voor hun eerste productie geen
vergoeding ontvangen, omdat dit voor hun ter lering was (wat geïnterpreteerd
zou kunnen worden alsof zij hiermee een kans kregen,
en dat de opdrachtgever dus in hen investeerde). De ‘leraar’ zou
voor zijn diensten een paar duizend euro ontvangen. De bedoeling
was om middels de reductieve aminering en de koude methode XTC
te maken. Een dag nadat de laborant en zijn twee assistenten voor
het eerst waren begonnen, werd het laboratorium opgerold.
Accommodatie
Criminele verbanden die actief zijn in de productie van synthetische drugs proberen
dit vanzelfsprekend zo onopvallend mogelijk te doen. Hiertoe regelen ze vaak accommodatie
bij kennissen of familie. Er zijn weinig gevallen bekend waarbij producenten

ij onbekenden een accommodatie huren (een voorbeeld is onderzoek Groentje). Het
is voor producenten aantrekkelijk om de laboratoria in te richten op plekken waar
weinig mensen komen. Daarom worden veel productieplaatsen aangetroffen in landelijke
gebieden, bijvoorbeeld in boerenschuren, of op bedrijfsterreinen. In een aantal
gevallen is er sprake van bewuste deelname door personen die ruimte beschikbaar
stellen en verhuren. De desbetreffende personen hebben dan vaak zelf antecedenten
in relatie tot de Opiumwet. Anderzijds worden ook veel productieplaatsen aangetroffen
in woonwijken, hoewel er sprake is van een duidelijke afname vanaf 2002.
3.3.1.2 Financiering van grondstoffen, productiemiddelen en accommodatie
Precursoren
Er zijn geen gegevens bekend over de financiering van precursoren door Chinese
smokkelaars in China zelf. Ook is uit de bestudeerde onderzoeken niet duidelijk geworden
hoe afnemers in Nederland de Chinese leveranciers betalen. In een aantal
gevallen betaalden de Nederlandse afnemers met MDMA-poeder. Zo werd MDMApoeder
in partijen van 250 kilogram als aardappelpuree naar Canada gesmokkeld,
waar het door een Chinees crimineel verband werd getabletteerd. Ook werd het
poeder in speelgoed naar Hong Kong gestuurd.
Chemicaliën
De chemicaliën worden middels fax of telefoon besteld. Omdat contante betaling bij
het leverende chemiebedrijf opvalt, wordt ook wel giraal door tussenkomst van een
geldinstelling betaald. Bij de geldinstelling wordt contant geld gestort en verzocht
dit over te boeken op de rekening van het chemiebedrijf. Deze werkwijze herbergt
meerdere risicovolle momenten. Er moet namelijk een bestelling gedaan worden bij
de medewerker van het chemiebedrijf, er moet betaald worden en het bedrijf moet
bezocht worden om de chemicaliën af te halen. Bij betalingen, door het storten van
contant geld bij de geldinstelling, moet een verzoek gedaan worden bij de medewerker
van de geldinstelling om tot betaling aan het chemiebedrijf over te gaan.
In onderzoek F1 werden de door de misdaadondernemer op rekening
ingekochte grondstoffen en andere goederen (zoals onder andere
machinerieën) uiteindelijk betaald via de girorekening van een
Stichting Derdengelden. De misdaadondernemer gaf contante gelden
af aan zijn financieel adviseur. Deze voerde de betaling uit via een aan
hem ter beschikking staande girorekening van de Stichting Derdengelden.
Het betalen van inkooprekeningen via een girorekening van
een Stichting Derdengelden is voor een normale legale wijze van handel
bedrijven geen gebruikelijke zaak. Bij een normale controle door
de Belastingdienst is het hierdoor niet mogelijk om een inzage te
krijgen in de kasuitgaven voor de betalingen van dergelijke inkopen.
Chemicaliën in een laboratorium.
Hoofdstuk 3
107
Kenmerken van verdachten
en gehanteerde modus operandi

Criminaliteitsbeeldanalyse
108
Synthetische Drugs 2002-2004
Door deze handelswijze is het mogelijk om bepaalde inkopen buiten
het zicht van de Belastingdienst te houden.
Productiemiddelen
Deze worden contant betaald door afnemers. In onderzoek F1 namen afnemers lijsten
mee van hardware of stoffen die zij nodig hadden, en Duizendpoot keek dan wat hij
kon leveren en noteerde zijn prijzen achter de desbetreffende items. De leveringen
werden altijd contant betaald. Een afnemer die in totaal voor € 30.000,- van Duizendpoot
had afgenomen verklaarde dat hij nog nooit een factuur van hem had ontvangen.
Verkoopfacturen die door Duizendpoot waren opgesteld waren gericht aan niet-bestaande
bedrijven of personen.
Overige stoffen
Vulmiddelen en kleurstoffen worden vaak contant betaald. Opvallend is dat in deze
bedrijfstak, waar betalingen in de regel via de bank geregeld worden, sommige leveranciers
contante betaling door incidentele afnemers niet verdacht vinden. Ze melden
het althans niet.
Accommodatie
Uit een aantal onderzoeken blijkt dat de verhuurder van een ruimte een klein bedrag
krijgt. In onderzoek Groentje huurde het criminele verband een garage voor € 250,-
per maand. In onderzoek Retour ontving de bewoner van een loods een vergoeding
voor het gebruik daarvan, alsmede voor het in ontvangst nemen van allerlei geleverde
goederen. In onderzoek Weekend verhuurde de eigenaar van een sanitairbedrijf zijn
locatie voor € 250,- per maand, een bedrag dat hoger werd toen er ook aceton werd
opgeslagen. Er was een huurachterstand. De eigenaar zorgde ervoor dat tijdens het
produceren (circa twaalf keer in een periode van zes maanden) geen werknemers van
zijn sanitairbedrijf aanwezig waren.
3.3.2 Logistieke faciliteiten en knooppunten
3.3.2.1 Verwerving en smokkel van grondstoffen en hardware
Grondstoffen, gebruikte routes en vervoersmiddelen en betrokkenen
De import van precursoren is een gecompliceerd logistiek proces; omdat de illegale
smokkelwaar verstopt moet worden met een legale partij. Deze handelsactiviteit dient
door hetzelfde smokkelverband uitgevoerd te worden. Doordat deze verbanden zich
zeer goed afschermen, resulteren de meeste inbeslagnemingen slechts in de aanhoudingen
van verdachten in de onderlaag van deze verbanden. Het betroffen niet zelden illegaal
in Nederland verblijvende Chinezen, die gebruikt werden om de illegale waar om te
pakken, op te slaan en te vervoeren. Organisatoren en kopmannen bleven buiten schot.
BMK en PMK zijn vooral afkomstig uit China, en in kleinere hoeveelheden ook uit

Oost-Europa. 19 Vanuit China worden de precursoren per transport in duizenden liters
naar Nederland gesmokkeld, en vanuit Oost-Europa gaat dat in honderden liters
per keer. Vanuit China verloopt de smokkel in zeecontainers tussen dekladingen als
zeep, soja en oliën. Ook wordt door de smokkelaars gebruik gemaakt van nepbedrijven.
Vanuit Oost-Europa worden de precursoren vaak in de brandstoftanks van de
smokkelvoertuigen vervoerd. Uit de CBAUSD-registratie blijkt dat tien van de achttien
verdachten die betrokken waren bij de smokkel van precursoren de Chinese nationaliteit
had, drie de Russische nationaliteit en drie de Nederlandse nationaliteit. 20
In onderzoek Im-Export BV waren de Brabantse misdaadondernemer
Nelson en zijn Belgische bedrijfsleider Jos jarenlang actief in de invoer
van precursoren. Ten eerste was er via Jos een bedrijf opgericht dat
vanuit Hong Kong Chinese consumptiegoederen zoals pannen, potten
en lampen invoerde, waarin BMK en PMK verstopt zouden zitten.
Een Nederlandse medewerker die een functie had in dit bedrijf
verbleef hiervoor in Hong Kong. Ten tweede had Jos contacten met
enkele Zuid-Limburgers die eveneens toegang hadden tot precursoren.
Deze personen waren relaties van de Zuid-Limburgse misdaadondernemer
Gerrit. Ten derde had Nelson contacten met Chinezen in
Amsterdam, waarmee hij samen BMK en PMK invoerde. Ten vierde
had Nelson toegang tot BMK en PMK via kennissen in de Randstad.
De misdaadondernemer Jannes uit de onderzoeken Yankee en Aussie
zou PMK betrekken uit China waarbij hij gebruik zou maken van
internationale contacten, waaronder in Israël. Ook had hij kennis van
de vervaardiging van PMK uit sassafrasolie.
Het is niet bekend of precursoren ook over het spoor via Centraal-Azië en Oost-
Europa naar Nederland worden vervoerd. Dit traject is vijf dagen sneller dan vervoer
per schip, en zou dus zeer aantrekkelijk kunnen zijn als smokkelroute. Het nadeel is
het aantal grenzen dat in dit geval gepasseerd dient te worden, hoewel afgevraagd kan
worden hoeveel risico dit met zich meebrengt aangezien de grensbewaking van de
doorvoerlanden (op zijn zachtst gezegd) niet waterdicht is. 21
Chemicaliën uit Nederland en buurlanden
In tegenstelling tot de handel in de precursoren PMK en BMK lijkt de handel in de
overige grondstoffen in handen van Nederlanders te zijn die deel uit maken van
of dicht tegen criminele verbanden aanzitten die de productie van de synthetische
drugs in handen hebben. De chemicaliën, oplosmiddelen, zuren en katalysatoren ter
vervaardiging van synthetische drugs zijn in Nederland en in buurlanden te verkrijgen.
Veelvuldig wordt gebruik gemaakt van kleine of fictieve rechtspersonen. Uit de
CBAUSD-registratie blijkt dat vijf van de zeven verdachten die betrokken waren bij
het verwerven van chemicaliën de Nederlandse nationaliteit had.
19 In China worden BMK
en PMK legaal geproduceerd,
echter wel onder
staatscontrole. Er vindt
vanuit China geen legale
export plaats. In Oost-Europese
landen vindt geen
legale productie plaats.
Frankrijk produceert
wel legaal BMK, waar
echter het voornamelijk
wordt toegepast in de
farmaceutische industrie.
Het land exporteert het
ook. Franse BMK is echter
nog nooit aangetroffen bij
criminele verbanden.
20 Informatie afkomstig van
analisten van de NR-Unit
Zuid-Nederland, juli 2005.
21 Gesprek met een medewerker
van de FIOD-ECD,
31 augustus 2005.
Hoofdstuk 3
109
Kenmerken van verdachten
en gehanteerde modus operandi

Criminaliteitsbeeldanalyse
110
Synthetische Drugs 2002-2004
Voor het vervoer van de chemicaliën worden door stromannen bedrijfsauto’s gehuurd.
Op het moment dat de chemicaliën geladen zijn en het vervoer plaatsvindt, worden
allerlei afschermtactieken gebruikt om het ‘spoor’ van de chemicaliën te camoufleren.
Zo wordt bijvoorbeeld het voertuig met chemicaliën een tijdlang geparkeerd, of
wordt het overgedragen aan een andere bestuurder die uiteindelijk de chemicaliën
naar de illegale productielocatie brengt. Een voorbeeld hiervan is onderzoek Aussie,
waarin de misdaadondernemer met een medewerker in België een paar honderd liter
aceton kocht, dit in een huurbusje laadde en door een andere medewerker in een
bestelauto naar Nederland liet brengen.
Met de invoering van de WVMC is het voor criminele verbanden moeilijker geworden
om in Nederland aan deze stoffen te komen. Aanvankelijk werd uitgeweken naar bedrijven
gevestigd in België en Duitsland. Ook daar lijkt het steeds moeilijker om aan
chemicaliën te komen die onder het precursorenregime vallen. Hierdoor verplaatst
het traject zich naar andere landen. Zo is een voorbeeld bekend waarbij een bedrijf
in een andere EU-lidstaat de chemicaliën bij een Belgisch bedrijf bestelde en de stof
vervolgens doorleverde aan de afnemer in Nederland.
Criminele verbanden bestellen en betalen niet altijd hun chemicaliën.
Gashouders die in juli 2003 waren aangetroffen bij een dumping in
onderzoek Donker waren een aantal maanden eerder gestolen bij
een bedrijf in België. Daar waren in een nacht 240 gashouders ontvreemd,
evenals een vrachtauto die later werd teruggevonden bij de
grens met Nederland. Bij de diefstal was gebruik gemaakt van een op
het bedrijfsterrein aanwezige heftruck waarvan de achterlichten onklaar
waren gemaakt, alsmede het signaal voor achteruitrijden. Vervolgens
zijn met de heftruck twintig boxen met elk twaalf gashouders
op de vrachtauto geladen, iets wat precisiewerk moet zijn geweest.
Verpakkingsmaterialen en dekladingen
Uit politiedossiers blijkt dat door Chinese samenwerkingsverbanden in Nederland
bedrijfjes zijn opgericht die olieachtige producten uit China importeren. Er is sprake
van sesamzaadolie, zonnebloemolie, kookolie, chilisaus, sojasaus, tafelreiniger enzovoort.
In China worden deze producten legaal ingekocht en verpakt in flessen,
emmers of vaatjes. Een gedeelte van die emballage vult men in China met BMK en/of
PMK en vervolgens pakt men de partij om in gemerkte dozen. De complete vracht
wordt daarna middels zeecontainers naar Nederland vervoerd. Aldaar aangekomen
wordt de partij door de organisaties in gehuurde loodsen gelost. De deklading dient
van de illegale waar gescheiden te worden, waarna de BMK en/of PMK zijn weg vindt
naar producenten van synthetische drugs.
In smokkeltransporten, opslagplaatsen, bij productielocaties en op dumpingplaatsen
worden Chinese verpakkingsmaterialen aangetroffen met daarin (resten) PMK of
BMK, zoals dozen met (lege) flessen chilisaus, ovenreiniger en kookolie. Zo was 8.000

liter verstopt in speciaal geprepareerde warmhoud-pannen, die niet werkten
en waarbij de warmhoud-vloeistof in het echt BMK en PMK betrof. Ook zijn
dekladingen zoals fietsbanden en porselein aangetroffen.
Productiemiddelen
De productiemiddelen worden op twee manieren gemaakt. Of ze worden
zelf gemaakt of bestaande productiemiddelen worden aangepast. Deze zijn
speciaal voor de synthetische-drugsproductie ontworpen en gemaakt door
facilitairs. In een aantal gevallen wordt hardware uit het legale circuit besteld.
Vaak worden Nederlandse bedrijven gemeden, en worden de bestellingen
geplaatst bij Belgische of Duitse bedrijven. Uit onderzoek F1 is gebleken dat
een facilitair meerdere XTC-producenten heeft voorzien van productiemiddelen.
Zo liet de misdaadondernemer Duizendpoot de productiemiddelen
maken door zijn compagnons. Alle noodzakelijke apparatuur voor
synthetische drugsproductie werd geleverd, zoals drukreactievaten,
destillatieketels, vacuümafscheiders, pompen, droogkasten, tabletteermachines
en stempels. Hij bestelde daarnaast ook hardware bij
legale bedrijven, en liet deze soms ook aanpassen. Zo maakte een
bedrijf in opdracht van hem op basis van de door hem aangeleverde
tekeningen aanpassingen aan bestaande hardware. Er werden bijvoorbeeld
motoren of vertragingskasten gemonteerd. Ook werden
er dubbelwandige ketels gemaakt op basis van de tekeningen van
Duizendpoot.
Uit analyse van de hardware die is aangetroffen in amfetamine en XTC-laboratoria
blijkt dat veel hardware te herleiden is naar slechts enkele personen. Dit duidt erop
dat de markt voor hardware zeer specialistisch is en dat vermoedelijk slechts een zeer
klein aantal personen deze machines maakt. Dit geldt zowel voor de aanbieders van
hardware voor amfetamineproductie als voor XTC-productie. Toch kan een handige
producent met ervaring in het productieproces ook zelf hardware maken:
In onderzoek Heimat kocht de misdaadondernemer De Heer bij verschillende
bedrijven in Limburg zelf allerlei onderdelen en machines
in waarmee productieapparatuur kon worden vervaardigd. De constructiewerkzaamheden
werden vervolgens verricht door één van
de compagnons, die daarbij hulp kreeg van de misdaadondernemer
en de andere compagnon. Dit werd uitgevoerd bij een metaalbewerkingsbedrijf.
De eigenaar hiervan was een oude bekende van de
vader van de uitvoerende compagnon.
Uit de CBAUSD-registratie blijkt dat de drie verdachten die betrokken waren bij het
Tabletteermachines.
Hoofdstuk 3
111
Kenmerken van verdachten
en gehanteerde modus operandi

Meting van vrijgekomen gassen
bij de koude methode.
Criminaliteitsbeeldanalyse
112
Synthetische Drugs 2002-2004
vervaardigen van hardware allen de Nederlandse nationaliteit hadden. De hardware
die in productielocaties in België is aangetroffen is in tegenstelling tot eerdere jaren
steeds vaker in België zelf gefabriceerd. De misdaadondernemer Jannes uit de onderzoeken
Yankee en Aussie zou zijn hardware betrekken uit het voormalige
Tsjecho-Slowakije.
3.3.2.2 Productie van synthetische drugs
Productiestadia
Er bestaat geen eenduidige werkwijze waarop criminele verbanden de productie
organiseren. Het hangt onder andere af van de ervaring en contacten
van de misdaadondernemers. Vaak worden ervaren laboranten ingezet die het
productieproces coördineren. Zij zijn niet per se zelf ook aan het laboreren,
maar geven adviezen aan de medewerkers die daarvoor worden ingezet, zoals
de compagnon Simon in onderzoek Im-Export BV. Zulke ‘hoofdlaboranten’
regelen vaak ook de accommodatie waar de laboratoriumopstelling wordt geplaatst.
Een voorbeeld is bedrijfsleider Oskar uit onderzoek Taakstraf, die een laboratorium
plaatste in de kelder van de woning van de vriendin van een Belgische medewerker.
Daarentegen zijn er ook voorbeelden van misdaadondernemers die zelf (grote hoeveelheden)
produceren en tabletteren.
In onderzoek Heimat had een misdaadondernemer (De Heer) uit
Zuid-Nederland samen met twee compagnons een laboratorium in
gebruik in een bunker in Duitsland. Deze werd ontdekt en ontmanteld
door de Duitse politie. Daarnaast had de misdaadondernemer
een laboratorium in Noord-Brabant, alsmede enkele tabletteermachines.
De Heer produceerde en tabletteerde ook op bestelling voor
anderen, en had daarnaast ook nog een eigen aanvoerlijn voor PMK.
Hij zou in één week 1400 liter PMK gaan verwerken tot MDMA, wat
hij alleen kon doen omdat alles volautomatisch zou gaan.
De opbouw van een laboratorium, het verzamelen van de benodigde grondstoffen en
het uiteindelijke opstarten van het proces kunnen maanden in beslag nemen.
In onderzoek Zuur was de laborant Martijn sinds een aantal maanden
bezig om de benodigde grondstoffen te verzamelen en op te
slaan op de beoogde productielocatie in een loods van een agrarisch
bedrijf in Noord-Brabant. Zo werden er acht vaten met elk 130 liter
zoutzuur gebracht. Nadat de aspergeoogst was afgelopen en de
seizoensarbeiders waren vertrokken nam de laborant zijn intrek in
de loods en begon hij met de productie van amfetamine. Martijn was
een laborant die hierin al jarenlange ervaring had. Een aantal dagen

later ontplofte echter de laboratoriumopstelling en overleed Martijn
aan zijn verwondingen: hij was waarschijnlijk in slaap gevallen waardoor
hij een kraantje in een drukketel niet had opengedraaid. In zijn
woning werden later twaalf zakken met caustic soda aangetroffen. In
het laboratorium werden BMK, formamide, N-formylamfetamine en
verpakkingsmateriaal aangetroffen.
Het vinden van goede accommodaties is een belangrijk werk omdat een locatie moet
worden gezocht die afgesloten kan worden en waar eventuele uitstoot van stank niet
direct leidt tot overlast voor omringende bewoners. Dus niet zoals in onderzoek
Groentje, waar een garage werd gehuurd van een onbekende. Het criminele verband
uit Heimat had met de bunker een goede locatie. Vaak worden laboratoria in gehuurde
loodsen geplaatst.
In onderzoek Peppie waren twee compagnons (een hoofdman en zijn
assistent) bezig met de productie van amfetamine in een loods bij een
woning in een stad in Noord-Brabant. De hoofdman zocht hiervoor
ook productielocaties en regelde het dumpen van afvalstoffen. Hij
was goed thuis in het productieproces en had al meermalen zelf synthetische
drugs vervaardigd. Bij een inval in het laboratorium werden
de twee aangehouden en werden onder andere amfetamine, BMK,
PMK en formamide aangetroffen, evenals een grote partij afvalstoffen.
Vermoedelijk opereerde de hoofdman in opdracht van anderen.
Zo gaf hij aan een schuldeiser aan dat hij binnenkort 40.000 zou
gaan verdienen. Onduidelijk is of hiermee geld of tabletten bedoeld
worden.
Locaties die weinig voorkomen, of die althans weinig zijn ontmanteld, zijn accommodaties
die gehuurd worden bij bedrijven. Een voorbeeld hiervan is onderzoek Weekend.
Hierin produceerde en tabletteerde een crimineel verband in de
weekenden XTC bij een sanitairbedrijf in Midden-Nederland. Op de
begane grond werd geproduceerd middels de reductieve aminering, en
op de bovenverdieping middels de Leuckart synthese. Naast alle benodigde
hardware werden precursoren, chemicaliën en eindproducten
aangetroffen. Het tabletteren vond plaats in een geheime ruimte
die pas werd gevonden na een verklaring. Op adressen van de productiemedewerkers
werd onder andere 100.000 tabletten in twintig
gesealde zakken, ruim vijf kilogram poeder en € 47.000,- gevonden. In
een garage werd 52 kilogram poeder en een sealapparaat gevonden.
De vier uitvoerders werkten in opdracht van anderen. Zij zouden per
verwerkte liter PMK € 500,- krijgen, dat onderling gedeeld werd.
Hoofdstuk 3
113
Kenmerken van verdachten
en gehanteerde modus operandi

22 Synthetische druglabo’s in
België.
23 CBA Precursoren, p.33.
Criminaliteitsbeeldanalyse
114
Synthetische Drugs 2002-2004
Als er daadwerkelijk geproduceerd gaat worden dan wordt de locatie afgesloten van
de buitenwereld. Eten en kleding worden voor een langere periode ingeslagen en
meegenomen. Vaak wordt er overnacht in caravans die in de nabijheid van het laboratorium
staan opgesteld. Deze werkwijze is onder andere vastgesteld in de onderzoeken
Groentje en Zuur.
Het laboreren en het tabletteren vindt meestal gescheiden van elkaar plaats. Het
vermoeden bestaat bij analisten van de NR-Unit Zuid-Nederland dat het tabletteren
vaker wordt uitgevoerd door personen die hierin gespecialiseerd zijn. Het tabletteren
is een nogal nauwkeurig werk. De tablet mag namelijk niet uiteenvallen maar ook niet
te hard zijn (dan wordt de stof niet door het lichaam opgenomen). Deze ‘professionals’
zouden onafhankelijk zijn en voor meerdere producenten werken. Die plaatsen
opdrachten bij de tabletteerder omdat zijn producten een goede kwaliteit hebben.
Waarschijnlijk valt De Heer uit onderzoek Heimat ook in deze categorie.
Betrokkenen
Uit de CBAUSD-registratie blijkt dat 89 procent van de 62 verdachten die betrokken
waren bij de productie de Nederlandse nationaliteit had, terwijl 8 procent de Chinese
en 3 procent de Belgische nationaliteit had. Uit een aantal onderzoeken blijkt dat
Chinese criminele verbanden het tabletteren in eigen beheer hebben. Er lijkt sprake
van een beperkte verschuiving van de productie naar België, waar Nederlandse producenten
laboratoria in de grensstreek hebben opgezet. In een aanzienlijk deel van
de ontmantelde productieplaatsen in België blijken Belgische productiemedewerkers
in opdracht van Nederlanders te werken. 22 Een voorbeeld hiervan is het onderzoek
Taakstraf.
Uit onderzoek van de FIOD-ECD blijkt dat de meeste laboranten geen of een zeer
beperkte chemische achtergrond hadden. 23 Kennis van chemische processen is dus
geen vereiste om deel te kunnen nemen aan de productie. Dit wordt ook aangetoond
door de schriftelijke handleidingen waar ‘laboranten’ vaak gebruik van maken en die
frequent worden aangetroffen bij productielocaties. In de gevallen waarbij zulke onervaren
uitvoerders worden ingezet is er wel sprake van enige sturing op afstand door
een ervaren laborant.
In onderzoek Retour begon de net vrijgekomen Axel, de tweelingbroer
van Oskar uit onderzoek Taakstraf, direct weer met het produceren
van amfetamine. Hij had personen die grondstoffen leverden, en had
drie medewerkers die produceerden. De productie vond plaats op
het terrein van familie van één van de medewerkers. De vervoerders
van de grondstoffen regelen ook dumpingen van afvalstoffen.
De productiemiddelen werden geleverd door een bekende van Axel
waarmee hij al eerder had samengewerkt.

