6-8-Rijbewijs-IMapr08.indd - PsyQ

- autorijden & medicatie -
Flink gassen
zonder medicatie
Je zal maar zo’n ADHD-snelheidsduivel op de
weg tegenkomen. Die ongeduldig aan je bumper
kleeft en gevaarlijk slingert als hij een opvallende
billboard passeert. Dan is het veiliger als
hij stimulantia gebruikt, blijkt nu ook uit nieuw
onderzoek. Dan rijden ADHD’ers een stuk beter.
Toch moet een ADHD’er die medicijnen gebruikt
vooralsnog eerst naar de psychiater voordat hij
rij-examen kan doen. Zinvol of zinloos?
Tekst: Sandra Kooij / Illustratie: Floor Leemans
ADHD is een gevaar op de weg. Dit blijkt
uit Amerikaans onderzoek: adolescenten
met ADHD hebben vergeleken met
leeftijdgenoten vier tot vijf keer zoveel ongelukken,
meer snelheidsovertredingen en meer
rijbevoegdheidontzeggingen. Ook volwassenen
met ADHD hebben meer ongelukken dan
normaal. Volgens recent onderzoek met een
simulatie-rijtest hadden ADHD’ers meer kans op
ongelukken, vooral in de ochtend. De ADHD’ers
werden sneller vermoeid dan normaal tijdens
autorijden; iets wat door de inspanning van het
saaie en monotone moeten opletten bij lange
autoritten kan worden versterkt.
Er lijkt samenhang tussen ADHD
en deze onderzoeksbevindingen:
ADHD’ers hebben door de snelle
afl eidbaarheid minder overzicht, ze
worden bijvoorbeeld afgeleid door elke
billboard of door alles wat beweegt.
De behoefte aan spanning (sensation
seeking) maakt dat ze nog snel even inhalen
waar een ander dat uit zijn hoofd zou laten.
ADHD’ers geven vaak aan dat ze snelheidsduivels
zijn, en dat dit gedrag hun aandacht en
concentratie bevordert. Dat noemen we ook wel
‘het creëren van arousal of opwinding’, waardoor
6
de concentratie inderdaad kan worden gestimuleerd.
Nog een symptoom is ongeduld,
niet op de beurt kunnen wachten, wat bijvoorbeeld
bij fi le rijden kan opspelen. Dit kan leiden
tot bumperkleven en ander hinderlijk rijgedrag.
Tenslotte zorgen de aandachtsproblemen en
onvoldoende overzicht er vaak voor dat niet
tijdig wordt geanticipeerd op verkeerssituaties,
waardoor op het laatste moment moet worden
uitgeweken om ongelukken te voorkomen.
Waarin schuilt het gevaar:
in ADHD of de medicatie?
Ondanks deze duidelijke risico’s van ADHD voor
de verkeersveiligheid, wordt tot nu toe niet
ADHD, maar het gebruik van stimulerende medicatie
(stimulantia) op de weg als mogelijk probleem
voor de verkeersveiligheid beschouwd.
Dit komt door de onbekendheid bij hulpverleners
en het publiek met de effecten van het gebruik
van stimulantia bij volwassenen met ADHD.
Artsen in Nederland schrijven deze middelen nu
sinds ruim tien jaar voor. Rijden met stimulantia
was tot 2003 verboden, maar hier legden volwassenen
met ADHD zich niet bij neer. Rechtszaken
volgden. Daarop verzocht het CBR de Commissie
Buitelaar advies te geven hoe
om te gaan met volwassenen
die willen autorijden en die
stimulantia gebruiken voor
ADHD.
Aantallen
In 2006 werden, volgens het CBR, 250 personen
gekeurd vanwege het gebruik van methylfenidaat.
Elf van hen werden afgewezen. In 2007 waren die
aantallen respectievelijk 403 en 24.
impulsief april 2008

Rijden met stimulantia
Op dat moment verschenen er steeds meer
aanwijzingen uit onderzoek dat behandeling
met stimulantia zoals methylfenidaat (Ritalin,
Concerta, Equasym, Medikinet) de rijvaardigheid
van ADHD’ers verbetert in plaats van verslech-
tert. Ook de ervaring van behandelde volwassen
patiënten en het oordeel van hun partners over
hun rijvaardigheid wezen in deze richting. Er was
echter meer onderzoek nodig om hier defi nitief
uitsluitsel over te kunnen geven.
In de tussentijd besloot het Ministerie van
Verkeer en Waterstaat, op advies van het CBR,
autorijden bij gebruik van stimulantia toe te
staan, maar wel pas na keuring vooraf door een
deskundig psychiater. En eventueel na nog een
rijtest bij het CBR. De kosten van deze keuringen
zijn voor de patiënt. Daardoor verzwijgen veel
mensen dat ze stimulantia gebruiken, of stoppen
ze ermee als ze in de auto stappen.
Inmiddels is er veel Amerikaans onderzoek
gepubliceerd dat is uitgevoerd met behulp van
rij-simulatoren, omdat onderzoek tijdens rijden
op de weg daar niet is toegestaan. In Nederland
is zo’n onderzoek wél gedaan. Alle onderzoeken
wijzen op verbetering van het rijgedrag met
stimulantia, vergeleken met het rijgedrag van
ADHD’ers zonder deze medicatie. Het rijgedrag
verbetert tot een gemiddeld of normaal niveau.
Uiteraard verdienen langwerkende stimulantia,
met het oog op de verkeersveiligheid, de voorkeur
boven kortwerkende. Langwerkende medicatie
is niet tussendoor uitgewerkt, zoals Ritalin
(met tijdelijke toename van ADHD-symptomen
tot gevolg).
Uit het laatste onderzoek van de Universiteit van
Utrecht, waarvan de resultaten in mei verschijnen
in het vaktijdschrift Journal of Psychopharmacology,cology
komt naar voren dat ADHD’ers mét sti-
mulantia beter rijden. In het onderzoek hebben
achttien gebruikers van stimulantia testritten van
100 kilometer uitgevoerd op de snelweg. Daarbij
is gemeten hoe goed ze recht op de weg konden
impulsief april 2008 7