3.3.2.3 Afzet van synthetische drugs 24
Herkomst van betrokkenen
Uit de bestudeerde politiedossiers blijkt dat de smokkel binnen de Europese grenzen
veelal in handen is van Nederlandse criminele groeperingen. Is de bestemming buiten
Europa gelegen, dan zijn het vaak buitenlandse organisaties die de touwtjes in handen
hebben. Dominicaanse groeperingen bevoorraden al enkele jaren de Amerikaanse
markt met XTC. Israëlische groeperingen smokkelen XTC-partijen van Nederland naar
Amerika en Australië. Chinese groeperingen vinden een groot afzetgebied in Canada
en Australië. Deze internationaal acterende samenwerkingsverbanden beschikken vaak
over een netwerk van contacten in de landen waar zij crimineel actief zijn. Voor amfetamine
zijn het in het algemeen Nederlandse organisaties die, in samenwerking met
organisaties uit het bestemmingsland, de smokkellijnen onderhouden.
Uit de CBAUSD-registratie blijkt dat 65 procent van de 28 verdachten die betrokken
waren bij de binnenlandse handel van synthetische drugs de Nederlandse nationaliteit
had. Verder had 14 procent de Marokkaanse nationaliteit, 7 procent de Turkse nationaliteit
en nog eens 7 procent de Chinese nationaliteit. Van de 177 verdachten die
betrokken waren bij de export van synthetische drugs had 32 procent de Nederlandse
nationaliteit, 15 procent de Dominicaanse nationaliteit, 8 procent de Israëlische
nationaliteit, 7 procent de Chinese nationaliteit, 6 procent de Turkse nationaliteit en
4 procent de Britse nationaliteit.
Verenigd Koninkrijk
Bij de smokkel naar het Verenigd Koninkrijk wordt vaak samengewerkt tussen Britten
en Nederlanders. De groothandel in amfetamine is daar in handen van Nederlandse,
Belgische en Britse criminele verbanden. De meest gebruikte aanvoerlocaties naar
Engeland zijn Hull en Immingham, Harwich en Felixstowe, en Dover en de Kanaaltunnel.
De voornaamste vervoersmiddelen zijn auto’s en vrachtwagens, of de passagiers
zelf. Ook worden cocktailtransporten met kleine vliegtuigjes vanaf kleine
Nederlandse vliegvelden naar Engeland gevlogen. Volgens de Britse douane wordt
er vaak gebruikt gemaakt van het verbergen in portierdeuren en in bumpers. Grote
inbeslagnames werden gedaan bij een helicopter en bij een klein vliegtuigje. Met het
vliegtuigje werden waarschijnlijk vijftig vluchten uitgevoerd vanaf een klein vliegveld
in Nederland naar het Verenigd Koninkrijk, waarbij vermoedelijk per keer vijftig kilo
MDMA werd vervoerd. 25
Het jaar 2001 liet een toename zien van het aantal cocktailtransporten, waarbij vooral
sprake is van een combinatie van cocaïne, XTC, amfetamine en softdrugs. 26 Deze
combinaties zijn ook voorgekomen in de voor deze CBA bestudeerde onderzoeken.
Volgens de Britse politie zijn cocktailtransporten veelvoorkomend vanwege het polydruggebruik
in het Verenigd Koninkrijk. Een logisch gevolg is dat het transport van
meerdere soorten drugs per keer logistieke voordelen heeft. Er zijn gespecialiseerde
transporteurs bij betrokken. Het gaat hierbij om aanzienlijke hoeveelheden drugs die
24 Voor informatie over de
afzetlanden wordt verwezen
naar paragraaf 2.3.2.1.
25 J. Onofrio, Trends in the
trade of synthetic drugs and
precursor chemicals, International
Synthetic Drugs
Enforcement Conference,
Den Haag, 8-9 oktober
2003.
26 Criminaliteitsbeeld Rotterdamse
Haven, Kernteam
Rotterdam-Rijnmond,
november 2002, p.52.
Hoofdstuk 3
115
Kenmerken van verdachten
en gehanteerde modus operandi

27 Ditcham, K., Cocktails,
the consumer market and
the UK as a transit country,
International Synthetic
Drugs Enforcement
Conference, Den Haag, 8-9
oktober 2003
28 Pearson en Hobbs, p.12-
13. Wat de afbakening van
de ‘middenmarkt’ is, is niet
precies duidelijk, maar de
actoren op deze markt
bevinden zich ergens
tussen de groothandel en
de detailhandel. De vraag
is wel in hoeverre een
tussenhandelaar anders is
dan een groothandelaar.
Pearson en Hobbs gaan er
bij een Britse tussenhandelaar
die cocktailtransporten
verzorgt vanuit
Nederland uit van veel
kleinere hoeveelheden dan
in de onderzoeken van de
NR-Unit Zuid-Nederland
naar voren komen. Daar
zijn de hoeveelheden
ongeveer vijf tot tien keer
zo groot.
Criminaliteitsbeeldanalyse
116
Synthetische Drugs 2002-2004
vervoerd worden, zoals bijvoorbeeld 600.000 XTC-tabletten, 100 kilogram cannabis
en 80 kilogram cocaïne. 27
Zo werden in onderzoek Flipje verdovende middelen in gehuurde bestelauto’s
naar vrachtauto’s vervoerd, waar ze werden ingeladen. De
leverancier, Sjaak, handelde in opdracht van anderen die de eigenaar
van de verdovende middelen waren. Dit smokkeltraject heeft sowieso
twee jaar lang gefunctioneerd. In het kader van dit onderzoek
werd een partij van 290 kilogram amfetamine geconfisqueerd.
In hun onderzoek naar de kenmerken van de ‘middenmarkt’ voor verdovende middelen
in het Verenigd Koninkrijk merken Pearson en Hobbs op dat op deze markt
vooral kortstondige partnerschappen bestaan tussen onafhankelijke handelaren (iets
wat in een onderzoek uit 1989 ook al werd geconcludeerd over de drugsgroothandel
in de VS). Individuen kunnen van tijd tot tijd ook verschillende posities innemen.
Langdurige criminele verbanden op basis van familiebanden komen minder voor. De
criminele netwerken die actief zijn in de ‘middenmarkt’ zijn klein, flexibel en veranderen
vaak van samenstelling. De meeste netwerken die de auteurs in hun onderzoek
aantroffen bestonden uit een klein groepje individuen die vrijuit handel dreven met
andere individuen. 28
Voorbeelden van zulke individuen lijken de misdaadondernemers
Klinkhamer en Teddy uit onderzoek Boekenbal. Het Nederlandse
bedrijf ABC van Klinkhamer zond partijen boeken naar het Engelse
bedrijf Vinegar van de Engelse afnemer Teddy. De medewerker van
ABC, Fred, plaatste orders bij een transporteur. De partijen werden
aangeboden in de ochtend en moesten de volgende dag al op de
plaats van bestemming zijn. De chauffeurs van de transporteur zagen
tal van zaken die hen verdacht leken. Zo kon bij Vinegar 24 uur per
dag worden gelost, en lag een eerder geleverde spoedlading bij een
volgende levering nog steeds onaangeroerd in een loods.
In de te transporteren partij boeken werden in Nederland bij ABC
verdovende middelen verstopt, die vervolgens naar Vinegar werden
vervoerd. Daarna kwamen de boeken, met waarschijnlijk het geld,
met een andere transporteur terug bij ABC. In drie maanden tijd gingen
achttien transporten met 44 pallets naar Teddy en gingen negen
transporten met 52 pallets naar Klinkhamer. De transporten vonden
soms één keer per twee weken plaats, en soms twee keer per week.
In drie transporten werden 348 kilogram hennep, circa 1 miljoen
XTC-tabletten en 32 kilogram amfetamine onderschept.
Op basis van interviews met Britse opsporingsambtenaren en gedetineerden gaan

Pearson en Hobbs er van uit dat veel Britse tussenhandelaren zelf diverse verdovende
middelen inkopen bij Nederlandse groothandelaren. Britse importeurs en
groothandelaren (die meestal maar in één soort drug handelen) zijn dus niet altijd
bij deze transacties betrokken en worden dan als het ware overgeslagen. De cocktailtransporten
zijn volgens Pearson en Hobbs dus een gezamenlijk project van Nederlandse
handelaren en Britse tussenhandelaren. Volgens de auteurs zou dit een
nieuwe trend zijn. Daarnaast zijn er ook Britse kopers die alleen afzetkanalen hebben
voor XTC en amfetamine, en dus alleen synthetische drugs van Nederlandse
handelaren afnemen. 29
Een voorbeeld hiervan is onderzoek Cities. Dat richtte zich op een
crimineel verband rond Sjors, dat cocktailtransporten bestaande uit
XTC, marihuana en cocaïne samenstelde voor de Engelse afnemers
John en zijn bedrijfsleider Paul. De smokkel verliep via Duitsland en
België. Sjors nam de verdovende middelen weer van anderen af. De
Engelsen financierden de transporten en stuurden een medewerker
naar Nederland voor het verrichten van klussen als het vervoer van
geld, het leveren van telefoons en het bekijken van overdrachtlocaties.
Een overdracht van een partij amfetamine verliep als volgt:
In Tilburg gaf een medewerker van Paul een huurauto aan een medewerker
van Sjors. Die reed weg en kwam na een tijdje weer terug,
waarna de auto weer werd teruggegeven aan de medewerker van
Paul. Vervolgens reed deze naar een haven in België, gevolgd door
Sjors, zijn medewerker en Paul in de auto van Sjors. Bij aankomst in
de haven voer een boot binnen met twee medewerkers van Paul.
Paul ontmoette hen in een café, terwijl Sjors, zijn medewerker en
de medewerker van Paul terugkeerden naar Nederland in de auto
van Sjors.
Verenigde Staten, Canada en Zuid-Amerika
Israëliërs (soms van Russische komaf met relaties naar Russische criminele verbanden)
speelden in 2002 en 2003 een grote rol in de smokkel van XTC vanaf
West-Europa naar de Verenigde Staten. De Israëliërs smokkelden via commerciële
lijnvluchten, en maakten gebruik van koeriers en van postpakketten. Zij ronselden
vooral Israëliërs, Amerikanen en West-Europeanen.
Husken en Vuijst beschrijven een aantal zaken waarin Israëliërs grensoverschrijdend
met elkaar samenwerkten. Koeriers werden via een eigen netwerk geronseld. De
XTC werd van Nederlandse producenten afgenomen en middels koeriers naar steden
als Miami en New York gesmokkeld waar (vaak Israëlische) medewerkers de
smokkelwaar overnamen. De koeriers die werden geronseld en ingezet kwamen uit
voorsteden van Tel Aviv en bleken vaak werkloos of hadden om andere redenen
geldgebrek. Opzienbarend is het hoofdstuk in het boek ‘XTC smokkel’ over het
29 Pearson en Hobbs, p.36,
40.
Hoofdstuk 3
117
Kenmerken van verdachten
en gehanteerde modus operandi

30 Husken en Vuijst, p.107-
124.
31 Husken en Vuijst, p.239-
240.
Criminaliteitsbeeldanalyse
118
Synthetische Drugs 2002-2004
ronselen van jonge chassidische koeriers in New York die XTC vanuit Nederland naar
de Verenigde Staten smokkelden. Ook was een Israëlische persoon actief die eerst
jonge goed uitziende vrouwen als koeriers inzette en later Amerikaanse woonwagenbewoners.
30
De oorzaak van de prominente rol van Israëliërs in de smokkel van XTC is volgens
Amerikaanse autoriteiten te relateren aan de positie van Israëliërs in de diamanthandel.
Hierdoor konden Israëlische XTC-smokkelaars gebruik maken van de al bestaande
infrastructuur en smokkelmethoden van de diamantbranche. Daarnaast waren de
Amerikaanse autoriteiten evenals de Israëlische autoriteiten van mening dat Israëliërs
een invloedrijke rol in de smokkel van XTC konden opbouwen door hun achtergrond:
de betrokkenen waren vaak jong, meertalig, zeer mobiel en beschikten over grote
netwerken in verschillende landen. Israëliërs zijn volgens een Israëlische opsporingsambtenaar
geboren netwerkers: ze komen uit een klein land, waarin iedereen elkaar
kent van school en van militaire dienst en waarvan veel elkaar in het buitenland opzoeken.
31
Sinds 2001 is er sprake van een ontwikkeling waarbij in Zuid-Amerika, de Nederlandse
Antillen en Aruba een ruilhandel opkomt van XTC tegen cocaïne. Dit wordt
bevestigd door cocaïnekoeriers die op de Belgische luchthaven Zaventem waren gearresteerd.
Zij verklaarden dat ze op de terugvlucht naar Zuid-Amerika XTC-tabletten
mee moesten smokkelen. De XTC die naar Zuid-Amerika wordt gesmokkeld is bestemd
voor de Amerikaanse markt. Ook personen van Dominicaanse en Surinaamse
afkomst zijn betrokken bij deze ruilhandel.
Onderzoek Dominiek2 richtte zich op een crimineel verband van
Dominicanen en Colombianen, deels woonachtig in Duitsland. Zij
voerden XTC uit naar de VS en importeerden cocaïne vanuit het
Caraïbisch gebied naar Nederland, waar het in kleine hoeveelheden
aan afnemers werd verkocht. De smokkel in beide richtingen verliep
vanaf Nederland middels de trein vooral via het vliegveld Zürich, met
koeriers die geprepareerde wielrenbroeken droegen. De afdracht
van XTC vond plaats in hotels in New York en Miami. Ook werd geld
via koeriers verplaatst, vanaf New York naar de Dominicaanse Republiek
en Nederland. De koeriers waren vooral blanke mannen en
vrouwen met financiële problemen, die per transport (na aankomst)
$5.000,- ontvingen. De kern van het verband werd gevormd door
personen uit één familie. In Nederland droeg Hernando de broeken
af aan de koeriers, die in Zürich door andere familieleden werden
begeleid. De zwager van Hernando verzorgde de aansturing vanaf de
Dominicaanse Republiek of New York. Hij ving de koeriers op die
XTC en geld smokkelden. In totaal werd sowieso 185.000 XTC-tabletten
en tien kilogram cocaïne gesmokkeld.
Onderzoek Dominiek richtte zich op een in Nederland woonachtige

Dominicaanse misdaadondernemer die Europeanen in de Dominicaanse
Republiek benaderde om XTC-tabletten te smokkelen van
Nederland via Europese luchthavens naar de Verenigde Staten. Opvallend
was dat veel van de geronselde koeriers tussen de veertig en
zestig jaar oud waren; aanzienlijk ouder dan de gemiddelde leeftijd
van koeriers.
In onderzoek Suripil werd door de twee Surinaamse broers Jan en
Piet geprobeerd een smokkeltraject op te zetten naar de Verenigde
Staten. De zwager van Piet werd ingezet als koerier die in een dubbelwandige
koffer 4 kilogram XTC-tabletten naar Miami smokkelde,
waar hij werd aangehouden. Vanuit Suriname werd door Piet in een
dubbelwandige koffer 2 kilogram cocaïne naar Nederland gesmokkeld.
Ook hij werd aangehouden. De XTC was geleverd door een
taxichauffeur uit Amsterdam die zelf al eens eerder was aangehouden
in een onderzoek waarin dezelfde illegale goederen via dezelfde
route werden gesmokkeld. Ook Piet kon in verband gebracht worden
met eerdere invoer van cocaïne via koeriers en postpakketjes. Waarschijnlijk
werden Jan en Piet zelf ook aangestuurd door anderen, want
uit verklaringen bleek dat de cocaïne door iemand bij hun thuisadres
zou worden afgehaald, en dat ze geld ontvingen voor hun rol in de
smokkel van de XTC. Jan zou € 500,- krijgen voor zijn bemiddeling,
en de zwager van Piet zou € 4000,- ontvangen.
Naast deze waarschijnlijk kleinere misdaadondernemers en gelegenheidsverbanden
zijn er ook grote misdaadondernemingen actief. Deze maken niet gebruik van luchttransport,
maar smokkelen grote partijen over zee. Ze zijn niet per se afhankelijk van
zeetransporteurs, maar zetten ook eigen boten in.
In onderzoek Zeilboot was de Brabantse misdaadondernemer Frederik
samen met zijn Poolse bedrijfsleider Kopara bezig om 1,5 miljoen
XTC-tabletten naar het Caraïbisch gebied te verschepen. Kopara
maakte het schip met een Poolse medewerker gereed. Het schip
werd in twee dagen volgestopt met de tabletten die in sporttassen
en in verhuisdozen aan boord werden gebracht. De tabletten waarvoor
geen plaats meer was (bijna 100.000) werden in een garagebox
opgeslagen. Dit schip werd in beslag genomen.
Daarnaast onderhield Kopara contact met een Griek die een boot
met bemanning had liggen in Schotland. Kopara is een aantal keren
met geld naar de Griek gereisd om een transport te bekostigen. Met
de boot moest 4.000 of 5.000 kilogram cocaïne verscheept worden.
Daarnaast moest met een andere boot in de Middellandse Zee 1.500
kilogram cocaïne naar Nederland worden vervoerd. Kopara was ook
Hoofdstuk 3
119
Kenmerken van verdachten
en gehanteerde modus operandi

Criminaliteitsbeeldanalyse
120
Synthetische Drugs 2002-2004
bezig om partijen verdovende middelen met vrachtwagens en ingehuurde
vliegtuigen te vervoeren.
Kopara had diverse boten tot zijn beschikking. Hij sprak met een leverancier
die cocaïne zou leveren. Het overladen van goederen op zee
was geen probleem, Colombianen waren daar erg snel in. Kopara had
een reddingsboot waarin hij een goede bergplaats had. Kopara had
jarenlange ervaring in het smokkelen van diverse goederen en was
bekend met transportroutes, dekladingen en droppingplaatsen.
Frederik was de leverancier van de 1,6 miljoen tabletten die in een
Duitse havenstad in beslag werden genomen. Deze transactie liep via
zijn medewerker Edward die contact had met de Israëlische afnemer.
Vooral vóór ontmoetingen met de Israëliër nam Edward contact op
met Frederik via openbare telefooncellen. Frederik ontmoette Edward
op parkeerplaatsen, waar hij hem instructies gaf. Een andere medewerker
van Frederik was vermoedelijk belast met het uitvoeren van
partijen. Tussen hen was geen telefooncontact: hij besprak alleen
mondeling zaken met Frederik. De tabletten uit het schip en uit Duitsland
waren afkomstig van dezelfde bron.
Het onderzoek Yankee geeft inzicht in de groei van een crimineel
verband als de zaken een lange tijd goed gaan. In 1997 begon de
misdaadondernemer Jannes met het verzenden van postpakketten
waarin XTC zat naar de VS. Hij kreeg hierbij hulp van zijn broertje
en van Greg. In 1998 vertrok Greg naar de VS om daar XTC in ontvangst
te nemen en te verkopen. Daar werd hij gearresteerd voor
het bezit van XTC en was hij 14 maanden gedetineerd. Nadat hij in
1999 vrijkwam werd de smokkel (via postpakketten en in CD-rekken)
en handel voortgezet, maar nu via zeetransporteurs. Wanneer
er een zending aankwam seinde Jannes Greg in. Greg huurde dan een
busje waarmee hij naar Dick reed. Die nam het busje dan mee en
laadde een aantal pallets in. De deklading betrof bloempotten en
tuinartikelen.
Dick zou behoren tot een ander crimineel verband dat zich gespecialiseerd
had in het transporteren van smokkelwaar middels dekladingen
en diensten verleende aan diverse klanten. De leider van dit
verband, Tinus, zat in Spanje en was betrokken bij een onroerend
goed project. Tinus gaf opdracht aan een medewerker om het transport
vanaf Nederland tot aan de VS te regelen. Deze medewerker
had een bedrijf in Nederland op eigen naam staan. Hij benaderde
vervolgens een expediteur die onbewust de tabletten in een deklading
verscheepte naar het fictieve bedrijf Kasplantje. Leden van het
verband hielden toezicht bij zowel het inladen van het transport als

ij het uitladen op de plaats van bestemming. Het verband rond Tinus
deed ook zaken in Zuidoost-Azië.
De tabletten waren verstopt in PVC-buizen. Greg was in de VS verantwoordelijk
voor de opslag en de distributie van XTC-tabletten aan
afnemers die eerder door Jannes werden aangegeven. In negen maanden
tijd werden in vijf transporten 4,6 miljoen tabletten uitgevoerd,
waarbij de transporten telkens in omvang toenamen. In de periode
daarvoor waren ook al honderdduizenden tabletten verzonden. Een
partij van 70.000 tabletten werd doorverkocht voor $ 5 en $ 7 per
tablet. Na een mislukte transactie ontvluchtte Greg in opdracht van
Jannes de VS en gaf daarbij eerst nog $ 800.000,- af aan Lance, die verantwoordelijk
was voor de transport van het geld naar Europa. Greg
werd uiteindelijk in Barcelona opgepakt en uitgeleverd aan de VS.
In 2003 en 2004 was er sprake van een toename van de smokkel van grote partijen
MDMA-poeder die elders worden getabletteerd (zie ook 2.3.2.1). Uit politieonderzoek
is bijvoorbeeld gebleken dat een Chinees crimineel verband uit Nederland gesmokkeld
MDMA-poeder in Canada liet tabletteren en vervolgens naar Amerikaanse
steden smokkelde. Uit Nederlandse politie-informatie is gebleken dat Chinese handelaren
van BMK en PMK geen geld voor precursoren vroegen, maar een deel van
de totale hoeveelheid geproduceerde XTC. Het feit dat aan de exporten van grote
partijen MDMA-poeder richting Canada en Australië Chinese organisaties te liëren
zijn, zou kunnen betekenen dat er niet alleen sprake is van een verschuiving van smokkelmethode,
maar mogelijk ook van smokkelorganisaties.
Turkije
Een ruilhandel heeft zich eveneens ontwikkeld richting Turkije, waarbij Turkse criminelen
heroïne ruilen tegen XTC (en cocaïne). 32 De CBA Turkije 2002-2003 maakt
ook melding van een onderzoek waarbij een Turks crimineel verband heroïne vanuit
Turkije naar Nederland smokkelt, en omruilt voor cocaïne en XTC die weer naar
Turkije gesmokkeld worden. In een andere zaak is een Turks crimineel verband betrokken
bij de uitvoer van XTC naar het Verenigd Koninkrijk. 33 In het kortlopende
onderzoek Baklava naar de uitvoer van XTC naar Turkije bleek dat de aangehouden
Turkse koeriers waren ingezet door in Nederland woonachtige Turken die de XTC
geleverd kregen van een Nederlandse handelaar. Volgens een analist van de NR-Unit
Zuid-Nederland vindt de smokkel van XTC naar Turkije vooral over de weg plaats.
Dit zou een verklaring kunnen zijn voor het feit dat in Duitsland personen met de
Turkse nationaliteit na Duitsers het grootste aandeel hebben in de handel in XTC, op
afstand gevolgd door personen met de Nederlandse en personen met de Italiaanse
nationaliteit. 34
32 Dit is een ontwikkeling
die Europol eveneens
heeft geconstateerd, zie:
Europol situation report on
drug production and drug
trafficking 2003-2004, Den
Haag 2004, p.54.
33 Criminaliteitsbeeldanalyse
Turkse georganiseerde
criminaliteit in Nederland
2002-2003, KLPD/DNR
oktober 2004, p.75-77.
34 Lagebild Rauschgift 2003,
Bundeskriminalamt, Wiesbaden
2004, p.19.
Hoofdstuk 3
121
Kenmerken van verdachten
en gehanteerde modus operandi

Criminaliteitsbeeldanalyse
122
Synthetische Drugs 2002-2004
Zuidoost-Azië, Australië en Nieuw-Zeeland
De smokkel van XTC naar deze regio’s vindt plaats door de lucht (via koeriers en
postpakketten) en over de zee in containers. Het zijn niet alleen grote misdaadondernemingen
die hierin actief zijn, maar ook gelegenheidsverbanden van kleine
zelfstandigen.
In onderzoek Malay boden de twee in Nederland woonachtige Maleisiërs
Ram en zijn compagnon een postpakket aan bij DHL voor
verzending naar Maleisië. Ze maakten daarbij gebruik van een gefingeerde
afzender. Toen de verzending echter dezelfde dag nog werd
geannuleerd, kregen medewerkers van DHL argwaan en openden zij
het pakket. Daarin zat een speelgoedtractor waar in de achterbanden
meer dan 20.000 tabletten verstopt waren. Een dag later haalde
Ram het pakket weer op. Bij huiszoekingen werden vervolgens in
tassen en zakken nog eens circa 40.000 tabletten en 24 kilogram
poeder aangetroffen, alsmede twee vuurwapens en meer dan honderd
patronen.
Een ander gelegenheidsverband kwam naar voren in onderzoek Chinese Kruiden, waarbij
de drie compagnons in drie verschillende landen verbleven en daar hun eigen activiteiten
uitvoerden.
Het ging om drie Chinezen (één in Nederland, één in Maleisië en één
in China) die samenwerkten in de smokkel van heroïne naar Nederland
en van XTC-tabletten uit Nederland naar China en Australië.
Er zou 50 tot 100 kilogram XTC via Duitsland naar Australië gesmokkeld
moeten worden. De Nederlandse Chinees gaf instructies
over hoe koeriers moesten smokkelen en hoe ze zich dienden te
gedragen. De Maleisische Chinees werd opgedragen paspoorten te
regelen voor de koeriers. In Maleisië werd een koerier geworven die
3,5 kilogram heroïne op het lichaam moest meedragen. Deze werd
echter bij binnenkomst in Nederland opgepakt.
Vervolgens besprak de Nederlandse Chinees met de Maleisische
compagnon dat de volgende keer een man en vrouw gestuurd moesten
worden, die zich voor moesten doen als echtpaar dat op vakantie
was. Ze moesten een credit card bij zich hebben, want contant
geld was niet modern. De beste methode om de pillen naar China
te smokkelen zou op het lichaam zijn, omdat koffers bij Aziatische
reizigers gecontroleerd zouden worden op Chinese kruiden en medicijnen.
De volgende koerier die werd ingezet kwam uit China en zou via
Hong Kong naar Nederland reizen. Wanneer hij in Nederland zou

aankomen dan zou hij naar zijn contactpersoon in China moeten bellen,
die vervolgens naar de Nederlandse Chinees moest bellen. Deze
zou hem het hoteladres voor de koerier geven, en zou zelf een beschrijving,
de naam en het rekeningnummer van de koerier krijgen.
Chinese verbanden zijn niet per se gesloten organisaties, zoals vaak de beeldvorming
is. Zowel in onderzoek Verre Oosten als in Kangaroo worden Nederlanders betrokken
bij de uitvoering van bepaalde taken (zoals het opvangen van een postpakket).
Het onderzoek Kangaroo richtte zich op een Chinees crimineel verband
geleid door King en de bedrijfsleider Long die een partij van
344 kilogram MDMA-poeder wilden smokkelen naar Australië. Als
de zending goed verliep zou deze drie à vier keer per jaar herhaald
moeten worden. Long had twee medewerkers: Li, verantwoordelijk
voor het organiseren van transporten, en San, die dekladingen moest
verzorgen. Li had een restaurant en kende via deze weg Klaus, een
Nederlander waarvan Li wist dat deze financiële problemen had.
Klaus werd gevraagd een bedrijf op te richten om een transport van
etenswaren te faciliteren. Klaus zou hiervoor ongeveer € 2.500,-
ontvangen. De inschrijving bij de Kamer van Koophandel à € 50,-
werd door Li betaald. Klaus benaderde een expediteur en kwam daar
met Chinezen om informatie over reistijd en namen van koelhuizen
te krijgen.
San regelde als deklading Chinese etenswaren, die hij afnam van twee
Chinese bedrijven in de Randstad. Dit werd contant betaald door
Long. Vijftig dozen van de deklading werden door San zelf opgehaald,
de overige duizend dozen werden direct bij de container afgeleverd.
San moest van Long haast maken met het uitladen van de vijftig dozen
omdat de huurperiode van een halve dag er bijna op zat. In de vijftig
dozen werd de smokkelwaar verstopt. Leden van het criminele verband
hebben de container zelf geladen: iets wat voor opdrachtgevers
zeer ongebruikelijk is. Daarnaast was het opmerkelijk dat de container
slechts voor een kwart gevuld was. Ook dit was ongebruikelijk
en viel dus op.
De Chinese criminele verbanden die actief zijn in de smokkel van XTC opereren via
eenzelfde werkwijze en hebben een soortgelijke interne organisatie als Nederlandse
criminele verbanden. Ook bij hen kan een misdaadondernemer worden onderscheiden
die gebruik maakt van een bedrijfsleider. Deze beheerde de activiteiten en had
contacten met uitvoerders en afnemers.
Hoofdstuk 3
123
Kenmerken van verdachten
en gehanteerde modus operandi

Criminaliteitsbeeldanalyse
124
Synthetische Drugs 2002-2004
Het onderzoek Verre Oosten richtte zich op een Chinees crimineel
verband dat XTC onder andere als pakketten met schilderijen smokkelde
naar Australië en Japan, en in grotere hoeveelheden in meubels
naar Canada. De aansturing vond plaats door De Manke, die
als bedrijfsleider Chang onder zich had (die voor bepaalde zaken
toestemming moest hebben van De Manke en die ook gesprekken
met afnemers naar hem terugkoppelde). Chang, een illegaal met een
Panamees paspoort, ronselde twee Nederlanders in een opvangtehuis
van het Leger des Heils, die in Australië de pakketten moesten
ontvangen. Hij beschikte over een medewerker die allerlei klussen
verrichtte.
De baas van De Manke zou verliezen hebben geleden in Australië
van ongeveer twee à drie miljoen. Daarnaast wilde de baas ophouden
met de handel naar China: dit zou te weinig opleveren. Bovendien
zou geld uit China, maar ook uit Japan en de VS altijd vertraagd
zijn. Er werd ook aan een Nederlander geleverd: voor een partij van
40.000 vroeg De Manke € 1,- per tablet, die Chang samen met de
Nederlander weer doorverkochten voor € 1,25 per tablet.
Het criminele verband beschikte over een persoon die vanuit Nederland
zaken in China regelde waar spullen aan moesten komen,
en had ook rechtstreeks contact met Chinese afnemers. Daarnaast
had Chang contact met Xi, die in Nederland zat namens afnemers uit
China die 10.000 per keer wilden afnemen. Xi gaf Chang codes die in
China gebruikt zouden worden, die ze weer doorgaf aan De Manke.
Xhu was een andere persoon die in Nederland zat namens Chinese
afnemers en die per keer 5.000 tabletten afnam. Chang had ook nog
contact met Wang, die graag samen een eigen handel wilden opzetten.
Het ontbrak hun echter aan de juiste contacten in China.
De misdaadondernemer Jannes uit onderzoek Yankee hield na de aanhouding van één
van zijn medewerkers aldaar direct op met de smokkel naar de VS. Hij ging zich nu
richten op Australië. Hiertoe voerde hij besprekingen in een toeristenoord in Zuidoost-Azië.
Hij begon voorzichtig, en ging al snel over op het smokkelen van steeds
groter wordende partijen.
Het onderzoek Aussie richtte zich op de export van XTC-tabletten
naar Australië door de misdaadondernemer Jannes. Hij begon met
een proefzending van 5.000 tabletten met een kroonluchter als deklading,
uitgevoerd door zijn Belgische medewerker Eddy. Een aantal
maanden later verstuurde Eddy met dezelfde soort deklading een
partij van circa 250.000 XTC-tabletten vanuit de Rotterdamse haven
naar Australië. Hij gebruikte hierbij de naam van een Belgisch bedrijf

als afzender. De tweede Belgische medewerker Rudy werd vervolgens
naar Australië gestuurd. Rudy was door Eddy benaderd om mee
te doen, en had toegezegd omdat hij nog schulden uit had staan bij
Eddy. Rudy moest tabletten leveren aan afnemers. Ten behoeve van
de smokkel naar Australië had Jannes samen met Eddy in Parijs inmiddels
twee kluizen aangeschaft en naar Nederland gebracht. In één
van de kluizen werden in een geheime bergruimte 700.000 tabletten
verstopt, waarna deze naar Australië werd gestuurd. Als afzender
gebruikte Eddy de naam van een Duits bedrijf. Eenmaal aangekomen
werd de kluis eerst opgehaald door Lothar, die het vervolgens overdroeg
aan Rudy. De kluis werd in beslag genomen en een aantal medewerkers
werd aangehouden.
Jannes voerde veel activiteiten uit samen met Eddy. Zo zochten ze samen
naar materialen om een tabletteermachine te repareren. Deze
reparatie werd door iemand anders uitgevoerd. Ook hielpen ze beiden
bij het inladen van een kluis met 750.000 tabletten in een busje.
Het transport werd door iemand anders uitgevoerd. Daadwerkelijke
uitvoerders waren dus telkens andere personen. Ook Karel was vaak
betrokken bij activiteiten, onder andere bij het laden van de kluis
en een maand later bij het prepareren van een pizzaoven met 2.1
miljoen tabletten. De partij was waarschijnlijk afkomstig van twee
verschillende leveranciers, omdat ze op twee verschillende manieren
verpakt was. Eddy regelde de verzending van deze pizzaoven,
die werd uitgevoerd door de Belgische expediteur Deller, naar de
expediteur Rocco in Italië. Wederom gebruikte hij de naam van een
onbewust betrokken bedrijf als afzender. Drie weken later vloog
Eddy met Jannes naar Italië om de pizzaoven op te halen en bij een
zeetransporteur aan te bieden voor verscheping naar Australië. Tegelijkertijd
bood Eddy een andere pizzaoven aan bij de firma Rocco,
die verzonden moest worden naar Deller in België.
Het criminele verband rond Jannes beschikte over een tabletteerinrichting
waar tabletteermachines, weegschalen en verpakkingsmaterialen
werden aangetroffen. De vloer van de ruimte was bedekt met
een dermate dikke laag poeder (waarin diverse tabletten lagen met
verschillende kleuren en logo’s) dat er waarschijnlijk een langdurige
vervaardiging van tabletten heeft plaatsgevonden. De in beslag genomen
tabletten uit de kluis en pizzaoven waren hier gemaakt.
Gebruikte vervoersmiddelen en routes
De smokkelmethoden die gehanteerd worden bij de uitvoer van XTC door de lucht
zijn vrijwel identiek aan de smokkelmethoden die gebruikt worden bij de invoer van
cocaïne: in het lichaam (voornamelijk in de maag), op het lichaam geplakt, in (gepre-
Hoofdstuk 3
125
Kenmerken van verdachten
en gehanteerde modus operandi

35 Inbeslagnemingen synthetische
drugs 2004, p.6.
36 CBA Schiphol, p.32-34.
37 Inbeslagnemingen synthetische
drugs 2002. Inbeslagnemingen
synthetische drugs
2003. Inbeslagnemingen
synthetische drugs 2004.
38 Criminaliteitsbeeld Rotterdamse
Haven, p.51. Dit
werd op 31 augustus 2005
bevestigd door een medewerker
van de FIOD-ECD.
Criminaliteitsbeeldanalyse
126
Synthetische Drugs 2002-2004
pareerde) kleding, in (geprepareerde) bagage, pakketzendingen en vrachtzendingen.
Koeriers maakten het meest gebruik van wielrenbroeken en van koffers met een
dubbele bodem of wand.
Hoewel in 2004 het vliegtuig als vervoersmiddel favoriet bleef, werd er aanzienlijk
minder gebruik van gemaakt dan in 2002 en 2003 (zie grafieken 2.8 en 2.9) en was
ook een verandering van de smokkelwijze waarneembaar. Er was sprake van een
afname van het aantal koeriers en een toename van het aantal verzendingen met
koeriersdiensten en van het aantal postzendingen (zie grafieken 2.6 en 2.7). Ook
werd gebruik gemaakt van speciaal geprepareerde machines en air containers. 35 Het
transporteren van XTC via pakket- of koeriersdiensten heeft verschillende voordelen
voor een crimineel. Zo kan de verzending anoniem geschieden, en is deze te volgen
via het internet. Bij een eventuele inbeslagname worden er vanzelfsprekend geen
personen aangehouden die ondervraagd kunnen worden. Ook is de inschakeling van
een koeriersdienst veel goedkoper dan de inzet van koeriers. 36 Als deklading bij de
pakketverzendingen werden onder andere tijdschriften, boeken, schoenen, speelgoed
en schilderijen gebruikt.
Bij de smokkel door de lucht werd de smokkel middels air-cargo vanaf 2002 populairder
(respectievelijk 5 in 2002, 19 in 2003 en 15 in 2004) waarbij onder andere sprake was
van geprepareerde stoomapparaten, wasdrogers en meubels als deklading. Het aantal
geconfisqueerde pakketten nam van 2002 op 2003 spectaculair af om vervolgens te
stabiliseren (respectievelijk 118 in 2002, 58 in 2003 en 60 in 2004). Hierbij werd vaak
van de diensten van grote internationale koeriersbedrijven en postbedrijven gebruik
gemaakt. De pakketten werden verzonden vanuit Nederland en vanuit omringende
landen. Als deklading werden goederen als tijdschriften, schoenen, elektronica, speelgoed
en levensmiddelen gebruikt. Het aantal inbeslagnemingen bij vliegtuigpassagiers
liet vanaf 2002 een scherpe daling zien (respectievelijk 263 in 2002, 133 in 2003 en
44 in 2004). De tabletten werden respectievelijk 59, 20 en 17 keer op het lichaam
vervoerd (o.a. met behulp van een wielrenbroek waar stroken met tabletten waren
ingenaaid), en respectievelijk 168, 91 en 22 keer werden koffers en reistassen gebruikt
met een dubbele wand of bodem. Tabletten werden vaak verpakt in carbonpapier en
aluminiumfolie; materiaal waarvan door de smokkelaars waarschijnlijk gedacht wordt
dat deze bescherming biedt tegen ontdekking door scanapparatuur. 37
Bij de smokkel middels schepen was in de onderzoeksperiode in de helft van de confiscaties
sprake van smokkel in een geprepareerde lading (zoals in tafels, dozen met
plastic buizen, kluizen, machines en een oven). De bestemmingslanden waren de Verenigde
Staten, Canada, Japan en Australië.
Het transport van XTC vindt binnen Europa vooral over de weg plaats. Vanwege het
ontbreken van binnengrenzen voor goederenvervoer in de EU kunnen goederen ongecontroleerd
verplaatst worden. Bovendien is het controlebeleid van de EU gericht
op binnenkomende goederen, en wordt er minder capaciteit ingezet op door- en
uitgevoerde goederen. 38
Inbeslagnemingen in een bus werden het meest gedaan in Duitsland en Frankrijk,

waarbij de tabletten vooral in de bagage van de passagiers verstopt waren of in goederen
zoals een radio of een fles frisdrank. De bestemming was vaak Spanje, Portugal
en enkele Oost-Europese landen. De meeste inbeslagnemingen in personenauto’s
werden in Duitsland gedaan, waarbij dit ook vaak het bestemmingsland was. Meestal
was er sprake van een geheime bergruimte, zoals in de carrosserie, de kofferbak,
de brandstoftank of in het reservewiel. De bestemmingslanden waren voornamelijk
Duitsland, Frankrijk, Spanje, Scandinavië en Oost-Europa. Inbeslagnemingen in treinen
werden meestal in Duitsland en Frankrijk gedaan, waarbij meestal de tabletten in
bagage verstopt waren en de passagiers op weg waren naar een luchthaven voor een
bestemming buiten Europa. Bij de smokkel middels vrachtwagens werd vooral gebruik
gemaakt van Nederlandse en Engelse transportbedrijven. De vrachten werden ook
in België en Frankrijk onderschept. De smokkelwaar werd veelal in aparte dozen of
kratten aan de legale vracht toegevoegd. De bestemmingslanden waren vooral het
Verenigd Koninkrijk en Ierland, waarbij vaak sprake was van aanmerkelijke hoeveelheden
gecombineerd met partijen cannabis, hasj, cocaïne en heroïne (zogenaamde
cocktailzendingen). Per smokkeltransport ging het bijvoorbeeld om hoeveelheden van
een paar honderdduizend XTC-tabletten, meer dan honderd kilogram amfetaminepoeder,
een aantal kilogram cocaïne en heroïne, en een tiental kilogram cannabis. 39
3.3.2.4 Dumpingen van afvalstoffen van synthetische drugs 40
Betrokkenen en hun werkwijze bij het dumpen van afvalstoffen
Over het algemeen wordt er geen uitgebreid opsporingsonderzoek ingesteld bij het
aantreffen van een dumping. Wel zal het LFO, als deze betrokken is bij de ontmanteling,
de verantwoordelijke partners zoveel mogelijk aansporen om sporen vast te
leggen en gegevens te registreren over het gedumpte afval (zoals soorten stoffen,
verpakkingen, nummers en stickers), om zo gegevens van andere dumpingen en productielocaties
te kunnen koppelen. Als gevolg van het aantreffen in juni 2003 in Apeldoorn
en in januari 2004 in Heerde van trailers die waren volgestopt met afvalstoffen
werd echter wel een onderzoek ingesteld.
Uit dit onderzoek, Donker, bleek dat beide dumpingen enkele overeenkomsten
vertoonden. Zo waren beide trailers vlak voor de dumpingen
gestolen in Limburg. Daarnaast kon het aangetroffen huisvuil
in de trailers aan elkaar gerelateerd worden. De verzameling huisvuil
kan duiden op een langer verblijf in een afgesloten ruimte. De kosten
van opslag, vervoer en verwerking van het gedumpte afval in beide
dumpingen bedroeg meer dan € 50.000,-.
In het kortlopende onderzoek Geur werden gedurende een aantal
maanden afvalstoffen van XTC-productie aangetroffen in het rioolstelsel
en in zuiveringsinstallaties van een aantal Zuid-Hollandse gemeenten.
Het betrof aceton, methylalcohol en isopropylalcohol. Het
39 Inbeslagnemingen synthetische
drugs 2002. Inbeslagnemingen
synthetische drugs
2003. Inbeslagnemingen
synthetische drugs 2004.
40 Zie ook paragraaf 2.3.2.3
over de stoffen die
gedumpt worden.
Hoofdstuk 3
127
Kenmerken van verdachten
en gehanteerde modus operandi