lijven en of ze een constante snelheid konden
houden van 95 kilometer per uur. Automobilisten
die geen werkzaam medicijn hadden geslikt,
reden aanmerkelijk slechter en slingerden meer
dan patiënten die wél stimulantia gebruikten.
Het Ministerie van Verkeer en Waterstaat vindt
deze uitkomsten zo interessant dat het overweegt
om de wet te wijzigen zodat ADHD’ers die stimulantia
gebruiken zonder medische keuring en
Meningen
Ruud Bredewoud, arts en hoofd medische zaken
bij het CBR
“Dit onderzoek is géén reden om de wet te wijzigen. ADHD’ers
hebben meer kans op onder andere depressiviteit, zijn vaker
verslaafd en nemen niet altijd trouw hun medicatie in. Voordat
ADHD’ers de weg op mogen, moet een psychiater eerst dit soort
punten onderzoeken. Anders blijft zo iemand een risicofactor in
het verkeer.
Ik ben wel blij met de onderzoeksresultaten. Daaruit blijkt
dat ADHD’ers die methylfenidaat gebruiken, beter rijden.
We hoeven dus geen regels terug te draaien.”
Jan Buitelaar, hoogleraar Psychiatrie, voorzitter
van de commissie Buitelaar die de overheid in 2003
adviseerde over de vraag of ADHD’ers met stimulantia
de weg op mogen
“Ik wil na dit onderzoek mijn mening herzien. ADHD’ers die
behandeld worden met Ritalin, of andere stimulantia, hoeven
voor mij niet meer naar de psychiater voor een keuring. Voor
mensen met ADHD die hun speciaal rijbewijs willen halen,
bijvoorbeeld om vrachtwagens en bussen te
besturen, zou ik willen dat ze toch eerst een
bezoek aan de psychiater brengen.”
Anneke Grosfeld, ADHD’er
“Ik rijd niet zo heel erg veel,
want ik vind het nogal een turbo-
gedoe. Hoewel ik nog maar één
keer een aanrijding heb gehad
in 25 jaar autorijden en zelden
een boete, ben ik snel afgeleid.
Ik moet echt mijn best doen om
niet naar de koeien in de wei te
kijken, of naar een vogel die voorbij
vliegt.
8
Tekst: Mariska de Haas
extra test hun rijbewijs kunnen halen. Volgens
een woordvoerder van het Ministerie onderzoekt
minister Eurlings momenteel of zo’n wetswijziging
wenselijk is. Over een paar maanden neemt hij
hier een beslissing over. ■■
Meer informatie over de keuring:
http://rijbewijs.cbr.nl/pdf/ADHD.pdf
Het ministerie van Verkeer en Waterstaat onderzoekt of de wet gewijzigd moet worden zodat
ADHD’ers die stimulantia gebruiken, niet meer naar de psychiater hoeven voordat ze rij-examen
mogen doen. Wat vinden deskundigen: moet de wet gewijzigd worden of niet?
Ik heb één jaar Ritalin gebruikt en toen kon ik me beter concentreren
in het verkeer. Het nadeel was wél… áls ik dan een
keertje tóch naar die koe keek, dan keek ik ook veel geconcentreerder
en langer naar die koe.
Toch moet de wet gewijzigd worden. Waarom moeten wij gekeurd
worden terwijl er nog zoveel andere risico-gevallen op de weg zomaar
rond mogen rijden? Zoals mensen met één oog of met stress?”
Sandra Kooij, psychiater, Kenniscentrum ADHD
bij Volwassenen
“ADHD’ ers die langwerkende stimulantia gebruiken hoeven
naar mijn mening niet meer gekeurd te worden. Degenen die
kortwerkend Ritalin gebruiken wél, want zij vergeten vaak hun
medicijnen op tijd in te nemen, met meer ADHD-symptomen op
de weg tot gevolg.”
Ewoud Speybrouck, psychiater bij PsyQ Eindhoven
“Van mij mogen ze de wet wijzigen. Om mij juridisch in te
dekken, adviseer ik mijn patiënten wel om het gebruik van
Ritalin te melden bij het CBR. Maar ik ben er persoonlijk geen
voorstander van dat ADHD’ers systematisch worden
gecontroleerd. Methylfenidaat beïnvloedt
ADHD’ers alleen maar positief. Terwijl er
heel veel andere psychiatrische aan-
doeningen en medicijnen zijn, zoals
slaapmiddelen en kalmerings-
middelen, die een grotere invloed
hebben op de rijvaardigheid.”
Marije van Breugel, woordvoerder
verzekeraar Interpolis
“Of iemand wel of geen ADHD heeft,
is voor ons niet zozeer van belang.
Wij verzekeren het object, niet de
persoon.”
impulsief april 2008