41 CBA Synthetische Drugs,
2002, p.9.
42 Kleemans, e.a., 2002, p.50.
43 Kleemans, e.a., 2002, p.53.
Criminaliteitsbeeldanalyse
128
Synthetische Drugs 2002-2004
afval was in diverse gescheiden rioolstrengen aangetroffen, waardoor
vermoed werd dat de dumper zich mobiel van het afval heeft ontdaan
door het op diverse locaties te lozen op het riool.
3.3.3 Institutionele faciliteiten
3.3.3.1 Tussenpersonen en facilitairs
In de CBA Synthetische Drugs 2001 werd nog vermeld dat handelingen van facilitairs
niet of nauwelijks worden onderzocht. Verreweg de meeste onderzoeken betroffen
de productie, handel en export van synthetische drugs. 41 Anno 2004 is dit beeld op
één punt gewijzigd: er wordt nu speciale aandacht geschonken aan de makers en leveranciers
van productiemiddelen ten behoeve van het vervaardigen van synthetische
drugs. Daarentegen worden facilitairs als geldwisselaars en boekhouders meestal niet
meegenomen als onderzoekssubject.
Tussenpersonen
Kleemans e.a. schrijven dat de tussenpersoon (‘broker’) in een strategische positie
verkeert in relatie tot een crimineel verband. Hij zorgt ervoor dat personen op een
bepaalde manier met elkaar in contact komen, maar blijft tegelijkertijd tussen de partijen
in zitten. Leveranciers en afnemers komen naar hem toe omdat hij onmisbaar is:
hij is ‘structureel autonoom’. 42
Een belangrijke vraag bij de aanpak van vermeende hoofdfiguren is volgens de auteurs
op welke wijze en in hoeverre andere verdachten van deze personen afhankelijk zijn,
met andere woorden hoe moeilijk zij te vervangen zijn. Hoofdverdachten beschikken
volgens de auteurs over verschillende ‘machtsbronnen’: (1) internationale en interetnische
contacten, (2) relaties met de ‘bovenwereld’, (3) financiële onafhankelijkheid,
(4) reputatie, en (5) de suggestie van onvervangbaarheid. Toch zou zijn positie niet
zonder risico zijn: als hij zijn positie wil behouden moet hij wel persoonlijk bij de zaak
betrokken blijven. 43 Er wordt onderscheid gemaakt tussen onnodige, noodzakelijke
en afgedwongen betrokkenheid. Onderzoek T1 richtte zich op een tussenpersoon die
voor zijn afnemers noodzakelijk was.
Het betrof hier een Russisch-Nederlandse tussenpersoon, Vova, die
XTC betrok van een Nederlander van Israëlische afkomst, Jannes.
Vova leverde aan een groep Israëliërs, die in Nederland vertegenwoordigd
waren door Isaac. Deze groep werd vanuit Israël aangestuurd
door Bibi. De contacten tussen Isaac en Bibi liepen via een
zekere Reb. Hoe de contacten in Israël zelf liepen was voor Isaac
onbekend. Vova zou een partij leveren, maar wachtte op Jannes. Aan
deze ogenschijnlijk simpele transactie gingen meer dan drie maanden
van nerveuze telefonische contacten en ontmoetingen vooraf tussen

enerzijds Vova en Jannes en anderzijds Vova en de Israëliërs (wanneer
Vova vaak telefonisch contact zocht met Jannes):
Jannes zegt nog niet gedraaid te hebben. Hierdoor komt Vova in een
lastig parket tegenover zijn afnemers. Na een aantal weken van vele
telefoontjes komt er dan een proefmonster. Ineens lijken de rollen
omgedraaid. Nu wil Jannes Vova spreken, die dit uitstelt omdat hij de
Israëliërs nog niet heeft gesproken. Dan spreekt Vova eindelijk met Isaac,
die zegt dat er problemen zijn aan de Israëlische kant. Vova wil leveren,
maar moet wachten. Na een week belt Bibi naar Vova, die zegt
dat de baby al vijf dagen klaar ligt. Toch blijkt een aantal dagen later
dat bij Jannes niet alles als gepland verloopt. Uitstel zou echter geen
afstel zijn. Nu wil Isaac informatie van Vova, die echter weer op Jannes
wacht. Jannes zou zelf ook wachten, en vertelt Vova om geduld te hebben.
Een week later is er dan een ontmoeting tussen Jannes en Vova,
die een dag later door Bibi gebeld wordt en te horen krijgt dat hij naar
Nederland komt. Isaac is in deze communicatie gepasseerd. Als Bibi
in Nederland is komen alle Israëliërs bijeen. Bibi is ontstemd over de
puinhoop en neemt zelf een aantal taken op zich. Een dag later belt
Jannes naar Vova met de mededeling dat de levering niet doorgaat, en
dat hij de problemen met de Israëliërs maar zelf moet oplossen. Vova
wil Jannes diverse keren bellen, maar dat lukt niet. Bibi gaat terug naar
Israël. Een dag later is er een ontmoeting tussen Vova en Isaac en contact
tussen Vova en Jannes, die zegt dat alles goed komt.
Tussenpersonen in de handel van synthetische drugs zijn slechts beperkt aangetroffen
in de bestudeerde onderzoeken (naast onderzoek T1 bijvoorbeeld ook in Mede).
Wanneer er tussenpersonen bij de handel betrokken waren, dan bleek het een onzekere
schakel.
Facilitairs
Wanneer verschillende opsporingsonderzoeken naast elkaar gelegd worden is
de kans aanwezig dat personen met bepaalde functies naar voren komen, zoals
geldwisselaars, financiële dienstverleners, documentvervalsers. Deze leveren
diensten die criminele verbanden zelf niet kunnen (ze hebben bijvoorbeeld
niet de benodigde kennis) of niet willen uitvoeren (ze lopen bijvoorbeeld een
te groot risico). De vraag is hoe cruciaal een facilitair is voor een crimineel
verband, en hoe makkelijk hij te vervangen is. Facilitairs vormen vaak een verbinding
tussen ‘onderwereld’ en ‘bovenwereld’ – zoals met dekmantelbedrijven,
vervalsingen, fraude, juridische en financiële constructies – en verrichten
taken voor meerdere criminele verbanden – simpelweg omdat de facilitair een
unieke positie inneemt waar veel vraag naar is vanuit het criminele circuit. 44
Rondbodemkolven.
44 Kleemans, e.a., 2002, p.56-
62.
Hoofdstuk 3
129
Kenmerken van verdachten
en gehanteerde modus operandi

Criminaliteitsbeeldanalyse
130
Synthetische Drugs 2002-2004
Het al eerder aangehaalde onderzoek F1 geeft een goed inzicht in
de werkwijze en logistiek van een facilitair (Duizendpoot) in de Randstad
die productiemiddelen vervaardigde. Hij was eigenaar/directeur
van een handel in laboratoriummaterialen en had drie compagnons.
Duizendpoot maakte zelf compleet nieuwe productiemiddelen, of
liet ze door constructiebedrijven aanpassen (bijvoorbeeld door het
monteren van een roermechaniek of een elektromotor). Het criminele
verband beschikte over zeven panden waar ze de activiteiten
ontplooiden. In een aantal van deze panden werden naast diverse
productiemiddelen chemicaliën, vulstoffen, kleurstoffen en XTC
aangetroffen.
Duizendpoot maakte de afspraken, gaf adviezen en onderhandelde
met de afnemers, die altijd aliassen gebruikten. Ontmoetingen vonden
meestal in druk bezochte wegrestaurants plaats. Wanneer hij
goederen kon leveren die hij elders had ingekocht, verhoogde hij
de prijs van productiemiddelen met gemiddeld 150 procent en van
vulstoffen met gemiddeld 200 procent. Met de kleurstoffen die hij
in 2001 en 2002 aan derden leverde konden circa 16 miljoen tabletten
worden gemaakt. Met de door hem geleverde vulstoffen konden
circa 400 miljoen tabletten worden gemaakt. Gebaseerd op de beschikbare
gegevens werd de door Duizendpoot genoten winst over de
jaren 2001 en 2002 geschat op bijna € 1 miljoen.
Duizendpoot had vijf rechtspersonen ingeschreven staan op één adres,
die echter allemaal binnen een jaar ook weer waren opgeheven bij de
Kamer van Koophandel en de Belastingdienst. Desondanks werd nog
wel van de naamgeving gebruik gemaakt. Hij hield geen administratie
bij en is nooit benaderd door een legaal bedrijf met betrekking tot
de aankoop van goederen.
Specialisten die zich hebben toegelegd op het tabletteren zijn ook facilitairs. Zij werken
op bestelling voor diverse producenten. Hiervan is in één onderzoek een voorbeeld
aangetroffen. Daarnaast werd door één crimineel verband gebruik gemaakt
van de diensten van een facilitair, Tinus, die een eigen crimineel verband had dat zich
toelegde op het organiseren van smokkeltransporten met legale façades zoals dekladingen
en fictieve bedrijven.
3.3.3.2 Branches
Uit de bestudeerde onderzoeken blijkt dat criminele verbanden vooral zaken doen
– meestal met een valse identiteit of via medewerkers – met transport-, verhuur- en
chemische toeleveringsbedrijven. In Nederland zelf wordt van de diensten van verhuurbedrijven
gebruikt gemaakt ter ondersteuning van de smokkel en productie. Bij

de uitvoer wordt gebruik gemaakt van transportbedrijven, die dan opdrachten ontvangen
van vaak fictieve bedrijven. Wegtransporteurs worden ingezet ten behoeve
van de uitvoer naar het Verenigd Koninkrijk, en zee- en luchttransporteurs worden
ingezet bij de uitvoer naar de Verenigde Staten, Australië en Zuidoost-Azië.
De chemische branche en toeleveringbedrijven van hardware zoals lasapparatuur zijn
van groot belang voor producenten van synthetische drugs. Vrijwel zonder uitzondering
worden aankopen door criminele verbanden contant betaald: iets wat direct
opvalt in de betreffende branches. Zo bleek in een onderzoek dat een bedrijf dat
handelde in thermische oliën in slechts drie gevallen contant betaald werd door een
afnemer. Ondanks de opvallende betaalwijze wekte dit bij deze leverancier geen argwaan.
De afnemer bleek te relateren aan één crimineel verband dat actief was in de
productie van synthetische drugs.
De chemische industrie is na de voedings- en genotsmiddelenindustrie de omvangrijkste
industriële bedrijfstak in Nederland. In de productie werken 73.000 mensen,
en wordt jaarlijks 33 miljard euro omgezet. In de distributie werken 2.500 mensen,
en wordt jaarlijks 4-5 miljard euro omgezet. De sector kent een strenge regelgeving
die betrekking heeft op chemische stoffen zelf, de opslag, de productie, het afval, het
transport, en de in- en uitvoer. Er zijn drie soorten regimes die van toepassing zijn
op 150 tot 200 stoffen: precursoren voor drugs (ca. 35), precursoren voor chemische
wapens (ca. 70) en gevaarlijke chemicaliën (ca. 70). Circa 350 bedrijven werken met
producten die onder één van de drie regimes vallen. De bedrijven zijn verplicht om
transacties te registreren, om vergunningen aan te vragen, en om ongebruikelijke en
verdachte transacties te melden. Hiervan ontvangt de FIOD-ECD vijftig tot zestig
meldingen per jaar, die bijvoorbeeld betrekking hebben op vreemde omstandigheden
of onbekende handelaren. In de laatste jaren is het aantal meldingen afgenomen, maar
zijn ze kwalitatief wel verbeterd: ongeveer tachtig procent leidt uiteindelijk tot een
onderzoek. 45
De FIOD-ECD heeft op een aantal wijzen zicht op de chemische sector: (1) via de
controle van bedrijven, (2) via de meldplicht voor bedrijven van verdachte transacties,
(3) via het uitgeven van vergunningen aan bedrijven die willen handelen in chemicaliën
die onder één van de drie regimes vallen. Door verscherpt toezicht heeft de FIOD-
ECD een aantal dubieuze tussenhandelaren kunnen traceren.
3.3.3.3 Vergunningen en (nep)bedrijven
Criminele verbanden zijn vaak genoodzaakt om contact te leggen met de legale bovenwereld.
De importeur van precursoren heeft legale bedrijven nodig om zijn illegale
waar te kunnen transporteren middels dekladingen die bij de douane niet in het oog
springen. De aanschaf van overige chemicaliën dient eveneens te geschieden middels
‘rechtspersonen’ terwijl het vervoer goed moet worden afgeschermd, door gebruik
te maken van bijvoorbeeld gehuurde bedrijfsauto’s. De producent van de productieapparatuur
heeft een bedrijf nodig voor de aanschaf van de diverse onderdelen die
45 H. Citroen-Dijkmeijer, Coordinated
approach towards
the misuse of precursors,
International Synthetic
Drugs Enforcement
Conference, Den Haag, 8-9
oktober 2003.
Hoofdstuk 3
131
Kenmerken van verdachten
en gehanteerde modus operandi

Criminaliteitsbeeldanalyse
132
Synthetische Drugs 2002-2004
gebruikt worden in de productieapparaten, zoals in onderzoek F1. Voor de grootschalige
handelaar die zijn eindproduct naar het buitenland exporteert is het hebben van
een eigen bedrijfje een aardige camouflage (zoals de leverancier in onderzoek Boekenbal).
Alleen de productie kan meestal geheel ondergronds plaatsvinden.
3.3.3.4 Valse documenten
Ter voorbereiding en uitvoering van smokkeltransporten, ten behoeve van onderhandelingen
met buitenlandse afnemers; op velerlei wijzen maken leden van criminele
verbanden gebruik van valse paspoorten om zichzelf af te schermen. In onderzoek
Zeilboot maakte de misdaadondernemer Frederik gebruik van een Iers paspoort met
zijn foto en van vier valse identiteiten, die hij gebruikte op zijn reizen naar de Cote
d’Azur, de Costa del Sol, Venezuela en Colombia. Zijn bedrijfsleider Kopara maakte
gebruik van een vals paspoort en van twee valse identiteiten, die hij gebruikte op zijn
reizen naar Barcelona en Venezuela. Een Poolse medewerker beschikte over twee
valse paspoorten.
Er is een misdaadondernemer alles aan gelegen om ook zijn medewerkers af te schermen.
In onderzoek Yankee schafte de misdaadondernemer Jannes voor $ 20.000,- een
vals Amerikaans paspoort aan voor zijn medewerker in de VS, die daar de aangekomen
XTC-tabletten opving en in opdracht van de hoofdverdachte distribueerde
onder vaste afnemers van de hoofdverdachte.
Ook wordt er bij het creëren van legale façades gebruik gemaakt van valse facturen
(onder andere van onbewust betrokken bedrijven). In onderzoek Flipje werd transporteur
Van der Wiel ingeschakeld door een zekere Sjaak, die partijen verdovende
middelen naar het Verenigd Koninkrijk smokkelde. De transporteur werd contant
betaald en verwerkte dat niet in zijn administratie. Hij stelde valse facturen en transportdocumenten
op, met valse adresgegevens en gericht aan fictieve bedrijven in het
Verenigd Koninkrijk. Als expediteur traden op niet-bestaande bedrijven. Afnemers en
de leverancier bleven dus anoniem.
3.4 ‘Bedrijfsvoering’ van criminele verbanden
In deze paragraaf wordt bekeken met welke methoden criminele verbanden hun
primaire werkzaamheden ondersteunen. Allereerst wordt aandacht gegeven aan
de wijzen waarop criminele verbanden omgaan met hun wederrechtelijk verkregen
voordeel; ten tweede wordt gekeken naar het gebruik van corruptie, afscherming,
intimidatie en geweld ter ondersteuning en bevordering van de smokkel, productie
en handel in synthetische drugs; en ten derde zal worden bekeken wat voor soort
externe relaties criminele verbanden aanknopen ten behoeve van hun activiteiten.

3.4.1 Geldstromen
Van de 7.900 betrokkenen in de CBAUSD-registratie hebben 1.110 personen één
of meer verdachte transacties op hun naam staan. Verreweg het grootste deel van
deze 1.110 personen (88 procent) heeft minder dan tien verdachte transacties op zijn
naam staan; 75 personen (6,8 procent) hebben tussen de tien en twintig verdachte
transacties op hun naam staan; 42 personen (3,8 procent) hebben tussen de twintig
en vijftig verdachte transacties op hun naam staan; 13 personen (1,2 procent) hebben
tussen de vijftig en honderd verdachte transacties op hun naam staan. Slechts acht
personen (minder dan één procent) hebben meer dan honderd verdachte transacties
op hun naam staan. 46
3.4.1.1 Wisselen, verplaatsen en verhullen
Allereerst dient opgemerkt te worden dat in de meeste onderzoeken geen financieel
opsporingstraject werd uitgevoerd. Hierdoor is het criminele vermogen van verdachten
vaak buiten beeld gebleven, evenals de wijzen waarop dit vermogen is weggezet of
witgewassen. Het beeld dat in deze CBA gepresenteerd kan worden is daarom zeer
oppervlakkig en – in verhouding tot het zicht op grondstoffen, productie en handel
– waarschijnlijk zeer onvolledig. 47
Het wederrechtelijk verkregen voordeel moet een drietal fasen ondergaan voordat
het als een legaal vermogen aangewend kan worden om investeringen en uitgaven te
doen. Allereerst dient het criminele geld dat in het buitenland verdiend is gewisseld te
worden. Daarna moet het verplaatst worden (meestal naar Nederland). Vervolgens
moet het verhuld of witgewassen geworden.
Veel criminele verbanden wisselen in het buitenland voordat het vermogen naar
Nederland wordt verplaatst. Het wisselen gebeurt door medewerkers van het
criminele verband. Het verplaatsen gebeurt onder andere door koeriers, of door
individuen die hierin gespecialiseerd zijn. Bij het wisselen in Nederland worden meestal
bekenden of familieleden ingezet. Waarschijnlijk doen misdaadondernemers dit om
zelf buiten beeld te blijven. Onbekend is of de ingezette personen worden ingezet
vanwege het feit dat ze een blanco strafblad hebben (dit is niet onderzocht).
Ook worden legale ondernemingen gebruikt bij het wisselen en verplaatsen, zoals postagentschappen
en money transfer instellingen. Daarnaast is in een aantal onderzoeken
gebleken dat misdaadondernemers (willen) investeren in legale ondernemingen waar
veel contant geld in omgaat, zoals autobedrijven, horecagelegenheden en belhuizen. Dit
zijn beproefde methoden om wederrechtelijk verkregen vermogen wit te wassen. 48
Er zijn in de bestudeerde onderzoeken enkele voorbeelden gevonden van het wisselen
en verplaatsen van het in het buitenland wederrechtelijk verkregen voordeel
naar Nederland.
46 De keuze om de selectie
te baseren op het aantal
transacties is enigszins
arbitrair; het zegt namelijk
niets over de hoogte van
de bedragen die door een
persoon zijn gestort. Het
bleek echter een zeer
bewerkelijke opgave om
dit per persoon vast te
stellen, omdat in de overzichtslijst
geen (totaal-)
bedragen worden weergegeven.
Om de hoogte van
de bedragen per persoon
vast te stellen moet er per
persoon in elke verdachte
transactie worden gekeken.
Het gaat in totaal om
7.347 transacties.
47 Informatie over crimineel
vermogen is meestal bekend
geraakt als gevolg van
aanhoudingen, verklaringen,
doorzoekingen of via
tapverslagen.
48 Zie ook Kleemans e.a.,
2002, p.105.
Hoofdstuk 3
133
Kenmerken van verdachten
en gehanteerde modus operandi

Criminaliteitsbeeldanalyse
134
Synthetische Drugs 2002-2004
• Wisselen en verplaatsen
In onderzoek Multi was een Israëlisch crimineel verband actief in de smokkel
van XTC via Frankrijk naar Nieuw-Zeeland en van cocaïne vanuit Brazilië
naar Nederland. De misdaadondernemer Moshe stuurde de smokkel aan en
zette daarbij twee koeriers in. Hij smokkelde soms ook zelf. In Nieuw-Zeeland
zat zijn compagnon Jessica, die zorg droeg voor het wisselen van geld en
de smokkel van geld naar Nederland. In totaal werd er sowieso $ 140.000,-
en € 290.000,- vanuit Nieuw-Zeeland ingevoerd. Moshe werd op Schiphol
aangehouden met € 17.000,- en 2 miljoen yen. Vermoedelijk was er dus ook
een smokkellijn naar Japan.
• Verplaatsen
In onderzoek Dominiek2 smokkelden koeriers het geld van de VS en het Caraïbisch
gebied naar Europa.
• Verplaatsen
Als er (in onderzoek Yankee) met de verkoop van tabletten $ 300.000,- was
verdiend dan moest Greg het geld naar Lance brengen, die het vervolgens naar
Europa liet vervoeren. Lance sluisde ook geld door naar de Antillen, waar het
witgewassen moest worden via de aankoop van een hotel en een bordeel.
• Wisselen en verplaatsen
In onderzoek Aussie had Vasil $2,2 miljoen uit een kluis gehaald en in vijf partijen
naar een wisselkantoor gebracht in Sydney. Dit kantoor werd gerund
door twee broers. Een derde broer runde een wisselkantoor in Parijs. Deze
broer was verantwoordelijk voor het afleveren van het geld in Europa nadat
Vasil het eerder bij de twee broers in Sydney had gebracht. Daarop toog Jannes
met de Belgische medewerker Eddy en de kennis Rajjit drie keer naar Parijs
om de zakken met geld op te halen. Rajjit had Jannes in contact gebracht met
de eigenaar van het wisselkantoor in Parijs. Hetzelfde kantoor in Parijs werd
ook gebruikt bij het verplaatsen van het geld door Lance vanuit de VS naar
Europa.
Ook wordt er in Nederland zelf gewisseld. In onderzoek Cities had de misdaadondernemer
Sjors in drie transacties in drie dagen ongeveer € 60.000,- laten wisselen. In
de zeven maanden daarvoor was voor ruim € 1.2 miljoen aan Britse ponden gewisseld.
Dit gebeurde in zeven perioden van ongeveer een week waarin dagelijks werd
gewisseld. Het ging waarschijnlijk om de opbrengsten van zeven partijen verdovende
middelen. Het wisselen werd gedaan door drie medewerkers, waaronder de schoonvader
van de misdaadondernemer. Ook een medewerker van een postagentschap
verleende medewerking.

Kleemans e.a. stellen dat er twee basisvormen zijn waarmee geld wordt witgewassen:
het fingeren van winst en het lenen aan jezelf. 49 De tweede vorm werd waarschijnlijk
gebruikt door de misdaadondernemer in onderzoek Zeilboot. Hij leende via een compagnon
geld vanuit een Luxemburgs bedrijf aan een bedrijf in Nederland, dat deels op
eigen naam stond. Hierbij werd geen overeenkomst gesloten. Het betrof een miljoen
gulden. Een compagnon van de misdaadondernemer was betrokken bij het Luxemburgse
bedrijf.
De witwasmethodes waarvan de misdaadondernemer uit de onderzoeken Aussie en
Yankee, Jannes, zich bediende waren divers en waren afgeleiden van de twee bovenstaande
basisvormen. Zo liet hij valse facturen opstellen, verkocht hij auto’s ver boven
de inkoopprijs, en boekte hij door zijn bedrijf contant ontvangen bedragen als bankontvangsten:
• Een bouwbedrijf maakte drie facturen op, op verzoek van Jannes die de datum
en de bedragen die vermeld moesten worden doorgaf. De verbouwingen zijn
nooit uitgevoerd. De bedragen en data kwamen overeen met de tijdstippen
van aangetroffen geldleningen van vader Johannes aan zoon Jannes.
• Jannes gebruikte een valse werkgeversverklaring en salarisspecificatie van een
bedrijf om een hypothecaire lening te verkrijgen van € 362.500,-, wat hem
lukte. Hij heeft nooit bij het bedrijf gewerkt.
• Jannes heeft een bedrijf Walvis Projecten BV, waarvan hij directeur en enig aandeelhouder
is. Dit bedrijf haalde de omzet hoofdzakelijk bij ondernemingen
van Otjep Ramdas. Van 2000 tot 2003 ontving Walvis Projecten BV circa €
310.000,- van twee bedrijven van Ramdas. Deze bedragen zijn bijna allemaal
contant ontvangen, hoewel ze in de boekhouding als bankontvangsten zijn
geboekt.
• Er werd in 1999 ook een aan- en verkooptransactie van een niet-bestaande
boot op papier gezet. Jannes kocht de boot voor 43.500,- gulden en verkocht
hem voor 117.000,- gulden. In 2002 deed Jannes wederom een aan- en
verkoop van een niet-bestaande boot. De verkoop zou € 105.000,- hebben
opgeleverd.
• In 2000 kocht Jannes een auto in de VS voor 85.000,- gulden, die hij een jaar
later verkocht voor 135.000,- gulden. In 2001 kocht Jannes een auto voor
130.000,- gulden, die hij drie maanden later voor 170.000,- gulden verkocht.
Er kon bij beide kopers niet worden nagegaan of dit klopte.
• Daarnaast kocht Jannes met contant geld een boot in de VS voor circa
$ 125.000,-. Deze werd op naam gezet van Ramdas en ingevoerd in Neder-
49 Kleemans e.a., 2002, p.127.
Hoofdstuk 3
135
Kenmerken van verdachten
en gehanteerde modus operandi

Criminaliteitsbeeldanalyse
136
Synthetische Drugs 2002-2004
land. Vervolgens blijkt uit de administratie dat Jannes de boot van Ramdas
koopt voor € 43.000,-. Waarschijnlijk heeft deze koop niet plaatsgevonden,
omdat Jannes al eigenaar was.
3.4.1.2 Investeringen en bestedingen
Veel medewerkers van criminele verbanden blijken hun voorkeur eraan te geven om
hun winsten in consumptiegoederen als auto’s en sieraden te besteden. In meerdere
onderzoeken zijn tijdens aanhoudingen en zoekingen dure horloges, juwelen en
luxe uitgevoerde auto’s in beslag genomen (bijvoorbeeld in de onderzoeken Ulster en
Zuur). In onderzoek Heimat kochten de misdaadondernemer De Heer en zijn twee
compagnons ongeveer tegelijkertijd alledrie een nieuwe auto. De twee compagnons
lieten anderen de auto’s (contant) kopen en op hun naam zetten. De auto’s hadden
een gezamenlijke waarde van € 62.000,-.
Enkele misdaadondernemers investeerden in onroerend goed en in bedrijven, zoals
de hoofdverdachte van het onderzoek Zeilboot, die onder andere mede-eigenaar was
van een handelsonderneming en een autobedrijf, waaraan hij een lening had uitstaan
van bijna € 90.000,-. Hij had ook onroerende zaken in Nederland en in Spanje, ter
waarde van ongeveer € 450.000,-. Een compagnon (tevens financiële partner in drugstransporten)
bleek zakelijke belangen van de misdaadondernemer te behartigen. Zo
spraken ze over handel in tropisch hardhout en in vliegtuigen en helikopters. De winst
uit de verkoop van 1,6 miljoen tabletten werd berekend op meer dan € 700.000,-.
Zijn investering in een partij van 1,5 miljoen tabletten die werd geconfisqueerd werd
berekend op € 350.000,-.
De misdaadondernemer Nelson, zijn zoon, de Belgische bedrijfsleider Jos, de Nederlandse
compagnon Simon uit onderzoek Im-Export BV verbleven regelmatig in Spanje,
waar ze onroerend goed bezaten (onder andere een horecagelegenheid). Gezien het
feit dat ze al enige jaren actief waren op de synthetische-drugsmarkt, was dit onroerend
goed vermoedelijk aangekocht met crimineel vermogen.
Het wederrechtelijk verkregen voordeel voor de misdaadondernemer Jannes (in de
onderzoeken Aussie en Yankee) werd berekend op bijna € 14,5 miljoen. Hij bezat een
aantal woonpanden met een totale geschatte waarde van € 2 miljoen, en een jacht ter
waarde van € 75.000,-. Samen met zijn vader had Jannes een rekening bij een Israëlische
bank waarop circa $ 461.000,- stond. Hij was ook voor de helft eigenaar van een
project van circa 150 bouwkavels in het zuiden van Spanje. Daarnaast was hij actief
in een aantal panden en bedrijven in Israël en op de Canarische eilanden. Ten slotte
wilde hij in Amsterdam met zijn kennis Rajjit nog een coffeeshop beginnen, en was hij
bezig om belhuizen op te zetten en megafeesten te organiseren.
In één onderzoek was er sprake van financiers die middels een investering deelnamen
aan smokkeltransporten, om te delen in de opbrengsten. In onderzoek Zeilboot
had de misdaadondernemer Frederik regelmatig contact met twee medefinanciers.
Bij huiszoekingen werden bij Frederik valuta aangetroffen uit Denemarken, Duitsland,

Griekenland, Groot-Brittannië, Ierland, Portugal, Schotland, Spanje, Tsjechië, Zweden,
Argentinië, Aruba, Bolivia, Peru en de Verenigde Staten. Bij de medefinancier
Ronnie werden valuta uit diverse Europese landen en uit Venezuela aangetroffen.
Ten slotte blijken misdaadondernemers vaak grote partijen contant geld te verbergen.
Zo had de misdaadondernemer uit onderzoek Cities € 435.000,- ondergebracht in de
woning van zijn ouders. Bij de misdaadondernemer uit onderzoek Zeilboot werd in
de woning van de moeder van de ex-vrouw van de misdaadondernemer € 100.000,-
aangetroffen. In onderzoek Multi werd bij de handelaar Pino – die leverde aan Israëlische
en Britse afnemers – bijna € 29.000,- en $ 1 miljoen in contanten aangetroffen.
Het is onduidelijk of zij dit geld op enig tijdstip wilden besteden, of dat zij dit wilden
investeren.
3.4.1.3 Rol van de ‘bovenwereld’
Er waren verschillende soorten bedrijven betrokken bij het wisselen, verplaatsen en
witwassen van wederrechtelijk verkregen voordeel. Het betrof onder andere:
• Legale ondernemingen die onbewust hun diensten verleenden. In onderzoek
Dominiek vonden bijvoorbeeld geldstortingen plaats bij de Western Union
Bank.
• Fictieve bedrijven. Een bouwbedrijf stelde in opdracht van misdaadondernemer
Jannes (uit de onderzoeken Aussie en Yankee) valse facturen op.
• Ondernemingen die door misdaadondernemers zelf zijn opgericht voor deze
doeleinden. Zo maakte de misdaadondernemer in onderzoek Zeilboot gebruik
van de diensten van een bedrijf in Luxemburg.
• Legale ondernemingen die gespecialiseerd zijn in het wisselen van grote bedragen
voor andere criminele verbanden. In de onderzoeken Aussie en Yankee
werd gebruik gemaakt van wisselkantoren in Australië en Frankrijk die beheerd
werden door drie broers, die dus als tussenpersonen fungeerden. Hoe
het geld van Australië naar Frankrijk werd verplaatst – zoals middels girale
overboekingen via legale bankinstellingen of middels ondergronds bankieren
– is onbekend.
• Legale ondernemingen waarvan een medewerker bewust diensten verleent
aan een crimineel verband. In onderzoek Cities verleende een medewerker
van een postagentschap medewerking bij het wisselen van grote bedragen
Engelse ponden.
Hoofdstuk 3
137
Kenmerken van verdachten
en gehanteerde modus operandi

Criminaliteitsbeeldanalyse
138
Synthetische Drugs 2002-2004
3.4.2 Gebruik van communicatie, afscherming, corruptie,
intimidatie en geweld
3.4.2.1 Communicatiemiddelen
In vrijwel alle onderzoeken maken leden van criminele verbanden gebruik van mobiele
telefoons met prepaid-kaarten en van openbare telefooncellen.
In onderzoek F1 werden de misdaadondernemer Duizendpoot en zijn
compagnon gebeld door personen die hun naam en/of voornaam niet
vermeldden en/of zich meldden met een naam van een bedrijf waarvoor
zij werkzaam zouden zijn. Een groot aantal van deze personen
maakte gebruik van openbare telefooncellen, dit met het kennelijke
doel om hun identiteit te verbergen. Veel afspraken werden door
de misdaadondernemer en zijn compagnon gemaakt op, voor een
normale bedrijfsvoering, ongebruikelijke plaatsen zoals bij een ziekenhuis,
wegrestaurants of snackbars. Met klanten werd versluierd
taalgebruik gehanteerd. Ook werd gebruik gemaakt van een “callmaxer”,
waarmee berichten werden verstuurd naar personen die
vervolgens contact opnamen.
Ook worden er in een crimineel verband onderling afspraken gemaakt over het gebruik
van telefoons. Zo had de misdaadondernemer Nelson uit onderzoek Im-Export
BV meerdere telefoons in gebruik, waarvan één voor algemene doeleinden die hij al
lange tijd gebruikte. Op dit nummer werd hij eens gebeld door iemand die zei dat
Nelson niet op zijn nummer bereikbaar was. Vermoedelijk werd er gebruik gemaakt
van een gesloten telefooncircuit.
In de voor deze CBA bestudeerde onderzoeken zijn geen gevallen voorgekomen waarbij
verdachten via e-mail met elkaar communiceren. Dit hoeft echter niet te betekenen
dat zij dit niet gedaan hebben: het kan evengoed zo zijn dat in het opsporingsonderzoek
geen aandacht is besteed aan het onderscheppen van elektronische communicatie.
3.4.2.2 Afschermingmethoden
Het gebruik maken van valse documenten en nepbedrijven (zie 3.3.3.3 en 3.3.3.4)
zijn veel gehanteerde methoden om zich af te schermen. Daarnaast wordt er in telefoongesprekken
vrijwel altijd in versluierde termen of in codetaal gesproken. Ook
wordt er door leden van criminele verbanden vaak van telefoonnummer gewisseld.
Zo ook door alle personen in onderzoek Taakstraf, die het bovendien eenmaal ook
allen gelijktijdig deden. De nieuwe nummers werden mondeling in persoon bekend
gemaakt. De bedrijfsleider wisselde in drie maanden drie keer van telefoon, en tevens
van voertuig (die telkens gehuurd waren).

In onderzoek Zeilboot wisselden de misdaadondernemer Frederik en
zijn Poolse bedrijfsleider Kopara ongeveer maandelijks van telefoonnummer.
Daarnaast maakten zij, evenals een medefinancier, gebruik
van openbare telefooncellen. Tijdens telefoongesprekken werd
vooral gesproken in codetaal. (Het continue cryptische taalgebruik
werd Kopara eens te veel. Hij vloekte in een getapt telefoongesprek
tegen een Poolse medewerker dat – zoals zij met elkaar spraken,
in het Pools en zo cryptisch – zelfs een Pool niet in staat was het
te begrijpen. De onderwerpen waren bekend, maar dingen werden
niet bij naam genoemd: welke tolk zou dan nog in staat zijn om het
te ontcijferen, zo vroeg hij zich al vloekend af.) Onderlinge besprekingen
werden vooral gevoerd in wegrestaurants en hotellobby’s.
Daarnaast wisselde Frederik in anderhalf jaar tijd zes keer van auto.
Hij maakt vrijwel steeds gebruik van huurauto’s die op andermans
naam werden gehuurd. Ook maakten hij en Kopara tijdens een aantal
buitenlandse reizen gebruik van een valse identiteit.
In vrijwel alle onderzoeken worden ontmoetingsplekken gebruikt als parkeerplaatsen
en tankstations. Ook worden er vaak huurauto’s gebruikt, en soms gestolen voertuigen
met gestolen kentekenplaten. Opvallend is dat bij één autoverhuurbedrijf in het
zuiden van Nederland frequent voertuigen worden gehuurd door personen
die als verdachten voorkomen in synthetische-drugsonderzoeken. In één onderzoek
(Groentje) werden de naam- en adresgegevens van een overledene uit
een overlijdensbericht in een landelijk dagblad gebruikt om een garagepand te
huren, die vervolgens als productieruimte werd ingericht. Ook wordt door
veel criminele verbanden gebruik gemaakt van bijnamen, zoals namen van vogelsoorten,
steden, of van andere namen (ook afgeleid van uiterlijkheden).
In vrijwel alle onderzoeken werden door misdaadondernemers bij contacten
met de ‘bovenwereld’ (zoals bij het huren van een auto of het boeken van
vliegreizen) valse identiteiten gebruikt, of lieten ze medewerkers deze activiteiten
verrichten. Zo gaf de Belgische medewerker Eddy in onderzoek Aussie
een andere naam op bij het regelen van in totaal vier transporten naar Australië
van kroonluchters en stoelen, die hij contant betaalde. In veel onderzoeken waar
gebruik werd gemaakt van de diensten van transporteurs of waar goederen werden
afgenomen van legale bedrijven, werd gebruik gemaakt van fictieve bedrijven.
De illegale handelswaar wordt zonder uitzondering weergegeven in cryptisch taalgebruik.
In onderzoek Multi werden overdrachten van pakketten van 5.000 XTC-tabletten
gedaan op bruggen in het centrum van Amsterdam. Onderlinge ontmoetingen vonden
plaats in auto’s, hotels en een coffeeshop. In telefoongesprekken werd XTC aangeduid
als flyers, bacardi, CD’s of rijst. In onderzoek Mede noemde men de bestelling de
verjaardag van een persoon, en de leeftijd stond voor de hoeveelheid bestelde XTCtabletten.
In onderzoek Weekend werd met ‘sporten’ produceren bedoeld.
In ondergrondse vuilcontainers
gedumpte chemicaliën.
Hoofdstuk 3
139
Kenmerken van verdachten
en gehanteerde modus operandi

50 Een deelvraag betrof de
relaties tussen criminele
verbanden en terroristische
of separatistische
bewegingen. Hiervan zijn
geen aanwijzingen aangetroffen
in de bestudeerde
onderzoeken.
51 Kleemans e.a., 2002, p.29.
Criminaliteitsbeeldanalyse
140
Synthetische Drugs 2002-2004
Afscherming vindt ook plaats doordat de opdrachtgevers (vaak de misdaadondernemers)
belastende zaken niet zelf telefonisch te bespreken met anderen, maar dit
overlaten aan hun compagnons die zij van te voren mondeling hebben geïnstrueerd.
Deze tactiek werd toegepast door de misdaadondernemers in de onderzoeken Taakstraf
en Chinese Kruiden.
3.4.2.3 Gebruik van geweld, corruptie of intimidatie
In weinig onderzoeken komen gevallen voor van geweld of intimidatie. In onderzoek
Boekenbal werd een medewerker van de leverancier door zijn baas door het tonen
van een handvuurwapen bedreigd met de dood als hij nogmaals zoveel vragen zou
stellen. Ook een andere medewerker zou door dezelfde persoon regelmatig met de
dood zijn bedreigd. In onderzoek T1 blijkt uit een getapt telefoongesprek dat de leverancier
van een partij XTC-tabletten door één van de afnemers met de dood werd
bedreigd, toen de levering langer op zich liet wachten dan voorzien. De leverancier
wenste nadien alleen nog maar met andere leden van de groep afnemers te communiceren,
wat inderdaad ook gebeurde.
In onderzoek Aussie was sprake van een ripdeal, waarbij een medewerker van de
misdaadondernemer Jannes meer dan 70.000 tabletten verloor aan de broer van de
persoon aan wie hij de partij zou leveren. In onderzoek Yankee verklaarde een medewerker
die in de VS de XTC-tabletten moest opvangen, opslaan en verder distribueren
dat zijn leven in gevaar was als hij belastende verklaringen zou afleggen over
de personen die hem aanstuurden. Ook in onderzoek Aussie deed een medewerker
eenzelfde uitspraak in een verhoor. De misdaadondernemer Jannes huurde ook een
kickbokser in die voor hem (door dreiging) met geweld derden intimideerde om onbetaalde
criminele schulden te innen voor Jannes.
Het criminele verband van Tinus dat smokkeltransporten uitvoerde voor anderen, onder
andere het criminele verband uit onderzoek Yankee, ontbood uitvoerder Dick om
hem de les te lezen over zijn gedrag. Hij werd op een agressieve wijze aangesproken
en besloot om op te stappen. Hierop werd hem verteld dat hij niet levend weg zou
komen. Hij redde zich eruit door te zeggen dat hij elke dag met zijn familie belde en
als hij dat niet zou doen, dan zouden zij erbij zijn. Hierop vertelde Tinus hem dat hij
kon gaan en dat ze wisten wat ze aan elkaar hadden.
3.4.3 Externe relaties
3.4.3.1 Relaties met de ‘onderwereld’ 50
Kleemans e.a. merkten in hun overzichtswerk uit 2002 op dat in de 40 door hun
bestudeerde onderzoeken sprake was van duidelijke relaties met andere tactische
onderzoeken. 51 De auteurs merken op dat er meer relaties zouden zijn vast te stellen
via minder belangrijke verdachten of via minder directe lijnen. Ook in de onderzoeken

die ten behoeve van deze CBA zijn bestudeerd bestaan er veel onderlinge verbanden.
Zo konden de betrokkenen in het onderzoek Im-Export BV gerelateerd worden aan
zeven andere onderzoeken, waaronder Peppie. Peppie had weer een relatie met het
onderzoek Cities. In beide onderzoeken speelden betrokkenen uit één familie een
voorname rol: in Cities was een familielid geldwisselaar en vervoerder, en in Peppie
was een familielid laborant.
Jannes, de misdaadondernemer in de onderzoeken Aussie en Yankee deed tegelijkertijd
zaken met hoofdverdachte in onderzoek T1, waaraan hij XTC-tabletten zou leveren.
Uit telefoontaps bleek dat hij tegen de hoofdverdachte van onderzoek T1 zei dat hij
zelf even een paar weken niet bereikbaar was omdat hij op vakantie ging en onder
de palmbomen zou gaan liggen. In onderzoek Aussie kon door observatie gespecificeerd
worden dat hij inderdaad onder de palmbomen lag, maar aldaar (in Thailand)
samen met twee medewerkers met anderen zaken deed om nieuwe afzetmarkten te
zoeken voor XTC. Ook had Jannes contact met twee van de medewerkers van het
ontmantelde laboratorium uit onderzoek Weekend, aan wie hij PMK leverde. Vermoedelijk
werd in dit laboratorium in opdracht van Jannes geproduceerd. Een aantal jaren
eerder had één van deze medewerkers in de VS ook al XTC verkocht voor Jannes.
Daarnaast kwam Jannes nog voor in een vijftal andere onderzoeken, die betrekking
hadden op productielocaties, tabletteermachines, verplaatsen van geld en handel naar
Australië.
Vanzelfsprekend komt een facilitair in contact met diverse criminele verbanden. Zo
ook de misdaadondernemer in onderzoek F1, die afspraken heeft met afnemers die
in diverse onderzoeken naar producenten en productielocaties voorkomen. Zo ook
met een afnemer die in opdracht werkte van de misdaadondernemer Peterselie uit onderzoek
Klaver, dat zich richtte op een XTC-laboratorium. Deze Peterselie had weer
contacten met de leverancier van XTC-tabletten in onderzoek Sunshine.
3.4.3.2 Relaties met de ‘bovenwereld’
Overheid
Anders dan bij een delict als mensensmokkel, waar het succes van een misdaadondernemer
mede afhankelijk is van de toegang tot verblijfsdocumenten, hoeft een misdaadondernemer
die actief is op de synthetische-drugsmarkt op geen enkel moment
contact te zoeken met vertegenwoordigers van de overheid. Met valse documenten
komt iemand een heel eind.
Uit de bestudeerde onderzoeken komen geen concrete voorbeelden naar voren van
betrokkenen die overheidsfunctionarissen corrumperen. In twee onderzoeken zouden
er politieambtenaren zijn omgekocht. In onderzoek Verre Oosten zou het gaan
om de politie, waarschijnlijk in China zelf. In onderzoek Im-Export BV was het een
Belgische politieambtenaar.
Hoofdstuk 3
141
Kenmerken van verdachten
en gehanteerde modus operandi

52 Zie ook 3.2.2.2 en 3.3.3.2. Legale ondernemingen en beroepsgroepen 52
Criminaliteitsbeeldanalyse
142
Synthetische Drugs 2002-2004
Er is in dit hoofdstuk al uitgebreid aandacht besteed aan het gebruik door criminele
verbanden van ondernemingen die actief zijn in de chemiesector, de verhuursector en
de transportsector. Ook is al gewezen op relaties tussen legale bedrijven die financiële
problemen hebben en daardoor vatbaar zijn gebleken voor het verrichten van
diensten voor criminele verbanden (zoals het transportbedrijf in onderzoek Flipje).
Kleemans e.a. hebben nog gewezen op een mogelijke ontwikkeling waarbij legale bedrijven
door een aanscherping van de wetgeving of de controle de illegaliteit induiken,
om zo diensten te kunnen blijven verrichten voor criminelen. Hiervan zijn in de bestudeerde
onderzoeken geen voorbeelden gevonden. Wel zijn er bedrijven die tegen
contante betalingen goederen en diensten leveren aan criminele verbanden, hoewel
ze achteraf aangeven het een verdachte situatie te hebben gevonden (zoals in de onderzoeken
F1 en Boekenbal).
3.5 Conclusie
In dit hoofdstuk werd de tweede onderzoeksvraag behandeld:
Welke verdachten zijn in Nederland actief op de markt voor synthetische
drugs en welke modus operandi hanteren zij?
Op basis van afgesloten opsporingsonderzoeken kunnen de volgende conclusies worden
getrokken.
Herkomst van verdachten
Bij de smokkel van precursoren zijn vooral Chinese en Oost-Europese criminele verbanden
betrokken. Bij de aanschaf van andere chemicaliën zijn voor het merendeel
Nederlanders betrokken, evenals bij het verkrijgen van hardware. Bij de productie van
synthetische drugs zijn vooral personen betrokken met de Nederlandse nationaliteit
afkomstig uit de westelijke en zuidelijke provincies van Nederland. Wel lijken hierin criminele
verbanden met een andere etniciteit actiever dan voorheen. Zo zijn Chinese
verbanden zich naast de import van precursoren ook gaan toeleggen op het tabletteren
van XTC. Daarnaast lijken Nederlandse criminele verbanden de productie te verplaatsen
naar Belgisch grondgebied, waar vaak Belgen worden ingeschakeld in het productieproces.
In de internationale handel van XTC en amfetamine zijn diverse nationaliteiten
actief. Dominicanen en Israëliërs (veelal van Amerikaanse of Russische afkomst) waren
betrokken bij de smokkel van XTC naar Zuid-Amerika en de VS. Belgen, Britten, Duitsers,
Kroaten en Turken zijn actief in de smokkel van XTC naar hun eigen herkomstlanden.
De smokkel naar Zuidoost Azië, Japan, Australië en Nieuw-Zeeland wordt vooral
ter handen genomen door Nederlanders, Israëliërs en Chinezen.

Organisatiegraad, taakverdeling en verantwoordingsrelaties
De samenstelling van criminele verbanden wordt over het algemeen mede bepaald
door etniciteit maar nog meer door sociale relaties. Persoonlijke contacten en geografische
nabijheid zijn van groot belang voor de ontwikkeling van criminele verbanden.
Vaak werken familie, vrienden en bekenden met elkaar samen en introduceren zij
elkaar bij anderen. Dit geldt voor criminele verbanden en ook voor criminele verbanden
die actief zijn op de synthetische-drugsmarkt.
Het lijkt erop dat de meeste criminele verbanden bestaan uit één of enkele personen
die weer elk één of enkele kennissen, familieleden of vrienden onder zich hebben
verzameld en die ingezet worden bij diverse werkzaamheden. Deze inzet is vaak ad
hoc, zoals per uit te voeren klus. Criminele verbanden die bestaan uit misdaadondernemers
die structureel actief zijn en waarbinnen logistieke processen redelijk effectief
functioneren, lijken dun gezaaid.
Er is in de synthetische-drugsmarkt een klein aantal grote misdaadondernemers
actief, die zich bezighouden met de invoer van grote partijen precursoren, of met het
aansturen van enkele productieplaatsen, of met de uitvoer van grote partijen amfetamine
en/of XTC. Naast deze grote spelers zijn diverse kleine misdaadondernemingen,
vaak slechts gelegenheidsverbanden, actief. Soms zijn dit kleine zelfstandige misdaadondernemingen;
vaker lijken zulke verbanden ingeschakeld te worden in opdracht van
grotere misdaadondernemers. Het lijkt erop dat de gelegenheidsverbanden bestaan
uit individuen die zijn geworven omdat zij bekenden zijn en/of omdat zij financiële
problemen hebben. Vaak is de samenstelling van de criminele verbanden per activiteit
weer anders. Echt gespecialiseerde verbanden of dienstverleners die voor een langere
tijd dezelfde samenstelling hebben zijn zeldzaam.
Het is geen eenvoudige opgave voor criminele verbanden om in het bezit te komen
van de benodigde grondstoffen, productiemiddelen en kennis om een XTC-tablet te
fabriceren. Uit meerdere onderzoeken blijkt dat alle facetten hun eigen specialisten
kennen. Eenlingen die een compleet productieproces beheren komen bijna niet voor.
Complete productieprocessen worden in de regel beheerd door criminele verbanden
die structureel actief zijn op de synthetische-drugsmarkt. Uit onderzoeken naar
deze criminele verbanden verkrijgt men meestal alleen zicht op één, hooguit twee,
opeenvolgende deelactiviteiten van het logistieke proces (de grondstoffenhandel, de
vervaardiging van en de handel in productieapparatuur, het productieproces en de
handel en export van het eindproduct).
Koeriers, laboranten en ‘manusjes van alles’ staan laag in de rangorde van medewerkers.
In de bestudeerde onderzoeken zijn legio van zulke medewerkers aangetroffen.
Omdat de activiteiten die dit soort medewerkers verrichten geen specifieke vaardigheden
vereisen, zijn zij makkelijk inwisselbaar (wat belangrijk is gezien de aanhoudingsrisico’s
die deze medewerkers lopen). Niet alleen koeriers worden geprikkeld
door hun financiële problemen. Uit Belgische opsporingsonderzoeken naar synthetische-drugscriminaliteit
blijkt dat een aanzienlijk deel van de verdachten deelnam in de
smokkel, productie en handel vanwege financiële problemen.
Hoofdstuk 3
143
Kenmerken van verdachten
en gehanteerde modus operandi

Criminaliteitsbeeldanalyse
144
Synthetische Drugs 2002-2004
Het productieproces lijkt een redelijk gesloten circuit (‘ons kent ons’) waarbij
bekenden worden ingezet om het productiewerk te doen. Ook komt het voor dat
deze bekenden zelf weer personen betrekken om allerlei activiteiten te verrichten.
De (productie-)medewerkers kennen alleen de personen die direct boven hen staan
en die hen inzetten en betalen. Wat er verder in het logistieke traject gebeurt blijft
voor hen onbekend, laat staan dat ze de uiteindelijke opdrachtgevers leren kennen.
In de smokkel en handel van synthetische drugs lijken veel kleine zelfstandigen actief,
met daarnaast enkele grotere handelaren. Dezen kunnen ook zelf producent zijn.
Er is weinig bekend over interne sancties. Die worden waarschijnlijk weinig expliciet
toegepast. De summiere gegevens die hier over bekend zijn geraakt komen of uit
tapgesprekken of uit verklaringen van verdachten (over hun opdrachtgevers). Misdaadondernemers
proberen voorkomen dat hun medewerkers verklaringen afleggen
door hen financieel te ondersteunen bij het inschakelen van juridische bijstand. De
beloning voor medewerkers is vaak in de vorm van geld (zoals een gedeelte van de
opbrengsten) of als een gedeelte van de partij synthetische drugs.
Er worden door Kleemans e.a. in hun overzichtsrapportage uit 2002 drie typen
misdaadondernemers onderscheiden: (1) de lokale generalist, (2) de internationaal
actieve specialist, en (3) de internationaal actieve specialist die zich via samenwerking
ook in andere illegale markten begeeft. De eerste is in deze CBA niet aangetroffen. Het
tweede type wel: dit zijn de meeste misdaadondernemers die actief zijn in de smokkel
en handel van synthetische drugs. Ook de in deze CBA aangetroffen misdaadondernemers
als een faciliterende witwasser die geld verplaatst over landsgrenzen heen; of de
personen die chemicaliën uit het legale circuit betrekken en aan producenten leveren;
of een crimineel verband dat smokkeltransporten organiseert voor andere criminele
verbanden, vallen onder het tweede type. Het derde type is ook aangetroffen: dit zijn
de misdaadondernemers die cocktailtransporten organiseren of synthetische drugs
ruilen tegen andere verdovende middelen of wapens.
Op basis van de bestudeerde onderzoeken kan nog een type misdaadondernemer
worden toegevoegd: (4) de nationaal actieve specialist, zoals een facilitair die productiemiddelen
vervaardigd, of een tabletteerder die ingehuurd wordt door verschillende
opdrachtgevers. Deze hebben slechts één kernactiviteit die zij verrichten voor andere
misdaadondernemers. Dit gebeurt in de praktijk van de synthetische drugs alleen in
het eigen land. Ook wordt een producent die niet zelf de illegale waar op de markt
brengt tot een nationaal actieve specialist gerekend. Ook een tussenpersoon (iemand
die partijen in de markt bij elkaar brengt) kan een nationaal actieve specialist zijn. Het
vierde type misdaadondernemer is in deze CBA frequent aangetroffen.
Hulpbronnen, logistieke faciliteiten en knooppunten
Grondstoffen en hardware
BMK en PMK zijn vooral afkomstig uit China en in kleinere hoeveelheden ook uit
Oost-Europa. Vanuit China worden de precursoren per transport in duizenden liters

naar Nederland gesmokkeld, en vanuit Oost-Europa gaat dat in honderden liters per
keer. Vanuit China verloopt de smokkel in zeecontainers tussen dekladingen als zeep,
soja en oliën. Ook wordt door de smokkelaars gebruik gemaakt van nepbedrijven die
in Nederland zijn opgericht die olieachtige producten uit China importeren. In China
worden deze producten legaal ingekocht en verpakt in flessen, emmers of vaatjes.
Een gedeelte van die emballage vult men in China met BMK en/of PMK en vervolgens
pakt men de partij om in gemerkte dozen. De complete vracht wordt daarna middels
zeecontainers naar Nederland vervoerd. Aldaar aangekomen wordt de partij door de
organisaties in gehuurde loodsen gelost. Vanuit Oost-Europa worden de precursoren
vaak in de brandstoftanks van de smokkelvoertuigen vervoerd.
In tegenstelling tot de handel in de precursoren PMK en BMK lijkt de handel in de
overige grondstoffen in handen van Nederlanders te zijn die deel uit maken van of
dicht tegen criminele verbanden aanzitten die de productie van de synthetische drugs
in handen hebben. De chemicaliën, oplosmiddelen, zuren en katalysatoren ter vervaardiging
van synthetische drugs zijn in Nederland en in buurlanden te verkrijgen.
Veelvuldig wordt gebruik gemaakt van kleine of fictieve rechtspersonen. Met de in
werking treding van de WVMC is het voor criminele verbanden moeilijker geworden
om in Nederland aan deze stoffen te komen. Aanvankelijk werd uitgeweken naar
bedrijven gevestigd in België en Duitsland. Ook daar lijkt het steeds moeilijker om aan
chemicaliën te komen die onder het precursorenregime vallen. Hierdoor verplaatst
het traject zich naar andere landen.
De productiemiddelen worden of zelf gemaakt of bestaande productiemiddelen worden
aangepast. Deze zijn speciaal voor de synthetische-drugsproductie ontworpen en
gemaakt door facilitairs. In een aantal gevallen wordt hardware uit het legale circuit
besteld. Vaak worden Nederlandse bedrijven gemeden, en worden de bestellingen
geplaatst bij Belgische of Duitse bedrijven. Uit analyse van de hardware die is aangetroffen
in amfetamine en XTC-laboratoria blijkt dat veel hardware te herleiden is
naar slechts enkele personen. Dit duidt erop dat de markt voor hardware zeer specialistisch
is en dat vermoedelijk slechts een zeer klein aantal personen deze machines
maakt. Dit geldt zowel voor de aanbieders van hardware voor amfetamineproductie
als voor XTC-productie.
Producenten
Een aantal belangrijke activiteiten in het logistieke proces van de synthetische-drugsproductie
lijkt te zijn geconcentreerd rond een klein aantal personen. Deze ‘grote
jongens’ zijn:
• de personen die de verschillende illegale ondernemingsactiviteiten financieren;
• de personen die structureel de beschikking hebben over precursoren;
• de personen die structureel de beschikking hebben over precursoren en
hardware;
• de personen die de verschillende productiestappen beheren, en daarbij mensen
kunnen inzetten.
Hoofdstuk 3
145
Kenmerken van verdachten
en gehanteerde modus operandi

Criminaliteitsbeeldanalyse
146
Synthetische Drugs 2002-2004
Er bestaat geen eenduidige werkwijze waarop criminele verbanden de productie
organiseren. Het hangt onder andere af van de ervaring en contacten van de
misdaadondernemers. Vaak worden ervaren laboranten ingezet die het productieproces
coördineren. Zij zijn niet per se zelf ook aan het laboreren, maar geven adviezen
aan de medewerkers die daarvoor worden ingezet. Kennis van chemische processen
is dus geen vereiste om deel te kunnen nemen aan de productie. Zulke ‘hoofdlaboranten’
regelen vaak ook de accommodatie waar de laboratoriumopstelling wordt
geplaatst. Daarentegen zijn er ook voorbeelden van misdaadondernemers die zelf
(grote hoeveelheden) produceren en tabletteren. Als er daadwerkelijk geproduceerd
gaat worden dan wordt de locatie afgesloten van de buitenwereld. Eten en kleding
worden voor een langere periode ingeslagen en meegenomen. Ook wordt er overnacht
in caravans die in de nabijheid van het laboratorium staan opgesteld.
Het laboreren en het tabletteren vindt meestal gescheiden van elkaar plaats. Vermoedelijk
wordt het tabletteren vaker uitgevoerd door personen die hierin gespecialiseerd
zijn. Het tabletteren is een nogal nauwkeurig werk. Deze ‘professionals’ zouden
onafhankelijk zijn en voor meerdere producenten werken. Die plaatsen opdrachten
bij de tabletteerder omdat zijn producten een goede kwaliteit hebben.
Uit een aantal onderzoeken blijkt dat Chinese criminele verbanden het tabletteren in
eigen beheer hebben. Er lijkt sprake van een beperkte verschuiving van de productie
naar België, waar Nederlandse producenten laboratoria in de grensstreek hebben opgezet.
In een aanzienlijk deel van de ontmantelde productieplaatsen in België blijken
Belgische productiemedewerkers in opdracht van Nederlanders te werken.
Afzetgebieden
Uit de bestudeerde politiedossiers blijkt dat de smokkel van zowel amfetamine als
XTC binnen de Europese grenzen veelal in handen is van Nederlandse criminele groeperingen
die, in samenwerking met organisaties uit het bestemmingsland, de smokkellijnen
onderhouden. Is de bestemming buiten Europa gelegen, dan zijn het vaak
buitenlandse organisaties die de touwtjes in handen hebben. Dominicaanse groeperingen
bevoorraadden al enkele jaren de Amerikaanse markt met XTC. Israëlische
groeperingen smokkelden XTC-partijen van Nederland naar Amerika en Australië.
Het is niet mogelijk om aan te geven hoe de aandelen van Dominicanen en Israëliërs
in de smokkel naar Amerika zich tot elkaar verhouden. Chinese groeperingen vinden
een groot afzetgebied in Canada en Australië. Deze internationaal acterende samenwerkingsverbanden
beschikken vaak over een netwerk van contacten in de landen
waar zij crimineel actief zijn. Bij alle afzetgebieden zijn zowel gelegenheidsverbanden
van kleine zelfstandigen als grotere misdaadondernemingen actief.
• Bij de smokkel naar het Verenigd Koninkrijk wordt vaak samengewerkt tussen
Britten en Nederlanders. De groothandel in amfetamine is daar in handen
van Nederlandse, Belgische en Britse criminele verbanden. De voornaamste
vervoersmiddelen zijn auto’s en vrachtwagens, of de passagiers zelf. Niet

zelden betreft het smokkel in de vorm van cocktailtransporten, waarbij vooral
sprake is van een combinatie van cocaïne, XTC, amfetamine en softdrugs.
• Israëliërs (soms van Russische komaf met relaties naar Russische criminele
verbanden) speelden in 2002 en 2003 een grote rol in de smokkel van XTC
vanuit West-Europa naar de Verenigde Staten. De Israëliërs smokkelden via
commerciële lijnvluchten, en maakten gebruik van koeriers en van postpakketten.
Zij ronselden vooral Israëliërs, Amerikanen en West-Europeanen.
• Sinds 2001 is er sprake van een ruilhandel richting Zuid-Amerika, de Nederlandse
Antillen en Aruba van XTC tegen cocaïne. De XTC die vooral middels
koeriers naar Zuid-Amerika wordt gesmokkeld is bestemd voor de Amerikaanse
markt. Ook personen van Dominicaanse en Surinaamse afkomst zijn
betrokken bij deze ruilhandel.
• Naast deze waarschijnlijk kleinere misdaadondernemers en gelegenheidsverbanden
zijn er ook grote misdaadondernemingen actief. Deze maken geen
gebruik van luchttransport, maar smokkelen grote partijen over zee.
• In 2003 en 2004 is er sprake van een toename van de smokkel van grote
partijen MDMA-poeder, uitgevoerd door Chinese criminele verbanden, die
elders worden getabletteerd. Het feit dat aan de exporten van grote partijen
MDMA-poeder richting Canada en Australië Chinese organisaties te liëren
zijn, zou kunnen betekenen dat er niet alleen sprake is van een verschuiving
van smokkelmethode, maar mogelijk ook van smokkelorganisaties. De
partijen MDMA-poeder die naar Canada worden gesmokkeld lijken uiteindelijk
bestemd voor de Amerikaanse markt.
• Bij de smokkel naar Turkije zijn in de aangetroffen gevallen alleen Turken
betrokken. Het transport gaat voornamelijk over de weg. Israëliërs, Litouwers,
Oekraïners en Russen komen de XTC zelf in Nederland afnemen (al
dan niet via een tussenpersoon) en smokkelen het vervolgens zelf naar hun
‘eigen’ landen.
De smokkel van XTC naar Noord-Amerika, Zuid-Amerika, (Zuidoost) Azië, Australië
en Nieuw-Zeeland vindt plaats door de lucht (via koeriers en postpakketten) en
over de zee in containers. Het zijn niet alleen grote misdaadondernemingen die hierin
actief zijn, maar ook gelegenheidsverbanden van kleine zelfstandigen.
De smokkel vanuit Nederland naar de bestemmingslanden kan zowel rechtstreeks als
via een omweg plaatsvinden. Uit politieonderzoeken blijkt duidelijk dat de samenwerkingsverbanden
steeds vaker het land van herkomst trachten te verbloemen, kennelijk
vanwege de toegenomen controles op goederen en personen die direct afkomstig zijn
Hoofdstuk 3
147
Kenmerken van verdachten
en gehanteerde modus operandi

Criminaliteitsbeeldanalyse
148
Synthetische Drugs 2002-2004
uit Nederland. Vaak wordt de smokkelwaar in de doorvoerlanden opnieuw verpakt
voor de doorreis. De smokkel met vrachtwagens naar het Verenigd Koninkrijk loopt
via België en Frankrijk. De smokkel per schip begint vaak via havens in België en
Duitsland. Ook worden Aziatische havens aangedaan waar de smokkelwaar omgepakt
worden en verder verscheept naar de eindbestemming (zoals Australië). Vliegtuigkoeriers
met de bestemming Noord-Amerika, Zuidoost Azië, Australië of Nieuw-Zeeland
vertrekken via luchthavens in andere Europese landen (zoals Frankfurt, Zürich,
Parijs, Brussel of Milaan) die ze vaak per auto of trein bereiken. De Verenigde Staten
worden ook voorzien vanuit Canada, Zuid-Amerika en het Caraïbisch gebied.
Institutionele faciliteiten
Tussenpersonen en facilitairs
Er wordt door criminele verbanden weinig gebruik gemaakt van tussenpersonen.
Ze vormen waarschijnlijk meestal een overbodige schakel. Wel spelen facilitairs een
belangrijke rol, zoals makers van productiemiddelen, begeleiders van smokkeltransporten,
gespecialiseerde tabletteerders, en geldwisselaars en -verplaatsers. Vooral de
facilitairs die producenten voorzien van productiemiddelen lijken zeer belangrijk.
Branches
Uit de bestudeerde onderzoeken blijkt dat criminele verbanden vooral zaken doen
– meestal met een valse identiteit of via medewerkers – met transport-, verhuur-
en chemische toeleveringsbedrijven. In Nederland zelf wordt van de diensten van
verhuurbedrijven gebruikt gemaakt ter ondersteuning van de smokkel en productie.
Bij de uitvoer wordt gebruik gemaakt van transportbedrijven, die dan opdrachten
ontvangen van vaak fictieve bedrijven. Wegtransporteurs worden ingezet ten behoeve
van de uitvoer naar het Verenigd Koninkrijk, en zee- en luchttransporteurs worden
ingezet bij de uitvoer naar Noord-Amerika, Zuid-Amerika, (Zuidoost) Azië, Australië
en Nieuw-Zeeland. De chemische branche en toeleveringbedrijven van hardware zoals
lasapparatuur zijn van groot belang voor producenten van synthetische drugs.
Bij het logistieke proces zijn drie soorten bedrijven aangetroffen. Ten eerste volledig
criminele bedrijven, zoals een bedrijf dat door een crimineel verband is opgericht om
bepaalde chemicaliën of hardware bij toeleveringsbedrijven aan te schaffen. Ten tweede
bedrijven die een klein deel van de omzet uit criminele activiteiten halen; meestal een
bedrijf met financiële problemen. Ten derde bedrijven die door criminelen worden
misbruikt; zoals autoverhuurbedrijven, transportbedrijven, chemiebedrijven en garageboxverhuurders.
Verdachte bedrijven zijn vaak relatief klein (van eenmanszaken tot bedrijfjes met vier
werknemers). Verdachte bedrijven hebben bijvoorbeeld bewust chemicaliën verkocht
aan onbekende derden of aan criminelen, of ze hebben niet voldaan aan de meldplicht
die geldt voor dergelijke transacties, of ze hebben als dekmantel gefungeerd voor de
inkoop van chemicaliën ten behoeve van de productie van synthetische drugs. Het

aandeel van verdachte bedrijven neemt af naarmate de bedrijfsomvang toeneemt.
Niet-verdachte bedrijven kunnen voorkomen in onderzoeken omdat de bedrijfsnaam
bijvoorbeeld vermeld staat op verpakkingsmateriaal.
De FIOD-ECD onderscheidt drie categorieën verdachte bedrijven: (1) bedrijven met
legale commerciële bedrijfsactiviteiten die vanwege de levering van chemicaliën aan
onbekende afnemers verdacht worden van overtreding van de WVMC; (2) bedrijven
die naast legale commerciële bedrijfsactiviteiten opzettelijk criminele activiteiten
faciliteren met de in- en doorverkoop van chemicaliën aan criminele afnemers; (3)
bedrijven die uitsluitend criminele activiteiten verrichten onder de legale schijn van
een dekmantel.
Vergunningen en (nep)bedrijven
Criminele verbanden zijn vaak om verschillende redenen genoodzaakt om contact te
leggen met de legale bovenwereld. De importeur van precursoren heeft legale bedrijven
nodig om zijn illegale waar te kunnen transporteren middels dekladingen die bij de
douane niet in het oog springen. De aanschaf van overige chemicaliën dient eveneens
te geschieden middels ‘rechtspersonen’ terwijl het vervoer goed moet worden
afgeschermd, door gebruik te maken van bijvoorbeeld gehuurde bedrijfsauto’s. De
producent van de productieapparatuur heeft een bedrijf nodig voor de aanschaf van
de diverse onderdelen die gebruikt worden in de productieapparaten. Voor de grootschalige
handelaar die zijn eindproduct naar het buitenland exporteert is het hebben
van een eigen bedrijfje een aardige camouflage. Alleen de productie kan meestal
geheel ondergronds plaatsvinden.
Valse documenten
Ter voorbereiding en uitvoering van smokkeltransporten, ten behoeve van onderhandelingen
met buitenlandse afnemers; op velerlei wijzen maken kernleden van criminele
verbanden gebruik van valse paspoorten om zichzelf, en soms ook medewerkers,
af te schermen. Ook wordt er bij het creëren van legale façades gebruik gemaakt van
valse facturen (onder andere van onbewust betrokken bedrijven).
‘Algemene bedrijfsvoering’
Geldstromen
Allereerst dient opgemerkt te worden dat in vele onderzoeken geen financieel
opsporingstraject is gevolgd. Hierdoor blijft het criminele vermogen van verdachten
vaak buiten beeld, evenals de wijzen waarop dit vermogen is weggezet of witgewassen.
Het beeld dat in deze CBA gepresenteerd kan worden is waarschijnlijk zeer
oppervlakkig en – in verhouding tot het zicht op grondstoffen, productie en handel
– zeer onvolledig.
Er zijn in de bestudeerde onderzoeken enkele voorbeelden gevonden van het wisselen
en verplaatsen van het in het buitenland wederrechtelijk verkregen voordeel naar
Hoofdstuk 3
149
Kenmerken van verdachten
en gehanteerde modus operandi

Criminaliteitsbeeldanalyse
150
Synthetische Drugs 2002-2004
Nederland. Het verplaatsen gebeurde middels koeriers en middels (‘ondergrondse’)
wisselkantoren. Ook wordt er in Nederland zelf gewisseld. Dit gebeurt vaak door
medewerkers. De witwasmethoden die zijn aangetroffen zijn onder andere het
opstellen van valse facturen, het verkopen van ingekochte auto’s ver boven de inkoopprijs,
en het boeken van contant ontvangen bedragen als bankontvangsten.
Veel medewerkers van criminele verbanden blijken hun voorkeur eraan te geven om
hun winsten in consumptiegoederen als auto’s en sieraden te besteden. Enkele misdaadondernemers
investeerden in onroerend goed en in bedrijven, zowel in Nederland
als in het buitenland. Ook was er een geval van investering in een smokkeltransport.
De meeste misdaadondernemers beschikken over grote partijen contant geld, die in
de regel verstopt zijn.
Er zijn verschillende soorten bedrijven betrokken bij het wisselen, verplaatsen en
witwassen van wederrechtelijk verkregen voordeel. In deze CBA zijn de volgende
typen aangetroffen: (a) legale ondernemingen die onbewust hun diensten verleenden,
(b) legale ondernemingen die gespecialiseerd zijn in het wisselen van grote bedragen
voor criminele verbanden, (c) legale ondernemingen waarvan een medewerker bewust
diensten verleent aan een crimineel verband, (d) fictieve bedrijven (e) bedrijven
die door misdaadondernemers zelf zijn opgericht voor het witwassen van geld.
Communicatie, afscherming, corruptie, intimidatie en geweld
In vrijwel alle onderzoeken blijkt dat leden van criminele verbanden gebruik hebben
gemaakt van mobiele telefoons met prepaid-kaarten en van openbare telefooncellen.
Ook worden er in een crimineel verband onderling afspraken gemaakt over het
gebruik van telefoons. In de voor deze CBA bestudeerde onderzoeken zijn geen
gevallen voorgekomen waarbij verdachten via e-mail met elkaar communiceren.
Daarnaast wordt er in telefoongesprekken vrijwel altijd in versluierde termen of in
codetaal gesproken. De illegale handelswaar wordt zonder uitzondering weergegeven
in cryptisch taalgebruik. Ook wordt er door leden van criminele verbanden vaak van
telefoonnummer gewisseld, en maken ze gebruik van bijnamen. In vrijwel alle onderzoeken
worden ontmoetingsplekken gebruikt als parkeerplaatsen en tankstations.
Ook worden er vaak huurauto’s gebruikt, en soms gestolen voertuigen met gestolen
kentekenplaten.
In vrijwel alle onderzoeken maken misdaadondernemers bij contacten met de ‘bovenwereld’
(zoals bij het huren van een auto of het boeken van vliegreizen) gebruik van
valse identiteiten, of lieten ze medewerkers deze activiteiten verrichten. Het gebruik
maken van valse documenten en nepbedrijven zijn veel gehanteerde methoden om
zich af te schermen. In veel onderzoeken waar gebruik werd gemaakt van de diensten
van transporteurs of waar goederen werden afgenomen van legale bedrijven, werd
gebruik gemaakt van fictieve bedrijven. Afscherming vindt ook plaats doordat de opdrachtgevers
(vaak de misdaadondernemers) belastende zaken niet zelf telefonisch te
bespreken met anderen, maar dit overlaten aan hun compagnons die zij van te voren
mondeling hebben geïnstrueerd.

In de onderzoeken die ten behoeve van deze CBA zijn bestudeerd bestaan er veel
onderlinge verbanden. In zulke gevallen is er vaak een relatie tussen een producent
en leverancier. Ook is er sprake van medewerkers die in verschillende onderzoeken
tegen de lamp zijn gelopen, en van een facilitair die leverde aan producenten die in
verschillende onderzoeken naar voren kwamen. Er is in geen enkel onderzoek een
relatie aangetroffen tussen smokkelaars van precursoren en afnemers daarvan.
Hoofdstuk 3
151
Kenmerken van verdachten
en gehanteerde modus operandi

Criminaliteitsbeeldanalyse
152
Synthetische Drugs 2002-2004

Hoofdstuk 4
De schade van synthetische-drugscriminaliteit
4.1 Inleiding
Dit hoofdstuk behandelt de derde onderzoeksvraag:
Waar doen zich de grootste problemen voor in termen van de directe
en indirecte schade die synthetische-drugscriminaliteit toebrengt
aan personen, branches en de samenleving als geheel?
Schade betreft de verslechtering van posities van groepen of personen. Een type delict
of een specifiek misdrijf is ernstiger naarmate het grotere schade toebrengt aan meer
personen. Het gaat hier om materiële en immateriële schade Het lijdend voorwerp
van schade heet het ‘slachtoffer’. Slachtofferschap kan worden gedifferentieerd naar:
• Aantallen individuele slachtoffers en aard van de schade: lichamelijke en geestelijke
schade aan personen en aan particulier eigendom.
• Branchespecifiek slachtofferschap: de schade die de betreffende criminaliteit
toebrengt aan de integriteit van een branche of de behoorlijke werking van
specifieke markten; zoals het effect van investeringen van crimineel geld in de
vastgoed of de luchtvaart.
• Collectief slachtofferschap: de schade die wordt toegebracht aan de samenleving
als geheel, zoals de schade aan overheidsbezittingen. Ook kan het hier
gaan om schade aan de geloofwaardigheid van de staat.
Het meten van de schade zal in het geval van individueel slachtofferschap in concrete
gevallen wel zijn te doen, maar wordt lastiger als het gaat om geaggregeerde schade
van verschillende individuen en als het gaat om branchespecifiek en collectief slachtofferschap.
Het zal in de meeste gevallen niet mogelijk zijn schade in een geldbedrag uit
te drukken. Schade moet dan indirect en kwalitatief worden beredeneerd.
De bronnen die gebruikt zijn ter beantwoording van de bovenstaande onderzoeksvraag
betreffen vooral informatie van het Trimbos Instituut over gebruikers, rapporten
van de FIOD-ECD en enkele interne notities van de NR-Unit Zuid-Nederland.
Criminaliteitsbeeldanalyse
153
Synthetische Drugs 2002-2004

1 ‘Algemene informatie:
speed’, Trimbos Instituut,
www.trimbos.nl, bezocht
op 6 juni 2005. ‘Amfetamine’,
Drugsweb, www.
drugsweb.nl/drugsweb384.
asp, bezocht op 6 juni 2005.
Criminaliteitsbeeldanalyse
154
Synthetische Drugs 2002-2004
4.2 Schade aan personen
Gebruikers van amfetamine
Bij de consumptie van amfetamine kan een persoon allerlei risico’s lopen. 1
• Allereerst kan geestelijke afhankelijkheid optreden. Dit houdt in dat een gebruiker
steeds sterker naar het middel verlangt. Bij regelmatig gebruik kan
een persoon denken dat hij zonder amfetamine niet goed kan functioneren.
Zo kan een gebruiker in een vicieuze cirkel belanden.
• Langdurig gebruik beïnvloedt het gedrag. Het kan leiden tot depressiviteit,
agressiviteit, verwardheid, achterdocht en vervolgingswaanzin.
• Gecombineerd gebruik van amfetamine en antidepressiva kan zeer gevaarlijk
zijn, omdat een combinatie van de stoffen kan leiden tot oververhitting, bewustzijnstoornissen,
bloedklonteringen en hartritmestoornissen.
• Langdurig gebruik heeft ook lichamelijke gevolgen. Zo neemt het risico op
hartritmestoornissen, hersenbloedingen en een hartinfarct toe. Voor mensen
met een zwak hart, een hoge bloeddruk, suikerziekte (amfetamine verhoogt
de bloedsuikerspiegel) of epilepsie is het gebruik van amfetamine gevaarlijk.
• Ook kan bij slecht geventileerde warme en vochtige ruimten waar dansfeesten
worden gehouden het lichaam van de gebruiker oververhit raken als deze
uren achter elkaar danst. Het lichaam produceert wel zweet, maar koelt
niet meer af. Wanneer onvoldoende gedronken wordt kan het lichaam ook
uitdrogen, met als gevolg dat spieren en vitale organen als de lever en nieren
niet meer werken.
• Langdurig gebruik kan ook tot lichamelijke uitputting leiden, omdat vermoeidheid
telkens wordt onderdrukt. Hierdoor worden de laatste reserves van het
lichaam aangesproken. Door de verminderde weerstand, en een tekort aan
voedingsstoffen door een gebrek aan eetlust, kunnen nagels gaan afbrokkelen
en tanden gaan loszitten. Ook kunnen ontstekingen makkelijk optreden.
De hulpvraag van personen met amfetamine als primair probleem steeg tot 1998 en
daalde in de jaren tot 2001. Tussen 2002 en 2003 steeg het aantal cliënten met 35
procent. Het aandeel van amfetamine in de hulpvragen voor drugsproblematiek bleef
beperkt van drie procent tot 2000 en twee procent vanaf 2001. Ruim driekwart van
de primaire amfetaminecliënten is man. De gemiddelde leeftijd is 28 jaar. Ongeveer
een derde was niet eerder bekend bij de verslavingszorg. Voor iets minder dan de
helft van de hulpvragers was amfetamine een secundair probleem. Voor hen was het

primaire probleem cocaïne (35 procent), alcohol (20), heroïne (18), cannabis (17) of
XTC (6). Het gebruik van amfetamine leidt zelden tot opname in een verslavingskliniek,
een algemeen psychiatrisch ziekenhuis of een algemeen ziekenhuis. 2
Gebruikers van XTC
De consumptie van MDMA, de werkzame stof in een XTC-tablet, is eveneens niet
zonder risico. Des te frequenter het gebruik plaatsvindt, des te zwaarder de lichamelijke
en geestelijke effecten zullen zijn. 3
• Op korte termijn kan het gebruik van MDMA leiden tot vertroebeling van het
zicht, ongecoördineerde bewegingen, hartkloppingen, flashback verschijnselen,
extreem agressief gedrag (in combinatie met alcoholgebruik), en na de
uitwerking van de XTC-tablet tot een uitgesproken vermoeidheidsgevoel.
• MDMA geeft geen lichamelijke ontwenningsverschijnselen, maar er is wel
steeds meer van nodig om hetzelfde effect telkens weer terug te krijgen. Net
als bij amfetamine treedt bij gebruik van MDMA geestelijke afhankelijkheid
op: een gebruiker verlangt steeds sterker naar het middel en kan zich niet
meer prettig voelen zonder.
• Net als bij amfetamine kan ook bij XTC bij slecht geventileerde warme en
vochtige ruimten waar dansfeesten worden gehouden het lichaam van de
gebruiker oververhit raken als deze uren achter elkaar danst. Het lichaam
produceert wel zweet, maar koelt niet meer af. Wanneer onvoldoende gedronken
wordt kan het lichaam ook uitdrogen, met als gevolg bloedingen
door het hele lichaam en de uitval van spieren en vitale organen als de lever
en nieren. In enkele gevallen heeft het gebruik van XTC-tabletten geleid tot
zulke beschadigingen van de lever dat transplantatie nodig was. Waarschijnlijk
moet de oorzaak in deze gevallen gezocht worden in een combinatie van
oververhitting, een gecombineerd gebruik van andere middelen, een lichamelijke
afwijking en/of overgevoeligheid bij de gebruiker.
• Bij langdurig gebruik is een verhoogde onderhevigheid aan verkoudheden en
infecties vastgesteld. Dit kan duiden op een interactie met het natuurlijke
afweersysteem. De consumptie van MDMA levert grote risico’s op voor mensen
met een zwak hart, astma, hoge bloeddruk, suikerziekte of epilepsie.
• Bij dierproeven is vastgesteld dat herhaaldelijke consumptie van XTC leidt tot
de beschadiging van zenuwcellen in de hersenen, veroorzaakt door een stijging
van de lichaamstemperatuur. Onderzoek heeft aangetoond dat er significante
verbanden bestaan tussen langdurig gebruik van MDMA en het verminderen
van het geheugen en de serotonine functie. Zo heeft de consumptie van
2 Nationale Drug Monitor,
Jaarbericht 2004, p.106-112.
3 ‘Algemene informatie:
XTC’, Trimbos Instituut,
www.trimbos.nl, bezocht
op 25 mei 2005.
Hoofdstuk 4
155
De schade van synthetischedrugscriminaliteit

4 R. Hammersley, F. Khan en J.
Ditton, Ecstacy and the rise
of the chemical generation,
Routledge London 2002.
Opvallend is het wijdverbreide
polydruggebruik in
het Verenigd Koninkrijk:
XTC wordt regelmatig
geconsumeerd met drugs
als amfetamine en alcohol.
5 De code waaronder
amfetamine en XTC geregistreerd
worden bevatten
ook andere stimulerende
stoffen zoals cafeïne, efedrine
en khat.
6 Nationale Drug Monitor,
Jaarbericht 2004, p.106-112.
Criminaliteitsbeeldanalyse
156
Synthetische Drugs 2002-2004
MDMA invloed op het serotoninesysteem. Wanneer dit systeem verstoord
wordt dan kunnen psychische ziekten als depressies, angst- en paniekaanvallen
en slaapstoornissen ontstaan. Deze verstoring kan langer dan een jaar aanhouden
na stopzetting van het gebruik. Onbekend is of volledig herstel optreedt.
Het is niet duidelijk welke precieze dosering tot schade leidt. Vermoed wordt
dat hier al sprake van is bij het slikken van hooggedoseerde tabletten met
twee tot drie keer de gemiddelde dosis.
Uit een langlopend onderzoek onder gebruikers in het Verenigd Koninkrijk valt op
te maken dat veel gebruikers van het eerste uur na een aantal jaren geen XTC meer
consumeren. De redenen zijn divers. Een aantal klaagt over de kwaliteit van de drug,
anderen zeggen dat de drug niet meer in hun levensstijl past, en weer anderen zijn er
zonder aparte reden gewoon mee gestopt. Een enkele oudere gebruiker van boven
de 25 jaar klaagt over het feit dat generatiegenoten steeds minder XTC consumeren,
terwijl pubers het juist wel doen, waardoor de oudere gebruiker ook teleurgesteld
ophoudt. Ook klagen sommigen over de andere setting waarbinnen gebruikt wordt:
het zijn geen danceparties meer, maar gewone kroegen en huiskamers. Opvallend is
dat het overgrote deel van gebruikers niet ophoudt vanwege eventuele schadelijke effecten,
die volgens hen vooral door de media en de overheid worden overdreven. De
nadelige effecten die gebruikers noemen zijn vooral de kortstondige depressiviteit. 4
De hulpvraag van personen bij de ambulante verslavingszorg met XTC als primair
probleem steeg tot 1997, wat deels te maken had met de uitbreiding van de registratie.
Vanaf 1997 zette een daling in gevolgd door een stabilisatie vanaf 1999. Tussen
2002 en 2003 nam de hulpvraag toe met 11 procent. Het aandeel van XTC in alle
hulpvragen voor drugsproblematiek bleef met minder dan 1 procent echter zeer gering.
Ongeveer driekwart van de hulpvragers is man. De gemiddelde leeftijd is 25 jaar.
Ruim een derde is een nieuwkomer bij de (ambulante) verslavingszorg. Er zijn meer
personen die XTC als secundair probleem noemen dan als primair probleem. Voor
hen was het primaire probleem cocaïne (42 procent), cannabis (25), alcohol (15) of
amfetamine (14). Het gebruik van XTC leidt zelden tot opname in een verslavingskliniek,
een algemeen psychiatrisch ziekenhuis of een algemeen ziekenhuis. Volgens
stichting Educare is het aantal acute gezondheidsproblemen wegens het gebruik van
(amfetamine en) XTC relatief klein en dalende en neemt het aandeel van alcohol
steeds meer toe.
Het is niet bekend wat het precieze aantal sterfgevallen door gebruik van amfetamine
en XTC is. Volgens het CBS ging het tussen 1996 en 2002 om maximaal vier acute
sterfgevallen per jaar, en in 2003 werden zeven gevallen geregistreerd. 5 In het buitenland
speelt XTC ook een ondergeschikte rol bij drugssterfte. 6 Er is geen informatie
over het aantal dodelijke slachtoffers dat indirect is te relateren aan overmatige consumptie
van amfetamine en XTC. Illustratief is de dood van een middelbare scholier
in 2005 die daags voor zijn dood een aanzienlijke hoeveelheid synthetische drugs
consumeerde maar ‘officieel’ stierf aan een hartafwijking.

Personen betrokken bij de productie, het ontmantelen van productielocaties
en dumpingen
In juli 2004 kwam in het Brabantse Budel een persoon om het leven die amfetamine
aan het produceren was middels de Leuckart-synthese. Bij de productie was er een
kraan van een reactievat niet opengedraaid, waardoor de dampen die ontstaan bij een
reactie in het vat bleven. Daardoor kon de druk in het vat zich zo hoog opbouwen
dat het vat uiteindelijk explodeerde. Het slachtoffer kreeg hierbij de inhoud
van het vat over zich heen. De inhoud betrof BMK en het tussenproduct Nformylamfetamine.
Hij was over zijn hele lichaam ontveld door derdegraads
verbrandingen. Ook waren zijn ogen en zijn kleding aangetast door het zuur.
Na de ontploffing heeft hij hoogstwaarschijnlijk op de tast nog naar buiten
kunnen komen, waar hij bij een caravan in elkaar is gezakt en uiteindelijk is
overleden. Gelukkig zijn dodelijke slachtoffers uitzonderlijk. Met branden en
explosies moet echter terdege rekening worden gehouden als risicofactor
bij productielocaties. De branden en explosies zich die in de afgelopen jaren
hebben voorgedaan, vonden bijna zonder uitzondering allemaal plaats bij in
werking zijnde amfetaminelaboratoria.
Ook omwonenden van laboratoria kunnen aan dezelfde gevaren worden
blootgesteld, evenals personen die betrokken zijn bij het ontmantelen van laboratoria
en het opruimen van dumpingen. Vanuit dit oogpunt levert de inrichting van laboratoria
en de dumpingen van afvalstoffen in woonwijken aanzienlijke risico’s op voor de
volksgezondheid. Al diverse keren is het voorgekomen dat personen (hulpverleners)
onwel werden door de inademing van de gevaarlijke stoffen. Politiemensen en brandweerlieden
hebben de afgelopen jaren gezondheidsschade opgelopen bij het betreden
en ontmantelen van productielocaties, doordat ze in aanraking kwamen met chemische
stoffen. 7 Naar aanleiding van de gevaren die kunnen ontstaan bij het ontmantelen
van productielocaties is sinds september 2004 de LFO operationeel. De medewerkers
van de LFO adviseren en begeleiden met hun kennis en expertise de lokale
politie en brandweer, zodat deze beter voorbereid een locatie kunnen betreden en
minder gevaar lopen. Bij het ontmantelen zijn huid- en eventueel adembescherming
noodzakelijk, evenals een sterke ventilatie. De afvoer en vernietiging van chemicaliën
is een taak voor gecertificeerde ondernemingen.
De stoffen die vaak worden aangetroffen zijn organische oplosmiddelen. Deze zijn
vluchtig en kunnen makkelijk worden ingeademd, waardoor het zenuwstelsel kan
worden beïnvloed. Ook via de huid kunnen deze stoffen het lichaam binnendringen.
Bij een kortdurende blootstelling aan hoge concentraties kunnen duizeligheid
en hoofdpijn optreden, terwijl bij een veelvuldige blootstelling een onomkeerbare
verslechtering in het functioneren van het zenuwstelsel kan optreden. Organische
oplosmiddelen zijn bovendien brand- en explosiegevaarlijk. Branden in laboratoria
worden vaak veroorzaakt door deze stoffen. De stoffen die benzeen bevatten
vergroten bij blootstelling daaraan de kans op leukemie. Vermoedelijk vergroten
gechloreerde organische oplosmiddelen de kans op kanker. 8
Een uitgebrand laboratorium.
7 J. van der Wegen, ‘In aanraking
met XTC’, Recherche
Magazine, februari 2005,
p.16-17.
8 L. Reijnders, Illegale laboratoria
en dumpingen. Schadelijkheid
voor mens en milieu,
1999 (niet gepubliceerde
notitie in het bezit van de
NR-Unit Zuid-Nederland).
Hoofdstuk 4
157
De schade van synthetischedrugscriminaliteit

9 Idem.
10 Volledigheidshalve wordt
hier opgemerkt dat
bewuste en onbewuste
betrokkenheid van bedrijven
in bepaalde branches
wordt behandeld in
hoofdstuk 3.
Chemicaliën en gasflessen in
een XTC-laboratorium.
11 CBA Precursoren, p.36-43.
Voor meer informatie
over de betrokkenheid
van bedrijven bij strafbare
feiten, zie hoofdstuk 3.
Criminaliteitsbeeldanalyse
158
Synthetische Drugs 2002-2004
De gevaren van andere chemische stoffen dan organische oplosmiddelen zijn ook aanzienlijk.
Zo is het veelgebruikte waterstof sterk brand- en explosiegevaarlijk. Stoffen
als ammoniak, zoutzuur, ethylamine en methylamine kunnen de slijmvliezen irriteren
en traanogen, loopneuzen en hevige luchtwegproblemen veroorzaken. Stoffen als
safrol en benzeen kunnen erfelijk materiaal veranderen en daardoor waarschijnlijk
de kans op kanker en aangeboren afwijkingen bij het nageslacht vergroten. Stoffen als
sterke zuren (zoals zwavelzuur en zoutzuur), sterke logen (zoals natriumhydroxide)
en ethylamine en methylamine kunnen bij aanraking de huid ernstig beschadigen. Ten
slotte kan een brand tot andere gevaren leiden, waarbij de smeulfase het meest
riskant is. Dan kunnen chloorvattende verbindingen en stikstofverbindingen omvormen
tot zeer giftige verbindingen. 9
4.3 Schade aan branches 10
De branches die schade ondervinden van synthetische-drugscriminaliteit hebben hun
activiteiten, logischerwijs, in het hele logistieke proces waarbinnen de amfetamine
en XTC worden vervaardigd en gesmokkeld. De meeste bedrijven zijn in Nederland
gevestigd, en voor het grootste deel in de Randstad en in Noord-Brabant. De
schade is niet direct en valt onmogelijk in geld uit te drukken. Hier volgt daarom
een beknopte en kwalitatieve beschrijving van de schade die de betrokken branches
ondergaan. Achtereenvolgens worden sectoren behandeld waarvan bedrijven redelijk
frequent in opsporingsonderzoeken voorkomen. Deze opsomming is niet uitputtend.
Andere bedrijven waaraan hier geen aparte aandacht zal worden besteed zijn actief
in de financiële dienstverlening, metalen las- en constructiewerken, bouwmaterialen,
auto-onderdelen en gereedschap.
Chemiesector
De FIOD-ECD heeft in de CBA Precursoren een analyse gemaakt van de chemische
bedrijven die bewust of onbewust betrokken waren bij synthetischedrugscriminaliteit.
11 Het ging om bedrijven die leverancier waren van goederen
of diensten, waarvan de firmanaam vermeld was op verpakkingsmateriaal, of
die betrokken waren bij strafbare handelingen. Het merendeel van de bedrijven
bleek echter niet verdacht van strafbare feiten. Dit betekent dat deze
bedrijven onbewust betrokken waren en hiervan dus waarschijnlijk indirect
schade hebben ondervonden. Ook het imago van chemische toeleveringsbedrijven
wordt hierdoor beschadigd.
De bedrijven waren voornamelijk actief in (a) de handel van chemische stoffen
(zoals verfstoffen en reinigingsmiddelen), laboratoriumbenodigdheden; en in (b) de
productie van chemische stoffen (zoals industriële gassen, basischemicaliën en verfstoffen),
kunststof verpakkingsmiddelen.

Verhuursector
Een andere bedrijfssector die volgens de FIOD-ECD betrokken was bij synthetischedrugscriminaliteit
betrof de verhuurbedrijven van transportmiddelen. Ook hier was
vooral sprake van onbewuste betrokkenheid. Met de gehuurde voertuigen werden bijvoorbeeld
goederen bij leveranciers afgehaald, of afvalstoffen gedumpt. In het laatste geval
wordt het voertuig achtergelaten, wat resulteert in schade voor het verhuurbedrijf.
Wegtransportsector
Ook worden amfetamine en XTC via vrachtwagens van transportondernemingen
naar het buitenland gesmokkeld. Hiervan ondervinden de transportondernemingen
economische schade, vooral wanneer de wagens in beslag worden genomen en daardoor
voor onbepaalde tijd niet inzetbaar zijn. Ook blijken éénmanstransportbedrijven
die zich in een moeilijke financiële situatie bevinden vatbaar voor aanbiedingen door
criminelen om illegale waar mee te smokkelen. Deze bedrijven bieden dan onder de
kostprijs hun diensten op de desbetreffende transportroute aan anderen aan om zo
een deklading te regelen. Dit betekent oneerlijke concurrentie en indirecte economische
schade voor andere transporteurs.
Scheepvaartsector
Zeetransporteurs (zogenaamde cargadoren) worden ook gebruikt bij de smokkel van
zowel grote ladingen precursoren vanuit vooral China als grote partijen XTC-tabletten
en MDMA-poeder naar vooral Australië en Canada. Gesmokkelde precursoren
en MDMA worden door justitie in beslag genomen, maar de cargodoor blijft met de
deklading zitten die ook nog eens een jaar bewaard moet worden. Daartoe moet
de lading en meestal dus ook de container opgeslagen worden in een terminal. Dit
kost een cargodoor ongeveer € 28.000. Een deel van deze kosten kunnen uiteindelijk
teruggewonnen worden door de verkoop van de deklading, als dit tenminste geen
bederfelijke goederen betreft. Ten slotte maakt de cargodoor extra kosten vanwege
het reinigen van de container, en eventueel ook vanwege het repareren van de container
(die tijdens een doorzoeking kan zijn beschadigd).
Luchtvaartsector
Een aantal vliegmaatschappijen heeft indirect schade ondervonden doordat bepaalde
vliegroutes veelvuldig gebruikt werden door smokkelaars van XTC. Hierdoor werden
de lijndiensten van bijvoorbeeld de KLM onderworpen aan extra controles door de
autoriteiten in de bestemmingslanden. Dit probleem speelde vooral in de jaren 2000-
2002 (in de daarop volgende jaren was er sprake van een enorme daling van de
aangetroffen smokkelaars die met het vliegtuig reisden). De geleden schade betrof
waarschijnlijk vooral economische schade vanwege de verloren tijd opgelopen bij
extra controles. Deze kostenpost varieerde al naar gelang de tijdsduur van de controles.
Ook was sprake van imagoschade van de desbetreffende vliegmaatschappijen.
Hoofdstuk 4
159
De schade van synthetischedrugscriminaliteit

12 Gebaseerd op de tekst
van L. Reijnders, Illegale
laboratoria en dumpingen.
Criminaliteitsbeeldanalyse
160
Synthetische Drugs 2002-2004
Concurrentievervalsing
De smokkelverbanden die gebruik maken van dekladingen om hun smokkelwaar verdekt
te vervoeren moeten na afloop van de smokkel deze ladingen zien kwijt te raken.
Daartoe bieden zij deze goederen vaak ver onder de kostprijs aan. Het gaat dan bijvoorbeeld
om grote partijen olijven in blik, tomaten in blik, linnen, sojasaus of reinigingsmiddelen.
Dit is oneerlijke concurrentie en leidt tot indirecte inkomstenderving
voor concurrerende aanbieders van dezelfde producten.
4.4 Schade aan de samenleving
Schade aan de leefomgeving 12
De productie van synthetische drugs levert grote hoeveelheden chemisch afval op.
Dit afval wordt vaak illegaal verwijderd door het in een voertuig achter te laten, het
uit een voertuig op de openbare weg te lozen, het te lozen in het oppervlaktewater
of in het riool, of het te storten in een woonwijk of in een natuurgebied.
Gedumpte afvalstoffen leveren schade op aan bodem, water en lucht, en aan de mens
via huidcontact en inademen. De mate van schade hangt vooral af van de soort stof
en de hoeveelheid die gedumpt is. In het algemeen gaat het om de volgende effecten:
Bodem
De gedumpte chemische stoffen kunnen resulteren in vermesting en verzuring van de
bodem, vervuiling van de bodem en het grondwater, en schade aan flora en fauna.
Water
De gedumpte chemische stoffen kunnen resulteren in vervuiling van het water, verandering
van het watertype, en schade aan waterorganismen en flora en fauna.
Lucht
De gedumpte chemische stoffen kunnen resulteren in smogvorming, zure luchtverontreiniging,
en de uitstoot van dioxine.
Mens
De chemicaliën kunnen via de huid en via inademen het lichaam binnendringen. Het
afweermechanisme van het lichaam kan het merendeel van deze stoffen niet aan.
Hierdoor kan schade worden veroorzaakt aan huid, ogen en interne organen zoals
het zenuwstelsel en ademhalingsorganen.
Aceton, BMK, ether, methanol, methylamine, PMK, safrol, tolueen, zoutzuur en
zwavelzuur zijn voorbeelden van chemische stoffen die vaak bij dumpingen worden
aangetroffen. De gevolgen van deze stoffen op de natuur zijn divers. Vluchtige oplosmiddelen
als aceton, ether, methanol, methylamine en tolueen leveren een bijdrage

aan smogvorming. Aceton, ether, methanol en methylamine zijn mobiele stoffen en
integreren makkelijk in het grondwater, waardoor een groter gebied vervuild kan
raken. Zoutzuur en zwavelzuur veroorzaken zure luchtverontreiniging. BMK en PMK
zijn niet vluchtige stoffen die na verbranding dioxines opleveren. BMK, PMK en tolueen
bevatten benzeen, een milieuvreemde stof die moeilijk afbreekbaar is, waardoor ernstige
vervuiling van de bodem en het grondwater optreedt. Safrol is dodelijk voor
vogels, vissen, andere dieren en lage rangorde planten binnen 2 tot 4 dagen nadat deze
in contact zijn gekomen met safrol. Bovendien is het mobiel en persistent in
water en veroorzaakt het ernstige vervuiling van het grondwater.
Een dumping in het riool levert extra problemen op wanneer het riool lek is
of door de gedumpte chemische stoffen lek raakt (wat niet uitzonderlijk is
bij rioleringen van pvc). Hierdoor kunnen de gedumpte stoffen in de bodem
of het grondwater terecht komen. Wanneer gedumpte organische oplosmiddelen
in aanraking komen met de open lucht dan zal een deel verdampen. Dit
deel zal later in de vorm van neerslag ergens terecht komen met vervuiling
van de bodem en het water als gevolg. Wanneer gedumpte stoffen in een waterzuiveringsinstallatie
terecht komen dan zal het water makkelijk gezuiverd
kunnen worden van het merendeel van de stoffen. Uitzonderingen vormen
gechloreerde organische oplosmiddelen en nikkel- en kwikverbindingen.
De schade die als gevolg van een dumping ontstaat hangt af van de plaats waar gedumpt
is, van de hoeveelheid, van de aard van de gedumpte stoffen en van het wel/niet lekken
van de stoffen in de natuur. De staat draait op voor enerzijds de kosten van het
ruimen, het transport en de vernietiging van de afvalstoffen en anderzijds voor de
bodemsanering in het geval van lekkages. Ook de kosten van een bodemsanering zijn
niet altijd van dezelfde omvang. Het hangt ervan af in welke mate de stoffen de natuur
hebben aangetast (bijvoorbeeld hoe diep de bodem verontreinigd is). Bodemsanering
dient zeer snel te gebeuren wanneer mobiele stoffen zoals organische oplosmiddelen
zijn gedumpt. De CBA Synthetische Drugs 2001 meldt dat een bodemsanering afhankelijk
van de grootte, de bodemsoort en de bereikbaarheid van de locatie tussen €
10.000 en € 20.000 bedraagt. De kosten van de reiniging van de dumpinglocatie ligt
op circa € 50,- per liter. Dit zou betekenen dat in de onderzoeksperiode (2002-2004)
de gemiddelde saneringskosten ongeveer € 3,3 miljoen per jaar bedroegen.
Schade aan de staat
De Nederlandse staat ondervindt op een aantal wijzen schade van synthetischedrugscriminaliteit.
Allereerst draait de staat op voor de kosten van het reinigen van
dumpingplaatsen, van de vernietiging van chemicaliën die zijn gedumpt of aangetroffen
in productielocaties en van geconfisqueerde precursoren, amfetamine en XTC.
Bovendien betaalt de staat de kosten die ontstaan bij de gezondheidszorg en de
verslavingszorg als gevolg van het gebruik van amfetamine en XTC. Daarnaast loopt
de staat inkomsten mis doordat criminele verbanden belastingen en invoerrechten
ontduiken over goederen die in principe legaal zijn. Voorbeelden hiervan zijn legale
Een dumping in oppervlaktewater.
Hoofdstuk 4
161
De schade van synthetischedrugscriminaliteit

13 Samenspannen tegen XTC,
Kamerstuk 2000-2001,
23760, nr. 14, Tweede Kamer
der Staten-Generaal,
p.5.
Criminaliteitsbeeldanalyse
162
Synthetische Drugs 2002-2004
chemicaliën die illegaal naar Nederland zijn gesmokkeld of tabletteermachines die
worden ingezet. Ten slotte betaald de staat natuurlijk de middelen die worden ingezet
bij de aanpak van synthetische-drugscriminaliteit.
Schade aan het imago van Nederland
Imagoschade is niet meetbaar, maar lijkt wel van doorslaggevende betekenis te zijn
geweest voor de Nederlandse regering om extra capaciteit te investeren in de opsporing
van synthetische-drugscriminaliteit. Al sinds het midden van de jaren negentig
werd de prominente rol van Nederland als productieland voor synthetische drugs
breed uitgemeten in de nationale en internationale media, in rapporten van internationale
organisaties en door regeringsvertegenwoordigers van landen waar zich een
grote afzetmarkt voor vooral XTC ontwikkelde. Zo werd er vanuit Washington in
de periode 2000-2002 regelmatig in het openbaar kritiek geuit op het feit dat Nederland
een cruciale positie innam in de productie van XTC. Door de Nederlandse
XTC zou er in de Verenigde Staten sprake zijn van een toename van de criminaliteit
en van de kosten van de gezondheidszorg. Deze kritiek vanuit het buitenland op het
zogenaamde ‘XTC-Colombia aan de Noordzee’ heeft een grote invloed gehad op het
besluit om de aanpak van de productie van vooral XTC te prioriteren.
De discussie gevoerd tijdens de Algemene Politieke Beschouwingen in september
2000 over de positie van Nederland als producent van synthetische drugs was de aanleiding
voor de regering om de beleidsnota ‘Samenspannen tegen XTC’ te initiëren.
De regering definieerde de problemen als volgt: zowel nationaal als internationaal
vormde de drug een onaanvaardbaar risico voor de volksgezondheid en leidde deze
tot grote winsten voor betrokken criminelen. Vanwege het internationale karakter
van de XTC-problematiek en vanwege de kwetsbaarheid van de positie van Nederland
als handels- en transitoland was een speciale aanpak vereist. 13
De productie en export van XTC door Nederland schade heeft dus schade berokkend
aan het imago van Nederland in het buitenland, wat ook van invloed is geweest
op de internationale betrekkingen van Nederland. Wellicht is de imagoschade sinds
2003 afgenomen, omdat vanaf dat jaar het aantal inbeslagnemingen in de Verenigde
Staten enorm is afgenomen, waardoor de XTC-problematiek en de relatie tot Nederland
waarschijnlijk minder hoog op de politieke agenda van het Witte Huis staat.
Aan de andere kant zou het beeld van Nederland bij de regeringen van nieuwe en
opkomende afzetmarkten (zoals Turkije, Australië, Japan en Zuidoost Azië) juist kunnen
verslechteren, onder andere vanwege de toenemende kosten die deze landen
moeten maken in de aanpak van deze criminaliteit en in de gezondheidszorg. De
vraag is hoe hoog deze kosten zullen zijn. In Nederland is als gevolg van de jarenlange
ervaring met amfetamine en XTC aanzienlijke expertise ontwikkeld (onder andere
door het Trimbos Instituut en het NFI), waardoor gebruikers ook goed voorgelicht
worden over de risico’s van het gebruik en hoe deze te verkleinen. Bovendien worden
bij allerlei uitgaansgelegenheden meegebrachte XTC-tabletten getest. Hoewel in het
kader van deze CBA geen onderzoek is verricht naar het bestaan en de kwaliteit van

expertise en voorlichting in andere landen, is de veronderstelling dat dit vooral in
opkomende gebruikersmarkten zoals Turkije en landen in Zuidoost Azië minder goed
geoutilleerd is. Hierdoor zou het besef bij gebruikers in deze landen over de risico’s
die zij lopen minder goed ontwikkeld kunnen zijn, waardoor de kosten van de gezondheidszorg
en verslavingszorg in deze landen hoger kunnen zijn dan in Nederland.
4.5 Conclusie
Schade is in deze studie gedifferentieerd naar individuele slachtoffers, naar branches
en naar samenleving als geheel. De schade die individuen kunnen ondervinden kan
worden verdeeld naar schade voor consumenten van amfetamine en XTC en anderzijds
naar schade voor personen die betrokken zijn bij de productie, het ontmantelen
van laboratoria en dumpingen. De schade die gebruikers oplopen kan zeer ernstige
vormen aannemen, maar lijkt in de praktijk in Nederland van een beperkte omvang
(zo leidt het gebruik van amfetamine en XTC zelden tot een opname). Wellicht is de
situatie anders in andere landen waar de kennis van amfetamine en XTC beperkt is en
de voorlichting over de risico’s bij het gebruik nog onvoldoende ontwikkeld is, zoals
in opkomende gebruikersmarkten in Zuidoost Azië. De personen die betrokken zijn
bij de productie en het ontmantelen van laboratoria en dumpingen lopen aanzienlijke
risico’s (zoals branden, explosies en het inademen van chemische stoffen), evenals de
omwonenden van deze locaties.
De schade die branches ondervinden is per sector verschillend. De chemische sector
ondervindt vooral imagoschade (en maakt wellicht ook extra kosten vanwege de
aanscherpte controles en regelgeving). De transportsector die op de weg, op het
water en door de lucht wordt gebruikt en misbruikt door smokkelverbanden heeft
te maken met extra kosten als gevolg van extensieve controles, tijdelijke onttrekking
van transportmiddelen aan het economisch verkeer als gevolg van inbeslagnemingen,
en beschadiging en vernieling van transportmiddelen. Ten slotte hebben meerdere
bedrijfstakken last van incidentele concurrentievervalsing als dekladingen ver onder
de kostprijs op de markt worden aangeboden.
De schade aan de samenleving als geheel is divers. Allereerst is er de schade aan
de leefomgeving als gevolg van dumpingen. Daarnaast ondervindt de staat schade
doordat het kosten moet maken in de gezondheidszorg, alsmede bij het opruimen en
verwijderen van gedumpte afvalstoffen en geconfisqueerde precursoren, amfetamine
en XTC. Bovendien loopt de staat inkomsten mis omdat smokkelverbanden belastingen
en invoerrechten ontduiken over de smokkel van legale goederen. De grootste schade
lijkt voort te vloeien uit het beschadigde imago van Nederland in het buitenland. De
internationale positie van Nederland heeft waarschijnlijk een deuk opgelopen door
het feit dat Nederland verantwoordelijk is voor de wereldwijde verspreiding van synthetische
drugs die leiden tot schade en criminaliteit in andere landen.
Hoofdstuk 4
163
De schade van synthetischedrugscriminaliteit

Criminaliteitsbeeldanalyse
164
Synthetische Drugs 2002-2004

Hoofdstuk 5
Recente en verwachte ontwikkelingen
5.1 Inleiding
Dit hoofdstuk behandelt de vierde onderzoeksvraag: